Skip to main content

Full text of "Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden"

See other formats 


AARDRIJKSKUNDIG 
WOORDENBOEK 

DER 


NEDERLANDEN 


Abraham  Jacob  Van  der 

Aa 


Digitized  by  Google 


BOEKBINDEttIi 

A.  OE  COSTEF 

ASSEBROEK 
Tel.  (050^  35221 


yoiEonsiTja 

BtBLIOTHEEii 


\ 


Digitized  by  Copgle 


AARDBIJ&S&CNDIG 

■  /      *         ■  ' 

^  g  1^  ]^     B  #  m  m 

•  *  »  •  ,  . 


Digiii.-Cü  by  Google 


en  zo  ik  bier  inoe  yet  gemut  mochte  heblien  ,  het  welke  juist 
so  net  jo  *t  IjA^  met  (ptroffea  u ,  moo^  mi|  *t  lelve  ten  bertes 
honden ,  Ik  Itek  \  gedaan  na  de,  oi^tste  raemoiiea  e%  gedenkenis- 
sen, die  ik  heb  konnen  bekomen  en  vinden. 

1.  A.  humr'wmm ,  (^urontfhje  mm  Gfoft 
en  de  Hyp»    BI.  48. 

r 

l 


.  t  • 


.  ^  1^  .  .  I  y  GoOgI 


AAR D  RIJK  wS  K  |TN ÜI  G 


DER 


N  E  ü  E  11  IL  A  X  Jï  JS  X, 

BIJ  EEN  GEB  HAGT 

J>  O  O  u 

IV.  31.  uittt  ^tx  JVtt, 

onder  inedewerkiTi£rvan  eeiiigre  Vaderlaiidsrlie  Gelerrilen. 

MEESTE  BE  EL, 


Te.  (/Ixïrinrijnn,  ]>ij        '  iLr  -  r  • 


'"•^       '  Google 


9  ^ 


Digitized  by  Google 


BÜWNE  KONINKLIJKE  HOOGHEDEN 


WILLBM  JlLSXAJIDSR  PAUL  PJISD]yU&  LOBSWUK « 


WILLKM  AL£lülirD£E  FA£D£&IK  COKSTiNTUN 

HICOLAIS  mCUlSL 


IS 


WILLSK  FRBDKRIK  HKNDBIK, 

lfKIÜIft£li   OfiE  ASOSELAHOSjr. 


KONIIIIUJKB  mUSER 


Naar  urelke  sijde  de  Nederlander  in  lyn  gezegend 
Yaderland  sgne  blikken  kfl«rl»  OTeral  imtauwl  hij  plaatim.», 

,  .  '  •  .  SI         .  • 

4ie  km  aan  ket  kèldengedaekt  doen  denken,  waamit  Uwer 
KoninkISka  Hoogheden  gesproten  a^n.    De  gea^wdania  des. 


•       Diqrtizeci  by  Google 


ToUu  ii  de  geadiiadeni»  der  KAïtiv^s  •  en  adu«r  elke  plek 
Tan  Ifederiand  hennnert  den  landxaat  de  wapenfeiten  en  lotge* 
TsUen  Tan  dat  edele  gealaeht. 

Toont  iiem ,  in  het  vesten 'diéiXwiis  fde  MA'JDb^  de  laatste 
rnstplaats  Tan  den  onTecigetelijken  grondrester  Tan  Ifêerlands 
Tryheid,  en  Tan  soo  Tele  andere  doorluditige  Torsten  en  Tor* 
stinnen,  in  ket  Torstelijk  *s  Gravenhage  aansckouwt  ky  de  wieg 
en  bakermat  Tan  een  aantal  leden  Tan  dat  geslacht,  en  niet 
Ter  Tan  daar  riist  zijn  oog  met  welgeTallen  op  de  altijd  gedenk- 
waardige en  gezegende  plek,  waar,  in  1813,  'j>  Lauds  wel- 


Digitized  by 


mot  apdasgde,  toen  de  besté  der  Kttftiiigwi .  l««der  de  eeiite 
MÜiiede  op  den  vade  jdandsdm  grond  lette*    In  liet  noorden 

  # 

da  Ayks  brengt  kern  do  Tkkte  nn  MeUigeHeéiéb  dapperheid 
lu  Lonswun  en  Ano&v  tm  Kam-av  te. binnen,  en  deet  lMm 
Txoegmdigen  dood  Tan  dien  iaatsten  betreuren.  In  bet  ooe* 
tea  en  zuiden  stralen  bem  uit  Moermonde ,  ^e»A> ,  Maattriehê  , 
'i  Eeriogenboseh  ,  Breda ,  Geeriruidenberg  ,  ja  ,  uit  den  gebeelen 
gordel  Testingen,  tvelke  Oud-Ifederland  Tan  die  aijde  omsluit, 
bet  kloek  beleid  en  de  beldendaden  tou  liet  onsterfeiyke  broe^ 
^rpaar  Maüaizs  eu  FAjBD£iiiJL  Heudbik  te  gemoet. 


LeTert  do  ongelukkige.  rddslAg  op  Gelderschen  bodem «  toen 
XiOMWXJx  en  Usmui  lAM  jNami.u  den  iieLdendood  AÜerreiL^ 
eeue  treutige  gewaanrording  op ;  «tareoi  jaet  weemoed  op  da 
OTetTWi  aim  de  Moerdijk ,  vaar  de  dappere  Joam  Wuljim  Fiuso 
xynea  dood  in  de  golvea  Toad  i  iioezeer  heeft  niet  de  kloeke  ver- 
dediging  Tan  dea  YadeiiaudsclieiL  bodem  door  den  Onsterfelijken 
TTuiiEn  III  den  roem  des  yaderlaud^  ,  met  diea  des  helds  rereeuigd  ? 

.  Am  ^  du  «onde  ik  gepMtor  een  irerk  knanen  opdngen  t 
waaiin  de  .ondwichiidffne  j^taon  mn  dil  Landt  tot  in  do 
minfte  bytonderhoden  besehmen  worden»  dan  aan  üwo  Ko» 


Digitized  by  Googlc 


nniklgke  Hooj^aiton,  «p  nie,  ak  telgen  nm.  dal  mnnuidig 
gesluchl,  gelitél  Jfederimmi  19a»  Uikktft  gmit^  kondl,  I» 
Jket  fegraad  mtio«wiii«  dat  ook  üwo  Koaliikmke  Boogiiod«i« 
drakkoado  kol  tootapoor  Tib  vwob  knvoa  011  irgaea  giootfador 
«a  lOB  mnm  dapforaa  ifidor «  aoo  ia  kol  kobiaol ,  «]«  oaa 
do  ifiti  dot  lo0on  of  aaa  kol  koofd  taa  Ifeérlandê  tIooI  bioI  oa- 
fonclupokkonkoid  do  regtoa  vaa  dil  Laad  luUoa  wotoa  lo  kaadr 
karea. 

Dankbaar  loor  de  my  Terleende  rergiuming ,  Taa  Uwe  Yor- 
«tel^ke  uamea  aan  ket  koofd  Tan  dit  werk  te  mogen  plaatsen , 


« 


draag  ik  het  jnet  den  dkfOÊaL  earbied  aan  Uwe  Koninkiyke' 
Hoogheden  op,  biddende,  dat  Toratea  uit  deien  roenriykeii 
stam  het  dierbare  Taderlaad  ,  onder  den  aegen  des  Allerboogsten , 
sléeds  in  dien  Uoei  enin  dieirelfaart  mogen  doen  deekm ,  welke 
bet  in  de  roemrjikgte  tgden  tah  ayn  beetaan  muogt  genielon. 

KoiuiKurn  Panu»! 

« 

Tan  Uwe  KoninUijke  Hoogheden 

de  onderdanigrte  en  gehoonaaDiste  Pienaar , 

A.  J.  TAi  Dia  Aa. 


j  .-i,d  by  Google 


ée  tÊÜgam  dar  eer^U  ^/tamring  vam  hU  Aardrijkskimdi^ 
Woovdeaboék  jder  Veèeilaadfli ,  wmmwm  wff  mki$  Mer  U  kwmm 

•01,  êan  kür  kêi  gWBgde  6»  ofu  herigt  «mi  Inieekming^  ffoor 

w  vmredii  da/arto9  dku^tig  ^ün  ka»  %  tthevbaiém:  »  Meed*  se- 
»dert  lang  zeiale»  w\j ,  »  gevoekU  men  de  bekorte  aan  een, 
«ianlrjlukaiuli^  Woordenboek  van  ons  J^aderkmd^  waarin 
»mlle plaaiêm ^  diêt  hOwg  om  dmrwdmr  uiigehnidkeid ,  kei*& 
9emd9eddmsrpkuii9gekadkMmdêg9imtrimd$tm^  kUw^m^dB 
»  dtrnr  geftuiigdê/ÊÊèr^iBm^  ^  em  mdge  mmiere 
» termMimg  verdimidm «  tpgememm  wewen ,  m  Mweik  alzufo « 
» Mfonneer  men  van  een  ^  ander  oord  iet*  nader*  wemcht  ie 
» wttcH ,  elecht*  behoeft  nageslagen  ie  worden ,  otu  dadelijk 
^ka  weienswaardigsie  damrmdrmi  bgeen  ie  vinden,  Mtdkem 
Tewerk  io*h  moet  «mder  twijfel  «9or  «He  ttamdem  dor  maaf- 
T»*eke^f^  f/am  mmuekeniaar  nut  hnmtr* ,  mn  mattt  Ui* 
»le  NOMm,  dê  kamdekuw  vmdt  dmarmt  wèér/aèrükm  om 
»<fose  of  gen*  otof  gevestigd  i^ifn ,  ^  wdar  de  kandeüarii" 
y>kelen ,  tiie  on*  V  aderland  oplevert ,  weUgst  voorkomen ;  de 


Digitized  by  Google 


iT  DOORRED  £. 

»  ki'ijgsman  ,  welke  plaatsen  van  eenig  krijgskundig  belang  zijn  « 
» eti  welke  middelen  ter  veredeling  van  kennis  en  aanleg  deze 
» <^  die  plaats  zijner  bestemming  liem  aanbiedt ;  k0 ,  die « 
n  hetzif  bereepswege  <^  wrmaakshalffe ,  Ifederiand  doerreisi « 
»  weet  daaruit  €ladel{fk ,  tvelke  beuensuHtardige  bifzfmderheden 
»  de  onderscheidene,  daoi^bem  beutcht  wordende ,  plaatsen  bevattenm 
»  Maar  vooral  voor  den  onderwijzer  moet  zulk  een  werk  van 
» otischatbare  wojo^de  zijn  ,  daar  hij  zich  hierdoor  in  siaa4 
» gesteld  niet ,  om  den  tvestiusi  aiffnêr  ImHingen ,  zelfs  ümtrtMi 
y^'mittbeksndeplaaissn ^te  «oAloMr  m  ksn  msiaikst'  msrkumat^ 
T9d^  wm  kumsBM  geèoortegtsnd ,  Min  dsminsie  è^tmdsrkmd 
n  ioei  bekend  te  maken. » 

n  jSiJ  gebrek  aan  zoodanig  een  werk ,  en  om ,  bij  hei  beoefenen 
y>  der  geschiedenis  en  aardrijkskunde  van  om  V üLderland «  eene 
» altijd  ger^etl  zijnde  tfraagbaak  te  hebben  ^  hield  de  pnderge- 
»  fee^tsnês  ziek  sinds  een  aanial  Jaren  bex^ ,  mti  hst  opteehs^ 

m 

Ttnen  tn  in  afyhabsHsehs  orde  bijsenkeindsn  wm  eU^  ftfat  hif 
» hier-  of  ekhs^  ssntrsnt  dese  ^  gms  piaeds  wstsnsweiardigs 

i>  vernam ,  en  liHtsdaarmede  reeds  sw>  ver  gevorderd «  dat  • 
»op  aanzoek  van  eenigen^  die  hij  van  tijd  tot  tijd  het  door 
»  hem  bijeen  gebragle  liet  inzien  ,  er  op  bedacht  geraakte ,  om 
»  %ifn  tserk  tot  de  uitgave  gereed  ie  maken  /  vmarvan  hij  isen 
»  aUêen  door  iffdsgebrek  taeêrkouden-  werd.  Maat »  dsor  den 
rtheiUeonen  opstand  in  Mftigiè\  niok  aammmkslijk' ^mn  9ffne 
neumteekemngen  en  vmdere  bsnwstoffen  verstoken  .aisnds^  ver- 
nhindet^e  dit  hem  al  verder  in  het  volvoeren  van  dit  voorne- 
» -Men»  Later  echter  ee?i  gedeelte  zijner  boeken  en  papieren  tentg 

* 

Digitized  by  Google 


Y  O  U  a  R  E  1)  £. 

» bekomen  heööende ,  e/i  over  een  ruim  deel  van  zymn  t^d. 
» iot  de  verdere  bewerking  kunnende  beschikken ,  waren  de  07n- 

»titÊMii£rheiittê  hém  éiêèê  JP'a^ÊtieiMd  iteiMauierti  m  diti 

» qjii  egt  AwkSJriikiindig  Wootdintoak  ma  oM»  4e  lf«d«riMids6b» 
a  f rofinoien « iMkttUehi  U  nendm  tbeUooi  alkm  ziek  iU  deprnviu-- 
»  cie  zgner inwoning  (Koord-Sfftbaiid)  iebepaien ,  zyndeievenê 
j>die  ,  t'n  welker  kennis  men  op  dien  oogenblik  hei  meeaie  belang 
wêUlde ,  heigeen  hem  ook  ie  verkieeHjktr  voorkwam ,  daar  hij 
9  Aaenfoor  9  900  vUde  pMSeke  èeoordeelingm  ^  aisuU  dê  hem  < 
ȏjf  mmde  iifgtsckrifto ,  wmdegedeelde  aatmerkitigm ,  itomfo 
»«e  ,wc^€M  ibomeit «  fcra/  er «  nacir  hei  gevoelen  van  deekundigen « 
»  aaa  s^'a»  uferiS;  onibrtA,  Mn  hei  ia  nu  ,  iet^  gevolge  der  goed* 
» keuring ,  welke        mogt  ondervinden ,  zoo  in  de  algemeen 
» gumiige  recensién  ,  zijner  eei-sle  proeven  ie  beurt  gevallen  y  en 
9  in.  demuÊmeediging ,  die  hif  daarop  wm  de  lojfelijke ,  te  Le  jden 
ngevetiigdie^  HbaXmkwff^  van  NederUuubeke  Letterkunde  eit- 
^dervetid  %  mie  imbe^aeaivoek ,  hem  van  endeteoheidene  kanien « 
»en  daaremder^door  eeer  aehienewaardigê ,  in  de  aardrijk»' 
nisuude  hoogetbedrevene  ^  mannen  gedaan  {waarb^  hij  nu  nog 
vcegen  9nag  de  gumtige  oriivangst ,  met  welke  hei  ondci  Jmvi^e 
herigt  van  Inleekening  vereerd  werd)  1  ikU  hü^indelifk  lei  hei 
T^hedaU  kwem^  em  ilel  lardii|k0kaiidi<j;  Wooidenlioek  voor  de 
»/m  gereed  te  maken;  hetwelk  sieh  evenwel  thane'^edken  iet 
*de  Ifoeirdellike  KederUnden  uiteirekt ,  «oor  %oo  verre  die  fa^to 
» tan  de  Zuidelijke  geseheiden  zyn ;  hoewel  ook  nog  opgenomen 
» ivQrden  de  gedeelten  van  ldmhwr{^  en  Luxemburg  ,  e^/e ,  volgens 


Digitized  by  Google 


»hei  proiwioi  van  15  October  1830  ,  onder  het  bestuur  van  onzen: 
7>  geierbUdigden  Koning  moeste»  komen  ;  alsmede  ^  otn  het  werk 
9>  %oo  volledig  mogelijk  te  maken  ,  alls  meldenswaardige  plttattm 
n  mii  owie  •twrwwcAe  bezitüngen ,  waa^ » mmm^è'ifdettedmr 

9  dS9*JpêH  Y  g^ktuhêtH  MS»  ffWI 

wheêekeidmt       tM/  doefUjfk^  mlU  èezhmwamrdige g^jtmmfsm^ 

» gedemkteekenen  em.p  olie  vermMing  verdientende  gebeurtenis- 
y>sen  ,  de  cUdaar  geboren  vermaarde  mannen  ^  de  daar  gekweekt 
»  of  bereid  wordende  kanUehartikekn  ,  en  de  bestaande  fabrijksm 
,»W4trdmopgegevem,  Meigekeekwm^aaibeêloiemwardemmtitam 
naipkaè0ikiêekêiyti  vand9  vermaarde  mamtm^  dU  Nêéhrkmd 
n  ke^cpgehverd  ^me$ opgave  vmn de pla€Uskunner  gtbvmic ,  ten 
y>  einde  m  hst  werk  9is^f  daslei^  te  kunnen  naslamn «  waardoor 
»  *ff  die  vermaardheid  verdiend ,  en  wanneer  %^  geleed  hebben, 
yy  Mei  spreekt  van  zelf^  dat  sulk  een  arbeid  ^  zoude  die  de  vol" 
n  ledigheid  hebben ,  welke  het  pubUekerèillifk  van  eisckmmag  t 
»  onmogelijk  vmdm  de  bedragen  vmn  anderen  km  wdèragt  wer^ 
nden^  en  het  ie  in  de  beumeihM  damrvoH^  éai  menwkh^teae 
»  de  medewerkmg  van  bekwamen  en  met  de  aemgehgenheden  vm 
9  kun  geboorteland  in  het  algemeen ,  maar  met  die  van  het  gewest 
y>  hunner  inwoning  in  het  bijzofider ,  bekende  mannen  he^ getracht 
» te  verzekeren. »  Mn  hierin  zijn  wij  zoo  gelukkig  ennaar  wens^ 
geetemgd ,  ded  kei  geen  ijdele  grootsjoraak  ie «  wemneer  wij  ep 
den  tUel  seg^^en ,  dat  wifdU  werk  ander  medewerking  meeeenige 
vaderkmdeeke  geleerden  b^eenkrengen  $  daar  toek  de  volgende  % 
met  €le  gerektheid  en  geeehiedenie  der  prendncie  hunner  inwoning 
mUetins  bekende ,  mannen  ons  hunne  medewerking  niet  hebben 


Digitizcd  by  Google 


T  O  O  R  R  fi  ü  ik  f » 

witte»  mUnéggm ,  of  ons  althwm  belangrijke  b^jdtxLgen  oj  ojfh 

MÊmrtmf  &  PAsnft  H  'tHiriDBitttaiii  ten  A.  m  Cm.  n-'hevèm^ 
lü  CtlduriMid  ife  Mmmki  Jkt.  MÊ^.  F.  At  6.  A«  BÉm  w 
teaM»  ^»  Htttem»  0^  6»  flttiaiM  lelftmimi  tmJÊr*  O» 
F.'S*  AosimI  tak  Aa  AxuiiMiLi  t»  Ndord-Bolkttd  4i 
Meertn :  G.  Lim  MedembÜk  e»  J.  WoAVt  U  Baarlem  $ 
m  Zaki-HoUand       Me&nm:  Mr.  6.  MlBs  ie  Roiterdani  eü^ 

éBMii  H  WrifMTtrtljj^     J.     M  Fernn    Hnlilf  lnüIrMlil 

teLcMLwardtti ;  i»  Oierüaiel  de  Meertn :  G.  A.  h^MMW  en  J.  O.  H.  sa 
GiAT  FoAïMAi  /e  Zwolle ,  J.  tüi  Wuk  £2.  en  J.  (Xlitixs  Ji. 
teKzmpm  i  de  kuaiêieoak  wow  heigeen  de  Ooei-Indti  uamgtMi  / 
li  GtMbifNi  <l»ir«irwi#  JR*.  IL  O^ffilffft  l«  foi»ingen«fi]f.  Bi 

dê  toesêgging  M  «iteiilti'<  ^^ewii  «1  üHê  èovemiiem  eUie  %ijne 
UMteekeningen  omtrent  Oostrludic  eneie  Kost  vfttt  Gvèmf^ienge^ 
hwUte  e^gestaan  kee/i;  in  Drenthe  de  Meer  Mr,  S.  Gbatam  1  ie  Aa- 
mm ,  euMLimbiirg  tie  ITeer  H.  C.  G.  rJkammm  NooBBiA  leÜaBilriehli 
lerufyV  de  Meer  J.  Bosiosi. ,  éam*  eenige  opmerhhigmnepe^.fM 
gmkiedhmdigegedeêUe^dêMtêïï'f.f.^MnAyJLÊlStsia^è.t  éher 
tiffmMieiÊgminmi  èehendkeié  mei  ml  wmi  eme  Oosiimdiaehe  be* 
%UtingenUtr0 ,  ende  Meer:li,  Sneeriijis ,  eban  wien  wij  boven- 
dien  menige  gegronde  etanmerliittg  ie  danken  hebben  ,  door  ons  ^ 


Digitized  by  Google 


tiu  TOORK£D£. 
inket  Uuiige  m  nieitetmn  bekmgryke  werk  van  h$i  muUm  4tr^ 
jMrotM»  èeku^fxaam  U  zija ,  <m»  groêteUjks  wmhm  veypligtemp 
wwMww  wjfh/Bt  mʧ09k  Ui^mggmegmnhmm « Atmalto  mtU. 
^tomrhepig  hkr  fmaméank  te  heittigm  «o«*  hmmê  herMma^ 
d^kmd*  mnemmarMd  door  kume  toeUqhiing  der  vodmaakt-' 
kcid  nader  6^  te  doen.  komen »  terwyl  ons  ievene  tioort^ 
during  iu  hunne  beiangryke  medewerking  aanbevelen .  MiutrJtet^ 
emnuniwkÊ  iftm  mm  eom^pmdmtm Mftergm  U ^  dat  op- 
ÊÊnÊMoeniÊNdnB  wrwüdêirdên  itfkfiÊTui'  iuft  Aiwhm  tfffriitiiftififf  ff ffiTt 
ukmm  mÊdtKMaekÊH  ♦  aoa  worém  depro^bMm  » tiwngp  wiw  ^o»^ 
dero  flMM*  of  iMfti  nAüfagifliifl  <wflrAwiiirf  ^  AMMMi£ttiafM4liiii 

Jlurgemee$ter%  t^d  wiens  gemeente  die pkuUs  bekoort » toegemndgn  » 
me^  versoe^  vo^i  het  ontbrekende  ie  willen  mvullen ,  en  het  gebreke, 
kigete  verbeteren ,  waaraa?i  wij  dan  ooknial  danJi%egging  moeien 
trèemwn^  dat  voer  eiUnog  {ppeemekkehwUwimderitig  na)  deÊtai  > 
UiieephetheirtitdwUlig9tvoidmm,U>W^n 
imgeekigemte  emomwerkteidie  fnUmmnMid  tebrengemt 
wmurvoor  meneekel^ke  mrbeid  vet»  dim  amd  mUbeuir  ie^ 
Mogt  evenwel  een  onser  lezers  meenen  t  dat  er  nog  andere  middelen 
waren ,  orn.  duarioe  ie  geraken ,  k(f  gelieve  ons  ilege  sleehts  op  ie 
geven «  deuut  «n  Medacieur  en  Uitgever  het  ernst  igsie  voornemen 
kMeUf  omnêekmoeiiemtek  koeten  te  ontzien^  ten  einde  het  werk 
9M  miaimifkeurig  mogemk  te  maken, 

Mn  hier  «oudSm  w^  n»  Ofme  voorrede  knamem  eindigen^  ware 
het  niet ,  dtU  ons  verpUgi  achtten ,  reden  te  gevpn  van  ohm 
w^%e  van  behandeling  en  bewerking ^  poor  zooverre  die  reedeeenige 
jbedenkifigen  A$«^  vHgelo/U  of  nog  zoude  kunnen  uitlokketi,  -r- 


y  j^Lo  L-y  Google 


Zoo  zal  men  kier ,  tegen  hel  gewone  gelwuik  omh  ,  €le  natmu  der 
gemeentm ,  dU  uU  demmm  um  moer. dan  mne  pkmU  mmm- 
g9tMd^  isffn  ^  door  ireMndifigs-  of  kojj^eUookÊiiÊ  amoon  gfiheeki 

êoormtUÊrU  duidm^  daidiar4tlooouiamgomÊi4&woordmi  mdU 
gotfol »  eigeniffk  maar  èémmi  tuêom^  uitmaken  ^  e» ,  om  aiU  ver^ 
warring  voor  te  komen ,  welk^  anders  ligt  ontstaat.  A U  wj^  b»  v^, 
in  het  opnoemen  van  de  gemeenten  in  het  kanion  Oosleriioat ,  schr{p» 
tm:  OMUriMmt ,  TotiuidMi ,  CléiviMiiilBÉheig.  «ft  Had»  «b.  Biia- 
adfn  ?  h»-mBddem  iemand ^dU  mei  dU  kaeUon  andem.niei 
hekend  ie  •  weien  ^  Mod»  M  CectUiüitenbwg  ^  tot  Briminnkft 
kkoort;  torw^l^  mdk^wü  o^er^mns  OofterJMWtv  XerlMideii, 
Geertmiideaber^  en  Made-ea-Drimiueleii ,  de  tmyj/eUng  ophoudt* 
Ju  de  bewerking  van  het  AardrijltJikimdig  woordenboek,  yaa 
Ifoord-Brabaud  zijn  de  gemeenten ,  U,  i.  de  geheele  burgerlijke 
Imeheeiding  ,  aem  wiet  hoofd  om  èurgenkeeetor  otmed  ;  om  'kei  «i? 
genl^kedorp^  wmm-onder wjf  gewoen^k de keMmurt  ofUemr^ 
eoo  aio  mon  kei  mekU^  Ur  ondereekeidmg  van  do  MÊUen- 
wffkm ,  noemt ,  de  kom  van  liet  doq»  mrottmn ,  eik  in  een 
tfaonderl^k  artikel  behandeld.    Hiertegen  bedenkingen 
gertaen  en  men  heeft  beweerd  ^  dai  dit  aanleiding  tot  ver» 
warring  kmtdo  geven ,  onuht  het  scheen ,  als  of  men  van  twee 
geheet mfieonderlijke pUmteen  eprak*  êmdii  tevoorkemen^  M- 
im       hoei  geoordeeld ,  voor  die  gemeenten  ^toolke  eiee&te  den 
mum  van  één  enkeidorp  voerm  •  inketxeyde  art,  eerst  deplaaie 
olegemoente ,  en  vervo^feneale  dorp  te  behandelen;  doek  dam*  • 
iMMr  de  gemeente  na^r  meer  dan  eene  plaats  genoemd  is  ^  wordt 


Digiiiz 


X  YOO£A£B£. 

aan  de  gememU  eUs  %ooda$Ug  ,  en  tuin  de jdaaiêen ,  waaruit  %if 

WÊÊnm^uiM  U ,  MérM  aflumderlijk  mHikél  ioegernjd ,  l«r> 

aifn.  Zq^  vomU  v»  hei  c^oi^ÜAikmrk  met  liitwyk  wneburgerl^ke 
gemeente^  terwijl  kXmkesk  mei  £iiuiiIkiioTen een«  kerketffke 
meenie  uitmeutki  *  em  Hounildhofen  wederom  met  'Waardiwiieii  eeièe 
ttÊTgtrlSfkê » e»  WaanIMM  Uittriik  êem  hofheUjke  gemeemt9* 
Xr  U  gmn'tMgd  %  vmmrmm  Wik  dU  ktt&têelm^  MmvIm  f  «mk 
êerhe/m^  êMum  en». «  wMe  ikam  im  ket  g^kmd  niet  mmt 
keeiaum «  doorem  opgemmtem  s^n ,  daag  men  dit  ale  eem  omioo- 
dige  uitbreifUng  van  het  werk  beschouwde.  Mam  dit  ie  tme ,  na  r\fp 
overleg.,  diemtig  vomgekomen ,  want ,  behalve  dal  dit  te  beter  de 
vroegere geeieldkeid mn em Umd  émtkemten^  heeft kiêkemiMm 
nogdHimi^dmimem^b^ketvermetd  vinden  van  duwdanig  keiê* 
ieet ,  MierlMy»  •/  dm*geèitke  vmrknmmtigheid  %  dadeiffk  wetvn 
hom  ^f^hetnogbeetemi  teniet  %  ierwffl  tótk  in  demeêêteèeeekrff* 
vingen  van  aue  Vaderland  %  en  %elfe  op  andereekeidene  der 
nieuwete  kaarten ,  vele  namen  voorkomen  van  plaaieen ,  die 
reeds  voor  eeuwen  gesloopt  of  vetfiietigd  zifn.  Zoo  vindt  men 
im  dé  emden  %oo  nammkeurigé  Bfiolirijyiiig  der  HidtrkniiA 
nn  lUeKim  %  onder  qwafeit» «  kuaheien  in  WiMamA  ed»  mig 
heetaamde  vermeld^  die  reede  in  den  ietehiigjarigmi  voHeig 
vf  vrv^ger  gehopt  vifn ,  en  ket  %eetde  vnetdefmioe(felffk  vnlien , 
ook  hedeiidaageche  echrifvere  op  te  noemen  ^  die  zijne  mie^ 
slagen ,  ie  dien  opügte ,  hebben  nageschreven,   Wij  hebben  even- 


Digitized  by  Google 


y  ü  O  R  R  £  D  £.  » 
wel  öcat  geoordeeld  bij  de  ortikeleH ,  wimrin  iets  ,  dat  tindit  lan§f 
nietmeer  heaiaat^  bêkmUhld  woirdi ^  alfogii  de  ondier,  toeitmeimlêt 
gébmikei^ke^^i  vwdeMig  der  prof/kÊcie-^  wmrin  kei  gehgeit  ie  ^ 

■ 

ep  ie  gevent  welke  ende  iferdeeüMg  bij  de  emdwe  orHAelmal*; 
Ijfd,  ier  omiereekeèdi$ig^^  ffébr  deitnatmderprevimeiefpgiiaaM 
it,  terw\fi  de  tkane  mg  gebruikel^ke  indeeling  achier  di^ 
naam  gevonden  wordi,    JKeret  hadden  wij  gedacht ,  de%e  oude^ 
iterdeeling  geheel  weg  te  laten  ^  maar  ,  bij  later  inzien  ^  htgreep^ 
wem ,  dat  het  opgevem.  detarwm  eokei^n  mii  heeede  Mftti»  «mt 
hm, ,  die  $       de  beoq^ning  muer  weegere  geeehiedenie ,  dii 
werk  eoudem  vnliem  naelaam  f  tenoifióaeemdien  t»  eeuemigeetr^ 
hm  een  etee  Vaderland  i  veoraienderdeiamUiedemf  decmdeim^ 
ittUn^  meer  algemeen  bekend  ie  i  dan  de  tiieuwei  %oo  zal  b.v.eem 
Jfoord'BraJbanderbeter  weien ,  hoetfer  de  Baronie  TanBredA ,  dan 
hoever  het  disLrikt  Frinseoiiage  zich  uitstrekt  t  en  een  Groninger 
jmtdmmtê  mU  ene  beter  veretmme^vMmmetw^mtikeiWeiibÊtkmÊ^ 
4iir,  dem  wanneer  ee^wm  ketÈrzm^Êetemmd  finniiiigai  ejereUM* 
IFait  de  iegenteeerdige  regierifffce  verdeeting  in  nmndiee^ 
meiden  en  keuUene  betreft ,  had  men  ene  in  everweging  gege^ 
em ,  of  het  niet  beter  ware  die  ge/ieel  weg  ie  laten ,  amnge' 
zien  deze  toch  eet^lang  eene  verandering  stond  te  ondergaan  ^ 
eee  dat  w^  dan  later ,  wanneer  de*e  bekend  was ,  eene  lijst 
adder  kei  werk  konden  voegen ,  waarin  die  verdeeUng  afwee^ 
derUjk  opgegeven  werd;  dan  w^da^ien^  dai  keiene  nieivr^ 
etond  %  de  verdeeUng  ^  900  ale  %0  theme  beetaai ,  oetonp^  #r 
laten ,  ie  minder  daar  wif  altijd ,  ingeval  •  die  veranderingen 
bekend  worden  ^  vóór  dat  ons  werk  voltooid  is ,  eene  opgave  de*' 


UI  TOORREBK. 

j0e  gtof^rapMsi^  breedte  hMe»  wff  aiUm  vem  dU  plaai^ 
wm  e^egeven ,  welke ,  ^  am  hare  ii^^lng  eum  de  riweren  » 

of  om  eeuje  oudere  reden  öeiangr^k  waren «  en  hierin  hebbem 
w\j  de  ^Ipkabetieche  ta/^n ,  achter  de  Y erauaeUn^  Tan  Hjdro- 
g;rapliisclie  «n  Topograpliisclie  waarnemingen  in  HoUanjd  van  den 
LmUemm  €temr€uU  Kaïijuniovi* ,  gevolgd ,  met  dit  onderscheid 
mtenwél ,  dat  tvj  ,  op  raad  tm  een  hekend  wiehtndige^  de 
lengte^  welke  door  Km  Aamtmow»  van  den  Meridiaan  ever  Tleiie  eff 
berekend  is ,  hebben  genomen  van  den  Meridiaan  over  het  ei- 
land Ferro  cf/* »  €Us  zynde  die  >  welke  onze  aardrijksr  en  wie^ 
kundigen  in  hunne  opgaven  meest  volgen.  Mr  ie  om  in  6e- 
denking  gegeven ,  o/'  hel  uiel  btler  ware ,  de^i  Meridiaan  van 
CÊremnrkii  ale  eereten  Meridiaan  aan  te  nemen ,  aangezien  de 
Metrinetegenweerdig «  volgene  een  koninklijk  beehtit ,  naar  diem 
Meridiaan  rekent « efdienvam  Amflerdam»,  («fei»  weeierierei^^ ,  van 
welken  in  het  JaarboeJge «  nitgegercu  op  last  Tan  Z*  M.  dan  Koping « 
geteld  wordt.  Uit  een  Aardr^kskundig  oogpunt  beschouwd , 
kwam  liel  07is  eciUer  nahmrlyker  voor ,  nam^  den  Meridiaan  van 
Ferro  ie  rekenen ,  als  zijnde  hel  punt ,  wojOT  ,  schier  zonder  onder^ 
eeheid^  op  alle  kaarten^  de  hal/ronden  geeekeiden  werden^ 
h^welk  dan  ook  de  fxden  teae ,  dat  niet  aüeende  Ouden  %maar 
ook  onze  bereemdete  aardrifkekundigen  alt^d  over  dat  punt 
hunnen  eereten  Meridiaan  getrokken  hebben,  Jammer  maar ,  tlat 
de  raad  van  dien  bekwamen  wan  ons  eerst ,  na  het  nadrukken  van 
de  eerste  vellen  i  ia*  ooren  kwam ,  zoodal  de  eersi  aangenomene 
berekening  daarin  niet  meer  veranderd  kende  worden,  Waar  men 


Digitized  by  Google 


TOORKÉJDfi.  ktat 
WiV  nu  in  hei  werk  niet  opzelielijk  vermeld  vitidl  %  is  de  lengte  va» 
het  eiland  Ferro  <tf  berekend «  terwijl  %ij ,  die  den  af  stand  vau 
éen  Meriêimm,  van  Qfnmmisk  wiUe»  weiM  ,*  dii  ge/mtkMyk 
ierekenen  kunnen ,  wanneer  in  hei  ooffkwden « dat  die  plattie 
IT  W  ooeieUjfygr  gekgen  ie. 

Aangezien  €le  bevolking  van  iedere  pkmie » nkt  alieenjaarlifks « 
maar  ^ffs  dagelg ki ,  aan  verandet^ing  onderhevig  is ,  en  het  werk , 
door  zijnen  omvang ,  onmogelijk  in  één  jaar  kan  tifgewerkt 
worden ,  zoo  hebben  wij ,  te^i  einde  niet  ovet^al  ie  moeien  zeg» 
gen ,  volgens  de  taling  van  ^Ikjaat  eme  opgave  geeekiedi « 
de  bevolking  eleehie  in  rtmde  geiaüen  vermeki ,  en  daartoe  den 
volgenden  meutfêitB^aeingenomen:  voor plaeUeen  benedende  1000 
sielBii  wordl  het  10to/«  en  voorplaatsen  bovendo  1000  viüenket 
100t£d  opgegeven  t  hetwelk  het  naast  komt  bij  het  juiste  getal  % 
dat  w\j  ,  volgens  de  laatste  telling  ,  vermeld  vinden. 

Er  ia  in  bedenking  gegeven  ^  of  het  niet  beter  geweest  ware  ^  de 
gedeelten  der  provineien  Limburg  en  Luemburg  in  het  werk 
aekterte  laten ,  en  ede  bifvoegeel «  nadat  er  eens  eene  eindsekii^' 
Mngvalgtireffen  v^n  ^  qfvonderl^k  te  gevent  doeh  hierop. ntee- 
nmw^  te  moeten  antwoorden :  Fooreerst ,  daiaMón  het-  werk 
niet  alles  zoude  omvatten ,  wat  thans ,  ingevolge  bovengemeld 
protocol  van  15  October  1830 ,  tot  het  JConingrijk.  der  Neder* 
Imideu  behoort;  ten  tweede  y  dat  tv  ij  y  om  aun.het  berigt 
van  hdeekemng  getrodw  te  blifvèn »  die  gedeeOen  niet'  mogten 
adkterwège  laten  f  en  ^  ten  derde  ^  dat  het  toehaüffd  uit  denaard 
van  een  werk ,  als  het  onderhavige ,  voortvloeit ,  dathetnaauwe-' 
Hjks  ten  einde  is  ^  of  er  hMen  weder  verandtripgen  plaats 
gehad  i   die  een  aanhangsel  vorderen  ^  in  welk  aanhangsel  y 

Digitized  by  Google 


tir  tOORft£D£. 

wanneer  er  dijde  euulschikkiag  eetiige  wijzigingen  iu  de  gt^ns- 
scheiding mogien plaats  hMen  ^mem  dan  WÊlmotim umngtwn  de 
plaatêm ,  wlkê  dam^  aam  «w  Fad&rkmd  toeg  evoegd  of  «r  ««Mt 

meUig  voorgekomen^  ook  de  lami&ii  %  waarin  onsa/ortm  geUgen, 
•  afwwUrli^k  ie  vermeiden ,  aü  kunnende  het ,  %qo  voor  onzen 
Jiandcl  ais  om  andere  redenen ,  van  belatig  zijn  iais  naders  om^ 
4rtai  d$  aerttmèdmmmm  cp  die  hui  te  weten,    Zeo  eek  wffn 

de  OttrtjidiaolM  «iMdna «  eeaar  de  Jfederkmders  geveetigd 
^effn ,  niaalleen  de  aem  <oae  eaderkeorige «  maar  ook  de  emdere 
^daarop  bekende  plaat  een  èekandeid ,  aangetiem  ene  geaag  eieh 
^daar^oe  langer  hoe  meer  uitbreidt ,  en  kei  dus  meer  en  meer  beian^" 
ryk  wordt ,  die  eilaaiden  in  hun  geheel  tiaauwkeurig  te  kennen* 

Mogien  nu  ,  niettegentUaande  alle  onze  aan»  ewetide  pogingen  , 
'éitemewerk  {enwefke  memekel^ke  arbeid  ie  daarvem  noAbameit 
vr^f)  nogkkr  ofdmar  eenigeomeolkomenketlen  aamkleeen «  dan 
moedigenw^  ken ,  die  we  mogtm  omtdMen «  ten  vriende^lBete 
mit « OM  dieaameneef  eemenemermedearbeidere  epie  geven «  tert 
'oinde  ze ,  by  eene  volgende  aflevering  t  met  dankbare  vermel- 
ding vemhunmn  naam ,  zoo  ons  dit  geoorloofd  «(; «  oon  ome 
ieekenaars  te  kunnen  bekend  maken, 

Mn  nu  smeeken  wff  Bern »  emderwim,  w^niete  vermogen^  dat 
Mg  emdenoodigebeketMÊomkeidemkracktverieene^  omwerkt 
te  veieindsgen^  dat  kettot  nat  ptm  «we  medebmrgitre  en  tot  wcettfet^ 
bekendwording  van  omaen  vaderkmdsckengrond  moge  verstrekken* 
,  30  N  ovember  1837. 

A.  J.  Tll  J>SJL  Al.. 


Digitizcd  by  Google 


TSHKLA1IN6SN  DER  VERKORTINGEN  IN  DIT  WERK 

YOORKOMENOE : 


«arlipr.  aartsDriesterdom. 

«ds,  reiid.  acuutent  reaideotschap. 

•afd.  afdeeling, 
•akk.  akkers. 

.^mb.  ambacht. 

arab.  heerl.  ambachtsheerlijkheid. 
A.  P.  Amsterdamsche  peil. 
arr.  arrondissement. 

arr.  hoofdpl.  arrondissemcotshoofdplaats. 
liiid.  budom. 
iNind.  kaaders. 
h,  kirart. 

butinch.  buurschap. 

cler.  clereiij. 

comm.  communicanten, 
dek.  dekenaat  of  dekenschap. 
d«'p.  departement, 
diblr.  distrikt. 
doopsg.  doopsgezinden, 
d.  dorp. 

droogm.  droogmakerij, 
fü.  eiland. 

eil.  ffr.  eilandengroep. 

ۆ.  elJen. 

Er.  Lnih.  Evangelisch-Lutherschen; 

fait.  faktorij. 
geb.  geboren, 
geh.  gehucht, 
gem*  gemeenie. 
gemet.  ipemeten. 
gen.  genaamd, 
gl.  guldens, 
goav.  goavemement. 
griet,  grietenij, 
ffr.  groep. 

grooth.  groothertogdom, 
heerl.  heerliikbeid. 
H.  of  HH.  Heilige  of  Heiligden. 
Befst.  Lnih.  HenteldejLutherschen. 
Herv.  Hervormden. 
H.  E.  H.  G.  Hooff-Edel  Hockt  reehoren. 
.  huizen. 

HEGM.  Hunne  Edele  Groot  Megenden. 

inw.  inwoners. 
Jans.  Jansenisten, 
kant.  kanton. 

kant.  hoofdpl.  kantons  hoofdplaats* 
kast.  kastedi. 

katoenpl.  katoenplantaadje.  * 
Mass.  klasiis. 
kl.  klein. 


uiyiiized  by  Google 


kudijpl.  koflijplantaadjc 

Lol.  kolonie.  , 

Ilob.  koninjp'ijk. 

kostgr.  kostgrond. 

kw.  kwartier. 

m 

lands.  landschap. 

landv.  landvoojrdij. 

Ltith.  Lutherschen. 

Menn.  Monnislrn. 

m.  k.  luililic  kanton. 

Nederd.  Nederdaitsch. 

Nederl.  Nederiiandsch. 

neg.  negorij. 

N.  B.  ^ooraer  Breedte. 

^.  Noord. 

O.  Oost. 

O.  L.  Ooster  Lengte, 
palm.  palmen, 
plant,  plantaadje. 
pold.  polder, 
p.  pond. 

prinsd.  prinsdom* 

proT.  provincie. 

reg.  regentschap. 

reg.  dist.  Fegenngsdistrikt, 

regtsg.  re{yts(jobied. 
Rem.  Rcmoustraiiten. 
resid.  residentschap, 
riv.  rivier  of  riviertje, 
roed.  roeden. 

&.  K.  Roomsch  Kathoiyken. 
schiefeil.  sdnereiland* 

s.  d.  schooldistrikt. 
snikerpl.  suikerplantaadje. 
u.  uur. 

▼ad.  vademen. 
.  verl.  verlaten, 
vic.  vicariaat. 

vic.  gen.  apost.  vicariaat  generaal  aposlolijk. 
V.  voeten. 

T.  e.  vieikante  ellen. 

m.  vierkante  mijlen. 
V.  p.  vierkante  palmen. 
V.  r.  vierkante  roeden, 
v.  v.  vierkante  voeten, 
voorm.  voormalig, 
voorst,  voorstad, 
vorst,  vorstendom. 
WEW.  Wel  Eerwaarde. 
W.  West. 

W.  L.  Wester  Lengte. 
Z.  Ziel  of  Zielen. 
Z.  Zuid. 

Z.  B.  Zuider  Breedte. 


•    »  » 


*  '  • '    .  i   A 

■ 

ZONE  MAJBSTEIT .  BBN  KONING,  ld  raevplm. 

^ZUNE  KOmNXLUKS  HOOGHEID  BEN  PRINS  Vah'  0EANJ|(. 

ZUME  EONINKLUEE  HOOGHEID  PRINS  FREDREUL  DER  .NE- 
DERLANDEN. 

HARE  XONINKLUKE  HOOGHEID  MEVROUW   PRINSES  AL- 

BBEGHT  YAN  PRUI8SEN.  S  mmfknm. 
ZONE  EONINELUKE  fiOOGfflSID  M  ERFPRINS  VAN  ORANJE. 

ZUNE  EONDiELUEE  HOOGHEID  PRINS  ALEXANDER. 

T  *  V       *  ■ 


Digitized  by  Google 


I 


iTui       KAAMhUST  D£a  IN  T££&BN  AREN. 

A. 

Aa.  (lïïr.  C.  P.  E.  Robidc-  van  der)  voor  hei  DepwtflmtBt  lollVvt  Tm 

't  Alg^erocen  Ie  Oosterbcek. 
Abrahams.  (Gebroeders)  Boekhandelaars  te  MiddelbuiK. 
AbendanoD.  (II.  S.)  Ambtenaar  te  Suriname. 
Aekeridyek.  (J.)  te  Utrecht. 
Adanot.  (A.  H.)  1«  Luitenant  der  Infanterie. 
Administratie  voor  de  Nationale  XijTerheid  te  *f  GraTenbage* 
Aelders.  (J.  F.)  Roomscfa  Kat.  Pastoor  te  Kampen* 
Ahrens.  (A.  V.)  1"  Liiilenant  der  Infanterie. 
Akatlemie.  (Koninklijke  Militaire)  tc  Breda. 
Akkermans.  (J.  H.)  Kapitein  Kwartiermeester. 
Alewyn.  (W.)  Rijks  Ontvang^er  te  Wonmer. 
Alphen.  (A.  A.  J.  P.  van)  1"  Luitenant  dtr  Artillerie. 
Alta.  (B.  Canter)  te  Leyden. 
Altink.  (H.)  2«  Luitenant  der  Infanterie. 
Andel.  (P.  van)   Notartt  t4  hnmia 
Andrae.  (D.  G.)  1"  Luitenant  der  Genie. 
Andrae    (J.  H.  Bcnckers)  te  ütrerhl. 
Andrae.  {Jlr.  P.)  Notaris  te  Leeuwarden. 
Andricssen.  (J.  A.)  S'***  Slads-Schoolonderwijier  tc  Surinanne. 
Anemaet.  (C.  J.)  Fourier  der  afdeeling  Kuras^iert  n°.  1. 
Ardeidi.  (J.)  Kelonel  derlnfiuitarie, 
Ambem.  (De  stad) 

ArricM.  (J,  L.f  Kofflhiai  W8be«lailr.  \^ 
Asten.  (P.  van)        Luitenant  deir  \V^est-Indiscbe  Xagen/  ^' 
AfMttcaad.  (W.  van)  Bargemeester  te  Amenfbori. 

B. 

Baaien.  (I.  van)  Boekhandelaar  la  ftaMiadam. 
Baert.  (W.  G.)  te  Leyden. 

Bakkenes*  (H.  C.  vnn)   Lit.  Hum.  Stud.  te  Groningen. 

fiaUbur  van  Burlei*rh.  (P.  van)  Luitenant  Kolonel  der  Watt-lndiech« 

Jn^yers  te  Suriname.  3  exemplaren. 
Ban  lier.  (J.  G.  W.)  Ambtenaar  te  ijurinamc. 

Bnnnier.  (L.  G.  W.)  2"  Luitenant  Ai'i-  Lilantcrie.  -  *  * 

^iVb41i$en.  (FJ  1*  Luitenant  der  Inianlerie. 

Holland,  te  Haarlem. 
Barre.  (C.  P.  L.)  1«  Luitenant  der  Artillerie.  .  ,  :* 

BaKyo.  (P.)  1"  Luitenant  Kwartiermeester. 
-Bafim.  (P.  L.  G.)  Rx>omscli  Kat.  Pnstoor  .  le  Haarlem. 
Bauman.  (G.  van  der  Valk)  Kap.  Adj.  van  den  Ll.  Geo.¥ander  CapelUn» 
Bauman.    (J.)    in  de  Beemsler. 
Bax.  (A.)  Predikant  Ic  Oostburg. 

Bcc.  (4^  1"  Luitewmt  Kvarttermeeiter. 

Beèkhuii.  (H.;  ^•'LdH'ëiiAiit  Kwfcrticwneertér.  * 

Beek.  (I.  van)  Sergeant  der  17'«  afdeeling  Infanterie. 

Beets.  (N.)  Eerste  Kon^YHtè^  éïih  het  PckVkMniêtié  te  Groiiitigëfc^ 
Beets.   (van  der)  Adjnd.  OnderofTic.  ,  re(;iment  Ligte  Dragondm  tt» 
Sèjf<*r»  ^H.  Ci)  KosWlioolhoiidw  te  Elbnrg.  " 

Benlhcm  cn  Jutfinjy  (van)  Boekhandelaars  te  Middelburfj.  3  exemplaren. 
BerckenboiL  üntlerwy ter  in  vreemde  Talen  tc  Purmereod.     j    '  y- 
Berdenis  van  Berlckom.  (J.  J.)  Raadsheer  bg  het  Provinciaal  Geregtshóf 
van  Zeeland. 


n:AA,HLUST  der  IllTBBKENAtBll/ 

Berg  Tan  Heemsteclc.  (van  den)  te  Lcyden. 

Bergb.  (H.  Tan  den)  Rentenier  te  Nedcrhemerl. 

Berkel.   (M.   van)    Institiiteiir  tc  Montfoorté 

Berkenbosch.  (U.)  Predikant  te  Beverwijk. 

Berkura  Bysterbos.  J^  (N.  van)  te  Kampen. 

Berraan.   (A.)  Huisonderwijzer  te  *s  HertogenbcMoh. 

Bcrman.  (Jfr.  J.)  Vredercgler  te  Zierikiee.  * 

Bernet  Wi.  ((ü.)  Koopamn  te  Rottenhm. 

Bernhard.  (J.  H.)  Direetenr  aeaer  Plantagie  te  SuriiMnit» 

BernhofTtt.  (D.  J.)  8«  LmteDaBt  Bwartieniueesler^ 

Besier.  (P.  F.)  Directeur  van  het  Postkantoor  te  Devmitar.  * 

Bcititig.  (C.  D.)  Apotheker  te  Suriname.  » 

Bt'ukman.  (L.)  Gepensioneerd  Majoor  der  Infanterie.  •  * 

BevL-rlij.  (C  A.)  Controleur   der  Belastin^n  te  Arahem* 

Beijerland.  (Gemeente  bestuur  van  Nieuw-) 

Bibliotheek  van  de  afdeelinjj  Kurassiers  n°.  5.  • 
Bibüotheek  van  dc  tweede  afdceltn^  Infanterie. 
BiUMiaek  van  de  veertiendb  aföeeiiag  lofiintafe* 
Bibliotheek  Tan  het  bataitlen  Art.  Transporttrein. 
Bibliotheek  van  het- Departement  van  den  Grootmeester  der  ArtUlerial 
Bibliotheek  van  het  Kon.  Instituut  vOor  do  Marine  te  Medamklik**  \ 
Bylandt.  {Graaf  van)  te  *sHage.  '        .  .  . J 

By landt.  (T.  van)  te  Wierda.  .  •       f  '  "} 

Blaauw.  (R.  C.  L.)  2°  Luitenant  der  Artillerie. 

Blanc.  (L.  J.  A.)  Kapitein  der  Infanterie.  >  •        '  •     •  -'•l 

-Blusse  en  van  Braam.  Boekhandelaars  te  I>ordreehft.  •  . 

Boeck.  (R.)    !•  Luitenant  der  Artillerie.  .    ,        .  «l 

Boeeop.  (C.  G.  I«  J^aron  yan)  Generaal-Majoor.  '  '    *   •  • 

Boelens.  (R.)  Boekhandelaar  te  Zwolle.  6  exemplarea  • 
Boellaard.  (P.)  2^**  Luitenant  der  Idgte  Dragonders. 
Boer.  (J.   de)    Boekhandelaar  te  Amsterdam. 

Boerema.  Sergeant-Majoor  bij  de  8^*"  afdeeiing  Infanterie.  -x...'  i  ^ 
Bo^raard.  (B.  Verhey  van  den)  Grondeigenaar  te  Werkendam.'  / 
Bommel.  (De  stad  Zalt-)  •     •  • 

Bonekamp.  (.\.)  Roomscli  Kal.  Pastoor  te  Lok.  •  •  • .  '• 

Bontjema.  (E.)  Koopman  te  Leeuwarden.   *  '      *      *  .* 

Boon.  (G.  W.)  Kostschoolhouder  te  Brielle. 

Boonacker.  (A.  N.  Franken)  %•  Lnhenant  der  Irifahtoiie.  -  •  ''  i^ 
Booniajer.  (C.  G.)  Notaris  te  Gorindiem.  > 
Booniaier.  (J.  C.)  Koopman  te  Gorinchem.  '  • 

Bonlz.  (J.)  lloomsch  Kat.  Pastoor  te  Brielle.  '  .  .J 

Bordes.  (A.J.T.  de)  Refter  der  Arrondissements  Regtbattk|  te-GovindlMl* 
Borjrer  EA/.  (P.  A.)  Theol.  Cand.  te  Lejden.   •  »  * 

Bos,  (J.)  Koopman  te  Rotterdam.  ' 
Boftch.  (B.)  1«  Luitenant  der  Artillerie.  ' 
Bosch.  (B.  F.  N.)  te  Culenborg.  ■  •  *  * 

Bosch  Dz.  (D.  W.)  Onderwyier  te  Amsterdam.  •  ■  ♦    •  * 

Bosch.  (J.  G.)  ^'•liuitenant,  bataillon  ArtiUericTianspoHIreHl.  ^ 
Bosch.  (J.  J.  van  den)  te  Sdiièdam.  *  * 

Bosch.  (L.  E.)  Boekhandelaar  ie  Utrecht. 

Bosch  Tan  Drakensleyn.  {Jonkhr.  G.  W.    2«  Luitenant  der  Lansiers* 
Bosch  van  Drakensteyn.  {Jjonkkr,  H.  W.)  Lid  der  Ridderschap  Tall 

Utrecht ,  te  Utr«*cht. 
Bosch  van  Drakensteyn.  {Jonkhr.  Mr,  f.  L«  R.  J.)  Lid  d^  Riddersch^ 

van  Rolland^  aan  de  Yuursche.  .  ' 


Digitized  by  Google 


Bosch  Tan  Drakenstcyri.  {Jonlhr.  Mr,  W»)  Lid  van  deAiddecM^iap  van 

de  Provincie  L  trecht,  te  Utrecht, 
JBuiiviman.  (P.  D.)  tc  lloninierts. 
Brabcr.  (Mejiifvrouw  A.  J.)  te  *s  Graven hajjfe. 
Brade.  (C.  F.)  Generaal-Majour ,  PioatMiyke  KomiiNUidaBl  la  MuittfidiC» 
Bnule.  (F.  W.)  LuiteaaBi-Koloiiel,  PlaaUemkeKomniaadanlleNaavdcn* 
Braiui.  (J.)  Schoolhouder  te  Ain>>terdaiii. 

Brauw.  (A.  T.  Slavcnisse  tle)  llitnieester  der  Ligtc  Dia|^iideM* 

Breckenheiincr.  (J.  il.)  '1*^*'  Luitenant  der  lAfauteria. 

Breton  van  Groll.  (P.  H.)  te  Soerabaia. 

Bretz.  (G.  W .)  ii"  Luitenant  der  infanterie. 

Briqué.  (B.)  Pastoor  titulair  van  Aarlanderveen  ,  Ie  Haarlem. 

Broens.  (A.  II.)  Lilt.  Hum.  Theol.  et  S.  S.  Min.  Caud.  Le  Amsterdam. 

Srooshooft.  (C.  M .)  Notaris  te  Giaiteodam. 

BrMtwer*  (C.  L.)  Ontvanger  ^an  *•  Eyka  Belaitia(|«D  te  Schagen» 

BrowD.  Predikant  te  Leyden. 

Brugmans,  Wed.  Rutgers.  (Mevr.  J.) 

•Braiae.  (F.  K.  de)  Ingenieur  der  l^'  klasse  van  denWaterttaalte-SaonkiM» 

Bnms.  (J.)  Rooniseh  Kat.  Pastoor  te  Haarlem. 

Brunt.  (J.)  ^nselier  der  uegeude  afdeelin^  Ini'aoterie. 

Brujn.  (M.  D.  dc)ö.  Min.  Gand.  te  rtrecht, 

Buchner.  (E.  C.)  Kapitein  der  Infanterie. 

Buit.  (De  Wed.  J.  den)  Boekhaodeiarcs  te  *s  Gravenhage. 

Bama.  (Jfr.  W.  B.)  GrietmaB 'Tan  Baarderttdeel ,  te  Weidutti.  . 

Boiif.  (P.  ^«11  der)  Sdioolond^iiier  te  GoriaelNBi. 

Bm^erhoudt.  (7lfr.A.G.)$ol»titot  Griflier  vao  den  Hoogen  Raad  dat  JttdtL 

Busch.  (M.)  Administrateur  van  *a£yka  SahaAkiiC,  te  Gmingvu 

Buy.  (P.  du)    tc  Haarlem. 
SoysBaUot.  Pjedikanf  te  BrakeU 

C. 

Caraerlingh.  (A.  C.)  i"*"  Kapitein  der  Genie. 
Camp.  (W.  M  )       Luitenant  der  Poniouuiers. 
Campbell.  (J.)        Loitenani  der  In&nterie. 
ilampbeil.  (W.)  Sergeant  der  7*a(deeliiig  Inüuitom. 
Canne.  (C.  D.)  Instituteor  te  Beverwfik. 
Canne.  (ۥ  D.)  Predikant  te  Castrieum. 
Cannaman.  (A.)  1*"  Luitenant  der  Genie. 
Canslaar.  (P,  J.)  Makelaar  Ic  llotlerdani. 

Capellen.  (i?aratt  van  der)  Oppcrbevelheliber  der  vertiog  Illaaftricill* 

Carp.  (G.  J.  W.)  tc  Arnhem. 

. |LaM:iubroot.  (J,  L.  de)  Kapitein  der  liijdende  Artillerie. 
Gaiia.  (I.  F.)         Luitenant  der  We$t-Indische  Artillerie.  » 
Casteren.  (G.  F.  van)  Kapitein  Kwartiermeester  der  Wasl-Ind.  Aigeia. 
Cate.  (S.  Blaauwpot  ten)  Predikant  der  Doopsge^iindea  te  Akkmm. 
Cats.  (J.  P.)  Partikulier  te  Axel. 
Cats.  (P.)   Stads-Schoolonden» ijzer  te  Aiel. 
Catshock.  (A.  J.)  Kapitein  der  Infanterie. 
Gharro.  (H.  F.  de)  Papierhandelaar  te  *s  Hage. 
Clarys.  Opzifyler  der  stoommachine  tc  Arkel. 

Cleef.  (G»;hi  ot'ders  van)  Boekhandelaars  te  's  Gravcnhag;c.  4  exempl. 
;Cochiuii.  (J.  D.)  Controleur  Boekhouder  bij  het  Kadaster  te  Zwolle. 
Cooq  d^ArmandvUle.  (P.  F.  4.  Ie)       Luitenant  der  Lifanterie. 
iGoUe^Un.  (J.)  Inrtkutear  te'  SehooiilioTMi.  ' 
CaUlmC  (1.  A.  %tm]  Wadïtmaester  derafa•tUflgKnlwmtn^l• 


uiyiii^ed  by  Google 


N.A  AJ[.LJJS.T.  B£A  IN  T££&£tt  AAfifiT. 


Combée.  (J.  L.)  S'*"  Luitenant  der  Artillerie.  l 
Cortlieyli{rers.  (C.  M.)  Gepensioneerd  Generaal  der  Infanterie.  j  .  "  • 
Goster.  (U.)  Boekhaodeiaar  te  Alkmaar.  •  • 

€rimpen.  (P.  G.  wtan)  Kapiteio  Kwartiermflcsterr 
CroU.  (C.  J.  A.)  Volontair  <Ur  afvleeiiiif  Kmainen  n*. 
Gruis.  (G.)  te  Amsterdam. 

•  D.  ■  •' 

Daalen.  (Mr.  K.  B.  van)  Notaris  cn  Stadi  Secretaris  te  Wageniogen» 

Daems.  (G.  H.)  Boekbinder  te  Arnhem. 

Dam.  (R.  van)  Oud  Raadsheer  in  het  voormalify  Dopartenicntaal  GercgUlioi 
TanZeeland,  lid  der  Provinciale  Slaleu  vuu  Zeeland,  te  Gravenpolder.L 
Ham.  (W.  A.  Tan)  Roomseh  Kat.  Ptotooi'  te  HoBtenisie. 
Damblé.  (J.  N.  L.  Loos)  iMerwyser  te  Ark«l. 

Danckaerts.  (A.  H.)  Ontvanger  van  *s  Ryks  bciastin|]|eii  !•  Sas-<V«n-lieii<4 

Dassel.  (Y.  W.  C.  von)  2«  Kapitein  der  Artillerie. 
Dentsch.   (J.  von)   Kapitein  der  Genie  in  0ost4odië.. 
Deiuonscby.  (C.  P.)  te  Rotterdam. 

Departement  voor  de  Zaken  van  de  Ilervunnde  Kerk,  cna.  te  'slïajrc. 

Departement  voorde  Zaken  van  de  II.  K.  Eercdienst  te^ttUage..  4  exempl. 

Diedericbs»  (Gebr.)  Boekhandelaars  te  Amsterdam. 

Dieren*  (J.  J.  Tan)  9^  Luitenant  Kwartiermeester. 

Digg[elen.  (Sues  Hubertns  van)  Notaris  te  Aiol. 

DUL  (P.  C.)  Boekhandelaar  te  *sGravenbage. 

Dishoeck.    (P.  A.  -van)   Bur{jcmeester  te  Axel. 

Dobben.  (J.  F.  van)  Boekhandelaar  te  Haarlem. 

Donker  Curtiiis  van  Tienhoven,  te  *s  Gravenbag^e. 

Donleben.   (J.  11.)  2°  Luitenant  der  Infanterie. 

Doeriebeo.  (J.  N.  L.)  Eerste  Adsistent  ten  Kantore  van  den  KolonialeÉk 

Ontvanger  en  Betaalmeester  te  Suriname. 
Doeveren.   (A.  F.  van)  Med.  Doet.  tc  Leyden. 
Dockum.  (De  Stad). 

Dominiens.  (J.)  1*  Luitenant  der  Infimterié; 

Doorman.  (Erven)  Boekhandelaars  te  *8  Gravedliafe'. 

Boonann.-  (P.)  2«  Kapitein  der  AftiUerie. 

Doom.  (A.  van)      Luitenant  der  West-Indiscbe  Jageis.- 

DortmonU  (J.  L.  van)  Burfjemeester  tc  Hulst. 

Doyer  Az.   (J.)  Boekhandelaar  te  Arnhem. 

Dozy.  (J.  M.  van  Klinkenberg)       Luitenant  der  Artillerie..  . 

Dubois.  (P.  D.)  Kapitein  der  Artillerie. 

Duikers.  (M.)  Kapitein  Kwartiermeester. 

Dussen.  (J.  H.  Tan>  der)  1*  Luitenant  der  Lansiert. 

Duvigneau.  (J.  P.)  Kapitein  Kwartiermeester. 

Dijckmeester.  (J.)  Advokaat  Generaal  bij  het  PiroY.  GereytAof  "Wm^addgrii; 
imkstn  Six.  (J.  J.)  TiMoleffiseh  Gandidaat« 

k:  , 

E.*'*  (J.  D.)  te  Breda. 

Eeckhout.  {P.  J.  van  den)  Onderwijzer  te  Stopj^eldyk.-  .  .  r.'  't 
Eek-  (D.  van)  Onderwijier  te  Asperen.  i 
EekhoflT  llz.  Boekhandelaar  te  Groningen. 

Kekhoff.  (W.)  Archivarius  Tan  de  stad  Lee«warden,  Toordc  fledelUkf 

Bibliotheek  ta  Leeuwarden. 
Kcbholta.  (P.  C  )  2"  Luitenant  der  Infanterie.  '* 
Skkcr.  (E.)  Medecinae  Doctor  te  VoUenboren.  i 


Elias.  (G.  H.)  te  Wapeningen. 

Ellis.  (J.)  .Ambtienaar  fe  Suriname.  * 
Boibroek.  (J.  J.  H.)  1*  Luitenant  der  InfSmlcrie.  •  * 

Einden.  (E.  tad)   Eerste  Adriitent  ten  kantore  nan  den  Koknialear 

Ontvanger  en  betaalmeerter  te  SurinanM.  * 
Empioi.  (L.  C.)  Instituteur  te  ZMolle. 

Engelbronner.  (d')  Wachtmeester  bij  het  Re|pmeiltLigteDragond.  no*  4« 

£n[jelen.  H.  Luitenant  Kolonel  der  Genie. 

Engelenburg.  (Jfr.  L.)  Arrondtssements  Inspecteur  et  Deveuier* 

Engeringh.  (J.   J.)  2*^  Luitenant  (l(!r  Infanterie. 

Engels.  (G.)  Burgemeester  te  V'ries&eaveen. 

Entmp.  (Wm  W.)  Luitenant  Kolonel  der  Artillerie. 

Epke.  (J.  G.)  8*  Luitenant  der  Infiinterie. 

Erasrant  Ab*  (1.)  Burgemeester  teKadaand. 

Briullens.  (A.  ran)  AdjudantOnderoflflcier  batailloo  artill.  transporttrein  • 
Ermerins.  (F.  V.)  Ontvanger  van  *sliykt  belastingen  te  IJsendylw» 

Erzev.  (P.  A.)  l*'  Luitenant  der  Knrassicrs. 

£schauzier.   (J.  P.  Brand)  l""  Luitenant  der  Artillerie. 

Escury  van  Heinenoord.  (II.  Baron  Collot  d') 

Essen.  (L.  \an\  Apotheker  te  'sGravenhage. 

Everdingen.  (G.  A.  van)  Arrondisscments  Insj)ectear  te  Zwolle. 

Evers.  <  W  •  G.  F.)  Ritmeester  op  non  activiteit. 

Syek.  (Jfr.  M.  J.)  Heer  en  Erfbnq|graaf  van  Zuiliehem ,  te  Kaartensdyib*. 

Eyiuael.  (A.  H.)  Ie  Luitenant  der  Infanterie. 

Eymael.  (G.  T.  T.)      Luitenant  Kwartiermeester. 

Ejmael.  (T.)  Sde  Luitenant  der  ln£wterie. 

F. 

Fabius.  (G.  C.)  2"  Luitenant  der  Artillerie.  • 

Falter.  (P.  R.)  Kolonel  der  Artillerie. 

Faul.  (G.  G.)  Organist  te  Gorindhem. 

Feenslra.  (J.  H.)  te  Opende. 

Feenstra.  (M.  P.)  te  Ulrum. 

Feith.  (!•  H.  O.)  Jur.  Utr.  Gand.  te  Groningen. 

Felden  Tan  Kinderstein.  (G.  F.  J^arois  van  der)  Lid  der  Riddeffsduip  en 

Provinciale  Staten  van  Utrecht. 
Fevkes.  (B.)  2^  Kapitein  der  Artillerie,  Adjudant  vaQ  .4ieu  Generaal 

Majoor  Paravieini  (!•  Capclli. 
Fonseca.  {Joiikh.  L.  S.  D.  Antouio  Garteret  da)  2°  Luitenant  der  Infanterie. 
Fortman.  (G.  L.  de  Gaay)  te  Leyden. 
Fraekers;  (B*  H.)  1*  Luitenant  oer  Lifanterie. 
Frantsen.  (A.  H.)  Luitenant  Kolonel  der  Infimteria. 
FremeriJ.  (J.  A.  de)  te  Leyden. 

Frissart.  (A.  A.)  Kapitein  der  Oost-Indische  Infanterie. 
Frouin.  (J.)  Administrateur  van  Plantafriën  te  Suriname* 
Fundter.  (J.  G.)  Aitmeester  der  Ligte  Dragonde». 

G. 

Gackstatter.  Klerk      den  Arrondissements  Inspecteur  te  ZwoUe. 
Gallenkauip.  (U.  J.)  Roomseh  Katt  Pastoor  te  Haarlem. 
Geer.  (P.  van)  Smid  te  Legden. 

''IMittséttia.  ^.  I.)  Omgaande  Regter  in  de  SoerabaiBsebe  afdeeling. 

Geesteobeek.  (J.)  1*  Luitenant  Adjudant  der  Infanterie.  « 
Generale  Directie  voor deZaken  van  de R.K..  Eeredienst  te  *sHage.  4 eieillp* 
Gerbens,  (W.)  KooinMttte  Giwuttyen. 


Digitizedby  Google 


Gerlings.  (Ifr,  H.)  te  Hillegom.  \   ,  „  ►  ï- 

Gbert.  (G.  F.  van)      T  iiirrnTinf  ïïinytir|mi]mm]|r  ^ 

Gillemans.  (J.)   A.potbeker  te  Breda. 

Gillet.  (J.  D.  D.)  3i«  Luitenapt  der  Infanterie. 

Gliuderman.  (E.  L.)  Stads  ye;;i4m)9^^jter  te  ip'^r{ch<;. 

GUaderman.  (H.)  te  Utreclifc, 

Godefroy .  (P. J.)Dirigerend  Officier  yta^  Q&fQi^iS^  ^  !•  ^^o^«J|^ 

Goaka.  (A.)  Oinderwyïer  \e  Hid4elburg. 

Gorkum.  (J.  £.  van)  Generaal  Majoor. 

Götte.  (J.  B.)  Fourier  der  aegen^e  fifijieeling  Infa|i^tene. 

GraalF.  (A.  G.  de)  Apotheker,  Lid  van  d«^royMl4;ial(^ GKI!|eef^ 

Diissïe  in  Zuid-HoUand ,  te  Gorincl^m. 
Graeve.  (F.  de)  Grondeigenaar  te  Zuiddorpc. 
Gratania.  (11.  S.)  2°  Cummies  aan  het  Pu^itkaatoor  te  Gronipjj^ep, 
Cireup.  (W.  K.  IL)  GmBMpwt  aaa  het  Viostkant9or  te  Ütrecht. 
Greve.  (A.)  Ingemeur  Tan  dei^l^atentaat,  te  ^e  Gr^if cj^ge^ 
Groiii.  (van)  te  Leeuwarden. 
Groin.  (J.  C.  van)  1"  Luitenant  der  Infa^teiie* . 
Groeneveld.  (T.)  1"  Luitenant  der  Infanterie. 
Gulik  en  Ueriuant».  (van)  I^oekhandelaars  te  BrQ<jLa  ^  ^t/agfj^AfkO^ 
Gujkeas.  J.  Boekhaii4eifHf  ^  Amsterdaa^. 

Eaai|.  Ifif  Af)  IigitwiapitKolonei  der  lofiintene.  . 
Hachez.  (J.  C.  A.  U.)  2^  Luitenant  der  Infanterier 

Haefkeus.  Burgemeester  te  Leerdam. 

Hacften.  (A.  W.  van)  2de  Luitenant  dor  Oost-Indische  Art4|erie«  • 

Ilaeften.  (G.  A.  van)  Intendant  der  tweede  klasse. 

liaei'ten.  (P.A.  van)  Controleur  bewaarder  van  Jict  kadaster  ^e  An)er9lpor|» 

Hage.  (J.  W.  ten)  Boekhaudelaar  te  \  Graveuhage. 

flage^nan.  (A.)  Oaderwyzer  te  Heet.  ^ 

Hageman.  (Ë.)  Direeteuv  der  PoAteryen  te  ZwoUe. 

Halder  Hz.  (A.)  Genees-,  HeeU  en  Vroedineester  te  Beverw^k. 

Halmael.  {Mr,  A.  van)  Auditeur  militair  van  Friesland ,  te  Franekof* 

IIamelber(r.   (H.  A.)  Lector  in  de  Wis  en  NatuurkiUid^  ta  Am^fy^f^ 

Hammacher.  ^U.  G.)  Motaris  te  Groede. 

Hamming.  (E.  K.)  2de  Luitenant  der  Infanterie. 

Hamming.  (G.  A.)  2de  Luitenant  der  Kurassiers.. 

Hamming.  (H.)  1ste  Luitenant  der  Kurassiers.  ^ 

Hamming.  (H.  A.)  2de  Loitenant  der  Infanterie^ 

.HMHlQUiuiatschappij.  (De  Nederlandschc) 

Harsman.  (J.  C.)  Apotheker  en  Chimist  te  Surinaqie» 

Hartsteen.  (P.  J.)  Kapitein  der  Infanterie. 

Harvant.  (J.  F.  d*)  Linie-Inspecteur  te  ^Hertog^nltpepliy 

Haspels.  (D.  J.)  Boekhandelaar  te  Nijme<jen. 

HaupU  (A.  C.)  Boekhandelaar  te  Middelburg. 

Heeckeren.  (G.  P«  C.  JBaron  van)  teZutuheu, 

H^.  pe)  Otader^ij^  te  UtrediU 

Heih.  (J.)  Ambtenaar  te  Suriname. 

Tlrmcrt  tot  Dingshof.  (G.  Y.  W.  Baron  yfok)  fste  Lfutenaat logenü^fijr» 
Hendrikse.  (A.)  2°  Luitenant  Kwartiermeester. 
Heringa.  (J.)  Emeritus  Professor  te  Utrecht. 

Hcrr.  (D.  G.)  Luitenant  Kolonel  der  L^fanteriet  .  ' 

Hert.  (M.  J.  d')  te  Koewacht.  * 

Heuvel.  (G.  van  dcu)  Ka^ilüiu  der  \yest-ludische  Jagers.       '  .  .   .  • 


j 

'Bigitized  by  Google 


9AAMLUST  DER  I]!^  T££K£N  Aft'km 


Heyboer.  (J.)  Oadenryier  te  Noordeloos. 

Heyden.  (A..  van  der)  ODderwQzer  te  Nieuwland.  *  .... 
Heydeo  y  geb.  Aodré.  (A.  van  der)  Institatriee  te  Arnhem.  * 
HiUe.  (Ë.  M.  Tan)  Serg^cant  tweede  batattlon  Jagen,* 

Hinderbergen.  (J.  A.)  tourier  afdeel Ing  Kurasslci's  ,  n'.  1.*  ' 
Uinlopea.  (J.  G.)  Lid  der  Staten  Generaal,  te  MiddeUnug. 

Hissink.  Predikant  te  Dedems vaart. 

Hoboken  \aQ  Rhoon  en  Pendrecht.  (A.  van)  te  Rotterdam. 

Hoen.  (A.)  Instituteur  te  Hattem. 

Hoffman.  (>ffr.  F.  G.)  Advocaat  te  Doesbarg. 

Uoil'man.  (N.  J.  A.  G.)  te  Amsterdam. 

Hofinan.  (T.  S.  A.)  2*  Lnitenant  der  Infiwterie. 

HoQ.  (G.)  Wachtmeester  der  afileeUng  Koraniert,      1.  ' 

Holt.  (Ten)  Rentmeester  te  Eemnes. 

Holtikam.  Adjudant  Onderofiicier  der  17e  aüieeluig  Infiuitant. 
Homan.  (G.  J.)  Predikant  te  Nieaw-Vossemeer. 

Hommes.  (J.  W.)  Koopman  te  Groningen. 

Hoogenhuyzen.  (\V.  J.  van)      Luitenant  der  Infanterie.  * 

Hoogeveen.  (A.  A.)  2"  Luitenant  der  Artillerie. 

Hoogeveen.  (K.  J.)  Majoor  der  Pontonniers. 

Hoonaard.  (W.  van  den)  Onderwijier  te  Hillegersberg» 

Hoop.  (G.  W.  van  der)  Majoor  der  Infanterie. 

Hopbergen.  <B.  J.  H.  Tan)  Kapitein  der  Infiinterie. 

Hory.  (JTr.  \V.  G.)  Agent  Tan    Rijks  Domeinen  in  (heryaad,  la  Zwolle 

Hospers.  J.   OnderMijzer  te  Hoog-Blokland. 

Houtrijve  en  Brcdlus.  (van)  Boekhandelaars  te  Dordrecht. 

Hoyer.  (H.  C.)  Agent  van  den  Hijkskassier  te  Brielle* 

Hiutman.  (J.  A.)  1®  Luitenant  der  Infanterie. 

Hulst.  (D.)  Burgemeester  en  Notaris  te  Blokkers. 

Hulstkamp.  (H.)  Onderwijzer  te  *s  Hertogenbosch. 

Humbert.  (W.  P.)  2«  Luitenant  Adjudant  der  Zuid^ollandsche  Scfanttefy* 

I.  . 

lager.  (G.)  de  Ie  Groningen. 

'Jant.  (W.)  Predikant  te  Giessen-Oudekerk. 

Jansen.  (G.  H.)  1«  Luitenant  Adjudant  bij  den  Generaal  Majoor  Knotzer. 
Jansz.  (J.  G.)  Ingenieur  van  den  Waterstaat  van  de  1®  klasse  te  Soerabaia* 
Ingen.  (A.  T.  F.  van)  Isie  Luitenant  Adjudant  der  Ligte  Dragondert* 
Ingen.  (C.  F.  E.  van)  Kapitein  der  Genie. 
Ingeiihoes.  (C.)  Secondant  te  St.  Oedenrode. 

Jong.  (J.  de)  Directeur  der  brandwaarborg  Xaatteiiappy  te  Annaterdam. 
Jonge.  (JAr.  M.  W.  de)  Lid  Tan  de  Staten  Generaal  te  CdriaTeiihage. 
Jongh.  (J.  D.  de)  1«  Luitenant  Adjndant  der  Inbnteiie* 

Jonk,  (J.  T.  G.)  1«  Luitenant  der  Infanterie. 
Itteranm.  {Jonkh,  Mr.  F.  A.  C.  A.  Baron  van)  ie  Hattem. 
Ittersum.  {Mr.  E.  H.  Baron  Tan)  Kantonregier  te  Wijk-by-Bttontedt* 
Itiersum.  {Mr.  J.  G.  J.  J^aron' van)  Advocaat  te  Utrecht. 
Jnda.  (J.)  Koopman  te  Suriname. 
Jung.  (J.  C.)  Onderwijzer  te  Grauw. 
'  Juta.  (G.  J.)     Luitenant  der  Infanterie. 

Kamer  Tan  Koophandel  en  Fahi^ken  te  Groningen. 
Kanter»  {Mr,  Pt.  de)  Procnrenr  Generaal  te  Suriname. 
Kan.  (L.)  Secretaris  by  het  Bestnur  U  Bellingwolde. 


.  .-  üd  by  Google 


I 


NAAMLUST  DEE  IN  T £ EK£xN  AE£ N. 

lanhoff.  (C.)  Seeret«ris  te  Bmhf|||lu  .  . 

Kasteelen.  (J.  T.  ytat  ét)  Ie  Wwnith<m>  .  . 
Xceft.  (J.)  Jiir.  Stud.  tc  Utrecht. 
Keer.  (A.)  Majoor  der  infanterie. 
Kempenaer.  {JUr.  G.  N.  de)  Advocaat  te  Rotterdam. 
Kempeaaer.  {Mr.  J.  M.  de)  Advocaat  te  Arnhem. 
KerekhoiT.  (S.  A.  van  den)  Kapileiii  der  Artillerie. 
Kesman.  (J.  H.)  Generaal  Majoor  te  Delft.  . 
Kesteioo.  (G.  A.)  Hulponderwijzer  te  Domburg.  « 


Kleyn.  (W.  C.)  Kapitein  der  Oost-Iodische  lofiuitcne. 
KloiD.  (F.  K.)  Hulponderwijzer  te  Amsterdam. 
Kluëver.  (W.  S.  S.)  Theol.  Student  te  Utrecht. 
Kluit.  (H.)  Adniinistraicur  van  Plantagiën  te  Öuriaaine. 
Kluitman.  (M.  H.)  te  Gouda. 
Kluppel    te  Helder. 

Klujt.  (J.)  Commies  ten  Postkantore  te  Brielle. 

Kneppeliicvt.  (K.  J.  F.  C.)  Jar.  Stad.  te  Leyden. 

Kaeck  (C.  A.  H.)  St*  Lntteoant  der  Infanterie. 

Knoll.  (P.  y.)  Generaal  Majoor,  Provineble  Kommaiidaiit  Tan  ZeriuM, 

Knotzer.  (F.  W.)  Generaal-Majoor. 
KnijlT.  (A.  de)  Commissionnair  te  Utrecht. 

Koek.  {Baron.  H.Merkus  de)MHiister?anBinnenlan(UcbeZalLenirSeictnpl* 

Kolff.  (G.)  Burgemeester  te  Dcil. 

Kool.  (A.)  Luitenant  Kolonel  der  Genie. 

Koopman.  (G.  L.)  Boekbandelaar  te  Amsterdam. 

Xooy.  (C.  van  Someren)  1"  Luitenant  Kwartiermeester. 

Kooyman.  (K.)  Onderwyier  te  Hoogkarspel. 

Koper.  (D.)  Stads  Chiriir(^n  en  Vroednieester  te  Sehiedam* 

Kortman.  (E.  AV.)  te  Amsterdam. 

Kraam  win  kei.  (B.  C.)  te  Utrecht. 

KroUer.  (J.  W.)  1«  Luitenant  Adjudant  hij  den  GencraalMajoor  GniclMnl. 
Krudop.  (J.  R.)  te  Gouda. 

Kruseman.  (J.  A.)  Korporaal  der  afdeeling  Kurassiers  n**.  9.  • 

Kruysse.  (P.  J.)  Zoutzieder  te  Axel. 
Kruyt.  (VV.  J.)  Boekbandelaar  te  Arnhem.  2  exemplaren. 
KruvthofF.  (J.  Tilenius)  2°  Luitenant  der  Infanterie. 


s.  (J.  I.  Vourix)  Apaüieker  der  1«  Uasse  b|j  *s  Byks  IfifitaMr 
»haal  la  Utredbt. 


LabertoD.  (D.  van  Hinloopen)  Sehoolopziener  ta  Gouda* 

Lachaire.  (f>.)  Kapitein  Kwartiermeester. 

Lagerwey.  (H.)  Boekliandolnar  te  Dordrecht. 

Lambrechts.  (A.  \V.)  Tweede  Kapitein  Artillerie  Transporttrein. 

Lambrcchtscn.(W.N.)Baadsbeer  by  bet  Provinciaal  Gercglsb.  van  Zeeland. 

LaiJimers.  (A.  F.)  Oud-presid.  van  het  Hof  te  Suriname ,  ta  *•  GraTanhagt. 

Landolt.  (U.)  Majoor  der  Infiintarie. 

Lange.  (J.  de)  Boekhandelaar  te  Bemntar. 

Langenbuysen.  (A.  P.  van)  Bockhandelaar  te  *•  Grarenhagc.  . 

Ledel.  <Jj.  J.)  Ki^iteia  der  Inlanterie. 

Leeiiiaiis.(G.)eent«  Conservator  van  hei  Ned.  Mus.  van  Uiidbed.  teLevdtn^ 


L. 


Digitized  by  Coogle 


NAAJ^LIJST  DEK  ir^  I £ AK££r# 


Laenbru^gfen.  (A.  C.)  fabrikant  te  Lefleib 

Leen.  (C.)  Admiiustrateur  ^an  Finaatian  te  flnnMwna» 

Leesiiinseiim  te  Amsterdam. 

Lehnkerin^r.  (G.  H.  Growich)  1"  LiiitenaDt  der  Kavallerie. 

Leur.  (C.  G.  KrayenlioÜ'  vati  de)  :2de  LuiteMOt  der  PoJiUMiiliai«i^ 

Lich.  (J.  J.  A.)  Majoor  der  Iiiiauterie. 

Lier  £z.  (ti.  van)  Oilïcier  vao  Gezoodhcid  klasse. 

Lingen.  (G.  H.  Tan)  Onderwijzer. 

Lisman.  {Mr.  J.  A.  £.)  Advocaat  te  Arnhem. 

Lia^t.  (F.  C.)  CSaneittal  Majoor  dar  ArtiUaria. 

lidu  (S.  Tan)  Boekhoader  bQ  dan  Provineialaft  bewaarder  van  iMi 

kadastei  te  Zwolle. 
Löbensel.  (J.  A.  van)  2»  Luitenant  der  Li^rtc  Dragonders.  3  eiempU  • 
Lockhorst.  (A.  van)  Oilicier  van  Gezondheid  der  klasse* 
Loomeijer.  (C.  G.)  Apotheker  te  Haarlem. 
Loos.  (H.)  Roomsch  Xat.  Pastoor  te  Zaandam. 
Luchtnians.  (S.  en  J.)  Boekhandelaars  te  Lejden* 
Luth.    (J.  Jf  )  Chirurjrijn  Majoor. 
Lutteoberg.  (II.)  te  Zwolle. 
Luta.  (H.  S.)  1*  liuilenani  dar  Infanteriew 

M. 

Maelaine.  (W.  H.)  2^  Lnitonant  der  Infanterie. 

Macquehjn.  (M.  J.)  Hooglecraar  in  de  Geoeetkunde  te  Leydea^ 

Madiol.   (J.  L.)  Majoor  der  Infanterie. 

Maertcns.   (P.  J.)  Stedelijk  Ontvanger  te  Hulst. 

Malsen.    (A.  van)  Kostschoolhouder  te  Hooge-Zwaluwc. 

Mansveld  geb    Gordon.  (Mevrouir  de  weduwe  vau)  2  exeuiplarea.^ 

Hargadant.  (W.      C.)  te  's  Gravenbafa. 

Marle.  (P.  G.  van)  Koopman  te  Leydea. 

Harré.  Fabrikant  te  linneke. 

Marree.  (L.  J.  de)  Med.  Doet.  te  Midddburg. 

Martin.  (F.  P.)  te  Amsterdam. 

Martini  van  Ouwerkerk.  {Jonkh.  Mr.  H.  B.)  Lid  van  de  Eerste  Kamer  der 
Staten-Gener.ial  en  van  de  Ridderschap  van  Noord-Braband  ,  te  Vugbt. 

Matlhiessen  van  Petten  en  Nolmerban.   {Mr.  Sandenbergh)  te  Ilaari^uu 

Meersch.  (G.  F.  vau  Limborcli  vau  der)   l*'  Luitenant  Ingenieur* 

Melmer.  (T.)  1(ï  Luitenant  Adjudant  der  Infanterie. 

Merketlein.  (G.  van)  Ondenryier  te  Eemnes  binnen. 

Mertens.  (H.  A.)  Boonueb  Kat.  Pastoor  te  St.  Jan  «Steen* 

Metman.  {Mr,  L.)  Advokaat  te  *s  Graveuhage. 

Metelerkamp.  (P.  J.)  2°  Luitenant  der  Ligte .  Afagondait» 

Meulen.  (C.  van  der)  Onderwyzer  te  Utrecht. 

Meijer.  Onderwijzer  bij  de  Israëlitische  school  te  Hoorn. 

Meijer.  (G.)  Majoor  en  Plaatselijk  Konnnandaot  te  ^d4eUHirg- 

Meijer.  (J.  F.)  2°  Luitenant  der  Kurassiers. 

Meijl.  (J.  F.)  Majoor  der  Artillerie. 

Moerdijk.  (P.)  Geadmitteerd  Landmeter  te  Zuiddorpe. 
.HaUdboek.  (C.)  OndenrQier  te  MoknaaiMpraaf. 
.KiDmneBi.  (A.  H.)  S*  Jjuilenant  der  Artillerie. 

MoDchy.   (£.  P.  de)  Koopman  te  Rotterdam. 

Monde.  (N.  van  der)  Boekhandelaar  te  Utrecbt. 

Montyn.  (J.  W.)  te  Amsterdam. 

Moorrees.  {Mr.  C.  W.)  GrilTier  bij  de  Arr.  Regtbank  te  Am^rsfooft.- 
Mortier  Covcns  eu  Zoon.   Boekbaadclaurs  AuJM«Jrd#ni. 


NAAMLUST  D£A  I N T£ £KSN AEE I«r.  .ui» 


Moarik.  (H.  J.  Tan)  1«  LnjtenaaH  XwartSrt  iniHitMV 
MuUer.  (Joh.).  BaéliMidtlMr  «e  Anrtei^m. 

Muller.   (S.  F.  L.)  te  Amsterdam. 

Munck.  {^.  B.  G.  de)  1°  Luitenant  bataUioa  ArUlUrw  TjMUiiportlraia* 
Munnik.  (J.  de)  Boekhandelaar  Ie  Schiedam. 
Muyskfto.  (A.  W.)      Luitenant  der  Artillerie. 

N. 

NafyoMn  Tan  Ëemnes.  (van)  te  Zwolle. 

Nanta*  (JTr.  G.  A.  van  ATanhom  van)  Lid  der  Stalen  Tan  Frietland» 
Grielnian  vaa  Hemehuner,  QUepliaeri  en  Neeréwolde ,  te  Kmidum; 

Nederbargh.  {Mr.  J.  J.)  te  Zotphen. 

Nes.  {Ifir.  J.  T«  W.  yan)  llesident  van  Passaroehan  te  Pasimcliaa» 

Nes.  (T.  Hoog  van)  Fourier  bij  de  8"  Afdeeling  Infanterie. 

NeyndorfT.   (J.  F.)  Procureur  bij  den  Raad  van  Justitie  te  Soeiabaia» 

Nidek.  (J.  Broucrius  van)  Luitenant  Kolonel  der  Artillerie. 

Niemandsverdriet.  (B.)  Arrondissemeuts  Inspecteur  teBcielle. 

Niermeijer.  (A.)  Tbeol.  Stud.  te  Leyden. 

Nieuwbarn.  (G.)  Kapitein  Kwartiermeester. 

Nienwenhuis.  Hoogleeraar  te  Leyden,  • 

Nbel,  (E.  F.)  Notaris  en  Burgemeester  te  Honteniwe, 

Nolthenittf.  (H.  J.)  te  Amstcrdani. 

Noman  en  Zoon.  Boekhandelaars  te  Zalt-Bommel. 

Noordewier.  {Mr.  J.)  Z>r.  in  de  letteren  en  Institateur ie  Winaolioicn. 

Noordbofl'.  (D.)  Predikant  teScbalzum. 

Nooten.  (W.li.J.  Gambier  van)  Burijem.  vanHonkoop  en  Notaris  te  Lopik. 

Nouhuys.  (G.  van)  Schoolopziener  te  Roozendaal. 

Noubuys.   (U.  J.  van)  1°  Luitenant  der  lui'auterie. 

Noubuys.  (S.  van)  1«  Luitenant  Adjudant  der  Kuranaaie. 

Noslte.  (J.)  Notaris  te  AieL 

Nuysink.  (G.)  KostsèhooUioader  te  Zntpken. 

Nyenhnjs.  (A.)  Boomsdi  KaL  Peatoor  te  Sas-van-Gant. 

O. 

Onderwijzersgezelschap  te  Dirksland.  (liet) 

Oukoop.   (W.  A.)  Boekhandelaar  te  Breda. 

Oomkens  Jz.  (J.)  Boekhandelaar  te  Groningen. 

Oordt.  (G.  W.  van)  Kapitein  der  Genie. 

Ophorst.  (A.)  ^  Laiteaant  Kwartiermeeater.' 

Ort.  (J.  W.  A.)  2«  Luitenant  der  InCuiterie, 

Oiidemans.  (A.  G.)  Kapitein  Adjudant     dan  Generaal  Hijoor  KnolL 

Oliwecsbot,  (9.)  te  Amsteidanu 

P. 

Paardenkooper.  (L.)  Landmeter  der  1*  klasse  by  bet  kadaster  te  Goei* 

Pabst.  {Mr.  B.  G.  A.)  Advocaat  te  Utrecht. 

Pabst  tot  Bingerden.  (J.  M.  Baron  van)  Kanton  Kegter  te  £lst« 

Paddenburg  en  Gomp.  (van)  BoeLhandelaan  te  Utiecbt. 

Paets.  (A  )     Luitenant  der  Infanterie. 

Panhnys.  (A.  H.  E.  Tan)  Uajoor  fay  den  Generalen  Staf. 

Pauw.  (W.)  te  Pimneiend. 

Peene  Pz.    (M.  A.  van)  te  Amsterdam. 

Pellecom.  (A.  N.  van)  Emeritus  Predikant  te  Schiedam. 

Peb-Rijcken.  (A.  J.)  2<>  Luitenant  der  Ligie  Dragoudera* 

Pelt.  (G.  van)  te  I^ydcn. 


Digitized  by  Google 


nfui      NAAMLIJST   D£iL  IN  T££K£  N  A  K£N. 

ftenb.  (JTr.  €.  OvemMnr)  te  Ddft. 
PMel.  ( w .  F.  Tan)  S>  kaptUia  der  Rydenae  ArtüMe. 
Pteien.  {Jonkheer  Mr.  J.  Ë.)  Lid  der  Ridderschap  tcüinsdrt.- 
Pesters  van  Cattenbroek  0eb.  Jacobi.  (Mevr.  Dooaritfc)  te  Ulrali» 
Pelen.  (J.  D.)  ie  Viiuingen. 

Pielcrse.  (J.  M.  van  den  Oudendijk)  3*  Loitenani  dar  InlaDlam. 

Pietersen.    (T.  van  Uje)  tc  Goes. 

Pingjuni.  (J.  R.)  Wachlnictster  bij  de  afd»!olin{r  Kiirassiers  No.  1. 

Plaat.  (P.  L.  T,  Griinwis)  Serg[cant  Majoor  8*^*^  aCdeeling  Infanterie. 

Plavter.  (H.  G.)  1"  Luitenant  Adjudant  der  Lanciers. 

Poeldara.  (H.  J.)  Boekhandelaar  t«  Amsterdam.  %  examplam. 

PoL  (G.  van  de)  Ma^azymneester  der  Artillerie  teBath. 

Polak.  (A.  J.)  Eerete  Klerk      *s  lands  magaiynen  te  Siinname.  • 

Polak.  (S.)  Adsisteot  yan  den  Kokmialeo  ÜBlvaii^  te  SuriaaiMff 

Pompen.   (C.)  Burgemeester  te  Alem. 

Portielje.  (G.)   Boekhandelaar  te  Amtterdam. 

Pot.  (A.  van  der)  te  Rotterdam. 

Prins.  (J.  H.  van  Sanden)  te  Middelhuijf. 

Pnns.  (Ö.  J.)  Buekbaudelaar  ie  Aiubterdam. 

a. 

Raadt.  (P.  de)  Institutear  op  den  huize  Noorthey. 
Raalten.  (C.  van)  Secretaris  van  den  Landraad  te  Soerabaia. 
Rademakcr.  (H.  L.)  £erste  Onderwijzer  te  Soerabaia* 
Rappard.   (W.  II.)   1*»  Luitenant  der  Infanterie. 
Rechteren.  (van)  Gouverneur  der  Provincie  OvcrijsseU 
Reepmaker.  (P.  L.)  1®  Luitenant  der  Infanterie. 
Rettcrich.   (A.  J.  P.)  Majoor  der  Kavallerie. 
Revius*  (J.)  Apotheker  te  Zwolle. 
Regen.  (J.  C.)  Ooderwyier  te  Middelbni^. 
Reynden.  (J.)  Koopman  te  Leeuwarden. 
Risseeuw.  (I.)  Kanton  Regter  tc  üostbuiy.^ 
Risseenw  Sz.  (A.)  Landman  te  Kadzand. 
Risseeuw  Jz.  (J.)  Rustend  Landman  te  Kadiand. 
Ritsema.  (J.)  Boekhandelaar  te  Haarlem. 

Rochell.  (H.  H.)  2"  Luitenant  der  Genie.  •  •  ' 

Rodemann.  (A.  W.)  1®  Luitenant  der  infanterie. 
Rodi.  (M.)  Chirurgijn  Majoor. 

Rojer.  (N.)  Med.  Chir*  et  Art.  Obst.  Doet.  te  Suriname. 
Romondt.  (H.  H.  yan)  Boekbandelaar  te  Utrecht. 
Rooffda.  (G.  W.)  fi*  Lmtenani  der  Infiinterie» 

Rooy.  (A.  A.  de)  Boekhandelaar  te  Hertogenboiell.  7  eiempltfO»' 
Roque.  (£.)  Kapitein  der  Oost-Indische  Infanterie. 

Rose.  (W.  N.)  1"  Luitenant  der  Genie. 

Roijen.    Jnr.  Siud.  te  Ltrecht.  •  •  ' 

Roijcn.  (\V."W.  A.)  1*=  Luitenant  der  Lansiers. 

Ruempol.  Gepensioneerd  Chir.  Maj.  van  het  Oost*Ind.  Le|^r,  ie  Zutphen» 

Ruempol.  (U.  J.)  Predikant  te  Soerabaia. 

Richt.  (J.)  Destilleerder  te  HertMenboseb. 

Rnyidi.  Q.  J.)  1*  LniteBant  der  Kavallerie. 

Rnyren.  (W.  J.  C.  yan)  Instiiutenr  te  Amertfooit. 

Reyn.  (W.  C.  D.  van)  2«  Luitenant  Kwartiermeester. 

Rijnders.  Ic  Groningsen. 

Rijsterborgh.  (L.)  loyenieor  van  den  Waterstaat  te  *s  Herto^nbosel». 


^  ^  i^L-d  by  Google 


.  NA.AMLUST  DEK  I  NT  ££]L      A  E  £  N.  hb 
.     ■     ,      *8»  • 

SiBison.  (M.  D.)  Schoolonderwijzer  teSurioluM)' 

Saot.  (ü.  van  *L)  Instituieur  tc  Goriadmn. 

Sarphasy.  (J.)  Mcd.  Slud.  tc  Leijden. 

Sassenberjyh.   {M.  A.  van)  1"  Luitenant  dnr  Infanterie. 

Saxen  Weimar  Eisenach.  (Z.  D.  IL  Hei  Lo«^  B.  vaa)  Luitenant  Geaeraal. 

Schafer.  (J.  II.)  2®  Luitenant  der  Genie. 

Schalekaoip  van  der  Granipel  en  Bakker.  Boekhandelaars  tc  Aniiterdam. 

Schardaiïi.  (M.  A.)  Onderwijzer  te  Hooff-  en  Laag-Zwaagd|jk. 

•Scbddemian.  (J.  A.)  Adjudanl  Oaderoflicwr  der  Wcaft-IadMM  Ufgu^ 

Sehdtat  w  IJMeldyk.  (J.  G.)  te  Leyden. 

SchepeL  (J.  C.  P.  U.)  i«  Luitenant  der  Intuiteiie. 

Schopes.  (M.  J.)  2e  Lnitcnant  der  Infanterie. 

bcbetaberg.  ^H.  G.)  Bockhandelaar  te  Leeawardeo.  • 

■Schiedam.    (De  stad)  2  exemplaren.  ■« 

Scbierbeek  Jr.  (U.  J.)  Boekhandelaar  te  GroningeD. 

Schilling'.  (J.  L.  A.)  te  Amsterdam. 

Schippers.  (H.  H.)  Heel-  en  Vroedmeester  te  Bleskensgraaf. 
Schluiter.   Schoolopziener,  te  Amersfoort. 
Schmits.  (U.)  Kapitein  der  lofiiDterie. 
fidineider.  (A.)  1ste  LuiteoMit  der  Infimterie. 

Schollen.  (J.  G.)  te  Haarlem.  .  . 

Schollen  Hz.  (J.  A.)  Fabrijk  en  Laadmieter  van  Schicland ,  te  Rotterdnai» 
Schonekat.  (M.)  Boekhandelaar  te  Amsterdam.  12  exemplaren. 
Schonk.  (G.  G.)  Gontroleur  der  landelijke  inkomsten  te  Passaredun.  . 
Schorpion.  (II.  J.)  Ie  Luitenant  der  Wcst-lndische  Jagers. 
Schotsman.  (M.  D.)  Onderwijzer  te  Spijk. 
Schreuders.  (B.)  Kostschoolhouder  te  Voorburg^. 
'Sehuilenburch.  (Jonür,  Mr.  L.  van)  te  *s  Gravenhage. 
SchuUer.  (J.  H.)  Luitenant  Kolonel  der  Genie» 
Schaurbeke  Boeije.  (S.)  BaadAeer  bij  het  Pfoy.  GeregUhof  van  Zechnd* 
Schuyt.  (J.  C.)  Onderwijzer  Ie  2uidderpe. 

Seelig.  (H.  G.)  Luit.  Kol.,  Kommandant  derKon^MU.  AJuideBiiete  Biwlaé 

Seminarium  te  St.  Michel-Gcstel.  (Het) 

Seven stern.  (J.  II.)  Roomsch  Kat.  Priester  te  UiUmizen. 

Seydlitz.    (W.)  Wethouder  en  Notaris  te  Hulst. 

Siegcnbeek.  (M.)  Hoogleeraar  te  Leyden.  ;  . 

Siethoff.   (J.  ten)  Koopman  te  Soerabaia. 

Sikkens.  (P.)  Kapitein  Knartiermeester. 

Sitters.  (C.)  !•  Aommies  der  Posterijen  te  Gorimèctai. 

Siz.  (€•  C.)  2«  Luitenant  der'In&nlerie. 

Slengarde.  (A.  £.)  2**  Kapitein  der  Artillerie. 

Slingclandt.  (J.  D.  L.  van)  1°  Luitenant  der  Artillerie. 

Sloot.  (A.  van  der)  1«  Luitenant  Kwartiermeester.  '  ' 

Sloteinaker.   (A.)  1"  Luitenant  der  Infanterie. 

Sloteniaker.  (C.)  Kapitein  der  Infanterie. 

SluYtcrraan.  (ï.  K.  L.)  Majopr  bij  het  2de  bat.  der  5de  Afd.. mobiele 

ISuord-Hollaudsche  Scbuttcry  te  Legden. 
Smalt.  (J.  J.)  Gfaanhandelaar  te  Bottecdam. 
Smeding^.  {Mr.  P.  Fiers)  Ambtenaar  te  Snrinaine. 
Snsidf.  (L.  A.  J.)  1*  Luitenant  der  Infanlevie. 
Smit.  (M.)  Boekhandelaar  te  Groningen.  5  eiemplnveo. 
Smilb.  (G.  W.)  2°  Luitenant  der  AtftiUerie. 
.  Sdmm.  (G.)  te  Lekkeik^rli.  : 


Digitizca  by  Google 


UI.        •  NAAMLUSÏ  D£R  iM££K£NAIlKN. 

MU,  (J.  6.)  1«  Loiteaant  Adjadaift  der  Infiinterie. 
SnuU.  (M.)  Mnjoor  der  lofanterie. 

Soeteos.  (M.)  Instilutcnr  te  Hatteio, 

Spengler.  (£.  F.  Cox  van)  l«Luit.  Adj.ky  dea  GatttMig,  VerkavteM» 

Spierinjj.  (W.)  Landbouwer,  te  Aiel. 
Spoel  Az.  (H.)  Ondcrwijier  te  Dordrecht. 
Sjiren^rcr,  (C.  A.)  1*  Luitenant  der  Kurassiers. 

Spren|»('r.  (J.  J  )  Lid  der  Gi'dep.  Staten  van  Zeeland  te  Middelburg. 
Stackuian.  ((j.  J.)  Controleur  van      ilijks  belastingen  te  Huist.  • 
Steenbergen.  (N.  F.  van)  Burgemeester  en  Secretaris  te  Giesseadam. 
Staeankamp.  (J.  C.)  Seartlaru  der  Geaisenie  Hdelu 
Steenkamp.  (P.  W.)  Notaris  en  Boi|pem6ester  Ie  Namea.  S  aEerapIaren. 
Steinbucb.  (J.  J.)  Direetaiir  Tao  het  postkantaor  te  KeoBaB.  S  aaampL 
Steiofort.  Predikant  te  Oosterend  op  Texel. 

Steyn  van  Henshroek.  (G.  van)  Burgemeester  van  Soest,  te  Soetkdfjk. 

Sttrnm.  (F.  G.  Graaf  van  Limburg)  Kapitein  dor  Genie. 

Stiruin,  (O.  L.  Graaf  van  Limburg)  Ritmeester  der  Ligtc  Drag-ondert*' 

Stockum.  (W.  P.  van)  Boekhandelaar  te 's  Graveahage.    4  exeo^»!* 

Stokbuyzcn»  (A.)  Koopman  te  Lcydcn.  '    .  . 

Stokhuyzen.  (F.)  Officier  vaa  Gezondheid  der  2«  kiaiee, 

Slolte/(W.)  Burgemeester  te  RaaSte. 

Straat.  (C.  A.  van  der)  Ouigtar  te  Garinoiiem. 

StrepelbofT.  (J.)  te  Rotterdam.  •     ■  < 

Struick.   (C.  A  )  Rijksontvanjrnr  te  Hillegersberg.  '  .  .  ■ 

Swaans.  (S.)  Ie  Luitenant  Adjudant  der  Infaaiarit* 
Sviidaai.  (J.  U.)  Secondaatte  Leeuwarden. 

T.  •    •  •  : 

Taets  van  Amerongen  van  DeylL  (J.  A.  Banm  van)  te  Utrecht. 
Teding  van  BerUnnt.  Lid  van  è»  Gedeputeerde  Stalen  vaa  NoorA> 
Holland,  te  Haarlem» 

Telcbuys.  (M.  H.)  GriiTicr  van  het  kantongeregt  ie  AxA* 

Telling.  (/Vr.  A.)  Secretaris  der  stad  F'raneker. 

Temmink.  (J.  D.)  OfGcier  Tan  Gezondheid  der  2"  klasse. 

Tcrvecn  en  zoon.  (J.  G.  van)  Boekhandelaars  ta  Utrecht. 

Texel.    (Het  plaatselijk  bestauj'  van). 

Tbiel.  (van)  te  Rozendaal. 

Tbieme.  (J.  F.)  Boekhandelaar  te  Nijmegen. 

Thomson.  (J.  J.)  Majoor  en  Plaat»*Majoor  te  Crevecoeur. 

Tichler.  (J.  W.)  1"  Lnitenant  der  Fontoniian. 

Tiddens.  (H.)  Stodani  te  Grohia^en.  .  . 

Tielfcemeyer.  (I.  H.)  Boekbandelaar  te  Amsterdam. 

Timmermans.  (F.  J.)  Kol.  Ins.  bij  bet  Min.vanKi^iente'aGfwmlMgi* 

Tienhoven.  (G.  van)  Aannemer  te  Werkendam* 

Tirion.   (A.  V.)  Ambtenaar  te  Suriname.  .  . 

Tissot  van  Palot.  (J.  P.  L    G.)  Kapitein  der  Infanterie. 

Tol.    (H.)  Opperwachtmeester  der  Lijrte  Dra{[onders  no.  5. 

Tollens.  (J.  r.  K.)  Aspirant  lugcuieur  van  den  Waterstaat. 

Toorenbnrg.  (P.  A.  van)  Hed.  Doet.  te  *a  Gravenhage. 

iTooreneDbcrgcn.  (J.  J.  ftm)  L»titatear  ta  Utiaciit.        .  .1  . 

Traus.  (H.  L.  Seheoder)  1«  Lmteaani  der.  Artillerie. 

Tromp.  (H.  A.)  Ingenieur  der  1"  klasse  Taa  den  Waterstaat  teSoeiabn^. 

Tuinhout.  (Uaijo)  Controleur  bewaarder  Tan  het  kadaster  te  HeerenrftBeB* 

Tulp.  (A.  J.)  Kapitein  der  Infanterie. 

Tuuk.  (S.  van  der)  President  Tan  den  Raad  Tan  Jnititie  ta  Soerabaia* 


Digitized  by  Google 


HAAMLUST  DEft  i M' ££ KE N ARÉK.  titii 

Teer.  (J.  G.  H.  J.  dé)  1*  Lnltefiaiit  der  Infliiiteffe. '  • 
Terkootefen.  (I.  W.)  Generaal  Mnjttor. 
Vprkoiiw.  (W.)  Koopman  te  Leyden, 

VerinaieD.  (D.  L.)  Luitenant  Generaal.      •       •     <  ' 

Vrrmeer.  (Wr.  J,  W.)  te  Reek.    5  cxemp]ar<m.    •     '      '  . 
Vermei.  (W.  L. »  Landbouwer  te  Brandwijk.  .     .  . 

Vermeulen.  (C.)  Notaris  te  Hcrwijnen.  * 
Vermeulen.  {N.)  Boekhandelaar  te  Arnhem.  ' 
Vermeulen.  (P.  J.)  Archivist  der  provincie  Utrecht,  te  Utceclit. 
Yernee.  (J.  A.)  te  Utrecht. 

Verachoor.  (H.  E.)  Schoolopiiener  te  Sleeair||k.  *  - 

Versteegh.  (M.)  Koopman  te  Bafaria. 

Verwey  Bz.  (A.)  Predikant  te  Leyden. 

Verwoérdt.  (P.)  fioofd-Gommies  der  Marine  te  Soerabaia. 

Veth.  (H.)  Koopman  te  Dordrecht. 

Vieweg.  (C.  A.)  Boekhandelaar  te  Nijmefrcn.  5  exemplaren 
Villeneuve.  (D.M.  de)  1"  Luitcnnnt-Man^azijnnieester  der  Art.  teNymcgen» 
Vinkhuizen.  (N.  C.)  1®  Luitenant  der  Infanterie. 

Virieu.  (W.  C.  de)  Gepensioneerd  Luitenant  Generaal.  •  , 

▼nleBér.  (J.  A.)  KoopiHdn  te  Zwolle.  ^  . 

Vinelier.  (L.  G.)  Hoogleeraar  in  de  LettetliQnde  te  Ütreebt.  •  ^ 
Visser.  (C.)  Theol.  Stnd.  te  Legden.  *  -  - 

Visser.. i(W.  M.)  l''  Lnlteftaiit Administrateur  van  kleedin{r  der  10*Afll.|nf* 

Vlasblom.  (C.  S.)      Luitenant  bataillon  Artillerie  Trailspotttrefal. 

Vo^jcl  C.  Jz.  (J.  C.  de)  Instituteur  te  Dordrecht. 

Vo^fl.  (F.  L.)  Gepensioneerd  Chirurgijn  Majoor  te  Zwolle* 

Vogelensang.  (D.)  Instituteur  te  Wageningen. 

Vogelensatik.  (R.)  Bockhandelaar  te  Gouda.  2  exemplaren. 
Vogelvanger.  (C.)  Ambtenaar  der  belastingen  tc  Koewacht. 
Voir.  (C.  L.  Ie)  Koopman  tc  Leyden. 

Volkbcmer.  <?.  J.)  Kolonel  der  In&nterie.  .    .  t 

Voogt.  (J.)  8*  Luitenant  der  Iniantvrie. 

Voome.  (C.  Tan  der)  Fourier  der  i5«  Afdecling  Infapterie*  , 

Voort,   (van  der)    Onderwijrer  te  Giessen^Ondekerk.  '  ; 

Voort.  (E.  W.  van  't)  Onderwijzer  te  Vuren.  \ 

Voorthujzen.  (Joh.  van)  Stnd.  in  de  re^en  te  Utrecht.  •  ; 

Vork.  (J.  P.)  Landbouwer  te  Zuurdijk. 

Vorstenbosch.  (J.)  Kapitein  der  Infanterie. 

Vorstman.  (J.  G.)  Predikant  te  Bergenopzoom, 

Vei  Wz.  (J.  de)  Sec.  der  4e  klasse  van  het  Ned.  Instit.  te  Amsterdam. 
Vee  ▼an  Rijswyk.  (J.  H.)  1*  Luitenant  der  Infanlerie. 
Vredenbureh.  (B.  van)  Staatsraad  CtouTemenr  yan  Zeeland. 
Tries.  (J.  de)  Kapitein  der  Oost-IndUche  Artillerie. 
Vroom.  (G.  P.  G.)  Onderw^ser  te  Soerabaia. 

TT. 

Waard.  (C.  van  der)  Vleeschhouwer  te  Leyden. 

Waayfort.  (P.)  Kapitein  Kwartiermeester. 

Wagner.  (B.  J.  A.)  Ie  Luitenant  der  Infanterie, 

Walcheren.  (S.  van)  Regter  der  Arrondissements  Reglhank  te  Amersfoort. 

Walter.  (Niedebtein)  Predikant  te  Hulst. 

Weber.  Kapelmeester  der  17de  Aideeling  Infanterie. 

Weeda.  (P.)  te  Znidknd. 


Digitized  by  Google 


xuu 


NAAMLUST  DKa  IN  T£  Ji  kK  M  A  ESN. 


Wemp.   (De  Stad) 

Wedkamp.  (M.)  Ie  LaiteoaDi  Kwartienneetler. 

Weonioffh.  (G.  H.)  Stads-  ip  Kotltcliooliioiider  U  BtmIb.  '  . 

Werf.  (H.  van  der)  2e  iHiitenaiil  der  Inianlene. 

Werkeodain.    (Gemeente)  , 

Wenneskerken.  (D.  R.  van)  Boekhandelaar  te  XieL  • 

Werner.    (W.  C.)  Ritmeester  der  Lansiers.  ^ 

Werren  Schnllcr.  {(].  van  den)  Ie  Luitenant  der  Iniaatcriei 

Westerman  en  Zoon.  (M.)  Boekhandelaars  te  Amsterdam. 

Wedden.  (Wed.  G.  van  der)  BockhajudcLares  te  MaasfiluU. 

VTeijemuin.  (J.  W.)  Ouderwijzer  te  Haarlem. 

Wiegen.  (C.)  Korporaal  der  10de  Afdeeliog  lofiuitene.  , 

Vierda.  (W.  I.)  jKoopman  te  Obergum. 

Wilde.  (J.  C.  de)  KoeUdioolhoader  te  DocdrediL 

Wilhelmi.  (J.  J.)  Ontvanger  te  Vriesenvecn. 

Willemicr.  {Dr.  G.  A.F.  Qiiarin)  hij  het  groote  RükiMiL  Jioipu  U  Uftndii. 

Willems.  (W.)  Boekhandelaar  te  Amsterdam. 

Willigen,  (van  der)  Emeritus  Predikant  tc  Delft. 

Winkel.  (P.)  Burgemeester  te  Sijhccarspel. 

Wishoom.  (C.  B.)  Aannemer  te  Hardiuweld. 

Witkamp.  (P.  II.)  Onder wyzer  te  Amsterdam. 

Worbert ,  Graaf  ywh  Wassenaar  Starreiiburg.(W.L*)ieLittt  dier  ï<miiaw» 

Worm.  (E.)  Ie  Luitea^nt  der  lofaaterie»  ,  ,      ..  ; 

Wouters.  (G.)  Boekbaódelaar  te  Groningen*  •  /  *  ^  J... . 

Wttewaal  van  Stoetwegen.  (H.)Bui^|emeestfr  Taa  WilsovefiKSp^^maBk 

Wijck.  (W.)  teArchem,  hij  Ommen.  ^  * 

Wijk  Rz.  (J.  van)  Kostschoolhouder  te  Kampen.  .  ; 

Wijk  Jz.  (R.  van)  Rector  der  Lalijnsche  School  tc  Kampea|, 

Wijnhoven  Hendriksen.  (J.)  Boekhandelaar  te  Rotterdam.      ,  '  • 

Wyt  en  Zooaen.  Boekhandelaars  tc  Kultcr4am.  ^  exemplaren. 


Uienfceek.  (S.)  te  Roderwolde. 


U. 


Z. 


Zee.  (P.  E.  van  der)  Predikant  tc  Andijk. 
Zeeuwsch  Genootschap  der  Welenscliappen  te  Middelburg. 
Zebelein.  (U.  G.)  Ritmeester  der  Li^rte  Dragonders* 
Ziegeler.  (A.  J.)  Ritmeester  der  Huzaren. 


Digitized  by  Google 


i 


TAI  HIT 

■  '1 

KOKinCRIJK  DER  NEDERLANDEII.  " 


•  » 


GRëKZëN  ËiN  GROOÏTB. 


Het  RoifizieauK  dbh  Nbdeblaudbh  ,  thans  veelal,  Ier  oudemkeidin^ 
nu  Belgii  of  de  Zuidelijke  N ederlandtn ,  Noou-Nnn* 
un»,  en  ook  wél  Oo»-N<DmA]ii»  gdieelen  (1) ,  paalt,  behlilvo  het  daartoe 
behoiweiide  gedeelte  van  Lu  ze  m  burg,  welks  graaien,  ligging» 
gmolte  ens«  in  het  Woordenboek  zelve ,  op  dift  art.,  zullen  worden 
opgqieven  ,  W.  en  N.  aan  de  Noordzee ,  O.  aan  het  koningryk  Han4 
novpr  en  de  Pruissischc  provincie  Rynland  ,  Z.  aan  Bel[iric.  Het  ligt 
tusschen  115'  en  ÖS**  34'  N.  B.  en  tusschen         16'  en  24°  34' 

O.  L.,  van  Ferro ,  en  bevat  Ö96  Geog^raphische  v.  m.  =r  1059|  v.  u. 
De  grootste  lengte ,  van  het  Z.  naar  het  N.  namelijk ,  van  de  uiterste 
Boidelyke  grenseo  van  de  prov.  Limburg  tot  den  noordelijken  soom 
derproT.  Gro ni n  gen  ,  waar  dese  tegen  de  Wadden  stuit,  wofdt 
op  ongeveer  60  en  de  grootste  breedte  van  bet  W.  naar  hel  O.,  dat  is  , 
van  de  westelQke  grensen  der  prov.  H  oll  and,  tegen  de  Nooidiee ,  tot 
aanhet  ooBtdQ&eaitebdederproY.  0¥ei^9«eel,  epiStt.  fMBnibsM- 
kend, 

NAAM. 

De  naam  is  ongetwijfeld  ontleend  van  de  lage  ligging ,  en  ,  volgens 
het  algemecne  {jpvoelen ,  zoude  het  woord  NBDERtAND  eene  verkorting 
^jn  Tan  NcuEa-DuiTSciiLAHD  3  terwyl  meu  onder  Uoofi-DuiTSGHLJUiii,  bet 


(i)  Aaiigexien  door  hetthins nogbestuiid«  slSlusqiio»  ih  dë|W«r* tifsibn  rg » 
nog  niet  «IIm  op  dlèa  ▼«•Isit  vo«t  gebra^c  is«  alt  in  ds  «ndm  prOvlneiAi,'  en  wl| 
Mt  «hoo  nier  in  stMt  si«n  ,  in  Algsmesn  Overslgt,  «IIm  in  dis  pMvia- 
éto  «ven  nsanwkeurig  op  te  geven',  ssUsn  t  ten  tinde  lUet  gedvrïg  té  moeten 
kérlielén,  ef  onte  opgere,  sich  ooIl  over  die  prorincie  uitstrekt,  telkens,  wtar  tH| 
•U«ea  ren  de  orerigs  provincirn  apfe&en,  de  bonaming  OLD-NEnKHtAim  gebnij- 
ken,  terwijl  yt\]  daar,  wa«r  het  terens  ook  Limbnrg  geldt»  die  ven  db  Nsona* 
of  het  KoMMcnuK  xnllen  bexigen. 
L  DSBL.  .    i»  * 


%  ALGEMEEN  OVËRZiGT. 

tflgenwoord%e  Dnncauii» ,  wellis  oppenrlikte  tMiftRNiMr  Ügt ,  begrijpt , 
waardoor  dan  ook  nog  bij  ons  de  taal  onier  oostdyLe  naburen  veeltl 
deHoogdui tsche  endeoniede  Nederdnitscbegenoemdwordl. 
BiLsnaiJK  echter  beweert,  op  niet  geheel  verwer{)elljko  gronden,  dat 

deze  streken  de  Nsdi:rla>de?(  genoenul  zijn,  als  deel  van  net  Rijk  ran 
Lothnrinfjen  (1).  komt  het  vftor  ,  dnt  heide   te  gelijk  k.ui  waar 

lyij:  dal  men  nnniclijk  deze  «jeuesleri  ,  zoo  \\(1  in  tegenslelliiig  van 
bet  honger  };eie<;eji  gi^li^'lle.  \au  DiiilsehlaiHl ,  ats  iu  tegensleliiaty  van 
de  meer  l)ergachtige  streken  van  Lotharingen  ,  de  Neoehl^xden  kan  ge- 
noemd hebben. 

Men  noemt  deie  landen  in  hek  LatQi»  Bbuhob  of  Bbuia,  maar  dit 
woor^  heeft  hij  de  onden  nooit  NBOinAiiD  of  BiNmn&AiiMm  beteekeod. 
Be  Romeinen  toeh  verdeelden  Gallü,  dat  sieh  van  Italië  af  tot  hiertoe 
intstrel|te^  in.  drie  Toomnnnc  doelqR^  waarvan  het  M0tdfll4|kl^  Bel- 

üuek'Gallté'  heette.  Be  Reljyen  waren  dus  Galliërs  ,  welke  men  hij 
Ptolomecs  ook  in  Briltunnie  \lrult,  dueli  naderhand  heeft  men,  niet 
weglatinrr  van  het  woord  (inilië ,  alleei»  den  naam  van  J?e/j/ië  behouden , 
en  dien  op  het  grootste  gedeelte  van  de  zeventien  Nederlatsdsgbc  ge- 
westen toegepast.  £r  is  in  de  oudste  lijden  nimmer  aan  gedacht, 
om  dexe  lanaen  onder  eenen  algemeenen  naam  te  begrijpen  \  maar  elk 
gedeelte  werd  genoemd*  mnir-  bet  volk,  daib  bel -bewoonde.  Onder  het 
UBBnAHiA  iRrmon  of  Nedtr-DuiuMuÊd  behoorde  evenwd  mede  ons 
^adütepwlb  ... 

1  Do  oude  bewoners  dezer  jrewestcn  waren  op  onderscheidene  t^den 
herwaarts  a%czakt ,  en  hebben  zich  aldaar  onder  verseliillendc  nameik 
nedergef  lagen ;  onder  hoP  .^ndt  n>f^  de  volgende  vermeld  :  dtt  Fri  e<v 
)i^n,,idck.]o^jliaKieritii:  oÜ  ^,s^i,len^  de.  Kftninefateo,  d«  ]|*« 
n0»a|ett,;dft:Kffi.%iaibi«jl.O;B«  d»  üauclioii,  de  UtMpierSf 
4eii«mfaiv^riten,.d«  Ó^riikteren,  Tenkte.rea,  dei 
JlMtM^  idk  lfsA{i9%«A,  d^.liptrJn.fA.end^  iing#if'i^i»&4i». 

/  » 

De  leven .'^vv ij z.e  dezer  volken  wa.s,  met  eenige  geringe  uijzifjinjfen  ,  bijna 
dezelfde.  Zij  waren  zeer  sterk  van  ligchaam,  leefden  van  de  jajjt  op  wiidi: 
dieren,  gingen  in  hunne  jeugd . geli^e^l  naakt  en  kleedden  zich,  ouder 
geworden  zijnde  ,  met  beestenveUen ,  die ,  bij  wijze  van  mantel  over 
bm)^  tchfuders  hittgw^  ea  sie»  «aa^  gesp  o£  oenen  diMm-m  te 
^Mbi  iMilgemiHiki.wiiifa,  t^rwUl'dn  hm  van  den  kop  deact  dieien 
lOlilkdMiM  mr.hun  hoofd  gebtlMten  was,  dat  zy  émt  die  Oip[«lfB 
uitzagen.  Zij  woonden  in  bulten,  van  hout  opgeslagen,  met  biezen, 
riet  of  stroo  gedekt ,  en  waarvan  de  wanden  met  leem  en  koemest 
bcsmeprd  waren.  Deze  hutten  stonden  niet  digt  bijeen  ,  maar  Uier  en 
|(^a,r  verspreid  en  meestal  op  opjjeworpen  hoo;;^ien  ,  terpen  of  torpeii'{\ 
velk  w  wrd  ons  legeuMoordig  \*oord  dorjj  afstamt) ,  en  in  lateren  lijd 
Tli^dbermi  gpjiecteii,  ten  .einde  lich ,  bij  gebrek  aan  dijken  ^ 
i^t^ai^a^or  |p  i^vfïUi^cin  vloed,,  en  vooral  tegen  deoverstreor 

(t)  Zto^ntM  Ge»clii«diaU  dos  V«d«rlaii<U|  B.  I.,  td.  io5. 


uicjiii^uj  cy  Google 


OUD£  fiËWONEaS  D£m  LANOËN. 


'Bi  teto  m  levenswijze  van  die  onbeschaafde  menschen  konden  niet 
•ader»  d«n  wild  en  woest  igo..  Zij  waren  echter  getrouw ,  openhartig, 
hoAtujgEÊm  en  kuiseli,  wordende  hoerery  en  overspel  xccr  door  hen 
Terfoeid  ;  maar  tol  den  dmak  waren  %\i  seer  genegen. 

De  bezigheid  van  den  landbouw  was  voor  hen  een  te  lastig  m  te 
moeijclijk  werk,  aangezien,  bij  de  geringe  kennis»  die  daarvan 
hadden,  hunne  lanclcti  door  hot  zeewater  overstroomd  werden,  ter- 
wijl  ook  alles  voor  het  indriugen  van  het  vee  en  het  wild  open  lagj 
waarom  zij  zich  ,  ofschoon  van  den  landbouw  geheel  niet  vreemd  ,  echtei' 
meer  op  de  jagl  en  de  visscherij  toelegden,  die  luiii  veel  voordeel  aan- 
bngten ,  aang^esien^  het  land  zeer  boschrijk  en  vol  wild ,  gelijk  ook  de 
wateren  rijk  aan  visèh  waren.  Ook  hadden  zy  schapen,  runderen  en 
patrden.  .'^ 

Hoa  voedsel  bestond ,  behalve  in  hel  wild  en  de  visch,  die  zij  door  dn 
jagt  en  de  visscherij  opdeden,  in  hoomvrnehten,  melk,  boter  en  knasf 
tot  drank  hadden  zij  eene  soorl  «an  hioT^  dat  sy  ttü  koom  heicfdden,. 

door  het  met  water  te  koken. 

Zij  konden  lezen  noeh  schrijven,  maar  hunne  i?flrr/c7t  vervaardigden 
geianfren  ,  die  zij  in  liunne  vergaderingen  en  b\j  feesten  zongen  ,  en  de. 
ge&chiedeois  van  hun  land  ofdenlof  hunner  helden  len  onderwerp  haddon, 

WUZB  VAN  OORLOG  YOBREN  BN  REGERINGSVORM. 

In  het  vncfaten  en  paurd^den  waren  zij  zeer  ervaren ,  en  tn  hetr 
iwemmen  zoo  bedreven,  'dat  ay  aelfs  de  breedste  rivieren  gewapendi 
en  te  paard  dnrfden  overzwemmen.  Hunne  behendigheid  in  hel  achie^ 
ten  met  pijl  en  boog  was  bewonderenswaardig,  want  men  verhaalt  van 
eenen  Batavier,  dal  hij  den  piji,  die  hij  eerst  zelf  afgeschoten  had, 
terwijl  deze  nog  in  de  lucht  vloog,  met  eenen  anderen  pijl  doorkliefde. 

Zij  waren  krijgshaftig  en  dapper ,  en  gebruikten  lot  hunne  wa- 
penen hogen,  pylen  en  eene  soort  van  speren  ,  frameën  geheelen  , 
waarmede  tB^  Tan  verre  en  van  nabij  konden  vechten.  Be  ruiters  droe- 
gen etne  fmméê  en  eeiikngwerpig  vierkantig  «ebüdvanKasnengevIéch- 
tsn;  het  voetvidk,  waarin  hunne  meeste  kraeht  hestimd ,  was  insgelijka-mek ' 
«crpsehichten  gewapende  Ook  gebmikten  s||  groote  vierluialigf  aehUdett 
van  hout  gemaakt ,  waarop  afbeeldingen  van  beesten  en  vogels  waien 
geschilderd.  De  vrouwen  en  kinderen  ginj^on  mede  ten  oorlóg ,  eik 
moedigden  de  mannen  aan  ,  om  voor  hunne  vrijheid  en  huisgeMnneA 
dapper  te  strijden  en  naar  de  overwinning  te  streven. 

Ber  zij  ten  strijde  togen ,  werd  een  uit  de  voornaamsten  van  het 
volk  gekozen ,  om  ,  onder  den  titel  van  Koning  of  Ucrtoo^ ,  het  leger  aan 
tsvoeven  en  regl  te  eefaien.  Deae  hehseld  syne  waardiglieid  sömtyds 
naaii  één  jaar  of  leo  kng  de  krQgstogt  dnurde,  semtyds  langer  ett 
voor  mn  gehecle  leven*  Z^ne  magtwas  niet  onbepaald ,  want,  als  hjj 
de-  vergaderingen  der  veornaantslen  h\jwoonde ,  megt  hSj  wel  raad  gevai, 
maar  niet  gebieden. 

Jlet  schijnt,   dat  zij,    nevens  deze  Koningen  of  Hertogen,  ook  nog 
krijgsoversten  hadden,  die  om  hunne  dapperheid  werden  verkozen. 
de  verkiezing  van  een  opperhoofd  ,  werd  deze  op  een  sclilld  gezet  en 
daarmede  op  de  schouders  hunner  vcrkiezeren  om  hoog  geheven. 

Nog  hadden  yij  eene -mindere  soort  van  krijgsbevelhebbers,  die  tevenii 
thofikmfèiM  of  Opperhoofden:  over  de  bij^ondeie  landstreken  wiuren  y 
dise  fpntken  hel  regl  uit  in  de  hyiondere  aaaMuwoningen  en  gehueht- 
ton.  zy  weien  het  voUl  jaariyiKS  laniBrijjin  aftn^  om  H  h^mtint^ 


4 


ALGEMEEN  OVERZIGT 


die  elk  op  het  Pindf  van  het  jaar  weder  moest  afstaan ,  terwijl  hij 
ïich  een  vol{jend  jaar  niet  de  akkers  kondc  verg^cnoegcn  ,  die  hein  door 
den  nieuw  verkorenen  Rrijter  toebedeeld  werden.  Aan  ieder  deier  Hoofd- 
regtert  werden  ffondenbnannen,  uit  het  geineeB  ferkdren ,  toe{jevoegd, 
die  een  r^ts^ebied  ran  minderen  onminf  luidden ,  han  tevens  tot 
Baden  verstrekten  en  hunne  verng^ingen  gezag^  bijietteden.  Ikae 
leatftten  dienden  den  Opperhoofden  in  vredestijd  tot  luister,  en  in  tijdea 
Tan  oorlog  tot  bcschermin|f ,  want  elk  hnnner  ijverde  om  het  naast 
})ij  zijn  Opperhoofd  te  zijn  ,  rn  hem  in  manhaftiirlieid  te  evenaren ,  zoo 
niet  te  overt rellen.  De  Uaofdrccjtcrx  werden  jTekozen  door  de  Ai^ 
meene  volksvergaderingen  ,  bij  \\elke  de  0|)perste  magt  was. 

Deze  volken  beminden  de  vrijheid  en  hielden  daarom  de  regering 
Tan  de  voortreflelijksten  voor  de  beste  ,  zoo  echter  dat  zij  altoot  dt 
mgt  ann  lich  hehidden ,  am  in  bebn<Trijke  saken  nel  algemeene 
ttemmen  te  beslissen.  Hunne  TrfjheidsaDcliit  hkmk  BMetI  ntt  op  da  al^»- 
meene  landdagen  ,  op  «elke  soms  de  Tronw«i  mede  Terschenen  ,  nevens 
de  edebten  en  bekwaamsten  der  Landsaten.  Be  plaats  Tan  bijeenkomst 
▼as  in  een  bosch.  In  deze  vergaderingen  werden  vrede  en  oorlog ,  of 
andere  belangrijke  zaken  ,  aan  het  gemrrn  (jnfdviiiden  onderworpen. 
Indion  het  gedane  voorstel  mishaagde  werd  dit  met  algemeen  ffcmor 
afgekeurd  ;  behaagde  het,  dan  werd  zulks  door  het  .schudden  der  speren 
aangetoond. 

Honne  Oversten  hadden  hier  geen  meer  gezag  dan  de  onderdanen, 
naar  moesten  aidi  naap  dte  meerderheid  TOKEgen.  Dus  tmd  de  start 
door  de  ToortreffeKjksten  met  toestenmiing  van  het  geoMen  hestuoid , 
niet  naar  beschrevene  wetten  ,  maar  alleen  naar  die  der  natuur  en  der 
gefNNkttte,  nelke  by  deze  volken  van  meer  kracht  waren,  dan  de  be- 
schrevene rejrtpn  in  andere  landen.  Toen  erhter  de  Romeinen  deze  lan- 
den 4>Tei^eerd  iuuklen »  hebben      hun  beschreven  wetten  leuren  keuoen» 

TAAL. 

He  ikMl  deier  ToTken  wm  de  oude  TiinftiniiBis  nf  gsiwaaniftf» 
iQnde,  naar  men  wil,  na  de  Hebreenwsche,  de  ondste;  maar  deie 
«aal,  wdke  die  der  Duits ch ers ,  M ederlanders,  Dee- 
nen,  Noorwegers,  Zweden,  Engelschen,  Schotten, 
enz.  afstammen,  is  thans  zoo  xeer  Tomnderd,  dal  geen  deaer  natiën » 
haar  londer  aanleeren  Terstaan  kan. 

HUWELUKS-  EN  B£GRAf ENiöPLEGÏiGHEDEN. 

Dn  jonge  lieden  trouwden  niet  beneden  de  twintig  jaren.  Jonge- 
lingen en  jonge  dochters  Tan  gelijke  jaren  en  grootte  werden  gepaard. 
Dit  geschiedde  in  tegenwoordigheid  der  wedcnqdscfae  bloedTerwanten, 
terwi^  de  man  een  koppel  ossen ,  een  getoomd  paard,  een  zwaard .  een 
werpspeer  of  een  schild  aan  de  vrouw  tot  eene  hirwelijks{ri  11  brajH , 
rn  de  vronw  ook  eenifir  wapentuig  aan  den  bruidegom  gaf.  Deze  huwc- 
lijksgaven  konden  de  vrouw  steeds  het  mannelijk  bestnnr  herinneren ; 
waaraan  zij  zich  ondemierp  en  waarnaar  zij  luisteren  moesl  ,  even  als 
een  getoomd  paard  naar  zijnen  berijder ;  den  arbeid  ,  welken  zij 
haren  man  ,  tot  onderhoud  van  het  huisjrezin  te  verrigten  had , 
*4ds  eOi  kmel  ossen ,  die  lamen  den  ploeg  trekken  ;  en  einddjpt 
hetge?anr,  datsd,  loo  wel  als  de  gonoegeus ,  met  hem  te  doekn  had» 
londcr  hem  daarin  te  Tndbteo.  De  man  .word  daaientegen.  door  do 


y  j^Lo  L-y  Google 


HUWELUKS-  £]S  BEGILU  ENISP£GTIGU£D£N.  |f 


m/pÊom  huvÊmwéf  wat  i|}m  roeping  wat,  tm  vil  i^ae  gn^o, 
«Ke  wh  aao  hem  oveiyaf  ea  toeyertroavde »  tob  Item  dielnii  en  fer> 
wachten  koude. 

De  mken  Tan  beroonde  mannen  werden ,  nadat  zij  behoorlijk  ge- 
Rinigpd  ^'aren  ,  in  hunne  geweae  kleedercn  met  dc  wapenen ,  die  de 
overledene  het  meest  {jewoon  w.ts  te  bezigen ,  somtijds  ook  met  zijn 
strijdros,  op  ceiien  houtstapel  verbrand,  en  daarvan  de  overgeblevene 
beenderen  met  de  asch  in  eéne  of  meer  lijkbussen  [jedaan  en  niet  eenige 
iijkplegligheid  bijgezet  in  een  graf,  dat  onder  beiiM;leu  met  aardzoden 
bednkt  -werd,  en  bij  hen  even  dicnrbaar  en  heilig  geacht  was,  als  by 
ons  de  graven,  waarm  de  lyken  ¥an  onie  nabestaanden  en  vrienden 
in  hun  gelieel  opgenemcn  worden.  WeeUagten  en  tranen  hielden  spoe- 
dig  bi]  hen  op ;  smart  en  droefheid  dmirden  lang.  Het  weenen  werd 
dor  Trouwen  tot  oer  gerekend;  de  berinnering  der  a%eitorvcnen  b^ 
talmde  den  mamiente 

I^ODSBIENST. 

in>  hunne  godsdienst  waren  zij  Heidenen  ,  maar  hel  bijgeloof  en  de 
aboder^  waren  bU  hen  niet  tot  die  hoogte  gestegen ,  ab  by  andere 
wwen.  Zy  badden  in  de  oudste  tyden  no^eh  a^ódsbeelden  noch 
tcmpek,  maar,  daar  ly  bet  onbetameiyk  oordeelden  den  oneindigen  God 
tiisschen  enge  muren  te  besluiten ,  oefenden  zy  hunne  godsdienst  in 
de  Ofea  lucht  en  in  bosseben ,  aan  hunne  Goden  toegewyd  ,  waarin  zy 
altaren  van  groene  zoden  op^^erigt  hadden  ,  op  welke  hunne  Opper-Pries- 
ters  of  Druuleii  niet  alleen  lïccsten  ,  maar  ook  sntntijds  menschcn 
offerden.  Hunne  voornaamste  godheid  schijnen  zij  Toeutii  of  Tbeü- 
TBATEs  genoemd  te  hebben  ,  eu  van  hem  rekenden  de  Germanen  ccn- 
narig  hunnen  oorsprong,  en  eerden  daarom  Theuttsken ,  Theuttchen  o£ 
Ihtttteken  gebeeten,  Ue  naam  Taaon  wordt  voor  denielfiien  gdmuden 
ab  die,  waarmede  wy  doorgaans  bet  Opperwesen  benoemen.  Ook  wil  men  ^ 
dat  de  nog  tegenwoordig  by  ons  gebruikt  wordende  namen  Tan  de  dagen 
der  week  van  de  namen  hunner  godheden  ontleend  syn.  De  twee  eersten 
waren  namelijk  aan  db  Itov  en  de  Haaii  ,  dc  twee  voornaamste  hcmeU 
lichten ,  die  door  hen  als  godheden  vereerd  wei-den ,  toegewyd.  De 
derde  zoude  naar  Tth  ,  den  dapperen  strijdfjod  ,  Tyrsdag,  verbogen 
Tievtrsdag  y  ook  Erichsdag  en  Diesendug ,  later  bij  verbastering  Dings- 
lia^heeten  (1).  De  vierde  werd  Woensdag  oü  Wodensdag  genaamd,  naar 
WoDAR  (hetwelk  in  het  Slavonisch  Leidsman  beteekent) ,  Weaii  of 
Wenaii ,  dders  odi  Ovm  of  Airaiic  gebetten-,  en  naar  wien  onae  voor- 
nderen  ook  bet  sevengestemte  den  naam  rma  JFoom^^  of  Woentwa^ 
$m  gaven.  Donderdag  sonde  100  eene  verbastering  syn  van  Thonétg^ 
naar  de  godheid  Taon ,  by  de  f  rieien  Stato  genoemd,  die  over  dbn 


|l)  Zi«  W«f»»»iJORP,  Verhan  Jelin  5  over  tle  vraag:  Eene  beknopt* 
VOOrdragtran  de  Noordsche  Mythologie,  ontleend  nit  de  oor- 
spro uk  eliïke  g  ed  e  n  k  s  I  tl  k  k  p  tl  en  mot  de  aanwii«ing  van  liet  g  e- 
bruik,dat  hiervan  indoNederlandechedicblknndo  «oude  kun- 
nen gemaakt  worden,  medegederld  in  de  Nieawe  werken  v«n  Am 
II«atscbappij  der  N e d e r  1  a c dtc li«  Letterk«»4«  t«  Leyd«n,  U.  80. 
la  welk«  doorwroehteverl»andrling  tij, dia  omlreat  da  vrotffora  sodsvaroariag oowt 
««*r«od«ffmi  onslMdiir  wUIes  ingoUebl  ii)a  y  ton  toUa  voUotiuag  too»  huwmm 
w«cUu»i  kvaaan  vittdou» 


Digitized  by  Google 


6 


Al.Gi:;M££N  OVEnZlGX. 


HêêêA  em  ImI  wmW  bet  oppubcil— r  hmi  (1).  Vrpdaa  ,  Idééê  mü 
al«n  VtetêÈ.  of  :Fmua,  om  aonaiigta  voer  duellde  aii  Hertca  ,  de 
moeder  der  aarde,  himdeii ,  hoewel  anderen  haar  met  Yana,  de  godi» 
der  Liefde,  gelfpL  ^len,  waaroaa  die  dag  Vrijdm^  aaode  fdieeten 

lijn  ;  het  is  evenwel  niet  onwaarscliijnlijk  ,  Jat  men  onder  den  naam 
Fbtga,  Fbbiia  of  llEntnA  (!(»  alvoedendi^  en  koesterende  natuur  verstond, 
die  door  hare  milde  {ravcii  de  hoo  rstt!  liefde  voor  liet  niciischdom  ten 
toon  spreidt.  Aan  v»'lke  godJirid  ei-hter  d«  Zaterdag  toe«[ewljd  wa» 
is  niet  te  bepalen.  Velea  spreken  wel  van  eene  godheid  Sateh  of 
SiMraa ,  aoader  Ie  Iuiiimii  bevyam «  dal  de  CiemnÉen  dien  imaaer  w- 
eerd  bebben ,  terwyi  anderen  hel  voor  meer  dan  waartcbyniyk  bon- 
den ,  dal  de  Zmturdag  aldat  genoemd  ly ,  naar  de  Rotneinacbe  god- 
heid Satdenits,  die  ook  by  de  Kelten  boog  «eeerd  werd.  Wy  eor- 
deden  eehter ,  dat  de  namen  onzer  dagen  alle  Tan  Germaaosehes 
oorspronrr  zijn  ,  en  vroeger  bestonden,  dan  flekonttder  R— arinen  mi. 
Duitschland  dagtcekcnt. 

Zij  hadden  buitendien  nog  andere  goden  en  bewezen  ook  godsdien- 
stige eer  aan  het  vuur.  Het  is  niugelijk  ,  dat  zij  die  mede  aan  liuv- 
cuLES  toehragten ,  doch  dit  bhjkt  niet  met  zekerheid  uit  de  oude 
ofMcbffiftenin  het  begin  der  16de  eeow op  het  eiland  Waleberen  co- 
Tonden.  Uil  de  ileeneo ,  met  beelden  en  opsebriften ,  aldaar  opgedet 
Ten  blijkt  echter,  dat  men  in  dat  eiland  lekere  Godin  Nehalenxia 
godsdienstig  vereerd  heelt.  Het  kan  nogtans  zijn,  dat  ay  deae  beide 
Uiatste  godheden  van  de  Romeinen  ontleend  hebben. 

Ten  laatste  begon  het  licht  van  het  Evanjrolio  liier ,  even  als  elders , 
door  de  duisternis  van  bet  heidendom  been  te  breken.  Men  wil  ,  dat  om- 
streeks het  jaar  200  reeds  vele  Christenen  bier  te  lande  ten  brandstapel 
souden  gedoemd  zijnj  eu  ofschoon  de  christelijke  leer  op  eenige  plaat- 
een in  01  NeiiBBLAiiDai  werd  gepredikt,  waardoor  yele  inwoner*  bel 
beide  adem  verlieten ,  waren  er  eebter  weinige  volken ,  die  langer  Hei- 
denen bleven,  dandie,  welke  desiydt  tol  Friesland  behoorden,  daar 
deze  sieb  met  de  uiterste  hardnekkigbcid  tegen  het  Christendom 
aankantten.  Naar  men  wil  aonden  sekore  Wihfu»  ,  die  later  Bisschop 
Tan  York  was  ,  in  678  ,  en  na  hem  zekere  Willfbrord  ,  in  690 ,  uit 
Engeland  herwaarts  o\ergekomen  zijn  ,  om  bet  Kvanfrelie  te  prediken  , 
maar,  van  Mege  de  hanlnckkigbeid  der  on*jcloovigen ,  {jeen  vrucht 
knnncndc  doen  ,  vertrok  deze  laatste  naar  Koine ,  fan  waar  bij  in  het 
iaar  697  weder  terugkwam,  als  wanneer  by  de  eerste  Bisschop  van 
Ut  mebl  werd«  Algemeen  gelooft  men ,  dat  debewenevi  van  U I  r  e e b  t, 
OTeryssel,Holland,  Gelderlanden Weslfrtes land  em- 
trenl  bel  jaar  700,  na  Gaaistm geboorte «  Cbrietenen  syn  geworden.  Be 
Ihnsamk  werden  hiertoe  echter  eerst  gedwongen  door  bel  lange  twaard 
Tan  Karel  de  Crreste  j  die,  Duitschland  onder  zyne  magt  gebragt  heb* 
bende,  in  bet  jaar  778,  lieer  der  Nederia^de?!  werd. 

Omtrent  bet  jaar  1000  waren  er  in  de  ]Nederla?ide:i  nog  byna  freene 
steenen  gebouwen  of  kerken  ,  alsook  gecne  bemuurde  sleden.  Dat  hier 
de  eerste  sleenen  gebou\\en  gcsliebt  zijn  ,  om  de  gevangenen  des  te 
zekerder  te  kunnen  bewareu  ,  is  te  vcrmoedeu  uit  de  oude  spreekwyze: 
.iemand  gevangen  leggen  es  AondSr»»  op  ^sGrtnentteen  of  op  de»  iiemi 
terwyl  er  nog  steden  gevonden  wor^n ,  waar  de  gevangenissen  dien 


Di  agsdag  aiog  Tavsday  en  Do  ader  dag  aog  Thnvtday  htlw 


uiyki^L-G  Ly  Google 


t 


«rïeft  OM  Uèottdtn  beUMa  y  MO  abl^r.  leLü  jdvü,  «VOT  Hig^^t 

eriinuide  geyanfeais  '4  ftwieiiiiii  faiet^  m  te  Aiiliwei|>en ,  waar  «alfe 

Hnncnpoort,  bij  cenc  voorroallge  {retaitg^enis  staande ,  nof^  Ae  Steenpéort 
{renoenid  "wordt.  Omtrent  dien  tijd  werd  ook  hol  klooster  van  St  AlberI: 
t€  Ejjmond  van  hout  opjjelrokken  ,  en  het  duurde  meer  dan  100  jaren 
eer  er,  in  {rchcel  Ncdeiiland  een  ander  klooster  te  vinden  was,  tot 
dat  er,  na  het  jaar  1100  of  1:200,  liier  en  daar  nog  een  gesticht 
«ord-;  aoaar  Tan  dien  af  werden  1»  NsosaLAifDEii  met  abdijen  , 
klMMltrt  «B  ktrkflB  teand,  zijada  cr  In  hondeid  jaMn  tijds^ 
Mmamk  ia  liet  laatak  der  «waaUSa  en  liet  bcgpn  der  dMiiende  «eow^^ 
op  onderacfaaMknt  pl^mtsen  in  mi  Nedulatidbs  ifteer  dMi  wttUif  db» 
dyan  feiticlit  eii  iMgiftiffd,  im  vjdke  etfni^e  ma  wallen  ^  miifMi^ 
torens ,  poorten  en  gracnlcn  ,  voorzien  waren  ,  zoodnt  xij  moer  naar 
konriiküjke  sterkten  ,  dan  naar  {jcestelïjke  fj(?stichten  geleken.  De  mees- 
te» dexcr  {gestichten  ,  die  nog  ten  tijde  der  kerkhervorming  aanwesigf 
«aren,  sijn  destyds  verwoest  of  lator  tot  andere  gebmiken  ingcrtgt  (1  |K 

DE  MBOSaLiNIttN  «DURBNDB  DE  MIDDËL££ÜWBN. 

Hoe  de  hier  bemvefnield»  -volkereü  later  te  tameii  gemolteiitijn  , 

m  niet  stellig  te  bepalen,  venneedelijk  is  lici ,  dnt  eeoigekiinncr  ,  xich 
ie{ren  de  all«i  overwinnende  flMigt  der  jfcosMinen  taanivei^joiiden  htïf' 
bi'iide ,  door  verhuizing ,  zamensmelting  en  onderlinge  huwelijken  tot 
«éne  natie  geworden  zijn  j  althans  in  de  B<le  eeuw  vindt  men  ten  Noorden 
van  den  Rijn  geen  ander  volk,  dan  dat  den  naam  droeg  van  Friesen^ 
•en  ten  Zuiden  van  dien  stroom  de  Batavieren  veniield. 

Toeu  iii  het  begin  der  vijfde  eeuw  Galiic  en  andere  lionicinsclie 
«Jiupmgten  door  de  Alanen,  de  Wandalen  en  de  Sneven  o^entraomd 
manden ,  leden  ook  dese  landen  grooten  overlaat.  Men  wil  dat .  dea^ 
-cyda  de  Sneven  zich  in  Zeelnnd  hekben  nedergcaet,  toedalde  aMM 
Xtrmaniy  dien  de  -tegenwoordige  bewoners  van  dat  gewest  nog  drtH- 
Ifen  ,  van  hen  zotule  ontleend  zijn.  In  In't  jaar  410  kwamen  de  Wcstro- 
(fothen  of  ^  isi-Gothcu  ,  vergezeld  van  de  Hcrulcn  ,  de  Solaven  en  de 
Willen,  zich  mede  in  Gallië  ,  en  verninod olijk  ook  in  een  gedeelte  van 
deze  landen  nedei-slaan.  Gedurende  de  oorlogen  ,  die  een  noodzakelijk 
^volg  van  dc  overkomst  dezer  vreemde  volken  waren  ,  -wordt  geen  ge- 
wag gemuakl  vau  de  Batavieren ,  cu  later  vindt  uien  van  alle  de 
ivaesere  bewonen  deaer  landen  alleen  dto  den  naam  van  Fi^iefi  Véi* 
Meld  y  'sae  aU  dan  oek  schier  geheel  Noean-NiDBatAiik  ^eenigen  tQd 
«ader  den  nlgemeenen  naam  "van  FansLum  is  kd^end  jgeweest.-  Wav 
«Ie  Batavieren  gebleven  zijn  is  met  geen  zekerheid  te  he^lftl ;  Vëffc 
vnocdelijk  zijn  zij  gedeelteiyk  in  de  Bomeinsche  legers  versmollen , 
'gedeeltelijk  tiit  hnn  land  ffejaajjd  ,  en  onder  andere  naburige  volken 
verjjtrooid  ,  gedwilelijk  melde  volken,  die  zich  in  hun  land  vestigden  , 
door  huwelijken  vermengd.    Van  sommige  hunner  oude  krygsUeden 


(1)  7a],  die  irfs  mc^r  omliPiif  Je  ou<lc  gcltomvcti  ODzcr  vnoroudercn  wenachen  to 
Wtlcn ,  lezcu  de  I>claiigri)k.c ,  en  roo  wel  j;c5clircvcn  jkurte  ScUet«  vail  i.9 
oude  gewoonte,  Om  io  kout«ii  gekoiiwen  Ie  woneu^ea  ilerstfl* 
v«r  neergang  tot  alee nes  ivouioj{eii,TOorn'«meij}k  Sn  Groiilag «n^ 
van  dazen  i^leérdMi  ibedewerkvr  Mr.  U.  Ö,  Fsitü  ,  Ie  dailaii  in  de  Bijdragen  vooé 
VadeTtandaeho  geacb  iedeais  en  oudbeiikttJiiliD» .  Ttl^saoicN  tii 
«ilgvgoTOtt  door  J*  A*  Nvaorr,  U,  I*  bl.  309«»9d5. 


Digitized  by  Google 


ê 


AtGIMBSH  OYB&ZIOT. 


•Ml  MBMliter,  ditiQ  in  GiJlie,  m  «ndtrc,  dat  ty  omtrtnl  ddi 

Donau,  eenige  landen  verkregen  hebbcD,  «aar  zy  ach  vestig^dcn. 

Gedurende  dit  tydvak  was  bet  Romeinsche  keizerrijk  in   een  Oos- 
tersch  en  een  Weslerscli  rijk   verdeeld  ,    die  ieder  hunne  bijzondere 
Keizers  badden.    Het  Wpstcrscbe  keizerryk  nein^de ,  bij  alle  de  oorlo- 
'     gen  en  onlusten  ,  -waardoor  het  onopboudelyk  gescliokt  werd  ,  ten  ^ al, 
en  nam  in  476  een  voUlagen  einde.    Uct  was  vermoedelijk  kort 
.daarna ,  dat  de  Franken »  ^  amis  co  andere  naburige  Tolken ,  on- 
jdor  méit»  ook  d«  bewonen  deaer  landen  waren ,  aan  Etabik  ,  koning 
jdar Weelfo-Goibcn,  enderworpea weiden ,  tenminste  in  zooverre,  dat 
1^  hem  eene  aoori  Tan  oppergezag  over  ben  toekenden.    Ook  Tei- 
ligde  zich  omtrent  deaen  tija  de  Frankische  heerschappij ,  waaronder 
in  515  de  Zeeuwscbe  eilanden,  bencveni  een  gedeelte  van 
Holland,  raede  begrepen   \^aren,    zelf»  tot  in  Gallië.     De  veel- 
vuldige oorlogen,    die   de  Frankische   Koningen,'   zoowel  ondcrlinf^ 
als  met  de  naburige  vulkcii  ,  voerden ,  gal  aan   deze  lauden  weimg 
rust.    Ook  voerden  deze  Vorsten  onophoudelijk  oorlc^  tegen  de  Frio* 
Mn.  waarin  dise  laateten  dikwijls  bet  ondenpit  meeaten  dd^eaj 
ten  laatfte  weiden  ty ,  in  TIK,  door  Kaibl  MAam,  soodanig  over- 
wonnen, dat  hun  Koning  BimePB,  by  een  verdrag,  moest  belo* 
rm  .de  ebristeiyko  Godadienst  te  luUcn  aannemen.  Uy  hield  echter 
tyn  woord  niet ,  maar  zijn  opvol^rer  Poppo  gaf  den  Evangeliepredikers 
volkomen   vrybeid   om   hunne  leer  voort  te  planten.     Later  echter 
het  verbond^  door   zijnen  vader  aangegaan ,  verbrekende,  stond  bü 
tegen  de  Franken  op,    maar   dit  vas  van   zeer   slechte  gevolgen, 
want    hij  sneuvelde ,  en  zijne  onderdanen  moesten  zich  geheel  on- 
derwerpen ,  nadat  zy  hunne  landen  bedden  lien  Terwoieelen ,  en  de 
«^|odMcbe  tempeb  uitgeroeid  waren.    Nadat  Kimu  de  GrmU,  in 
het  jaar  768 ,  aan  het  hoofd  der  Frankische  beenchappy  gekomen 
was ,  hield  hy  niet  alleen  de  Frieien  door  eene  geitrenge  befaaod^ 
ling  onder  bet  juk,  maar  onderwierp  ook  vele  andere  volken,  met 
welke  bij  ,  in  bet  begin  der  negende  eeuw  ,  nadat  hy  den  titel  van 
Keizer  aangenomen  bad  ,    een  verdrag  aanging,   volgens   hetwelk  zij 
voortaan  met  de  Franken ,  welke  naam  allengs  tot  dien  van  Fran- 
schen  verzacht  werd ,  aU  één  volk  zouden  aangemerkt  en  door  den- 
telfden  Vorst  geregeerd  worden,    fiy  deze  gelegenheid  verkregen  de 
Frieien,  in  77o«  van  den  Xeiier»  die  bun  eenige  al^remeene  wetten 
gaf ,  of  de  oude  verbeterde ,  den  eernaam  van  Vnje  Fneicn ,  o&cboon ' 
jy ,  tot  op  den  tyd  der  regering  van  *s  Keizers  zoon  ,  Lodewijk  ét 
^rome^.wi  bet  regt  op  hun  vaderlijk  erfgoed,  hetwelk  by  delaatite 
onderwerping  was  verbeurd  verklaard ,  verstoken  bleven. 

In  de  negende  eeuw,  toen  de  zoons  van  Keizer  Lodewuk  de  Vrome 
de  drie  rijken  van  DuiUchlandj   Frankrijk  en  Italië  onder  elkander 
verdeelden,  ontstond  er  tnsscbcn  Duitschland  en  Frankrijk  een  nieuw 
koningrijk  ,  dat  bet  Lolharingiche  rijk  genoemd  werd.    Het  strekte  zich 
uit  Tan  de  Middellandsche  lee,  tusschen  de  Rhdne,  den  Rijn,  de 
Maas  en  de  Schelde,  tot  aan  de  Noordiee;  xoodat  er  een  groot  gedeelte 
der  NsoERLAiiaBii  onder  begrepen  was.     Niet  lang  daarna  werd  dit 
Lotharingtthê  rijk  weder  in  twee  deelen  gescheiden ,  waarvan  het  zuide- 
lijkste Burgundië  of  Bourgondie,  bet  noordelijkste  Ausirasië  of  Oost^ 
frankrijk  genoemd  werd.    Dit  yïttsfrasië ,  Maart oe  ook  het  meerendeel 
der  Nederlani»kn  behoorde ,   hield  echter  niet  lang  stand  ,  maar  verviel 
tot  kleine  provinciën,  die  ten  deele  hertogdommen,  ten  deele  graaf- 
schappen ,  ten  deele  heerlijkheden  waren. 


Gedurende  de  negende  eeuw ,  en  wel  bijzonder  van  het  jaar  850 
tot  het  jaar  860,  hadden  dexe  landen  veel  van  de  gedurige  strooperijen 
der  Deenen  en  'andere  Noordsdie  volken ,  gemeenlijk  onder  den  naam 
Tan  Noormannen  bekend  ,  en  de  daaruit  ontstane  oorlogen ,  te  lijden. 
Nadat  het  land  van  deze  lastige  bezoekers  verlost  was  ,  verd  zekere' 
Gerolf,  een  Friesche  Graaf,  die  mede  door  den  Deenscben  Koning, 
GooBTAAnT,  van  zijn  land  beroofd  was,  in  zijne  bezittingen  hersteld j 
en  deze  was,  naar  men  meent,  de  vader  van  dien  Dirk  of  Dikderi», 
aan  wien  Koning  Karel  de  Eenvo u ditje  j  ten  jare922,  bij  opcnc  brie- 
ven eenige  allodiale  goederen  opdroeg ,  en  dien  men  dieusvolgens  al- 
gemeen voor  den  eersten  Graaf  van  Holland  houdt ,  welke  den  naam 
van  Dirk  voerde  (1). 

DE  NEDEBLiNBEN  ONDEE  BE  OOSTENRIJKSCHS 

VORSTEN. 

Als  na  eindelijk  bijna  alle  de  Nederlandeh  ,  door  onderscheidene  hu« 
welijken  ,  onder  het  g^ebied  van  Kahel  de  Stoute j  llertog  van  Bout» 
^OHdfié"  gekomen  waren,  vormde  deze  het  ontv^erp  om  ze  tot  een  ko- 
ningrijk te  maken,  dat  den  naam  van  het  Kü!iii«r.nijK  Bourgondië 
tonde  dragen.  Uierin  zoude  keizer  f  reuerik  III ,  hem  vermoedelijk 
te  wille  geweest  zijn ,  indien  Kaebl  met  geweijferd  had ,  zijne  dochter 
liau  aan  *a  Keizers  loon  Maiuhuaar,  met  wien  zij  evenwel  na  haart 
vaders  dood  getrouwd  is,  ten  huwelijk  te  geven.  De  oprigiing  vte 
het  gezegde  koningrijk  zoude  evenwd  vea  monte  gekost  hebben , 
amdat ieder  land  zyne  bijzondere  rcgten,  wetten  en  privilegiën  had, 
en  daarenboven  nimmer  aan  zijnen  Vorst  eene  andere  dan  bepaalde 
magt  zou  hebben  willen  toestaan.  Nadat  Kahel  de  Stoute^  ten  j are 
1477,  in  ecnen  veldslag  bij  Nancy,  gesneuveld  was,  zonder  mannelijke 
t'rfjijenanien  na  te  laten  ,  vervielen  de  Medeblanden  aan  zijne  dochter 
Maaja  van  BouHGOiM>iK  ,  die  ze ,  door  haar  huwelijk  met  Maaihiliaan  , 
Aartshertog  «o»  Ootimrijk  .  onder  het  huis  tas  OoenmuK  en  alzoo 
vervolgens  onder  Spanje*s  Vorsten  'bragt. 

Het  gehede  Ugcnaam  bestond  toen  uit  17  gewesten,  zijnde  vier 
hertogdommen:  Braband,  Lim  b  urg,  Luxemburg  en  Gel- 
derland; zeven  (graafschappen  :Ylaandercn,  Ar  tois, Hene- 
gouwen, Holland,  Zeeland,  Namen  en  Zutphenj 
vijf  heerlijkheden :  Friesland,  Utrecht,  Overijssel,  Gro- 
ningen en  Mechelen;  een  Markg raafscliap  Antwerpen  ,  be- 
nevens het  landschap  Drenthe,  dat  destijds  meestal  tot  Groningen 
gerekend  werd. 

Keber  Esbbl  V  ,  aan  wien  het  meerendeel  dezer  landen  van  zyneii 
vader  Fium  dê  Sehoonêf  den  zoon  van  gezegde  Vrouw  Habu  ge- 
koroen  was ,  wist  ook  de  overige  onder  zijne  magt  te  krijgen ;  zoodat 
alle  DE  NEDERLsanm  in  de  16de  eeuw  onder  de  heerschappiï  vaa 
het  huis  van  Oostehbuk  stonden.  Daar  deze  landen  aanzienlijke  voorreg> 
ten  en  vrijheden  van  hunne  vorige  heeren  verkrrjrcn  hadden  ,  vond  hij 
zich  verpligt,  volgens  de  gewoonte  der  landsheeren,  bij  zijne  inhul- 


(i)  Aangezien  db  NEUiiKl.ANns(n  i:  c;  i rwi  sri  y,  ron  lang  xij  door  bijTotidfvo  Hrrto- 
geu  «  Graven  «az*  geregeerd  wcnleü  ,  ook  gchoi  i  bij^oudore  belangeu  haddea ,  zullca 
wif  de  G«ft€biedeais  vau  dat  tijdvak,  voor  iedore  provincie ,  io  bet  WoOrdenbotk, 
op  dieartt*  «£toiid«rl£jl;  beliaadohii. 


Digitized  by  Google 


M  ALGJËMËEi^  OYi^AZiGX. 

dtging ,  de  Slaten  der  Laoden  ie  zweren ,  dat  2^j  .  ben  by  liunne 
voorrMton  en  vrijheden  soude  hindhtteii ,  .wanrdoor  «Mits  etne^ 
door  de  wetten  bqiaalde ,  opperaiaifft  over  dese  landen  verkreeg.  Maar 
deie  Vont  was  Ie  magtig  en  te  heerschaaclttig  om  sicb  met  een  be« 
|»aald  oppergezag  over  »b  NcDEumiK  ^  vei*{jenoegen.  Ten  einde  daar- 
over eeoe  volstrekte  cn  bepaalde  opperma^rt  te  bekomen  .  bojjon  hij  de 
beasMorcfie  voorrrjjten  te  scncn<l»'n  en  de  Nederlanders ,  die  iilcl  (jewooa 
"wareu  jfroolc  lasten  te  draj^t  n  ,  zware  sch.illinnrcn  op  te  lejjjjeu ,  lu  t- 
{Tccn  zij  erhter  {rcduldi'i;' .  oIm  Iiooh  al  z-uclitende ,  vrTdrorj^eri.  Maar 
tofu  omlroat  het  jaar  Itiil^l  tic  IIei  \oiinde  godsdienst  in  ii£  iN£OEJiLA>u£j» 
veld  be^rou  te  winnen ,  oordeelde  Karel  sulks  niet  te  moeten  gedogen» 
Om  aboo  den  voort ^^an^  hiervan  te  stuiten «  deed  hij  seer  gestrafg^ 
plakkaten  te^n  de  Onroomsehen  afkondigen.  Zij,  die  bevonden  werra 
der  Hervonmng  toegedaan  te  aijn ,  werden  ten  s^narde  verwezen ,  en 
de  Onroomsche  Predikanten  ten  vwre  gedoemd,  zelfs  bestond  b|f 
in  deze  plakkaten  te  zefjgen ,  dat  zij  moesten  najrelecfd  worden  ,  on- 
mmQezïen  alle  voorrerrten  ,  wetten  en  gewoonten ,  daarmede  strijdende ,  als 
welke  hij  verklaarde  in  zoo  verre  te  niette  doen.  Daar  men  nu  wist  y 
dal  /ijii  zoon  en  crl^fcnaam ,  een  Spanjaard  van  {reboorle  en  opvoeding , 
rnini  zoo  beersclizucbtig  en  veel  (jcstren jer ,  dan  hij,  waj» ,  werden  de 
NederlanderB  tegen  bet  hof  van  Spanje  veriiitterd.  Kabvl  ,  die  ahoet 
■eer  bemind  geweest  was ,  nu  sienJe ,  dat  de  gemoederen  sidi  vanhem 
vervreemden ;  dat  hem  alles  begon  tegen  te  loepen  ;  en  dat  xijn  oog- 
merk om  de  Onrooma^w  godsdienst  uit  te  roeijen  en  eene  onbepaalde 
regering  in  de  Nedehlahdeh  in  te  voeren,  niet  sonde  gelukken  ,  besloot 
zicli  in  een  klooster  te  hejjeven ,  en  de  recrerinfr  over  deze  landen  aan 
zijnen  zoon  Filips  op  te  dragen  ,  lietM-elk  hij  in  l))'5!j  deed.  Deze 
Boon,  die  in  de  NEntRLANDEN  ,  hoven  welke  hij  aan  Spanje  de  voorkeur 
gaf,  in  dc  fyeschiedcnis  ,  meest  onder  den  naam  van  Filips  II,  hckend  is, 
aaugeitieu  iuij  als  Koning  \an  Spanje  de  tweede  van  dien  uaam  was, 
droeg  den  Nederlanderen  nog  minder^negenheid  toe ,  en  betoonde  sicfamg 
meer  vooringenomen  tegen  de  soogenaamde  ketters  cn  tegen  de  voemqgtm 
des  lands  ,  zoodat hy  den  Nederlandschcn  Adel,  die  door  ffciiottwemad- 
gevingen  den  Vorst  tot  matiging  der  vervolging  raadde ,  met  den 
nek  aansag  cn  in  dit  land  verliet ,  over  hetwelk  hy  ]\lARGARETOi , 

Hertofrin  rn?}  Purma  ,  eene  natmirlijke  dochter  van  Karel  V  ,  lot  Land- 
voogdes benoemde  ,  terwijl  lii  j  ,  bij  een  {geheim  bevel  ,  dc  klem  der 
regering  in  banden  liet  van  den  Kardmaal  de  Graisvki.le  ,  een  heerscb» 
zuchtig ,  doortrapt  en  trotsch  man  ,  die  de  frenioedcren  nog  meer 
van  fiups  verwijderde.  De  invoering  van  hel  concilie  van  TreotCj, 
en  het  aanstellen  van  nieuwe  Bisschoppen ,  loo  strijdig  met  *s  laodi 
«oorregten ,  om  door  dit  middel  den  gewetensdwang  voort  te  setten , 
verbitterden  de  gemoederen  nog  meer.  Omtrent  drie  honderd  Edelen^ 
met  den  Heer  van  Bbbbbbodi  aan  het  hoofd,  verzochten  in  1566  schor- 
sing van  de  inquisitie  en  der  gestrenge  plakkaten.  De  Landvoogdes 
gaf  hun  uitstellend  antwooid,  en  wist  het  verbond,  dat  zij  onderling 
aangegaan  hadden,  eerlang  zoo(l.ini<j  te  ver/wakken,  dat  het  te  eene- 
iiiale  verbroken  werd.  Mn  zagen  de  voornaamste  Edelen  en  lleeren  zich 
genoodzaakt  het  land  te  ruimen.  Dc  Onroomsclien  begonnen  nogtans 
openiyk  te  prediken  en  de  lieeldenstorm  nam  een  aanvang.  Toen  VW 
klaarde  men ,  in  Spanje ,  ds  Nsderlasdek  vervallen  van  hunne  Iroorrcgtcn , 
en  deHert9^  vjui  Alva  werd,in  lt$67,met  een  niagtig  leger  derwaarts  geson* 
den  ,  om  die  Ijinden  door  de  wapenen  als  niefiw  te  heroveren ,  de  te- 
genstrevers des  Koninga  te  strauen  cn  dc  loogenaamde  ketters,  te  vuur 


y  j^Lo  L,y  GoOgI( 


tn  te  zwaard  ,  ie  vmolgcn.  Iiy  kweet  zich  dan  ook  met  du  ijrootste  ge- 
tÈKBfjbM  rm  éeimibst,.  beval  licl  OBdcmdL  der  Letters,  becldstor- 
meis  en  andere  BOdgfenaamde  oproerigen  maa  eenen  Aaad  van  Beroerte 
die  zoo  wreedaardig  handelde  met  dfk ,  dien  meo  van  keUery  Yerdacht 
hield ,  dat  hij  weldra  den  naam  van  bUedraad  bekwam ,  en  de  Ne-' 
derlanderflL  niet  aader»  dan  den  oadeigang  van  godidienst  en  hor- 
g-erslaat  te  gemoct  za/rm.  De  Graven  van  Kr.so'^D  en  van  Hoorxe  wer- 
den te  Brnssel  openlijk  onthalsd.  De  end  adcliijke  llecrcn  va^  Bate?c- 
Bin(;  en  anderen  onderging**»  helzellile  bit.  Den  Prins  va»  Oiianje^ 
Graat"  Lodenvijk.  van  Nassau  en  andere  Edelen  deed  men  inda^yen  en 
hunne  goederen  werden  verbeurd  verklaard.  Ondragelijke  «eballingeu 
WMPden  den  Ytike  afinperrt.  Alwa  eiiehte  eens  den  haadardtten  pen- 
aiag  Tan  alle  roerende  ea  aaroerentd^  ^[oedertfu ,  en  voor  altoos  den 
tieaden  v«i  alle  roerende ,  en  den  iwintigsten  van  alle  onroerende  goe- 
deren, .lao  dikwyls  d^verkoeht  werden.  Die  weigerden,  of  het  land 
nitgingcn  ,  werden  met  verbeurdverklaring  hunner  voorregten  geitraftr 
Aloude  en  van  Filïps  zeiven  bezworen  wetten  bragten  niets  toe,  om 
deze  onregtvaardigheid  te  stuiten.  Men  beweerde  ,  dat  de  Raad  van 
Beroerte  niet  volgens  *s  Lands  wetten ,  maar  over  de  deugdelijkheid 
dier  wetten  moest  oordeelen  j  terwijl  alle  provinciën  en  steden  bevel 
liregen ,  om  hare  oude  gebruikeu ,  wetten  en  voorregteu  voor  dcu  Kaad 
epen  te  laggaa  ,  opdat  dnie  die,  af  bevestigen ,  of  aUe  kradkt  benemen 
loadew  IKi  allés  bcagt  in  da  vaomaamste  steden  geen  gering  verloop 
van  nering  en  handel  te  weeg.  De  beste  burgers  en  ook  vele  lani£> 
bewoners  weken  ten  lande  nit,  maar  de  adel  en  de  R(^[eringen  Tao 
onderscheidene  steden  sloegen  de  handen  ia  een  ,  om  de  Staten  van 
Holland  te  bewegen ,  aan  Prins  Willem  van  Oranje  ,  die  te  voren 
reeds ,  op  's  Konings  nnani  ,  het  stadhouderschap  over  hunne  pro^  iucie 
gevoerd  had  ,  nu  uit  luinnen  eigen  naam  die  waardigheid  op  te  dragen. 
Men  verlwnd  zich  onderling  ,  om  Alva's  wreedheid  en  de  -.veltelooze  heersch- 
Bucht  der  Spanjaarden  met  alle  magt  te  keer  ie  gaan.  Vele  £deicn 
aerroegden  siob  hH  het  leger  van  den  Prins  tjoi  OaMUi  en  by  dat  van 
«Bne  bfoedera.  Graaf  Loaawiia  bemagtigde  eerlang  Beigan  in  Henegou- 
wen door  list,  maar  werd,  nadat  cene  schitterende  overwinning  b|| 
het Uaoslar  taUeiligerlce,  inOroningeriand,  waar  Aaaur 
VA9  Nassau  en  de  Graaf  van  AREMBEaG  snenvelden ,  behaald'  was ,  ta 
Jemgtim  in  Oostfriesland,  door  de  Spanjaarden  onder  Alva  ,  geslagen. 
De  Prins  ya:^  Oranje  kwam  met  een  aanzieidijk  leger  uit  Duitsch- 
laad,  en  trok  daarmede  over  de  Maas,  om  de  NEnERLAKDEN  te  verlossen  j 
maar  de  krijgskundige  Alva  \\isL  liet  zoo  Ie  beleggen,  dat  de  Prins  zijn 
kger  uit  gebrek  moest  afdanken  en  hij  zelf  naar  Duitschland  terug 
hmren.  Nn  OMonde  AftVAdeu  laaden  onder  de  knie  gebragt  tehehhan, 
maar  in  tWfi  begonnen  de  sakan  schietyk  van  gedaante  te  veranderen  , 
want  de  Zeeuwsdbeen  Hollandsefae  aeelieden  ,  die  zidi  ter  kaapvaart  uil>> 
gerust  hadden^  en  onder  den  naam  van  Watergeuzen  in  de  geschiedenis 
hekend  staan  ,  tastten ,  den  1  April  van  dat  jaar,  de  stad  B  r  i  e  1 1  e  aan 
en  maakten  zich  van  die  liaven  meester. hetgeen  ten  gevolge  bad,  dat  weldra 
eenige  Z  e  e  n  w  s  e  h  e  en  Z  u  i  d  h  o  1 1  a  n  d  s  c  h  i*  steden  en  geheel 
Noord  - Holland  den  Spanjaarden  af-  en  Oranje  toevielen.  De 
Spanjaarden  belegerden  nu  onderscheidene  steden  ,  die ,  w  elke  zij  over- 
meesterden, werden  op  de  gruwelijkste  wijze  uitgeplunderd.  Zooston- 
den Rotterdam,  Zutphen,  Naarden  en  Haarlem  bonna 
medbeUl  ten  dod;  maar  voor  Alkmaar  atleten  ly  bet  hoofd.  Ilierop 
vectiei  AivA  hst  land,  na  gedurende  de 6  jaren  iyds^  dat  hy  sich  bacr 


Digitized  by  Google 


li  ALG£]I££N  OV£aZlGT. 


te  lande  had  opgehouden ,  18,000  mcuschcn  door  beu  UI  landen  te  hebben 
doen  ombrengen.    Don  Louis  de  Reqbesw»  ,   lijn  opvolger ,  deed  'm 
lö74   Legden  tc  vergeefs  belegeren  ,  maar  overleed  twee  jaren  later 
aan  de  pesl,  lieiwelk  eene  fpmilige  veranderinjf  io  *s  laadt  nikcntewceg 
Inragt.    Oiamb  arbeidde  nu  aan  eene  algemeeiie  Tereeii%ing  der  proviiH 
ciën ,  die ,  op  den*8  November  1tf76,  te  Gent  tot  ttand  kwam  ,  en  onder 
den  naam  van  Paetfieatie  van  Gent  of  Gentschc  Ifvrredi^imff  in  de  ge- 
schiedenis ,  bekend  is.    Men  verbond  zich  daarbij  onderling  ,  om  het  uit- 
liecmsclie  knif»-s'\  olk  tc  noodzakon  ,  het  land  tc  A  orlatcn  ;  niets  te  oiidcr- 
iiemcn  tegen  de  lloonischc  godsdienst;    en  de  geloofszaken  te  laten  in 
den  staat,  waarin  zij  waren,  tot  dat  daarop  door  de  Staten  van  alle  de 
provinciën  nader  orde  gesteld  was.    Don  Jija:i  van  Oostenhijk  ,  een  na- 
tuurlijke zoon  van  Keizer  KARi^L  V  ,  inmiddels  in  de  plaats  van  Re^ueseüs 
tot  LaadToogd  aangesteld ,   en  tc  Imxeinbargf  aangekomen  i^nde , 
toonde  tich  genegen ,  om  de  Geatache  Bevrediging  aa  te  leven.  Hff 
sloot  een  eenwig  edict  met  de  Staten  des  Lands,  waartoe  de  Hollan- 
ders en  Zeenwen »  op  aanraden  van  den  Prins  van  Oraiub  niet  wikJeo 
toetreden ,   aangexien  men    de  looskeid  van  Don  Joah  mistrouwde. 
Dat  dit  mistrouwen  niet  onfycjrrond  was  ,  bleek  weldra  ,  toen  hij,  niet 
lang  na  zijne  openlijke  intrede  binnen  Brussel  ,  zich  van  het  kasteel 
van  Namen  verzekerde.    Velen  hadden  destijds  gaarne  aan  Obakje  de 
Landvoogdy  over  de  Neberlanden  loei  ertrouwd ,   maar  de  meeste  pro- 
vinciën ontboden  Matthias  ,  Aartshertog  van  Ooitenrijk ,  eu  Broeder  van 
Kdser  Rvdolt,  beimeiyk  van  Weenen,  en  draegen  hem  de  laadvoogdij 
op,  mits  hy  den  Prins  var  OtAiin  tot  xi|nen  otedehonderaver  alle  de 
gewesten  aanstelde,  zoo  als  by  dan  ook  deed.    Daar  Don  Juan  uit  de 
▼erkieiingvan  den  Aartshertog  aeer  goed  bespeurde  ,  dat  bij  den  Land- 
zaten tegen  was ,  maakté  hij  zware  toebereidselen  ten  oorloge ,  waarin 
de  Staten  van  hunnen  kant  niet  achterlijk  bleven.    Men  ontnam  elk- 
ander verscheidene  sterke  steden  en  Don  J dan  mou  den  slag  bij  Gemblours, 
op  den  Iaatst«'ii  Januarij  1Ö78-    De  Staten  ,  ziende  dat  hel  land  van  de 
regering  des    Aartshertogen  weinig  nut  trok,  bcslolen  het  opperge- 
zag aan  Fbans  Hebcüles  ,  Hertog  van  Anjouj  tweeden  zoon  van  Hehdbik  II, 
Koning  van  Frankrijk ,  op  te  dra^n.    ])ese<,  onder  den  naam  vaa 
Bescbermerder  Ifedenaodsehe  Vrybeid,  herwaarts  overgekomen,  bemag- 
tigde  eenige  steden  in  Henegouwen.    Toen  hy  echter  binnen  weinige 
jaren  syne  heerscbzuchtige  aanslagen  ontdekt  zag  ,  keerde  hy,  vol  spijt 
over    den  schimp  der  Landzaten  ,   naar  Frankrijk  terug ;    terwijl  de 
Aartshertog  Mattuias  ,  bespeurende,  dat  hg  de  Staten  over  de  hand  was, 
in  het  jaar  1581  mede  het  land  verliet. 

Don  JuAW,  reeds  drie  jaren  vroeger  in  zijn  leger  bij  Namen  overleden 
synde ,  was  door  Alexanuer  f  arikeze  ,  Hertog  van  Parmaf  in  de  land- 
voogdij opgevolgd.  Deze  stelde  alles  in  het  werk ,  om  eene  schenring 
tuttkchen  de  veroondene  Staten  te  bewerken ,  hetwelk  hem  eindelijk  ge« 
Inkte ,  doordien W a a  1  s e h  Vlaanderen,  Artois,  Heneg^ou^ 
wen.  Namen, Luxemburg  en  Li  mbn  rg  zich,  onderden  naam 
van  Malcontenten  of  Misnoimlen,  voor  den  Koning  van  Spanje  ver- 
klaarden ,  en  nlzoo  de  pncineafie  van  (lent  verbraken ,  waardoor  het 
geschapen  stond,  dat  i*\i\.TiA  eerlanjj  alles  in  zijne  niagt  zoude  krlj<i;en. 
Maar  Oranje  spande  ,  ten  einde  dit  tc  voorkomen  ,  alle  zijne  krachten 
in,  om  een  nieuw  en  vaster  verbond  te  sluiten  tusschen  de  provinciën , 
die  zich  aan  de  Gentsche  bevrediging  gehouden  hadden ,  en  dit  had  ten 
gevolge ,  dat  zeven  der  Nederlandsche  gewesten  sich  tot  een  ligchaam 
vereenigden  en  in  het  jaar  1870  het  beroemde  veibond  sloten ,  het- 


Digitized  by  Google 


BOÜRG.  £N  OOSï£J!«iaJKSCH£  VORSTEN.  XS^ 

velky  in  de  geschiedeab ,  onder  den  naain  van  Urne  «ijt  Üireckt 
Mwnd  «taiit. 

UNIE  VAN  UTRECHT. 

Dese  Unie  werd  den  25  ianuary  1879  geteekend  door  Graaf  Jah 

TAN  Nassau  ,  die  er  de  ontwerper  van  was,  als  Sta<Uiüii(1cr  van  Gelder 
en  Zutphen,  en  door  vi^r  {yenia{yti{jden  ,  uit  de  ridderschap  dier  twee 
gewesten,  maar  het  liep  aan  tot  in  Maart,  eer  de  jfenia{}ti([dLMi  der 
ridderschap  van  het  i\  ij  ni  e  e  {»•  s  c  h  c  kwartier  en  der  stad  N  ij- 
Bi  c  g  e  n  ,  bcaeveus  gemagtigdeu  der  ridderschap  eu  der  gi-uole  eu^ 
Ueïne  steden  van  liet  Arnhemsehe  kwartier,  de  Unie  on- 
denehrevea ,  en  tot  in  April ,  eer  die  Tan  V  e  n  1  o ,  daartoe  gemagtigd 
werden.  Ook  werd  de  Unie  op  densel£len  23  Januai^  geteekend  door 
gemagtigdien  van  Holland,  Zeeland,  Utrechten  de  Gro* 
Binger  Ommelanden,  hebhcnde  de  stad  Groningen,  waar- 
schijnlijk uit  onjrenoegen  teg^en  de  Ommelanden,  gecne  g-emair- 
ti{jden  te  U  t  r  e  c  h  t  (gezonden  ,  hoewel  zij  den  11  Jnlij  van  dat  jaar 
in  de  Üniö  toestemde  ,  en  die  door  den  Graat  vam  Renkehberg  liet  teekencn. 
Destijds  werd  W  ester  wolde  uoq  niet  tot  die  provincie  {jer<;kend; 
ket  maakte  toen  eene  leenroerige  heerlijkheid  uit ,  welke  eerst  nicdert 
1619,  wanneer  hjet  door  de  ttad  Groningen  werd  aangekocht ,  aan 
de  provincie  ia  toegevoegd. 

De  Friescke  steden:  Leeuwarden,  Sneek  en  Fra* 
aeker,  benevens  eeni^re  grietmannen  en  edelen ,  namen  in  Maart  het 
verbond  aan.  Verscheidene  andere  Fricsche  steden  volgden  niet 
voor  den  1  Jnnij  ,  en  II  a  rlingen  gaf  zeiüi  eerst  den  14  Augustus 
iast  tot  dc  ondertcckening. 

Overijssel  verklaarde  in  Augnstus  deszeliden  jaars  zich  onaf* 
sckeidelgk  aan  de  Algemecne  Staten  te  zullen  honden. 

Drenthe  teekende  de  Unie  den  11  April  1580,  hoewd  het  nira- 
iner  ak  een  lid  Tan  staat  beschouwd  is,  en  alioo  geene gedeputeerden 
in  de  Staten  Generaal,  Raad  Tan  Staten  en^.  aond,  maar  het  stond 
als  een  a&onderiyk  landschap ,  onder  de  bescherming  Tan  de  BmiuiK 
aes  Yebeenigdb  Nederlanden. 

De  Unie  bestond  toen  alzoo  uit  dc  provinciën  Gelderland, 
(waaronder  ook  Zutphen  begrepen  was) ,  Holland.  Zeeland, 
Utrecht,  Friesland,  Overijssel  en  Stad  en  Landej 
want  Gent,  IJ  peren,  Antwerpen,  Breda,  I^^'ngge  en 
het  Land  vau  de  Vr^eu,  allen  welken  vau  tijd  tot  tijd  in  de 
Uinekitche  Unie  traden ,  hebben  weinig  of  geen  ded  aan  de  regering 
Sebad. 

Later ,  en  wel  in  11S86 ,  door  het  oTergaan  van  Ve  n  1  o  aan  PiajiA, 

is  het {jredeelle  van  Opper-Gelder ,  dat  in  dc  Unie  (restcmd  had,  daar* 
van  afgescheurd  en  met  afwisselenden  kans  door  Spanje  bezeten,  tot 
dat  het  bij  het  traktaat  van  1715  weder  aan  de  Stalen  der  Vereemgdb 
NEDEHLAifDEif  kwani ,  die  deze  landstreek  tot  de  Generaliteits- 
landen rekenden,  onder  welken  naam  men,  m  het  algemeen,  die 
landen  verstond ,  welke  ,  iin  liet  sluiten  der  Unie  ,  door  veroveiring 
als  anders  y  aan  de  republiek  gekomen  waren. 

BBGERINGSVORMYAN  DE  REPUBUEKDEaYEREENIGDE 

NEDERLANDEN. 

In  bet  bondgenootschap  der  VniraifiDB  Nederlanden  werd  elk,gewe8t, 
wat  bet  huishoudeiyke  betrof,  als  een  op  zich  zelf  staand  gemeenebest 


i 


Digitized  by  Google 


! 


U  ALG£M£ËN  OVKaZlGT. 

door  eencn  ci^cn  rcgcrin^jsvorni  hrstuurd ,  welke  als  cenc  vermenging 
'  van  dc  regering  der  voornaanislen  cn  die  des  volks  konde  wordea 
aangemerkt.  Ook  bestondee  da  voomaaniata  «leden  als  gemeencbesten 
op  zich  lelven  en  «oefenden  bel  SouTereiniteitsregt  oppermaiicr  mt.  De 
jneesten  badden  bare  bijzondere  voorreglen  van  dc  Bertngen ,  Graven 
en  Heercn  ontvangen ,  welke  die  voorregton ,  héUa§  Tvor  {gedane  die»' 
sten ,  heizij  voor  vergnnde  beden  of  groote  grfdsammen ,  badden  to»^ 
gestaan  ,  vorder  uitg^ebrcid  of  l>evcstigd. 

Zoo  was  de  {yoscbajjenlicid  der  provinciën  inwendij,  maar  naar  bui- 
ten was  de  Oppennaglifje  Regering  of  de  Hoojje  Souvereiniteit  des  lands 
in  banden  der  Slalen  Generaal,  dicdeu  tilel  van  Hoog  Mogende  Heereiij 
4e  SMeihgeneraal  der  Vertemgde  IMerlanden ,  'mrdan ,  en  bestand 
uit  Afgevaardigden  der  Zetbk  VKiBBiHaM  Gvivasm,  dia  famne  vccgadt* 
nog  te  *k  Graven  ba  ge  bielden.  Tat  data  veigadaring,  naariB  oek 
naoeriiand  de  Stadbauder  zitting  bad ,  mogt  elke  provincie  zoo  vela 
Afgevaardigden  zenden,  als  zij  goed  vond.  Uanne  Uoog  Mogende»  vs^ 
gaderden  het  geheele  jaar  door,  zonder  vacantiën  Ie  bonden,  en  de 
voorzitting  wisselde  alle  weken  .  volgens  den  rang  der  geweisten ,  af* 
In  deze  vcrgaderinfy  \vcrd('n  de  geincene  landszaken  als  :  godsdienst , 
koopbandel,  vrede  en  oorloo- ,  alsmede  dc  vcrbiiidlenissen  niet  vreemde 
Mogendheden  enz.  afgedaan.  (Juk  voerde  zy  het  ojmerste  gebied  over 
de  Generaütmtslanden.  Het  wapen  Tan  Hnn  BoognMlogenden  vrai  ew 
küiEinende  ieenw  van  goud  op  een  veld  van  keel  (rood) ,  Imndande  ia 
den  eenen  poot  eenen  bund^  van  zeven  pijlen,  tn  dra  andeien  ectf 
BWaard ,  en  bebbende  eene  gouden  kroon  op  het  boofd  ;  onder  het  «a<* 
penschild ,  met  eene  koninktijke  kroon  bedekt ,  stond  de  zinapreok  s 
Concordia  rcs  jmrrne  cresciinf  ^  d.  i.  Eendra;ft  maakt  magt. 

Beba^xe  dil  buo[;e  kollejjic  .  bestond  er  iio'y  r-en  tweede,  onderden 
naam  van  Raad  ran  State ,  beslaaiide  uit  den  Stadhouder  cn  twaalf 
leden  of  afjjcvaarvli^df'u  \an  de  Staten  der  prt>vnicieii ,  als;  één  wc- 

fens  Gelderland,  drie  wegens  Holland,  iwee  wegens  Zeeland, 
én  wegenslFtreeh t ,  twee  wegens  Friesland,  aan wtffemO'veiw 
iftsel  en  twee  wegens  Stad  en  iiande.  Aaa  dit  Mlegiawarai 
idle  zaken  van  oorlog ,  zoo  als :  het  bestour  «ver  de  laiidraagt ,  bel 
apztgt  over  de  vcstinjjen ,  bet  visiteren  der  magazijnen  en  hel  vcr- 
sêhaden  van  krijg^t>eiR>eften  aanbevolen.  Het  besloot  bij  meerderbeid 
Van  stemmen  der  lidt  rr',  en  niet  zoo  aU  de  vei^gaderiog  der  Staten 
Generaal,    bij  uiecrdcrlieid  der  {Te^veslen. 

Het  bestuur  over  de  ^^eltlniiddelen  was  toebctrouwd  aan  een  derde 
kollegic,  dat  den  titel  voerde  van  (ienerulileits-RcUenkamer ,  en  uit 
veertien  leden  ,  twee  uit  iedere  provincie  ,  bestoud.  Ditkollegie  hield, 
cv<en  als  de  Raad  van  State ,  waarmede  bal  in  een  naaww  varitend 
atond ,  zijne  gewone  zittingen  te  VGrnvenbage. 

Het  bewind  over  de  zeemagt  van  bet  gemecnebést  was  aan  de  Ad^ 
miraltteit  tocvertronwd ,  am  welke,  nis  zoodanig,  de  bevciKgii^  def 
koopvaardijschepen  ter  zee  cn  de  l>escherraiog  der  havens  en  streomen 
was  opg^edragen.  Deze  Admiraliteit  wnf5  gevestigd  in  de  provinciën 
H  O  1 1  a  n  d  ,  Z  e  e  l  n  n  d  en  1«  r  i  e  s  1  a  n  d .  en  verdeeld  in  vijf  kaniers ,  als  :  de 
A  d  m  i  r  a  1  i  t  c  i  l  o  p  de  M  a  z  e  ,  of  de  Kamer  Rotterdam^  de 
Admiraliteit  van  Amsterdam,  dc  K  a  m  e  r  -  H  o  o  r  n  -  e  n- 
de^'Kamer'-Bnkbnizen,  of  de  Admiraliteit  van  het 
Noord  er kw  art ier,  de  Admi-raliteit  Ta^i  Zeeland  of  de 
Kamer  Middelburg,  cn  de  Admiraliteit  van  Fries- 
Ie  nd  of  de  Kame  r'  Rar  Uirgeiv.    ile  Mm        Aeae  Admifali- 


^  ^  i^  _ci  by  Google 


BEGfi&iNG8¥0aH  D£R  REPUBLIKR.  Itl 


tertsltaracrt ,  die  den  titel  vnii  Erleï  Mogende  Ffeerpn  vncivlcn  ,  ontTin- 
gen  hnnnc  konimissicn  en  instructiea  van  wegc  Hun  Hoogmogende^ 
fis  hunne  meesters. 

Op  (leze  wijze  is  de  REpnBr.iEK  der  Vereenigde  Nederla^ide?!  ,  sedert 
de  Ütrechtsche  Unie  van  1579 ,  waarb^  het  bestniir  van  elk  {rewest  op 
èttt  forigen  voet  Meef ,  tet  op  de  jrroote  SUiatsoimreBtdlm^  in  179«5 , 
en  dos  gednrende  een  tydvak  van-  jaren  ,  bertnard  geworden ;  in 
welk  tijdvak ,  en  wel  voomameKfk  in  het  eerste  be^  en  op  het 
midden ,  het  gemeenebest  tot  eer,  adnzien  ,  luister  en  rijkdom  opklom , 
en  onder  de  voortitamste  teemogendheden  -vmi  Europa  geteid  werd. 

GES€iü£D£NIS  DER  REFl  IiLTEK  TOT  AAN  DEN  MÜNSTER- 

SCHEN  VHEDE. 

Mtelijk  na  het  slntten  der  Umie  tan  Utrecht ,  was  men  op  mid' 
defen  hedaeht ,  om  *s  land»  vrfjheid  op  hechter  grondslagen  te  vest%cn. 
Hierin  ontmoette  men  schier  onorerkomeiyke  zwarigheden  f  want 
lom  sleld»  alles  in  het  werk ,  om  *s  Kontngs  beiéngen  in  m  Nsdck* 
lAiDSü  te  bevDrderen,  Icffer  vns   wel  voorzien    van  dappere 

krijjrslieden  en  fjeld  ,   waarvan  Frij  zich  zeer  goed  wist  te  bedienen , 
xoo  tot  liet  verrassen  ,  als  tot  het   omkoopen  van    steden.    Dc  Vet\- 
BEMfims  PRornciKt   ^va^cn    daarentcjjcn    nitjepnt    van     middelen  en 
londcr  krijjjsvolk.  ;    terwijl  zij  bovendien  ,  in  het  geheim  ,  verschil- 
lende doeleinden  beoogden.    De  Koning  van  Spanje  ziende  ,  hoe  alles 
Op  den  Prins  tah  Obihjsf-Nassau  mstte  ,  wist  te  belwerken ,  dat  de  Paus 
hem  in  den  ban  deed,  ter^^ijl  hij  zelf  hem  fogelvrij  verklaarde.  De 
Yerhtttering  t^gett  den  Koning  nam  intnsschen  zoodanig  toe ,  dat  men 
liem,  den  9\  An[ptstns  1581  ,  openlijk  afzwoer  en  van  alle  regten  op. 
dOK  laoden  vervallen  verklaarde*  Pabha  maakte  zich  meester  van  on* 
derseheidene  steden ,  en  Oraxje  ,  die  in  het  jaar  1382,  tc  Antwerpen 
door   zekeren  Jf,a>  JrArnEcii,   met  een  pistool  door  het  kakebeen  .'[p- 
schoten  en  gehikkij  daarvnn  frenezcn  >vas  ,  werd  ruim  twee  jaren  later, 
in  den  ouderdom  van  hijna  a2  jaren  ,  terwijl  men  het  hijna  eens  was, 
om  hem  de  hooge  overheid  over  II  o  1  lan  d  op  te  dra^fyen  ,  door  Baltdazae 
(kftAKDs  te  Delft  doorschoten.    Deze  HODdiotii(re  (>ebeurtenis  hragt  het 
l«and  in  de  uiterste  verlegenheid*    De  Staten  besloten  alzoo  de  Heer- 
Sthnppij  over  deze  Landen  aan  den  .  Koning  van  Frankrijk  op  te  dra- 
pn,   die  echter  dit  aanbod  afsloejj.     Men  wendde  zich  vervoljfens  tot 
EiizABETit ,  Koningin  van  Engelano  ,  die  wel  de  Opperheerschappy  van 
de  hand  wees ,  maar  toch  aannam  ,  de  NEnERtA!<DE!<  te  hesehermen  ,  en 
tot  dat  einde  een  verdrafj  met  de  Sinten  aanjylnrj  ,  waarhij  B  r  i  e  1  1  e  , 
V^l  i  s  s  in      n   en    llammcken  s  aan  haar  verpand  werden  ,  terwijl  zij 
in  IJfSJi,  Robbert  Di  dlet  ,  CtVTyti^  van  Lciceslcr ,  met  jjeld  rii  Itrijijsvolk 
herwaarts  zond.  Graaf  Mauuits  van  Nassau  ,  de  tweede  zoon  van  Willejb  I , 
Prins  msn  Oranje ,  was  wel  dadelfjk  na  den  dood  zijns  vaders  tot  Stadhou- 
di>r  van  ff  oll  a  nd  en  Ze  el  a  n  d  jiienoemd maar  moest ,  na  de  overkomst 
van  Lncssm ,  aan  dezen  al  bet  gezag  van  dat  aanzicAftjk  aniht  afstaan. 
LfeiCBSTEB  ,        verre  van  den  vervallen  staat  te  redden ;  hielp  alles  nog 
meer  in  de  war.     Zijne  trotschheid  was  daarenhoven  voor  het  votk 
onverdragfclijk ;  hier  kwam  nog  hij  ,  dat  de  Engelsclie  Bevel hehliers  ,  die 
hij  in  eeni(je  Geldersche  steden  aanjjcsleld  had ,  de  hun  tocbetronwdc 
vestingen  trouwloos  aan  dc  Spanjaarden  verkochten  ,  terwijl  hij  ,  in  plaats 
van   hunne  misdaad  tc   stralTcn ,    die  zocht  te  verfjoelijken.    Dan  te 
goeder  uur,  werd  hij,  na  ongeveer  twee  jaren  hier  ie  lande  te  zy«  ver- 


I 
I 

16  ALGEM££N  OVËAZIGT. 

binvon  ,  door  de  Konin{[in  ,  icruQ  ontboden  ,  waardoor  Graaf  Maurits  het 
opperbevel  over  de  legers  der  Algcmecnc  Staten  in  handen  krecff, 
terwijl  IiiJ  tevens  in  1585  Stadhouder  vma  Holland  eo  Zeeland, 
en  in  1590  van  Utrecht  en  Overy tsel  werd,  ensQn  neef  Giaaf  | 
Wiura  LoBEWiJK  TAM  Nassau  ,  die  dat  ambt  in  Friesland  sedert  lo84 
en  in  G  r  o  n  in  ge  n  sedertl594  bekleedde ^  ab  Yeldwaarsehalk  hg  het  | 
l^r  -van  den  staat  werd  aan{ye$teld. 

Deie  beide  uitmuntende  Veldbeeren  deden  Parma  alomme  groote  af- 
breuk. Vele  steden  werden  hem  ontnomen  en  voor  andere  sliot  hij 
hel  hoofd  j  zoodat  de  zaken  der  Stalen  zich  allengs  in  eenen  beleren 
plooi  begonnen  te  schikken.  De  kooplieden  ,  die  vroeger  uit  de  nog  in 
*s  vijands  magt  zijnde  steden  en  landen  waren  geweken  ,  begaven  zich , 
na  het  hernemen  daanran  door  de  Staten ,  met  der  woon  naar  hnnae  te- 
rige  woonplaatsen  terug  ,  werwaarts  de  handd  eo  weltaart  van  alle  kan* 
ten  heen  vloeiden.  Dit  bragt  penningen  in  *s  lands  schatkist ,  terw^l  die 
der  provinciën  aaniieniyk  gevnld  werden  door  het  aaecolanseren  der  | 
kloostergoederen . 

Toen  Parxa  in  bet  jaar  1592  overleden  was,  werd  de  Landvoogdij 
wel  bij  voorraad  aan  Pieter  Ernst  ,  GraN  e  van  Mansfuldt ,  opgedragen , 
maar,  twee  jaren  later,  kwam  de  AarUhertog  Erwst  vas  Oostenrijk, 
broeder  van  Keizer  Rudolp  ,  in  de  Neüerlaikdex  ,  om  de  Landvoogdij  op 
sich  te  nemen.  zodit  de  Staten  met  Koning  Fum  te  berredigen, 
doende  te  dien  einde  jproote  beloften;  maar,  aangesien  de  Spanjaardea 
het  er  onder  de  hand  op  toelegden,  om  Graaf  K^vufs  en  lyiMn 
broeder  Frederik  Henobik  van  kant  te  maken,  bespeurde  men  maar 
al  te  wel,  hoe  weinig  slaat  er  op  schoone  woorden  te  maken  was.  De 
Aartshert f){T  stierf  in  het  begin  dfs  jaars  1159t5  en  werd  opgevolgd  door 
zijnen  broeder,  den  Aartshertog  Allertus  ,  aan  wien  Koning  Eilips, 
In  het  jaar  lo98,  zijne  dochter  Isarella  Clara  Eügekia  ten  huwelyk 
gaf,  terwijl  zij  de  Nederlands!!  tot  eenen  bruidschat  ontving.  Albertos 
trok  naar  Spanje,  tot  voltrekking  van  zijn  huwelijk.  Terwijl  hij 
op  weg  was ,  overleed  Fnm  II ,  Koning  van  Spanje,  en  werd  doer 
s(|nen  loon  Fiufs  III  opgevol||d.  De  Aartshertog  en  de  Infante 
kwamen,  het  volgende  jaar,  m  db  Nederl&hdiv  terug,  waar  zij  de 
achatkist  zoo  uitgeput  vonden ,  dat  zy ,  buiten  staat  om  bet  krygs- 
volk  \i\  voldoen,  zien  moesten,  dat  bet  aan  het  muiten  sloeg. 

Macrits,  zijn  voordeel  met  deze  onhisten  willende  doen,  maakte  zich 
meester  van  eenige  vrslingen.  Behalve  dozen  voorspoed  in  den  oorlog, 
bloeide  de  koophandel  in  de  Vereenigde  Nederlaisden  zoo  zeer ,  dat 
men,  in  1602,  besloot ,  dc  vermaarde  Oost-IndiscbeCompagnie 
opterigten,  die  ondernemingen  deed,  welke  ver  boven  elks  verwadbtiiig 
mtyielen.  De  belegeringen  werden  in  de  volgende  jaren  ,  van  ween* 
kanten,  met  aanmerkelyk  voordeel  voor  de  otaten,  voortgeiet,  totdat 
de  Spanjaard,  door  soo langdnrlgen  oorlog  uitgeput  en  buiten  adem 
gfbragt ,  voorslagen  van  vrede  begon  te  doen  en  aanbood  ,  om  met  de 
Vereenigde  Provinciën,  als  met  eenen  vrijen  en  onaChankclijken  Staat, 
te  willen  handelen ,  waartoe  men  binnen  's  Gravenhage  bijeenkwam. 
De  Aartshertogen  Albertcs  en  Isabella  eischten  dc  vrije  oefening  van 
de  Roomschc  godsdienst,  in  de  Vereenigde  ]Vi berlanden,  en  de  Staten  ^ 
begeerden  de  vrije  vaart  op  de  Indien.  Wederkeerig  wilde  men  elkanders  i 
eisch  niet  inwilligen.  De  Vredehandeling  werd  daarop  afgebroken ,  en  de 
begonnen  wapenschorsing  veranderde  in  een  bestand ,  dat  den  9  April  1000 
te  Antwerpen  ,  voor  twaalf  jaren  ,  werd  aangegaan ,  en  in  wdlta  eerste  arti- 
kel, FiLiPs  III  en  de  Aartshertogen  de  Ytttmnana  NeDSBLANDEtf  voor 
vr|i  en  onafibankelyk  verklaarden ,  waarvoor  sij,  vandioi  tyd  af ,  overal  | 


Digiiized  by  Google 


UBSCHIËB.  TOT  AAN  DEN  MUNST.  VREDE.  17 


«ikend  sijo»   Mea  ontmg  dc  Afgasanten  der  Staten  aan  Traemde  Imvm. 

Elk  was  {joniï^eii  ,  om  rerboiiden  met  hen  aan  te  gaan  ,  terwyi  da 
koophandel  dezen  Ijundcn  eenen  rijkdom  van  nitiieeniiselie  [roederen  aan- 
bra^.  l)t'  Slaat  klom  ,  fjedm-eiido  iict  brstaiul  ,  tol  zulk  cencn  trap 
van  (jroolhcid ,  dat  men  sedi  rt  naaiiwclijks  eencn  hoojjercn  gekend 
heeft.  Dc  steden,  die  aan  de  En|jelsclien  verpand  waren  ,  werden 
weder  in(relüst,  en  men  ontsloeg  zich  vao  allu  ai iiankelykheid  vau 
vreemde  MogendlicdcH.  * 

Inwendig  ontstonden  er  eehter  groote  oneenigkeden  oTer  eenigc  gc- 
loofipnnlen  in  de  Gereformeerde  kerk ,  waaruit  de  tweespalt  tusudien . 
de  Remonstranten  en  'de  Contraremonstranten  haren  oorsprong  nam. 
Prins  Mahbits  hield  het  met  de  laataten.  De  eersten  haclden  onder* 
ieheidene  voorname  voorstanders,  en  onder  dezen  Joeèm  tar  OiaiKBAa- 
NETBLD  ,  Advocaat  van  Holland,  Roitbolt  TIogerbbbts,  Pensionaris  van 
L  ey  d  e  n  en  lluco  deGhoot,  Pensionaris  vau  Rotterdam.  Dc  verschil- 
lende partijen  kwamen  wel  onderlin<j  bijeen  ,  maar  londer  vracht.  De 
Slaten  van  Holland  lengden  er  zii'h  sterk  op  toe ,  om  ze  tot  cene  onder- 
Hnge  verdraagzaamheid  over  te  iialen ,  waarin  de  Remonstranten  wel 
tonden  toegestemd  hebben ,  maar  men  konde  er  de  andere  party  niet 
toe  overhalen.  Het  Land  geraakte  intussehen  alomme  In  rep  en  roer. 
len  liet  het  niet  by  lasterschriften  en  sehampere  bejegenmgen ;  op 
ondersdieideDe  plaatsen  werd  men  handgemeen.  Hier  en  daar  werden 
de  hnizen  geplunderd ,  en  andere  geweldenarijen  gepleegd  ;  niet  sonder 
schuld  van  beide  partijen.  Dc  Stalen  van  Holland  hadden  de  gevoeleijs 
der  Remonstranten  vcrdragelijk  verklaard.  Doch  hunne  partij  wist 
de  Al«TprnRene  Staten  op  hare  hand  te  krijfycn  ,  bij  Mclke  zij  op  het 
honden  van  eene  Algemeene  Synode  aandroiig.  Nu  was  hel  vuur 
der  tweedragt  ontvlamd.  Holland,  Utrecht  cu  Overyssel  ver- 
klaarden aich  tegen  de  handelingen  der  Algcmeene  Staten.  In  eenige 
steden,  waar  de  Regering  den  Remonstranten  toegedaan  was,  went 
krijgsvolk ,  onder  den  naam  van  Waardgcldcrs ,  geworven.  MAvans  ^ 
zich  hierdoor  in  zyn  ambt  gehoond  achtende,  veranderde  de  Rcge* 
fing  in  die  steden ,  en  dankte  de  Waardgelders ,  uit  naam  der  Alge» 
meene  Staten  .  af.  OiDrKBAnNEVELD ,  de  (jboot  en  Hogkrdeets  werden, 
dooris  Prinsen  bestellin^r,  iu  verzekering  genomen.  Dit  alles  viel  voor 
tusschcn  de  jaren  1610  en  1G18. 

Tegen  het  einde  van  het  jaar  1618,  werd  cr,  op  den  naam  der 
Algemecnc  Staten ,  eene  Nationale  Synode  te  Dordrecht  beschreven , 
waar  A%evaardigden  uit  de  aeven  provinciën  en  van  ondersdieiden^ 
bdtenlandsche  kerken  verschenen.  De  Remonstnmtsche  leer  werd  al- 
daar veroordeeld.  Sedert  verloor  men  omtrent  de  voorstanders  dier 
leer  alle  gematigdheid  uit  het  oog.  Dc  Iloogleerareu  en  Predikanten  , 
die  haar  waren  toegedaan ,  werden  ten  Lande  uitgebannen  ;  de  leden 
der  Rpfyerinfi ,  welke  de  gevoelens  der  Reuionstranten  aankleefden,  van 
hunne  ambten  ontzei.  Olde^barneveld  ,  Hogebbkets  en  de  (inooT  werden 
door  vierentwiuti^r  Refjiers  ,  die  door  Je  Al^enu-ene  Stalen  \erkoren  wa- 
ren ,  teregt  gesteld  ,  en  de  eerslgcnoenide  ter  dood  veroordeeld  ;  terwijl 
HoGE&BEETs  cn  üc  GliooT  tot  eouo  eeuwigdurende  gevangenis ,  op  het  slot 
Loevestein,  verwesen  werden  (1}.£er8t  onder  het  Stadhoudenchap  van 


(ij  AU  een*  biisonddrlttid  vertltont  öjtgetntrkt  ta  worden,  dat  in  do  gebeele 

prorineie  Sta  d  on  I<«n4egeeB  der  PredikAUtea  vin  KenoiistraDUclM  gevo«Iea« 
werd  h«<icho1digd  p  of  Mfflisan  ovorla*t  leod« 

I.  Deel.  T 


'  ,     Digilized  by  Google 


1» 


l^iimn»  HniBmlMi  nn  dent  ^bannen.  WamomimiiÊmk  loe ,  medar  i» 

^Ct  ikiad' te  komen  oii  litiunc  godsdienst  Ic  oofimen^ 

Van  de  syde  doe  AarUlicrloge»  wcrde»  in  Ibrt.  jaar  t68A  «W^qt 
•voorslaffcn  gt'daan  ,  oni  flc  Zrvk>tm:">(  NnnRRi^^DSCiiE  PHOvr^riK^  weder 
oiickr  qéa  hoofdi  te  breiijreu  ,  duch  deze  werdeu  \;aii  de  Stalen,  als  te 
schandelijk  en  tc  nadi-eliji  voor  liunaen  vrljea  Staat  ,  terstond  viui  de 
\\ikiu\  f^cwe/eu.  Jiaars  daaraan  stierf  Filip&  IH  ,  Konin(r  van  Spanje ^ 
iH'ordeude  door  zijnen  zoon,  Fiups  IV  ,  opgevolgd.  Ook.  overleed; ,  nie^ 
lang  daarna,  da  Aartaliorlog  Afttams,  net  bestand  waa  ondfittoNcfami 
toikeuida  gfloopen^  ea  deoorlojf  werd  liervab. 

In.  het  jaar  16i5<  naad  de  W  cstandisdia  Maatschappij  op^enf/L^  dia* 
ia.  hai  eerst  eenen.  aanmerk  el  ij  ken  op^ran^r  niaakk%  docU  duATJUi  Yieeft 
v  ii)  linrni  Ijiisler  VfinlooD.  hitiisschea  gin{|  dfi  09rbj(f  t»  Wttitr  cn  \^ 
iflndowakkct  voort,  n>naciii  het  midden  dezer  lu  i i<[>^vornj[tin[[en  werd. IViw 
Maurits  ,  dt^n  25  April  iJOt^a.^  door  eene  sU'peiide  ia>ürl6  ,  iuidei»> ouderduin 
vau  liS  jaitïu.,  uit  diL  loven  weggerukt.  Zijn  halve  limeder  ,  Prins  Vui-wKiui».. 
UiLxnB Ik, volgde  lieniiop  in  het  Kapièein-Gcneraal-  en  Adiniraalseh.ip^alijiiiodft 
ittiicti  StadhoudcESchap  over  Geldccland,  llollajtd.^  Zcela.iid». 
tt<t«li  t ,  ea  OTary^ael,  maar  S-ftadr.  eii'  Iai»d[e«èeiiaiim  O^aeAUiai 
"«aakareii  daai*ae*  fiiaaf  Emw>  GMi«ia^  Stadhoodisr.^a  ErtMiL^aA. 

Het  vaaBHWBoa»  dar-  Spaamaha  xihcesrlDot-,  door  dan  Hhdlaadsoboa 
Bftiraal  PiKTEH  PiBTERsz.  Hnifc ,  sleUa,  in  Ibat  jaae  HêSB  y.  da  Statea  aa 
de.  gakgeakeid ,  om  himoo  k«ögnagfc  to  voaaaaesdaaaa»  Twaft  jmn» 
Inter  sloeg  dc  Infnnle  I'sabflla  een  bestand  van  vier  ea  dortig  jênc» 
¥00  r ,  opdat  dc  Roonisclijyez-indc  Nederlanden,  die  nu  van- {reUl  ea 
kandel  ontbloot  Marcu  ,  gedurende  dien  langen  tusschentijd  ^  een  vteinig) 
t»p.  hun  verhaal  zonden  koiuen.  Men  overwoog  haren  ^uorslag.  Som- 
migeo.  dfichtcti ,  dal?  de  Spanjaard  niv  te  klein  gc^vordcii  wa»,  omlt^ 
loa^et  te  waoeai,  o£  aoaa  eea*  bestand»  te>  labtaeeak  AAdaneB:  ba» 
veaadea-,  dal  me*  amea.vaBBeda0den.  vijand  met  inaraebteftapcbta^||fa 
moc&tw  FraAlcryk,  onden  daie  raadple^agea  rocijonda,  wist  alle  enden' 
iMpdfeling  te  doea  afbreken ,  en>  Tcnaieuawla  beti  needs  gcmasd&te  Terhond 
met  de  Stateni,  ivaarby*  de  Koning  vcrpUgt  werd,  hea  vaa  geld  en 
manschappen  te  voorzien  ,  en  de  Staten,  om  geen  stilstand  van  wape* 
nen  ot  vrede  ,  zonder  zijne  kcnni» ,  tc  maken.  Dc  Spanjaaixlen  zodir 
ten  wel  het  bestand  ,  door  den  Keizer  en  En^jeland  .  ie  do'?n  bewerken, 
docb  dc  beraoeyingeo  van  dczo  Mogendheden  waren  golieel  vrnchtoloos. 

De  oorlog  laeid;  meder  e\^n  sterk  al&  te  voren  voortgezet ,  maai:  loea, 
in  bet  jao»1é83v  de  aadailiandeKng  nader  of  bet  te^ijt  ged^ragitf  mé, 
.  neigde  eea  groeti  gedeeltoi  de» Stalen  lotihat  aedefleggen  der*  na|^eBaa^ 
maan  dè'Prias..  ca  de  Zeeuwen ,  die  deee  den  Braaisdien  A^jfeaanfr.  ea^ 
derstonnd  werden  ,  drongen  den  oorlog  wcdev  door«  Middeiarwyt  W 
CIvaaf  ËRNST  Casixir,  den  ^  Jany  l452^  voor  Roerraonde  gesaeafeM 
en  in  het  Stadlionderschnp  over  Friesland,  Stad  en  Land-O', 
benevens  ürenthe  opgevolgd  door  zijnen  zoon  Graai  JIepidrik  CASUiia. 

Ook  stierf  de  Infante  in  don  nacht  tussi]»<»n  den  1  en  2:  December 
1653  .  en  FiLiPS  W  ,  de  heerschappij  over  de  iliinnische  Nederlanden 
weder  aangonomea>  hebbende ,  droeg  het  bestuur  daarv^an  opaau  zijoea 
broeder.  ISbêmsm»  tmi  BoseeraiJK ,  die  de>  waardigheid  iraa  JUatKaaal 
bekleedde.  De  Staten  sloten ,  in  bet  yolgende  jaar «  o^  nieuw  een  verbond 
'met  Frankrijk,  dat  aan  Spanje  den  oorlog  TerUaard  bad.  Te  lande  werd 
nu  met  afwisselende  kans  gestreden,  maar  ter  zee  behaalden  de  Ne- 
dprlanders  ccnige  voordeelen.  Den  12  Juli j  1040  stierf  Graaf  Uendbu 
Casuub»  StadLouder  ^an  FriesXaad,  i^tad  eo  JLande,  buievea^ 


Digitized  by  Coo 


GBSCttIBD.  TOT  AAN  IXfiN  MliNST.  VA£D£.    .  t9 

Drenthe,  aan  onnc  wonde,  dio  hy  arht  dafjon  vroe{|cr  in  het  belc(]f 
Tan  H  n  Is  t  bekomen  Imd  ,  en  werd,  in  hel  Stadhouderschap  vanFric»- 
land,  0|){T(!vol,nd  door /.ijiirii  hropder  Gra.if  Wilikm  Fiikokrik  ,  terwijl  dat 
Tan  Slad  en  au  de  en  Drenthe  aan  FHtutisik  JIekdkik  werd  opge- 
dragen. Be  Xardintal-liilaiit,  in  het  jaar  1641  te  Bnissel  overledea 
sfjnde,  werd  door. Don  Fbarcisco  de  MsMoin  de  Landvoogdy  opg^eToIffd.' 

Na  zotk  eenen  langdarigen  oorlog ,  he^n  nlen  nJet  ernst  aan  eene  vrede* 
handeling  te  arbeiden.    Be  Stalen  wilden  toonen  ,  dat  zij  den  oorloof 
kadden  aangeringen ,  om  de  Yryhenl  der  volken  te  hersicllen ,  die  nu 
{jenoejriaanï  hnvpsii^d  wns.    Spanje  had  Ie  veel  nadeel  bij  dezen  krrjgj 
geleden,  omniet  naar  vrede  te  Jiakcn.    De  stad  Munster  werd  uitver- 
koren, om  over  de  voorwaarden  te  hanoelen.    De  Mojyendheden ,  diö 
er  helanrj  bij  hadden  ,  zonden  er  hunne  Gemagtigden  ;  die  der  Stalen 
waren  acht  in  getal.    Om  de  Tredehandeliog  nog  meer  klem  by  te 
setten'y'verd  de  oorlog  intnmèhen  voortgeietf  doen  de  Fritfs  werd 
midden  xQner  krygstoenntingen  ,  door  eene  opkomende  xiekte ,  in  ètUi 
aanvaneTan  liet  jaar  1647 ,  in  het  vier  en  se8tig>te  jaar  tQiis  ouderdoms,  bt 
ket  graf  gerukt.  Hij  werd  in  zijne  gewigtige  Ambten  opjyevol^d  door  zrj  nerf 
lOOn  Willes  ll^nietxonderaarzeiingder  Staten  van  Holland,  die  beducht 
waren  ,  dat  de  jonjjo  Trins ,  oorlojTzuchtig  van  aard  en  genogen  lol  Frank- 
ryk  ,  de  3Iunsterschc  vredehandeling  niogt  stremmen.  Doch  toen  hij  hoop 
gaf,  van  alles  ,  wat  de  Gemnnrtigden  der  Algemeene  Staten  te  Munster  be- 
sloten, te  zullen  goedkeuren,  werd  hem  het  Stadhouderschap  over  de  provin- 
ciën Geld  e  rl  a  n  d  ,  UoUand,  Zeeland,  Utrecht,  Overijs- 
telenStad  eftLandé  met  algemeen  genoegen  opgedragen.  Be  Finuf^ 
sehen  nendden  midertnsscken  alle  middelen  aan ,  rnn  de  Yredehandeling 
te  stuiten.   ZQ  beweerden,  dat  de  Staten,  «mder  hnnne  toestemming , 
oeen  tercfrag  met  Spanje  konden  maken ;  en  wat  men  ook  Tan  der 
Staten  zijde  deed  ,  men  kon  die  toestemming  niet  verkrygen:  waarop 
dezen   besloten  afzonderlijk  met  Spanje  te  handelen  ,  ten  gevolge  vaair- 
van  zij,  den  50  Januarij  1648,    den  vermaarden  Munstersehen  Vrede 
sloten  ,  wtiarbij  de  Koning  van  Spanje  ,  na  eenen  tnehtigjarigen  oorlog  , 
die  veel  bloeden  p;eld  {[(.kost  had,  /ieh  genoodzaakt  zag,  geheel  en  al 
van  alle  regt  op  deze  lauden  afstand  te  doen,  eu  düVeueemgde  Nedeil* 
Iahoek  toot  eenen  vrijen  staat  te  erkennen. 

Ten  einde  nu  het  tolk  de  vmchten  van  deor  trede  te  beter  te  doeii 
smaken  ,  waren  de  Staten  van  Holland  er  op  bedacht ,  om  eene  alge^ 
nieene  afdanking  onder  het  krijgsvolk  te  doen  plaats  hebben,  ih 
Pnns  kantte  zich  hier  echter  tegen ,  daar  hij  voorzag  ,  dat  zijn  geza^ 
aanmerkelijk  verminderen  zou  ,  wanneer  hij  niet  nu;er  aan  hel  hoofd 
van  eene  aanzleidijkc  krij|jsmagl  stond.  Dit  was  e\cnwel  te  vergeefs, 
wanl  de  vermindering  van  *s  Lands  troepen  >serd  door  de  Staten , 
vooral  door  de  bewerking  van  A  m  s  t  c  r  d  a  in  ,  vastgesteld.  Dc  Prins  ,  hier-  ^ 
over  gestoord,  wilde  lich  onverhoeds  door  krijgsvolk  van  Amster- 
dam meester  maken ,  ten  ebde  aldaar  de  regering  met  gewdd  te  ver- 
andteren,  maar  dit  mislukte,  en  by  overleed  vier  maanden  lifter, 
den  6  November  10<M),  aan  de  kinderziekte  ,  in  den  ouderdom  van  ruim 
vier  en  twintig  jaren.  Aeht  dagen  na  zyncn  dood  ,  beviel  zijne  weduwe 
van  eenen  zoon  .  illem  He^sdiiik  genaamd  ,  die  zieh  naderhand  ,  onder 
den  naam  van  Willem  111 ,  iu  de  gesclii^enis  beroemd  heeft  gemaakt. 

ÜERSXE  STADIIOÜDKRLOOZE  KEGERlNG. 

In  hel  begin  van  hel  volgende  jaar  werd  er  eene  algemeene  vergade- 
ring van  *s Lands  Staten  beschreven.   Men  was  nazonder  Stadhoader^ 


Digitized  by  Google 


ALGëMë£N  OVEaZlGX 


cii  de  Staten  van  Holland  toonden  zich  geaegeu  ,  dat  anibl  un  de  aiidero 
hoogc  ambten,  die  daarmede  ^paard  liadden  gegaan ,  vooreerst  niet  te 
hegevm.  Gaarne  hadden  le  die  <;(>/ind6eid  ook  by  de  andere  provineieD 
verwekt;  maar  Stad  en  Lande  en  Drenthe  verkozen  terstond 
Graaf  ^YILUUI  FassiaiK  t4hNass40,  Stadhouder  van  Friesland,  tot 
dien  post. 

'In  Enjjeland ,  ^Taar  men  KoniB{[  Kaeei.  T  ontlinl'^d  ,  zijnen  zoon 
uit  hot  Hijk  Jïejaajjd  en  eenen  nieuwen  re*]»'iinyisvorni ,  onder  het 
])rt»lectoraat  >an  Ou\ilb  (Iromwell,  had  aan[jenofn<*n  ,  gaf  men  voor, 
dat  de  Nederlanders  ,  vóór  veU'  jaren  ,  de  En^elsehen  op  Amboina  in 
Oost-I  u  die  zeer  zwaar  hadden  bcleedi^d  (1) ,  cu  dat  kunne  gezanten 
heimel^k  in  verstandhouding  stonden  met  den  verdreven  Koning.  Dit 
voofgevea  gif  aanleidiiig  tot  eenen  oorlog ,  die  in  het  jaar  165SI 
intbaMtte,  en  met  eenen  vrede  eindigde,  wolkeden  15  April 
te  Londen  gesloten  werd  ,  en  waarbij  men  den  Engelschen  beloofde ,  het 
belang  van  den  verdreven  Koninfr  niet  voor  te  slaan,  voor  de  En^el- 
schen  als  van  onds  de  vlag"  te  strijken  ,  en  Mrcgens  de  Indisehc  belec- 
4igiogen  vergoeding  te  geven.  Bij  een  bijzonder  artikel  werd  bepaald, 
dat  de  Staten  van  Holland  den  Prins  van  Oranje  en  alle  dc  uako- 
mcliogen  zyuer  moeder,  eenc  dochter  van  den  onthoofden  Koning  van 
Engeland  ,  voor  altijd  van  bet  stadhouderschap  hunner  provincie  zouden 
ttituniten  «n  jiimmer  hunne  stem  geven ,  om  een  hunner  tot  het  K^i- 
tdn-generaalsehap  te  beverderen.  Jan' na*  ^4tt  ,  Raadpensionaris  van 
Holland,  die  thans  ^e  klem  der  .Regering  in  handen  had^  had  deie 
uitsluiting,  in  der  Staten  ver{radering ,  voornamel(|k  door{>;edrevcn. 

Dc  Prolector  van  Engeland,  Olivibr  Croxwell,  overleed  den  15 
September  16o8  ,  Maardoor  de  zoon  van  den  onthoofden  Koning  van 
Grootbrittanje  ,  in  het  jaar  1660,  onder  den  naam  van  Karel  II, 
■wederom  den  troon  zijner  vaderen  beklom.  Die  Vorst  had ,  gedu- 
rende zync  ballingschap,  zoo  vele  dien2>teu  van  de  Nederlando genoten, 
«n ,  Vi$6r  ^n  vertrek  naar  Engeland  ,  zulke  sterke  betuigingen  van 
«rkentenis  ^gedaan ,  dat  men  niet  twyfelde  aan  eenen  onverbrelDeiyken 
▼rede  tusschen  Engeland  en  dezen  Staat}  te  minder,  daar  men  in 
1662  een  plegtig  verdrag  met  de  Koningen  van  Engeland  en  Frankrijk 
sloot.  Docli  bet  leed  niet  lang  of  men  zag  ,  Avat  men  van  de  Engel- 
schen  te  wachten  had  ,  on  het  barstte  in  1664  tot  rcnon  openbaren 
oorlog  uit,  die  niet  eindigde,  dan  nadat  eene  iSederlandsche  vloot, 
onder  het  bevel  van  den  Luitenant-Admiraal  Miciiiel  Adriaa>sz.  de 
Ruiter,  de  Theems  ,  tot  digt  onder  Chattam,  opgezeild  v\as  ,  en  aldaar 
vele  Engelsche  schepen  verbrand  had.  Dcic  stoute  daad  bragt  den 
schrik  voor  de  Nederlanders  tot  binnen  Lönden*   Nu  werden  de  En- 

Ïelschen ,  wier  Afgevaardigden  tot  de  vredehandeling  lieh  reeds  sedert 
[ei  te  Br«da  bevonden,  handelbaarder  dan  te  voren,  xoodat  reeds, 
op  den  51  Jnlij  1667  de  vrede  gesloten  >\crd  ,  waarbij  wij  wel  Ni  en  w- 
IN  c  d  e  r  1  a  n  d  (nu  de  Staat  New-York ,  in  Noord-Amerika) ,  verlo- 
ren ,  maar  Suriname,  dat  door  eenige  Zeeuwen  veroverd  was  ,  en 
bet  eiland  Pouleron  behielden;  terwijl  de  akte  van  CnoMvvELL  wel 
niet  vernietigd   werd ,  maar  tocii  eene  voordeelige   wijziging  onder- 

De  vrede  van  Breda  was  nog  niet  gesloten,  of  men  kreeg  reden,  om  voor 
'eenen  nieuwen  oorlog  te  vreesen.    Lobbwuk  XIV ,  Konmg  va»  Franirijk 


it)  Xi»  luerov»»  aad«r  op  bel  ut*  AimozaA  la  hét  Woordenboek» 


Digitized  by  Google 


EER8TE  STADH0UD£RL002B  RfiGBBING.  ff 

bcweirndo,  dat  zijne  Q-emalm ,  ccne  dochter  van  Filips  IV,  Koningp 
van  Spanje ,  die  den  17  September  16ÖÏ5  overleden  was  ,   regt  had  op 
een  {jedeelle  der  Spaansche  Nederlanden  ,  liad  een  leger  te  velde  {rcbragft 
en  in  drïe  maanden  tijds  een  groot  getal  steden  in  Henegouwen  en 
Tloanderen  bemagtigd.     De  Staten ,  zulk  cenen  magtigen  Vorst  zoo 
ndnj  honne  grcnxen  tiende,  waren  in  geene  kleine  verlegenheid.  'ZQ 
««ren  beide  met  Frankiyk  en  met  Spanje  in  Terbond,  en  konden* 
dns  den  eenen  niet  helpen  ^  nmder  den  anderen  te  beleedigen.  Onzy- 
dig  te  blijven  was  hun,  om  hunne  eigene  veiligheid,  ongeraden.  Z\} 
zoehtcn  dus  door  beleid  van  den  Raadpennonaris  db  Witt  ,  Frankrijk 
en  Spanje  te  be^^^';fMl  tot  een  verdrajr  ,  en  sloten  ,  in  hel  begin  des 
jnars  1668,  de  Tnplc  Alliantie  ^  ol  hel  Di^eroudig  veihond  met  Groot- 
Brittanje   en    Zweden ,   waarbij  men  de  voorwaarden  beraamde ,  op 
welke   men  den   vrede  zou  zoeken  te  bewerken.     Hierdoor  werden  de 
Koningen  van  Frankrijk  co  Spanje  tot  het  sluiten  van  eenen  vredë 
gdiragt ,  die  in  Hel  Yan  het  jaar  1668 ,  te  Aken  tot  stand  kvam ,  en  waarhfl 
de  steden  Charleroi ,  Bindie,  Ath ,  Douai  en  de  sterkte  Scarpe ,  DotfH 
nik,  Ondenaarde,  Uijssel,  Armentiers,  Kortrifk,  St.  Wijnoxbergenéri 
Veume  met  hare  onderhoorigfaeden,  aan  Firankrijk  .w  erden  afgestaan. 
De  Koning  van  Frankrijk  ,  die  zich  door  dezen  vrede  in  zijne  ovcr- 
winninrren  gestuit  zag ,  besloot  van  loctr  af,  zirh  gf*streng  te  wreken  op 
dcStatcn,  die  hij  voor  de  voornaamste  ontwcrpcTs  van  bet  drievoudig  ver-^ 
bond  hield.    Om  dit,  voor  hem  nadeolij;e ,  verbond  te  verbreken  ,  zoclit 
LuuEwiJK  XIV  eerst  de  Staten  daarvan  af  te  trekken,  en,  toen  dit  niet 

£ lukken  grilde,  liandeldehij ,  ten  zelfden  einde,  met  Zweden  en  Engeland. 
WEL  II  liet  zich ,  in  het  jaar  1670  ,  overhalen  tot  eene  heimelijke 
overeenkomst,  omgesameniyk  met  Frankryk  de  Staten  te  beoorlogen. 
Twee  jaren  later  sloot  Frankrijk  ook  een  tractaat  met  Zweden ;  en  uit  deze 
handehng  ontstond  de  gevaarlijke  oorlog  van  liet  jaar  1672,  dien  Frank- 
rijk waarsi'liijnl  ijk  niet  zonde  ondernonren  hebben,  indien  deEngelschen 
zicb  aanbel  verbond  gekotiden  hadden  ,  zoo  als  Kxrkt,  H  no||  in  het  jaar 
1671  verklaard  had  te  zullen  doen.  De  Slalen,  die  nu  duidelijk  genoeg 
zagen,  dallietop  hen  |Teinunl  was,  selieeven  eenen  beleefden  brief  aan 
den  Koning  van  Franlviijk  ,  belovende  hem  alle  voldoening  te  zuilen 
geven.  Dc  Koning  gaf  eehter  zoodanig  antwoord  ,  dat  de  Staten , 
0eene  Teranderin|r  te  gemoet  siende ,  op  middelen  bedacht  waren ,  oib 
sich  te  weer  te  stellen.  De  vloot  werd  dan  ook  weldra  in  goeden 
staat  gebragt ;  maar  de  krfjgsmagt  te  lande  was  niet  sterk ,  uithoofde 
van  de  oneenigheid  onder  de  provinciën  ,  van  welke  sommige  geen 
toestemming  tot  het  aanwerven  van  volk  wilden  geven  ,  indien  men  den 
Prins  van  Orapjjt;  niet  lot  Kapitein-Generaal  aanstelde  ,  waartoe  Holland 
bezwaarlijk  en  niet  dan  voor  eenen  enkelen  veldtojjt  besluiten  kon. 
Deze  provineie  toeh  had  bij  een  zoogenaamd  eeuwig  edict,  in  het  jaar 
i667  ,  vastgesteld  :  1°.  dat  geen  Sladhouder  van  eenigeproi?incieKapitein- 
€eneraid  soude  worden,  en  z'^.dat  men ,  in  HoU  a  n  d ,  nimmer  weder  eenen 
Stadhouder  soude  aanstellen.  Dc  andere  provinciën  hadden,  in  het  jaar 
1670,  alleen  in  het  eerste  deterbe^e  punten  bewilligd.  HiernilTdgde', 
dat  dc  Prins  van  Oranje,  zoo  lang  deze  schikking  fltand  hield,  nimmer 
Stadhouder  en  Kapitein-Generaal  te  gelijk ,  en  nimmer  Stadhouder  van 
Holland  worden  kon.  Vóór  het  uitbarsten  van  den  oorlog  werden  de  pro- 
vinciën het  echter  eens ,  omtrent  de  bevordering  van  den  Prins  van 
ÖRANJF  ,  en  zij  stelden  hem  ,  in  Februarij  van  het  jaar  1672  ,  aan  tot 
Kapitein  (ieueraal  voorden  aanstaanden  teldtogt,  mits  hij  beloofde  geen 
SUidhouder  te  zullen  worden. 


Digitized  by  Google 


Frankrijk  hcQon  ccr«t  cïe  Ncderlandschc  koopmaafiGhappcn  ic 
ïwarcu  ,  hetwelk  de  iSuieu  bewoog  ,  oin  oukcenig«  Fraiiscbc  warcu  hooger 
tti  l>clasteo  geheel  verbieden.  Kaeel  II  vorderde  eeoe  volsLreku, 
WrachappiJ  wm  4e  lee..  Hel  een  en  ander  j^af  aanleiding  tot  eoder- 
lpai)delingeii ,  die  Tnicbtéloot  afliepen  i  waarop  beide  rySeQ  ,  op  een 
att^  dénfelfden  óaq  ,  te  weten  op  den  7  April  1672  ,  den  Staat  den  oor* 
Ipff,  vedUaardefL,  Do  oorlog  te  water  werd  met  afwisseiendio  kaiis  ge- 
voerd 9  niaar  dc  tvldtogt  t4:  lande  liep  zeer  ongelukkig  voor  de  Nëdea^ 
KJLWDc:*  af.  Zoodra  was  lu't  Franscbe  leger  niet  in  beweging  geraakt , 
of  de  Kaïrvoi-st  van  Kenlen  en  de  Bisschop  \an  Mnnslcr  zeiden  mede 
dcQ  Staten  den  oorlog  aan,  en,  ter\»ijl  de  Fianschen  de  plaatsen  aan 
dep  Rijn  cn  in  Kleef'sland  ,  die  Slaatsche  bezetting  inbadden,  verover- 
den ,  bcauigtigdeu  de  Kcul&cbeu  en  JUnDsterscbcn  ecu  gedeelte  van  het 
l^and  Tan  Zutphenen  genoegzaam  geheel  O  v  e  r  y  sa  e  l.  Spedig 
d|w(^p  a)oesten  de  Geldertclie  steden ,  de  geheele  provincie  U  tr eek t 
^  drpe  &teden  Tan  HoUand,  namelyk:  Haarden,  Woerden 
ep>,  O  n  d  c  w  atc  r,  zicb  aan  de  Franschen  onderwerpen.  De  toegangen 
Kan  U  0 1 1  a  n  d  \«effdennu  door  krygsvolk  van  den'Slaat  l)czet ,  terwijl 
rocn  met  de  Im  ee  Koningen  over  den  vrede  handelde  j  doch  himne  eischen 
waren  zoo  hoog,  dat  A  nis  te  rd  am  niet  besluilen  kon, dat  alles  toe  Ie  staan. 
J)it  was  dc  voorname  oorzaak ,  waarom  men  draalde  met  de  han- 
deling. Nogtans  zon  men  zich  mogelijk,  zonder  Amsterdam,  tci> 
minste  met  Frankrijk,  verdragen  hebben  ^  indien  er  niet,  juist  opdeien  . 
i^d ,  ccne  groote  Terandering  in  den  Staat  ware  Toorgerallen. 

DE  NEDERLANDEN  ONDER  WILLEM  DL 

De  Staten  van  Holland  hadden  bet  Eeuwig  Edict  te  nietfgedaao, 
cn  AViiLEM  III,  Prins  mn  Oravjtj  in  bet  begin  van  JiiliJ  107!^,  ver- 
heven tot  alle  de  ^vaardigheden  ,  die  zijne  voorzaleji  iR-khcd  hadden, 
welke  >vaardi«>heden  ,  in  het  jaar  1G74 ,  in  zijne  mannelijke  uakome- 
Lngen ,  erfelijk  \ierden  verklaard.  liet  volk,  in  dc  verbeelding  ge- 
bragt,  dat  het  overgaan  van  zoo  vele  steden  aan  kwaad  bestier  en 
ontrouw  Tan  de  Stadbouderkoae  Bcgering  te  wijten- ware ,  was  bc- 
Ti^  gebeten  op  den  Baa^nsionaris  se  Witt,  wiens  Tal  daardoor  spoe- 
dig berokkend  werd.  mdat  men,  in  allerlei  schimpsch rillen ,  niet 
.slechts  hem,  waar  tevens  zijnen  broeder,  Gor.?i£Lis  db  Witt,  Burge- 
meestervan Dordrecht  en  Rnwaard  van  Putten,  als  een  der 
genen,  die  het  vernietigen  van  het  Eeuwig  Edict  het  meest  hadden 
tegengewerkt,  viiuiig  gesmaad  had,  Mcrd  deze  laatklc  door  zeke- 
ren A\uL£ji  Tichelaar,  Chirurgijn  tc  Pi  ershil ,  beschuldigd  van  ecnen 
^^elcg  op  's  Prinsen  leven  gesmeed  te  hebben.  Hierop  in  hechtenis  ge- 
.Qf^nen  «ynde,  werd  hij  eerlang  veroordeeld  tot  verlies  van  zyue  aab" 
.ten,  en  tot  baUingschap  uit  Holland  en  We9t-Friosland,  oftekeea 
,|iet  Tonnis  geen  misdaad  vermeldde.  De  Eaadpensionaris,  die»  kort  na 
het  Tatten  van  zijnen  broeder,  zijn  ambt  had  nedergelegd,  endoor  dc 
Staten  was  bedankt  geworden  ,  begaf  zicb,  terstond  na  heit  nitspreken 
van  het  vonnis,  op  Zalurdag  den  20  Augustus,  naar  de  gevangenpoort 
tc  *s  Graven  hage  ,  om  zijnon  broeder  te  bezoeken.  Mld<l(  Ier\ujl  li^'o 
Tichelaar  hel  graauw  tegen  de  broeders  opgehitst.  De  Burgers .  dic  oe 
wacht  voor  dc  poort  hadden  ,  haalden  eerlang  de  broeders  van  bovcn» 
en  bragteu  hen  op  ccne  onmeu>el»eiijke  wijze  om  liet  leven  j  waarna 
de  lijken  naar  het  schavot  gesleept ,  aim  dc  wip  opgehau^jcn  ,  i-'U  jam- 
merlük  mishandeld  werden. 


B£  RfiOiaUMEK  MDER  WflLLEM  UI.  V 

in  Mólland  had  men ^  ortï  zkh  te^cii  <lc  Franscltcn  tc  bcfchep- 
neft,  bet  tag«  4an^  alom  otrder  ^vatc^  gezet,  lictrAeik  den  vijand belefltf 
>  doot*  t6  diingea )  maar  toeu  de  sinter  de  'oadergeloopon  ïandeA  met 

land- bedacht  zijn  ,  au  eenea  io^rt  op  *s  Gra  vêakapaionderocaMB* 
Ma»  •aatfiid^)ki  haddea     Wo-arii^*!  wlataa>  of  fa«l  Ibcgwi  aoo 
üttiL  tc  dffoijen ,   dat       ^eawkUaakt  «MM  Ma^  te  keercms  zoodal' 
SiB  1 1  a  O  d  ,fn  den  «litersten  irodd^  coader  eenige  menschcKjke  hulp ,  door 

de  ^«shjrft  hc»^ti>rin<!r  des  Hemels,  (rcred  wend.  Oaai4nj  kwaiti  ,  dat  de 
BisKc4»o|>pL*n  vAii  Keiilcïi  en  Minister  ,  ten  jare  'ItiTi ,  na  een  hanxl 
bdej  van  oimlrceks  (>  weken  ,  met  veel  verlies  van  volk ,  het  sterke 
€ï  ro  n  i  n  [y  e  n  V  dal  <i»der  RAftcifttAiri>T  dapper  verdedi<jd  wordi,  TOOèsten 
verlaten  5  hclgeca  den  gevaUen  moed  étss  landj^uaU  niet  weioig  (^beurde  ^ 
yieê,  toebNfp  m  redding  dei  TadifeiMk» 

HatlMilMiOliii'deB  jaari  a6l1l^  riutie  nielialfchecAleirwederaiii^  aoo  ter 
Me  akte  laada^  M  wrlojf  «èa.  lirvielMi  drié  aoe^vechilen  voèir ,  isk 
#elke  v»i  weerfilanlea  niet  vecA  Voot-deel  l>chaald  >v€n>d ,  hoepel  mm 
wMk  MKedcniJd*  de  0v«rwninivii[]r  loeschraef.  Te  lande  streden  de  Fram- 
schon  fn'hikkim'r ,  maar  toe«  de  IVins  vaA  "OrènJie  ii^el  het  Ico-er  der 
Staten  naar  «len  Hijn  trok,  verliet  hoL  jjros  van  hel  rran^che  lej»\ir 
deze  Landen  .  om  dc  on/cn  ahlaar  ie  keer  te  jjaftH  ,  en  noj*^  \(*6v  h«k 
einde  van  Jiet  jaar,  men  l  trecht  isi  t.)  ver  ijs  s  el  wederoiïi  g^ehcfö!  itt 
Oilït  i>ezrt«>    GeldcrlAud  wei-d  in  hoi  voljjende  jaar  ^  1074,  van  hel  uit* 

fccemaahe  kryg8v«lk  vtnAtM^  «dodat  mt  de  drie  pr«»vihde*  wadöroni  uwi 
de  "vier  aadefe  vcte^#d  warem.  Ook  begoa  ^neu  «haas  tan  wedé  M 
ipraken^  «m  Kettletawmtot  eetie  handelplaats  jrekozen.  De  oorhïigVoe-^ 
t^^h^Mo^anAlhadeB  zonden  er  lM«iiaeCc\x>iinajrtifrden  j  doch  dc  Vrc'desondcfr^ 

handeling  werd  weder  alijehroken.  I>e  Slalei*  sïéagden  WXicv  iti  hïiAat 
onderha^Mclmf»-  met  K«;re<<md ,  niet  welk  laïMl  zij  ddi  W  f  ehf  Aadj  1674 
«caen  alt-ondcriijken  vi't'de  n^aakle,  U'rwijl  ,  d^*M  li  ileecïinher  van  dal^<'lfde 
j^ar,  (irool-lin^tan  ie  eu  do  Si  alen  ook  een  vrt'dr.^^  vati  zeevaart  sintert  , 
w^rWj  be|>aald  werd  ,  s^eike.  koopwaren  Vi'^j  VtAur  véjandi^ijk-c  plAalseti 
amidea  lywgc^i  vervoerd  wordem  Vowris  werd  iti  dat  verdrag  de  bekende 
«egel  t  «M^'  wth^,  wtij  goed  tasl^ettèid ,  «Ml  dèzé ,  tea  Jare  Wtf  H 
jdimu«>je  MMkt  TCfklaaM,  dat,  injjeval  tette  é»  twcjé  Mo^dlidfe*  9k 
nmA&g  yma^  4e  anderè  taü  dé teene  i^andeiyke  haten  ^  da  aYtènre  twtéb 
mofgèH  TtfrèDv  Ovik  verdlraaftlSft  zfch  de  Stliieil  met  den  Bilwcliop  %tdi 
Mniïst«»r  èti  den  Ktnirvorst  van  Kenleti ,  fen  slcMeh  zith  ,  tiA 
oorlo{]^  Vah  hnnnc  landen  hadden  Verwffdcfd,  aUesiihB  ïü  slaèt^  thikêth 
.Ffan?;t*hcn  het  hoofd  tc  bieden. 

Dc  Staten  van  Geld  erlan  d.  d^^  Ifrtwn  ander<*n  in  (yenerrenlicid 
lot  den  IVins  van  Oranje  nitslakon  ,  besloten  liem  de  Oppi  vlieerschappy 
over  hunne  prttvincie,  onder  tleh  naam  van  Hei'lojj  >atj  (ï  el  der  eti 
fltmf  t^h  ltta%]^kèn,  on  ld  dragtm  j  welk  aanbod  dc  Tnns  cchlèir, 
diende  dal  lalks  ftab  MaltAlid^D  iKireUnd  niel  >»elgteT«&ig 
rttn  da  liand  «ree». 

1>8  toeberttidselélt  tcüt  d«tIo{^  werden  ondertnssèbcn  vüjtijnr  voort(je);ót. 
Ifen  sth^l  te  tmibr  en  te  lande,  doch  met  weinig  Toordcel.  In  kei 
jiiar  167()  be{ron  nwti  w^drr  van  rreile  tc  spreken  ,  eti  de  stad  N  Ij  fti  c- 
gcn  werd  tot  ortdcrbnndflplnats  n-ek^irfh.  IV  wederzijd-^cbe  Gemnjjiijj- 
den  kwamen  niet  spoetliw  Mjce»  ,  zoo<bt  de  handel  lanrj-zaain  seheeh 
tc  zullen  vnortrrann.  1>p  kans  des  ooiMnrts  was  inltisschen  den  N<nlel^- 
iander»  niet  jpinstig  ,  en  dc  Koning^  van  Frankrijk  benin<yti;;dc  de  éénc 
htad  ua  de  andere  iit  de  Spaan»che  NederlaiMien  ^  zoodat  de  Slateu , 


Digitized  by  Google 


M  ALG£M£;£^  OV£JiZlGT. 

vreczendc  ,  dat  zyn  krijgsgeluk  hem  &toutcr  mogt  maken ,  den  Vrc' 
ciehandel  met  allen,  y  ver  voortaeiteden,  waarop  eindelek,  na  lang  dralen^ 
ém  10  AofpiatKs  1678,  die  vrfHle  tussthen  de  Staten  en  Fmnkiyk 
fe  N  y  me^  e  n  getradfen  werd.  De.Bngelicheaen  de  andere  bondgeneMen 
namen  er  weinig  genoegen  in. 

.  Naanweiyks  had  jnen  .de  zoetigUeid  .des  vredes  gesmaakt,  of  men 
begon  voor  eenen  nieuwen  oorlog  te  vreezen.  De  Koning  vnn  Fratikrijk 
hield  nog  vwl  volk  op  dc  heen.  Er  viol  eeiiig  geschil  voor  tiusscheo 
hem  en  de  Staten  ,  over  dc  achterstallige  braadiichattiiif^en  van  eeiiige 
steden  in  Staats-Braband,  waarover  bij  de  Staten  niet  rüiHiwc  onlusten 
bedreigde.  Uok  wilde  by  beu  noodxakeu,  eeu  verdedigend  v^rboild 
met  hem  aan  te  gaan ,  hetgeen  hem  geweigerd  werd.  In  de  Spaaasohe 
IJederlanden  Miw  by  ondersebeidmie  vyaadelykheden,  oftohoon  de 
vrede  tusschen  hem  en  Spanje  reeds  voorlang  gesloten  was.  Hy  deed 
zich  een  groot  gedeelte  van  Luxemburg  toeëigentti ,  door  geregtshoven  , 
die  ,hy  zelf  bad  opgeri^t.  Dc  Staten  sh>ten  daarop  in  1681  een  ver- 
bond r!)et  Zweden  .  nan  hetwelk  de  Keizer  sedert  ook  deelnam,  en  waarbij 
men  elkandercn  verpligtte  ,  den  Munslerscben  en  den  Nijmeegscben  vred» 
tc  handhaven.  1)<;  Koning  van*  Engeland  werd  er  ook  toe  genoodigd  f 
maar  deze,  in  dc  belangen  van  Frankrijk  zijnde  ,  weigerde  er  in  toe  te  tre- 
den. Koning  LoDEwijn  maakte  zich ,  in  bet  vuigende  jaar,  onder  tektt 
Toorwendsel ,  meester  van  het  Priflódom  Oranje ,  xonder  dat  de  Staten 
liem  bewegen  konden ,  dit  aan  den  wettigen  Prins  in  te  mimen.  In 
bel  jaar  1685  verklaarde  Spanje  den  oorlog  aan  Frankrijk  j  maar  de 
Staften,  eenen  nieuwen  oorlog  duchtende,  bewogen  den  Koning  van 
I^Mknje,  die  tot  geen  vrede  te  brengen  was,  om  een  bestand  van  tw  intig 
jaren  met  Frankrijk  aan  te  gaan  ,  waar  /.ij  den  Prins  van  OsiJU* 
gaarne  in  begrepen  hadden  ,  doch  dit  gelukte  niet. 

Kakel  II,  Koning  ran  Engeland,  in  het  begin  van  het  jaar  16815 
overleden  zynde ,  werd  door  zijnen  broeder,  den  Hertog  van  ^o«k, 
onder  den  naam  van  Jacobvs  U  ,  opgevolgd.  Deze  deed  de  Staten 
vel  versekeren  van  lyne  begeerte ,  om  yrede  met  hen  te  onderhou- 
den ;  doch  men  bespeurde  weldra,  dat  er  op  zijne  belofte  geen  staat 
ta  maken  was.  Hy  scheen  beimelyk  naar  gelegenheid  te  zoeken ,  om 
ben  te  beoorlogen.  Ook  wilde  hy  zyn  gehele  rijk  de  Roomsche  gods- 
dienst, die  hij  omhelsd  bad,  doen  aannemen.  De  geboorte  van  eenen 
Prins  van  Wallis,  die  in  de  tegenwoordi;rheid  voorhiel  van  lieden, 
welke  volkomen  's  Konings  bclan;|en  wai  r  ii  toegedaan  ,  werd  hij  velen 
verdacht  {jeliuudcn.  Dc  Protesliuilscln-  onderdanen  van  En{ieiai)d, 
den  ondergang  van  hunne  vrijheid  en  godsdienst  tegemoet  ziende, 
handelden  over  de  middelen ,  om  desen  val  te  voorkomen ,  met  den 
Prins  en  de  Prinses  van  OaiHjE ,  welke  laatste  eene  dochter  van  Jacobm  11 
was.  De  Staten  middelerwyi  siende,  wat  ly  va»  Frankrijk  en 
Engeland  te  hopen  hadden  ,  begonnen  eene  sterke  vloot  uit  te  rusten. 

den  herfst  van  bet  jaar  1688,  kwam  er  een  geschrift  in  het  licht , 
waarbij  de  Eii;;elschen  den  Prins  en  de  Prinses  van  Orakje  baden, 
om  tot  ben  over  te  komen  ,  en  de  wetten  tc  herstellen  ,  die  Koning 
Jacobfs  verbroken  en  geschonden  had.    Te  gelijk  werd  er  een 

bcshnt 

van  dc  Alffenieene  Staten  in  het  licht  Mcrcven  .  waarhii  zij  reden  ga« 
ven  van  bun  voornemen,  om  den  Prins  ,  op  zijnen  lo;>t  naar  Engeianö, 
met  eene-  vloot  hy  te  staan.  De  Prins  stak  in  Octobcr  in  see,  eo 
Jkwam  behouden  in  Engeland  aan  .  waar  hy ,  aangexien  Koning  Jagobvs 
van  elk  verlaten  en  uit  het  ryk  gevlugt  was ,  nevens  zyne  gemalin ,  m 
het  begin  des  volgenden  jaacs    ten  kouiukiyken  troon  \erheven  Mferd. 


Digiiizüü  by  Coogle 


DE  NBII&aLANI>£N  ÜMDKR  WILLEM  ilL  » 

\  óór  het  eiudc  van  het  jaar  1688  had  Frankr^k  den  oorloff  reeds  weder  aan 
den  Keizer  en  de  Staten  verklaard,  en  de  vijandelij  kneden  hejjcHmen. 
Met  den  aanvangt  des  jaars  lt>89,  zeiden  de  Staten  Frai>krijk 
ook  den  oorloge  aan.  Hierop  volgden  de  wederrijdscbe  oorlogsverklarin- 
gen van  Frankrijk  aan  Spanje  en  den  nienwen  Koning  van  Engeland, 
en  van  den  ICeizcr,  Spanje  en  Ën^land  aan  Frankrijk.  De  Hertog* 
van  8aToije  verklaart) <•  /,t<  it ,  in  hei  volgende  jaar,  ook  voer  de  Bond- 
genooten  en  tvrrrn  Frankrijk. 

In  het  jaar  Hy\H  .  ondernainen  d»'  Franschen  eenelsndinn  op  de  knsterr 
van  Kn^feland,  ten  eiude  Konin;»-  J\cobus,  die  de  vltif^l  naar  Frankrijk  {jeno- 
men  had  ,  op  den  Engelscheu  troon  te  heraleHen  ,  dwh  deze  aanslag  wertl 
geheel  verijdeld,  door  ccne  overwinninjr  ,  dn*  onze  vloot  op  de  Fran- 
schcn  behaalde.  De  Koning  van  Frankrijk  won  zoo  weinig  bij  dezen 
oorlog ,  dat  hij ,  in  het  jaar  1605 ,  de  Staten ,  door  omwegen ,  om 
vrede  liet  aanxoieken.  Men  bood  hon  de  verzekering  hanner  gremen  en 
andere  voordeelen  aan  ,  doch  zij  gaven  rijnen  voorsl^en  geen  gehoor. 

Koning  WtLLEn  III,  in  den  aaiivanrr  Tau  het  jaar169S[,  xijne  frc- 
malin  verloren  hebbende,  behield  nu  alleen  de  koninklijke  wnnrdijrheid  , 
die  hem  en  zijne  gemalin  was  opgedragen  {reweest,  In  het  vol{jendc 
jaar  ondernam  Koninjr  Jacobus  wederom  rene  landinjy  in  Erijyolnnd  ,  die 
echter  andermaal  vruchteloos  alliep.  Zoo  {jinjr  het  ook  met  ondei*schei- 
dene  zamenzweringen  tegen  het  leven  van  Konin^r  Willem  ,  die  alle  in 
tijds  ontdekt  werden.  De  Hertog  van  Savoije  ,  zich  van  de  bondgenooten 
algescheïden  hebbende,  maakte  vrede  met  Frankrijk.  Vandenalgemeenen 
vrade  werd  sn  wederom  met  meer  em«t  gesproken  ,  en  het  Huis  te  Rijs- 
wijk tol  handelplaats  verkoren.  Men  zond  Gevolniagtigden  derwaarts,  en 
Blaakte  een  aanvang  met  de  onderhandelingen.  Eindelijk  werd  de 
vrcfle  tiisschen  Frankrijk,  Spanje,  Engeland  en  de  Staten,  op  den  SM^ 
September  1697 ,  aldaar  getroiren, terwijl  de  Keizer  ook  eencn  stilstand  van 
wapenen  sloot ,  die  eerlang  in  eenen  volkonicncn  vrede  veranderd  werd. 
Na  het  sluiten  van  den  vrede  ,  deden  de  Staten  eene  herziening  van 
hunne  krijgsmagt,  en,  even  ais  nf  zij  eenen  nieuwen  oorlog  voorza- 
gen, versterkten  zij  cenige  grensvestingen,  die  in  eenen  slechten  staat 
waren. 

De  Koning  van  Spanje ,  Kabil  II ,  werd  door  gednngc  onpasselijk- 
heid dermate  overvallen ,  dat  Ttten  voor  xgv  leven  begon  te  vreezen. 
Uil  had  gcene  kinderen  ,  en  het  stond  geschapen  ^  dat  er ,  na  ilJnen  dood, 
aanmerkelijke  geschillen  over  de  opvolging  in  het  rijk  zonden  ontstaan. 

Men  wist ,  dat  Frankrijk  de  Spaansche  kroon  in  zijn  huis  zocht  over 
te  brengen  ,  onaangezien  FiLirs  IV  de  nakomelingen  van  zijne  zuster, 
Maria  ,  moeder  van  Keizer  Iieopold  ,  daartoe  l)enoemd  had ,  ingeval 
zijn  zoon,  Karel  II,  zonder  nakomelingschap  overleed.  Dit  bewoog 
den  Koning  van  Engeland  en  de  Staten,  die  bij  de  opvolging  in  het 
koningrijk  Spanje  belang  hadden ,  om ,  met  het  begin  van  het  jaar 
1700  ,  een  verdrag  met  FrankrQ k  te  siniten ,  bekend  onder  den  naam  van 
Traktaat  van  ftuiagt.  Bij  dit  Verdrag  werden  de  landen  des  Koning» 
wan  Spanje ,  na  zijnen  dood  ,  voor  het  grootste  gedeelte  toegewesen  aan 
Kabei  vau  Oostehrijk  ,  tweeden  zoon  van  Keizer  Leofol»  ,  terwijl  de 
kleinzoon  des  Konings  van  Frankrijk  zich  met  de  Koningrijken  Na- 
pels en  Italië  zonde  te  vreden  iioudon.  Veel  moeite  had  het  den 
Koning  van  Frankrijk  gekost ,  om  de  Staten  en  Engeland  tot  het 
teekenen  van  dit  verbond  over  te  halen  ^  want  men  voorzag  maar 
al  te  wel ,  dat  zijne  magt,  door  het  aanwinnen  van  zulke  aanzien* 
lijke  rijken,  te  groot  zoude  worden.    De  vrees  voor  eenen  nieuwen 


Digitized  by  Google 


I 


96  JLLaHUEE»  0VS&Z11GT. 

ondk^  éuté  wkea  «ohter  M  «mMIb*  KilliiII%  Kb«wy  Hmm  Spanje  j 
overleed  «of  M  hetzoifde  jaar  oeA  1  Noveiulns*.  KcMiing  L4>i>ewiiifc 
JÜIV ,  -die  terstond  Hj^nff  vêa  Kamls  doe4  bad,  ontbood  ijf oen  -kleitt» 
zoon  F11.1PS,  Merto{]r  win  Anjauy  bij  zich,  cn  maakte  hem,  in  tegcfii*' 
■woordi<jhcid  van  d«'n  Spaa«schen  gezant,  liekend  ,  dat  Koning  Kabel 
heiu  koHinjj  van  Span  je  ;|eni»iakt  had.  TcnzcïUilen  tijde  toonde  nicn  eenen 
uitersten  wil ,  "waaibij  <ic  Koning  van  Spanje  den  Hertog  van  Anjon  tot 
lijnen  oniniddellijken  upvulj^er  benoemde.  De  Hertog  begaf  cich  terstond 
naar  Spayje ,  waar  hjj  welliMft  voor  Kmimc  erkend  weM.  De  Koimig  vao 
JkMMgkia^  aadertuciwo  dat  het  FaflélMid  éè  Sttwi  wttaid 
Toerkomen  aa«,  dat  hg  sfeii  «aa  eanen  «itantoii  wil  iMeUl^  db, 
cdüof valscb,  TCs«i<'<^  ftfoedoMiJMt  ParUy  tmktaat»  Hyl^etda^« 
halve  deze  inogeanhedf  aanwrggen ,  dat  het  oognieriL  van  het  traktaat 
vaa  Terdeellng  was  ,  den  Trede  in  £uropa  te  behouden  ,  en  dat  hij  itok 
aan  dat  oogmerk  hield,  zonder  zicli  om  <Ie  letier  te  bekrctinen. 
Eeoe  verontschuldiging,  <lie  door  den  Koiiinf»'  van  Engeland  cn  4d 
Staten  koel  genoeg  werd  aangenomen.  Middelerwijl  ijcreidde  men  zich 
hier  en  in  Engeland  op  nieuws  teu  twriog.  De  Koning  va»  Frankrijk  ^ 
9ok  bedacht  om  ziiaeii  aanhang  te  vefsterken ,  trok  MAnmuas  Ebmvi&i 

dar  Spaaaidia  BMetfandn. 
henevens  %^mea  hroeder^  den  Keunrorst  van  l£enlen^  op  ayèe  wXjèè* 
Uun  vcrdrs^  Uaef  geheuui  hetgeen  éem  hond^nootao  «iet  wcia%.  na» 
deel  toebni|^. 

Frankrijk  had  Milaan  met  krijgsvolk  bezet,  en  de  Keixcr,  besloten 
iR-hlMMuie  het  regt  viin  zijnen  ztjou  met  de  wapenen  tc  verdedigen  ^ 
zond  Prins  EwGEMCs  v\>  Savoije  met  een  leger  naar  Italië,  dw  de«  Frnii* 
siJicn  omtrent  Carpi  slag  leverde  en  Iumi  aldaar  overwon.  Ikder  j.laa«Mlen  dcM 
laali>UMi  iu  de  Spauasche  Nederlanden  ,  door  de  geheime  verstamliiüuding; 
iuet  dea  Ke«rvorsl  van  Beyerea%  ^  naakten  nch,  op  éénen  dag^ 
meester  van  «die  de  etcike  plaaticn  in  die  gcneiten «  «aoa  de  Seii!^ 
vemt  bevolen  had,  dat  men  faun  de  peorlen  sande  openeé.  1h 
Staatscdie  hesettuig  ,  die  ia  sommige  etedcn  lag ,  weid  iDort  daarna 
noodzaakt  te  verti^kken«  De  Keizer ,  die  intnsschen  voort[yin(y  niet 
zich  ten  oorloge  toe  te  rusten ,  sloot ,  den  7  September  170t , 
's  Graven  ha  ge  etui  verbond  van  onderlinge  bescherming  mt?t  den  Ko- 
ning van  Engd.nul  cn  de  Algemeene  Staten.  De  Oorlog  werd,  in 
Italië,  door  l*rins  Eüge:«iü8  met  voonlecl  voortjjczet.  Dc  Koning  van 
Engeland  ,  uit  il  o  U  a  u  d  naar  Grool-Uriltanje  overgt^tokeu  zijnde ,  unk 
het  noodige  tot  den  aanstaanden  vaMtogt  te  beramen  ^  viel ,  den  4 
Haart  17u8 ,  op  de  jagt  zynde  ^  van  het  paard ,  waardoor  hij  hét 
ilentelbeen  van  aynen  linkerschouder hrak,  enden  lOderielflnnnaadY 
in  den  naderdaai  vanelditB  jaar ,  uit  het  leven  werd  fj^kt.  Amk , 
de  zuster  zyner  overledene  gcmatin  ,  die  gehnwd  was  met  GEOM^PiiM 
•enn  J^menHirien^  volgde  hem  op  alt  Koningin  van  Ënfeland. 

TW£ëD£  STADUOUDEllLOOZK  REGEUING. 

De  w  aardigliedcn ,  w  elke  Koning  Willex  hier  te  lande  bekleed  bad, 
bleven  gedeclteiyk  onvervtdd,  want  vijf  provineien,  met  name:  Gel- 
derland, Holland,  Zeeland,  Utr  eeht  en  Ove  rij  ssel , 
verkozen  soioder  Stadhouder  te  blijven.  In  Friesland  en  in  Sted- 
en Taande  bleven  de  A di  sten  uit  het  huis  van  N\SSAU-Dian  de  stad- 
hottderlyke  waardigheid  bekleeden.  In  onderscheidene  steden  van  de 
provineien  Gelderland,  Zeeland,  Utrecht  en  OverifS' 


Digitized  by  Google 


TWEEDE  STADÜOUDEIVLÜUZE  MGEKING.  %% 


tel  «iiUtoud  ter  dezer  gelegenheid  eeue  gevaarlijke  beroerte,  oadcir 
Am  mm  tau  plooijerij  bekend.  De  hui^urij  ,  iteonende  op  aloud* 
vi^fheden  en  Toorregteni  onderstond  sichf  wanderuigenia  deiegerin|^ 
te  niaken.  fiiefoit  resen  geweldige  onlusten ,  die  eerst  in  1707  gefaeS 
ephielden. 

Intusscheii  haddon   dc   Slatcn  ,  den  10  Mei  1702  ,  den  oofflo;;^  .Kin- 
Spa  iije  cu  Frankrijk  verklaaiil  ,  >vclke  mcL  al\visst'lende  kans,  oi'scliuoii. 
niet;r  voordeclig  ^oor  de  lioiidjjeuüotcii  dan  ^ oor  Fiviiikrijk  ,  ji^evocrd, 
werd  ,  waarom  ,  reeds  in  liPt  jaar  170l>  ,    van  de  itijde  d(!r  Franschcn 
openingen  tul  vrede  gedaan  -werden,   en  heimelijke  onderliandelingen 
tiï&scbeu  hen  en  dc  Ölaten  begonnen  ,    die  eelilcr  vrnelileluus  allie- 
pea.  In  het  b^in  van  het  j^ar  1709  hegfm  men  te  *sGravenhagc 
andermaal  over  den  vrede  te  handelen.    Een  der  punten  ^  «elke  de 
hondgenooten  vooraf  begeerden  vastgesteld  te  hehhcn,  was,  dat  Fnm, 
ten  behoeve  van  Kaeeii  ,  afstand  van  de  Spaanscfae  kroon  sonde  doen» 
Frankryk  gaf  voor ,  dat  zijn  kleinzoon  daartoe  niet  spoedig  zoude  tc 
bewn<*^en   zijn  ;  doeli  liet  bleek  ras  ,   dat  bij  de  üondgcnoolen  sleehti; 
zoebt  op  te  bonden,   ten  einde  zieb  te  beter  in  slaat  Ie  stellen,  den 
oorlog   voort  tc  zeilen.     Alle  vredehandeling  werd  toen  afgebroken^ 
eu  luen  bereidde  zieb  wederzijds  ten  oorlog.     De  ündcrhai»d<'lingen , 
tiie  Ie      (xravcnhage  gestaakt  waren,  werden,  met  liet  begin  des 
jaars  1710,  te  Getrtruidenberg ,  weder  hMonnen,  xonder  dal 
jnen  elkander  konde  verstaan ,  waarop  de  handeling  ten  twcedomal^ 
werd  a%ebroken. 

Ben  droevig  ongelnk  deed  den  Staten,  den  14  Jnnij  17 11  ,  cenen 
hnuner  da})perste  l«egerhoufden  verli^n ,  namelijk  Prins  JoaAS  Wiluk 
pRiso,  Stadhoiuler  van  Frieslanden  Stad-en- Lande;  want 
deze,  uit  liet  leger  naar  llolland  reizende,  om  met  den  Koning 
van  rniissen  ,  die  Ic  'sGravenbage  gekomen  was  ,  over  dc  nalaten- 
schap van  Koning  Willkm  III  te  bandelen  ,  verdronk  jauinierlijk  ,  in 
het  overvaren  van  den  Moerdijk  naar  het  S  t  r  ij  e  u  scb  c  Sa&, 
in  den  jeugdigen  leeftgd  van  24  jaren.  , 

De  Fransehen  waren  ondertussehen  vlijtig  bezig  ,  om  de  Engelschen 
uit  het  groote  bondgenootschap  te  trdÜLen,  en  deze  begonnen  zidi 
laags  hoe  meer  voor  den  vrede  te  verklaren.  Zeker  MAvaus  Pama, 
die  te  voren  Gezantschaps-sekreiaris  in  Frankrijk  geweest  was ,  werd 
ia  stilte  naar  dat  rijk  gezonden,  om  over  de  voorwaarden  te  bandelen. 
Men  kwam  weldra  o\erccn,  en  terwijl  men  de  onderhandelingen  zoo 
stil  bield  ,  als  mogelijk  was ,  werden  er  van  Frankrijks  zijde  ook 
vredesartikelen  aan  de  Staten  gezonden  ,  die  echter  in  zoodanige 
algemeenc  bewoordingen  waren  opgesteld ,  dat  men  er  niets  en  alles 
van  JtiHide  maken.  De  Staten,  ziende  dat  En^relandbet  verbond  ver- 
liet, waren  wel  genoodzaakt  hunne  toestemmmg  tot  hel  openen  dar 
vredehandelingen  te  geven.  Frankryk  gaf  eene  soort  van  uitieggiqg 
aan  z^ne  voorgestelde  vredespunlen  ,  die  door  dc  Ëngelscbc  staatsdie- 
naars werd  goedgekenrd.  De  stad  Utrecht  werd  tot  de  handelplaata 
verkozen.  De  gcmaglijiden  van  Frankrijk,  Enjyeland  en  dc  Staten  kwa- 
men diensvolgens,  inhei  begin  des  jaars  171i2,  te  dier  stede  bijeen. 
Keizer  Kahkl  Vl,  olsehoon  hem  de  vjedcspnnten  ,  door  Frankrijk  op- 
gegeven, niel  behaagden,  zond  echter  ook  gevolmagtigden  derwaarts. 
Engeland  w  as  te  eene  aiale  in  het  belang  van  Frankrijk ,  en  onder- 
handelde heuneltjk  met  het  FraasGhe  hof.  Hen  steldé  Fiiirs  voor  , 
dat  hij  voor  altyd  afstand  van  de  Fransche  kroon  moest  doen,  in- 
dien hg  Spanje  en  Indien  behouden  ,wilde,  hetwelk  hij  aannam. 


Digitized  by  Google 


Sg  ALG£M££N  OYËAZIGT. 

Hioi*op  verliet  Engeland  openlijk  het  verbond ,  cn  liet  den  Stalcir 
aanzejv^eii ,  dat  de  Konin^jin  zich  van  ulle  verbindtcuissen  met  hen* 
volkfltnea  ontslagen  rekende.  Kort  daarna  werd  er  een  atilftaild  tmt 
Ma  penen  tnssebcD  de  Franschen  en  Engelsdien  afj^kondjgd.  De  vrede» 
handelin<y  te  Utrecht  werd  ondertasschen  Toortgezet.  Ven  Franschen' 
Qintf  het  er  allezins  naar  bnnnen  wcnsch.  De  bondffenooten  zagen 
sichy  door  het  gedrag  der  Ëngelschen,  tot  de  noodsakdijkheid  ^bragt, 
om  de  onderhandelingen  bij  te  wonen.  Dc  Hertog  van  Savoije  ,  voof 
Avien  de  Engelschen  Sicilië  geëisciil  hadden  ,  g;rfvoor,  allci'n  met  Frank- 
rijk te  willen  slniten ,  indien  hem  zijn  eiscii  nirt  werd  ingewilHjjd. 
Dit  zi'lf'dr  vreesde  men  van  de  En«jelschen  ,  die  echter  alle  pogingen 
aajiwenddcn  ,  om  de  Staten  tttt  het  Icekenen  van  den  vrede  te  bewegen. 
Men  moest  er  eindelijk  toe  overgaan ,  en  de  vre&  werd ,  den  t%  Aprit 
1713 ,  titsscfacD  Frankrijk  en  de  boudgenooten «  den  ICeiter  aUeen  uit- 
genomen,  gesloten.  Frankrijk  stond  bQ  dit  verdrag  aan  de  Staten,  ten 
behoeve  van  bet  huis  var  OoexKifBUK ,  af^  alles,  wnt  Kabel  II ,  Koning 
van  Spanje,  bijxijn  aisterven,  in  db  Nbiicbkavdew  bezeten  had.  Rijsset 
werd  aan  den  Koning  van  Frankrijk  in^^erninid.  De  Keizer  bleef  nof^ 
met  dezen  varst  in  oorlog,  maar,  in  het  voljyende  jaar  1714,  >vcrd 
ook  tussehen  hen  de  vrede  te  Radst nd  gesloten.  De  Koning  vaa 
Spanje  sloot,  in  Junijvan  dat  zelfde  jaar  ,  te  Ulreeht  mede  een  ver^ 
bond  met  de  Algemecne  Staten ,  dat  voornamelijk  den  koopfaandcL 
betrof.  Be  dood  van  Ahiia  ,  Koningin  van  Engeland ,  die  in  dit  jaar  voor* 
viel ,  en  de  komst  van  Geobgb  I,  Keurvorst  van  Haunover,  op  den-£n«l^ 
schen  troon,zouden  de  taken  van  Europa  aanmerkelijk  van  gedaante  hebben 
doen  veranderen  ,  w  are  het  een  en  ander  vódr  het  slniten  van  den  Utiécfat» 
schen  vrede  gebeurd.  Het  onderzoek  naar  bet  (gedrag  van  ben  ,  die 
den  vrede,  door  geheimen  handel  nret  Frankrijk,  bewerkt  hadden, 
toonde  al  dadelijk  ,  dat  Koning  GroncE  niet  ge/ind  was  de  Fransche 
maatregelen  op  te  volgen.  Al  hel  voordeel ,  dat  de  Staten-  trokken  uit 
tlien  laiigdtirigen  en  kostbaren  oorlog ,  dien  zij  ten  behoeve  des 
Keizers  ondernomen  hadden,  verkregen  zij  bij  het  Barrière-trüdMi 
dat ,  op  den  VS  I^ovember  1719 ,  te  Antwerpen ,  gesloten  werd, 
en  waarin  men',  driejaren  later,  te  *s  Graven  ba  g-e  eenige  ver» 
andering  maakte.  Dit  voordeel  bestond  tn  de  vergunning ,  om  alleen 
beietting  temogen  leggen  in  dc  steden  en  kasteelen  van  Namen  en 
Doornik,  in  de  s'cden  Meenen,  Yeurne,  Waasten, 
'Yperen  en  het  fort  dc  Knokkc,  mits  zij  er  f^orne  troepen  toe  {ge- 
bruikten van  eene  Mogendheid,  die  bij  den  Keizer  verdaeht,  of  niet 
liem  in  oorlog  was.  ïn  Dcndermonde  zoude  men  echter  gemeenc 
bezetting  leggen  ,  "waarover  de  Keizer  eenen  Bevelhebber  zoude  aan»- 
stellen,  die,  zoo  wel  als  de  mindere  oilicicren  aan  de  Staten  moest 
xweren,  dat  hij  nooit  iets  in  de  stad  zoude  doen  of  toelaten  ,  hetwfü 
nadeelig  zoude  zyn  aan  hunne  dienst. 

LoDzwYK  XIV,  Koning  van  Frankrijk^  den  1  September  171^  over* 
leden  sljnde,  werd  door  zijnen  achterkleinzoon,  Lodewtk  XV  ^  een 
kind  van  nog  geen  zes  jaren  ,  opgevolgd,  terwijl  de  Hertog  van  Orlc- 
ans  het  rijk  nis  Regent  hcstnurde.  De  llertog-Reijeiil  ,  die  ,  indien 
de  jonge  konin^r  zonder  mannelijke  nakomeling  ov(?rleed  ,  en  indien 
•de  Koning  van  Sj)aiije  ,  die  van  zijn  re<jt  op  den  Franschen  IrooB 
afstand  gedaan  had  ,  daarop  geenc  nieuwe  aanspraak  maakte  ,  hel  naaste 
rcgt  op  dien  troon  had  ,  was  «it  dien  hoofde  verjiligt  goede  vriend* 
schap  te  onderhouden  met  den  Koning  van  Groot-Brittanje ,  en  met  de 
Staten  der  VBBBBmanB  Nbhbrbaiidcb.    liy  deed  diensvolgens  eenen  voor- 


Digitized  by  Google 


TW  ££DË  STADüOliDËULOOZË  R£G£RING.  iO 


alag  tot  eon  verbond  tuischen  Frankrijk  ,  Engeland  en  de  Staten ,  liet« 
welk  strekken  moest,  tot  k^ndhaving  van  de  tegenwoordige  regering 
in  de  beide  koningrykcii  en  van  de  besittingen  der  drie  Mcwendneden* 
De  Staten  luisterden  naar  desen  voorslag  ,  maar  Gkohgk  f  sloot ,  in 
het  jaar  1716 ,  een  verbond  van  onderlinge  besoherming  met  den 
Keizer,  helwelk  de  RejTorinjr  van  Frankrijk  bewoog,  om  nog  voordee- 
li^rer  voorsliii^en  ,  dan  tc  voren,  te  doen  ,  en  dit  had  het  sluiten  van 
de  tripte  alliantie ,  of  het  drieroitdiff  verbond ^  tusschen  Frankrijk  , 
Groot-Briltanje  eti  de  Stalen  ,  op  den  4  .fariiiarlj  1717  ,  ten  gevolg. 
Bij  dat  verbond  bedongen  dc  Staten  de  handhaving  in  luin  rcgt  ,  om 
Ixaetting  te  houden  in  de  Oostenryksche  Nederlanden ;  den  titel  van  //ooi/- 
mogende  ffnren ,  ditm  bet  Fransche  Hof  bun  tot  oog  toe  geweigerd 
ban ;  alsmede  dat  bunne  Ambassadeurs ,  voortaan ,  in  Frankrijk ,  behan^ 
ddd  zouden  worden ,  op  denselfilen  voet ,  als  die  van  Yenelië. 

Docli  de  algemeene  vrede  was  weder  van  geen  langen  duar,want 
de  Kardinaal  Alberoni  spoorde   het  Hof  van  Spnnje  aan ,    om  de 
wapenen  op  te  vallen  tegen  den  Keizer ,  en  om  tenzclldcn  tijde  cenen  op- 
stand tc  verwekken  eu  tc  voeden  in  Frankrijk  cn  in  Schotland.  Do 
Spanjaarden  maakten  zich  nu,  in  het  jaar  1717  ,  meester  van  SardiniÜ 
cn  in  het  volgende  jaar  van  ceo  gedeelte  van  Sicilië.     Dc  Keizer , 
om  neb  tegen  Spanje  té  sterken ,  sloot ,  den  3  Augustus  171S  ^  te 
Londen ,  een  verdrag  met  FrankrQk  en  Greot-Brittanje ,  waarin 
ook  de  Staten  zouden  kunnen  treden  ,  \^'aaroin  bet  sedert  de  ftut- 
druple  alliantie  of  het  ifiervaudiff  verband  genoemd   werd,  hoewel 
het  anders  ook  onder 'den  naam  van  het  verdaag  van  Londen  bekend 
staat,    liet  oogmerk  van  dit  verdrag  was  ,   om  dc  voorwaarden  van 
vrede  tusschen  den  Keizer  cn  den    Koning  van   Spanje  en  tusschen 
den  Keizer  en  den  Koning  van  Sicilië  en  Hertog  van  Savoljc  te  regelen, 
co  voorts  de  middelen  te  beramen  ,  oiii  die  voorwaarden  te  doen  na- 
komen.     De    voornaamste   dier   voorwaarden   was ,    dat  de  oudste 
soon  der  Koningin  van  Spanje,  Don  Gailos,  van  de  opvolging  in 
Toskanen ,  Panna  en  Piacensa  venekerd  werd ,  ten  welken  einde  men 
zesduizend  Zwitsers  in  die  Hertogdommen  leggen  zoude ;  voorts  sou 
de  Koning  van  Sicilië  Sardinië  verwisselen  voor  SiciliÖ,  hetwelk  aan 
den  Keizer  vcrblyven  zoude  ,    ook  zou  die  Koning  regt  van  opvol- 
ging hebben  tot  de  kroon  van   Spanje ,  indien  Filips  kinderloos 
overleed.    Dc  Staten  stelden  het  gedurig  uit,  om  in  dit  verbond  te  tre- 
den ,  aangezien  zij    vreesden ,  dal  het  oorlog   verwekken    mogt ,  zoo 
lang  Spanje  cr  buiten  bleef  j  cn  zij  hadden  groo  tc  reden,  om  warsch 
lüa  oorlog  te  zyn  ,  alzoo  dc  laatste  ,  o&ehoon  seer  voorspoedig  ge- 
roaé  ,  bun  ved  gelds  en  volks  gekost  en  weinig  voordeels  aange- 
biagt  bad. 

De  toeleg  der  Spanjaarden  op  Schotland  liep  gebecl  vrucbtcJooa 

af,  ofschoon  zij  aldaar  nog  eene  landing  ondernamen  ,  hetgeen  den 
Staten  bewoog  Koning  Geobge  I ,  in  het  jaar  1719  ,  wederom  eenigen 
onderstand  in  manschappen  en  k rij gsbehocl'ten  toe  te  zenden.  Niet  be- 
ter slaagden  zij  in  Frankrijk ,  want  liun  heimelijk  oogmerk,  aldaar 
ontdekt  zijnde,  had  eene  oorl(><js\erklarng  van  de  zijde  van  Frank- 
rijk ten  gevolge,  hetwelk  met  een  leger  in  Spanje  >iel  en  onderschei- 
dene steden  veroverde.  Toen  nn  de  Engelscnen ,  die  den  Keiier 
met  eene  vloot  ondersteunden  ,  ook  eenige  voordeelen  in  Sicilië  be<- 
kaalden,  nam  Sjpanie  bet  verdrag  van  Londen  aan,  zoo  als  de  Ko- 
ning van  Sardinië  dit  reeds  vroeger  gedaan  had.  Hierop  werd  eene 
bijeenkomst  te  Kameryk  vastgesteld ,  om  de  geschillen  tusscben  de 


Digitized  by  Google 


ALGEMEEN  OVERZIGT. 


eorlngemk  Mogondlicdctt  te  Tereffenen.  Terwijl  d^c  mc€nkomst  duuiw 
dc ,  siotft»  Fraaibffljk  en  Spaujc ,  m  het  jaar  1721  ,  tenen  miMidttrefl. 
yttée ,  wavrbij ,  oadcr  aaderen ,  bdkogen  werd  ,  dal  Spanje  scsoii- 
■end  Spaajaardea  in  Toskaneo ,  Parnia  en  Piaeenxa  so«de  mogen  leg- 

Hen ,  in  dt  pb»ts  Tan  de  zesduizend  Zwitsers ,  waarvan  het  verdrijf 
rm  iioaden  meldinj^  maakte,  doeh  dH  punt  werd  ({efaflim  gehenden, 

om  (Ion  Keizer  gee»  misnopfiren  te  {»even. 

I)c  jonjye  Erfsta<ihottder  van  Friesland  ,  Prins  Willem  Carel  IIemdeii 
Friso  ,  was  iiict  alleen,  ii>  het  jaar  tot  Stadhouder  van  Stad- 

ea-JLaudeen  iu  het  jaar  1722  lot  Stadhouder  van  Drenthe  benoemd, 
maar  \rerd  oek,  in  het  laatstgemclde  jaar ,  door  de  Stalen  van  Gek- 
«brlandt,  e&cfaoen  «j^  leer  bepaaUe'vnorwaftrden ,  tot  SfadkoiièBr  W 
hnnne  provincie  verkofen. 

De  Éeiier  verleende,  op  het  einde  van  het  jaar  1732,  actroei 
tol  dft  oprt{ytni{r  eener  Oostmdische  MmtoehappIJ  te  Oostende  in  Ykan- 
deren ,  helwelk  de  Staten  beneerden  !  e  strijden  mei  den  Mnnstersclien 
vrede  en  an(T('r(r  verdra<jen  ;  waarom  de  Koning"  yan  Groot-Brrttanje 
en  zïjalle  iiiueite  aaiiwpiuldpn  ,  om  dit  oei  poot  weder  te  doen  in- 
trekken. Deze  pofij-ingen  schenen  in  het  eerst  geheel  vruchteloos  te 
iiilk-n  zijn,  alifoo  de  Keizer  zich,  door  het  aanzien  van  Spanje, 
zocht  te  doen  handhaven  in  het  regt ,  om  uit  dc  Oastenrijksche 
MederhindeB  op  Oett-lmlië  te  varen  |  ten  welke  einde  hij ,  in  hel 
nar  1791 ,  in  aiienderigke  onderhandeKeir  trad  met  het  ^aaniehe 
Hof,  helwelk,  in  het  jaar  1725,  te  Weenen,  een  vredeverdrag^ 
en  een  Terl)ond  ran  onderlinge  bescherming'  en  koophandel  met  dea 
Keizer  aleet ,  bQ  welk  laatste  aan  de  MaaCschappg  van  OMleode  de* 
lelWe  voorrejjten  ht  de  Indii-n  werden  toegestaan,  welke  aan  de  inge- 
zetenen der  VFBEKMr.ni;  PnoMxcir-^  door  den  koinii  >;  van  Spanje  Toor- 
ticen  waren  verleend.  De  hijeeiikoinst  te  Kaïiscrijk  ,  die  lot  nu  toe 
fpcdnin  d  iiail ,  zofnltr  dat  er  icfcj  van  helanjy^  verrijjt  was ,  werd 
iliatk^  afjjehrokcu. 

Ten  einde  de  nadccHge  {j^evolijen  van  het  Wcener  Tetdrag  tmi 
koophandel  te  Toorkomen-,  sloot  CrBOiae  I,  den  9  September  172$, 
het  verbond  van  ITannover.  voor  den  tijd  van  v^Aien' jaren ,  - met 
Frankrijk  en  Prnissen  ,  waarbij  de  drie  Mo^rendheden  sich  onder  ande- 
ren Yerbonden,  om  elkanders  rerrten  en  bezittingen,  en  in  het  b|jeH>n- 
der  die  opzi{jtens  den  koophandel,  zoowel  in  als  Iwiiten  Europa, 
te  zullen  handhaven.  Het  hield  aan  tot  den  9  Aujjuslns  des 
volgenden  jaai-s ,  eer  de  Stalen  in  dit  verhond  t  raden.  Den  8 
September  172G  werd  ook  ,  na  eencn  oorlog  van  Tcrschcidcnc  jaren , 
ite  vrede  met  Algiers  gesloten. 

Ten  ge\ul<>  c  van  het  sluiten  der  verdragen  van  Weenen  en  Ümnover, 
begonnen  de  bon^genooten  Ttrn  wedtoxyiden  zich ,  in  het  jaar  iTN , 
te  wapenen,  terwyl  zij  aan  onderscheidene  Koven-handelden ,  onlt  vriev" 
den  te  winnen.  Bnshmd  tratl  'm  het  Weener  verbond  en  Sneden 
in  dnt  van  Hannover.  Albs  schikte  zich  tot  eenen  algemeenen  oorlo(][ , 
Uocn ,  dnor  bewerking  van  dvn  Kardinaal  de  Flevry  .  eersten  Staats- 
dienaar des  Konings  van  Erankrijk  ,  eenijre  voorafgaande  punten 
tot  den  vrede  geteekeiid  werden.  In  dc/e  punten  werd  ten  op- 
zigte  van  de  Chteiidesche  3Iaatschappij  beraamd  ,  dal  de/c  zeven  ja- 
reu  zoude  opgeschort  worden  ,  en  dal  men  ,  ondertusschen  ,  op  cenc 
))ijeenkomst,  aan  eene  algemeene  Bevrediging  zondle'  ari)eiden.  Bese 
byeenkomst,  in  het  jaar  172&y  te  Soissons  aangevangen ,  dtiurde , 
even  abdie  van  Kamwljk,  eeaen  genomen  tyd,  tonder  dnt  er.  iets 


Digitized  by  Google 


TW£ËD£  ^ABHOUDEELUUZE  KSij^RING.  U 


gesloten,  weed ,  ea  eindigde  ten  laatste  ook  iu  een  byiondcr  TCTdra|r , 
UmekÊU  ¥nBkx^k  y.  Spanje  CfkGMOt-BAttaaje,  tawslk  in^Hevcmber 
17Sft  Ie  S«vili«<gefteekeBdl  wè.   Oe  Staten  traden  er  Iberi  daana  aak 

aa  bedongen,  dat  de  d  rie  Mogendheden,  atch  tmÊéam  vripli«jl<n,  oai 
dbyiiaah  iretiiieiiging  dec  Ostendnoke  Maatschappij  te  weeg  brengen  y 
waar  tqi^n*      beloo^^e»^  tot  de  wvoering  der  zes  dnizend  Snanjaar- 

dca  naar  halic  ,  twee  oorlojrsc}iq)en  en  een  bataljon  tv  zulle»,  leveren. 
Niettejifenstannfle  het  H^f  van  Spanje  er  sterk  op  aandrong,  dut 
deze  üvcrvoerifi^  spoedig  pbats  had  ,  stelden  de  Mogendheden  ,  die  in 
het  veirdiiag  \au  Sevilie  getseden  waren ,  dit  van  tijd  tot  tyd  wit , 
beducht,  dat  het  gelegenheid  geven  mo^t  tot  eenea  oorlog  in  Italië , 
alwaar  db  Keker,  in  ftet  jaar  1730 ,  volk  en  krijgsbehoeften  begon 
Ie  luttanelen. 

Hiddeknwyi  drongen  FtankvQL ,  GiraoUBrifelanje  ao  de  Stalea  iterk 
bij  het  Weener  Hof  aaa  ,  bewiUigkig  in  bet  'gene  by  Wt  -^evAwBif  ^mt 
Sevitt»  iMMraaaid.  was.    lAieb  hiinne  pogingen  Iwaren  vengeelk^  la» 

lang  zij  niet  goed  vonden  ,  de  handhaving  der  pragmatieke  sanctie  , 
sijtKle  eene  seliikkiiig,  die  de*  ILeixer  op  de  opvolginjj  in  zijne  Staten 
gemaakt  liad  ^  op  zich  te  nemtn.  Georob  II ,  Koning  van  Groot-Brit- 
ianjé  ,  Mas  de  eerste,  dii^  aich  hiertoe  liet  overhalen,  eo  den  1«5 
Maaci  I75ihet  Weciier  verdrag  sloot,  waarby  bij  beloofde  tot  de  hand- 
laving  des  pragmatieke lanctie  ttendlen  medewerken,  en  de  Keisev  den 
inhoois  Tan.  ket.  wdray*  la»  SeviUfr  aannan.  Toen  volgde  eindelijk, 
■fcOalolier  mxi  dal  jaar,,  kei  ovemoereo  der  Spanjaarden' naar  Kalim 
Bt»  €moft  werd ,  kort  hierna  ^  ab  Hertog  mui  Parma  en  Fiaoenaa , 
a»  ala  taekamende  6'rQat-Hertngi  Tan  Toskanen.,  in-  Itakö  aoivangeiH 
Aangezien  er  nog  eenige  punten  te  bedingen  waren,  over  welke  men 
b«fc  niet  spoedijy  eens  ^erd,  lrad(Mi  de  Stalen  niet  vóór  den  ^FebruariJ 
1753,  in  net  Weener  vcrdraf^.  Mtït  hunne  toetreding  echter  werd  dc 
Ostendesche  3laaUcliaj)pij  aangemerkt  als  Ncnileti'yd. 

Het  sluiten  vau  het  Wecncr  verdrag  uerd  iecr  kwalijk  genomen 
doar  de  Horen  Tan<  Feankriik  en  Spanje ,  omdat  er  de  kandkaring 
dar  pragmatieke  tanelie  kg  beloora  wa§.  Oek  gaF  ket  aanleiding, 
datslrankrykte'eerdeo  deebnm  aan  den  oorlog  over  de  Fbolftche  kroon  , 
£a>  ita  kebjaan  1755  ontstond,  cn  waarin  de  Keizer  de  zijde  van 
Sooiflg  AüeosTus  III  hield  ,  terwijl  Frankryk  de  partg'  'wm  Koning 
Statii8I.acs  aankleefde.  DeStnten  .  ofsclinon  van  den  Keizer  sterk  daartoe 
aaDgezoclib,  besloten,  op  vjïrzmk  van  Frankrijk,  geen  doel  in  dezen 
Oەrlog  te  nentefl  ^  mits  dit  laatste  rijk  zich  verbond  ,  dc  Gostenrijkschc 
Nederlanden  niet  aan.  te  tasten,  hetgeen  Lodewijk  XY  beloofde,  bij 
erac  ovoraenkomst  van  24  iNuvcmber  1735,  welke  ook  in  alle  deelen 
nagekomen*  werd*  Bn  Kottin|[en  tww  Spanje  e»  Sardinië  namen  deel 
aan  dan^  oadit^  taegca  den  Xeiaea; 

Sddelcfwffl  levtrdèn  de  Koning  Tan  Groot-Brittlinje  an  de  Staten», 
kfc  kei  jaar  1733  ,  een  ontwerp  tot  herstelling  van  den  vrede  orer , 
hetwelk  den  Keizer  niet  kwalijk  behaagde,  doch  door  den  Kunirtg  van 
Frankrijk  en  zijne  bondgenooten  verd  afgekeurd.  De  Keizer  trad 
IsAJcr  in  eeno  bijzondere  onderliandelinjr  met  het  Fransche  Jfof  en  in 
Getober  van  het  gezejydp  jaar  werden  de  voorafgaande  punten  van  den 
vrede  ttisselien  den  Kcixcr  en  Frankrijk  pcteekend.  Spanje  cn  Sardinië 
naiueii  kort  daarna,   mede  aaii.     Duch    Groot-Brittanje   en  de 

Staten,.  oËwfaoon dringend  daartoe  veraockt,  weigerden  die  te  kencHia- 
iren*,  em  keb^fiep  aan  lol'  den  \%>  lüaTemlwr  1738',  eer  er  te  Veenen 
eindelijk  ee«.  «redesvefdrag-  taiaekan  dtn  leinr  eo'  Frankr^k  geskr 
ten  Werd. 


j         '  uiyfif^ed  by  Google 


ALGEMEEN  OVEUZIGT. 


Door  dti  wrón^  en  door  de  Toora%aMule  pnotoii,  die  ned*  ten 
deele  waren  uitgevoerd ,  werd  Don  Cirlos  ,  Kuniiig  vun  Napels  en  Sicilië, 

en  stond  daarentcjyen  Parma  en  Piaccnxa  al  aan  den  Keizer.  AucrsTusIlI 
Ueef  Koning  van  Polen  ,  en  Stanislavs  ,  die  afstand  deed  van  de  Foolscbe 
kroon  ,  bekMam  liet  Hertonrdom  Lotharinrjen  ,  liptM<'lk  na  zijnen  dood 
aan  de  kroon  van  Frankrijk  komen  zoude  ;  waarlegen  aan  Fra-iciscüs  III, 
lïcrtojy  van  Lolharinjen  ,  die  met  's  Keizers  ondste  dochter  gehuwd 
was  ,  het  GroolhertO|jdorii  Toskanen  werd  toegelegd.  \  oorts  nam  de 
Koning  van  Frankrijk  de  handhaving  der  pragmatieke  sanctie  op  zich , 
en  de  Koningen  van  Spanje,  Sardinië  en  de  beide  Siciiiës  traden  eer- 
lang tot  dit  Tfodesverarag  toe. 

De  nut  van.  Bnropa  was  hiermede  echter  niet  Tolkomen  hersteld, 
want,  het  gedrag  der  Spaans( lu;  oorlogschepen  in  West-Indië, 
eenig  misnoegen  tegen  het  Spaansche  Hof  in  Engeland  en  liier  te  Lande 
verwekt  hebbende ,  zoo  ontstond  hiernit ,  in  het  jaar  1739,  een  open- 
bare oorlog  tiissehen  Spanje  en  Groot-Briltanje  ;  welk  laatste  rijk  de 
Staten  sterk  aanzocht,  om  er  deel  aan  te  nemen,  doch  de  Stalen, 
die  van  de  Spanjaarden  eenige  vergoeding  ontvingen  ,  verkozen  dca 
vrede  en  bielden  zich  onzijdig ,  hetgeen  aeer  voordeelig  Toor  hunne 
scheepvaart  en  koophandel  was,  te  meer,  omdat  zij  het  handels- 
vei-drag  met  Frankryk ,  hetwelk  in  het  jaar  171 S  toot  Tyf  en  twin* 
tig  jaren  gesloten  was ,  op  den  21  December  1759  weder  voor  vijf 
en  twintig  jaren  vernieuwd  hadden.  Doch  de  Kngebchen ,  soo  als 
altoos  ,  jaloerscli  op  de  scheepvaart  hunner  naburen ,  belemmerden 
groolelijks  den  handel  np  Spanje  en  Frankrijk  ,  zonder  zich  te  hondco 
aan  het  verdra;r  \an  zeevaart,  dat  in  het  jaar  1674  gesloten,  en  sedert 
dikwijls  bekrachtij^^d  was. 

Nadat  keizer  Kjikel  VI,  den  20  October  1740,  overleden  was, 
maakten  de  Koningen  van  Spanje  en  Sardinië ,  alsnoede  de  Keurvorsten 
van  Saien,  Beyeren  en  Brandenburg  aanspraak  op  *s  Keizers  nalaten* 
schap  ,  ofschoon  die  hy  de  pragmatieke  sanctie  geheel  aan  syne  oudste 
dochter,  de  Aartshertogin  Habia  TuEnEsiA,  toegewesen  was.  De  Ko- 
ning van  Pruissen  ,  voorgevende,  als  Keurvorst  van  Brandenburg,  ge» 
regligd  te  zijn  tot  een  gedeelte  >an  Silczic  ,  viel  in  dat  hertogdom  en 
maakte  zich  van  onderscheidene  sleden  meesier.  De  oorlog  tegen 
's  Keizers  erfdochter,  die  zieh  terstond  voor  Koningin  van  Hongarije 
en  Bohcmen  had  doen  uilroepeii ,  werd  eerlang  algemeen.  Het  Fran- 
sdhe  Hof  hield  de  zijde  der  Keurvorsten  ,  en  bragt  te  weeg,  dat  de 
Keurvorst  van  Beijeren  «  in  het  begin  des  jaars  1742 ,  onder  den  naam 
van  Kabel  YII  ,  tot  Keiier  verkoren  werd.  De  Staten  soehten  den 
vrede ,  tnsschen  de  Koningin  van  Hongarye  en  den  Koning  van 
Pruissen  ,  te  herstellen.  Zg  ondersteunden  de  Koningin  met  geld  ,  en 
besloten  tot  het  aanwerven  van  meer  krijgsvolk.  Eindelyk  werd  den 
28  Julij  1742  ,  te  li  reslaw  ,  de  vrede  tusschen  dc  Koningin  van  Hon- 
gai  ije  en  den  Koning  van  Pruissen  geteekend,  en  daarby  het  grootste 
gedeelte  van  Silezië  aan  Pnii.'isen  algf-staan. 

Met  de  meeste  andere  Vorsten  ,  die  door  Frankrijk  geholjx  n  werden, 
hleef  Mabu  Thebesia  echter  nog  in  oorlog.  Met  den  Koning  van 
Sardinië  had  zij  zich  reeds  vroeger  verdragen.  Het  Engelsehe  Hof 
deed  zyn  uiterste  best,  om  de  Staten  over  te  halen  tot  deelneming 
in  dezen  krijg.  Frankryk  bood ,  daarentegen ,  den  Staten  een  verdrag 
van  onzijdigheid  •  aan  ,  even  als  de  Komng  van  Groot-Brittanje  ook'^ 
met  opzigt  zijner  Duitsche  heerlijkheden  gesloten  had.  Doeh  de  meeste 
provinciën  besloten ,  in  het  begin  van  het  jaar  1745 ,  zich  dieper  in 


Digiii^L.a  Ly  Google 


TWEEDE  STADHOüDERLOOZE  KEGBRING. 


9$ 


ilei  oorlog  te  tieked,"  ën  de  Koningin  van  Hongarijen  tnet  twintig  M« 
eend  man  le  ondersteonen..  Dit  bcsltiit  verwekte  veel  ongenoegen  aan 
bet  Frausche  Hof,  daar  men  v<  rsioii(! ,  dat  de  Staten  niet  verpligt 
varen  'tot  zulk  ncMini  ondersland  ,  lictweik  eeiiijj^e  leden  van  denotaat 

ook  [reoordeeld  hadden.  Oaderliisschon  had  Koninjjin  van  Honga** 
rij(ii  ouk  met  den  JLoniug  van  Polen,  Keurvorst  van  Saxen ^  vlSda* 

Meten  Le  sluiten. 

Het    Frnnsrho  Hof,  eerst  onder    de    Itand  eene   onderneminir  op 
Groot-BrilLanjc  begunsti|j[d  hebbende,   die  de  Stalen  deed  besluiten, 
wn  Soning  Gaoaas  II  met  scheuen  en  vidk  te  ondersteuaea  ,  verklaarde 
daarna  den  oorlog  aan  Groot^Brittanje  en  wat  later  ook  aan  de  Ko« 
aingta  van  Hongar^en.   Hierop  veroverden  de  Franachen  een  i  «re  plaat*' 
sta  in  de  Oosten  rij  kschc  Nederlanden,  waarin  Staatschc  bezettin  j  lag,  i 
volgens  ket  fiarrière-traktaat  van  het  jaar  17K5.    Op  de  tyding  van  • 
deie  verovcrinnren  besloten  de  Stalen,  om  de  KoDin{rin  van  ITonfyarijën . 
met  Dog  twintigduizend  man  te  ondersteunen.    Het  Fransche  Hut'sloe^  i 
DU  den  Staten  anderwerf  een  verdra^  van  oaxydigkeid  voor  ^  dat  we* ; 
derom  van  de  band  ffewezcn  werd. 

De  togt  van  bel  Oustenrijksche  leger,  onder  Prins  Karel  vaji  Lotua- 
inoni,  over  den  Rijn  ,  noodzaakte  de  Franschen  ,  het  grootste  gedeelte 
knaaer  krijjsmagt  oit  de  Oostenrijksclie  NedcrUndea  naar  den  By»«i 
laot  te  voeren.   De  Koning  van  Pmissen  besloot,  Keiier  Kabel  Yil> 
met  hulptroepen  te  ondersteunen  ,  hct(rcen  Prins  Kisuover  den  stroom'» 
deed  tern||[  keeren  ,  waarna  ky  het  Pmissiseke  leger  uit  Bohemen  ver-  > 
dreef  en  Opper^Silezie  herwon.    Hierop  werd,  den  8  Januarij  1745,; 
te  Warschau  een  verbond  tusschcn  de  Konin|rin  van  Hong-arijën ,  den 
honing  van  Groot-Brittanje ,   den  Koning   van   Puien,  als  Keurvorst, 
van  Saïen  ,  en  de  Staten  d«M*  Vereemgdk    I'i\ovixcik"<  gesloten.  • 

Nadat  Keizer  Kauel  Vil  ,  den  20  Jauuarij  11  kS  ,  overleden  was  , 
thot  de  Koningin  van  Hongarijen  te  Foessen  «en  verdrag  met  zijnen  -eeni*! 
gen  soón  MAxmiUAMi  Josar ,  die  kem  in  de  keurvorsteiyke  waardigheid 
Ofer  fieijercn  opvolgde,  en  kaar  gemaal,  dé  Groot^tfertog  van  To9^ 
kanen  ,  werd  ,  'onder  den  naam  van  FaAiiGiscos  I ,  tot  Keiier  verheven. 
Be  Koning  van  Grotft^Brittanje  kwam  te  Hannovcr  met  den  Konin(j^ 
Tan  Prnissen  overeen  ,  wegens  de  voorwaarden  ,  op  welke  de  laatste  zich 
zoude  lalen  bevredigen  met  de  Koningin  van  llonf|arijen  en  met  den 
Kenrvorst  van  Saxen.  De  voorspoed  der  Prnissische  wapenen  nood- 
zaakte de  twee  laatstgcnielde  Mogendheden  .  om  in  deze  voorwaarden 
te  bewilligen  ,  waaruit  dc  vrede  van  Dresdeu  unlsLond,  die  den  i^O 
Beèember  l74d  getcckend  werd. .  De  Franscken  kadden  intUMckea 
ondersckeidene  steden  in  Vlaanderen  en  HenegOuwm  veroferd ;  maar 
de  opstand,  dien  zij  tn  GroOtpUttanje  Terwekt  kadden,  werd,  onder 
anderen  met  Staalsche  hnlp  ,  gelukkig  gedempt.  Op  den  voorslag 
van  het  Frausche*  Hof  •  werd  nu,  op  het  einde  van  het  jaar  1746,  te 
Breda,  over  den  vrede 'gehandeld.  Doch  deze  handeling  liep  vruch- 
teloos af.  De  Koning  van  Frankrijk,  genoegzaam  alle  de  Oostenrijksche 
Nederlanden  beinafriirrtllicbbende ,  verklaarde  nu  aan  de  Stalen  ,  op  den 
17  April,  dal  bij  hunnen  bodem  niet  langer  oützien  zoude.  Ten  zelfden 
dage  vielen  zijne  troepen  in  S taats -V laandc ren  en  bemagtigden  er, 
binnen  korten  tijd  ,  de  meeste  sterke  plaatsen.  *  « 


5* 


M  AL6SMKRN  OTSEZIGT. 


m  itgpnmJTO  DER  VËREENIGDE  NEDEHLANBEN ,  OUWR 

WILLEM  IV  EN  V. 

De  burgerij  in  oiKlcrschtMtlene  Zecuwsche  steden  vorderde  nn  ,  d,*)!  de 
R^criijg^  Willem  KvnEL  Heimdrik  Friso,  Prins  van  Oranje  y  die  reeds 
Stadhouder  van  drie  provincie»  was  ,  ook  aanstelde  tot  Stadhouder  van 
Zeeland,  waartoe  hij  dun  ouk  ,  den  2ü  April  1747  ,  te  Y  e  e  r  e ,  en 
daarna  ia  de  andere  tteden  werd  uiteeroepea  ,  wordende  TOorU  door  de 
Staten  aangeiteld  tot  Sudbouder ,  Kapitein-Generaal  en  Admiraal  vnn 
Zeeland.  .Dit  Yoorbeeld  volgde  men  weldra  in  de  drie  andere  pro- 
vinciën, die  geen  Stadhouder  hadden  ,  en  wel  eerst  in  H  o  11  a  n  d.  Ta 
Rotterdam  werd  de  Frini ,  den  ^  April ,  tot  Stadhouder  uitge- 
roepen. Op  dien  da{j  en  eeni(je  vol{rende  dajjen  ook  Jn  de  andere  ste- 
den ,  waarop  de  aanstelling  door  de  Stalen,  den  3  Mei ,  volgde.  De 
Staten  van  Utrecht  en  van  Overijssel  verhieven  den  Prins  tot 
dezelfde  waardljyhcden  ,  en  de  Staten-Generaal  stelden  hem  aan  tot  Ka- 
pitein-Admiraal en  Generaal  over  de  ^eheele  krijgsmagt  der  VBBEJEKifiog 
nonirciiii.  Alle  deie  waardigheden  werden^  wat  later ,  erfelijk  vmw 
hlaafd  in  *s  Prinsen  mannelijke  en  vrouwelijke  nakomelinaMhap. 

Om  aich  te  sterken  tegen  de  ovennagt  der  Franschen ,  uoten  Groot* 
Brittanje  en  de  Staten  eindelijk  een  verdrag  met  RiMland,  waarhd 
dit  ryk  lich  verbond  tot  het  leveren  van  37,000  man  huiptroqien, 
die  eerlang  optrokken.  Dit  had  ten  gevolge ,  dat  men  overeenkwam, 
om  te  Aken  over  den  vrede  te  handelen ,  waarvan  de  voarafgaaiide 
punten  den  50  April  ,  en  het  formele  verdrag,  den  18  October  1748, 
g«teekend  werden.  Frankrijk  stond  daarbij  af  van  alle  zijne  verove- 
ringen ,  en  de  Stalen  werden  in  het  bezit  der  verlorene  steden  en 
plaatsen  heretdd. 

.  fie  worheffiog  van  den  Pkma  TAV  Okam  had  het  volk  niet  oelieel 
hémdigd.   Zoo  lang  nog  dieidfile  Regenten ,  waardoor  het  daobt  ge# 

•edrakt  te  syn  ,  op  het  kussen  hieven,  en  de  misbruiken  stand  hiel* 
den  ,  waarover  het  zich  beklaagde  ,  baatte  de  verandering  weinig.  Hel 
volk  meende  hel  regt  te  hebben  ,  om  dadelijk  ,  en  uit  zich  zelve  ,  alle  dia 
misbruiken  af  te  schaiTcn .  op  denzelfden  voet  als  het  door  de  luide  verhef* 
fing  der  volksstem  de  Stalen  genoegzaam  had  gcdwongen,tot  herstel l'ug  van 
het  Stadhouderschap.  De  posterijen,  destijds  een  eigendom  der  sle- 
den ,  zag  men  zich  gedrongen  op  de  meeste  plaatsen  aan  den  Prins  op 
te  dragen  ,  die  ae  terstond  aan  de  Steten  oz  aail  het  gemeene  land 
Ita»  HoIUnmI  overliet.  De  ambten,  die  meer  door  gunst  dan  naat 
hekwaamèeid  begeven  werden,  wilde  men ,  op  sommige  plaatsen ,  dat  in 
het  openbaar  zouden  verkocht  worden  ;  dit  werd  echter,  door  den  Print 
nfgnkenrd*  In  het  stcbel  der  gtmeene  middelen,  welke  tot  nu  toe  verpa<^ 
geweest  waren  ,  wenschle  men  ,  uithoofde  van  den  in  het  oog  loopen-> 
deji  rijkdom  van  sommige  pachters  en  de  lüer  en  daar  plaats  behbende 
misbruiken  ,  eene  geheele  verandering ,  v  elke  dan  ook  op  *s  Prinsen  voor- 
stel plaats  had,  nadat  in  het  jaar  1748  op  de  meeste  plaatsen  de 
huizen  der  pachters  gephmderd  waren.  Duor  al  dit  woelen  van  de 
gemeente  werden  de  Regenten  eindelijk  soo  wars  van  de  regering,  dat 
1^  in  Holland  aeltt  bewilligden  in  eene  resolutie  der  Staten,  waarhy 
de  Prins  Erfstadhouder  gemagtigd  werd,  om  de  regering  alona  tn  wen» 
anderen  ,  soo  als  ,  in  dit  en  de  jaren  1748  en  1749,  dan  ook  geschiedde. 

Toen  de  rust  hersteld  was  ,  trok  Prins  Wiuan  lY  zich  den  vervallen 
staat]  der  fabrijken  en  des   handels  aan,  maar  werd  den  20  Octobcr 

1751,  in  den  oudei-dom  van  40  jaren ,  door  den.dood^  injgnn 

I  . 


Digitized  by  Google 


iumT]a..BBRTaBsiN.raD.,oiiMawiL£nivra 


moe  ontwerpen  gastuit,  wordènde in  sQne  hooge  vatrdif lieden  opge* 
Tolgd  door  zijnen  soon  Willem  V  ,  onder  de  voojjdijschap  van  lijne 
Moeder  Anna,  Prinses  van  Groot-firitianje ,  lcr>\ijl  de  overleden  Prins 
reeds  vroejjer ,  toen  hij  zijne  jjeïomJIicid  voelde  verzwakken,  bewerkt 
kad,  dat  Prins  Lodewuil  Eb^st  van  BauNSWUiL-WoLFETiBCTTEL ,  in  1750 
tn  dienst  van  bet  Gemcenebest  getreden  ,  was  aangesteld  ,  om  bet  alge* 
laeeae  onperberel  te  Toeren  over  de  troepen  Tan  den  staat,  gedurende 
des  Stadhouders  minderjarigheid  ,  zijnde  bQ ,  by  AmuTs  dood ,  dadelttk 
door  de  Staten  TM  H o  1 1  a  n  d  en  verrolgeos door  de  Staten4ieoeraiiif 
ia  de  beirekking  van  VeldmaarsdiallLy  in  den  eed  fe&onwn,  dodi  ey 
e^ne  zeer  beperkte  instructie. 

Toen  er,  in  het  jaar  175B ,  een  nieuwe  oorlojj  tusschcn       Franschen  . 
cjiEngelschen  was  uitgebarsten ,  besloten  de  Staten  zich  geheel  en  alonzy' 
dig  te  houden.    Desniettegenslaandc  bragten  de  Engelsehcn  den  Neder- 
landscben  handel,  nu  door  de  onzijdigheid  weder  zeer  aan  het  blocijen  , 
giToelige  slagen  toe ,  door  het  nemen  van  56  koopvaardijschepen  ,  welka 
sy  aiel  «flaen  vrvigeven  ,  dan  na  de  lading  ,  die  zij  ?oor  contrabande 
UddeB ,  Tooff  goeden  prys  vecUaafd  te  bebbea.   DaarenboTen  namaa 
deBagelsclie  kapers  de  sebepaOf  sclfs  tot  tusschen  Ameland  e». 
Terscbelling,  vre^ ,  aoodatmen ,  in  Augustus  17)$8,  de  schade  door. 
de  Nederlanders  geleden  reeds  op  12  niilUoen  gtttdens  rekende.    Op  da> 
klagten  der  Nederlandsche  kooplieden  hierover,  eischte  Engeland,  dat 
men  den  handel  op  de  Fransche  West -Indische  volkplantingen  zoude 
nalaten  ,  en  wilde  cenige  artikelen  van  scheepsbehoeften  onder  de  con-» 
trabaude  begrepen  hebben.   De  Staten  van  Holland  beloofden,  onder 
de  band  ,  voor  den  gezegden  handel  coovooi  te  weigeren  ,  cq  den  koop* 
iiidei»  Iriervas  ta  waarscbówen ;  ia ,  zij  geboden  a«l&  diep  baodel  lo. 
staken,  maar  beipeerden  dan  ook  Tan  fingeland ,  dai  Toortaaa 
§mm9  sebepea  meer  laqda  opbrengen  of  ondersoekfA,  en ,  dat  men 
over  de  reeds  opgebragte  schepen  spoedig  goed  regt  sou  doen,  maar 
fiagelaad  wilde  die  Tr^heid,   ofscboon  door  bet  verdrag  van  1674. 
ffewtiarbori^ ,  sondcr  aeaige  beioile  Tan  sijne  syde  te  geTen»  Teniiatigd 
hebben. 

Te  midden  dezer  oncenigheid  overleed  Prinses  Ahna,  denl^January 
i7^9 ,  in  haar  vijftigste  jaar.  De  Hertog  vau  BRDNS'wtJ&  werd 
Qu  als  voogd  en  plaatsvervanger  van  den  onmondigen  Stadhouder  er* 
ksnd ,  ia  xoo  Tonre  bet  leger  betrof  j  liet  staatlmndig  gezag  befaiddefli 
da  Staten  aan  sieb  tot  *sPnnsea  meerderjarigheid.  Daar  de  Engel- 
se kapers  aanbondimd  hunne  roorerijen  Toortzetteden ,  begoten  d« 
Staten,  in  tot  hei  uitrusten  van  25  oorlogsebepen ,  ten  eindt 

de  koopvaarders  te  beschermen  en  dit  was  van  een  eenigsins  gewenscht 
gevolg,  want,  daar  de  Nederlandsche  zeelieden  nn  toonden  ,  niet  van  deo 
ouden  heldenmoed  der  vaderen  ontaard  te  zijn ,  bragten  zij  menige  rijk 
bevrachte  kiel  binnen  ,  die  andera  gewis  eene  prooi  vü^n  de  Eq^elsisbd 
hebzucht  zonde  zijn  geworden. 

Eindelijk  werd  de  vrede  ter  zee ,  op  bet  einde  des  jaars  1762 ,  ta 
leotainebleau  ,  tussehen  Frankrijk  ,  Spanje ,  Engelaim  en  Portugal , 
gfsloten  ,  m  inlPdMniarij  1763  Tolgda  die  te  lande  tnsscben  deUierni 
ca  den  Koning  Tan  Pniissen,  met  wien  Zweden ,  feeds  in  Hei  dei 
vorigen  jaara*,  op  bet  Toetspoor  van  Rvsland,  dan  Trede  fstrolSMi 
bad. 

(vedarendc  de  dertien  jaren  ,  welke  de  nu  heerscbende  algemeene 
vrede,  duurde  (een  oorlog  tusschen  Turkije  en  Rusland  uitgezonderd), 
steeg  NsèALAADS  handel ,  en  de  daarmede  gepaard  |^aaada  welvwt  $ 
tot  eenen  ongemeenen  trap  van  luister. 


Digiii^L-ü  Ly  v^oogle 


W  ALOBMBfiN  OVBRZIGt. 


De  g[c6cliiUen  ,  in  het  jaar  1775 «  tiittchen  Engeland  en  t|jne  Nodrd^ 
Atnerikaiinsehe  T«^^>lantiniren  gereten «  hadden  ten  gerolge,*  (Int  de 
Aoorfl- \iiiorlkanr!i  .  in  177(i,  ren  conjyre»  l)ij(»<'n  riepen  ,  en  zirh  in  het 
Aol|»-(M)(le  j.iar  onariiaiikolijk  verkl.ianlcii.    Daar  de   Nederlanders  den 
Kn;',f  iM'liea   lml[>  wci^'oi den ,    en  oiizijdij»-  wenseliten  Ic  blijven  ,  namen 
dc  UiaLsten,  die  op  de  rijk  «reladi'ii  bodenis  van  den  Staal  vlamden  ,  hot 
cörstc   voor>vertdsel ,  dat  zij  konden  vinden  ,  te  l)aal ,  om  den  Staten 
d«i^ödi4«^;ée' TCfklnren^'-en,  eer  nien-  daarvdn  eklen  konde  ènd€m^i 
zijii  V*  vermeesterdéii  /ij  een  rrroot  aantal  scKepen  ,  die,  op  de  trMnr* 
d^'  iM!jpdW<][en  stenoende ,  <^ortmt  de  /ec*  bonwden  ,  zóodat  xij  r«ediiep> 
den  laatsten  Jaiiuarij  des  volgenden  jaars  meer  dan  200  k^ofivaarden, 
nftft  'wel  lis  miliio(*n  aan  waarde ,  jyenoinen  ltSdden»    Ook  werden  ome 
West-IndiseJie  kol^niiMi   door  lien   heniaf.ti'fd  ,  maar  -weldra  "wedcr  hef^ 
nomen  door  de   Franseiien  ,  die   de  Aineiikanen    onderslennden.  Be 
Slaat,  uelcer  zoo  nin<r;i'r  ter  zee,    scheen  weerloos  aan  de.  frf»nade  des 
vljands  {{csleld  ,   of  aan  het  medelijden  van  eenen  vreemden  slaat ,  te 
zijn  overjjeieverd.    De  kt>opbandcl  stond  bijna  stil ,   men  durfde  nieU 
'vtMendeil^  de  be«rten-'ln  de  koepsteden' waren  eehier  iritgeiUrren; 
di'^NeAei^Uilidiohe  yUff  waatrde  lieh  niet  meer  op  see .  en  deer  de 
Zonè,  waar  in  1780  no^  20o8  Nederlandsebe  bodénit  etevenden  ,  seiK 
èén  *eiE^,  in*  1781  sleohtB  elf.    De  Oest-lndiscbe  Compan^nic  bield  op  met 
bbtalcn  en  men  kon  naainvelijks  tejjen  6  ten  honderd  [ycld  bekomem 
Nadat  echter  de  Nederlanders  weder   Ier  zee ,   onder  anderen   den  5 
Ann-nstus  1781  ,  in  den  slafj  op  Dofyjrersbank  ,  {^etoond  hadden,  dat  noj 
het  heldenbloed  linnner  vaderen  door  htinne  aderen   stroomde,   en  de 
Engcclscben  ^   zoo  in  Amerika  als  elders  ,    aanmerkeiijken  tegenspoed 
ondervonden  ,  wendden  deze  laatsten  xicb  ,  door  tnsschen  komst  der  Rus* 
efedbtf  Géaarten  Ie* Lenden  en  te  *<  6ravênha<re ,  aandeBtMn',  lerver- 
Mjfjinff  van  eenen  wapenstilstand  en  Tan  eenen  virede ,  op  ëen  Toet  vaa 
dif^des  jaars  1674, «eii  even  voordoelig  voor  de  NBnBBM^HVi'c.  Maar 
iiien '  bésloot  van  onze  zijde  zich  in  hel  vredeswerk  niet  Van  Frankrijk 
en  Spanje  te  scheiden.    Daar  deze  beide  Mogendheden  eobter  zich  niet 
ontzaji^en  ,  om,  den  2  September  1785,  te  Parijs,  eenen  afzonderlijken 
rede  aan  te  jjaan     zoo  werden  de  Staten  nn  [jenoodzaakt  ,  om  ,  op  vet'l 
onvóördeelijjer  voorwaarden  ,  dan   hnn  eerst   waren  aanjï'eboden  ,  met 
Engeland  te  bandelen ,  wordende  de  vrede  tnsschen  de  Yeivee:<igdk  Ne- 
BCRLAWDEü  en  dien  Staat ,  op  dcni  20  Mei  1784  gesloten  ,   en  daarbij 
If  e^r  ap  atüam,  op  de  Inasi  van  Coforoaodel,  aan  de  BngdsolMn 
i^t^liian  v  '  tepwtjl  dat  rijk 'de  ongestoorde  seheepYaart  in  de  Oostiodi- 
tohb'>iriitéreo^;  en  zelft  in  de  M  o  1  n  k  ao  k  è  aee^bekwam. 
•^•'  Intnsschen  wérd  ons  Vaderland  met'ieenen  nienwèn  oorlog  bedreigd, 
doórdien  Keiier  Jozbf  II,  de   grcnsvcslinjén ,  in  de  Oosten rijkscbc 
Nederlanden  ,    waarin    wij,  ten  gevolde  van  het  bnrrièretraktaat  van 
het  Jaar  171 Ï5,    bezetlinjf  hadden,   door   de  \<(lerlanders  wilde  ont- 
rnimd  hebben.     Dit  ||eseljiedde j  maar  toen  bij  levens  liet  openen  der 
Sabelde  begeerde,  en  daarin  tegenstand  vond,  verklaarde  de  Keizer 
de  vyandelijkbeden  begonnen.    Na  veelvuldige  onderhandelingen ,  zoo  te 
ll^iMaien  als  te'  Versaillea,  kwam  heV  eokler ,  den  8  Noveiaber  1785, 
dMr>beaiMdeling  van  Frankt^k,  tot' eeoT' verdrag,  waai4nj>  de  KeiiePt 
fèg^n^ien  millleen  guldens ,  benevens  de  slqebting Tan  deforten  de  Krnis- 
schans  en  Frederik  Hendrik  en  de  overgave  van  L  i  II  o  en 
Liefkenshoek,  viin'  sijne  eiseken  op  M  an  s  t  t  1  c  b  t  cn  het  openen 
der  Sichelde    afzn;*'.      Twee  dagen   later  werd  te  Fontniriebleau  ew 
Yerwerend  verbood  ius«cben  den  ötaat  en  Frankr^ik  geilotcn. 


Digitized  by  Google 


REPÜBL.  DER  VEMEN.  NEDERL,OIIDER  WILLEM  IV EN  V.  «f 

"Wêi  de  Staat  uitwendig  tot  rust  grekomen  ,  maar  had  daarente- 
•fw  met  iHnnenlandsche  beroerten  te  kampen.  Daar  souimigeo  aan  4e  r*- 
toiynff  werkeloosheid  en  verkeerd  bestuur ,  gedurende  den  oorlog  mef 
Eiqjdand  ,  te  laste  legden  ,  veroorsaokte  dit  zoo  veel  misnilegen^  .dat 

men,  om  Tcrbelerinjr  der  ingeslopen  misbruiken,  en  lilfs  oiii  verini»t 
dcnngr  van  liet  sladlioudcrlijk  {fczag  ,  begon  te  roepen.  Uierdoor  werden 
de  biirrrcrs  ,  en  zelfs  ook  de  Regenten,  in  Sladhondcrsgczinden  en  Pa- 
li  iolU'ii  verdeeld.  De  laatslen  ,  alonirne  wxyapend  ,  deden  zich  ,  vooral 
lu  Holland,  l  trcclit  en  O  v  c  r  ij  s  s  e  I  ,  jrelden.  Jh.  licriorr  tan  Brims- 
mjkrWolfvitbulfcl  j  die  zeer  de  Pal  nollen  in  liaat  slond  ,  vooral 
•nadal  men- bet  bestaan  ontdekt  liad  eentr  acte,  A^aarin  hij  zicli  ver- 
banden had,  tot  bestendige  raadgering  aan  den  Prins,  die  hem  daar- 
door tegptti  alle  verantwoording  vrijwaarde,  sag  zicb  genoodsaakt ,  met 
nederlegiging  van  alle  zijne  waardigheden ,  bet  Land  te  verlalen. 
Daarentegen  werden  Hallem  en  Elhnrg,  hunne  poorten  voor  de  sol- 
dalen sluitende  en  zich  door  de  schutterijen  verdedigende,  met  kracht 
van  uapenen  innrenoinen  en  geplunderd.'  De  Prins  werd,  als  Ka- 
pitein-Generaal, geschorst,  do  rej;erinjr  veranderd,  en  *s  Piinsen  Echt- 
genoole-,  op  eene  reis  van  Nijniejren  naar  's  (ira venha(jc,  aan  de 
•Goeianverwellesluis ,  lussciien  Gouda  en  Schoonhoven,  door 
•do  aldaar  hggenflc  gewapende buqrers,  aangehouden.  Haai  broeder,  de 
•Koning  van  Prmssen,  eisebte  voldoening,  en  toen  deze  ach terhl«jef, 
•rukte  in  1787eeh  Pmissisch  lejjer  in  de  Ncdebi.ari»bi  ,  waarop  de  voldoenins 
.-volgde ,  en  de  oude  r^eringsvorm ,  den  Stadlronder  toegedann ,  'hersteld 
-werd.  Vele  der  gewapende  vrijwilligers  weken  nu  naar  Frankiijk  ,  an- 
deren werden  fyehannen,  en  al/oo  de  rust,  scliijnbnar  en  voor  dien  tyd 
slechfs,  hersteld,  hoewel  niet  zonder  dat  hier- en  dq«r  OVOT  tiaanCf 
•merkelijke  onnrcre.';ekihcdca  geklaa'yd  werd. 

Kort  na  deze  onlusten  had  er  in  Fivmkrijk  eene  [yrooLe  omwenteling 
.plaats,    van  dc  ai'schuwelijlvste  nioonlLOoneelen  {re^^)l;;•d.    Dal  Koiiin.fj- 
Iryl^  werd  in  een  geuiecnehcsL  veranderd  ,  en  de  Koninjf  van  dat  ryk , 
'LomwukXVI,  verloor,  den  81  Januarij  1793,  zijn  hooldop  hot  sch^- 
.yot.    De  Nationale'eonventie ,  in^wier  handen  destijds  de. hoogste magt 
in  Frankrgk  berustte,  verklaarde,  den  1  FebmariJ  daaraattvolgeiKle, 
den  oorlog  aan  den  Koning  van  Engeland ,  alsmede  aan  den  Stadhsmdtw 
der  VbREEi^iGDE  NeDEnLANDOi ,  en  zoud  een  talrijk  leger  op  onze  greaz^ni 
hetwelk  aanvankelijk  cenijre  slwlca  innam,  maar  ten  laatste  voor  dc 
magt  der  Oosten  rij  kers  nir>est  wijken  .  die  dc  veroverde  steden  deden 
ontruimen.    Het  d«iur(h'  echtor  niet  hinjy  nl'de  Fi ansehen  sloe;]^en  hunne 
'Vijanden  weder  terug,  vielen  op  Wwnw  on/.e  jrrenzen  aan,  en  vonden 
gelegenheid,  daar  de  bijzonder  slrcnofe  winter  van  171)4-  MÏÏS  eeueo 
Sterken  ijsvloer  over  de  rivieren  gelegd  had  ,  om  tot  in  bet  hart  van 
.bet  land  door  te  dringen.    De  Stadhouder,  Willek  V,  stak  nu,  den 
'  18  Januarij  179»,  in  eene  visscherspink  naar  Engeland  over,  waarop 
•dc  groote  omwenteling  voorviel  ,  bg  welke  hel  aloude  Slaatshestuur 
geheel   van  gedaante  veranderde,  en  dit   land  den  titel  van  BatAaj- 
wHi-  ltn»iiBriF.K  aannam;  terwijl,  hij  hel  Haagselie  verdrag  van  20  April 
1795,  's  lands  onanianlvclijkheid  erkend  werd  ,  maar  tevens  ecu  {^loot  {je- 
deellc  der  (i  e  n  c  r  a  1  i  l  e  i  l  s  1  a  n  den,  en  \m'1  :  S  t  a  a  l  s  -  V  1  a  a  n  d  e  r  e  n  , 
üla  a s  t  r  i  c li  t ,  Venlo  en   8  L  a a  t s -  li  i  in  li  u  rg  ,  aan  Frankrijk  werd 
•afgestaan,  dat  tevens  bezetting  legde  in  Vlissingen,  en  de  vrijheid 
bekwam,  om  zulks  ook  in  *s  Hert  o  gen hosch  ,  Grave  en  Ber- 
.gon-op-Zoom  te  docn|  en  hetwelk,  mede  de  vrije  .vaart  op  de 
DchelJe,  de  Maas  en  den  Rijn  en  100  miUioenen  gulden  be- 


Digitized  by  Google 


16 


▲  LG£M££li  0V£AZ1GT 


dong ;  terwijl  de  BATAmcHs  Repubuek  bovendien  nog  2d,0(K)  mtm  ' 

Ifransche  troepen  moest  onderhouden,  voeden  en  klecdcu  ,  welke  troo*  ' 

pen  onder  eenen  Franschen  Bevellieliber  moesten  staan,  die  voktrekt  ' 
niet  aan  de  Regering  van  dit  land ,  maar  alleen  aan  die  van  Frankrijk , 

MdeijgescUkt  en  verantwoordelijk  was.  ^ 

BAXAAFSGHB  JlEPUBUEK.  < 

Bij  de  omwenteling  tan  het  jaar  t79ï5 ,  werd  de  Stadhouder  van  zijos  ^  ' 
waardigheid  vervallen  verklaard,  hoewel  de  Al gemeene  Staten ,  vooreerst, 
ter  onderhandeling  met  vreemde  Mogendheden ,  nog  op  den  ouden  voet  ble« 
Ven ,  behalve  dat  ooL  afgevaardigden  uit  Bataafsch-Braband,  wcUl 
gewest  vroeger ,  onder  den  naam  van  Staatf-Braband,  tot  de  Ge» 
neraltteiislandon  behoord  had,  sitüng  in  die  ver|pidering kro« 
nen'f  de  Raad  van  Htate  werd  in  een  C»jitjiitV  tot  de  jélgêmeene  Mokm  es» 
ket  bondaenootschap  ft  Lande  veranderd,  en  de  Admiraliteit  dooreea 
Comité  der  Morim»  varvangen.     Doze  staat  van  saken  was  echter 
niet  van  landen  duur ,  want   in  het  begin  van  1796  werd  er  besloten 
tot  het  bijeenbrengen  eener  Nationale  V ergadering  ,  uit  personen  uit  alle 
gewesten  der  llcpubliek  samengesteld  ,  welke  een  ontwerp  van  consti- 
tutie moest  beramen  ,  en  het  volk  ter  goed-  of  afkeuring  aanbieden, 
fiet  ontwerp,  door  deze  \ergadering  opgemaakt,  werd  echter  den  8  Au-  . 
gustus  1797  verworpen.   Nn  kwam  eene  tweede  ^olmaJe  Fitymb* 
rtn^  by  een ,  die  ,  na  de  nitsetting  van  sommige  harer  leden  op  dm 
^  Januarij  1798,  waaibÜ  sQ  den  naam  van  CemtHhiefftmée  rttfsr 
derxng\ïaA  aangenomen,  een  tweede  plan  ontwierp ,  hetwelk,  den 
April  van  dat  aelfde  j<uur,  werd  aangenomen.    Bij  deze  Staatsregeliog 
werd  de  BATAAVScaiB  nEPusLiEK  verdeeld  j  te  vleten  :  in  acht  departe- 
menten :  desems,  de  OudeIJssel,  dcRijn,  dcAmstel, 
Texel,  de  Delft,  de   Dommel  en  de  Schelde-en-Maas.  , 
Aan  een  uit  volksvertegenwoordigers  zamengesteld  ligchaain ,  verdeeld  ' 
in  twee  kamers  ,  van  welk  de  eente  kamer  60  en  de  tweede  kamer  90 
leden  tolden  ,  en  hetwelk  den  titel  van  Wetgetend  Lipehamm  voerde, 
werd  daarbij  de  wetgevende  magt  voor  den  Staat  m  hare  ijehedb 
uitgestrektheid  toevertrouwd,  terwQl  een  UUvowttd  Setdud^  nit  ^ 
leden  bestaande,  daarentegen  in  s^n  gezag  zeer  beperkt  was,  bebalvs 
Omtrent  de  gewesteiyke  belangen  ,  welke  het  geheel  moest  betorgSB. 

De  omwentelinfr  van  179'5  wikkelde  ons  dadelijk  in  eencn  oorlog  met 
Engeland  ,  waardoor  wij  weldra  de  meeste  onzer  Oost-  en  West-Indische 
bezittingen  en  honderden  koopvaardijschepen  verloren.  Deze  oorlog 
eindigde  wel  met  eencn  algemeenen  vrede,  die,  den  S7  Maart  1802, 
te  Amiens ,  gesloten  werd,  maar  ook  die  vrede  werd  spoedig  weder 
verbroken ,  en  was  hierdoor  in  de  gevolgen  zeer  nadeelig  voor  oos,  want, 
behalve  dat  wij  daarby  het  kostbare  eiland  Gei  Ion  aan  Bngelandmoe»*  | 
ten  laten  ,  vielen  alle  onse  rijk  geladene  en  te  hnis  komende  schepeo 
in  handen  der  Ëngelschen,  die  ons,  reeds  den  IS  Mm  1S03,  weder  op 
nieuw  den  oorif^  verklaard  hadden* 

Tntusschen  was  de  Staatsregeling  van  1798  in  1801  weder  door  eene 
nicuMC  vervangen,  waarbij  de  oude  provinciën,  onder  den  naam  vao  i 
departementen  ,  maar  met  de  oude  grenzen  en  namen ,  hersteld  wer-  j 
den ,   zoodat   destijds    de   Bataaische    Bepubliek  bestond  uit  de  vol-  | 

«ende  negen  deuartementen  :Geldcrland,  Holland,  Zeeland, 
rtrecht.    Friesland,    OverysscL,    Stad  en  Lande, 
Brentheen  Braband.   Volgens  dcse  staatsregeling  werd  ook  de  ! 


y  j^Lo  L-y  Google 


BATA^FSCÜË  EEPUBLIfiK. 


ja^wi  hel  WetfeTead  Lt^ckaaiBy  lUt  aa  iiH95  kden,  in 
^foe  luuner  ▼ercenigd,  liettond,  «anmerUyk  bepefkt  eo  het  VUvoê» 

ftnd  Bewind  aan  12  leden  opgedragen. 

la  18(KI  werd  er  echter  weder  eenc  andere  Staatsregeling  aangenomen ^ 
bij  welke  men  het  voornaamste  bewind  aan  eenen  Raadpennomufu  loo* 

betrouwde,  naartoe  benoemd  w(rrd  Mr.  RuTCEa  Jaü  ScHiaxELPENiiiifcK  , 
terwijl  de  Wetgevende  iiia;|L  in  handen  werd  gegeven  van  eene  vcr{radc- 
ring  van  19  leden  ,  die  dtn  titel  bekwam  van  Muune  Uoogmogendtnf 
rej^tetUerende  het  Balaafsche  volk, 

KONCIGRUK  HOLLAND. 

Ook  dit  nieaw  hestnnr  duurde  naanwtyks  één  jaar,  wantin  het  jaar 
1806,  Mg  het  Vaderland  zich  ,  door  den  Frantchen  Keiier  Namleok  ,  ge» 
drong^,  om  diens  derden  broeder,  Loolwi  jk  ,  onder  den  titel  van 
Koning  van  ffolland ,  aan  het  hoofd  van  het  bewind  te  roepen,  met 
loevnc<>iti(r  van  eenen  Staatsraad  uit  13,  eu  een  Wetgevend  ügchaam 
uit  40  iedeii  bestaande.  . 

De  naurii  vai»  B.\taapsche  Republiek  ging  nn  in  dien  van  Koxincriji 
Holland  over,  en  hel  land  werd  in  tien  departementen  verdeeld,  die 
dt  oude  ttasnen  hehieklea,  hehalte  het  departement  Holland,  dat 
hl  twee  deden  geieheiden  werd ,  waarvan  het  noordciyke  den  aaan 
Van  Amstelland,  ea  het  inideiyke  dien  van  Maa  s  lan  d  hekwam. 
Nadat  dit  Koningrijk,  bij  het  Iraklaat  van  Parijs  van  11  Horember 
1^7  ,  met  Oostfriesland  en  beverland  en  het  oppergoaf 
over  de  heerlijkheden  Kniphnizen  en  Varel  vergroot  >»as  ,  vaar- 
teijen  echter  de  slad  Vlissingen,  met  een  grondgebied  va»  1800 
ellen  rondom  de  stad  ,  aan  Frankrijk  ,  hetwelk  sedert  1804  ,  tol  een 
Keizerrijk  was  verheven,  werd  afj^cstaan  ,  bestond  het  uit  de  vol- 
gende 1 1  departementen :  Groningen,  Friesland,  Drenthe, 
Overyssel,  Gelderland ,Utreeht,  Amstelland,  Maaa- 
laad.  Zeeland,  Brahand  en  Oo tt-Frteslaad. 

INLUVING  BU  FEANKRUK. 

Hel  KoimreRifa  Holland  bestond  slechts  tot  den  1  Jtjlij  van  het  jaar  1810, 
toen  Koning  Lode\«ijk^  na  reeds  ,  bij  het  vcrdrajf  van  lö  Maart  van 
dat  ja<ir ,  geheel  Zeeland,  S  i  a  a  t  s  -  B  r  a  b  a  n  d  ,  Holland 
tot  aan  de  IVlerMede  en  Gelderland  tot  aan  de  Waal  aan  Frank- 
rijk te  hebben  afgestaan ,  gedwongen  werd,  de  rcgerinjf  neder  te  leggen , 
en  de  Fransche  Keizer  Napoleon  het  geheele  land  met  iijn  rykvereenigde, 
waarvan  de  NwBfiLAHDBii  nu  acht  departementen  uitmaakten ;  namelyk : 
het  Departement  van  de  Wester «Eems ,  het  Departe- 
ment ]prirsland:  het  Departement  van  deMonden  van 
den  TJstel,  het  Departement  van  den  Boven-IJssel, 
het  Departement  van  de  Zuidersee ,  het  Departement 
van  de  Monden  v  a  n  d  e  M  a  a  s  ,  het  Departement  van 
de  Monden  van  de  Schelde^  en  het  Dep  ar  te  ment  van  de 
Honden  van  den  B.ga. 

KONINGRIJK  DER  NEDERLANDEN,  VOORDEN  BELGISCHEN 

OPSTAND. 

Op  het  einde  van  1815  wierpen  na  NainaLAinnR  het  Fransclc  jok 
af,  ichaarden  aich  weder  hi  de  rij  der  volhea  ,  en  noodigden  den  Print 


Digiii^L-G  woogie 


V 

m  ALGtmVSff  QVBEZiGT,  . 

TAii  OmiMiÊi  irléns  voorouders  vrocfor,  als  Stadhouders  van  tilfar. 
adbeidene  proyinciën,  hei  land  duur  aan  zich  verplig^t  hadden,  oaê 
herwaarts  ternjj  te  komen,  en  <1<»  len«Tcls  van  het  hewind  in  handett 
te  nemen,  waaioj)  Vriiis  Willem  ,  in  DcccrnlxT  >nn  <lal  jaar,  tot  Sou- 
vereinen  f'  ont  Wi'vd  uil|r('iüi'ppn  .  welke  \\aai  di;jlM*i(i  hij  ecliler  niet  \«ilde 
aanvaaidden ,  ieii  ^ij  lueti  de  daaraan  \  erkuof-'hlc  magt  door  eeue  ^rond- 
vct  omschfcef.  Bn  dne  grondwet  wer4  de  Wetgevende  inagt  in  handen 
ffloteld  van  eene  Nationale  Yertei^woordiffing ,  die  den  naam  ▼«» 
atolen-^eneraa/ hekuam  ,  terwijl  de  Souveretnê  Vont  de  uilvoerend» 
magt  in  handen  Iiield.  In  In  t  \o]'rende  jaar  werd  op  het  Weener- 
Cong-rcs  besloten,  di!  tnnd  niel  lieljrië  lot  één  Konm{yrijk  te  ver- 
cenigen  ,  dat  den  naam  \an  Ko'«si%gi;ijk  dei\  NtnERLA>DE?i ,  en  in  het 
Franseh  RoYAmK  des  Pays-15\s,  /.oii  (injjen  ,  litu-wcl  «Ie  Franselien 
het,  naar  de  uitge^lreLts»tu  zijner  piu\iucicn,  uk'c^uI  J^t,  Uuialhë  db 
LA  HoL&uiDt ,  heetten;  eenigeo  tijd  vóór  den  omtand  in  België  begonnea 
de  Franachen  echter  ook  te  spreken  Tan  Lk  Rotaobb  db  tk  Nebblaku» 
Bit  koninjjrijk  bestond  uit  sevcutien  provinciün ;  zijnde  :  N  o  <>  r  <1  B  ra- 
band,  Zuid-Braband,  Limburg,  Gelderland,  Lnik^ 
Oost-Vlaan  deren.  West  - Vlaanderen,  Holland,  Zee- 
land, Namen.  A  n  t  w  e  r  p  n  .  ï  l  r  e  e  li  t ,  F  r  i  <•  s  l  a  ri  <l  .  O  v  e  r- 
Ijssel,  G  r  O  n  i  n  e  n  en  ])rciiLlM',  terwijl  hrt  (u ootlierlosjdom 
Xiuxemburg,  wel  onder  het  iu-sUinr  des  Koninj^s  i>tund ,  maar 
eigenlijk  geen  deel  van  het  rijk  uitraaakte,  waarom  de  Koning 
den  Utel  voerde  van  Konwg  der  JVederlandeH,  Prim  tan  Ormnje- 
Jfmttau,  Grooihtrtag  van  Inunmhurg.  Bij  den  Koning  wcis  nu  we- 
der de  Uitvoerende  magt,  noaar  ^^'et{{evendc  magt  bleef  in  han- 
den van  de  S  t  a  t  c  n  G  e  n  e  r  a  a  l ,  thans  in  twee  kamers  verdeeld  j 
vcordcndc  de  leden  van  de  Kerste  k.inier.  die  uit  niel  minder  dan 
40,  en  niet  meer  dan  00  leden  beslaat»  nn';r(  .  door  den  Koniujj  Aoor 
hun  leven  lanj  Iwnoemd  ,  en  die  \an  (h'1  wrede  kanier,  110  leden 
tellende gekozen  door  de  Provinciale  Staten  van  elke  provincie,  welke 
uit  drie  standen  :  de  Ridderschap ,  den  Strdclijken  en  den  Landelijke» 
•  Btand  bestonden.  Van  dese  laatste  moest  *s  jaarlijks  een  derde  ge- 
deelte aftreden,  maar  de  ahoo  ai'lredcnde  Inlcn  mogten  op  nieuw 
vrorden  ingekozen.  De  Staten>Geocraal  moesten  bet  ééne  jaar  te  B  r  u  s- 
S  e  1  ,  het  andere  Ie  's  G  r  a  v  e  n  h  n  ;y  e  verfifaderen  ,  in  welke  plaatsen  de 
Konin{j  ook,  bij  nfv.  isselinjj,  zijne  iesidenli<!  lioMiltMi  moest.  Voor  deze 
vcrgrootin{^  van  <jr!i!i«l;;t'bied  ,  eti       r  r's  M>or  hi  l  luilphcloon  der  bond- 

Senoolen  tut  ix'kominjr  van  hunne  \rijheid  niue.slen  vz  Nedcblakdeji 
1  millioenen  betalen ;  ab  11  millioenen  aan  Zweden  ,  voor  het  verlies 
Tan  bet  eiland  Guadtloupe,  waarvan  bet  beiit  vroejrcr  aan  dat  rijk 
▼ertekerd  was  ,  maar  dat  thans  aan  Frankrijk  moest  worden  teru^jjc- 
geven,  en  tfO  millioenen  aan  Rusland  voor  de  bevrijding  der  Bel- 
gische provineii'n;  voorts  werd  de  verslerkinjj  der  zuidelijke 
grenzen  ,  die  te{|en  eenen  onverhoedselien  inval  van  Frankrijk  met  eene 
d!d)})elc  rij  van  vestin{|eu  moesten  v(»<»izirn  worden  ,  oj)  \\  millioenen 
gesehat,  zoodat  de  geheele  som,  hetzij  tot  scbadeverjjoedinjj  ,  hetzij  lot 
verdedi{j[ing  der  grenzen  ,  te  voldoen  ,  10«5  millioenen  guldens  heiiep. 
Hiervan  nam  echter  Enaeland  op  zich  ,  de  scbnld  aan  Zweden  geheel 
en  die  aan  Rusland  half  te  voldoen ,  en  zich  dus  te  \erbinden  voor  $6 
millioenen  guldens,  mits  daarvoor  de  koloniën  Demerary,  Esse- 
quebo  en  Berbiee  aan  dat  rijk  ai'jrestaan  werden;  terwyl  het  te- 
vens ,  tejjen  al'stand  van  de  Kaap  de  i\  o  cd  e  li  n  n  p  ,  op  zieh  nam, 
de  helfl ,  dus  2:2  uniliocnen  guldens ,  iu  deu  opbouw  der  vestingen  te 


Digitized  by  Google 


41 


betalen.  Van  onze  Tolkplantingea  ,  die  allea ,  behalve  ccni^re  Tasti|T. 
licdcD  vao  Meinig  aanbelang,  iu handen  der  Ëugclschen  warcu,  ]>ekwa- 
men  wy  de  vdlgende  ienig:  ia  jitie,*  het  eiland  lava,  de  Ho* 
liiksche  eilandtf»,  de  bezittin^ren  op  Sn  ma  tra,  liorneo; 
Malacea  en  eenige  kantoren  op  Bengalen  j  in  -Ameg'Uuig 
Sttrinanic,  benevens  de  cil.Mulcn  Cnra^ao,  Bonaire,  Aru- 
ba, Si.  £  II  8 1 a  t  i  II 8 .  S  a  b  <i  en  de  helil  van  S  t.  31  a  r t  i  n  ,  waai^ 
van  de  wederhelft  aan  Frankrijk  toebehoftrf  Trruijl  wij  op  de  kn&t 
van  Gui'jtta  :  de  forlen  St.  An  tonic,  S  t.  Seha^liaan,  bt» 
G  e  O  r  g  e  del  ]\I  i  n  a  en  C  r  e  v  e  c  o  e  n  r  behieldeu. 

In  Maart  1824  wctdeu  eelilcr  alle  de  Nederlandselie  bezittingen  op 
het  vaste  land  van  Indic  ,  zijnde  :  M  a  I  a  c  c  a  en  de  kantoren  op  B  e  u- 

Lale  n  ,  tegenFort-Harlb  orou  g  h  (U en  Cf^ele o)en  alleoritscbe 
siltingeD  op  het  eiland  Som  at  ra,  aan  Engeland  a%estaan,  welk 
vjjk  van  alle  rijne  aanspraken  op  B  i  1 1  i  t  o  n  ,  even  als  db  Nebbe- 
UMun  Tan  die  op  S^incapoer,  afzag,  belovende  Engeland  tévent 
geene  kantoren  meer  in  de  eilandengroep  bexuiden  straat  SiftCft* 
p  O  e  r  te  zullen  aanleggen. 

KONINGRIJK  DER  NEDERT.ANDEN  ,  NA  DEN  BELGISCHEN 

ÜPSTA^D. 

Nadat  bet  KoKmaujK  ura  NsmLAHBEii  gedurende  vijfUen  jaren,  onder 
bet  vaderlijk  bestuur  van  Willeb  I,  steeds  in  bloei  en  welvaart  was  toeg«^ 
.  nomen,  stonden  de  Znideiyke  Nederlanders  in  1850  tegen  zijn  bestuur  op , 
en  onttrokken  ;Bi€b  zijner  regering,    be  groote  Mogendheden  ,  tot  wie  de 
.Koning  zich  gewend  had  ,  ten  einde  zij  als  bemiddelaars  zouden  optre- 
den.  >prlvlaat'den  toen  de  Z  n  i  d  e  l  ij  k  e  provincii'n,   tot  een  af- 
zoiuif'rlijk  koningrijk  ,  onder  den  naam  van  iV  r  /  ƒ/  i  f' ;  teruijl  de  M  oo  r. 
«lelijke  ornier den  Vorst,  wirn  /ij  [jelronw  gehlcvcii  varen,  een  afzon- 
.derlijk  koningrijk,  onder  den  naam  van  Koningiujk  dlr  Nederla:<dem  zou- 
•  den  uitmaken.    Volgens  de  bepalingen  van  de  Londenscheconfcrcutie  van 
IK  October  1831 ,  bestaat  ahoo  het  Koriiicbijk  i»ie  Nbdbblavdbh  nithet 
gebied  van  de  voormal ige  Rkpobubb.  bbb  Vbbbbiiiodb  Nbbirl&iidbii  ,  met 
bijvoeging  van  eeu  klein  gedeelte  van  Linaburg  en  de  voorheen  tot 
anderelanden  behoord  hei>l)eiule  plaatsen ,  die  in  de  provincie  G  e  1  d  e  r- 
.land  of  Noord-B rah and  besloten  liggen,   benevens  een  gedeelte 
van  liet  Groot liertopjdom  Lnxcnibnrg,  wflk  laatste  eehler  ,  als  een 
bestanddeel  van    het  Diiiisrlic  verhond,    eij|enlijk    niet  kan  gerekend 
\> orden  ,  tol  het  koningrijk  Ic  bcliooren  ,  Maar>an    liet   bovendien  ook 
afgescheiden  ligt.     Zoo  dat   het  koningrijk  nn  zameiigesleld  is  nit  de 
volgende  10  provinciën  :  Noord-Braband,  Gelderland,  Hol- 
land, Zeeland,  Utrecht,  Friesland,  Overijssel,  Gro- 
'uingcn,  Drenthe  en  Limburg. 

REGERING  VAN  U£T  KONINGRUK  DER  NEDERLANDEN. 

T)e  regering  is  nn  nog  ,  even  als  tijdens  de  vereeniging  met  Beige, 
Monareliaal ,  ninar  door  eene  grondwet  gev,  iJ/.i;T(l  ,  hehlnMide  de  Koning 
de  uitvoerende  ma|;t  in  handen.  De  tegen\\ ooi  dijje  Koning  is  Willem  I , 
geboren  te  'sGravpuluKje  ^  den  24  Angushis  177:i ,  die  van  1815  af,  eerst 
als  Souverciuen  Vorst  der  Noordelijke  Nkderlandën  en  sedert  181  «5  als 
Koning  over  alle  de  Nei»bblaiidet<  geregeerd  heeft.  De  kroon  is  erfelijk 
.  in  *s  Kpnings  oianndyke  nakomelingen  ,  die  naar  het  regt  van  eerst 


ift  ALG£MK£N  0V&AZ1GT. 

^boorU  opToljTcn ;  bij  ontstentenis  Tan  mannelijke  nazaten  ,  fraai  de 
kroon ,  ia  dezelfde  volijorde  op  de  vrouwelijke  over.  De  Koning  mag 
geen  yreemde  kroon  drajcn ,  noch  den  letcl  der  regering  naar  buiten 
^lands  Terlejgen.  De  Termoedelijke  erfgenaam  yaa  den  troon  Toert 
den  tM  van  Print  Mit  Oranje,  In  alles  bedragen  de  inkoMitett  nm 
den  Kooin(r  j;in[Iijks  1,1500,000  gulden ,  die  der  Wedawe  des  Roniagl 
tlfn  op  150,000  {[(ilden  bepaald ,  die  vaa  den  er%enaam  dar  kroon, 
wanneer  hij  xiju  1 8de  jaar  lieeil  bereikt ,  öp  100,000  gulden  ,  irelketttt 
echter  bij  het  aangaan  vnn  een  huwelijk  verdubbeld  wordt. 

Het  wapen  is  een  ,  niet  cene  koninklijke  kroon  gedekt  ,  schild,  waaria 
op  een  blaauw,  met  gouden  blokken  bezaaid,  Tcld,  den  klimmendea 
Massau»chen  leeuw ,  getongd  van  keel  (rood) ,  houdende  in  den  regter 
klaanw  een  gouden  xwaard  en  in  den  linker  eenen  bundel  pijlen  met 
gouden  punten ,  de  punten  omhoog  en  de  pijlen  met  een  gouden  liaA 
te  samen  yerbonden.  Th  adiildbouwert  iijn  twee  leeuwen  met  gouden 
iuroonen  op  het  hoofd,  onder  wier  voeten  eeo  roode  iNUid  met  da 
woordea :  Je  Mmmiiendrai  (ik  aal  hasdhaTCfi). 

aiDD£ROEI)£N. 

Er  beslaan  in  het  Ko?iincrijk  obfi  Nederlatcdeü  ,  twee  Ridderorden , 
die  beide  denzelfdcu  Kanselier  aan  het  hoofd  hebben,  zijnde  de  Mi  li' 
taire  Willemsorde  en  de  Orde  van  den  Nederland- 
■  chen  Leeuw. 

De  MiUlaire  ViUemtorde  is  ingesteld ,  ten  einde  te  strekken  tot 
vereerende  belooning  Tan  diegenen,  welke  sicli  van  de  pligtea,  aan  de 
krijgsdienst  te  water  en  te  lande  TCflionden ,  door  uitstekende  daden 
Tan  moed,  beleid  en  trouw  gekweten  hebben*  —  Deze  orde  is  ver- 
deeld in  vier  klassen  ,  als:  Groot-kruisen,  Kommanden  rs, 
Ridders  van  de  derde  cn  Ridders  van  de  vierde 
klasse.  De  decoratie  beslaat  in  een  wit  geëmailleerd  kruis ,  met  acht 
gouden  geparelde  punten.  Op  de  armen  van  het  kruis  de  woor- 
den ;  P^oor  Moed ,  Beleid  en  Trouw.  Over  dit  kruis  ligt  het  Bourson* 
disch  kruis,  bestaande  uit  groene  lauriertakken,  laamTerbonden  door 
den  gouden  Tuurslag,  op  de  tegenzijde  TerVangen  door  een  Maaow 

feëmailleerd  medaillon ,  waarop ,   in  bet  midden  van  eenen  laurier» 
rans,  de  letter  W,  alles  gedekt  door  eene  gouden  Koninklijke  kroon. 
Uct  linlis  oraoje,  met  twee  smalle  Nassaus-blaauwe  strepen»  —  Het 
teeken  van   oridersrlieidin<T    j«;    voor    de    rirool-kruisen:  eene 
ïilveren    ster,    {jeltortlmud    op  den    rok  aan   de  linkerzijde,    cn  liet 
'juweel  van  de  ortle,  aan  een  lint  vier  vingeren  breed,  en  echarpe  \an 
de  regter-  naar  de  linkerzijde.    Voor  de  Kommaudcurs  :  het  ordetccken 
'  geborduurd  op  den  rok  aan  de  linkerzijde ,  zonder  sier  ,  doch  met  de 
kroon  en  bet  jjuweel  aan  een  lint ,  drie  vingeren  breed ,  en  eamUvr 
um  den  hals.   Voor  de  Riêdere  van  de  dnée  khne .«  het  ordeteeken 
aan  een  Unt ,  twee  tingeren  breed  aan  het  knoopsgat ,  en  voor  de 
•  Bidden  ean  de  tierde  klaue,*  een  kleiner  ordeteeken  ,  hcbl>ende  de 
punten,  TUnrslag  en  kroon  in  zilver  aan  een  lint,  één  vinger  breed  aan 
tiet  knoopsgat. —  De  krijgslieden  te  wateren  te  land,  die  g"een  officiers- 
rang hebben  ,  krijjjen  ,   wanneer  zij  tot  Ridders  van  de  vierde  klasse 
benoemd   w<»rden,  eene  verhoofring  \an  inkomen,  gelijk  staande  met 
de  helft  van    de  soldij ,  welke  door   hen ,    op   hel  tijdstip  hunner 
benoeming ,  werd  genoten.    De  soldij  wordt  verdjibbeldc  voor  dicnrcnen 
der  voormelde  militairen  ,  welke  tot  Ridders  van  de  derde  klasse  w  orden 
benoemd. 


Digitized  by  Google 


/ 


4» 


De  Ofdê  van  den  D  ederlandschen  Leeuw  is  ingesteld  tot  ecne  ver^ 
eerende  oodencheiding  van  alle  NederUmders  ^  die  bew^xen  govea  vao 
bepM»efile  TaderlaDdsliefik ,  Lijzonderai  Qver  en  trovwuilieiTaUiraige» 
kanoer  burj^erpli^len ,  of  buitengewooe  bekwaamheid  in  wetemchap- 
pen  en  kunsten.  —  De  orde  heeft  drie  klaiien :  Groo t -krn ieen ^ 
KomtnaBdeiirsen  Ridders.  Diegenen ,  wdke  aicb  deer  nuttige 
daden,  door  zeiropoffering  of  door  andere  Uijken  Tan  mens^enlief* 
de,  eene  onderscheiding  waardig  maken,  knnnen  onder  den  naam 
Van  B  rocders  aan  de  orde  worden  verbonden.  —  Het  versiersel  der 
orde  bestaat  in  een  wit  geëmailleerd  kruis  ,  met  eene  gouden  W  tus- 
schen  elk  der  armen ,  hebbende  aan  de  eene  z\jde ,  in  bet  middeu  een 
blaauw  geëmailleerd  rond  ,  waarop  in  gouden  letteren  geschreven  zijn 
de  woorden:  Virtm  JfcbiHiai  (deugd  teradelt),  en  aan  de  tegen- 
«yde ,  de  leeuw ,  loo  als  hy  in  het  wanen  van  het  r^k  voorkomt  j 
alles  gedekt  met  eene  gouden  KoninklijLe  kroon*  Het  Knt  ii  van 
Maseausch'blaauw  met  twee  smalle  oranjettrepen .  —  liet  teeken  Tan 
onderscheiding  is ,  Toor  de  Gfoot-kmtsen  :  het  ordeteekco  Tan  de  zy- 
de,  waarop  dc  spreuk:  Virtus  Nobilitat f  gevonden  wordt,  zonder 
kroon  op  eene  {Toiidcn  ster  ,  geborduurd  op  den  rok  aan  de  linkerzijde , 
en  het  juweel  van  dc  urde  aan  een  lint,  vier  vin{jeren  breed  en  ecfiar- 

van  de  regtcr-  naar  de  linkerzijde.  —  Voorde  Kommaudeurs  :  het 
ordeleeken  als  voren  geborduurd  op  den  rok,  zonder  ster,  doch  ge« 
dekt  met  de  kroon,  en  bet  juweel  aan  een  lini,  drie  Trngeren  brocSli 
en  soHlou*  om  den  hals.  —  Voor  de  Riddent^  het  ordeteeiLen  aan  eeo 
lint,  twee  Tingeren  breed ,  aan  het  knoopsgat»  —  De  BneAn  dra* 
gen,tn  plaats  van  het  kruis,  eenen  ziWeren  medaille,  hebbende , 
aan  de  eene  syde ,  het  zinnebeeld  der  orde ,  en  aan  de  keerzijde  hare 
spreuk ,  en  hangende  aan  een  Nassausch  blaauw  lint ,  ter  breedte  TMI 
anderhalven  duim  ,  met  ééne  oranjestreep  in  het  midden. 

De  Konlnj  is  Grootmeester  der  belde  orden  ,  zijnde  dit  grootmeester* 
schap  ouafscheidelyk  aan  de  kroon  der  NKD£aLAnD&.i  verbonden* 

H006E  GOLLBGIBN* 

Hooai  Baa»  tav  Am. 

Be  ffooge  Raad  9an  Adel  is  zamengesteld  uit  een  President, 
4  T\  a  d  e  n  cn  I  Secretaris.  De  President  en  2  Raden  moeten 
behooren  tot  den  adel,  terwijl  in  het  coUegie  van  President  cn  Raden 
twee  gegradueerde  personen  moeten  zijn.  Ue  Raad  houdt  zijne  zittin- 
gen te  's  Gravenhagc ,  overweegt  de  instellingen  ,  door  de  Ridderschap 
of  Edelen  in  onderscheidene  provinciën  te  ontwerpen ,  benevens  alle  de 
Teranderingen  of  wijzigingen  da^n  te  maken ,  en  dient  Z.  M.  deswege 
T«n  consideratiën  en  adTies.  —  Hy  heslist  onder  heogstdesselfs  goed* 
keoring,  alle  Tersehillen,  wdke  over  de  genoegzaamheid  der  bewij- 
sen  tot  het  aitting  nemen  in  of  onder  de  proTiuciale  Ridderschap  of 
Edelen  mogten  ontstaan  ;  houdt  een  algemeen  register  van  den  Neder- 
landschen  adel ,  en  doet  de  noodljyc  voordragten  ,  strekkende  tot  eer  » 
luiater  en  haodbaving  van  den  adel  en  .van    Vorsten  hoogheid* 

SlATBa  GZHBOAAI.. 

Uet  rijk  wordt  thans  nog  bestoord  Tolgens  de  grondwet^  die  in  \%\)& 
'Toor  he^  Teieen^d  koningrijk  Tastgestud  b,  soodal  ook  Uubs  dt 


Digitized  by  Google 


* 


44  ALG£M££J!>I  0V£RZ1GT. 

Alf^e  ra  eene  Staten  of  Sla  ten-Generaal  de  natie  vertegen- 
"«roordigen  en  de  Koning  aan  de  Stalen  dc  Metten  blijft  voordragen , 
^«Ike  door  deien  worm  aangeaotnen  ofvenronpCD.  ZQ  worden*  ^  ttm 
als  TToeger ,  in  twee  afdeelioffen  of  kamers  Toroeeld ;  evenwel  telt  de 

.eerste  kamer  thans  sleebtt  S3,  en  de  tucede  slechts  1515  leden,  heb» 
-bende  echter  Limhnrg  en  Luiemburg,  door  België  beHA  sijnde, 
nog  geene  Afgevaardigden geionden  ,  om  in  die  kaner  sitling  tn  nemcDi» 

De  Koning  kiest  Mj  voortduring  de  leden  der  eerste,  de  provincide 
Staten  die  der  tweede  kamer.  De  Staten  Generaal  vergaderen  nu  he- 
stcndig  te  ^sGravenha^,  waar  «M)k  de  Koning  thans  jujne  vaste  re- 
sidentie houdt. 

RikAD  VAK  State. 

Door  den  Koning  wordt  een  Raad  Tan  State  benoemd,  die  over  dt 
algemeene  maatregelen  van  inwendig  bestuur  van  den  Staat  en  van 
sijne  bnitenlandsene  bezittingen  geraadpleegd  wordt.  Deze  Raad  van 
welken  de  Prins  van  Oranje  Pre>:ident  is  ,  en  waarin  Prins  f UMttt 
mede  zitting  beeft ,  bestaat  bovendien  uit  aeveii  leden* 

• 

AlG£HE£NJB  Kc&fiN&AKEa. 

De  Altjemeene  Rekenkamer ,  die  jaarlijks  de  rekeningen  der  verschil- 
lende departementen  van  algemeen  bestuur -moet  opnenMn  en  Tereflb* 
nen ,  mitsgaders  behoorlijke  rekening  en  verantwoording  vorderen  van 

•  alle  byiondere  landscomptabelen ,  bestaat  uit  Kleden.,  gcadststeeré 
.door  eenen  Secretaris.  De  leden  uonleii  door  den  Koning  gekozen, 
iiit  eene  lijst  van  drie  kandidaten ,  welke  door  de  tweede  kamer  der  Star 
ten-Generaal  worden  voorgesteld. 

RaDEX  EH   G£IIEaAALmËEST£&£l«   VAR   BB  MCKT. 

McX.  Muntwezen  slaat  onder  het  opzlgt  van  Radenen  G  ener  aal- 
mees  te  ren  vandemunt.  'Dit kollegie boudt jKitting te  Utrecht ,  waar 
ook*sRyks  Munt  gevestigd  is,  en  bestaat  nit  ses  leden  ,  alle  gelijken 
rang  hebbende,  eenen  Inspecteur-Essayeur  en  renen  Secretaris. 

De  Inspccteur-Essaijcnr  heeft  rang  *%an  Raad  en  Muntmeester- 
Generaal  ,  en  litting  in  bet  kollegie ,  doch  beeüt  alleen  eene  raadge^ 
Tende  stem. 

Hel  kolleprie  zor}-!  voor  de  slipie  en  naanwkeuri;ye  iiilvoering  van 
alle  ucllen  en  bcslnitcn  ,  betrelfende  don  muntslag;  zoowel  van  de  slaiid- 
penningen  als  van  de  ncgoliepenningeii.  Het  opzij» l  t)ver  de  Mnnt  Ie 
iJtreclit  M'ordt  ook  door  het  kollegie  nitgeoefend  ,  dat  mede  belast 
is  met  het  toeiigt  over  den  handel  ^n  gemaakte  gonden-  en  aHvemi 

•  werken ,  en  de  zorg  voor  de  invordering  der  belasting ,  daarop  geheven 
wordende ;  terwijl  eindetyk  aan  dit  kollegie  behoort  de  beslissing  der 
kwestiën  over  het  allooi ,  essni  en  wal  dies  meer  zQ  van  gouden  en 

■silveren  vlerken  en  speciën.  Hel  heeft  het  tuezigt  over  de  essaijeufS 
voor  den  koophandel,  en  verleent  bun  acte  van  admissie,  na  voor^ 
afgaand  examen. 

Over  dc  middelen  van  den  waarborg  van  het  goud  en  zilver  is  een 
I  ns  pecleu  i  aangesteld  ,  en  er  bestaan  15  ka  ntoren  van  waarborg; 
als:  te  \s lier logcnbosch,  te  Breda,  te  Maastricht,  te  Roer- 
monde,  te  Amsterdam,  te  'sGravenhage,  te  Rotterdam, 
te  Schoonhoven,  te  Middelburg,  te  Utrecht,  te  Leeuwar- 
den, te  Zwolle  en  te  Groningen. 


Digiiized  by  Google 


UOOG£  GOi.L£Gl£N. 


4^ 


Bij  openbare  aankondij^finjy ,  geda[]rteckend  13  November  1828  ,  zijn 
^e  waarbornrkanlcren  dienstbaar  gesteld  tot  het  bexMlifjcn  van  dc 
iogezetenen  tegen  misleiding  of  bedrog ,  waaraan  zij  bij  het  koo- 
pea  van  gouden  of  zilveren  werken  kunnen  blootstaan;  zoodat  het  iedér , 
biiten  alle  kosten  ,'yr(fstaat ,  om  zich  aan  de  benoemde  kantoren  te  wendei| 
tót  het  doen  betfgtigen  en  onderzoeken  van  alle  voorwerpen,  omtrent 
velke  de  koopers  mogten  verlangen  tot  volkomene  zekerheid  Ie 
geraken  ,  ten  aanzien  van  dn  dengdeiykheid  van  bet  allooi  en  van 
de  {jeldi^dioid  der  slempcdleekenen. 

Men  houdt  in  de  Nedhrla^dek  boek ,  cn  rekent  met  guldens ,  die  in. 
100    Centen  verdeeld  zijn. 

Gouden  munten  zijn:  de  gonden  penning  z=r  10  guldon  j  de 
halve  go uden  pcnni  ng  =  5  galden  ,*  de  gouden  rrjder  =14gul- 
den;  de  halve  gouden  rijder  zsz  7  giild. ;  d<;  dukaat  =  5  gulden 
ittS  centen. 

Zilveren  munten  zijn  :  de  gulden  =r  100.  centen;  de  halve  gul- 
dens l$0  centen  j  de  kwartgulden  of  het  vfffje  =      centen;  de 
tiende    gulden  of  het  dubbeltje   =  10  centen;  de  twintigste 
gulden   of  stuiver  r=  ^  centen;  do  zilveren  rijder  of  diicaton 
=   /"S.l^;  de    driegulden  =   ƒ'3,  00 ;    de  zceuwsche  rijks- 
daalder of  zee  uw  z=r        60  ;   de  halve  zeeuwsche  rijksdaal- 
der of  z  ese  n  t\v  i  n  ti  g        ƒ1,50;  de  k v>'a r l  z ecu \vs clie  ryksdaa- 
Ider   of  het  dertientje  =  65  centen;  dc.achtste  zeeuwsc.he 
rljksdaaldêr,  het  pietje  of  zevendhalfje-=ir'  32}  eent ;  de'hio  1- 
landscbè  rij  ksdaalder  of  zilveren  dnkaat  ==  ƒ  2,^0^  de  halve' 
r(|ksdaaider  of  vijfentwintig  =  ƒ  1,25  j  de  k  wart  rijksdaal- 
der of  dertien dhalf  =  62^  cent ,  de  kroon;  =^2;  de  daal  der 
==:  /l,t$0;  de  goudgnlden  of  acht  cn  twintig  =  ƒ1,40. 
Vropfrer  bad  men  no-r  don  schel  li  n  nr  =30  ronten  en  de  zes  t  half 
=  27^  cent,  maar  deze  zyu  later  beide  tot  eene  waarde  van  25  centen 
verminderd: 

Dc  hojjere  munten  zijn  dc  cent  en  de  halve  cent.  Voorheen 
was  de  koperen  munt  de  duit ,  van  welke  er  acht  gelijk  stonden  aanf 
vijf  centen  ot  éénen  stuiver  j  maar  deze  munt  is  thans  imt-  meet 
gangbaar. 

Raad  vaü  Hnnsrats. 

De  Raad  wm  Minitten  ts  zamcngosteld  uit*  den  Vice-Presi- 

d  O  n  t  van  den  Rand  v  n  n  S  !  a  t  e  ,  de  Ministers,  dio  aan  liot 
hoofd  vnn  conig  dopartonient  van  aljyonioon  bestuur  geplaatst  zijn.  en 
den  Minister  Secretaris  van  Staat;  terw  ijl  de  Prins  van  Uraj^cjb 
van  refrtswenre  zitting  in  «lozen  Raad  beeft.  De  V  oorzitter ,  zijnde  de  Vi- 
ce-President  van  den  Raad  van  State  ,  en  ,  bij  diens  afwezigbeid  of  ziekte  , 
(|e  oudst  benoemde  Minister,  ^\ijst  eenen  der  Referendarissen  van.  den 
Raad  van  State  aan,  om  de  fdnctien  van  Secretarif  «aar  te  nemen.  Dé 
werkzaamheden  van  dezen  Raad  bestaan  in  hef  vborloopig  onderzoek  van'^ 
en  het  gemeen  overleg  omtrent  adlc  ontwerpen  viinwetten  en  alle  zoodanige 
besluiten ,  reglementen  cn  verordeningen  van  bestuur  ,  welke  de  alge- 
moene  administratie  betrelTen.  De  Raad  vergadert  gemeenlijk  een- 
maal 'suoeks,  op  den  dajr ,  dat  do  Konintr  zijne  JT)•^vnno  audiëntie 
verloonl  ,  maar  de  Voorzitter  dool  don  Raad  zoo  dikwijls  buitengewoon 
vergaderen,  als  den  aard  der  w ork/aainbeden  zulks  medebrengt.  De 
beraadslagingen  van  dc  Kaad  leiden  tot  geene  be>lissiu«'  bij  meerder* 
lieid^  maar  de  slotsom  der  overwegingen ,  zoowel  van  de  meefderiieid 


Digitized  by  Google 


ALG£M£)j;j!f  OVKaZlGT. 


•Is  Tan  do  minderbeid  der  ledeo  ,  aUinedc  du  vuür  en  tegen  aaojge* 
^roerde  motivcB,  wocdeo,  4iior  den  Waiitcr,  wieo  ImÜ  ift  overweging 
geweest  sijnde  stuk  meer  bepaiildeiyk  betreft ,  in  i^ne  Toordragt ,  aan 
dca  Koniiig  belusnd  gemaakt. 

£r  bestaan  negen  DepnUmenten  van  Alftmêm  BahÊur,  ab: 
de  Staats-secretarie;  het  departpinent  van  Bui- 
tenlaiidsche  xaken;  het  dcpartenicut  van  Justitie; 
het  departement  van  Binnenlandsclie  zaken;  het  de- 
partement voor  de  Hervorm  de  en  andere  eeredie  n- 
sten,  behalve  de  Roomsch-katholyke ;  het  departement  YOpr 
de  Roemsch-kalbolijke  Eeredienst;  het  departement 
▼  an  Oorlog,*  het  departement  iran  Vinantiën  $  en  het 
departemeal  van  Koloniën. 

6TAATS-8EC&ETARIS. 

Aan  de  Staats-Secretarte  lijn  werkzaam  :  1  Minister  Secreta- 
risvanStaatj  1  Griffier,  tevens  Adminislrateurder 
Staats-PosterSj  ;  1  Hoo f d-Co mmies)  4  Comm iesen^  ea 
H  Adjnnct-Commieten. 

DEPARTEMENT  VAN  BÜITENLANDSCUfi  ZAK£N« 

Aan  het  hoofd  van  het  departement  wn  Buitenlandsche  zaken  staat 
een  Minister,  met  wien  een  Secretaris-Generaal,  een 
Geheiin-Secr  etaris^  een  Referendaris  en  een  Secre- 
taris der  Cijfers  werkzaam  zijn.  De  werkzaamheden  van  dit  Mi- 
nisterie bepalen  sich  tot  de  instandhouding  en  de  uitvoering  van  trac- 
laten  ei^  conYenUën,  loo  politieke  ab  oommereiele:  de  uitvoering  der 
besluiten  van  Z.  M.,  hetrekkeliik  de  benoeming  oer  Ambassadeurs, 
EnvoyéSy  Residenten  eo  andore  dipimnatieke  of  Consniaire  agenten  ;  — 
de  correspondentie  met  de  Ministers  en  Consuls  ,  hetiy  van  Z.  M.  bui- 
ten *s  lands  hetzij  van  bnilenlandsche  Mogendheden,  geaccrediteerd 
bij  den  Koning  ,  of  residerende  in  de  havens  van  het  Koningrijk. 
Ook  is  aan  dat  departement  de  admioistrabe  van  de  natiouale  nijverbeid 
verbonden. 

AsBSitABim,  EiTOTÈs,  RanMnn,  m. 

Het  Corpt  diplomnttque  bestaat  uit:  de  Envoyés  Ezraordiua*  . 
risenMinistersPlenipotentiarisscn  van  de  boven  van  G  ro  o  t- 

Brittanj  e,  van  F  r  a  n  k  r  ij  k  ,  van  O  o  s  t  e  n  r  ij  k  ,  van  P  r  n  i  s- 
s  e  n  ,  van  Rusland,  van  S  a  r  d  i  n  i  ë  en  van  Zweden  en  Noor- 
wegen; de  Envoijé  Ex  t  raordinaris  van  Denemarken;  dcMi- 
nister  Pleniuoteuliaris  van  Nassau;  de  MinistersResi- 
denten  van  Baden  en  vin  Wurtemberg;  en  de  Zaakge- 
lastigden van  de  Yereenig'de  Staten  van  Amerika  en 
van  den  Kerkdijken  staat. 

Het  Nederlandsciie  hof  heeft  Envoyés  Extraordinarii 
en  Ministers  Plenipotentiarissen  aan  de  hoven  van  Groot- 
Brittanje,  van  D  e  n  e  m  a  r  k  e  n  ,  van  Frankrijk,  van  Oos- 
tenrijk, van  P  r  u  i  s  s  e  u  ,  van  Rusland  ,  van  Sardinië  en  van 
Zweden  en  Noorwegen,  alsmede  bij  den  Kerkelyken 
Staat  CU  by  de  Duitscke  Bouds-Yergaderiug»  «elke 


biyiiized  by  Google 


DEPARTEMENT  VAN  BUITENLANDBCUE  ZAKEN.  47 


balita  ievmm  ons  land  by  de  Hdyeii  tan  Xütr-HflauB  en  Naiiaa  terte» 
geiiwoordigd j  M iniitert  Ref  tdenten  aan  belhof  van  Baden  en 
bij  de  Hanse -steden;  Zaak^elas ti{f den,  aan  het  hof  Tan 
Turkye,  bij  do  Vcreeiii^de  Staten  van  Noord-Am e-* 
rika  cn  bij  de  V  rije  S  tad  F  r  a  n  k  fo  rt  en  Consuls-Gene* 
raai  ,  bij  de  hoven  van  Brazilië,  van  Griekenland,  van 
Portugal  en  der  BeideSiciliën  alsniede  in  Zwitserland. 

NaTIOIAIS  NUTEBAIIO. 

Tot  de  atlvOmten  der  Adimnüimtie  ««m  di  NaHoimah  nijverheid,  aan 
vier  hoofd  een  A djninistrateur  en  een  Referendaris  ge* 
plaatst  lijn,  beboeren  de  uitsluitende  regken  op  uitvindingni  ea 
verbeteringen  Tan  voorverpen  van  kunst  en  volksvlijt,  de  (abrijken, 
de  tfafijk^  cn  het  toezigt  over  de  ryksvenameling  der  ododellen  voor 
bouw-  en  werktuigkunde. 

Dat  DE  NeoERLAifDE!<  ZOO  volkrijk  en  dijjt  bebouwd  zijn  ,  is  ,  na  den 
koophandel,  meerendcels  aan  de  grootc  menirrtc  handwerken  ,  nerinjen 
eo  hanteringen,  inzonderheid  aan  de  manufacturen  en  fabrijken  toe 
te  schrijven.  De  wollen  stolTen  en  zoogenaamde  FricscUe  lakens  zijn 
laeds  in  het  be^in  der  Ode  eeuw  beroemd  geweest ;  want ,  volgens 
bet  verbaal  der  btstoriescbrijvers ,  deed  Kabbl  de  groote ,  reeds  te  zijnen 
tijde,  wille,  grijze,  purpere  en safienrerwige  Friesche lakenscbe kleede* 
ren  ,  in  as  NEDssLiimta,  tot  eenenboogen  prijs  inkoopen,omdieaaoden. 
Kanng  van  Perzië  en  andere  yor»len  ten  geschenke  te  geven.  In  de  10de 
eeuw  iverd  er  groote  koophandel  gedreven  in  stofTcn  ,  welke  voornamelijk 
io  Vlaanderen  gemaakt  werden  ;  de  laken-  en  slofweverijen  bleven,  tot  iit 
de  14de  eeuw ,  in  de  steden  van  Braband  cn  Vlaanderen  gevestifrd  , 
maar  toen  werd  een  geweldlf^  oproer  ,  onder  de  oevers  ontstaan,  hetwelk 
men  met  geweld  zocht  te  onderdrukken  en  te  beteugelen,  de  oorzaakt 
dat  het  grootste  getal  van  die  wevers  zich  naar  Holland  begaf  en  do 
imferijen  derwaarts  overbragt,  alwaar  zij  tol  in  bet  midden  «er  vorige 
eeuw  aanmerkelijk  gebloeid  bebben ,  maar  van  dien  lyd  af  lol  voor 
cenige  jaren  meer  en  meer  in  verval  geraakt  sijn.  Tbans  evenwel  ia 
de  nijperheid  bier  Ie  lande  weder  tot  renen  hoo|feo  trap  van  welvaart 
opgevoerd  ,  en  sedert  de  afscheuring  van  België  rijzen  er ,  vooral  door  de 
aanmoediging  der  liaiidelnianLs(  bappij  ,  die  de  producten  der  Nederland-» 
sche  fabrijken  naar  dc  koloniën  doel  overvoeren ,  op  schier  alle  punten 
van  het  rijk  jaarlijks  uif|Tebreide  nieuwe  fabrijken  op.  Men  vervaar- 
digt thans  lakens  en  \K)llenslo(Ten ,  onder  anderen  te  Leydenen  te 
Tilburg  }  tapijten  te  Baarn,  te  Deventer  en  te  Bredaj  linnen 
in  Noord-Braband,  Gelderland,  Drenthe  en  Overijs- 
sel |  nilmuniend  servetgoed  en  damast,  inionderbeid  leHaarlem 
en  m  de  Meijerij  van  ^sHertogenboscb.  Men  beeft  eena 
groote  katoenwever^-;  drukkery-en-verwerij  te  Leeuwarden;  linnens- 
en  garenbleekerijen ,  te  Haarlem;  meehanieke  katoenspinnerijen  in 
O  V  e  r  ij  s  s  e  1  ;  boedenfabrijken  ,  bijzonder  in  N  o  o  r  d  -  B  r  a  b  a  n  d  ;  lijn- 
banen ,  onder  anderen  te  Amsterdam,  te  Giaft  en  op  onder-  * 
scbeidcne  plaatsen  in  Zuid-Holland;  fabrijken  van  gemaakt  ko- 
perwerk te  Utrecht,  IJsselstein,  Schoonhoven  enz. ;  ter 
laatst  gemelde  plaaLso  ook  fabrijken  ,  van  gemaakt  zilverwerk  ;  pot- 
lebakkerijen  en  pijpenfahrijkeo ,  vooral  te  Gouda;  steenovens  en 
kalUimnderijen ,  inadnderbnd  in  Zuid-Holland,  in  Uiraekt 
m  Ovarytsel;  zeepiiederijeé ,  vooral  in  Holland  co  Utreebts 


Digitized  by  Google 


48 


i 


stijfsclfuhrijken  ,  onder  aiulereri  aan  de  Z  a  a  u ;  loodwit-,  blaauwsel-  en  * 
lakmodsfabnjk.en  en  pollood^ictcrijcn  ,  bijzoader  te  Amsterdam, 
te  Rotterdam  en  te  Dordrecht;  meestoven  in  Zeeland  cii 
in  het  ooslelijiv  (rcdeelte  fan  Nooo  r  d-Br  aband  en  Zuid-Hol- 
land; biiskrnidi'abrijken ,  onder  anderen  te  Pu  rm erende.  Men 
bereidt  in  Holland  g[oede  borax ,  kamfer  en  salpeter.    Men  stookt 
er  Tit  riool  ,  sterkwater,  jenever  enz.  Bijzonder  zijn  de  branderijen  te 
Schiedam,    J)  o  l  f  t  s  h  a  v  e  n  en  W  c  r  s  p  boroenid  ,  torwij!  or  op 
vele  aiidi'n'  j)laalN(Mi  {jeYoudcn  worden  ,  <lic   korLMibraiidewijii  inllcve- 
r<Mi ,  wiiju  Anii  Ard  huitenslaiKls  ;jc\uc'rd   wordt  j    ook  wordt  cr  in  cm 
aantal  fabrijken  jenever  uit  aardappelen  g^estookt  ,    vooral   in  de  pro- 
TincieGro  n  in  gen,  alwaar  deze  aardvnicht  fiterk  wordt  aangebonvd. 
£r  zijn  ook  vele  atijmnakerijen,  bijzonder  te  A  m  s  t  e  r  d  am  en  te  R  ot* 
•-tei'dam;  bierbronwerijen,  vooralin  Noo  rd-Braband  en  Over- 
ijstel,  alsmedete  Amsterdam  ;  zontkeeten  ,  inzonderheid  in  Zee- 
land  en  te  Dordrecht;    suikerraflinaderijën  ,    yoornamelijk  te 
Rotterdam  en  Ie  Amsterdam;  oliemolens  heeft  men  in  gp^te 
meniïfte  ,  lanj^s  de  Zaan  alleen  lÜO  en  te  D  o  r  d  r  e  c  h  t  22  ;  papier- 
molens   op   onderscheidene  plaatsen   in  Holland,   en   in  nK'iiiryie 
op  de  Ve  1 II  w  e  .  in  Gelderland,  zijnde  het  papier ,  dat  Oj)  dize 
molens  vervaardigd   wordt,  zoo  om  zijne   den^idzaamheid  als  fraai- 
heid beroemd.    Men  vindt  overal  eene  verbazende  menigte  hootsaa^ 
molens,  voornamelijk  aan  de  Z  a  a  n  ,  op  welke  het  hout ,  uit  Noorwenii' 
0ÊL  de  Odstzee  herwaarts  (j^ebra^ri,  ^eiaaird ,  en  tot  het  bouwen  vaa  sche" 
pen  en  huizen  bekwaam  gemaakt  wordt ;  en ,  op  onderseheidene  plaat* 
sén,  voornamelijk  te  Zaandam,  Amsterdam,  Rotterdam, 
Dordrecht,  en  Harlinjrcn  ,  vindt  men  aanzienlijke  houtkooperijen 
van  getaagd  hout  ;  ook  is  de  handel  in  onjrezaagd  hout,  dat  nietgrootfc 
vlotten  den  Rijn  af,  naar  D  o  r  d  re  c  h  t  en  elders  vervoerd,  of  rcgtstreeks 
wit  Noi^rwegen  gehaald  wordt,  zeer  aanzienUjk.    Op  vele  plaatsen  vindt 
men  seheepstinunerw erven  ,  waarop  zells  de  grootste  schepen  gebouwd 
worden.  De  hennip,  die  men  uit  koningsbergen,  Riga  en  andere  plaatsen 
hl  Rusland  bekomt ,  wordt  tot  garen  gesponnen ,  waarvan  in  de  lijnbandi 
Allerlei  soort  van  touw  gemaakt  en  wïh  zware  kabeltouwen,  troaien 
en  wand  voor  de  schepen  geslagen  wordt ;  ook  heeft  men  hier  vdé 
«nkersmederQën.   Er  wordt  veel  garen ,  in  I)  n  i  tschland  gesponnen ,  meol 
ruw  naar  NzDEBtAND  gevoerd  ,   aldaar  gebleekt  .   op  nieuw  bereid ,  gé* 
twijnd ,   en  lot  allerhande  gebruik,  zelfs  tot  het  maken  van  de  fijnste 
kanten,  bekvnpm   fyoniaakt  en  naar  \  laniHlcrcn  ,    liraband,  Sj>;iMi«', 
Portugal,  de  3liddellandsche  zee  en  elders  vervoerd.  liecrtouw erijrn  zijn 
er  in  overvloed  ,  en  men  maakt  er  ook  perkament.    A  crw-,  pel-,  sniiii- 
loodwit-,  vol- en  trasmolens  vindt  men  er  in  grooten  getale.  Voorts  heeft 
mei»  katoen-,  bontjes- ,  marseille-,  bombazijn-,  zeildoek-,  baud-,  lijm-, 
metaal- en aardenwerkfabrij ken ;  glasblazerijen;  plateel- en  pannenbak* 
kerijen  j  verw-,"  fijne  olie-  en  andere  chónicaliabereidiDgen  eiii.  * 

DEPARTEMENT  VAN  JUSTITIE. 

Het  hoofd  van  het  Departement  van  Justitie  voert  den  tit<*l  v.in 
Minister  v  a  n  J  n  s  t  i  l  i  e ,  aan  w  ien  een  Secretaris  en  twee 
Referendarissen  toegevoegd  zijn.  Tot  de  attributen  van  dit 
Ministerie  behoort ,  alles  wat  betrekking  heeft  tot  de  organisatie  en  het 
personeel  van  den  hoogen  raad,  de  geregtshoven,  reglbanken  en  kan* 
Idngeregien  ■  hét  'oolariaat  5  de  bedienende  -  anabtenaren ;  de,  venoekcn 


Digitized  by  Google 


DBPiRTEHENT  TAN  JUSTITIK. 


49 


om  natie;  mminderiag  of  kwijtschelding  van  straf;  de  vertoekeii 
om  aispeDsati'ën  j  do  oomptabiliteit  der  rc^tcrlijkc  liosten  ;  do  uitvoerinjf 
d(T  M  etlen  ,  besluiten  en  ordonnantiën ,  betrekkelijk  bet  beheer  der 
justitie  ,  zoowel  in  het  civiele  als  i»  hot  rriminolo^  min  het  alj^emecn 
alles ,  "wat  hetrekkinjy  heeft  toL  do  civiele  cii  criminele  wcljjeving. 
De  Refjferlijke  Magt  wordt  uiljjcoefend  door  den  11  o  o  e  n  raad, 
de  P  r  O  V  1  n  ci  a  1  e  Geregtshoven  en  de  G  r  i  ni  i  n  e  l  e  Rog  tban  k 
in  de  proTincieHollaad,de  Arrondissements-regtbankjen 
cn  de  Kaniongeregten.  Zij,  die  in  deze  rcgterlijke  collejfiën  fit- 
ting hebben  9  worden ,  op  voordragt  van  den  Minister  van  Justitie  ^  door 
den  Koning  benoemd. 

Ho  061  Raad. 

De  Hooge  Raad  is  zamengesteld  uit:  één  President,  één  Vice- 
President,  ten  minste  twaalf  eti  ten  hoogste  veertien  Raadshee- 
ren,  één  Griffier  en  twee  of  ten  hoog-ste  drie  Substituut-Grif- 
fiers. De  Hooge  Raad  oordeelt  ter  eerster  instantie  :  1°.  over  alle 
regtsvorderingen  ,  waarin  de  .Koning  of  de  leden  van  bet  koninklijke 
buis  als  gedaagden  worden  aangesproken  ]  2°.  oyer  alle  re^vorderin- 

£Q,  in  welke  de  Staat  als  gedaagde  wordt  aangesproken,  uitgeionderd  . 
B,  .welke  *8  rijks  belastingen  betreffen  j  3**.  over  alle  gescnillen  in 
xakenvan  prijzen  en  buit»  die  door  de  schepen  van  oorlog  Tan  dtfli 
Staat,  of  door  schepen  bij  particulieren  uitnrerust  en  van  commissie  of 
lettres  de  marqué  voorzien  ,  worden  achterhaald  en  opgebrajrt  , 
milsfTuders  van  alle  gescliillcn  ,  welke  tusschen  de  reedcrs  onderlin'j- 
deswege  zouden  mogen  ontslaan  j  cn  4".  over  alle  jurisdiictie- geschil- 
Jen  :  a)  tusschen  alle  rcgterlijke  autoriteiten  ,  welke  niet  hchoorcu  tot 
betzelfde  provinciaal  geregtshuf^  h)  tasscben  de  provinciale  geregtsbo- 
Ten,  de  criminele  regtbank  daaronder  begrepen^  c)  tusschen  eenig 
povineiaal  geregtsbof  ter  eerster  instantie  rngftdoende ,  en  eenige  rcgt- 
Mnk  of  gcregt  daaronder  ressorterende  en  <Q  tusschen  een  provinciaal 
ger^^tshof  of  ecnc  regtbank  ter  eenre  en  een  ander  rcgterlyk  koUegie 
ter  andere  zijde.  De  arresten  ,  door  den  Hoogen  Raad  ter  eerster 
instantie  in  burgerlijke  zaken  gewezen,  zullen  onderhevig  zijn  aan 
revisie  ,  overeenkomstig  de  bepalingen  van  het  wetboek  van  burgerlijke 
regtsplegi ng.  De  hooge  raad  oordeelt  bij  wege  van  booger  beroep  in 
burgerlijke  zaken  :  1°.  over  de  aan  hooger  beroep  onderworpen  von- 
nissen ,  door  de  provinciale  gcrcgtshoven  in  eersten  aanleg  gewezen; 
S^.  over  de  vonnissen ,  gewezen  by  de  hoven  van  justitie  in  de  Koloniën 
of  bezittingen  van  het  rijk  in  andere  werelddeelen.  De  Hooge  Raad 
noemt  in  bet  eerste  en  laatste  ressort  kennis :  van  alle  misdrijven  (de 
overtredingen,  waartegen  geene  straf  van  gevangenis  is  bedreigd,  niet 
daaronder  begrepen)  ,  gedurende  den  tijd  hunner  finirlien  begaan  door  :  de 
Léden  vau  de  Sfaten-Generaal ;  de  Hoofden  der  departementen  van 
algemeen  bestuur;  de  Leden  van  deu  Raad  van  State;  de  Commissa- 
rissen van  den  Koning  in  de  provinciën  j  de  Groot-Oflicieren  van  het 
huis  des  Konings ,  en  van  die  der  Leden  van  bet  koninklyk  geslacht ; 
den  Kanselier  van  de  orden  des  rijks  ;  de  Ambassadeurs  en  andere  Ge- 
santen by  bnitenlaiidscbe  mogendheden  j  de  Gouverneurs  en  Commis- 
sarissen des  Konings  in  de  koloniën  en  bezittingen  van  het  Rijk  in 
andere  werelddeelen  ]  de  Griffiers  van  de  beide  Kamers  der  Stalen- 
Generaal cn  den  Secretaris  van  den  Raad  van  State;  de  Presidenten, 
Raadsheeren  ,  Procureur-Generaal  ,  Afivoeaf  en -Generaal  ,  en  de  Griffier 
en  Substituut-Griffiers  van  den  lloogeo  Raad ;  de  Leden  en  Secretaris 
1  Dbbi.  4  * 


I 


U  ALGEMEEN  OVERZIGT. 

vmi  Al^metne  lUkcnkmncr ;  de  R«deii-  en  Gèneraél-iiMiietievea  ëer 
luTiAt  en  hmMicti  Sceretaris ;  de  Leden  en  den  Griflier  van  hel  l|oo^ 
militatr  Gcre<|tshof,  alsniodc  de  Amhlcharen  'tan  het  Openbaar  Miiki»- 

lerin  dat  hofj  do  Pn>si(lenten,  Ilaadsheertn ,  Ambtenaren  van  hpt 
Operihaar  Minisleric  en  Griiliers  de  Provinetalc  {yereglshoven  ;  'jelijk 
mede  d<  n  President  ,  I/"den  en  A  iii  tcnareti  van  het.  Openbaar  Mlnlslcric 
Vim  de  (Iriniinele  Rejvjljatrk.  !)<•  ilooj;e  Raad  ^\ijst  ook  in  het  eerste 
erl  booó[Ste  ressort  :  1".  over  de  misdaad  van  zcerooverij  ;  2°.  over  alle 
misdaden,  grplcejjd  aanjvaande  prijs  en  bnit ,  die  door  dc  schepen  van 
o<R^le|f  vite  den  Staat ,  of  door  schepen  bij  particiïtieren  uïlKeratt  en 
Tan  commissie  of  hiiret  de  marqué  voorzien ,  woeden  alditerhaalé  ev 
opgebrag^.    Be  Hoogc  Raad  néémt  kénfnU'  van  den  eisch  tot  cassatie, 

gedaan  te^en  de  liandelingen  der  Provinciale  Hoven,  de  Criminele 
le^tbank,  de  Arfondisst  nii  nts-reglbanköKi  ert  TCantonjrerecrtcn'  en  te^en  . 
de  a  rresten  en  vort  nissen  door  heft  {yewczcn.  De  Hoojye  Raad  vernieti{jt 
de  handetin[]^en  ,  arresten  en  vonnissen  :  1°,  Megferts  het  verzuim  der 
vormen  ,  voorg^eschrcven  op  stralYè  van  nietijjheid'  j  a  .  wejjens  verkeerde 
tobpassin^  of  schending  der  wet  3  en  3°.  degens  overschrijding  der 
regtstnagt. 

pBonriiiciAtv  GntfdMOvnr. 

Pffmineiale  Geregtthóiéen  zijn  zameAgesteld :  in  Holland,  nit  éénr 
TrèsidiedC,  één  Yice-Prcsident ,  9  Raadsheerén  ,  1  Procnrcnr  Generaal , 
twee  A'dvoeèten-Generaal ,   1  GrifTier  en  twee  Snbstituiit-Grrifliers  ;  in 
de  overijye  provineiën  uit  1  President  ,  1  Viee-President  ,  zeven  Raads- 
Jiceren  ,  1  Procureur-Generaal  ,  1  Advocaal-Gene;  aal  ,  1  Griilier  ,  1  of 
ten  hoofjste  2  Substituut-GrilHers.    l>e  Provinciale  hoven  oordeelen  in 
eersten   aanleg:    1**.  over   alle  re^jtsvordcrinjjen ,  waarin  de  provincie 
betrokken  is  ,  met  uitzondering  der  zakelijke  rejjteu  ,  en  uijieii  daarin 
zoüdèir  hooier  beroep ,  indien  de  vorderingen  geen  Vierhonderd  gulden 
id  höofdsófti  te  boven  gnan ;  8^  over  jurisdictie- geschilten  tnsseheiK 
AkTtfndiSisements-regébanlcen  of  tusschen  Kantongeregten ,   in  verschil- 
lénde  arrondissementen  ,  binnen  de  provincie  voorvallende  ]    5*^.  ovér 
alle  correctionele  vervolgingen  binnen  het  provinciaal  regtsgebied,  tegetf 
Kanton- rofTtors  en  hunne  plaatsvervanjyers ,  Regtcrs  ,  Plaatsvervangers 
eft  Ledni  van  het  openbaar  Ministerie  en  Gtliïiers  ,  wegens  misdrijven, 
gedurende  den  tijd  hunner  bediening  begaan  ,  mitsgaders  over  de  daaruit 
voortspruitende  vordering  tot  veigoeding  vah  kosten  ,  seliaden  en  in- 
téressen.  Zij  oordeelen,  behoudens  de  bepalingen  ,  ten  aanzien  der  cri- 
nUnele  rêgtbank ,  en  met  uitzondering  der  zaken  aaik '  dten'  Hoogen 
fijEttfd  opgedragen ,  in  het  eerste  en  kaKste  ressort ,  oVer  aUe  misdrif'- 
vén ,  waartegen  eene  lyf-  of  onteerende  straf  isi  bedreigd,  en  waarvan 
het  regt  van  vervolging  tot  de  bevoegdheid  behoort  van  den  Officier 
bij  de  Arrondissemcnts-rcgtbanken  in  hun  provinciaal  reglsgebied,  over- 
eenkomstig dc  bepalingen  ,  daaromtrent  bij  het  welhoek  van  strafvorde- 
ring vastgesteld.    Zij  oonU  elen  in  hooger  beroep  over  daarvoor  vatbare 
vonnissen ,    zoowel  in    correctionele   als  in  burgerlijke   zaken  bij  de 
A'rrondissements-reglbanken  ,  binnen  hun  provinciaal  regtsjj-ebied  in  eer- 
Steh  aanleg  gewezen,  behoudens  de  bepalingen,  ten  aunzica  der  regts- 
ifiègü  van  de  eritaiinele  regtbank. 

CaiHmBu  RtoZASB  ih  üb  Paovmcu  HoLt/kim. 

jye  Crunt'nöle  Reyloavh  in  de  provincie  Ilolkmd  moei  zijn  Ic  zanienge- 
steld;  uit  1  President,  8  Hegters,  1  Officier  van  criminele  Justitie,  1  of  ten 


Digitized  by  Google 


BiPAftTBHBNT  YUf  iuStI'i'tË. 


Juko^rste  9f  8iiAMtitdtii-(A&cier8, 1  Griffier  en  1  Sabrtitaut-driffier.  De  regCi- 

nia(]-t  dnzcr  i^e^bank  strf^kt  zi(  !i  nit  tot  dat  gedeelte  der  proyinde 
Holland,  biiinciï  hetwelk  het  hof  niet  is  (;eTesti;rd.  Zij  oordedt  in 
het  eerslo  en  la.ilstc  ressort ,  met  uitzonderin<r  der  zaken  ,  a.in  den 
Hoojren  Raad  opjjedrafjcu  ,  over  alle  misdrijven  ,  waartcfjcn  eene  lijf- 
ol  oiitcerench;  straf  is  bedreijjd ,  en  waarvan  de  Officieren  bij  de  Arron- 
dissements-rcijlhanken  binnen  haar  ressort  lH'voe|yd  zijn  tot  de  vcrvol- 
ing,  vol-jens  dè  bepalingen  van  het  wetboek  van  strafvorderin[y.  Ia 
oo^er  beroep  oordedt  z\j  over  de  daamor  vatbare  vonnissen  in  cor 
•lèctionelc  sakea  hQ  dd  Arroadissementf-regtbanken ,  biimea  boir  regti« 
gd>ied  geweien. 

De  ArroviJhaements-Regthanlien  zijn  niet  allen  nit  een  {jelijk  (retal 
leden  zamcii[jestcld.  De  Arroiulisscinenls-re|ftbank  van  A  m  s  t  c  r  da  m 
bestaat  uit  1  President,  2  Vice-Presidenten  ,  12  Leden,  1  Officier, 
5  Snbstitimt-Officiers ,  1  Griffier  en  5  Snbstitnnt-Griffiers.  Die  van 
Rotterda  ni  :  nit  1  President,  1  Vice-President,  7  Leden,  1  Officier, 
%  Substitaat-Ofnéiérs ,  1  Griffier  en  S  Sabstituiit-Griffiers ;  die  yan 
^•Graven  ba  ge:  ait  1  President,  K  Leden,  1  Officier,  1  Sttbsti- 
toai-Officier,  1  Griffier  en  1  Snbstitnut-Griffler;  di)e  van  *sHefi;dh' 

Seobatch,  Arnhem^Middelbnrg, Utrecht,  Leen^ar- 
en,  Zwolle  en  Gronihijen,  behoorcnde  tot  de  eerste  klassé , 
ieder  nit  1  President,  4  of  5  Leden,  1  Olficier,  1  Snbstitnnt-Offïcier  , 
1  GriiTier  en  1  Siibstitnut-Griflier.  Tot  de  tweede  klasse  behooren  : 
Breda,  Alkmaar,  Hoorn,  Haarlem,  Leyden,  Dordrecht, 
Deventer,  en  Assen  ;  deze  bestaan  uit  1  President,  3  Leden,  1 
Officier,  1  SubsLiLuut-Officier,  1  Griffier  en  1  Substituut-Griffier.  Die  van 
de  derde  klasse  xijn  even  ak  die  van  dé  tMreede  zamen^esteld  ,  maar  de. 
Regters  en  Ambtenaren  genieten  mindere  besoldi jin<]rcn  ^  zij  zijn :  £  i  n  d- 
boven,  Nffmegen,  Zntpbcn,  Tiel,  Gorincbem,  Brielle, 
2iérik<ee,  Goes,  Amersfoort,  Heereaveen,  Sneek, 
ilmelo,  Wi  nschoten  cn  Appingedain.  De  Arrondissé* 
nients-refT^tbanken  zullen  van  den  eersten  aanleg*  kennis  nemen  ,  van 
alle  persoonlijke  ,  zakelijke  en  {jemeng^de  rc{rtsvorderin{jen  van  allerlei 
aard  ,  uitjjezonderd  die  ,  welke  bij  de  wet  verklaard  zijn  tot  de  bc- 
voerrdbeid  van  de  kantongerefften  ,  of  van  de  provinciale  hoven  enden 
hooien  raad  te  behooren.  Zy  nemen  in  het  hoo^rste  ressort  kennis  : 
1**.  van  alle  jurisdictie-gevallen  tusscben  de  kanton(jeregten  ^  van  ban 
re^tsrrebied ;  2^.  Tan  alle  personele  rejrtsvorderingen ,  'de  waarde  yan 
f  400  in  hoofdsom  niet  te  boven  gaande;  5^.  van  alle  zakelijke  regts- 
Vorde ringen  ,  indien  de  waarde  van  het  onderwerp,  hetzij  in  booldsom, 
betzij  in  inkomsten,  tegen  vyften  honderd  berekend,  niet  meer  be- 
loopt dan  f  400;  4**.  van  alle  rejyf  sfredinrren  betrekkelijk  verplaatsing 
van  scbcidteekenen  ,  aanmalijyiii;;  van  gronden  ,  boomen  ,  heggen  , 
slooten  ,  van  aflt  "uiiii;;»  n  en  belemmering  van  waterloopen,  alle  binnen 
'sjaars  geplee|»d  en  ^an  alle  regtsvorderingen  wegens  bezitrttjt  j  ö* 
Tan  alle  aan  hooger  beroep  onderworpene  vonnissen,  door  de  Kanton- 
regters  gewezen.  Zij  wijzen  in  bel  hoogste  ressort  in  alle  personele, 
zakellike  en  gemengde  r^^vorderingen  aan  hooger  beroep  onderwor- 
pen ,  ingevallen  partijen  verklaard  hebben  van  het  hooger  bm  oep  af  té 
zién.  Deze  bepaling  is  echter  niet  toepasselijk  in  zaken,  die  niet  voor 
dading  of  compromis  vatbaar  zijn,  zy  wijzen  in  correctionele  /nken  ; 
fatinne  vonnissen  zyn  aan  hooger  beroep  ohde^RrorIfen ,  met  uitzondering 


Digitizcd  by  Google 


A  JU  G  £  M  £  £  N  ^  O  V  S  R  Z I G  T. 


van  het  ^oval ,  dat  tegrn  liet  misdrijf  gccne  hoofjcrc  gtraf  is  bedreigd 
dan  eenc  gpklboote  van  200  (juld. ,    zonder  {^evangfenis  of  verbeurd- 
verklarinjj  >ati  cetn{;e  M)or\\t!rpcn  ,  te  zamcn  of  afzoiKlcrlijk.    Zij  nemen 
ook  Jkcnuis  vau  dc  \ordcrin[j  Ier  verjjoedinjj  van  kosten  en  schaden  len 
beiMiereTan  de  bdecdigde  partij,  wanoeer  die  vorderingen  geen  ISO 
0uld.  te  boveo  gaan,   maar  wanneer  die  vorderingen  150  gold. 
oversclirijden ,  moeten     bij  eene  afzonderlijke  bni^erlijke  acüe  venrolgd 
u orden.   Zy  nemen  in  hooger  ressort  kennis  van  de  vonnissen,  door 
de  Manton-regtm  tn  eersten  aanleg,  ter  zake  van  overtredingen,  ge- 
ivezen.   £r  syn  over  heigelieele  jLoningryk  3^  Arrondissements-K^t- 
bauken.  * 

K  A  N  T  O  I«  G  B  E  E  G  T  E  5. 

£r  moeten  voor  elkKanlongercgt  zyn.:  één  Rcgter,  twee  of  hoog- 
s^ns  vier  Plaatsverva  ngers  en  één  Griffier.  Bidialve  de  werksaambeden  aan 
de  Kanton-regtcrs  bij  de  wet  opgedragen,  nemen  zy  kennis ,  soo  in 

hurgerlijk  als  in  handelszaken,   zonder  hooger  beroep,  indien  de  vor- 
dering niet  meer  beloopt  dan  50  guld.,  en  behoudens  hooger  beroep, 
indien  »j  niet  meer  bedraagt  dan  200  gnid.  :   1°.  van  alle  loutere 
personele  reglsvordcringcn  ;  2".  van  alle  reglsvordcringen   tot  betaling 
van  renten,  huren  en  pachten,  mitsgaders  van  interessen  of  gedeelten 
van   inschulden ,   zelfs  in  geval  de  rente,    de  Inuir,  de  pacht  of  dc 
hoofdsom  der  inschuid  meer   dan  f  200  bedraagt,  mits  dc  regtslitel 
niet  wórde  betwist.   Zy  sullen ,  insgelijks  sonder  hooger  beroep  ,  in- 
dien de  invordering  niet  meer  dan  1(0  guld.  beloopt ,  en  behoudens 
hooger  beroep,  tot  welke  som  de  vordering  zich  mogt  uitstrekken, 
kennis  nemen  :  1°.  van  burgerlyke  regtsvorderingen   tot  vergoeding 
van  schaden ,  hetxy  door  menschen  ,  hetzij  door  dieren ,  toegebra|[t 
aan  land,  houtiTCM-as  ,  boom-,  tuin- of  veldvruchten  j   2".  van  zoodanig 
herstel   aan    huizen  .   Moningcn  ,  gebouwen  en  pachthoeven  ,  hetwelk 
volgens  dc  wel  ten  laste  van  don  huurder  valt ,  en    3".  van  betaling 
van  arbeidslooncn  aan  werklieden  ,    Inircn  aan  dienstboden  ,   en  het 
volbrengen  van  wederzydsche  overeenkomsten  van  meesters  en  hunne, 
dienstboden  of  arbeidslieden.    ZQ  nemen  kennis  van  burgerlijke  regts- 
vorderingen ,  ter  sake  van  mondelingen  hoon ,  sonder  hooger  beroep , 
indien  de  gevraagde  betering  zich  blootelijk  bepaalt  tot  eene  geldsom, 
geen  tSO  gulden  te  boven  gaande  en  behoudens  hooger  beroep ,  tot  welke 
nooge  som  de  gevraagde  betering  moge  loopen ,  of  ook  in  alle  geval- 
len ,   waarin  ,  nevens  of  in  plaats  van  eenige  geldsom  ,   een  verdere 
eisch  tot  betering  niogt  gedaan  zijn.    Zij  nemen  insgelijks,  behoudens 
hoo^rer  beroep  ,  kennis  van  de  regsh  ui  (lot  ingen  tot  ontruiniinr*- :  1**.  van 
huizen,  gebouwen,  woningen,  pakhuizen,  stallen,  zolders  en  kelders, 
zonder  ouderscheid  van  het  bedrag  der  huur  ,  indien  de  huurder  geen 
schrifltelijk  bewijs  van  bestaande ,  vernieuwde  -of  verlengde  huur  te 
berde  brengt ,  en  in  gebreke  blijft  het  pereeel  te  ontmimeo ;  V,  van 
pachthoeven  ,  landerijen  ,  tuinen  en  andere  gronden  ,  mits  de  huur ,  over 
net  jaar  berekend ,  of  de  waarde  van  dien ,  niet  meer  dan  f  200  be- 
draagt,   zy  nemen  mede  kennis  van  de  regtsvorderingen  tot  ontbin- 
dinfT  van  huur  van  huizen  ,  wnninnren  ,  pakhuizen  ,  stallen  ,  zolders  en 
kelders,  mitsgaders  van  pa(  hllioeven  ,  landerijen  ,  tuin- en  andere  gron- 
den ,  en  dien  ten  gevolge  van  hunne  ontruiming,  ter  zake  van  wan- 
betaling der  huurpenningen ,  zonder  hooger  beroep  ,   indien  de  huur  , 
over  het  jaar  berekend ,  niet  meer  dan  50  guld. ,  en  behoudens  hooger 
btroep ,  indien  iQ  niet  meer  dan  SMN)  gulden  bedraagt.    Ia  alle  ge- 


Digiii^L.a  Googl 


DEPARTEMENT  VAN  JüffTITIE.  ^ 

valleo,  wcSkd  voor  dading  of  oomproinis  Tattiaar  i||q  ,  en  in  welke  par- 
tijen zich  voor  eenen  Kanton-re^cr  te  hunner  keuze,  doch  blonen  het 

arrondissement,  aanmelden,  en  zijne  beslissing   inroepen,    welke  ook 
de  aard  van  hel  {jcscliil  en   de  waarde  van  het  betwiste  voorwerp  zij. 
In  dat  {reval  zal  de  Kanton -rerjicr  altijd  wijzen  in  het  hoogste  ressort,  " 
ten  ware  partijen  ,  in  zaken  aan  hoogcr  beroep  onderwoi-pen  ,  dit  beroep 
baddeiT  Voorbehouden.    De  Ranton-rcfflers  vonnissen  over  alle  over- 
frediii<;i-n  ,  op  wélke  geen  hoogere  straf  b  gesteld  dan  eene  gevangenis 
van  zeven  dagen  of  «ene  geldboete  Tan  79  gtdd.  te  samen  of  ffloêon-' 
4erUjk  ,  zonder  aansien  of  die  straf  al  dan  niet  gepaard  gaat  met-  ée' 
verbeurdverklaring  van  eenige  voorwerpen.    Hunne  vonnissen  zijn  «an 
hoogcr  beroep  onderworpen  ,  met  uitzondering  van  het  geval ,  dat  tcfycn 
de  overtreding  geen  hoogere  of  andere  straf  is  bedroi;rd  ,  dan  eene  geld- 
boete ,  de  som  van  20  gidden  niet  te  boven  ryaande  j  behalve  in  zaken 
van  helastinjen  ,  welke  alle  door  de  Arrondis^einents  regtbankeii  worden 
bei  egt,  voor  zoover  bij  de  wet  niet  een  hooger  rcgter  is  aangewezen. 
Bindelijk   nemen  de  Kanton-rcgters  kennis  van  de  vordering  tot  ver- 
goeding vao  kosten  en  schaden,  ten  behoeve  der  beleedigde  partij, 
wanneer  de  vordering  geen  150  guld.  te  boven  gaat.   Gaat  die  vordering 
echter  ISO  gold.  te  boven ,  dan  moet  sg ,  by  eenc  bijzondere  actie ,  hij 
den  daartoe  bevoegden  burgcriyken  regter  vervolgd  worden.    lo  zikea 
van  overtredingen  wordt  het  openhaal*  ministerie    waargenomen  door 
het  hoofd    van  het  bestuur  der  gemeente  ,  binnen  welke  het  Kanton- 
geregt  zijne  zittingen  houdt.    £r  z\jn  over  het  geheele  Ju>niugryk  140 
Kaaloagereglen. 

DEPARTEMENT  VAN  BINNENLANDSCHE  ZAKEN. 

•  •  • 

Het  hoofd  van  het  Departement  «o»  Simunfandiehe  Zdkm  ib  een' 
M  i  n  i  s  t  c  r.  De  werkzaamheden  van  dit  Ministerie  strekken  sidi  uit  over 

het hinnenlandsch  bestuurder  provinciën ,  voor  zooverre  dit  bestuur  niet 
betreft  onderwerpen  ,  tot  andere  Ministerieële  departementen  behoorende  ; 
de  uitvoering  der  besluiten  van  Zijne  Majesteit,  nopens  de  aanstelling  van 
leden  van  burgerlijke  kollcgien  en  ambtenaren  van 
het  plaatselijk  bestuur,  4e  {plaatselijke  belangen  en 
coiuptabiliteit^  de  grensscheidingen  der  provinciën 
en  der  gemeenten;  de  maten  en  gewigten;deschouw- 
barg-en;  de  strandvonderij  ën-  het  kopijregt;  de  wat  er- 
staat^  de  nationale  militie;  de  schutterijen;  het  arm- 
wezen; degestiohten  van  liefdadigheid;  de  gevan- 
genissen; het  hooger,  het  middelbaar,  en  het  lager 
onderwijs;  de  wetenschappen, letterkunde  en  sehoono 
kunsten;  den  landbouw;  de  g  r  o  o  t  e  en  kleine  v  i  s  s  c  h  c- 
r  i j  ë  n  ;  den  k  o  o  p  h  a  n  d  i*  1  ;  de  scheepvaart;  de  g  e  n  e  e  s- 
kundige  staatsregeling,  d»»  N  e  d  p  r  1  a  n  d  s  c  h  c  s  t  a  a  t  s- 
courant  en  de  a  1  g  c  m  c  e  n  e  1  a  n  d  s  d  r  u  k  k  e  r  ij. 

Het  Binnenland&ch  Bestuur  van  elke  provincie  wordt  gevoerd  door 
eenen  Gonvernenr  en  gedeputeerden  uit  de  Provin- 
eiale  Staten.  De  Protinemlê  Siaien  worden  iiit  de  ridder- 
schap, de  steden  enden  la  n  del  ij  ken  stand  genomen;  be* 
noemende  de  llidderscha|»  hare  leden  ;  de  Raad  in  de  sleden  de  zijne,  en 
de  kiezersin  de  kiesdistnktcn  ten  platten  lande,  uit  en  voor  den  lan- 
delïj ken  stand  ,  de  hunne.  Elke  stand  kiest  een  ffelijk  ^etal  vertegenwoor- 
digers, die  vervoigeus  uit  hun  midden  een  kollcgic  van  eenige  leden 


Digitizetfby  Google 


aanstellen,  welke  voortdi^reivi  zitüng  houden,  en  Gedeputeerde', 
i^jta^eu  worden  jr^aoenid.  A«|d  dit  kollcgle  \rordt  op^rcdragen  alles,, 
wat  tot  het  da[rclijksclie  bebeer  der  xaken  «  en  de  uitveering  der 
mêene  wetten  i»etrekkin{][  heeft.    In  de  provincie  Holland  S^n  echter , 
uit  hooide '^A"'         iiitg^rektheid  en  hcvolkingy  fwee  Gouverneurs,, 
ajl^ioedie  Iwee  koUegiën  van   Gedeputeerde  State» 9  één  over  Z  ui  d^ 
en   één  over  N  o  0  r  d  -  II  0  1 1  a  nd.     De   kiezers  worden  ten  plattca 
lande  door  stcni[Tere{jtigden  benoemd  ,  en  zijn  tot  deze  betrekking  ver- 
kiesbaar Nederlanders  ,  ingezetenen  der  provincie,  wanneer  zij  ,  over  dc 
^0  jaren  oud  zijnde ,   eene  zekere   som  in  de  jaarlij kscbe  belasting 
dragen.    Pe  provinciën  zijn  verdeeld  in  steden  en  plattelandsgemeeo- 
tjen  ,  nitgezonaerd  F r lesland,  dat  in  steden  en  grictcaycn  yerdedd 
is,  terwijl  in  Gelderland,  Noord-^rabaqd  en  Zeeland 
<^nigc  plattelands-gemeenten  tot  één  distrikt  zijn  vereenlgd  ,  aan  bet 
boofU  van  welke  distrikteii  zich  kommissarisscn  bevinden.    Tït  Plaak»: 
tijke  Besturen  z|jn  zamenge$teld  in  de  steden  uit:  1  Burgemees- 
ter, 2 ,  5  of  4  W  e  1 1»  0  n  d  e  r  s  en  een  zeker  getal  Lenen  va» 
den  Raad,    gecvenredi{jd   aan   de  {jroolte  der  nevolkinij ,  benevens 
"I  Secretaris ;  in  degemeentcn  ten  platten  lande  uit  1  B  u  r  g  c  m  c  e  s- 
tcr,  2  Assessoren,en  een  zeker  getal  Leden  van  den  Raad, 
g^ëvenredigd  aan  de  grootte  der  Lcvolkiog ,  benevens  |  Secreten». . 

HaTBV   BV  GBVtl^nDt. 

bet  Minttterievan  Binnenlandiche  Z^ken  is  een  A4vueisr  vooriê 

zaken  der  maten  en   gewigten.     Voor  dc  maten  en  jre  winsten, 
Tan  welke  cr  vroeger  bijna  even    zoo  veel    onderscheidene  soorten 
bestonden  ,  als  er  landstreken  .  sleden  en  dorpen  in  het  koningrijk  varen, 
is  ingevolge  dc  vet  van  i21  Aiijriistus  1816  een  tiendeelig  stelsel  aan- 
genomen ,  waar>oor  by  besluit   van  29  Maart  1817   de  ]>euanmigeii 
Tasl^teld  werden.  In  dit  stelsel  staan  alle  lengte-,  oppervlakte- 
i^iboudsmaten ,  alsmede  dc  gewigten ,  ïn  een  tiendeelig  verband  tel 
elkander.    Het  heeft  tot  grond-eenheid  de  lengte  van  het  tienreilr 
lioei|ste  gedeelte  van  dep  meridiaanboog  der  aard(;  ,  tusscbcn  den  poolev 
den  equator,  en  dus  het  vqjrtigmillioenste  gedeelte  van  den  gclieelen  om- 
trek der  aarde  ,  welke  lengte,  de  Nede  rl  an  d  s  cbe  el  Ie  (nieter) 
genoemd,  door  ons  lot  eenheid  voor  de  gewone  lengte  -  malen  aatiiTC. 
nomen  is.    Hare  onderdeelen  zyn  palmen  ,  duimen  en  stropen.  Zoodat 
de  clle  in  10 palmen,  de  palm  in  10  duimen  cu  de  duim  in  10  stre- 
pen verdeeld  lyqrdt.    De  systematische  benamingen  dezer  onderdeelen 
jsyn  :  ieeimetér,  eenilUmeUf  en  miUineUr, 

\  Het  tienvoiid  der  el  Ie  wordt  roede  (deeameUr)  genaamd,  terw0 
eeiiê  lengte  v^  lOOQ  ellen  >  welke  by  geograpktsche  of  afstandmate» 

tot  eenheid  aangenomen  is  ,  den  naam  van  myi  (^t/bme^er)  draagt. 

Voor  de  vlaktematen  wordt  dc  vierkante  roede  tot  eenheid  ge- 
nomen j  cene  hoeveelheid  dus  van  100  vierkante  ellen  is  eenc  are, 
de  grond-eenheid  der  landmaten ;  draj'ende  de  hoeveelheid  van  lOQ 
vierkante  roeden,  zijnde  dus  10,000  vierkante  ellen,  den  naam  van 
bunder  (hectare).  ïi,cuc  vierkante  clle  is  100  vierkante  palmen^ 
eèn  vi^iante  palm  100  vierkante  duimen^  en  een  vierkavU 
duim  100  vierkante  strepen. 

Voor  de  inJioudstuafen  is  de  kubiek  elle  tot  eenheid  aange- 
nomen,  welke  tevens  onder  d(  li*  üaming  Nan  wisse  (slne)  tot  eenheid 
y.oor  brandhoutmaat  strekt.    Ëen  ktéiek  elle  is  1000  kubiek  p  a  1- 


.  .-i,d  by  Googl 


DEPARTlSliaNT  YAM  BINBfBNUJIMCill  ZAKfiN.      J»  > 

men;  een  kuhief:  palm  1600  kubiek  daimen,  en  eett  JkM^ 

duim  1000  kubiekstrcpen. 

De  inhoudsmaten  ondi'rsrlicidfM)  zicli  in  die  voor  drooge  en  in  die  voof 

vntfe  trnrcn  voor  !>ci(le  soorLfii  is  de  kubiek  palm  {kubieke  decimeter) ^ 
de  uan^eiionieii  eeiihoid  ;  hij  df  (liuojn'  waren  no<jtans  heeft  deze  inaajt 
den  naam  van  kop  {lücr)  ,  en  bij  natte  waren  dien  van  kan  {liter^ 
verkregen. 

De  kop  vtorét  in  tien  m  na  tiet  verdeeld.  Yoorts  bevat  ééi^ 
wchepel  lo  k  o  p  ,  en  één  muiJf!  100  kop,  terwyl  daarenboven  aa)| 

eene  hoeveelheid  van  30  mudden  den  naam  van  lant  gegeven  b. 
De  hm  heeft  10  maatjes  ea  bet  maaZ/e  10  vin^erboeden| 

en  eene  hoeveelheid  van  100  kannen  maakt  een  «at  uit. 

Ten  einde  de  «rcwigten  insgelijks  met  de  aanjjenomen  grondeeohei4 
van  bet  stelsel  in  vorband  te  brengen  ,  is  men  op  bet  denkbeeld  geko- 
men ,  om  bet  gewigt  in  het  l ii  cJ»  t i e d  i  ge  van  eene  kubiek  palm  zui- 
yer  gedistelcerd  en  tot  den  grootsteu  giaad  van  digtheid  gebragt  wa- 
ter 9  tot  eenheid  der  gewigteu,  bg  0110  den  i^am  van  poua  dragen- 
düf  te  dm  «trekken.  Het  dnisendste  {[edeelie ,  zijnde  dus  bet  gew^gf, 
van  een  kubiek  èuim  van  soodanig  water ,  m  onder  de  benaming  vaf^ 
wigtje  (gramme) tot  geMigIs-eenbeid bU  kostbais^  waren  aangeno^oen» 

Het  pond  bestaat  nit  10  onsen,  en  elk  ons  Mit  10  looden. 

Het  itigtje  y  of  tiende  deel  van  eep  lood  wordt  weder  4Q 
korrels  verdeeld. 

T^t  meerder  duidelykbeid  lieten  wjj  Lier  volgen:  ,  ' 

'  '  *  .'  ' 

Een  ahjemeen  overziet  van  het  Tiendeelig  Hf  aten-  t'«  Cl^tvi^talflfeL  .. 


'  — 

BËNAMINGM. 

n 

M  A  T  £  N. 

1 

Nederland- 

Sjstbemati 

WAARDE. 

sche. 

schf. 

Avstahdshate:!. 

1 

■ 

• 

Equl/Leid. 

Mijl. 

Kilometer. 

1000  ellen. 

Roede. 

Decameter. 

w  • 

hmmmurn. 

■Ecnlfeid, 

Elle. 

Meter. ' 

1  » 

Palm. 

Decimeter. 

Eoa  tiende  elle.  n 

Onderdeden. 

Duim* 

Centn^eter. 

Een  Iinii(!t'r(!slc('ll.| 

Lahouaixji. 

Streep. 

Milimeler. 

£ep  duiaumdsteeUil 

Eenhfiid. 

OwBmVlAlTl  SATBII. 

Bunder. 

Hectare. 

lü,000vierk.ellen, 
100  vierk.  » 

Vicrk.rbed. 

Are. 

Eenheid, 

Tierk.  ette. 

Viark.meter 
of  centiare. 

1  vierk.  elle. 

»  palm. 

Vierk.  deci- 

Een honderdste 

meter. 

vierkante  elle. 

Onderdeden.  ^ 

'     »  duim. 

Yierk.  centi- 

meter. 

Een  duizendste 
vierkante  cUe. 

1 

»  streep. 

Yierk.  mili* 

Eentienduizend- 

meter. 

sle  vierk.  elle. 

Digitized  by  Google 


ALGBMBBN  OVBRZIGT. 


r 

BENAMINGEN. 

1 

MATEN. 

u 

Nederland- 
sche. 

Systbenmti- 
sefae. 

#   In  het  {T>root. 

1  Kiihït>k^  pUp 

j 

ikuiNeK  eue* 

AUD.  meier. 

fn  li(>t.  kipin 

Eenheid 

jkuDieK  paim. 

A.uo.uediim. 

1  Duii.  Imb.  « 

»  duim. 

kub.  centi- 

£en milioenste 

meter. 

knbiek  elle. 

• 

B 

Onderdeelen.  ' 

•  Streep. 

Knb.milime* 

Een  dnis.  ib3h 

M 

> 

ter. 

oeiisttluib.elle. 

H 

Yoor  Brandkoat. 

m 

«  ; 

Senkeid. 

Wisse. 

Stfere. 

1  KubidL  die. 

A 

\  Yoor  natte  waren 

Vat. 

Hectoliter. 

100  kan. 

O 
H 

1  IteiiAeta. 

Kan. 

Liter. 

1  kan. 

I-N 

1  Onderdeelen. 

Maatje. 

XT'              1  I 

Vmgerboed. 

Déciliter. 
Gentiliter. 

riCn  iicnae  Kan.  i 
Een  honderdste 

1  Vnnr  drooffe  waiten. 

kan 

flfcH  mm  • 

Ltast. 

Drie  duizend  kop. 

W  11 

Muude. 

Hectoliter. 

Honderd  Jkup. 

Schepel. 

Décaliter. 

Tien        »  1 

Eenheid, 

Kop. 

Liter. 

Een         •  1 

*  Onderdeel. 

Maatje. 

Déciliter. 

TEaii  tiAfftili*  Icnn  1 

GtWlAflBff* 

Benheid. 

Fonci. 

Kilogramnm. 

üen  pond. 

Onderdeelen.  | 

Ons. 

Hectogramm. 

s^cTL  tiende  pond. 

Lood. 

Décagramme. 

£en  honderdste 

Voor  kostbare  varent 

pond. 

Eenheid, 
• 

Wigtje. 

Gramme. 

Een  duizendste 

pond. 

'  Onderded* 

Korrel. 

Décigramme. 

Een  tiendniaend- 

ste  pond.  1 

ScnoowiuifttH. 


Hoewel  de  wtikonwlifuir^en  ook  tot  de  attributen  van  den  Minister  Tan 

Binnenlandschc  zaken  jjerekend  ^vGrden  ,  zijn  er  ccblcr  {jeene  in  de  Ne- 
derlanden ,  (lic  aan  het  rijk  behooren.  Alle  zijn  stedelijke  inrigtingea 
of  parlikuliere  ondcrneniinf^cn.  De  polieie  over  de  schouwburgen  is 
opgedragen  aan  de  steihlijUe  besturen,  onder  het  hooger  toezigt  vau 
deu  Gouverneur  der  pruviucie. 


.     _ .  y  Google 


I 


DBPARTEIENT  TAN  NNNfillLA]|])6GSB  ZAKEN»  ISJ 
Stbavbtoiidiiij. 

« 

Het  beheer  der  StrandvonJertj  is  in  de  prorinciën  Holland  en 
Zeeland,  welke  te  Uien  opzl^;tc  in  ressorten  verdeeld  zijn,  alsmede 
op  het  eiland  S  c  h  i  e  r  ni  o  u  u  i  k  o  o  g  ,  aan  Ü  p  p  e  r  8  t  r  a  n  d  v  o  n-" 
de  r  s  uj);n'(lrn;i('ii  ;  maar  in  het  overi<re  der  provincie  Friesland, 
aan  du  slcdelijkc  hcsturcu  cu  aan  de  iioofden  der  ^rietenij^besturen  vau 
de  aan see  gelegeue  steden  en  grietenijen  ,  en  in  de  provineie  Gro- 
ningen aan  de  hoofden  der  gemeente-beiinren  der  leedorpen.  Iluir^ 
waar  de  Gonvernean  lulks  noodi(;  aehten  ,  Avorden  er  nog  Substttual-> 
Strandvonders  aangesteld.  De  Opper-Stranihönden  tn  SuMêmut- 
Stfnndnmders  ,  of,  waar  deze  beambten  niet  bestaan,  de  gemeente-bc- 
stnren  ,  zijn  belast  met  de  reddin}»'  en  licrnriiipr  van  schepen  ,  die  ,  bij 
afwezigheid  van  schipper,  bevelhebber  of  eigenaar,  op  de  tot  hun  res- 
sort behoorende  ku'^lcii  stranden  of  breken  j  alsmede  van  de  goederen  , 
die  aldaar,  in  dusdanig  een  geval,  opgevischt  worden.  Wanneer  echter 
de  strandgoederen  aan  wal  koiuen,  in  tegenwoordigheid  van  den  schipper  , 
denderen  berelhebher ,  of  Tan  denetj^enaar  der  lading  of  geconsigneerde  , 
raUen  de  beambten  der  strandvonderij  lich  soodra  mogelijk  als  soodanir 
doen  kennen,  en  kunne  diensten  tot  hulp  en  redding  aanbieden.  OolL 
lijn  «y  irerpligt,  om,  overal,  bij  en  na  cenen  stonn,  destranden  inhn» 
reisort  gade  te  slaan,  of  te  doen  gadeslaan,  en,  door,  alle  de  ter  ban- 
oer  beschikking  staande  middelen  ,  te  zorgen  ,  dat  al  wat  verlaten  aai» 
het  strand  komt,  of  in  zee  geviscbt  wordt,  onder  bun  beheer  gesteld 
vordc  5  almede  moeten  zij  waken  tegen  alle  vervrecnidijio"  van  zoo- 
danige goederen  ,  ten  wclkcu  einde  zij  ,  des  noods  ,  de  hulp  eu  bijstand 
der  plaatselijke  besturen  sullen  kunnen  inroepen.  Daar,  ingeval  van 
schipbreuk ,  het  redden  van  menschen  de  eerste  van  alle  -verpligtingen 
is,  soo  sijn  de  beambten  der  strandTonderij  gdumden,  vooral  te  sor^ 
gen  ,  dat  de  daartoe  aan  te  wenden  pogingen  van  de  redding-niaatschaj^ 
pijen  ,  door  de  bemocijenissen  der  strandvonderij ,  in  geenen  deele  wor» 
den  belemmerd  en  zelfs  om  die  pogingen  ,  wanneer  bet  noodig  mogt 
sijn ,  zoo  veel  nio<|clijk  te  ondersteunen.  Tevens  zijn  zij  gehouden 
stipt  in  acht  te  nemen  de  verpliglitvjen  ,  aan  hen  opgelegd  hij  de  ver- 
ordeningen op  het  stuk  der  quarantaine. 

Hit  Rkot  tah  Ko»u« 

Het  regi  ean  Jeopij  of  kopiëren  door  den  druk  is,  voor  oorspnmk^ 
lijke  letter- en  kunstwerken ,  het  uitsluitend  regt  van  diegenen  ,  welke 
daarvan   auteurs  zijn ,  of  hunne  regtverkrijgcndcn ,   om  hnnnc  oor- 
spronkelijke letter-  en  kunstwerken ,  gebed  of  fyedceltelijk  ,  verkort  of 
Terkleind  ,  zonder  onderscheid  van  vorm  of  inkleeding ,  in  ééne  of  meer- 
dere talen  ,  met  of  zonder  hulp  der   graveer-  of   eenige   aiKh  re  tus- 
schenkouiende  kunst ,  door  den  druk  gemeen  te  maken ,   te  vcrkoopen 
en   te  doen  vcrkoopen.    Het  kopijregt  van  vertalingen  van  een  bui- 
tenlands in  bet  licht  gekomen  oorspronkelijk  letterwerk  is  bet  uitsluitend 
regt  van  vertalers  of  hunne  regtverkrijgenden ,  om  hunne  vertalingen 
van  genoemd  letterwerk  door  den  druk  gemeen  te  maken ,  te  verkoopen 
en  te  doen  verkoopen.  —  Het  kopijregt  duurt  niet  langer  voort ,  dan 
twintig  jaren  na  den  dood  van  den  auteur  of  vertaler.    Alle  inhreuk  op 
bet  kopijrcrri  ,  hetzij  bij  eene  eerste  uitj^ave  van  eenig  nog  niel  jrcdpukt 
l>oek-  of  kunstwerk  ,  hetzij  bij  herdruk  van  hctgene  reeds  in  druk  was, 
wordt  als  nadruk  aangemerkt. 


Digitized  by  Google 


I 


9»  AI^GBIISBN  OVBE^IGT. 

Eveneent  wor^  als  nadruk  beschoivwd  ktt  invoeren ,  venpreiden 
of  vcrkoopcn  van   builen  liet  kpnin^yrijk   najjednikte  oorsproukelijke 
letter-   CQ  kimstwcrken  of  vertalinfyon  ,   waarvan  men  hier  te  laiidc 
het    kopijrefjt  be^it.    —    Onder    (h'ze    bepaling^cn    is   niet  begrepen  , 
bet  ffcbecl  ot' gedeeltelijk  in  druk  uil«jeven  van  de  Grieksche  en  Romein-  ' 
sclie  auctores  classici,  immers  voor  ;coovcel  den  tekst  aangaat^  voorts 
liyMi,  testamenieii ,  catechïsmusien ,  psalm-,  kerk-,  ca  sclMolboekflB; 
mittgaden  alle  jreuone  tijdwijzers  en  auDaoakken ,  tonder  dal  nog^taos 
door  deie  mUondering  eenige  Terandering  wordt  gemaakt  in  piivik- 
giën  of  octfDoyeii,  welke  omirent  gemelde  yoorwerpen  reeds  mogten 
bestaan,  en  waarvan  de  temiijn  nogp  niet  is  Tcrst reken.    Ook  blijil 
bet  vrij  en  onverlet ,  om  in  tijdscbriften ,  door  middel  van  uittreksels 
t'H  beoordeelin^jcn ,  den   aard  en  de  vaarde  van  in   druk  uilkoiuend 
letter-  en   kunslwerken  aan  Jiet  publiek  Ic  doen  kennen.   —  Oni  het 
kupijregt  te  kuuuen  doen  gelden  moet  alle  uitkomend  letter- en  drukwerk, 
bij  iedere  soort  van  uitgave ,  zoowel  bij  eencu  eersten  druk  als  bij 
Jierdnik ,  aan  de  oayolgcnde  vereischten  voldoen  ,  te  weten :  dat  het  «ok 
nedrukl  zij  op  eene  Nederlandsehe  dmkkerij ;  dat  het  werk  eenen  Ke- 
derlandsciien  uitgever  hcbhe ,  en  diens  naam ,  of  aUeen.,  of  vcrecnigd 
niet  dien  eens  buitenlandschen  medeuitgevers,  op  den  tiiei,  of,  ttj 
gebrek  van  titel ,  waar  dit  voe,«rzaamst  is  ,  gedrukt  zij  ,  met  aanwijrinjj 
jsijner  woonplaats  en  van  den  tijd  der  uitrravc  ;  dat  van  elk  werk^  vóór 
of  geiijktijdifj  niet  de  uitgave,   door  den  uitgever   drie  exemplaren, 
■waarvan  één  door  bem  op  den  titel,  of,  bij  gebrek  van  titel,  op  devoor- 
«ijde  ,  eigeubaodig  juoet  woi  Jen  gelcekend  ,  met  bijvoeging  der  dajjteeke- 
ning  en  Tan  eene  schriftelijke  Terklaring  van  eenen  NederlandschendmlL- 
ker,  met  eigenhandigen naam  ,  plaatsen  dagteekening,  dat  hetwelk Irij 
hem  gedrukt  is,  moeten  overgegeven  werden ,  tegen  re^i ,  aan  het  gemeen- 
te*he6tunr  igner  woonplaats,  betwelk  dadelijk  een  en  ander  aan  het 
departement  van  Binnenlan<)sQhe  saken  Tenendt. 

WaX  KA  STAAT. 

Voor  bet  Departement  vau  den  Waterstaat  en  der  publieke  werken , 
dat  vroeger  op  tich  zelf  stond,  is  aan  den  Minister  van  Biuneulaud- 
sche saken  een  Ra ad> Ad  vi se ur  toegevoegd. 

Het  eigeniyke  corps  van  den  Waterstaat  en  der  publieke  werken  bestsat 
thans  nit :  twee  I  n  s  p  e  c  t  e  n  r  s  ;  een  Ho  o  i  d- 1  ngenieur  over 
elke  provinoie,  alsmede  een  H  oo  fd-I  n  gen ieur  voor  de  alge- 
mcene  dienst;  verder  uit  onderscbeidenc  gewone  Ingenieurs, 
As  p  i  r  a  n  t-1  n  g  e  n  i  e  u  r  s  en  vaste  Conducteur  s.    Tot  bunne 
attributen  bebooren  :    de  rivieren  ,  de  rivier-  en  zeewatcrkeerende  wer-  i 
ken,    de  polders,   de  dioojpnakerijen  ,  de  verveeningen  ,    dc  vvcjjen, 
de  vaarten ,  de  ryksgebouwen  en  dergelijk  •  zaken.  Voor  deze  dienst  is 
OuD-NiMMrAKD  verdeeld  in  :  twee  provisionele  districten  of 
inspectiën.  Het  eerste  bestaat  uit :  de  prov.  Noor  d*iB  r  aha nd,  { 
Gelderland,  Overyssel,    Groningen    en  Drenthe. 
Het  Iwesc^e  bevat :  de  prbv.  Holland,  Friesland  ,  Zeeland  | 
«n  Ü  t  r  e  c  b  t. 

De  voordeden  ,  welke  de  nabijbeid  van  de  Noordzee  en  de  rivieren, 
die  ons  land  doorstroonien,  den  ingezetenen  aanbieden,  worden  ecuiger-  \ 
mate  opgewogen  door  de  kostbaarbeid  ,  die  zulks  voor  de  daaraan  pa- 
lende provinciën  veroorzaakt ,  en  door  de  groote  geldsonmieii,  die  moeten 
aangeweud  worden ,  uin  ,  op  ondcrsebcidcne  plaatsen  ^  de  laagliggeude 
landen  tegen  overstrooming  te  beschutten. 


* 

ly  j^Lo  L-y  Google 


DEPARTElim  TAN  BlNlWfUNDSCQS  ZAXBN.  » 


Dg  zeeduincn  ,  die  men  langs  de  kust  on  van  Hollanden  Zeeland- 
Tindt ,  vtTslreliken  wel  tol  natuurlijke  dijken  legen  liet  geweld  der  zee  ^ 
ïiiaar  op  soiiinii[Te  plaatsen  zijn  zij,  door  de  veelvuldige  westelijke  en  noord-^ 
westelijke  uinden  ,  die  hel  zecMatcr  zeer  hoog  tegen  de  duinen  opdrijven  , 
en  ze  op  eene  verselirikKelijke  vijze  büuken  ,  aanmerkelijk  afgeno- 
men j  terwijl  zij  op  sommige  plaatsen  verkruijen ,  op  audere  reeds 
niet  meer  het  geweid  der  lee  Debbeo  kunnen  wederetaan ,  en  door 
dijken  Tervangen  sijn  «  too  als  by  West  ka  pc  He  in  Zeeland'. 

Ook  Maren  de  ten  Noorden  van  de  Zuiderzee  gel^fen  eilapden- 
'Texely  Vlieland,  Tersckelling ,  Ameland ,  Sc  li  i  erm  on- 
'nikoog,  Eottnm  enz.,  vermoedelijk  eenmaal  onderling  mei  el- 
kander, alsmede  aan  de  zuidzijde  met  devnstc  kust  vnn  Holland, 
Fries  land  en  G  r  o  n  i  n  gen,  vmeenigd  ;  zijnde  naderhand  door 
inbraken  der  zee  van  het  vaste  land  gescheiden  en  in  eilanden  her^ 
scha|)eu  j  lerwijl  levens  de  Zuiderzee  en  de  Dollar  d  daar- 
door ontstaan  zijn. 

I>e  NEaBBunnsir  i^n  te  allen  tyde  geweldig  door  de  Noordweste* 
lyke  stormen  en  de  'zware  bloeden  ,  die  deze  'gemeeniyk  vergezelden  , 
geteisterd  geworden.    Hierdoor  en  door  de  lage  ligging  zijn  onder- 
scheidene streken  aan  gedurige  OTerstroomingen  van  de  zee  bloot 
gesteld  ,  vooral    loopt  men    ook    gevaar   van   OTerstroomingen  bij- 
ijsgang of  krnijing  van  het  ijs  op  de  rivieren,  inzonderheid  in  Gel- 
derland, Noor  d-h  raband  en  Uoliand,  voor  den  T  i  c  1  e  r- 
■waard,   den   Bom  m  e  1  e  r  w  aard,    de    Betuwe,    hel  Land 
tusschen  31  aas  eu  AVaal,  Maa:>land,   liet  Land  van 
Beifsde  n,bet  LandvanAItena  enden  Alblasaerwaard^ 
uithoofde  der  kronkelingen ,  versandtngeB  en  andere  beletselen  in  de 
'bedding  der  rivieren ,  waardoor  zich  zoo  ligt  stoppingen  of  ffsdam* 
men  opdoen.    Door  de  weinig  merkbare  belling  op  somipige  punten, 
ODtstnat  ook  eene  te  geringe  werking  in  den  stroom,  boe  trotsch, 
pniclilvol  en  hevig  die  ook  scliijne  ,  en  daardoor  ktmnen  alsdan  de  tj^ 
komende  schotsen   niet  zoo  n,rniakkelijk  gelost  worden. 

De  oudste  vloed,  van  welken  wij  vinden  gewag  gemaakt,  Is 
de  Cimhrischc  vloed,  die,  omtrent  derdehalve  eeuw  vóór  J.  C.  ge- 
boorte, vooral  op  de  Deensche  en  Noordsche  kusten,  gewoed  heeft. 
Yolgens  sommigen  zoude  Engeland  toen  van  het  vaste  land  a^escheurd 
en  de  Bren tsehe  bosschen  nedergeveld  zijn. 

Voorts  spreekt  de  geschiedenis  van  den  watervloed  van  het  jaar 
565,  waarvan  ons  echter  geene  omstandigheden  bekend  zijn;  alljeea 
vindt  men  geboekt ,  dat   hij  zeer  verschrikkelijk  geweest  is. 

Bij  den  ^vat('rv|opd  van  570,  welke,  even  als  die  van  1516,  inzon- 
derheid Friesland  teisterde,  zoude,  naar  men  wil,  het  lust^lnt  A  s  y- 
lum,  in  het  jaar  445  door  Richold  Ulfo  gebouwd,  verzonken,  en 
bet  lustslot  van  do  Frieschc  Koningen  op  het  Roode  Klif  iii* 
gestort  zyn. 

Op  den  !26  December  van  hel  jaar  859  werd  de  zee  door  eeneq 
gewéldigen  storm  zoo  hevig  tegen  de  kosten  aangedreven ,  dat  de  ri- 
vieren boven  mate  hoog  zwollen  ,  vele  binnenlanden  overstroomdan y  ^ 
chcelc  bosschen  ontwortelden  en  wel  S0,000  menschen  het  leven 

eden  verliezen. 

Donr  cenen  watervloed  van  857  of  860  moet,  naar  men  wil  ,  de 
R  ij  n  hij  K  a  t  w  ij  k  verstopt  geraakt  zijn  ,  en  het  water  van  W  ij  k 
b  ij  Duurstede  af  ceueu  nieuwen  loop  door  de  Lek  bekomen 
hebben. 


Digitized  by  Google 


60 


ALGEMEEN  OV  EUZIGT. 


Door  den  AHerheiligenvloed  van  1170  eo  een  aantal  volgende  over- 

siroorain^ren ,  hadden  VI  aan  deren, Zeeland  ,Holland  en  Friet- 
la  n  d  gcwcldiQ^  veel  te  lijden.  Verscheidene  plaatsen  ,  die  te  Tonsn 
slechts  door  kreken  {jcschelden  waren  ,  krey;cn  gelicclc  zee-anncn  lus- 
seln^n  I)('ide.  ïlel  land  tiisschen  31  e  d  e  ni  Ij  1  i  k  ,  Stavoren  en  de 
eilaijilcn  leu  JVoordcn  der  Zuiderzee  verdronk,  zoodat  daardoor 
de  Zuiderzee  oiitslond.  3Ien  zelfs,  dat  de  vloed  voor  de  niunii 
van  Utrecht  geslaan,  en  uien  voor  de  walicu  dier  stad  zccviscii 
gevangen  hebbe. 

Door  den  kersvloed  van  het  jaar  lz77  en  later  invallende  vloeden 
eerden  33  dorpen  van  Groningerland  en  Oost>Friesland 
alsmede  het  stadje  Torum  bedolven,  loodat  aldaar  de'  Dollart 
ontstond. 

Door  den  Malcrvloed  van  16  November  1577  ,  die  aan  de  gehcele 
Lust  van  Friesland  {|n)ote  schade  veroorzaakte,  werd  ook  Hol- 
land maar  vooral  Z  e  e  i  a  ii  d  z\\aar  bezoclit  De  dijken  bezweken 
in  de  nabijheid  van  Biervliet  en  het  land  in  den  omtrek  dier 
stad  ging  verloren  (1). 

Door  den  verscbrikkelijken  st.  Elixabeths  vloed  van  18  November  1421 
verdronken  er  in  Zn  i  d-H  o  1 1  a  n  d  78  dorpen ,  van  welke  er  34  nimmer 
weder  syn  te  voorsebijn  gekomen,  zynde  daardoor  de  Biesbosck 
ontstaan ,  en  Dordrecht  van  het  vasteland  afgescheurd. 

De  Mratcrvloed  van  ^  November  Vó'O  trof  voornamelijk  Zeeland,  ia 
welk  {jewest  tiisschen  delionteen  Uinkelinge  alles  geheel  onderliep, 
waardoor  honderden  Zeeu^^eli  ,  die  voorheen  ryk  ikarcn  geweest,  zich 
tot  den  bedelstaf  {jebragt  zaj»en. 

Menigvuldige  o\ er>lroomingen  ,  inzonderheid  Nan  de  jaren  1ü33  , 
11570,  1575,  107ü,  1682  ens.  zouden  wij  hierbij  nog  kunnen 

vermelden.  Onder  de  stormvloeden  van  lateriyd  zyn  die  van  14  en  IS 
November  1773  en  van  4  en  3  Fcbruary  18S3  berncht,  van  welke 
de  laatste  bet  water  booger ,  dan  immer  te  voren  bekend  was ,  deed 
opstijgen. 

Aangezien  de  duinen  de  natuurlijke  grenzen  der  Noordzee  uitma- 
ken ,  moet  het  land,  op  die  plaatsen,  waar  zij  zwak  of  in  het  ge- 
heel niet  aau\se-iig  zijn  ,  door  dijken  ,  tegen  de  zee  beschermd  worden, 
xoo  als  ook  de  ri\ieren  dcor  dijken  binnen  hunne  bedding  moeten  gehouden 
Morden.  De  dijken  worden  alzoo  doorgaans  in  twee  soorten  onder» 
tcbeiden ,  namelijk  ,in  zeedijken  en'  r i  v i er  d  ij k e  n  ,  zijnde  ooder 
den  aljvemeenen  naam  van b  u  i  t  e  n  d  ij  k  e  n  beide  begrepen.  Onder  de 
zeedijken  beeft  men  droog  e  en  natte  dijken.  Drooge 
dijken  worden  die  gebeeten,  welke  door  de  dagelijkscbe  zeevloeden 
niet  bespeeld  worden,  en  natte  dijken  die,  welke  door  gen leMe 
vloeden  bevochlijnl  worden.  Deze  dijken ,  vooral  de  later  aangelejjde 
hebben  eene  lan^jzame  glooijing  en  werden  ^oorhecn  door  palen  hezel , 
om  den  slag  der  jjolven  te  breken  ;  daar  men  echter  ,  in  het  be^jin  der 
vorige  eeuw  ,  ontdekte ,  dat  dc  palen  door  zekeren  worm  doorgevreten 


(l)  LeMlUWaarUtg,  omtreot  d«  waterTloeden  ,  die  Zet  land  geteisterd  hebben  ,  if  ^ 
>a  d«  V i«BW«  w»rkea  van  h«t  2««iiws«bf  geaootaehap  y  aa  k«aat«« 

madcsrlieidw,  dea  galMrdea  I.  mm  UxaacaT  DaiMauou»  getitelds  dm  ptoti-^*' 
/«•laad ,  in  h«re  aloud*  g«ttaldli«id,  aa  gercga  ld«  voraiiBS 
•  cliaawd  U.  tao  -  i3o« 


Digitized  by  Google 


D£l?AaT£MENT  VAN  BiN2^ENLANp6GHE  ZAKBN.  «1 


werden  ,  stelden  Pietbr  Straat  en  Pietkr  van  der  Deurb  een  ander 
middel  voor.  Stevig^c  rijsbarmcn  worden  met  paaltjes  op  de  beneden 
rijde  van  de  bnilenjjlooijinf;  des  dijks  bevestigd ,  zoo  ver  die  door 
den  vloed  wordt  bedekt,  waarna  tassclien  die  paaltjes  zware  sinkken 
Steen  ( meest  Doornikschcn ) ,  zoo  veel  mogelijk  in  een  gesloten , 
gelL|r(I  wordeo.  Aadere  middelen  ïn  den  laatsten  tijd  beproefd,  gelijk 
het  spgkeren  van  zinkplaten  op  paaltjes, : het  bekleeden  Tan  den  voet 
des  dyksmet  ineensluitende  gebakken  steencn ,  scbynen  tegen  den  he-« 
Tigen  vraterslag  minder  bestand  te  z^n  bevonden  ,  en  alzoo  minder 
aan  bet  oogmerk  te  voldoen  ,  dan  de  uitvinding  der  zoogenaamde 
ziukstnkken ,  bij  hel  niet  zeldzame  wegzakken  van  den  oever,  on- 
middellijk aan  den  voet  des  dijks  ;  door  welk  laatste  middel  meermalen 
de  grond  bebonden  Is  ,  dien  men  zonder  dat  aan  de  zee  zon  bebben 
moeten  prijs  geven  (1).  Voor  zoodanige  dyken ,  die  nn  en  dan  door 
het  water  bespoeld  worden  ,  bezigt  men  echter  meer  algemeen  vier- 
kante ,  wel  begroeide  slnitzoden.  Ook  geeft  men ,  waar  zulks  noo-  * 
dig  is  ,  door  bekramming  metrys  en  riet  of  met  stroo,  de  behoorlyke 
vastheid  aan  de  glooijing. 

Aan  de  rivierdijken  worden  onderscheidene  benamingen  gegeven, 
al  naar  den ^ aard  van  bnnne  ligging,  zaraenslelüng  en  doel.  — 
Zoo  dragen  dn  rivierdijken,  die  onmiddellijk  tejjen  de  rivier 
aanliggen  en  alzoo  bet  eerste  {geweld  van  bet  water  hebben  door  te 
slaan,  den  naam  van  band  ij  ken,  en  die  gedeelten,  waar  de 
ririer  kort  langs  stroomt,  worden  met  den  naam  van  scboor-  of 
schaardyk  biestempeld;  terwijl  die  gedeelten,  welke  aan  doorkwel- 
ling van  ririerwater  onderhevig  zijn,  k  we  ld  ij  ken  genoemd  worden. — 
De  dyken  oT  liever  de  kaden,  binnen  zoodanige  kweldijken 
meestal  op  geringen  afstand  gelegd ,  en  dienende  om  het  doorgek welde 
water  op  te  vangen  ,  v  orden  kwelkaden,  zeldzamer  en  minder  jnist, 
k  w  e  1  d  ij  k  e  n  genoemd.  B  i  n  n  e  n  d  ij  k  e  n  zijn  die  ,  welke  door  voor- 
bedijking ,  of  later  bnilenwaarts  gelegen  (lijken  ,  \an  bet  water  bevrijd 
zijn  ,  of  het  niet  meer  behoeven  af  te  w  enden  j  echter  kunnen  deze  nog 
bestemd  zijn  tot  nooddijken  of  om  binnenwateren  Ie  keeren,  en  even  zoo 
worden  de  dyken,  door  zoodanige  voorbedy  kingen  van  de  zeevloeden  bevrijd, 
veeltijds  hinnen-zeedy ken  genoemd.  Slaperdijken  noemt  men 
mede  de  zoodanige,  die  achter  de  bandyken  liggen,  en  als  het  ware 
slapen  ,  zoolang  de  handyk  niet  doorgebroken  is.  inlaagdyken  zijn 
de  zulke ,  die  bij  voorraad  tegen  een  iii  ^pevaar  verkeerenMl  vak  huiten- 
dijk  zijn  aangelegd  ,  en  bestemd  ,  om  ,  m  geval  zoodanig  aangevallen 
dijkvak  bezwijken  mogt ,  alsdan  terstond  in  diens  jdaals  lot  walerkeo- 
ring  te  knnncn  dienen.  Men  geeft  dezen  naam  ook  veel  aan  dijken, 
die  gelegd  worden  aan  de  binnenzijde  van  kolken ,  waaijen  of  wielen  , 
door  dijkbrenken  veroorzaakt.  Uitlaagdijken  zyn  die  ,  welke  bui- 
tenwaarts om  zoodanige  kolken  gelegd  worden.  —  Kanaaldijken, 
sjin  dezulke,  die  langs  kanalen  zijn  aangeleerd.  Zij  kunnen  bestemd 
zyn  ,  om  water  te  keeren,  of  om  tot  trek-  en  jaagpaden  te  dienen,,  of 
eindelijk  alleen,  om  op  het  doelmatigst  uitgegraven  specie  te  bergen. 
Tj  e  i  d  ij  k  e  n  noemt  men  ook  wel  die  ,  welke  langs  kanalen  aangel^d , 
ofdoor  moerige  en  drassige  velden  opgevrorpen  zyn  ,  doch  meer  byzonder 


(o)  Over  de  vadcrlap ^acTie  aeeweeringen  zal  men  niet  jondcr  vrucht  raadplegen 
het  klasaike  werk  van  den  Iloofd-Ingenieur  A.  Caland  ,  gctiJeld;  Ilaadleid  iOj^ 
tot  de  kennis  der  di}  ka  bouw*  en  ze^wrringkunde. 


Digitized  by  Google 


m  ALG£MË£N  OVEKZIGT. 

ifesul&e ,  door  wèll/e  aan  heC  water ,  door  «▼erUten  «fsérabmenècp  èené 
]ié[>aa1de  ri|;iii);^  frojrcven  wordt,  —  Deze  dijken  dra  jen  dan  yiei  eeitt 
den  nanin  van  ov  er  laa  tsdijken ;  echter  is  dè^e  laatste  üaAtn  meer 
toepasselijk  op  dijken  ,  die  bij  hoog  oppcrwater  tot  overloop  besteïnd 
zijn.  —  Wierdijken  zijn  zoodani^jc,  die  uit  zoogenaamd  lis- 
w  i  ('  V  zijn  znnienjypsteld.  —  8  c  h  c  n  k  e  i  cl  ij  k  e  n  of  o  p  <1  ij  k  e  n 
nocml  ujcn  die  ,  wrlki^  tot  nanslnilin{(  of  vnvrnijyinjy  van  twee  antlerc 
Mijiipn  {J*^I«'{j<l  woidrri  ,  zuodat  daardoor  een  poldrr  tmlslaat.  De  bc- 
nauiinj^  z  u  ni  e  rü  ij  k  e  a  >«ordt  gegeven  aan  dijken,  welker  be- 
stemming alleen  is  ^  om  bet  zomerwater  loowel  van  de  aee  als  Tan  de 
mieren  te  keeren ;  wordende  echter  aan  deie  dijken  meer  den  naam 
van  sonicrkaden  gegeren.  Nooddijken  sijn  die  dijken, 
welke  slechts  voor  eencn  korten  tijd  di«nen  moeten.  Spierdij- 
lienof  zwaarddijken  zijn  dezulke,  wier  baiten  l)eloop ,  des  win- 
ters fycwoonlijk,  mcl  beslagv* erken  wordt  voorzien.  Ook  bestaan  er 
noQ  Tuindijkpu,  zijnde  die  op  welker  bnitpnbcloop  enn  tuin  gesteld 
is  ,  tnssrh«  ti  welken  en  den  kruin  de  rninitc  niet  liujtzakken  slroo  of 
andere  nialcriaien  opgevidd  wordt.  Onder  de  Nederiandscbe  dijken 
Verdienen  Tooral  ^venneldin^  de  WestkapelschedUk ;  de  Honds- 
liessehe;  de  Westfriescbe  leedijk;  de  Kijnlandsehe 
Slaperdijk;  de  dijken  beboerende  tot  de  digting 
▼  an  dén  Merk  en  Dintel  en  den  Steenbergschen 
vliet,  in  N  o  ord  -  B  r  a  b  a  n  d  ;  de  G  ron  i  n  ge  r  O  os  te  r  d  ij  k  c  n, 
met  lu't  Punt  van  Reide;  en  ,  onder  meerdere ,  de  K  o  ad  O* 
m  e  r-  en   8  u r i    e  r  -  s  1  a  p  e  r  d  ij  k e  n  ,  in  Friesland;    enz . 

liet  KoninjTiijk  der  Neoerlakde^  wordt  door  vijf  lioofdrivieren  en 
Tele  mindere  wateren  doors^lroonul ,  welke  den  binnen-  en  bniteniand- 
«chen  handel ,  Yooral  op  Dtntscbland  ,  Frankryk  en  België ,  zeer  veel 
lievoordeden. 

De  Toornaamsté  rivieren  in  Nemblaho  tyn  :  de  Hijn,  de  Haas, 
de  S  c  b  e  I  d  e ,  de  IJ  g  s  e  1  en  de  H  u  n  s  e.  Behalve  deze  yoofname  en 
«eer  vele  mindere  rivieren,  beeft  men  in  Nei)ERi.a?(d  nog  eene  menigte  ka- 
nalen ,  V  a  a  r  l  e  n  ,  ni  e  r  e  n  en  andere  b  i  n  n  e  n  w  a  t  e  r  e  n.  Zelfs 
veb^  steden  zijn  rijkelijk  v;in  jjraelilen  voorzien,  bel;;ecn  zoowel  ;i;m  clen 
reizi|p'r  ,  als  aan  ileu  iiandelaar  nrool  {jenjak  vcrseliafL.  De  merkwaar- 
'digste  kanalen  zijn:  de  Zu  iu  w  ille  msvaa  rt  j  bet  Nourd-IIol- 
landscbe  kanaal;  bet  Voornsche  kanaal;  bet  kanaal 
wanKatwyk;  het  Zederik  kanaal;  bet  kanaal  van  Stee> 
nenhoek;het  Kanaal  Tan  Nensen;  de 'Willemsvaart; 
de  Dedemsvaart,  bet  Wi n schot erdiep ;  het  Damster* 
diep  enz. 

Onder  de  ovcrifjc  wnt-ren  zijn  de  voornaamste:  de  Zuiderzee; 
het  IJ  j  bet  II  a  a  r  l  e  ii!  m  e  r  m  e  e  r  ;  de  D  o  1  1  a  r  1 ;  de  L  a  u  w  e r- 
zee  en  verdere  (yroole  Friesebe  nieren;  de  B  i  e  s  b  o  s  c  li  enz.  In  vroe- 
gere tijden  was  NsofiaAKD  echter  nog  veel  waterryker  ,  dan  ibans  ;  want 
rade  llSde,  16de  en  17de  eeuwen  sijn  er  alleen  in  Noord-Holland 
drieën  Teertig  en  in  Zuid-Holland  veertig  meren  drooggemaakt , 
die  te  samen  eene  oppervlakte  van  ruim  64,000  bunders  uitmaken.  In 
Groninjjon ,  waar  de  voornaamste  meren  zijn :  bet  L  e  e  k  s  t  e  rm  e  e  r ; 
het  Zuidlaardermeer  en  bet  8ebildmeer.  lieeft  men  in  1618 
Iwl  Sappe  meer  afgetapt ,  hetwelk  ook  bel  Du  i  v  e  l  sni  e  e  r.gebceten 
werd,  van  wegr  bel  jreraas  des  wafer  .  dat  mecrendeels  16,  11,  12 
en  op  de  waadbaarste  plaatsen  7  voel  diep  was.  Andere  meren  ,  als  het 
II  u  n  i  n  g  a  m  e  e  r ,  het  Uockmansmcer  heeft  dc  baud  des  tijds  , 


Digitized  by  Google 


DEPARTEMfiNt  VAN  BMAEAliAftSSÈtiB  ZAKEN.  6S 


ddor  dékiifist  gelh>1pcn,in  dl6 {irotinèie  nitgedroogd,  én,  eren  ak  het 
Sappemeer,  ten  muhté  grodtendeds ,  ia  graad*  en  ireilanden  her- 
schapen. 

Polders  7.y}u  (Vip  lancïf^njVn,  wclko.  m  cn-f ns  li are  lajye  li^^^ingofaanslijking 
uit  zee  of  rivieren,  %an  dijken  onv^cven  zijn.  boinniinre  dezer  polders 
ontlasten  bij  ebfyctij  het  overtollijje  water  door  kanalen  en  sluizen  j  hij 
andt^re  ,  die  z«:lfs  nog  lajjer  liggen  dan  de  waterstand  der  rivieren 
of  der  zee  bij  ebbe  ,  wordt  het  water  mél  vijzel-,  schroot-  of  scheprad- 
wafemMiteiis ,  dié  door  den  wiAd  gedreven  worden,  nitgcmalen  en  in 
Ydatrten  a%eleid ,  waamit  hei  Terrolgens  langs  nitwateringssluizcn , 
iff  de  fee' ,  in  de  rivieren  of  in  binnenwateren  gestort  wordt.  —  Onder 
dflte  iKifttSte  pbtderj  worden  ook  de  d  r  o  o  nr  ni  a  ke  r  (j  e  n  begrepen.  De 
voornaaiiMtte  dezer  droogmakerijen  zijn  :  de  Z  ij  p  c  ,  de  B  c  c  m  s  t  c  r , 
de  Schermer,  de  Purmer,  en  de  Zn  ld  plas.  Tn  de  provincie 
Groningen  bestaan  cr  eene  menigte  polders  ,  sedert  vele  eeuwen  gemaakt 
van  de  aanslijkingen  uit  den  Dollart  en  uit  de  Noordzee.  Vooral  in 
de  16,  17  en  18  eeuw.  In  deze  eeuw  zijn  uit  den  Dollart  nog  geboren 
de  F  i  n  s  t  e  r  w  0 1  d  e  r  polder,  en  uit  de  Noordzee  de  Noord- 
poider  en  die  U i thniierpolde r  (1).  Hètzélfde  heeft  ook  in 
aAiere  provinciën  plaats  gehad,  onder  andere  in  Noord- Brah and, 
wèlhs  westeiyk  gedeelte  meest  uit  ihgedijkCe  slibBen  bestaat,  s)jnde 
de  oudstè  nog  aldaar  aanwezige  polder ,  Oud-GroAwiel,  by  Steen« 
he'^geily  reeds  in  het  jaar  136$  ingedekt. 

Natiorale  Militie. 

Jlet  grondgebied  van  het  Koningrijk  der  Nederlanden  is ,  met  betrek- 
king tot  de  Nationale  Militie ,  verdeeld  in  Militie-Kantons,  elk  , 
sooveel  mogelijk,  bevattende  acht- tot  twaalfduizend  zielen.  In  iedere 
pn>vincie  zQn ,  naarmate  van  de  meerdere  of  mindere  uitgestrektheid  , 
één  of  meer  M  ili  t  i  e-K  ommissa  rissen  aangesteld ,  welke ,  als  zoo- 
danig, den  rang  hebben  van  Laiienant-Kolonel ,  ten  ware  zij  te  voren 
eênen  hoogeren  militairen  rang  hadden  bekleed.  Aan  elk  der  Militic- 
Rómmissarisscn  wordt,  in  de  provinciën,  wiuw  zich  meer  dan  één  bevindt , 
door  den  Gouverneur ,  aan  wien  de  zorg  voor  al  w  al  in  zijne  provincie 
tot  bet  werk  der  Nationale  Militie  het  rekking  heeft,  is  opgedragen  , 
voor  elke  ligting,  een  bepaald  ressort,  bestaande  uiteen  zeker  aantal 
Militie-Kantons ,  tot  nitoefening  z^ner  werkzaamheden  aangewezen. ' 
Ingevolge  de  bestaande  wetten  op  de  Nattonah  Militie ,  heeft  er, 
jaariyks  eene  oproeping,  loting  en  indiefiststelling  van  eene  nicnwe 
klasse  van  Militiens  plaats.  Teder  Nederlander,  welke  op  den  1  Janua- 
rij  van  het  jaar,  waaricf  de  loting  geschiedt,  zijn  negentiende  jaar  is 
ingetreden  en  zijn  drie  eh  twintigste  nog  niet  heeft  voihragt ,  is  verpligt 
daaraan  deel  te  nemen  ,  indien  hij  niet  in  een  der  termen  van  vrijstel- 
ling valt,  die  bij  de  wet  voorzien  zijn,  of  indien  hij  niet  door  het 
trekken  van  een  hoog  nommer  eene  tijdelijke  vrijstelling  bekomt,  tot 
dat  men  tot  de  oproeping  van  dat  nummer  ovcigaat.    Yan  de  natio- 


(i)  Or«r  io  polder  bedijkt'ngen  in  é«  proriaoie  Groainfèn  iê  lireedvoerig  gehan- 
deM  ia  B«t  üitifaantonde  w«rk  ran  omen  moergeiirsMii  m«d«trbetdar  If  r.  H.  O* 
J^BZTH,  gatitold  Het  Groninger  Beklemregt,  weerinmen  op  liet  regitter^ 
«cbtcr  list  ade  deel',  in  iS3j  t»  Groningen  uitgekomen,  kan  vinitejif  dftt  erl»Ön« 
ia  Üel  gebeelfl  dqkweien  yan  die  pfoviade  belieadeld  ü. 


Digitized  by  Google 


64 


ALGEMEEN  OVERZIOT. 


nale  militie  worden  voor  f'ón  jaar  vrijgesteld  :  1°  de  20odani(jen  die 
den   ouderdom ,   v.in   tv/cc  en   twintig  jaar   niet  bereikt  Lelü)cnde, 
kleiner  zijn   dan  érn  el  o70  strepen  ;  2^ ,   zij  ,   d\r.  beln*ht  zijn  met 
ziekten  ol'  gebreken  ,  A*elke  ben  tol  de  dienst  van  bel  loopcndc  jaar 
builen  staat  stellen,  docb  waarvan  de  berstelliug  mogelijk  Mordt  ^q- 
acht ;  3**  de  cenige  broeden  van  allen  ,  die  met  sulke  ongeneeslijke 
ongemakken  of  gebreken  behebt  zijn ,  dat  zg  daardoor  ^oof  het 
huisgezin  nis  geheel  verloren  moeten  worden  geacht ;  4^  de  eenige 
sonen  of  kleinzonen ,  die  voor  bunne  ouders  of  grootouders  den  koet 
winnen  ;  ö°  de  eenige  wellijre  zoons ,  die  tevens  eenige  wettige  kinderen 
zijn;  6°  de  eenijyc  nnjTp])ii\v(lo  broeders  van  familiën  ,  die  in  bet  onder- 
bond Imnnor  ouders,  door  lianden  arbeid  ,  voorzien;  7°  de  studenten, 
in  d<- CiodjM  lrordlieid  ;  8^  de  kweekelingen  ,  diezicbop  kosten  van  bet  rijk 
in  bet  Instituut  bevinden ,  tot  opleiding  voor  bet  onderwijs  in  de  lagere  scho- 
ten ;  9°  de  zoodanigen ,  w  elke  zich  in  's  Ryks  dienst  te  lande  of  ter  Me  Be- 
vinden,  daaronder  begrepen  de  kveekelingen  op  de  militaire  scholen, 
en  bij  het  groote  r)}kshospitaal ;  IQP  iq  ,  die  bnn  beroep  van  de  bui- 
tenlaiidsche  zeevaart  maken  ;  11°  weduwenaren,  die  één  of  meer  kinde- 
ren hebben  ,  mits  bunne  kinderen  in  geene  publieke  gestichten  worden 
opgevoed;   12°  zoodanige  der  zoons  en  kleinzoons   van   weduwen,  in 
regtcn    gesepareerde ,  gedivorceerde   of  sedert  vier  jaren   door  baren 
man  verlatene  vrouwen ,  die  voor  baar  ,  door  zijnen  banden  arbeid, 
den  kost  wint ;   13"  een  broeder  of  halfbroeder  van  oudcrlooze  fami- 
liën ,  wanneer  bij  voor  zijne  broeders  of  zusters  den  kost  wint,  en 
hnn,  zonder  dat,  geen  middel  van  bestaan  overblijft,  mits  geen  andere 
broeder  deswege  is  vrygesteld;  14**  de  oudste  van  twee  broeders,  die 
gelijktijdig   opgeroepen  worden,  zonder  dat  een  hunner  reden  tot  vrt* 
stelling  heeft  ;  115"   diegene  van  tweelingen,  welke  het  hoogste  nom- 
mer  getrokken  beeft ,  ingeval  bij  ,  aan  wicn  het  laagste  te  beurt  valt, 
geen  reden  tot  vrijslelling  beeft  ;  10"  de  zoodanige  ,  wiens  cenijjc  broe- 
der,  of  eenige  halfbroeder,  bel  zij  in  persoon,  of  door  subslilutle  ,  of 
door  plaatsvervanging,  in  eenen  minderen  ranjr  dan  van  tweeden  Luite- 
nant, bij  de  nationale  Militie,  of  na  eene  vrijwillige  verbindlenis ,  bij 
de  land—  of  seemagt  dient,  of  wel  voor  eerslgemelde  dienst  is  ge- 
designeerd  enr  optreedt ;  17°  de  gearresteerden ,  wier  zaak  bij  de  regt- 
banken  hangende  is  en  niet  vóór  het  hcQin  der  vierde  zitting  van  den 
Militieraad  is  afgeloopen ;  18"  de  correctionele  gedetineerden,  wier 
detentie  no^  niet  is  geëindigd. 

Voor  altijd  worden  vrijgesteld  :  1"  zij  ,  die  den  ouderdom  van 
22  jaren  bereikt  hebbende  ,  en  alzoo  bel  i^^ste  jaar  in;retreden  zijnde, 
kleiner  zijn  dan  één  el  1570  slrepen  ;  2^^  zij,  die  zoodanig  zijn  misvormd , 
of  met  zoodanige  ziekten  of  gebreken  bebcbt,  dat  zij  voor  altijd 
tot  de  militaire  dienst  ongeschikt  zijn;  3°  de  zoodanigen  wellce 
V  door  een  paspoort  doen  blijken  ,  dat  zij ;  wegens  gebreken ,  uit  de 
dienst  van  de  land-  of  zeemagt  der  Nederlanden  behoorlijk  zijn  ont- 
slagen;  4*'de^[ee8telijken  van  alle  gezindheden  ;  5"  de  broeders  van  ben, 
die  hunnen  diensttijd  hebben  volbragt,  om  ligcbaamsgebreken,  door 
die  dienst  bekomen ,  ontslagen ,  of  wel  in  de  dienst  overleden  of  {je- 
sneuveld  zijn;  6*^  de  broeders  van  hen,  wier  plaatsvervangers  bonnen 
diensttijd  hebben  volbragt ;  om  ligchaanisgebrekcri ,  door  de  dienst 
bekomen  ,  ontslagen  ,  of  wel  in  de  dienst  overleden  zijn  ;  en  7°  de 
zoodanigen,  die,  na  eenc  vrijwillige  verbindtenis  bij  bet  leger  of  bij 
de  zeemagt ,  in  eenen  minderen  rang ,  dan  dien  van  tweede  Luite- 
nant, een  met  den  gevorderden  diensttijd  bij  de  Nationale  Militie  gelijk 


Digitized  by  GoogI< 


DRPARTSHBNT  VAM .  B1NNS1ÜLAND6CHE  ZAKEN.  6» 


jUaod  tijdvak  van  vijf  jaren,  hebben  gediend.  —  Die^e\,  welke 

ecnc  ontcercntlu  slraf*  hebm;n  ondei^aan  ,  worden  onwaardige  beschouwd 
oia ,  heizij  bij  de  land-  of  bij  de  zcemagt  te  dienen ,  en  kunnen  «lio^ 
4liet  als  miliciens  infjcdeeld  worden. 

De  liortiiijr  heeft  plaals  len  overstaan  van  den  Militieraad ,  voor 
weike  een  ieder ,  die  eenijje  reden  van  vrijstelling  meent  te  kun- 
nen inbrengen ,  steeds  in  persoon  moet  vendiijnen ,  vordendè  bij  aa^ 
Iat%beid  aaejnran  honden ,  gceoe  reden  tot  vrijsiclUng  te  ba* 
litten  en  finaal  voor  dé  dienst  gedesignccrd.  Een  ieder,  die  aan  da 
oproeping  tot  vertrek  niet  voldoet,  of  zicb  moedwillig  vatfninkt, 
wordt  t(;r  beschikking  Tan  het  departement  van  oorlog  gesteld. 
Na  den  afloop  der  werkzaamheden  wordt  elk  jaar  door  hel  stede- 
lijk bestuur  eene  li  jst  openbaar  gemaakt ,  aanduidende  uit  welken  hoofde 
de  vrijstellmgen  zijn  verleend  ,  ea  de;Tenen  ,  welke  door  opgaven  ter 
kwader  trouw  zijn  te  werk  gegaan,  die  dan,  even  aU  hunne  mede- 
pUgtigen ,  met  geldbooLeu  of  gevangenisstraf  getuchtigd  worden.      •  :> 

ScBDTVBEIiaa. 

f.  • 

In  alle  gemeenten,  welker  bevolking,  binnen  den  besloten  kriii^  of 
omtrek  der  gebouwen  ,  2500  zielen  en  daarboven  bedraagt,  zijn  schut- 
terijen opgerigt,  lol  b«'hoiid  der  inwendig-e  rust.  Deze  schutterijeil 
dienen  in  tijd  van  oorlojj  en  jjevaar  lejen  de  aanvallen  van  den  vijand. 
In  andere  {;>'iiio«'iilen  worden,  in  tijd  van  vrede,  rustende  schut- 
terden ingesteld,  Melke,  ingeval  van  oorlog,  gezamenlijk  me^de 
tebutUnjen  tot  verdediging  des  vaderlands  ,  dienen.  -  >-  . 

Ieder  mgezeten  Tan  het  rijk ,  die  ojp  den  tsten  JanuarSJ  Tan  elk  jaar  lija 
25stc  jaar  sal  i^n  ingetreden,  en  aijn  31ite  niet  Tolebdi|fd  lal  bebban^ 
i«,  daartoe  opgeroepen  aijnde,  Terpligt  de  lebutter^jke  dienat  wl 
te  oefenen. 

Op  grond  der  bestaande  wetten  ,  wordt  vrijstelling  van  de  dienst  der 
schutterij  ,  heizij  voorwaardelijk  ,  hetzij  onvoorwaardelijk  ,  verleend  aan  : 
1°.  diegenen  ,  welke  met  ziekten  of  gebreken  behebt  zijn  ,  waardoor  zij 
tot  den  wapenhandel,  voor  het  tegenwoordige  oogenblik,  ofwel  geheel, 
ongeschikt  zynj  2"  hen,  die  kleiner  zyn  ,  dan  1  el,  570 strepen:  5°  Geei- 
teiyken  Tan  alle  gezindheden-;  4*^  Ptofeworen  en  Lectoren  aan  da  Hooge- 
tcbolen,  Atbenaea  en  Seminaria;  tt*  Studenten  in.  de  Godgeleeidheid^ 
6^  hen,  die  den  rang  van  Oflieier  in  dienst  van  den  Staat ,  te  lande  of  ter 
lee ,  hebben  bekleed,  en  door  eervol  ontslag  de  dieatt  Terlaten bobben,  af 

Sepcnsioneerd  zyn ,  loolang  xij  niet  in  eenen  gelijken  of  bpogeren  rang 
ij  de  schnllerij  kunnen  worden  aangesteld  ;  T**  lien  ,  die  wegens  veran- 
dering van  woonplaats,  eervol ,  in  den  rang  van  Olïicier  ,  uit  de  schutterij 
zijn  ontslagen  ,  voor  zooverre  zij  in  hunnen  vorigen ,  of  in  eeoen  hooge- 
rearang,  niet  weder  kunnen  worden  aangesteld  j  8*^  degenen,  die  zich  in 
militaire  dienst  te  lande  of  ter  zee  bevinden  j  9*^  den.  broeder  Tan  bem  ^ 
die  Toor  zich  zeiven  by  de  schutterij  dient ,  met  dien  verstande ,  daè 
van  een  gelyk  getal  sléchts  de  helft ,.  en  van  een  ongelijk,  slechts  de 
kleinite  helft  tot  de  dienst  zal  worden  opgeroepen  ;  strekk«ide  deze  bfr 
I»aling  zich  echter  niet  uit  tot  aoodanige  broeders,  die,  om  welke  te^ 
dcnen  ook  ,  niet  meer  by  hunne  ouders  inwoneh.  Terwijl  voorts  in 
tijd  van  vrede,  van  de  aelive  dienst  ook  worden  vrijgesteld:  10°  zij, 
die  tot  de  dienst  der  nacht-  of  brandwacht  en  tot  die  der  brandspui- 
ten zijn  aangesteld,  zoo  lang  zij  met  die  wei kzaamhcdeu  zijn  l>ela«tj 
11°  lijf-  en  huisbedienden,  voor  welke  als  dienstboden  de»  personeel 
l>alasting  woidt  betaald,  waaronder  echter  niet  verstaan  warden  werkf 
I.  Dia»  ,  »  ♦ 


W  ALGBMKBN  0VIA2IGT. 


bodon  of  aoo(Uini(rc  h.^dienden ,  die  ter  nitoefeniiif  van  ieiDands  be- 
i^opp  of  b(»drijf  zijn  hpnoodinfd ;  on  Iti"  do(yen<»n  ,  wclkn  voortdoittdi 
«it  nrracn-kassen  hrdf^ld,  of  in  de  armen -{rcslichtcn  opfrcvoed  en  on» 
derhonden  worden.  Met  bepaliinj  echter,  dat  zij,  die  onder  deze  drie 
laatste  cathc}yoriën  vallen  ,  lot  de  werkelijke  djensl  dadelijk  kunnen 
WQtden  opjjc roepen ,  indien  de  re4eii6il  Trijstelling  ophouden, 
nüÉfWH  zij  op  de  rigoMena  en  byMndere  rol  leveat  gepiMUt,  doch 
ïi^  dé  mèfve  lookng  worden  in  dienet  gesteld.  Zy ,  A  eene  entci" 
Mndc  straf  èeUben  ondergaan ,  knanen  niet  bQ  de  schnttiry  wenlca 
ul||edeeld. 

Amnwiaaa. 

Hel  Armirezen  is  eene  der  rorgvuldigstc  hemoeijinffcn  van  het  Goa- 
ternement  en  der  ingezetenen  tan  net  Ko?ii>ic»ijk  der  NEOEaLAiiDEji.  Me- 
ntgvnidig  zijn  dan  ook  de  htMUngm  esn  wMnü^lmif  en  mee  kan 
dïe  gevoeglijk  in  drie  Keofdteerten  ondeneheiden  tb;  1*  inttelHa- 
gen  tot  kef  verleenen  van  onderstand;  V  instellingea, 
welke  strekken,  om  het  getal  der  armen  te  Terminderea) 
en  V  instellingen,  die  ten  doel  kekben  om  de  armoede  Toer 
te  komen. 

Onder  de  innteUtn^^n  tot  het  vcrhenen  van  onderttand  rangschikt 
men :  de  administraticn  voor  de  huiszittende  ar- 
men; de  genootschappen  tot  ondersteuning  van  scha* 
mele  trmen|  de  eemmissiën  of  Tereenigingen  tot 
kei  nitdeelen  rnn  lei^ensmiddele n  en  brandstel^ 
fen,  gedurende  den  winter;  de  genoottekappen  tet 
#nders teuning  van  bekoeftige  kraamvrouwen;  de 
godshuizen;  de  fi  s  t-  of  z  i  e  k  e  n  h  jm  z  e  n  ;  en  het  fondj 
tot  aanmoediging  en  ondersteuning  van  de  gCWS« 
pende   dienst  in  tl  e  Nederlanden. 

'  De  Afiministrntu'u  voor  de  huiszittende  armen  zijn  ten  getale  tan 
,  van  welke  16tf  kl  de  steden.  Meer  dan  ^52,000  persoaeo 
Ületen  kf  4e  ntttofting  van  den  onderstand. 
. '  ^^Hê&tielüfpm  fof  endbfifeimtnjp  eéi»  siAiiieMir  mmen  tHn  ef  Ivtt^ 
nli^éh  te  Leyden,  dat  179  leden  telt  en  aan  lloO  persoaett 
onderstand  verleent;  en  één  te  Winsekote»  mei  69  leden  m 
73  ondersteund  wordende  huisgezinnen. 

A>t;;m>>,vjV'V?  of  rrreeriigingeu  ,  welke  qedurentle  den  %tint€r  uit  deelingen 
doen  van  leren x middelen  en  brandstoffen ,  hestnan  er  60.  Zij  worden 
[^Vrtnden  in  de  provinciën  Noord-Brahand,  Gelderland^ 
Holland,  Zeeland,  Utrecht,  Friesland,  Overyssel 
Imi  Groningen,  en  tellen  Ie  sanen  7,009  insdirgvert.  Bet  getal* 
der  perMMen «  die  van  deae  emmmSHn  onderstand  genieten ,  ian 
niet  naaswkenrig  opgegevm  worden;  ieder  inscbrijver  bekomt,  aaai^ 
irt{iCè  ¥aAde  som  ,  die  hij  inlegt,  een  Beker  getal  kaartje,  waarever 
by*  naar  goedvinden  brsehikt. 

'  Genootschnppen  tol  ondersteuning  mn  hehorfh'ge  kraamrrninten  telt 
mert  25»  als:  te  *s  H  e  r  t  o  g  e  n  b  o  s  c  h  ,  dat  zijne  weldaden  over 
de  geheele  provincie  Noord- liraband  uitstrekt,  te  Zntphcn,  te 
Hatte  m,  te  O  1  dcbroek,  teBeramel,  tc  Haarlem,  te  AU- 
eti^ar,  'te  Aalsmeer,  te  Helder,  te  Hilversam,  te 
'flttorn,  'te  Monnikendam,  te  Pnrmerende,  Ie  West- 
li^an,  te  Botterdam,  te  Leyden,  leDelft,  te  Crooda,  ts 
Üt<riiekt,  te  Leenirarden,  te  Zwolle,  te  Deventer  co 


Digitized  by  Googl 


DBPAaXËMfiNT  VAN  BINNfiNLANDSCHË  ZAK£]1. 


01 


Ie  Groningen,  die  gczauieulijk  meer ,  dan  2700  inschrijvers  heb* 
ben  ,  behalve  het  «renootschap  te  Leyden ,  dat  xyoen  oortprooff  aaü 
eene  <mde  tttcbtinff  yenchnldigd  it  en  de  mtgarvta  dekt,  uit.  d»  iiH 
komlea  der  euendomincn  deser  stichting,  waarby  nog  eene  aiibiidin 
■it  de  stads  kas  gevoegd  wordt.    Be  Trouwen,  irelke  jaarlijks  in 
de  onderstanden  dcelen,  beloopen  een  getal  van  onrjeyeer  1900.  De 
onderstanden  bestaan  ,  over  hei  al{jcmecn  ,  in  kleeder-  en  liggingstuk- 
ken voor  de  vronwen   en  voor  de  pasfjeboren  kinderen  ,  en  levens- 
middelen, brandstoffen,  belooningen  aan  vroedvrouwen,  minnefyelden, 
genees-  en  lieelkundijye  hulp  en  ook  in  {^eld ;  in  sommi^je  plaatsen  be- 
staat er  een  direct  verbuud  tusscheo  deze  instellingen  en  de  besturei| 
van  de  hntksittende  armen ,  door  «elke  laatste ,  b.  t.  ,  diér,  waar 
salka-liet  geral  ts ,  de  genees-  en  bedkundige  hulp  boven  de  door  dt 
genootschappen  verleende  ondersteuning  wordt  versterkt.  — » .  De  Yoot^ 
waarden  ,  om  in  den  ondèrstand  te  knnnen  deelen ,  zijn  by  de  a&on- 
derlijktf  instellingen ,  van  deze  soort ,  verschillend  $  algemeen  xijn  dé 
hooff Ivoorwaarden  :  hebonftijyhpid  ,  jrppaard  met  een  goed  zedelijk  gedrag.* 
Godshuizen,  dat  nrcen  {jast-  of  ziekenhuizen  zijn,  telt  men  er  336,' 
«aarvan  er  211  in  de  i^teden  (jcvonden  worden.     in  dese  gesttobtett 
worden  meer,  dan  14,000  personen  verpleegd. 

Gast'  of  ziekenhuizen  zijn  er  44,  waarvan  42  in  de  steden.  Zy 
worden  cevonden  in  de  provinciën  Iloord-Braband ,  G«14#«» 
land,ttolland,  Zeeland,  Utrecht,  Fr i eiland  eft  Or#« 
ntn g  e  n.  Het  getd  def  verpleegden  in  deze  gestichten  beloopt  noeTf 
dan  1S,000. 

Mét  foni»  M  aanmoediging  en  ondersteuning  wn  de  gewapendè 

dienst  is  opfferijjt  om  onderstand  uit  te  reiken  aan  krijfyslioden  ,  die  in 
de  laatste,  vóór  1850  plaats  gehad  hebbende,  oorlogen  verminkt  zijn. 
In  1832  beliep  dit  {jeial  2,05)7  ,  van  welke  123  zich  in  het  invaliden- 
huis te  Leyden  bevonden.  Het  getal  der  ,  ten  gevolge  van  den  opstand 
in  België ,  verminkte  militairen  en  der  nageUevenen  van  gesneuvel- 
den, aan  welke,  nit  bet  daarvoor  afsonderlijk  bestemde  mda, 
derstand  is  uitgereikt ,  beloopt  S,806 ,  van  welke  5  lich  ii|  het  ti|v«^ 
lidenhuis  Ie  Leyden  bevinden. 

De  instellingen  tot  het  verleenen  tan  mtdtntand  beloopen  aixoo  eet 
getal  van  3,531  ,  van  welke  3,329  gemeentelijk  zijn  en  slecbts  tweo 
eene  meer  alfjemeene  flrekkinnr  hebben  ;  deze  laatste  zijn  :  het  ge* 
nootschap  tot  ondersteuning  van  behoeftige  kraa m- 
vrouwen,  te  's  Hertojrenbosch,  dat  over  de  geheele  provincie 
Noord -Brab  and  zijne  zorgen  uitstrekt  j  en  het  fonds  tot 
aanmoediging  en  ondersteuning  van  de  gewapends 
dienst. 

Tot  de  intteüntgen,  welke  $irekken  M  terminierut^  m»  hH  f9Êt4 
der  armeHf  sou  men  kunnen  brengen:  de  seholen  tot  onder* 
w)fs;  de werkscholen  ;  het  gesticht  voor  doofstommen;  het 

instituut  voor  onder  m' ij  s  van  blinden;  de  werkplaat- 
sen van  lief(l;ifli[rheid;  de  koloniën  der  ma  atschappy 
van  weldadigheid;    en  het  genootschap  tot  zedelijke 
verbetering  der     e  v  a  n  g  e  n  e  n .    Er  bestaan  1 .954  Scholen  y 
waarin  de  armen  worden  loegelalen  j    133  zijn   uitsluitend  voor  hen 
bestemd ;  in  1771  werden  xij  kosteloos  met  andere  kinderan  te  gelyk 
onderwezen;  wijders  zijn  er  30  byiondere  scholen,  die  dOOr 
genootscbappen ,  of  door  parttcnlieren  syn  opgerigt.   Onder  de  'voor- 
melde schoien  tyn  niet  begrepen ,  die  der  godsfaniien ,  der  wërkr 


Digitized  by  Google 


n  ALGEküKNOVËRZlGT. 

fiadUeu  VtOk  lioAhidighoid  of  vao  dq  koloniën  der  nuMtieliappij  Van 
wddüdigbeid^  >  Meer  dan  78^000  leerlingen  {;;cnieten  ondervfli  gp  èmt 
tchokn.  .il)e  by,i  «a  dere  schooien  tifB  oodencheiden  inweek- 
te holen  ,  aaimreiig  in  de  gemeenten  tvu  platten  lande  y  ca  uelke 
niet  uitsluitend  , voor  .de  arnien  bcttenxi  tyn;  in  sondufiefae 
scliolen,  Moarin  ook  volwasseiipn  Morth'n  oiidcrwfzen  j  on  in  be- 
waarscholen, Avnariii  kin(h'r<'n,  hent'fl»'»  ile  6  jaren  oud,  worden 
opgeaoinen.  l)c  ireekuhalen  zijn  Ilmj  f^ftale  >an  O,  de  Znn^af/^hi^  xcho- 
(ö»  léii  g^ctnle  v;iii  19,  en  de  hemtatschohn  ten  gcLalc  van  5.  Dc  kos- 
ieil  van  hH  onderwijs  dier  hijzondc>re  scholou ,  worden  gedragen  door 
I^Mlaffiajipc»  of  4oNDf  partieulieren. 

iciA^erMMeti.aijn  er  4,  als)  te  V  Hertogenbesoh*  te  Ny-me- 
gen,  lu  Zwolle  en  leKamj^en,  ongeveer  800  leeilingin  |f»< 
nieten  daarin  onder^v ijs. 

-i.Uefe  gvsliclit  van  doofst  mnmen ,  te  Groningen,  door  den 
Hoogïeeraur  II.  D.  Gi;yüt  ,  niet  hcluilp  van  «menige  uioiischenvrienden , 
opgerigt  ,  dcoldo  bestendig  in  de  bescherming  cn  ondersteuniag  der 
<;lü»n<ler  opgevoljpl  licl)l>ftnde  (jonvcrncuienlcn  dezer  landen,  cn  geniet 
die,iiu%ondei-hold  van  Z.  M.  liet  vindt  zijn  bestaan  in  d?  toelagen  der 
leden  ,  wier  getal  men  op  nagenoeg  4000  begroot ,  walurby  komen  di* 
^icnt;eli  j^giteit«>b  een  jaarltiksche  Inndtfsubaidie.  Heft  inalitottt  ke- 
tMtnitliatti  uil  70  depAftementcn ,  cn  «oirdt  bestuurd  door  eene  booAl^ 
dAfcUie  ,  beslaande  uit  cenen  Voorxittejf,  eenen Secretaris  cn  v^f  andere 
)gBdcili*ji  Kr  zyn  106  ,  kweckelingcn ,  onder  welke  91  jongens  en  7^ 
meisjes.  Dc  kweekelingcn  worden  ,  liet/ij  kosteloos  ,  hetzij  legen  be- 
thling  van  kostgeld,  opgenonien,  naarmate  de  ouders  der  kinderen 
Kulks  al  dan   niel  kunnen  l>ekostig<>n . 

.1  Ih't  inttliltmt  voor  oiuLt  uijs  van  blinde n  f  te  Amsterdam  gevestigd, 
ift  zijn  pursproag  verschuldigd  aan  de  menschlicvcndlteid  d^r  tqi« 
Imtselaren;  diie  bet.  in  1808  opgengt  bebben,  en  bet  wofdt  dsor 
^nlilvUliiye  bydnigen  onderbonden.  Het  gesticht  wordt  bentonrd  iloiir 
iltne .  ^eoiuinisaie ;  bet  ia  bestemd  voor  buide  gcslnditen ,  en  om  dqano 
^pgcnonit^n  te  uroi^deR,  .moeten  de  kinduren  tan  6  tot  12  jaren  oud 
zijn  ;  dc  beltocfiigcn  worden  ko:iteloos  opgenomen^  bet  geUd  d6r  hMr* 
jyh*gcn  is  56. 

.    De  werkplaat  se /I  ran  litfdadlijht'id  7ijii  ten  getale  vvui  27.     Zij  wor- 
xlcii  gqv^üiulen  in  do  provinciën  G  e  l  d  e  r  land,  11  o  1 1  a  u  d  ^  Zeeland, 
4Vf.i.e*l^utl  •  Overijssel  cn  Groningen.    Het  getal  pprsoncn, 
4SMki;«(fl^<:  ja^^rlijks  wprdt  werk  Terscbaft,  beloopt  ongeveer  5,600) 
sm^  v#)Ve,  nuim\ 000  .tevens  gehuisvest  en  gevoed  worden,  en  waarvan 
tbHtt.^Kbtu^  te  jAmatcrdam  er  m^r  .dan  700  bevat.   In  die  werk-  i 
plaatsen,  waarin  tevens  huisvesüng  en  voeding  wordt  versebfft»  ^  1 
^jlü^l  men  slechts  een  gedeelte  van  hel  werkloon.  I 
.•j  J)c  Ji^loniën  der  viaatschappij  van  weldadigheid  zijn  gevestigd  in  de  \ 
jprtovincicn  F  r  i  e  s  1  a  n  d  ,   O  v  e  r  ij  s  s  e  l  en    Drenthe;  zij  bestaao 
j|it  .dci»'  >  ^Mi    k  O  1  O  n  i  i;  n  ,  twee  gestichten  voor  b  c  d  el  aars, 
je^ne  -s  L,r.i}  1  l>,o  I  ouie  eu^een  opvoedingsgesticht  voor  Jeu 
d  h:vy    >e  .Wateren.  ^  De  vrije  koloniën  bevatten  i$4<$  gebouwen, 
^¥[4^1^11401.4  kerken,  S  boofdgebonwen ,  1()8  bijgebouwen^  5  op  skk 
tMii'  iit(9itnde  schoolgebouwen,  11  afzonderlijke  labryken ,  59  graate 
Jhjiyeven  c  u  573  kleinere.    De  bewerkte  gronden  bevatten  2,848  bun-  | 
•itiers!    Op  den  1  Jauuarij  1859  bedroeg  de  bevolking  der  koUmiea 
$270  personen,  onder  welke  Ï52i  amblRuarcn  en  hunne  huisgezinnen, 
.]no(^jS|^87,  bchooraidc  lot  buisgcunncn  van  kolonisten,  487,  If^ 


Google 


DSPARTEMENT  VAN .  ÜNlIElfLANDSCHB  ZAKEN. 

fcoarendc  tot  d«  arbeidenbuisgeziancn  ,  559  van  de  Yetèrnneniiuis^' 
lianeny  1854  weesen-  •  vondelingeu  oi'  verlaten  kidbdfren  ,  73  kwedu»/. 
linjren  ,  in  liet  opvoediaga|{eslicht  voor  dea  landboaw',  S41iS.bedel«m4 

en  100  straf-kolonisten.  '  * 

Het  genootschap  tot  zedelijke  verbetering  der  gevangenen  wordt  {jere- 
keud  onder  de  instellingen,  wcikc  strekken  tot  vermindering  van  liet, 
getal  der  armeo ,  omdat  het  grootste  getal  der  gevangenen  tot  dc 
beboeftige  Uaue  behoori,  en  al  hetgeen  te  hiuuieii  Toordeete  irerrigt- 
veidt,  niel  sooder  invloed  op  den  staat  der  afmen  is.  Het  gcngoU» 
schap,  dat  zieh  met  hunne  zedeiyke  verbetering  hezig  heiidly  idtt> 
ruun  4000  leden.    Het  houfdbcstuur  houdt  sijne  zittingen  te  kiw- 
sterdam;  het  heeft  56  ouderbesturen,  behalve  1  in  dc  kolonie  Suri-^ 
)iame.     De  rcgtstreeksclie  bemoeijingen  van  het  genootschap  hadden, 
zich   op  den  31  December  183:2  tot  881  personen  uitgestrekt ;  289 
hunner  hadden,   door  des  geuootschaps  zorg,  godsdienstig  onderwijs < 
genoten  y.  ^02  waren  in  het  lezen,    schrijven,  en  rekenen  geou£end^< 
70  hadden  werk  hekomen,  en  3^  ontslagenen  waren  ia  staat  gesteld,! 
«m  in  faniMie  beboetten  te  voonien.   BoYeadien  «as  aan  nog  l,!366i 
personen,  in  gevangenissen  opgeslote|k  lynde,  in  «eikey  vas  QnmvtA 
■ements  wege,  godsdienstig  onderrigt ,  schoolonderwijs  en  arbeid  Wordt 
Terschail ,  eene aydeUngsebe  aosg  voor  hunne  zedelyke  vorniing  besbsed^ 
dour  bezoeken  en  toespraken  van  de  hnslinjrders  der  afdeclingcn. 

Er  zijn  alzoo  1996  inslellingen^  welke  strekken  tot  vermindering  van 
het  getal  der  armen,  van  welke  196'j  gcnnecriLelijk ,  terwijl  de  ove- 
rige eene  meer  al^fcmeene  beslomininjr  hebben;  deze  laatste  zijn  :  het 
esticht  voor  do  o  f  s  t  o  ui  ni  e  n  j  dat  v  o  o  r  b  1  i  n  d  c  n )  dfi; 
.oloniëa  der  maatse-bap  p  ij  van  weidaidigbeid^  ien^ 
te  gen aottebap>  tot  ledelijke  vrrb'atering  der.gseM 
▼  a  nge  n  e  n.  -     -         >  d 

Onder  de  uutMngen  tot  towkoming  van  of  hulp  m  omoadv  biri 
booren:  de  banken  van  leeoing^  de  zieken-  en  be<g<r«f4 
fenisbussen,  de  wedawen«-  en  weesenfdnjdsen'  en  ^d^ 
spaarbanken. 

Banken  van  lecning  zijn  er  92.  Zij  bestaan  in  alle  provinciën  f 
74  zijn  verpacht,  of,  ten  gevolyje  ecuer  bij2und<*re  vergunning,  dour 

Crttculieren  gehouden  j  18  worden  door  admiuisti'aiieii-  vau  liefdadig'* 
id  bebeefd. 

Zieke»'  en  degfoeeu^tatent  bestaan  er  374,  die.  im  ib*  ^roSvilMlen 
Noord-Braba  n  d  ,  Gelderland,  Holland,  Zcclamd', 
Utrecht,  FriesLand  en  Overyssel  gevestigd  s^n.  -«Dé 
meeslen  hebben  ten  oogmerk  om,  tegen  eene  wekoüjksrhe  of  liriaan-^ 
dclijksche  bijdrage,  in  geval  van  ziekte  ,  genees-  en  heelkundige  hnlp 
te  verseliafien  ,  en  om  ,  bij  uv(  rlijdeii  ,  iu  de  befjraleniskosten  te 
Toorzien.  Het  getal  der  deelnemers  iu  deze  busscu  beloopt  meer, 
dan  67,000. 

Weêmmir  en  weesenfondten  beeft  men  er  16u  •  Zij  zijn  cpgerigi 
dooK  partioidlercn ,  eenige  om  daarmede  «msten  te>d»ra,  «aiÉnitf 
oH  louter  weldadige  inzigten ,  en  worden  gevondeo  in  de  promdëaic 

Noord-Bra  band,  Gelderland,  Holland,  Zeelandi^ 
Friesland,  Overyssel,  Groningen  en  Drentiie.'Dc  aard 

dezer  instellinf{Tn  is  ,  oni  aan  weduwen  en  weezen  van  overledene 
deelhebbers,  middelen  van  beslaan  te  verzekeren-  Het  getal  deelheb- 
bers beloopt  meer.  dun  ^400,  dat  der  personen,  die  pensioenen^ 
«utvangcu  ,  lucer.  dan  700. 


Digitized  by  Google 


AL6BMSSN  aVBRZIGT. 


£r  51    spaarbanken;  zij   zi)n  gevesti(rd  in   de  jrovinrfltHli 

N  oor  d  -  B  r  a  b  and  ,   Gelderland,    Holland,  Z«dljind, 

Utrecht,  Frieslnnd.Overijssel  en  Gronin{»'en,cn 
tellen  meer,  clan  l!2.000  deelhebbers.  De  meeste  banken  bot  alen  cone 
Intrest  van  4  ten  bonderd ,  sommige  geven  minder ,  andere  meerder 
ten  honderd. 

Men  telt  dus  455  instellingen  tot  voorkoming  van  armoede  j  van 
wêkit  417  gemeentelyk  zijn,  terwQl  dc  overige  hireii -werkkriog  v«iw 
dm*,  dan  tot  eene  gemeente  uitstrekken |  Me  laatste  bQu  de  we- 
duwen- en  weesenfondscn. 

De  tmitMmgen  tnn  wUadigheid  beloepen  alzoo  een  getal  tan 
4,755,  waarvan  5,711  ^emrfntolijk  zijn,  en  de  overige  ecne  meer 
algemeene  stmkkinjr  hebben.  Het  getal  personen ,  die  in  de  welda- 
den dezer  insteUltijren  ,  behalve  in  die  der  commissii?n  of  vereenigio- 
gen  ,  welke  uitdcelingen  doen  van  Icvrnsmiddclcn  en  brandstolTen  ,  en 
der  banken  van  leening,  deelcn ,  is  (behoudens  eenige  dubbele  bere- 
keiuDgen  vsn  personen ,  die  van  meer ,  dan  een  deser  instellingen  ge- 
ftot  bebben)  raim  450,000,  als:  In  die  der  instellingen  tot  het  ver- 
kenen Tan  onderstand  ruim  860,000,  in  die  der  instellingen,  welke 
strekken ,  om  het  getal  der  armen  te  verminderen ,  90,000 ,  en  ie 
die  der  instellingen ,  tot  voorkoming  van  aimoede,  mim  SO^OOO. 

Gbsiickt£r  vau  LisraAoifiBua. 

De  geiiichten  tan  liefdadiglieid  zijn  in  ons  vaderland  ontelbaar} 
geene  stad  is  er  ,  ja  zelfs  geen  dorp  van  cen^  aanzien  ,  waar  men  er 
geene aantreft.  Tot  dexe  gestichten  behooren  :  de  weesh«tten,  di 
e.ndemannen->  en  vrouwenlinisen ,  de  f «s t ImiBon  di 
hofjes  enz.  De  Wees-  f  gasir  en  oude-mannen-  en  vrouwemkmhm 
affn  meestal  plaatselijke  eigendommen,  tehvyi  de  overige  bunnen  oor- 
sprong veelal  aan  erfniakingen  van  vermogenden  te  danken  hebben. 
Vlfij  achten  het  te  minder  noodig  ze  hier  op  te  noemen  ,  vermits  zij 
doorgaans  op  de  plaats ,  waar  sy  gevestigd  z\|n ,  in  het  werk  celf 
Termeid  worden. 

* 

Gbv  AieiKissan* 

Het  bestuur  der  gevangenissen  berust  in  handen  van  Regenten,  door 
den  Koning  aangesteld,  die  belast  sQn  met  de  zorg  voor  het  imrai- 
dtge.  Zij  vergaderen  gewoonlijk  eenmaal  in  de  veertien  di^n ,  om 
kennis  te  nemen  ,  vün  hetfjene  in^rckomen  is  ,  en  alles  naauwkenrig 
na  te  gaan.  Zy  xyn  zes  in  getal,  en  één  hunner  is  belast  met  bei 
vaste  loezifyt. 

De  gevangenissen  staan  onder  bet  opperbestuur  van  den  Minister 
van  Bmneniandsche  saken,  aan  wien  over  alle  voorkomende  ukm 
«FOfdt  berigt  gedaan.  Met  den  Mimster  van  Justitie  komen  de  Ee- 
^nten  alleieB  dan  in  aanraking,  wanneer  er  voorstellen  te  doen  stja, 
omtrent  afslag  van  straf  voor  de  gevangenen,  ef  iets,  dat  daarop  be- 
trekking heeft. 

Er  is  door  den  heilzamcn  invloed  van  het  loffelijke  genootschap  j 
totzedelijkc  verbetering  der  gevangenen,  reeds  in  on-  j 
derseheidene  gevangenissen  ceue  verbetering  in  den  morden  toestand 
der  gevangenen  zigtbaar ;  er  is  zelfs  te  Rotterdam  cciic  gevangenis 
voor  jeugdige    gevangenen  opgcrigl ,    ten   eiudc   dïze  aaa 

I 
I 


Digitized  by  Google 


I>£PARrii;MËiNT  VAX  filNNËKUKOSCUE  ZAKËN.  m 


den  Terderfelijkea  inTlnod  t«d  in  de  ondeugd  grijs  gewordenen  mede- 
ftflBgoaea  te  oottiddwn  (1). 

>  > 

OirSKBiWlJSr 

t 

Het  onderttijs   Mordt  Tcrdaeld  ia  b o o-g er ,  «ui dd •  iba «  r 

la  g  er  onder  v  ij  s. 

Tot  het  lioo(rcr  onderwijs  morden  {j-erekeud  de  h  oo  g  e  t  c  hffr 
l  e  n  ,  de  a  l  b  e  u  c  a ,  en  de  seminaria. 

De   drie    Iwo^egeholen  in   dit  rijk,    die  te   Leydcn,  ie  Gro- 
aingea  en  te  Utrecht  gevestigd  zyn,  hebben  ieder  een  eol- 
legie  yam  ir^f  cnmtóre»,  benevens  cenen  «eeretarii,  ann  het  hoefi!, 
£r  wordt  onderwas  gegeven  iniryf  fiuHiUeitcB  <db :  1'deGodgeleerd- 
beid*    ^°  de  R  c^rt  s  gr  e  1  c  c  r  d  b  e  idf  9*  de  G-e  neeskund*^ 
4°   de   Bespiegelende  Wtjsb'egcerte  cn  Letteren;  en 
5"  dt?  Wis-  en  Natuurkunde.     Athenea  hoeït  men   te    A  m- 
sterdam,   to   Franeker   cn  te  Deventer.     Ook   aan  deae 
wordt  in  de  {jezegde  vijf  faculteiten  onderwijs  gre^revcn  ,  maar  tot  be- 
koming van  de  rangen  van  Kandidaat  of  Doctor  in  cenijje  wetenschap , 
moét  men  zivh  aan  een  examen  bij  een  der  gexegdé  hoogescboiea 
enderwefpen.   SemmiÊna  noemt  men  die  gestichten,  waar  men  nek, 
door  het  aanleeren  ^an  de  God<;cleerde  kundigheden,  tot  het  H. 
dienstwerk  voorbereidt.    Zoodani{jc  gestichten  aijn  de  xeven  Semi» 
naria  TOOr  de  Rooniscb-Katholijken;  het  S  e  minariam 
'voorde  oude  Clerezij  der  Roo  msch-Kat  ho  1  ij  k  en  ;  het 
Nederlandscb-Lutherscli    Seminarium;    de  Kweek- 
school der  Remonstranten^  de  kweekschool  van  do 
Alg-e  meeneDoopsgczinde  sociëteit,  totbe  vordering 
van  de    Predikdienst;    en    bet    Seminarium   vuur  de 
Neder  lan  dsche   Israëliten.    De   Seminaria   der  HoomieA- 
XatkoUikm  heMien  elk  hunne  districten,  en  zijn  gevestigd  te  Waf- 
.moiid,   en  op  den  hniie  H«geyeld  onder  Yelien  (eigenfijfc 
eene  'Onderafdeeling  van  dat  te  Warmond),  voor  het  Aiartspriestet^ 
'dom  van  Uollan  d  en  Zeeland;  te  *8  lleerenberg,  voorde  Aarts- 
•priesterdnnimen  van  Utrecht,  van  Gelderland,  van  Friesland, 
van  Saliand-  en-  Drenthe,  van  Twcnthe  en  van  Groningen  ;  t& 
Herlaar  onder  St.  Michielsgestel,  voor  het  Vicariaat-Generaal  van 
's  H  e  r  t  og  e  n  b  o  s  c  h  j  te  G  r  o  o  t-L  inden,  voor  het  Vicariaat  van 
het  voormalig  Bisdom  van  Roermonde  ;  te  Bovendonk,  onder 
Hueve,  Toor  het  Ticariaat  f«n  Eredaj  en  te  Uden,  iN>or  het 
«iricariaat  tub  het  land ftaTestein-en'-Megen. 

Het  SewUnarmm  eait  de  Oude  CUrexij  der  lUonui^Katolijken  is 
•te  Amersfoort.  Het  Nederlandsch-Lulherscli  Seminarium,  de  kvfeek" 
«asAoel  der  Remonstranttokê  broederschap ,  de  kweekschool  der  Algemeener 
Poopsgeztnde  Sociëteit ,  en  het  Jfedirlandteh'lsraëlititck  Seminariwm 
ayo  aikn  te  Amsterdam* 


(i)  De  eerste  pogingen  ter  verbcleriag  vao  Let  lot  der  gevangeueu  Iv 
bei  govang«nliui»  te  Iieeuwerd«n»  met  «en  gswensehl  getolg  aau|j;eweiid.  Men  sir 
ov«r  deiB  beUagr^ke  serengeninrlgliiig,  Bowsiii»*»  Britovsu  gesokrtveiv 
op  eens  lleise  door  Holl»]i4l^  Frleelaud  cu  Cèrouiugeii,  et.  tllf 


Digitized  by  Google 


79 


ALG£MliEN  OV£RZIGT 


T«t  het  Bcoger  tnierw^ê  irmóea  ook  gereicnd «dki  Littijitftkê 
Schólên,  die  met  het  middelbaar  en  utger  onderwyi,  onder  het 

toczigtvan  eeoen  Inspecteur  staan,  ^ens  titel  is :  Inspecteur  der 
Latymche  Scholen  en  Tan  he  t  in  i(l  delbaar  en  la{rer 

onderwijs.  Bovcndim  is  er  nojr  ^  tot  lioojyer  opzijjt  en  regeling 
der  studie,  bij  iedere  Latijnscljc  scliool  een  colln^jie  van  Guraloreii 
aangesteld,  waarvan  de  leden  door  de  u'fjorin<>rn  der  steden,  waar  xij 
gevestigd  rijn,  benoemd  worden.  Het  onderlijs  der  scholen ,  hel  welk 
zich  vroeger  uitsluitend  tot  de  Grieksche  en  Lalijnsche  talen  bepaalde, 
ftekt  sich  thans  ook  uit  tot  de  wis-,  de  aardryiiS'  en  de  ^eukké- 
kunde  I  er  worden  in  het  geheel^  koningqjk  67  dorffeiyke  sehobn 
gevondee ,  Tan  welke  velen  echter,  waaraan  ook  in  de  menwe  talen  nêr 
derwesen  wordt,  vooral  in  de  laatste  tijdon ,  den  naam  van  ^fpimMt 
hebben  aanffenomen. 

Almede  zonde  men  lot  de  inrigtinjjen  van  hoojrer  ondorwijs  kunnen 
rekenen,  die  nuttige  slichtingen,  vaar  jonjrc  lieden  tot  andere,  niet  i 
tot  de    zoogenaamde  geleerde  studiën   hchoorende ,    vakken  opgeleid  I 
worden  'y  aU  daar  zijn :  de  Koninklijke  militaire  akademie, 
Ie  Breda;  het  Koninkiyk  iostitant  Toor  de  marine,  te 
Medemblik;  de  kweekschool  voor  de  seoTaart,  te  Amrter- 
dam ;  de  militaire   geneeskundige  school,  ie  Utrecht^ 
de  clinische  scholen,  te  Amsterdam,  Botterdam,  Haarlem, 
Alkmaar,  Hoorn,  Maastncht   en  Middelburg;   dc  v  ee  -  a  r  t  se  nij- 
school,  te  Utrecht;  do  Koninklijke  akadpmic  van  beel- 
dende  kunsten,  te  Amsterdam  ;  de  K  o  n  i  n  k  l  ij  k  e  m  u  z  ij  k- 
scholen,  te  Amsterdam  en  1c  's  GraT^nhajjc  ;  en  dc  a  kade  ra  ie 
van   teeken-,  bouw-en  toegepaste  werktuig-  en  zee- 
vaart ktt  ad  e,  te  Groningen,  welke  allen  later  hy   de  fidike», 
waartoe  sy  hehooren,  nader  sullen  omsehreren  worden.  > 
.  Het  MiéUklbaar  en  het  Lager  méetwijt  staat,  behalve  onder  het 
oppertoezigt  van  den  boven  gemeld  en^  Inspecteur  der  Latynsehe 
Scholenen  van  h  ct  m  i  d  d  el  baar  en  lager  onderwijs,  ook 
nog  onder  het  onmiddellijk  toezigt  van  Schoolopzieners,  die 
gehotulcn  zijn,  Irri  minste  twremaal  *sjanrs,  de  scholen  van  het  distrikt, 
waarover  zij  j^csLeld  zijn  ,  te  bezoeken,  en  driemalen  in  eik  jaar  in  de  hoofd- 
stad der  provincie  bijeen  Ie  komen  ,  ten  einde  hen  ,  die  naar  eenigen  sehool» 
onderwyxers  rang  dingen ,  te  examineren.  Het  Lager  onderwijs  bepaalt  liflh 
dUeen  tot  knodigheden ,  welke  voor  ieder  meoseh  onontheerlijk  sQo', 
ak:  het  lesen  ,  s  ehry  ven  en  rekenen,  waarbij  op  de  mee^ 
aeh^a  thans  ook  de  beginstden  gevoegd  t^tk  van  de  geschiedenis 
en  aardrijkskunde.   £r  is  bijna  geen  dorpje  zoo   klein,  ja 
zelfs  geen  gehucht  van  cenig  aanbelang  in  ons  vaderland  ,  of  er  wordt 
ten  minste  éénc  lagere  school  gevonden.    Dit  onderwijs  is  in  de  Nb- 
DERLANDEX  op    zulk    ecucn    voortrclTeliJken    voet   gebrafyt  ,    dat  geeo 
vreemdeling ,  die  liet  naauwkeuri»;  heeft  fjaden-eslaircn  ,  dit  land  ver- 
laat,  zonder  den  wcnsch  te  uiten,  dat  Let  in    zijn  vaderland  op  d^ 
.    lelfde  wyze  werd   ingerigt.    £n  onder  hen,    die  vooral  medege- 
werkt hcbhen ,  om  het  op  die  hoogte  te  hrengen ,  waarop  het  nch 
thans  bevindt ,  verdienen ,  naast  de,  in  dat  opztgt ,  nooit  volpreieoe 
Maatschappy    Tot  Nut  van  't  jélgemeen,  onder  anderen  Joeamss 
Hendhicus  Nievvvold  ,   HmnaiK  Wvtee  ,  Johashes  van  BsniiELEif  en  | 
NicoLAAS   A>sLiJ?f  ,    Nirz.   eene  eervolle    vermelding,     f/et  Middelbaar 
enderwijs  omvat  ook   vvpomde   talen  j  en    de    meeste   tot   dezen  tak  i 
van  onderwijs  behcurcndc  sclioicn ,  zijn  tevens  Kustscholen,  waar-  j 

I 
i 


.         .  y  Google 


D£PART£ai£NT  VAN  filü^NËNJUA^^DSCHË  lAKKN.  ÏÏ^ 


inM  liet  getal  bet  ^eheeU  k»idngryk  geer  froot  en  niet  wel  mo- 
{Tclijk  op  te  (reven  is.  £r  sya  vier  scboolonderwQsers-rangcn  en 
iriemand  vordt  lol  eeuigea  tak  van  onderwijs  toegelaten  ,  die  niet  ten 
minste  den  vierden  ol*  laagsten  rang  beiit.    De  «Mrn/c  of  Imagiit 

Tang  bestaal  uil  dezulken,  die  in  het  lezen,  srlïrijven,  en  de  beffinselen 
der  rekenkunde )  de  regel  van  drieën  ingesloten,  tamelijk  vel  bedreven 
zijn,    en  tot  het  geven   van  onderwijs  eenigen  aanleg   hebben.  —  De 
dtrde  uit  dezulken,  die  in  het  lezen,  schrijven  en  rekenen  ,  zoo  met 
geheele ,   ais  uiet  gebrokenc  getallen  ,   wel  ervaren  ,  in  de  toepassing 
daarraii  op  aalben  van  het  dagelijksch  leven  eenige  vntrdigheid ,  vaa  d» 
begiMelen  der  Nederduitsche  taal  eenige  kennis ,  en  van  eene  goedn 
manier  van  onderwijlen  eenig  begrip  hebben.  — »  De  ticeede  uit  desttUbea  , 
die,>soo  in  het  gewoon  ab  kunstmatig  lezen  ,  regt bedreven  zijn,  oeso 
goede  nette  hand  schrijven,  de  rekenkunde,  zoo  theoretisch  ais  pra(>- 
ti-scb  ,  regt  verstnan  ,  de  voornaamsie  regelen  der  ^{cderdnitsche  taal , 
benevens  liare  [;ronden  ,  kennen  ,  van  dc  aardrljks-  en  geschiedkunde 
eenig  begrip  li(?l)bi'n  ,  en  eene  genoegzame  bekwaamheid  en  gcuel'endhcid 
i)eziLlen   ia  bet  geven  van  een  oordeelkundig  onderuijs.  —  De  eerste 
of  hoogte  .  rait^  uit  de  sulken ,  die  ^  boven  en  behalve  eene  gron- 
dige ervarenheid  in  onderscbddene  bakken  van  lager  onderwijs  ca 
ittonderheid  ia  de  grondbeginselen  en  beoefening  eener  oordoelluindi^ 
leerwijse  —  in  de  aardrijkskunde  en  geschiedkunde  goede  bedrevenheid 
beiilten,  met  de  natuur-  en  wiskunde  ^vel  bekend  sijn,  en  in  bcscbaafil* 
hcid  van  versland  uilmnnlcn.  —   De  schoolhouderessen  maken  ,  hoewel 
onderling  zeer  verschillende,  gezamenlijk  even  als  dc  huisondenvijzers 
slechts  éénen  raii;j  uil.    De  openbare  scholen  zijn  in  drie  rangen  ver- 
dceid.  lü  (lil!  van  den  hoogsten  rang  kunnen  alleen  ondcrwyzers  van  den 
eersten  of  tweeden  rang  worden  aangesteld.  Die  in  eene  school  van  den 
nuddekten  rang  wil  lienoemd  worden ,  moet  voor  het  minste  den  .do^ 
den  rang besttten.  Te  Haarlem  is^  vanrykswege,  eene  kweekschool 
voor  scho  ol  onder  wysérs  gevestigd,  waarvan  reeds  door  het 
geheele  land  de  meest  gewenschte  vruchten  ingeoogst  zijn  ,  daar  men 
thans  byna  in  geene  proincie  van  het  koningrijk  komt ,  of  men  vindt 
er  een  of  meer  bekwame  schoolonderwijzers  ,  welke  in  dien  uitmun- 
denden  kweekhof  de  kinidlghedcii  liiil)bcn  opgedaan,  waardoor  zij  niet 
slechts  hunnen  stand  eer  anndoen  ,  maar  op  enkele  plaatsen  wederom 
anderen  opleiden  ,   om  in   latere   tijden  hun  voetspoor  te  betreden. 
Ook  te  G  ro  ni  n  gen  en  te  Leyden  zijn,  hoewel  op  eene  mindere 
schaal,  dergelijke   kweekscholen  opgerigt;   de  eerste  door  de  Pro- 
vincie Groningen, de  laatste  door  het  departement  Leydea  der 
Maatschappij   Tot  Nvi  van  *t  Algemeen.  Zelfs  voor  de  verstand»* 
ontwikkeling  van  hen  ,  die  van  de  edelste  zintuigen  verstoken  j^fa « 
wordt  in  ons  vaderland  ,  op  eene  voorlrelTcHjke  Avijze  zorg  gedragen. 
Daartoe   strekken  het  Instituut  tot   o  n  d  c  r  w  ij  s   voor  doof- 
stommen te  Groningen,  het  Instituut  voor  betond  er- 
w  ij  s    van  blinden    te   Amsterdam,   en  eene  scliool  lot 
onderwijs  van  doofstommen  t  e  G  e  m  e  r  t ,  welke  beide  eerst- 
genoemde reeds  boven,  hl.  68 ,  omschreven  syn. 

De  uAoiU  onderwijt  «o»  DoofUmnme»  ie  Gemeri ,  in.  1830 
opgerigt  door  dén  Heer  M.  vah  Beie,  Conrector  der  Latijnsche  scImkiI 
aldaar  ,  besUtat  uit  dc  bijdragen  van  eenige  menschenvriendèn.  Op 
dea  1  Juuij  1858 ,  telde  men  in  deze  school  21)  kweckelingen ,  on- 
der welke  18 ,  voor  wie  hv.t  kosljjeld  betaald  werd ,  ö  voor  wie  het 
kostgelü  gedeeltelyk  bcUald  werd  ca  2  die  gratis  opgenomen  Morcu. 


Digitized  by  Google 


n 


ALGEMEEN  UVERZiUT. 


Wtf nnauffoi ,  LnmuH  »  Senon  Kimni. 

D»  mttmuekaffpen ,  letteren  en  iumten  morden  met  een  byn»» 

der  goed  {[evoljj  in  de  Neder latide?!  bcoefetKl.  De  taal  des  lands ,  ge- 
tiieculijk  dc  IS  ed  c  r  cl  ii  i  t  s  c  h  c  ,  liopwel  niissrlncii  beierde  Neder- 
land s  c  Ii  c  taal  {n'noeiiid  ,  stamt  ai  \  an  lieL  An{»;elsaksiscb,  en  is  alzoo 
cene  zuster  dei  lloofjduilsclie  taal.  Schier  iedere  stad  en  elke  gemeeute 
Leeft  Mei  eenen  liaar  eigenen  tonj val ,  waaraan  door  een  oplettend  oor  de 
iaboorlingen  zijn  te  onderkennen  ,  maar  men  kan  ten  duidelykste  \ier 
lioofdtoiigTalleii  ondendieideB ,  namelijk  de  Hollandsehe, 
'de  Zeeuwsche^  de  Geldersche  of  Neder  rij  nsebe  en  de 
Groning[sche.  Een  overgang  tusscben  deze  beide  laatste  ,  of  mis- 
lehien  wel  eene  afwijkin;^  van  ecne  van  beide  ,  is  de  O  v  e  r  ij  8  s  e  i  scJie 
tongval.  In  Friesland  wordt  in  de  meeste  steden  vrij  zuiver 
Nederlandsch  gesproken  mei  een(»n  Inndeigen  tongval  en  cigenaardijre 
woorden  ,  waarvan  men  velen  bij  Oiid-Nollandscbe  dicbtcrs  wcdervindt. 
Op  betplate  land  evenwel,  spreekt  men  (met  wilzondcring  van 
het  Bilt)  nog  alonmie  de  oude  en  oorspronkelijke  Fricscbe  taal, 
welke  in  Tele  ojpzi^cn  met  het  ËogeUch  en  AngeUakslicli  orereen- 
•lemt,  en  wier  Belangrijkheid,  sehoonheid  ,  kradit  en  loetTloajnid* 
hoé  in  de  laatste  jaren  Tele  taalkenners ,  schrijvers  en  dichters  heeft 
«aangespoord  baar  meer  wetenschappeiyk  te  beogenen.  De  iFecierbad- 
4che  taal ,  hare  dochter ,  beeft  reeds  zeer  vroeg  luore  beoefenaars  ge- 
had ,  en  de  oudste  didilwerken ,  die  tot  ons  overjjckoraen  zijn  ea 
van  de  13de  eeuw  dagteckenen  ,  kenmerken  zich  vooral  door  zui- 
verheid van  taal.  Ja,  wat  meer  zcfyt ,  reeds  had  NEDEiiLAnD  zijn 
Hooft,  Vo?idel  en  andere  diciilers  \an  den  eersten  rang,  toen  nog 
'Duitschland ,  door  z\jnen  Ofitz,  de  kunst  van  de  onzen  moest  a&iea. 
in  de  seventiende  eeuw  heerscbte  er,  wel  is  waar  over  bet  algemee» 
minder  verbefilng  in  de  dichtkunst,  maar  de  taal  werd  daareutegBa 
tn  al  hare  zuiverheid  bewaard,  en  tot  welk  eene  boogie,  zoowel  de  dimt* 
Jmnst  als  bet  prosa,  sich  in  onze  dagen  verheven  hebben  ,  kuanea, 
•om  nn  niet  van  nog  levende  dichters  en  prosa-Scbrijvers ,  te  spreken^ 
de  werken  van  eenen  Feith,  Loots  ,  IIelbers,  Borger  ,  Ockerse,  Keipeh, 
ScoARPy  Kjst,  Ötdaat,  ScBSLTiaA ,  LuBLiKK  CO.  vooral  IkLDsaauK  ge- 
tuigen. 

Tot  aankweeking  van  onderscheidene  vakken  van  kunsten  ,  weten- 
ediappen  en  letteren ,   dient  vooral ,  behalve  de   hierboven  opge- 
noemae  inrigtingen  van  booger  onderwijs,  het  Koninklij-k  Ae- 
derlandscb  Instituut  van  'wetenschappen,  letterkunde  en 
schoone  kunsten,  gevestigd  te  Amsterdam,  dat,  zoo  door  sljne 
b^iondere  nasporingen  en  eigene  ontdekkingen ,  als  door  de  zorg,  om 
nasporingen  en  ontdekkingen ,   die  elders  gedaan  worden ,    bijeen  te 
zamelen ,  tot  de  volmaking   der   welenscliapprn  ,  letteren  en  schoone 
kuustrn  werkzaam  is.    De  leden    worden  gekozen   uit  de  geleerden 
en   kunstenaars  van  het    gebeele  rijk  ,    zonder  onderscheid  in  welke 
provincie  woonachtig.    Alle  personen,   welke  de  wetenschappen,  let- 
terkunde of  de  scboone  fcunst^  beoefenen ,  kunnen ,  boexeer  sfj  noch 
'leden ,  nocb  correspondenten  van  bet  Instituut  syn ,  de  vnicbten  van 
bunne  nasporingen  en  werkzaambeden  daaraan  medededen^  en  wecdoi 
zelfs  uitdrukkelijk  daartoe  uitgenoodigd ;  tijnde  de   secretaris  van 
iedere  klasse  byionder  belast,  met  bet  ontvangen  of  geven  van  alle 
inlichtingen ,  onder  de  attributen  vnn  zijne  klasse  beboorcndc.  Iedere 
•klasse  looil,  om  de  twee  jaren,  cencii  of  meerdere  prijzen  uit,  voor 


^  ...1,0  by  Google 


BBPARTEXSNT  VAN  BIKNENLANDSCHfi  ZAKEN.  75 


èkpèom^  irelke,  naar  baar  aardoel ,  de  meest  belangrijka  oatdekkinf 
l^daan ,  of  hefc  bette  werk  geleverd  hehbeu  ^  of  mcI  c  p  een  voor^ 
gesteld  onderwerp  eene  verliandeling  lieblien  ingediend  ,  die  de  klasse 
oordeelt,  dat  verdient  bekroond  tn  worden.  Ook  houdt  iedere  klasse 
om  de  twee  jaren  eerje  ojM-idKU'e  vergadering  ,  in  welke  de  secreUirij 
een  verslajv  der  werkzaiinjbeden  van  de  klasse  voorleest,  de  loev ij- 
king der  prijzen  aankondigt ,  en  kennis  geelt  van  het  programma  , 
vaarl^  meowe  prijzeo  woraen  uitgeloofd* 

.  Het  aan  oss  niet  moeijdijk  valleo ,  bier  een  aantal  geleerden  in  al- 
lerlei Taklben  op  te  noemen ,  die  op  onderscbeidene  tijden  onf  vader- 
land tot  eer  verstrekt  hebben*  Genoeg  zij  het  hier  te  zeggen  ,  dat  onie 
Bbasbüs  ,  als  grondig  taal-  en  godgeleerde  ,  db  Gaoot  als  uitmontend 
uitlegkundige  en  reji^tsj^eleerde  ,  BoERnAVE  als  voortrelT<'lijk  genees- 
kundige,  en  GuiiisTiAAN  lIuYGOS  als  wis- en  sterrekundige  zieh  ,  zoowel  bij 
vreemden  als  inlanders  ,  eenen  onsterfel ijken  roem  verworven  hebben  (1). 

In  de  tchoone  kunsten  hebben  de  Nederlanders  zieh  ten  ailen  tijde 
teer  beroemd  gemaakt ,  bijzonder  in  de  schilderi&unst .  en  het  grave- 
ven  in  koper  (S)  ,*  ook  beeft  bet  bier  te  lande  nimmer  ontbreken ,  en  ont- 
breekt bet  mede  tbans  niet,  aan  leer  bekwame  bouwmeesters,  sebeept» 
bouw  lieden  en  beeidbottwers.  Tot  aanleering  en  beoefening  der  beeldende 
kunsten  heeft  men  eene  K  oninklij  ke  Akademie  voorbeelden 
de  kunsten  te  Amsterdam,  aan  welke,  behalve  eene  jaar* 
lijksche  subsidie,  ook  van 's  rijks  wege /'i2 100  gulden  worden  gegeven, 
om  gedurende  vier  jaren  te  worden  toegelegd  aan  twee  der  leerlingen  , 
welke  aldaar  ten  minste  gedurende  een  jaar  onderwijs  genoten  ,  en  den 
hoogsten  prijs  behaald  hebben ,  en  zulks  ten  einde  hunne  studiën  in 
eene  der  beeldende  kunsten ,  in  Italië ,  verder  voort  te  setten  en  te 
▼dtooijen  ;  voorts  eene  Akademie  van  teeken-,bouw,  toegepa'sta 
werktuig-  en  seevaartknnde  te  Groningen ,  thans  voerenoeden 
naam  van  Mtnerva.  Ook  w  orden,  dank  ay  der  vaderlijke  sorg  van  het 
eerbiedwaardig  Hoofd  van  den  staat,  ingevolge  besluit  van  13  Aprii 
1817,  in  de  meeste  sleden  Teekensc  holen  gevonden,  waar  de 
kinderen  van  minvermogenden  en  de  handwerkslieden  ,  om  niet,  in 
die  kunst  onderwijs  genieten.    Maar  deze  zorg  is  dan  ook  niet  te  ver- 

Seefs  aangewend,  want  op  onderscheidene  plaatsen  is  de  ijver,  om 
it  ouderwijs  hij  te  wonen,  zoo  groot,  dat  cr  op  die  scholen  geeoe 


(i)  Mmsal  ligteL'jk  begrijpen,  dat  btt  «M  slMlrts  !•  dOM  Wat,  omr  In  ie» 
Aw  vak  A»a  vooniMiiMtmi  op  to  aoeoiM,  daar  «en*  droege  0|Moaiiaiiif  van 
aMi,  abt  dan  vtvralaiid  i^n  koodap  waarom  wi}  voorla  varwijatn  aaar  M.  G*  van 
Kampsv*  beknopt*  faaebiadania  dar  Lattaran  aa  Watanaahappaa 

in  de  Nederlanden»  en  H.  Baroa  GoiaoY  B*£aciniT  Beor  vah  YItiktkookd , 
HoIIantV;  roem  in  kunsten  en  wetenschappen,  in  welk  laalsto  vuortref. 
iqk  wark  men  teTCju  da  Mederlendeclie  kuntlbeoafeaaars  naar  waarde  vermeid  TÏndt. 

(a)  Hen»  dia  nlkanofflni  balwijfelen,  randliaii  wü,  babalra  naar  bat  fedaebfea 
WMle  van  dae  Baion  Couor  i>*EacintT  va*  BamBVOoa»,  naar  K.  vas  Manant 
Laven  dar  0abildara(  A.  Hovnixsir,  da  Groota  Scbonwbnrg  dar 

Nederlandsche  Konstseliilders  en  Schilde  re  aaen;  J.  VAa  Goo&,  do 
Nieawe  Schoowburg  der  Nederlandsche  Kunstschilders  en  Schil- 
deressen ,  cn  R.  VAN  Kynukn  cn  A,  van  der  WiLLir.rN,  Geschiedenis 
der  Va  de rla  ud scbe  Sc  hilderkaual»  aedert  de  helft  der  i8de 
eeuw. 


Digitized  by  Google 


76  ALGBMBKN  OVEaZfGT. 

feaoegmnt  plaattangevonéen  worden,  om  allen  te  bevaftten ,  die  daifi* 
aan  lauden  weoseben  deel  te  nemen.  Almede  lijii  er  sedert  cenige 
jaron  twee  Koninklijke  Muzijkscholen,  reno  tn  Aiiisler- 
<1  a  ni  en  ecne  te  *s  (1  r  a  v  e  n  h  a  c  ,  opfrerijjl ,  om  vaa  geeue  stede* 
iyke  ,  {yelijk  die  te  Leeuwarden  cn  elders,  ie  [i^ewnjjcn. 

De  Maal&cliappijen  j  GenooUchappen  cn  andere  iiiriglinjrcn  ,  ter  be- 
oefening van  een  of  ander  Tak  van  wetenschap  cn  kunst ,  door  par- 
ticnliereo  daargesteld  ,  zijn  zoo  menigvuldig ,  dat  urij  om j  ft«tek  wm 
étn.  te  buiten  gaan ,  Mudien  wij  te  deiier  plaatse  daarvan  eene  lijst  «il* 
den  geven,  en  dete  lijst  loude  bovendian  waarscbijnlijk  niet  geheel 
volledig  lijn,  daar  het  wel  te  Termoeden  valt,  dat  er  eenige  dier 
inrigtingen  luUen  beslaan  ,  die  ons  vow  als  nog  niet  bekend  zijn. 
Zoo  iiimior,  zal  er  tot  de  vullcdlgheld  van  zoodani{f  eene  lijst  eerst 
dan  mogdljkht'id  zijn ,  wanneer  onze  arbeid  zal  voltooid  w  ezen ,  en 
wij  dus  \au  elke  gemeente  ,  op  wier  art.  wij  toch  de  daar  be- 
staande moeten  vermejUlea ,  dc  noodige  inlichtingen  zullen  hd^bea 
ingewonnen  (1). 

De  Rijkmenamdni^  iran  Toorwerpen  uit  het  gebied  der  knmtca 
«n  wetenschappen  zijn:  de  Koninkllfke  Bibliotheek,  het 
Ryks  Archief,  de  Terxameling  van  penningen  en  ge- 
{]^  ra  veer  de  steenen,  het  Koninklijke  Kabinet  van 
8  c  ii  i  1  d  e  r  ij  e  n  en  het  K  o  n  i  n  k  1  ij  k  e  Kabinet  van  Zeld- 
zaamheden te  's  Gravenhage  ,  het  K  o  n  i  ii  k  1  ij  k  M  ii  s  e  n  ni  te 
Anistordain  ,  de  rijks  verzameling  der  schilder  ij  ën  van 
levende  meesters  te  Haarlem,  en  's  K  ij  k  s  Museum  vaa 
N u l u u r  1  ijjk e  Historie  te  Lcydeo  en  te  Groningen. 

Lapbbovw. 

Hoewel  er  in  iedere  provincie  eene  tommisssie  ran»  kmdboute  bestaat,, 
«an  welke  vooral  Ae  behartiging  Tan  de  belangen  der  landbouw 

wcrs  on  veehouders  is  opgedragen  ,  zoo  werd  deze  voorname  tak  van 
heslaan  voor  vele  ingezetenen  noglans  in  sommige  provinciën  door  de 
tijdsonislandiglieden  en  andere  oorzaken  gedrukt,  cn  men  hooiflf  maar 
al  te  vaak,  niettegenstaande  de  pogingen,  door  de  31  a  a  tschappij 
van  Landbouw  te  Amsterdam  aangewend ,  over  het  kwijnea 
van  den  stand  der  landbouwende  ingezetenen ,  klagen.  Om  hienn  xoo- 
Teel  mogelijk  te  voorzien,  werd  er,  mei  het  beste  gevolg,  voor  weinige 
jaren,  eene  Maabs chapp.y ■  Tan  landeigenaren  en  vast- 
Iieklemde  mey  ers  ,  in  de  Provincie  Groningen,  soli- 
dair verbonden  voor  de  zekerheid  der  door  hatt 
uittegeven  pandhrteven  opgerigt. 


(i)  Eena  vrQ  voll«U|;«  opgave»  augamiifr  Iket  ftiHttMii  en  dte  mrt* 
g«iig  dor  meetto  m»«toeh«ppiiSu  ca  gaooouekappen  iu  on*  VaiIarUolf  vfalt 

men  ia    (I«  voortrefiVlijko   Froar»  aen«r   g  e « c  !ii  ade  n  is    vaa  Jlat  Ko* 

ningrijk  dor  Nedorlancleo  van  A.  J.  Lastdraoeh  ,  D,  II.,  bijLige  g. 
Ook  in  J,  G.  F.  Cannauich,  Leerboek  der  Aarilrijksktinde,  vertaald 
düOr  Jan  J.  F.  \V'ai'  (D,  I.  W.  ajJ)  eu  in  bel  i;fiomlei lijk  uit^egevcu  fio- 
dcuUc  van  dat  werk,  ouder  c^cu  lilel  van  Aardrijkskundige  besciirij- 
viag  dor  Nadorlandaa  (bl.  97,)si}ii  de  voornaamaie  dier  watanBakapf** 
lijka  ea  nettifta  inri^iiu^en  opgesoraa. 


Digitized  by  Google 


I)£PART£II£NT  VAN  BlNN£NLilND6GHE  ZAKEN.  11 

.  l)c  {jrond  ,  ofschoon  vnichtbaar,  levert  over  liet  Hl<}emcpn  {i^een  jyc- 
tioegrzame  hoeveelheid  voortbrefifjselcn  op  ,  om  in  de  hchoclte  der  bc- 
Volkinjr  te  voorzien.  Dit  laatste  is  echter  niet  aan  traajjheid  bij  den 
landbouwer  te  wijten ,  daar  deze  er  alles  van  trekt,  wat  vlijt  en  be- 
k«$UUBlM»dL  er.  Tan  kuonen  winnen ,  maar  xalki  wgjrdt  veeleer  veroor- 
laakt,  doordien  vdc  velte  landen  in  btnnenpolders  en  andere  lage 
gfonden,  meestal  tot  weide  Toor  ket  Tee  en  tot  winnen  van  hooi 
worden  aangewend ;  ook  liggen  er  in  de  hoogere  ttrekcii  nog  vele  niet 
ontgonnen  heidevelden,  die  eebler  thans  door  het  verdeelen  der  mark- 
gronden  en  de  nijverheid  der  inwoners  allf'njy"^  vn niiiiid«*n?ri  ,  wanrtop 
vooral  de  bemoeijingen  der  M  a  a  t  s  c  h  a  p  p  ij  van  weid  a  d  i  {[  li  v.  i  d 
Teel  bijdragen,  zoo  dat  men,  ten  gcvoljrc  van  dc  door  die  Maatschappij 
aangewende  pogingen,  thans,  aan  de  grensscheiding  tussclit-u  f  ries- 
land, Drenthe  en  Overy^sel,  waar  men  vroeger  niet  dan 
valett  heidegrond  sag ,  eene  strook  lands  van  eenige  oren  gaans  in 
houwland  herMhapeo  en  niet  Louwmanswoningen  heMt,  Tindt.  Door 
al  hetwelk  dan  ook  de  ichaarschheid  van  eigen  gewonnen  graan  jaar» 
lyka  veivunderl. 

De  voortbrengselen  van  dc  hoogere  klcilandcn  cn  lo  de  boiten- 
polders  zyn  :  uitmuntende  tarw  ,  van  welke  men  de  Zccinvsche  on- 
der de  beste  der  wereld  acht  j  winler-  cn  zomer-  kool/aad  ,  winter-, 
lemer-  cn  maartegarst  ,  rogge,  iiavi-r ,  hooiien  ,  groene,  graauwc  en 
gele  erwten,  vlas,  klaverzaad,  aardappelen  en  andere  aardvruchten, 
van  wdke  een  en  ander  de  Noordelijke  streken  der  provinciën  Fries^ 
lft.nd  en  Groningen  ryk  en  edelsoortig  in  voortbrengselen  zyn, 
foodat  er  ook  vele  uitgevoerd  worden.    Op  de  ligtcre  ^ndgron- 
den  verbouwt   men   veel    boekweit,   xomerrogge ,   hennip,  tabak, 
inzonderheid    bij    Amersfoort   cn  op  de  Veluwo ;    hop ,  mee- 
krap ,  in   Zeeland,  het  noordwesten  van  Noord-B  raband, 
en   het   Zuidwesten  van   Holland;    mosterdzaad ,   suikerij ,  kaar- 
dendistcl,    brem   tot  bcmcsling,   biczen   eu    riet    tot   velerlei  ge- 
bruik,   moeskruiden,   waarvan   onderscheidene   in   Neuerlano,  beter 
dan  elders ,  tieren  en  ook  voor  smakelijker ,  dan  die  van  andere 
landen  gebonden  worden.    Boom-  pn.  aardvmchicn  zyn  bier  te  lande 
in  eenenredeiyken  overvloed.  Hen  legt  er  zich  ook  met  bijzondere  loi^ 
op  den  tuinbouw  toe;  terwyl  dc  blocmkweekery  in  geen  laad  die  hoogte 
Jberepkt  heefl,  als  waartoe sij  in  Holland  gestegen  is;  daar  ook  nerw 
g-ens  de  bloemenhandel  zoo  sterk  godrcvcu  wordt,  zijnde  Haarlem 
vooral  de  zetel  van  <lt;  hloementcL'lt  en  den  handtl  in  hlncntljoUcn.  Ja, 
deze  laatste  is  vrot-jjer  wel  eens  lot  volslafrcneu  wlndiiandL'l  overgeslagen  j 
of  w  ie  herinnert  /Icli  niet  den  LuljH  iiliaiidel  van  het  jaar  1657  ,  toen  men 
voor  ccue  bloem  van  tien  azen  negenhonderd  en  voor  één jpoad  gele 
kiiooaim  meer  dan  twaaUhonderd  gulden,  besteedde.    £r  is  ook 
minuien  geen  volk,  dat  moer  kosten  aanwendt,  om  nette  tuinen  en 
fipaaije  bloemen  te  bezitten,  dan  de  Noord-Nederlanders,  zoodat  onze 
voorvaderen,  hoe  spaarzaam. anders ,  zich  soms  niet  ontzagen,  bier* 
«an  schatten  te  koste  te  leggen.   Hoewel  deze  zucht  nu  niet  meer  zoo 
in  hvl  overdrcvene  hot  rrcvierd  wordt,  worden  er  echter  nog  rijke  lie- 
den gevonden ,  die  aanzienlijke  sommen  aanwenden,  om  hunne  hniten- 
plaatsen  tot  ware  lusthoven  aan  te  leggen,  op  de  meeste  van  welke 
men  zelfs  druiven-  en  op  eenige  ananas-slookj)laaUt'aï  %iudt.  Niettegen- 
staande er  sedert  de  laatste  40  jaien  een  aanzienlijk  aantal  gesloopt 
ia,  worden  hier  nog  eene  mcnigie  fraatje  heerlijkheden  en  bniten» 
plaatsen  gevonden  y  die  met  niet  minder  smaak ^  dan  kotten  aangelegd 


Digitized  by  Google 


78 


ALGEMfifiN  OVfiRZlGT 


ïijn  y  terwfjl  deze,  vorrc  van  hun  eenig  voordeel  aan  te  brengen  , 
jaarlijks  vnak  dnizcndc  {juldcus,  alleen  voor  het  onderhond,  ver- 
ciscben.  Onder  dc  Mcl^eslclde  burgers,  in  de  steden,  is  hel  veelal 
gebruikelijk  een  tuintje,  op  den  wal  of  buiten  de  wallen,  te  besitten  , 
vaar  xtj  hnnne  aren  van  ait8|iaoning  qmu  doorbrengen ,  en  dat  étn 
ook  altijd  ,  xoo  niel  geheel,  dan  toch  gedeeltelijk ,  tot  aankweeking  ▼m 
Moenien  dient.  In  Holland  is  het  ten  platten  lande  eene  zeldzaam- 
heid ,  als  men  een  huis  aantreft ,  ^vaarbij  niet  een  gedorile  van  kei 
daartoe  bohoon'nd  erf,  lol  de  bloementeelt  is  ingeruimd. 

De  Veeteelt  staat  in  NEncntA^iD  mede  op  crncn  zeer  hoofjen  trap, 
Mon  hccfl  er  uitmuntend  rundvee,  vooral  in  Friesland,  van  hetwelk 
ocnc  aanzienlijke  menijrtc  alom  op  de  gras-  en  klaverrijke  weiden  der 
lage  polders  en  andere  lage  landen  vetgemest  en  vervolgens  naar  andere 
landen  vervoerd  wordt.  jDe  bo  te  r  en\  a  a  s ,  die  mem  in  de  Kminuak» 
DBR  in  eene  aansiénlyke  hoeveelheid  bereidt,  loodat  de  previneien  H»l* 
landenFrietlandte  xanoen  jaaiiyks  ialleen  i6  loilioen  ponden  botev 
en  30  millioen  ponden  kaas  leveren ,  worden  in  alle  landen  als  de  besla 
geroemd.,  en  daarom  in  eene  groote  boeveelheid  verzonf^m,  terwijl 
f[een  kalfsvlcesch  ter  wereld  zoo  beroemd  is  ,  als  het  Holland schc.  Ook 
schapen,  die  men  er  niet  slechts  voor  dc  wol  en  het  vleesch  aan» 
houdt ,  maar  bovendien  om  van  de  melk  onderscheidene  soorten  van 
kaas  te  bereiden ,   treft  men   er  in  menigte ,  op  het  eiland  Texel 
alleen  ruim  50,000,  aan.     Dc  beste  en  fraaiste  paarden  vindt  men  ia 
Frieslanden  Groningen,  en  desoTerdienen  vooral  als  keetspaarden  da 
'voorkeiir|  de  Geldersche  paarden  zijn  xwaarder  en  meer  geschikt  tet 
den  arbeid ;  de  Zeenwsche  paarden  x^fn  wel  klein  van  statiiar ,  maat 
kunnen  toch  vele  vermoeijenissen  doorstaan.    Door  de  jaarmksclie  ken^ 
ring  der  hengsten  ;  door  het  verhoeden ,  dat  geen  andere,  dao  geed* 
gekeurde  hrnfrsten  tot  hel  dekken  worden  toegelaten ,  maar  vooral 
door  liet  plaatsen  van  henfysten  uit  de   koninklijke    stoeterij  te 
Borkulü,  op  onderscheidene  punten  van  het  rijk,  wordt  er  veel 
tot   veredeling   van  het  paardenras  toegebragt,   ofschoon  deze  meer 
voor  dc  ruiterij ,  dan  voor  den  veldarbeid  en  tot  wagenpaarden  ge> 
schikt  xijn ,  terwijl  de  kundige  ^veeartsen ,  die  jaariyks  uit  de  te 
Utrecht  gevestigde  Ryks  Veearts enlj school  voortkomen,  door 
eene  doelmatige  behandeling  Tan  het  zieke  vee ,  zorgen ,  dat  de  ge- 
breken ,  waarmede  de  paarden  of  bet  rundvee  behebt  sljn ,  niet  op 
eene  of  andere  wijze  voortgeplant  worden.     De  yarkenszijn  over 
het  ♦jehcele  land  verspreid  ,  en   men    vindt  schier  geen  boerenstulp  , 
waar  niet  een  of  meer  dezer  dieren  ,  tejifen  den  winter,  vetgemest  wor- 
den.   Op  de  B  ij  e  n  t  e  e  1 1  legt  men  zich  bijzonder  in  Gelderland, 
Noord-Braband,  Drenthe  en  de  woudstreken  van  Friesland,  toe ,  vin- 
dende men  niet  lelden  in  de  Me  ij  er  ij  van'sHertogenboseh, 
bij  cénen  landman,  vijftig  en  meer  korven.   In  Drenthe  is  het 
niet  Treemd  liy  de  xoodanigen ,  die  in  de  byënteelt  hunne  middeltti 
van  bestaan  uitsluitend  of  grootendeeb,  vinden,  bij  de  twee  hon- 
derd korven  aan  te  trefièn.    Na  gunstige  zomers  zijn  er,  die  Toor 
den  sla{Tttijd  over  de  drie  honderd  hebben.     Sedert  eenige  jareh, 
mogen  wij  ook  hij  de  takken  van  landbouw  de  z  ij  d  e- w  o  r mt  e  e  1 1, 
voegen  ,  daar  deze  thans  in  de  prov.  N oord-Braband  en  Utrecht  in 
liet  groüL  Mordt  aanfyekweekt.    Er   is    een   kabinet  van  werk- 
tuigen  cn    gereedschappen    voor    den  landbouw^  zoo  te 
Utrecht  als  te  Groningen,  gevestigd. 


I  y  Google 


DEPARTEMENT  VAN  BINNENLANDSCEE  ZAKEN.  79 


VlSMBBBlJ. 

.  &e  wimhênj  op  èe  mtvoi ,  ile  nvimn  en  andm  biiiiieiilaiidiclM 
mttereu  Imit  eenen  {j^rootea  overvloed  van  allerlei  Ire^riyke  rivier» 
Visek  op.  Inxondcrheid  komt  bier  de  aalm  in  aanuierktai^ ,  welke 
^riwh,  oftdooii  hij  in  dc  zee  yoorttcelt,  echter  op  de  rivieren  {bevangen 
vrordt,  werwaarts  hij  zich  in  {yroolen  getale  begeeft,  om  voedsel  te  zoe^ 
ken .  Voorheen  "waren  Schoonhoven  en  Geertruidenber^ 
de  voorname  stapelplaatsen  van  den  zalm  ,  doch  sedert  men  niet  meer 
gebouden  is  ,  den  visch,  wrlko  ia  de  nabijheid  van  die  sleden  gevan- 
gen wordt  ^  aldaar  op  den  afslag  te  brenrron ,  is  die  tak  van  bestaan 
iroordecligcr  voor  de  inwonen  der  nabijgelegen  dorpen  geworden ,  aoo« 
dat  thani  de  meeste  lalm,  die  in  de  Bies  boa  en  én  daaronnstreeké 
gevangen  wordt,  te  Brimmelen,  een  half  unr  W.  van  Geertrui- 
«enbergy  wordt  aangebragt,  vanwaar  er  vele  naar  België  en  Frank- 
rijk worden  overgebragt.  Ook  de  paling  levert,  op  bet  Zeeuwscbe  ei- 
land Schouwen  en  vooral  in  Friesland,  vanwaar  zij  in  menigte 
naar  Engeland  wordt  uitgevoerd  ,  eenen  aanmerkolijken  handeltak  op. 
Ofschoon  de  vischvangst  op  dc  rivieren  dus  nog  al  eeni^  voordeel  aan- 
brengt, is  zij  evenwel  niet  te  vergelijken  bij  de  visscherij  ia  de  Moord- 
aee,  welke  in  de  kleine  en  de  groote  Yittchery  onder- 
aeheidM  wordt.  Onder  de  ikmè  Ptuehenj  bejrijpt  men  die,  welke, 
in  de  Noordzee,  die  onie  kusten  bespoelt,  gedreven  wordt,  waar 
inen  kabeljaauw,  leng,  scbelvisch,  schol,  tarbot,  rog,  tongen, 
bot  en  anderen  zeevisch  vangt.  Onze  Visschers,  van  welke  er  200 
met  53  schepen  alleen  uit  Friesland  varen,  blijven  echter  meestal 
niet  vlak  aan  de  kust,  maar  begeven  zich  eenige  mijlen  dieper  in  zee, 
inzonderheid  ter  hoogte  van  Doggersbank  ,  tusschen  Engeland 
cn  Jutland ,  waar  de  underviuding  geleerd  beeft ,  dat  de  beste 
Irolwasien  viscb  gevonden  wordt,  die  zij  dan  levendig  in  de  digi 
nnn  tee  gelegen  sleden  ter  markt  brengen  ;  hoewel  er  ook  Teel 
verscbe  teevisch  naar  Braband  en  Vlaanderen  gevoerd  wordt.  Het 
toezigt  over  de  kusivisscherij  wordt  gehouden  door  een  collegia,  het 
collegie  der  kleine  of  kustvisschcrij  voor  de  provincie 
Holland  gclieeten  ,  die  uit  1  Voorzitter  10  Leden  cn  1  Secretaris  beslaat , 
als  :  wegens  S  ch  e  v  e  n  i  u  g  e  n  ,  de  Voorzitter  cn  1  Lid  5  ucjrcns  K  a  t- 
wijk  aan  zee,  2  Leden;  wegens  Noord  wijk  aan  /.cc,  Eg- 
mond  aan  zee.  Wijk  aan  zee,  Zandvoort,  Middclh  a  r^ 
nis  ,  Zwartewaal ,  en  P e r  n i s  ieder  één  Lid.  Maar  de  meestè 
kaheljaanw  en  leng,  die  door  de  Nederlandscbe  Tisscbers  omtrent  IJs- 
land gevangen  wenlt,  en  waartoe  Troegcr  jaarlijks  meer  dan  150  sciie|ien 
berden  uitgerust ,  wordt  op  zee  tot  labbenlaan  of  zontenvisch  gezouten, 
die  de  reeders  dan  binnenlands  verkoopen  of  naar  buitenlands  verzen- 
den ,  even  als  de  gerookte  zalm  cn  de  gedroogde  schclviseh  ,  schollen 
cn  scharren,  die  hier  in  menigte  bereid  worden.  Over  deze  visscherij 
is  het  toezigt  opgedragen  aan  het  collefrie  ,  dat  don  titel  voert  van  : 
Gecommitteerden  der  IJslandsclie  cn  kabeljaauw- 
▼isschernën  Toor  de  proTincie  Znid-Holland,  en  dat 
nit  Tyf  leden  bestaat,  zendende  Ylaardingen,  Maasland- 
tlnis.  Pernis,  Zwartewaal  en  Middel  harnis  ieder  éé- 
nen  gecommitteerde  in  dat  collegie. 

Onder  de  groote  visscherij  verstaat  men  de  liaringvisscherij, 
die  hier  te  lande  vele  banden  werk  verschaft,  hoewel  thans  niet  meer 
zoo  Yccl  als  vroeger,  toen  zy  ais  cene  goudmyu  voor  ons  Vaderland 


Digitized  by  Google 


M  ALGEMEEN  OVE&ZIGT* 

beschouwd  werd,  eu  jaarlyks  aan  meer  dau  20,000  huisgexinnea  oen  raim 
bestaan  Tenchafte,  vanwaar  tij  haren  naam  van  Cfroote  F^iueher^ 
OBtleendeé  Tot  ep  hel  einde  der  veertiende  eeitw  werd  date  yifdi,  eren 
nU  aUe  andere ,  yersch  gegeten ,  en  er  kon  aixoo  geen  handel  mede  ge- 
dreven worden  ;  maar  Willem  Beurelszooh ,  een  visscher  van  Bi ervL  iet , 
▼ond,  omtrent  dien  tijd,  de  kunst  uit,  om  den  harinj^  te  kaken  en  in  te 
20Uten<  Nadal  liij  die  kunst,  naar  hem  ook  wel  beukelen  genoemd, 
aan  *ijne  landsliodeu  onderwe/on  had,  is  de  harin^visscherij  door  hare 
voordeeleu  van  {jroot  aanbelanu^  voor  de  Nederlaiiders  geworden  j  die 
in  dc  bereiding  van  den  liariiig,  loo  door  kaken  als  inzouten,  oog 
door  geen  natie  geëvenaard ,  yeef  min  o?efftrofien  ia  |feworden;  waarom 
fMikde  HoUandsclie  haring  boven  alle  anderen  gewild  it,  en  op  de 
vreemde  markten  veel  danrder  verkocht  wordt ,  als  zijnde  veel  beter 
van  emaak  en  va|i  meerdere  duurzaamheid.  Yéór  de  ^paansche  beroe- 
ringen maakten  vooral  de  Zeeuwsche  visscbers  veel  werk  van  dezen 
*  handeltak ;  later  zlcli  meer  op  dc  kaapvaart  toeleggende,  vcronacht- 
aaamden  zij  de  liaringvissclierij  en  deze  verplaatste  zich  grootendeels 
naar  Noord-  en  Zuid-Holland,  en  wel  naar  de  steden  Ënkhiiizcn, 
Vlaardingcn,  Amsterdam,  Rotterdam,  Sehiedaiu,  üelfa- 
lia  ven  en  Maas  landsluis.  Thans  is  Ylaardi  ngcn  ,  dc  voor* 
oaamste  letel  deser  vistebcrij ,  waaraan  ook  Maaslandslni a« 
Pelfshaven»  Enkhnisen,  de  AUp  en  Aroyterdam  ook 
oog  deel  nemen. 

Du  haring  wordt  in  de  Noordzee,  on  dc  kusten  van  Engeland 
en  Schotland,  van  den  2i  Jnnij  lol  den  aèJ  N(»vcnd)cr .  gevangen  j  te 
Melen:  van  St.  Jan  tot  St.  Jakob,  of  van  den  i^l  Jnnij  lot  2i5  Julij, 
onU rent  Hitland ,  Fair  Hill  ,  en  Bockcnes  ;  van  Sl.  Jakob  tot  de  H. 
kruisverhelling  ,  of  van  iiü  Julij  tot  14  September,  oinlreut  Bockenes 
of  Scvcniot,  en  van  dc  H.  kruisverheiling  tot  St.  Catharina,  of  van 
den  14  September  tot  den  9HS  November,  in  het  diepe  water  beooaten 
Tarmouth  ^  ook  vangt  men ,  niet  ver  van  déér ,  nog  haring  tot  in  het 
laatst, van  January.  Be  schepen,  wélke  daartoe  gebeaigd,  en  haring- 
buizen genaamd  worden,  ziju  doorgaans  85  tot  50  lasten  groot.  Deae 
blijven,  zoo  lang  de  vangst  dnnrt ,  in  zee  ,  maar  zij  zijn  vergezeld  van 
kleinere  vaartuigen,  jagers  geheeton  ,  die  bestemd  zijn  ,  om  den  g^ 
.vangen  haring  spoedig  over  Ie  birii;.-cn. 

De  haringvangst  is  in  vroeger  tijd  geregeld  ,  bij  plakkaten  ,  door  de 
Ilooge  Regering  uitgevaardigd.  Zoo  is,  bij  plakkaat  van  12  Mei  1G20, 
uitdrukkelijk  verboden  centgen  haring  binnen  de  klippen  op  de  kusten  van 
.ledand.  Uitland  of  Noor\\cgcn,  te  vangen,  omdat  deae  ongeschikt  is 
tot  inxouting,  alsmede  dat  men  vödr  den  24  Jnnij  geene  netten  mag 
uitwerpen.  De  huislieden ,  aldus  noemt  men  het  scheepsvolk,  dat  ter 
haring  vaart,  mogen  elkander  de  vangst  niet  beletten,  noeh  elkanders 
netten  beschadigen.  Zij  ,  die  niet  vangen  kunnen  ,  moeten  ter- 
stond naar  huis  tenigkeeren*  Uet  scheepsvolk  mag  geen  haring  in 
zee  Acrkoopen,  enz. 

De  haring ,  dien  men  tusschcn  den  24  Jnnij  en  den  ^'ó  Julij  vangt, 
wordt  met  grof  zont  toebereid,  en  daarom  grof  zouten  baring  gchce- 
.ten;  die,  welke  men  na  den  2tS  Julij  vangt ^  wordt  met  fijn  zonttoe- 
.gereed,  en  de  tonnen  worden,  ter  onderscheiding^  met  bijzondere  teekebs 
gebrand.  Geen  haring,  die  na  den  2S  Julij  gevangen  is ,  mag  ter 
sleete  verkocht  worden,  zoo  hij  niet  ten  minste  tien  dagen  op  aijnen 
eerèten  pekel  gelegen  heeft.  De  haring,  >velke  duren  moet  en  ter 
verzending  dient ,  wordt  aan  land  verpakt  en  opgehoogd. 


Digitized  by  Google 


t 


DEPARTEMENT  VAN  BlNNENLANOfiCüE  ZAKEN.  81 

Behalve  deze  haring ,  gewoonlijk  pekelharing  genoemd ,  wordt  door 
de  Nederiandiche  ^itiehen  in  het  najaar,  op  onie  knaten  en  in  de 
2aidenee,  nog  veel  haring  gevangen,  dia  aeiat  een  weinig  geiootea 
en  daarna  gerookt  lijnde «  hokking  genoemd  wordt ,  en  eene  groota 

vervullinff  Toor  de  ingeietenen  uitmaakt.  De  voornaamste  hangen  of 
hallen ,  dus  noemt  men  de  keeten ,  waar  de  haring  gerookt  wordt , 
ïijn  te  Zwolle,  V  o  11  e  n  li  o  v  c  en  H  a  r  d  e  r  w  ij  k.  Ook  wordt 
de  versche  of  najaarsharing,  onder  den  naam  van  panharing  bekend, 
bij  de  mindere  volksklasse  vrij  algemeen  gegeten,  en  overigens  tot 
veevoeder  of  bemesting  gebruikt. 

De  gezouten  haringen  en  ook  vele  gerookte  wordt  buitenlands  yenoa- 
den ,  ▼oornamelijk  naar  de  We^t-Indie ,  naar  Polen  en  Dnitsch- 
hnd,  meger  ook  in  groote  menigte  naar  Hamburg  en  Bremen; 
doek  sedert  de  Hamburgers  zich  ook  Yeel  op  de  haringrangst  toel^ 
gen  f  en  daarin  ,  naast  de  Engelsdien ,  onse  voornaamste  mededingers 
geworden  zijn ,  heeft  het  vervoer  derwaarts  grootendeels  opgehouden. 

De  HoUandsche  steden ,  welke  schepen  ter  haringvangst  uitzenden  , 
stellen  gezamenlijk  *  een  kollegie  aan,  hetwelk  het  kol  leg  ie  der 
groote  Visscherij  van  de  provincie  Holland  jycnoemd  wordt, 
en  uit  eenen  Voorzitter,  12  Leden,  en  één  Secretaris  bestaat  j  hebbende 
de  Voocritter  en  3  Leden  benevens  de  Secretaris  sitting  wegens  Ylaardin- 
een ,  %  Leden  wegens  Maaslandsluis ,  5  wegens  Amsterdam ,  1  wegens 
Botterdam,  2  wegens  Enkhuiien  en  1  wegens  de  Rijp.  Dit  koUesin 
draagt  met  de  regering  sorg  voor  het  behoorlijk  in  acht  nemen  oer 
kenren  en  ordonnantiën  aangaande  de  visschofy  ;  welke  keuren  en  or- 
donnantiën nipt  «rernankt  of  veranderd  moffen  worden  ,  zonder  dat  da 
raad  cn  de  beden ivingen  van  dit  koHegic  iii|rewonnen  zijn. 

De  ff  alvischvangst  was  vroeger  mede  van  zooveel  belang  voor  de 
Nedbalaude;!  ,  dat  daartoe  jaarlijks  tot  256  schepen  naar  Groen* 
land ,  Spitsbergen  ,  en  Nova  Zcmbla  werden  uitgerust.  Ook  lokte  xij 
een  aanaienlijk  aantal  Nooren ,  Deenen  en  Jutten  naar  deie  landen , 
die  tegen  bet  najaar  weder  buiswaarts  keerden ,  en  bnnne  winterteering 
vonden  uit  }iet|jcne  sij  op  de  Nederlandsche  schepen  overgegaard  had- 
den. De  Walvischvangst  werd  in  het  jaar  1614,  door  eene  bysondem 
maatschappij ,  onder  den  titel  van  Noordsche  compagnie,  onderno- 
men ,  die  echter,  door  veel  tegenspoed ,  niet  langer  dan  tot  in  het  jaar 
1645  stand  hield ,  en  toen  vesnietigd  werd,  waarna  deze  visscherij  voor 
een  ieder  open  bleef,  en  alzoo  door  ondersciieidene  rederijen  werd  uitge- 
oefend. Deze  visscherij  geschiedde  in  de  Straat  Davis  ,  op  de  kusten  van 
Groenland  en  van  de  eilanden  der  Ussee;  als:  van  IJsland,  bet  Bee» 
ren  eiland ,  het  eiland  Mauritius  of  Jan  Maaijenëiland ,  Spitsbergen 
Nova  Zembla ;  maar  aangetten  de  vissciben  ,  «foor  de  gedurige  jagt ,  die 
er  op  gemaakt  werd ,  schuw  geworden  zijn ,  üen  de  walvischvaardert 
sich  tbans  genoodsaakt  de  visschen  dieper  in  sae ,  onder  bet  ijs ,  op 
te  zoeken  ,  waardoor  deze  visscherij  thans  met  veel  meer  gevaar  ver- 
gezeld gaat,  dan  vroeger  het  geval  was,  en  er  ook  veel  minder  ge- 
vangen worden ,  zoodat  men  thans  het  te  kort  moet  aanvullen  door 
de  zeehonden-  of  robbenvangst.  De  meeste  walvisschen  worden  tus- 
schen  de  77"  en  79°  gevangen. 

In  het  begin  deser  eeuw  werden,  nog  jaarlijks  meer  dan  100  scbepen 
ter Walviscbvangst  uitgerust  ,.waaijvan  eenige  vroeger  andere  later  Ter- 
trokken  ,  naardat  sy  eene  langere  of  kortere  reis  moesten  aflegt», 
gen;  die,  welke  naar  Straat  Davis  stevenden ,  vertrokken  hel  vroegst, 
namelijk  in  Febniary^  omdat  sy  den  versten  togt  badden  te  vol. 

I.  DSJKL.  6  * 


OoigitiSed'by  Google 


^  ALG£MB£N  OV£aZl<iT 

hrcn j.(m  j  de  andere  vertrokken  in  Maart,  "wcfierom  andere  laler- 
loficré  valvisclivaardcr  hcoft  vijf,  zes  of  soinlijds  meer  sloepen  bif 
z'u'h ,  die  op  zijde  of  mn  achteren  aan  liet  schip  handen.  Ter  plaatse 
^utraer  bestemmnig  gokamen,  laten  de  vdlvischvan>rcrs  diese  tioe- 
fëtt  In  zee ,  bemannen  die  met  eentje  Tan  het  tcneepvelk ,  onder 
yi(Sk(i  een  harpoenier.  Zoodra  men  nn  eenen  Tisch  ontdekt,  wordt 
nsige^a^A^  en  wanneer  men  hm  genaderd  is ,  schiet  de  harpoenier 
hem  met  den  harpoen  ,  die  aan  )eene  langde  lijn  yastzit ,  in  het 
chaam ;  is  de  visen  niet  zoodanijr  gewond ,  dat  liij  nojy  kracht  heeO , 
om  dc  frelieele  lijn  uit  Ie  loopen  ,  djyi  kapt  incn  het  lonw  af,  cu 
ihcn  tracht  den  \lsch  andermaal  te  treffen,  hetwelk  dan  zoolang  her- 
hciald  wordt  tot  hij  geen  kracht  meer  heeft,  om  de  lijn  uit  te  loo- 
pen ,  en  sterft ,  als  vanneer  -  men  hem  met  de  sloepen  ikaar  de  plaats 
<leept,  waar  het  schip  ligt,  hem  aan  itnkken  kapt,  en  het  spek, 
Wattrran  naderhand  traan  gekookt  wordt ,  even  als  de  haarden ,  vêik 
welke  men  baleinen  maakt,  binnen  boord  brengt.  Ofeehoon  de  lifoeil- 
landsche  of  Siraat-Davb  Tisschery  -sociëteit  te  Uartingen ,  we|^s  on* 
gelnkkijTf»  Tangstcn  en  verliezen,  is  ontbonden  geworden,  zoo  hebben 
toch  dc  lleeren  Barehd  Vissee  ek  Zoon  aldaar  de  vaart  aangehouden 
cn  nog  twee  of  meer  sch**pen  in  zee,  van  welke  in  den  loop  van  dit 
jaar  er  één  met  verseheidene  walvissehen  bevracht  is  te  huis  gekomen , 
Waardoor  deze  visscherij  nieuwe  aaujiioediging  heeft  bekomen. 

Kooramnti.  m  SdBBtviiiaT. 

Th  Koophandel  f  die  als  de  siel  en  zennw  van  ons  Vaderland  aange- 
gemerkt  wordt  ,  moet  bier  zeer  vroeg  gedreven  zijn.  Men  bespeurde  hier , 
zelfs  reeds  in  de  onbeschaafdste  tijden  ,  eenige  beginselen  van  bekwaamheid 
tot  het  oefenen  van  nulle  handwerken  ,  die  naderhniwl  gelegenheid  tot 
ccnen  voordeeligeu  handel  gaven  j  maar  toen  de  Romeinen  ,  in  de  eerst* 
eeuw  onzer  tijdrekening ,  in  grooten  getale  herwaarts  overkwamen  ,  be- 

S9h  de  koophandel  méér  algemeen  te  worden.  Yele  Ronieinsche  koop- 
eden ,  lich  hi^  te  knde  hebhende  nedeiwesel »  dreven  handel  «p  d* 
BrHtmnisehe  eilandon  en  andere  gewesten.  In  Zê  eland  heeft  inen  n«- 
dé  opscbf^iften  gevonden  ,  in  welke  de  Romeinsche  kooplieden  hnBM 
dankbaarheid  aan  de  Goden  betuigden ,  voor  het  beveiligen  der  koon- 
Varen  op  zee.  Ten  tijde  van  Vitellios',  ^varen  er  nog  vele  Romeinscne 
kooplieden  in  deze  landen  ,  die  toen  door  de  Kaninefaf  en  gewapenderhand 
ovctvallen  werden.  De  grachten  ,  welke  te  dier  tijde  in  de  ISlEDEBLARDEif 
werden  gegraven ,  zijn,  naar  allen  schijn  ,  niet  alleen  ten  dienste  der  krijgs- 
lieden ,  maar  ook  tot  gerief  van  den  handel ,  aangelegd.  Hel  Frieschc  bont 
was  toen  reeds  seer  beroemd  en  werd  langs  diei)nisasgraolitnitgevoerd« 
Toeh  later  dete  landen  door  de  Noormannen  overvallen  en  door  deFranki* 
éche  koningen  overmeesterd  waren,  werd  de  handel  aanmerkelijk  ver- 
drukt. Maar  in  de  tiende  eeuw  begon  de  handel  in  geweven  stoHeil , 
die  uit  Vlaanderen  naar  Frankrijken  Duitschland  vérvoerd  werden,  ecncn 
aanzienlijken  opgang  te  maken.  Het  opriglen  van  vrije  jaarmarkten 
bragt  ook  niet  weinig  tot  de  uitbreiding  van  den  koophandel  toe(l).  In 

!-■   -  - 

(l)  Lezcnswü.TrdIg  Over  •  liet  vroeger  hand  Isvcrkeer  dezer  laarle  is  Jonkb, 
Mr.  II.  M.  A.  VAN  AscH  tan  WucKj  Goschiedkundige  beschouwiug 
Taa  het'*opde  handaUverkeer  der  «tad  Utrecht,  vaade  vroe^ 
•t«  tiS<l«Btot  ftaa  d«  T«*rti  «ndtf  «onw» 


uigiiized  by  Google 


DEPARTEMENT  •  VAN  BINXENLANDSCHE  ZAKEN.  85 


te  aintifigdef  vaertieiiée  eeaw,  otiftttoiider  oeiitfmidb  oproer  midtr 
4e  lakenwevei's  ,  in  de  Vlaamsclie  en  Brabandsche  Ümii  ,  helwelk  ,  ' 
doordien  de  wethouderschap  het  niet  Toorzi^rtig  gelioeg  geéempi  had|' 
(dcgenheid  {[af,  dat  de  weverijen  naar  de  Noordelijkb  NEDBRiAifOBii ,  en  ' 
vooral  naar  Hol  la  nd ,  werden  ovcrjjebrag^t.  Reéds  eene  eeuw  vrocgrer,  na-  ' 
dat  de  Ridders  der  Duitsche  orde  de  landen  aan  de  Oostiee  beniag^ig^ 
hadden,  waren  de  Oostersclie  koopvaarders  he{[onnen  hunne  "waren  ook  • 
naar  de  NcoEULAnuEN  te  voeren  en  de  voortbren^rsclen  dezer  landen  we-  - 
deron  terug  te  brengen.  Amtterdam  begon,  in  de  vijftiende  eeuw, 
Antwerpen,  dat  toen  reeds  eene  bloeijende  koo|ittad  waa ,  naar  de  kroon 
tetteken.   Dear  deTozelsobe  seegaten,  omtrenthefc  jaar  1400, 
doormkraak,  wijder  geworden  waren,  begon  men  het  II  mét.  gróola' 
fdicpen  te  bevaren.    De  Oosterlingen  bragten  hnnne  granen  OU  noni*.', 
waren  Ie  A  m  s  t  c  r  d  a  in  ter  markt ,  en  die  stad  leverde  hun  wederom 
gezouten  visch  en  haring  van  dc  visscht.rij  dezer  landen,  en  hetgeene 
verder  dit  land  in  grove  waren  opleverde.    Het  innemen  van  Antwer- 
pen ,  door  den  Hertog  van  l*arma  ,  in  het  jaar  1585,  werd  van  een  ge-  , 
heel  verval  des   handels  in  die  stad  gevolgd.     Men  verzuimde  da ' 
Sekelde,  die  toot  groote  tchepen  onbevaarbaar  waag<ema*kt,  wederom'' 
tê  openen.    De  kooplieden  weken  daarop  naar  H ol  1  a  nd ,  den  meet- ' 
ten  handel  met'  iich  nemende.    Vaa  dien  tijd   af,  begonnen  do' 
YnmiieM  NfEOERL&üDEN ,  midden  in  den  iwaren  oorlog,  met  welken  tij- 
te  wnrstelen  hadden ,  door  de  zeevaart  en  den  koophandel  te  bloeijen. 

Onder  de  talrijke  steunsels  van  den  Koophandel ,  dien  de  Neder- 
landers vroeger  gedreven  hebben  ,   en  no{j  ,  hoewel  op  eene  kleinere' 
schaal,  drijven,   is  een  der  vonrnaamstc  dc  ligging  aan  de  Noord- 
zee, als  mede  het  {jeniak  om  de  koopwaren  over  de  Zuiderzee  ,  langs' 
de  bevaarbare  rivieren,  kanalen  en  vaarten,  op  eene  min  kostbare 
wijze,  in  kleine  vaartuigen,  te  vervoeren;  waarbij  nog  kwam  do' 
gezegende  vf^heid,  die  ieder  getrouw  en  gehoonaam  onderdoaa  al- 
bier  genoot,  terwijl  niemand,  hetsy  ingezeten  of  vreemdeling,  van 
welken  landaard  hij  ook  wezen  of  welke  godsdien9t  hij  ook  belijden 
mogt,  indien  bij  de  wetten  (gehoorzaamde,  de  lasten  opbra{»^t  en  zich 
std  en    vreedzaam  gedroeg  ,   voor  vcrvol{ring  of  onregtvaardigc  ver- 
dmkking   te   vreezeu  had  j   zoodat  elk    (joed  bnrger,   voor  zoo  ver 
d!l  met  het  behoud  van  het  land  bestaanbaar  was,   volstrekt  meester 
van  zijne  eigendommen  bleef.    De  aanzienlijke  bevolking  j  der  ingeze- 
tenen vlyt  m  bet  uitbreiden  van 

ren  en  visscberijen  ;  de  groote  menigte  koopvaardijschepen ,  die  ziJ^ 
betalen ;  de  aanzienlyke  voorraad  van  contant  geld ,  waarin  geen 
land  ter  wereld  bij   db  NBüBBLAiiOKir  te  vergeiyken  was,   soOdat  der 

koophandel  der  andere  natiën  voor  een  groot  {r^deelte,  met  het  geld 
der  Nederlanders  jjed reven   Merd  ;   de  naltuirlijke  spaarzaamheid  en' 
minzucht  dezer  natie;  het  goed  vertrouwen,  waarin  de  Nederlander» 
bij  andere  volken  stonden;  de  aanzienlijke  en  rijke   wisselbajik  te 
Arasterdam,  deOost-lndischeen  de  West-I  ndisehe  Maat- 
schappij en  en  dc  Sociëteit  van  Suriname,  hebben  veelby- 
fcdragen,  om  den  koophandel,  vooral  in  Holland,  loo  hoog  te  doerf 
stijgen  ,  dat  bet  de  afgonst  van  alle  de  andere  bandeldrijvende  natiëp 
gaande  maakte ,  omdat  zij  sagen ,  dat  de  Nederlanders  daarin .  een  ie-* 
der  ic  boven  gingen.    Ook  waren  het  de  koophandel  en  de  seevaart , 
die  ben  in  staat  stelden ,  om  gedurende  tachtig  jaren  eenen  strijd  , 
ter  1)ekoming  en  bescherming  van  hnnne  vrijheid  tegen  Spanje,  vol  te 
houden ,  en  dat  r^k  eindelyk  te  doen  zwichten  en  het  te  dwingen  ^ 


M  ILCSHfiEH  OTSRZIGT. 

nm  do  Nederlandeffi  voor  een  vrij  en  onafhankelijk  volk  te  verkliifB,  > 

Door  de  toeneming'  van  den  koophandel  en  dr  scheepvaart,  vermeer- 
derde ook  hunne  magt,  en  toen  de  ccrsle  ai'narn ,  moest  de  laatste 
natuurlijk  ook   verminderen.    De  voornaamste  oorzaak  van  hei  afne- 
men des  koophandels  is,  dat  de  naburige  en  andere  natiën  ,  >%aaron(1er 
¥11^  zelfs  >ijn,  die  in  iiet  begin  der  zeventiende  eeuw  nog  geen  denkbeeld 
van  koophandel  en  laeTaart  liaddea,  er  sïck  laier  mei  aBe  toagt 
op  ImUmi  toegelegd,  eo  de  foederai,  welke  lij  voorheen  op  seene  der 
npdeflanèiclie  menden  koeman,  gingen  opzoeken  in  de  eerste  bind 
«n4a8mil  varkrefen  ,  waardoor  xy  hunnen  handel  meer  en  meer  zagen 
toenemen.  Maar  het  volk,  dat  onzen  handel  de  nijpendstc  slagen hee(t 
te^ebragt ,  is  het  Engelsche  ,  zoo  door  zich  van  lieverlede  van  een  groot 
gedeelte  onzer  koloniën  meester  te  maken,  als  door  meer  dan  eens, 
maar  onder  anderen  ,   in  bet  begin  dezer  eeuw,    ons  eensklaps  den 
t)orlog  te  verklaren  ,  ten  einde  door  het  nemen  van  on^e  rijkgeladene 
koopvaardijschepen y  die,  vertrouwenden  op  eenen  onlangs  te  Amiens 
geakten  vrede «  de  temgreu  naar  het  vaderland  hadden  aangenemen, 
of  in-  Bngelicfae  havens  waren  binnengdoopen ,  onien  koophandel  den 
doodsteek  te  geven  \  dan  desniettegeastaande  is  onze  handel  nog  aU 
tijd  zeer  belan|[rqk,  en  nog  mogen  de  buiteniandsche  natiën  onder« 
vinden ,  dat  zij ,  om  geldleeninjyen  op  solide  voorwaarden  te  sluiten , 
zich  niet  te  vergeecf*  tot  onxc  kooplieden  wenden  ,  zoodat  men  bere- 
kent^ dat  hel  bedrag  der  kapitalen,  die  de  Nederlanders  in  Fransrlie,  Oos- 
tenrijksche  ,  Deenschc  ,  Russische  ,  Spaansche  ,  Ameriknaii^cLe  en  an- 
dere  leeningeu  ingelegd  hdbben,   1600  millioenen  guldeus  beloopt. 
NIek  «dleen  voor  vreemden ,  maar  ook  en  vooral ,  om  het  vaderiaad 
l^.  te  spruunny  of  ook  wanneer  het  vadeflandscho  inatellingcn  gddl, 
ataatde  geldkas  van  den  Nederlander  open,  en  —  wy  mogen  het  roet 
een  innig  genoeg;»  hier  ter  nedersehryven       nimmer  moest  er  ia 
de.- laatste  jaren  ccne  {rcldlreninff  aan{jcfraan  worden  ,  nimmer  mont 
e/r  eene  vaderlandschc  onderncmlnfr  tot  stand  komen,  of  de  inschrij- 
vingen overtroffen   altijd  ver  het  benoodi[jde  en   somtijds   zelfs  het 
diubbel  daarvan.    Vooral  se.fert  den  opstand  in  Beljyic  ,  en  de  daar- 
door veroorzaakte  ai'sehciding  van  die  gewesten ,  is  de  handel  aan-  ' 
■perkeiyk  toegenomen  ,  en  dit  kan  wel  gedeeltdiijk  worden  toegeschrsfca 
mum  de  overkomst  van  vele  Hollandsehe  en  eenige  andere  linndcllinisai, 
die  in  België  gevestigd  waren  ,  maar  nog  meer  aan  het  nitsluileDd 
h^ait  van  den  handel  op  Neerlands-Indië,  terwij]   de  bemoei' 
jongen  der  Nederlandsche  handel  maatschapp  ij  en  onder-  | 
scheidene  andere  nuUige  iorigtingen  den  bloei  des  hanoJs  aeer  be- 
vorderen. 

De  IVeflerlandsche  handelmaatiehappij  is ,  bij  koninklijk  besluit 
yün  29  Maart  1824 ,  No.  165 ,  op  den  voet  der  naamloozc  maat- 
scl^appypn  ,  voor  den  tyd  van  vyfimtwintig  jaren  ,  opgerigt  ,  en  kaa , 
na  .o«ti«  afloop  van  dien  tyd ,  yerlenffing  veraoekcn ,  maar  ook  v^ 
dien.  tyd  worden  ontbonden ,  ingeval  de  meerderheid  der  stemgercf- 
tigde  deelhebbers ,  te  samen  eigenaars  van  ten  minste  drie  vierde  vaa 
de  anndeelen  ,  daartoe  mogt  besluiten. 

Zijne  Majesteit  heeft  zich,  met  het  Koninklijk  huis,  aan  het  hoofd 
der  inschrijvinfj  {rpsteld ,  voor  eenc  som  van  vier  millioen  guldens, 
zijnde  bij  Koninklijk  besluit  van  19  April  1824,  No.  41,  het  fonds  : 
dezer  Maatschappij  bepaald  op  zeven  en  dertig  millioen  guldens ;  het- 
welk echter  bij  de  nienwe  artikelen  van  overeenkomst ,  goedgekeurd  eo 
vastgesteld ,  bg  Z.  M.  hesfant  van  S8  Jnnij  1827 ,  No.  85 ,  u  vennin- 


Digitized  by  Google 


I 


«lerd  op  vier  cn  twintig  nulHoen  guldfllis,  verdeeld  in  aandMm  ian 
1000  guldeo  ieder  y  welke  is  haina  en  mde  deelc»  luiMiea'wevden 

gesplitst.  » 

De  zaken  der  Maatschappij  worden  bestiifird  door  eene  te  Amsterduni 
««vestigde  commissie ,  die ,  met  de  directie  vereenigd  ,  den  Raad  der 
Maatschappij  nitmaakt.  Ër  zijn  zestien  Commissarissen  ,  hg  widke  nen 
door  den  Koning  wordt  gevoegd,  om  voor  HoogstdetieHk  Mengen^ 
éb  deelhdïber  en  garanl  ¥aii  den  jaaiiyki^ii  intrett,  Ie  wokeii,  JHo 
ecfflCbenoemde  CSenmusaariMen  lili|ven  Tier  jaren  in  funetie;  duwnn 
treden ,  naar  eenen  rooster,  by  loting  te  bcfpolen ,  vier  Gommissarifseé 
ieder  jaar  af,  om  opgevolgd  te  wortwn  door  een  fdyk  getal  andere^ 
de  aftredende  zijn  wederom  verkiesbaar.  De  Commissaris ,  die  dé  be- 
lan(j('n  des  Konings ,  als  rl<*(>lhebber  en  ab  garant  waarneemt^;. ia 
onder  deze  benrtwisseling  niet  hinrrepen.  '  ' 

De  Maatschappij  wordt  beheerd  door  eeiu^n  President  en  twee  Direc- 
teuren, van  welke  eene  de  werkzaamheden  van  Secretaris  waarneemt  y 
wordende ,  bij  ongeatoMheid ,  afwezigheid  of  andere  wetli^e  veirhindoi* 
ring  van  den  Preiident,  zijne  fiinetfin  waargenomen  deor  mm  èm 
Dtn  cteuren,  daartoe  door  den  Koning  te  benoemen*  DePrendent  j 
de  Oirectenren  en  de  Secretaris  genieten  vaste  traktementen,  dodr 
tnogen  geene  andere  posten ,  amblini  of  liedientngen  hoejjenaamd ,  be- 
kleeden,  noch  middellijk  of  onmiddeHyk  eenigen  handel  dryvei^  ol 
deel  hebben  in  reederijen  of  fabrijken.  > 

In  alle  voorname  handelplaatsen,  zoo  binnen  als  buiten  het  Rijk,; 
alwaar  de  Maatschappij  ladingen  te  verzenden  ol  te  ontvangen  heeil, 
en  «mat  eldere,  waar  de  Directie  zulks  noodig  acht,  worden  eenofmeop 
Agenten  aangesteld.  Dexe  Agenten  genieten  próviiie.  Te  Balamr 
is  een  «ndergcschikle  tak  Tan  beatnnr  gerettigd ,  onder  de  lMnainini|r 
van  factorij,  te  lamengesteld  uit  eenen  Voorzitter  en  vier  Leden^,  die  / 
OfTon  ab  de  Agenten  der  Maatschappy,  door  de  Directie  benoemd  en^ 
bij  een  beshvit  door  haar  ontslagen  kunnen  worden-.  Deze  factorij  heeft  ,1 
behoudens  eene  volkomeno^  OTi(toriTrschikthci(f  aan  de  Directie  hier  tof 
lande ,  het  toezigt  en  het  aigeiiicf n  bdicor  over  de  zaketi'  der  MaatH 
ftchappij  in  Nedcrlandsch  Oost-Indie.  Zij  zendt  jaarlijks  bcliooriyko 
staten  en  rekeningen,  wegens  haar  beheer,  meteen  verslag  harer- vcn^ 
rigtingcn ,  aan  de  Directie  over.   De  leden  derfaetorg  genieten  provlslbfr 

Bet  doel  der-  Maatsehappy  u  de  berorden ng  vaik  •  den  natiliiilleif 
faandel ,  scfaeepvaart ,  scheepsbouw,  vissdheryèn  ,  landbonw , '  fabiyiM 
«ntra^ken,  en  suUwdeor,  met  in  achtneming  van  hare  eigéné 
langen  ,  te  bevorderen ,  soowel  de  bestaande  ab  de  nog  voor  den  Nèd^ 
landscben  handel  te  openen  bronnen  van  welvaart ,  benevens 
xnXke  ondernemingen,  welke  het  vertier  der  voortbrengselen  vaÉr 
de  Nederlandsche  nijverheid  kunnen  vermeerderen.  ••  '> 

De  Directie  is  de  uitvoerende  magt ,  waardoor  de  Maatschappij  werkt. 
Aai>  de  deelnemers  is  door  Z.  M.  een  jaarlgksehe  intrest  van  vier 
«B  een  hnlf  pe.  vetteherd,.  en  hH  de  aandeden'  worden  h^jarigd 
intrest  coupons  gevoegd.  De  jaailQpsefae  opgemaakte  en  goedgekeum 
Imlans  ligt  telken  jare,  gedurende  veertien  dagen,  ter  inza||re  ^ii«i'(de 
atemgercgligde  deelhebbers.  V^iti  het  overschot  van  ieder  boekjaar  wo^f 
een  gedeelte  als  reserve  ter  zijde  (jelegd ,  en  het  overige  over  alle  goA  . 
heele  aandeelen  als  dividend  iiitfredeeld.  In  bijzondere  gevaHen  kan 
eene  algemeene  vergaderinjr  van  stemgeregtigde  deelhebl)ers  worden 
belegd ,  waardoor  ab  dan  het  gchcele  ligcbaaiu  der  Maatschappij  wordt 
vertegenwoordigd. 


Digitized  by  Google 


I  Dtt  Jftderhtidtcht  Bank  is  bij  beslaH  van  25  Maart  1814  geoctroijeerd 
voor  deo  tijd  Tan  vijf  en  twintig  jaren,  aaoTang  nemende  met  den 
eersten   April  van   dat  jaar.    Dit  octrooi  is  ,  bij  besluit  van  21  Au- 
gustus 1858 ,  verlengd  en  bevestigd  voor  2li  jaren  ,  aanvang  nemende 
op  den  51  Maart  1839,  ten  vrare  dit  octrooi  iomiddeU  mogt  worden 
.  iBgeteoltfcen wék»  mUMiog  aUeea  daa  nl  lumneii  plaats  hebben , 
wmm»  éene  meerderheid  van  drie  vierde  dor  deelhebbers  lioh  ver* 
•thigl  I  om  daartoe  aan  Z.  M.  den  Koning  verzoek  te  4oeli ,  o|  ook 
vaaneer  de  bank,  afy/jjfufndid  van  de  bepalingen  bij  bet  octrooi  tm  Ojf 
ée  volgende  reglementen  vastgesteld ,   het  voorltldrend  genot  van  bet 
octrooi  mogt  verbeuren.    Gedurende  den   voorsclirevcn   tijd  van  vijt- 
eo-  twintig  jaren  ,  lal  aan  gecne  andere  corporatie  ,  sociëteit  of  com- 
pagnieschap in  dit  rijk  verleend  >v orden ,  gelijk  octrooi,  noch  cenige 
der  voorregten  en  gunsten  aan  de  bank  verleend.  Zy  \^ordt  geacht  uit 
ta'aaahia  tem  kompagoieschap,  soader  firma,  bwitMiadb  aasTanMyk 
oifcmfiUiiiend  actiën  ieder  groot  duisend  gulden,  waarvaa  de  eigenoan 
aoi  gudscbieters  zijn ,  aondïer  immer  in  huaae  personen  of  goede* 
ren  aansprakelijk  te  wezen  wegens  eenige  zaken,  oe  bank  betredende. 
Later  is  dit  fonds  tot  tienmiilioen  gebragt  en  ,  volgens  bet  besluit 
Tan  verleojTing  en  bevestiging,  is  het  uit  die  som  blijven  bestaan. 
Wanneer  het  voor  het  belang  van  de  bank  wenschclijk  of  raadzaam 
mogt  worden  geacht,  om  dil  fonds  te  vergrooten  ,  en  daarvan  Lij  Di- 
recteuren en  Commissarissen  van  de  bank  ,  ia  cene  gecombineerde  ver- 
gadering ,  oene  geaaotiTtarde  omrweging  en  raadpleging ,  zal  zijn  opge- 
ilMakft,.  aal  de  Diraetia  de  Trijbeid  hehfaen^  eeno  nA>rd'ragt  ttft 
laadaaïga  wgvaoting,  aan  Z.  V.  te  doen ,  welka  lieh  echter  nïel 
Uirdf  r  I  il  mogen. ni|strekken ,  dan  tot  de  verdubbeling  van  het  fi>ada  . 
yan  tienmilUoeaOn ,  zoodat  het  hoogste  kapitaal  van  inlaag,  geduren> 
de  dit  octrooi ,  uiterlijk  op  en  tot  twintigmilIJoenen  zal  moeten  bepaald 
blijven.    Wanneer  tol  züoclani{;e  uitbreiding  beslofen  en  volmagt  ver- 
leend lal  zyn  ,  zal  daarvan,  bij  een  openbaar  besluit,  aankondiging 
worden  gedaan,  en  zullen  de  alsdan  bestaande  eigenaren  van  actiën, 
gedurende  den  tyd,  van  ééne  maand  na  die  aankondiging ,  den  voor- 
rang hebben,  om  in  de^  uitbreiding  deel  te  peaun,  mits  aich  bij 
aaibmeliiko  09  opdarteekande  verklaring,  xonder  zegel,  daartoe  awi 
da^  Dïieclie  bekend^  makende.    De  nieuwe ,  oit  laodanige  nithreidinff 
yoert«pruitea4^  aetiën,  zuUen  in  allen  opai|ftaa  van  dcnzelfden  aara 
lijn  als  die,  welke  bij  de  oorspronkelijke  oipngtk^  syn  nitgegeven, 
doch  bij  verdere  concessie  van  vergroeiing,  zaL   op  eene  voord  ragt 
Tan  Directeuren  en  Commissarissen  der  bank ,  door  den  Koning  worden 
^paald  ,  de  vaste  cn  algemeene  prijs  ,  die  voor  de  nieuw  uit  te  geven 
fctiën,  aan  de  bank  zal  worden  ingebragt,  om  de  deel  verkrijging ,  op 
eene  billijke  wijze,  daar  te  atollen. 

f  .0^  H^  .haeft  k^.de<tfWte  oprigiing  der  bank,  voor  lekaaing  Tan  dan  Lan* 
da^y  deel  genopian  yoor  vijf  honderd  aetifn  »  ach  voprhefiMidanda  ,,.aaB 
4ie  dcelnemiii^  qiterlijk  tot  duizend  aatiën  uit  te  hreidan,  welke  uiti» 
Ipeaiding  daarna  waiekeli^ik  heeft  plaats  ffehad. 

De  actiën  staan  op  de  nnnion  der  deelnemers  en  het  transport  daar- 
van geschiedt  ten  o\crstaan  der  directie,  bij  ongezege](le>  acte.  Allo 
verkoop  van  actiën  op  tijd ,  mitsgaders  alle  premiën  en  kanscontrac- 
tcn  te  dezer  zake,  ziju  ongeoorloofd,  nietig  en  van  onMaarde.  De 
eigenaars  van  actiën  hebben,  naar  male  van  hunne  inlage,  in  alle 
j^paraiiëu  vau  beleeniiiy  en  esoon^pto  boven  anderen  den  voonang. 


Digitized  by  Google 


Ds  aoticn  kunnen  bij      dwwsUe  niial  mt&m  bèleaod.  Zij 

arreslabel,  dan  alleen  Ier  eieciitie  van  vonnissen,  in  krachte  van  ge- 
wijsde overgegaan ,  of  wel  ingeval  van  faillissement  van  dengenen  ,  op 
^iens  naam  zij  staan.     Zij.  zijp  in  de  belasting  aan  |[een  taiuatie  'gtq-* 

der  worpen. 

I>e  operaticn  dezer  bank  bestaan:  1^  in  bet  c»coui[>teren  van  ifis-> 
Mlbriemui  «n  andca*  baodeUpapier ,  op  naani  'of  aaa  «rdier,  T09iftfei\ 
vso  twee  of  meer  voldoeiule  haodteekeoingen ;  2**  in  bet  bfléeiMHi  <iHMt 
nflfiBOtea/  geaderen,  waiwo  ea  koopmanflcbappea ;  8^  in  -den  bandel  in 
foiid  en  ailver,  bi^ocn  en  verdere  juuntmaterialeo ,  en  ia  die  te  dèei 
vermunten  en  verwerken;  4'^  iu  oi^Taagen  van  geiden  in. «9% 
kening  courant,  cn  iu  het  betalen  van  assignaliën  of  qnitantiën  ,  op 
die  rekeningeu  at  Ie  gevca  ,  en  zulks  niet  verder  of  iruM^rder ,  dan  tot 
bet  montant  op  elke  rckeuiiig  te  goed  zijnde  j  verleencnde  de  bank 
nooit  eenigerlei  voorsebot  of  crediet  in  blanco  ,  aan  ^ieu  bcL  ouk 
sijn  moge ;  an  ll^  het  beleeuea  op  vreemde  geldspeciën  en  n^uxxin 
Taatariaai  t^fen  eanr  fenaindevfk  feixte.  ri 

De  Utmk  varmag.  geeae  warao ,  kaepMoacbappea  of  «oedeiea,  hm 
aak  ofenaamd ,  noch.  eanïfe  cilecten  of  eredielen  ten  laaie  van  4êA 
Staat,  buiteoUndsehe  mogendheden  of  hyion|lei*e  ingezetenen,  koopea!,) 
inniilen  of  vorkrij{ren  ;  ook  mag  zij  geen  aandeel  hebben ,  of  direct  cf 
iJtdirect  deel  nemen  ,  in  ecuigen  builen-  of  binncnland<icben  bandel , 
bedrijven   cn  conipagniescbappen  van  schepen,  assurantiën,  vissch*- 
rijen,  fabrijken  ,  traüjken,  landbouw-  of  eeiiige  andere  {roederen  hoe- 
genaaiud  ,  almede  vermag  zy  niet  te  koopcn  oi  Ic  bezaten  eeuige  vaste 
gaaderaa  , .  uitgesomlerd  alleiBn  aoodanigc  lokalen ,  aU  zij  tot  haar  eitfea; 
gebmik  needig  heeft»    Onder  dit  Teniad  it  cohter  niet  be^^repen  hat 
mimtmaterieel,^  zoo  als  daarvan  ook  nofdt  uitgezonderd  bei  geval ,  dat 
4e  diraetia  raadzaam  mogt  achten  ,  om  de  onderpanden  van .  beleenis^; 
gen,  waarvan  de  aib>ssing  in  gebreken  is  gebleven,  by  de  vettige 
ahsatie  van  zoodani^re  ondespanden,  aan  te  kaapen^  toi-  «emyditig 
van  schade  voor  de  bank. 

De  bank  vermag  beleeningen  te  doen  op  inschrijvinfyen  in  de  groot- 
boeken der  Nationale  Schuld,  betzij  op  de  origincli!  inschrijvingen  zelr» 
ven,  bet^y  op  de  certificaten  daarvan,  uitgegeven  of  nog  uit  te  geveny^ 
c»  UJ  da  diMtia  gevisaerd  ^  voarts  op  aUe-  andere  binnenlandachai  a^ 
feeten,  abUgatiën,  ecbnldbriaven  en.  aeliën',  abmadt  op  provinoial»^^ 
giawtffaUle'  en  polder-oUigatiên  en  dergclyke ;  deie  laatste  naar  dén 
ceors ,  tfalka  des  noods  wil  bepaald  worden  door  de  makelaars ,  met  dar 
tauxatiën  voor  het  regt  van  successie  belast;  en  ivijders  op  eifeeteh, 
door  buitenlandsche  Mogendfitulcn  en  Staten  hier  tc  lande  frenojrotienrd 
ca  gedomicilieerd,  en  door  alhier  gevestigde  geaccrediteerde  bandel iniizen 
geteekend  ,  mits  die  op  de  beurs  te  Amsterdam  doorloopend  eene 
courante  waarde  beb])en  ;  — ^  verder  up  roerende  goederen  ,  producten , 
gefiibriceerde  en  ongefiabnoeerdc  waren  en  koopmanscbappea ,  hier  tas 
wndtf  liggende,  aa  onder  de  bewaring  en  het  beitonr  der  dtrootia 
waidande  gedeponeerd  an  .gebragi.    De  bdeening  geschiedt  vopr  dria» 
maanden  ,  bij  acte  voor  notaris  en  getnigen  gepasseerd.   Yan  ali»: 
béleaniBgeii  syn   uitgezonderd   en  aiulen  onder  geenerlei  voorwend- 
sel mogen  worden  beleend  :   alle  onroerende  gocdenen ,  alle  schepeny 
ea  voorts  alle  effecten  ,  schuldhrieven  en  ohlinraliën  -  actiën  of  eredielen, 
ten  laste  van  buitenlandsche  Mogendheden  ,  personen ,  compagnieschap» 
pen ,  maaiscbappijan  cn  corporatiüu  ,  en  zyn  mede  van  de  faculteit 


Digitized  by  Google 


( 


m  AXGBMBm  0TBKZI6T 

Tan  beleening  uitgesloten ,  actiën  of  aandeelen  in  banken  ,  Oöst-  CB 
Westrlndisclie  handeUsocieteiten ,  amnuitiën ,  labiijk-  of  laodboeW" 
sociëteiten  ,  die  buiten  het  Ryk  of  in  onie  owMescbe  beiittiBgen  mo 

opgerigt. 

De  betaling  bij  de  bank  geschiedt  in  contante  speciën  ,  of  in  banl- 
biljetteo  ter  grootte  >an :  ƒ1000,  /  500  ,  ƒ  300,  ƒ  200,  f  80,  ƒ60, 
ƒ  40,  ƒ  ^9  welke  biljetten  dagelijks,  op  vertoon,  in  kontanten  be- 
taalbaar ayn. 

flei  bettaur  *deier  bank  ia  toevertrouwd  aan  eenen  Freiideot  en 

8  Directeuren  ,  binnen  Amsterdam  woonachtig  en  bqgestaan  door  eenen 
Secretarie.  Zes  Commissarissen  hebben  het  toezigt  over  de  hande- 
lingen van  dit  bestuur.  Het  dividend  wordt  jaarlijks  door  President 
en  Directeuren ,  met  Commissarissen  ,  in  eene  vereenigde  vergade- 
ring ,  bepaald.  De  president  en  Secretaris  worden  te  allen  tijde  door 
Z.  M.  benoemd. —  De  benoeming  der  zes  Commissarissen  gj^schiedt  door 
de  vijilig  voornaamste  geintresseerden.  — President,  Directeuren  en  Com- 
miasarifsen  maken,  bij  iedere  vacature  eener  plaats  "nm  Direetenr, 
Me  nominatie  Tan  twee  penenen ,  waaniit  Z.  «.  de  kenie  doet.  — 
^le  aes  maanden  twedt  één  der  Direelenren  af,  en  jaarlijks  tve» 
GommissanMen  s  doeh  aij  lign  allen  weder  in  deielfde  knaUldt 
Terkiesbaar. 

De  akten  van  belecning  en  verkoop ,  de  renversalen,  recepissen 
en  bankbiljetten  ,  ten  overstaan  vau  de  Direclle  gepasseerd  of  door 
haar  uitgegeven  "wordende ,  zijn  vrijgesteld  van  het  regt  van  regis- 
tratie j  zoo  ook  alle  assignaticn ,  op  de  bank  afgegeven ,  en  de 
boeken  aldaar  gehouden  wordende.  Ook  is  een  en  ander,  met  uit* 
Mindering  der  akten  Tan  Terkoop  en  beleen ing  ,  vrij  Tan  MfgA. 

De  fetden,  in  rekening-conrant  bij  de  bank  te  goede,  aHO 
afrestabel,*dan  alleen  ter  bekoming  Tan  tocfewciene  gelden  bij'  tca 
regterlijk  Tonnis. 

Er  zal  eene  Bijbank  te  Rotterdam  worden  gevestigd ,  waarvoor  de 
reglementen ,  drie  maand«'n  na  den  ingang  van  het  laatste  octrooi  der 
Nmlerlandsche  bank  ,  door  den  President  en  Directeuren  zullen  worden 
Toorgedragen  ,  om  de  operatiën  van  de  l)ank  in  alle  hoofdplaatsen  der 
provinciën  en  andere  voorname  steden  te  doen  bedrijven  ,  hetzij  diOf 


particulieren,  hetsy  door  geeemmtteerden ,  aoodanig  als  zij  tatliet||0- 
ijef  Tan  iedóre  phntla  «aaebiaam  rallen  ooidoelen. 

I  Sr  sQn  wemig  landen ,  op  welke  de  Nederinnder»  geen  haadel  duf* 
wm;  kctafl  ly  alleeniyk  op  Tracht  Taren,  in  welk  geml  kaoM 
schepen  aan  anderen  verhuren,  betiij  zy  selTon -hanne  waren  der- 
waarts en  anderen  van  d.-iar  herwaarts  overbrengen.  De  voornaamste 
handel  wordt  echter  thans  gedreven,  behalve  op  onze  Oost-  en 
"Westindische  bezit  tinpeen,  op  de  L  e  v  a  n  t,  1 1  a  1  i  ë,  S  p  anje» 
Portugal,  Frankrijk,  Groot-Brittanje,  de  Noord- 
scherijken,  de  Oostzee  en  Duitschland,  abmede  OD  de 
Veroonigde  Staten  Tan  Noord*Amorika  en  de  onne^ 
goTCstigdo  Zttid-Amorikaansobe  Staten;  aan  den  AtkalK 
schen  oceaan. 

De  Oost-Jmdi$elie  handel  kan  geroegeiyk  ondersoheiden  worden  m 

den  handel ,  welke  uit  Europa  met  onze  bezittingen 
gedreven  wordt,  in  den  handel,  welke  deze  bezittin- 
gen onderling  drijven,  en  eindelijk  in  den  handel  van 
Neoebland  met  andere  landen  in  Oost- Indien,  welke  tiK^ 
aan  het  ryk  behuoreu. 


i^  -d  by  Googl 


DBPAaTBHm  VAN  UNlBIILANlISCHB  ZAKEN.  W 


D»  kmM  mt  Europa  mU  dê  'OoÊê'inéUtU  hexUH»^ -mhen , 
iverdt  YTOegcr  «itsluitend  door  eene  maatschappij  compagnieschap 

J gedreven ,  en  -wel  met  leer  aanzienlijke  voordeelen ,  zoo  lang  buiten* 
andsch  geweld  of  overniag't  kon  wederhoiiden  worden  ,  om  de  bronnen 
daarvan  aan  te  tasten ,  en  zich  (Telicel  of  gedeeltelijk  die  eigen  te 
maken.  Zelfs  nog  in  de  laatste  jaren  van  het  beslaan  dier  maatschap- 
pij ,  en  ,  nadat  reeds  zoo  menige  tak  vau  handci  uun  hut  kwynen  was 
«raakt,  begrootloa  Conmiktarinen-Gaaeraai  het  jaarlijks  retour  ^an 
huiië  op  aetentten  en  eea  half  laiUiooii  gvidens  y  terwgl  hot  stuw 
wordeel.  dat  deze  bezittingen  met  do  det^fdo  bestaande  inrigtingen, 
na  aftrek  van  f  851,000  nitdeeling  aan  de  partipicanten  of  aclienoii- 
ders  der  Oostindische  Compagnie,  en'  na  betaling  van  alle  interessen 
der  gemaakte  schnlden  en  andere  uitgaven  in  Enropa,  op  f  1,020,379 
geschat  werd.  De  oorlog  met  Engeland ,  in  het  jaar  1780  uitgebar^ 
sten  ,  bragt  haar  echter  een  zeer  aanmerkelijk  nadeel  toe  en  veroor- 
zaakte eene  onherstelbare  kwijning  ,  zoodat  de  interessen ,  der  tot  herstel 
dier  schaden  in  Europa  opgenomen  kapitalen ,  eene  som  van  bij  de 
f^f  arilUomn  guldeat  Teraiditen.  Naanwelijks  gaf  het  ryk  idottr, 
m  17911  naar  Enropa  a^eiondeaf  oenig  vooruitaigt ,  om  de  geledene 
verliezen  te  herstellen  ,  of  de  ongelukkige  oorlojf  van  da^  jaar  vol^ 
tooide  het  verderf  der  Oostindische  Compagnie  \  dit  soo  ryk  retour 
riel  in  *s  Tijands  handen ,  en  ,  by  een  Staats  besluit ,  werd  het  oo» 
trooi  dier  Compagnie  ingetrokken,  en  dus  haar  geheel  bestaan  ver- 
nietigd.  Thans  staat  de  handel  op  Oost-Indië  voor  ieder  ingezeten 
van  HET  KoRiNGiiiiK  DEH  Nbderlande'<i  opcu.  De  voornaamste  koopwa- 
ren ,  die  van  daér  herwaarts  gevoerd  worden  ,  zijn  :  koffij ,  peper , 
suiker,  kruidnagelen,  muscaatnoten ,  Ibeli,  kamfer,  Banka*s  tin,  ta- 
mariode ,  sapanhonk en  arak ;  TOoiti  diamanten,. good ,  paarlen ,  amlMr , 
eardamom,  katooDen  garens,  aloë,  kurkuma,  drakenUoed,  stoUak, 
gomgutta ,  fom  ,  myrrhe  ,  benjoïn,  horaa,  ruwe  ooohoB,  lanffe  peper , 
•taartMper ,  sago  ,  *  seheUak ,  |»aai4emoerscbelpen  ,  gember ,  soga 
enz.  Men  brcnfjt  derwaarts  :  equipage-goederen  ,  zeildoek  ,  touw  en 
teer;  fijne  lakens  en  kasimieren  ,  grof  laken  voor  de  krijgsmagt  •  pro» 
visiën  waartoe  behooren  :  wijnen,  bier,  sterke  dranken  of  likeuren, 
hammen  ,  boter ,  kaas  ,  olie  ,  meel ,  Ëuropesche  vrnchten  op  brande* 
wijn  enz.  j  ijzer  en  staal  aan  staven ,  beste  sloten  en  eenig  ander  ge- 
werkt ijzer,  alsmede  «pijkeri  ia  oadonekeklene  aooften;  voorts,  wat 
*  ét  voorwerpen  van  wedde  batreft :  sUvergoed ,  gouddraad  en  eenige 
hyoaleriën;  menhdon,  sishoenen ,  laarzen,  sadels,  kramoryon,  honK 
logieglaswerk ,  vengitor>  en  spiegelglas;  eenige  koperen-,  timiaah^ 
yzeren-  en  blikken  waren  ;  mitsgaders  lijnolie  en  loodwit. 

De  handel  welke  de  Ooit-IndUche  bezittingen  onderling  drijven  ge- 
schiedt voornamelijk  in  Europesche  waren ,  alsmede  in  Indische  lijn- 
waden ,  opium,  foeli ,  nagelen,  muscaatnoten ,  poeder  suiker,  kamfer^ 
tin  ,  koper,  Japansch  koper  enz. 

In  den  handel,  welkê  «mi  Nedurland  ^mmiJUUUfk  pp  den  vatten 
wnl  van  indië  gedrtvm  wordi,  deelde,  oertyds  ook  do  Oottinditeka 
Gompgnie  voor  een  aantieniyk  bedrag.  Zy  alleen^  toeh  beiat  de  rawe 
voortbrengselen  van  de  Indisdio  dianden,  die,  buiten  het  geld,  hoofde 
zakelijk  tot  de  inkoop  der  retouren  ,  op  de  Kusten  van  Goromandoly 
Malabar  en  Bengalen,  dienden,  en  kon  dus,  door  den  geringen 
prijs,  dien  zij  daarvoor  l)esteedde,  en  uit  hoofde  van  vele  {funstigo 
verbindtenissen  ,  met  de  Vorsten  dier  landen  aangegaan  ,  de  goederen 
tot  mindere  pryzen  ,  dan  de  overige  Europesdie  volken  inkoopen. 


Digitized  by  Google 


I 


M  ALGBHBEH  OVSHZIGT. 

Ml  «boo ,  indioQ  snikt  noodzakelijk  wa» ,  ook  romt  lagoro  pr||sen  a^ 

zetten.  De  Compagnie  had  daardoor ,  als  het  v/are ,  de  magt  in  haa-' 
den  j  om  de  markt  te  bfpalen ,  en  voorzafr  om  die  reden  ook  bijna? 
geheel  Europa  van  deze  voorthrengselen.  Nadat  Engeland  zich  uiU 
sluitend  dc  heerschappij  op  het  Indische  seliiereiland  verzekerd,  en  ai 
de  voorlhreagselcn  eu  dat  laad  »na  zich  ciju^haaj:  gemaakt  .heeft,  'is 
deie  iiaadel  editet,  vo«r  kct  froetoU  geétéU  9  in  &  haaAm  JÜir 
mÊüit  overgegaan.  De-  veoMMMMte  ipaMB*  dir  mm  gezegde  kmtai 
üMurEnropft  wfoeed  worden  ^  lüjmt  katow,  peper,  «alpfllcry  Mi« 
bout,  g<milak,lioia«,  iMideliieni^  Mnker,  kirtMnen- eft i^dea Hafiaii, 
shwaU  enz. 

Ook  dc  kandel  op  Chhta  n  voor  ons  niet  meer  zoo  voordeelig  als 
eertijds ,    uit  hoofde  dat  dc  Engelsclien  de  waren ,  die  zij  uit  CiiiDa 
voeren  ,  met  voortbrengselen  van  Bengalen  betalen ,  en  dus  zoowel  op 
afzending  als  retour  ^linst  behalen  ,  hetgeen  geenszins  het  geval  is  uict 
onze  kooplieden ,  die  verpligt  zijo  het  grootste  gedeelte  der  Cihintipkf 
koopvaren  met  boor  neld  ir  voldoea,  «o*  i^ut»  aUoon  «ii.  bek  selwir 
dt  inkoaitten  hnaner  oiU  «ea  te  hoiiMM  «bmUa  vindon.   Osk  b 
dese  bandel ,  te  onnn  «ni^flo  ^  oek  nog  bepotki  noorden  dnr  kA 
rainer  aandoel  dat  andere  natiën  daaraan  genomen  hebben*  91e 
goederen,  die  uit  China  gehaald  worden,  zija  :  thee,  suiker,  nnnkin, 
Jtoper,  borax,  aluin,  kwiktilver,  porselein,  verlakte  waren  ,  kaneel, 
rabarber  ,    muskus  en  onderscheidene   dr(to<jenjrii.      Üe  koopwaren, 
die  derwaarts  gevoerd  worden,  zijn:  koloeii,  lakens  en  andere 
len,  glaswerk,  vossen-,  otter-  en  bever  veilen  ,  saudeihout  enz. 

De  handel  cp  Japan  is ,  bebnlvo  aan  do  Cbineion ,  .-ntlecn  aan  èr 
Soderlaiiders  toegealaan  ^  dio  «eno  faetocy  bebben  op  bol  *  eibuidlia 
Defima,  a^ndo  een  nilboek  van  de  stad.  Nangnanfci.   fiedort  bet  jAwr 
1609 ,  hadden  de  «nien  ecne  kge      F*rand4f ,  ammt  wltA^k  .ay «  in 
i630 1  "veei  bügadingen  badden  ,  om  aan  éa  l^prfengmn^  mol  wetLr 
«ij  toen  in  oorlo|r  waren  ,  liet  land  te  doen  ontzcjjgen  ^  zanden  zij  zich 
twee  jaren  later  zeiven  genoodzaakt,  dc  jtlaals  b"  ^aon  inneineu,  welke  ' 
de  Portu{Tezen  vei-laten  hadden,   zijnde  het  |»e/.e<j(ie  eilandje  Desiiua, 
dat  de  gedaante  heeft  van  eenen  uitgespreiden  waaijer.    Op  <iil  ei-*  1 
landje  staan  niet  slechts  de  wouingen  van  bet  Opperbooid  en  verdere  1 
Rederlandfchg  beambten,  maar  ook  eene  rcoka  tob  -polJiviiaea.,  tol 
beqring  der  anngebragt  wordende  kdingcn;  voorta  «en  .introk  of  i 
blijf  voor  de  Opperbamoeaon,  do  Ottona*f ,  de  KauooMsen',  de  Tulkesf  1 
de  Beandbten  der  gelakmner  en  voor  de  verdere  Japan^cbe  bediendeD;;  i 
^yders  een  groote  vlaggemast,  cn  eindelijk,  sedert  1825  ,  eene  bota*  1 
nische  tuin ,  welke  meer  helaii;|rijk  dan  uitgebreid  is.    Dit  alles  slaat,  1 
ais  het  ware,  opeengedron^jen  oj)  eene  oppervlakte,  die  slechts  vijf  ea 
zestig  roeden  lang  en  achllien  breed  is  ,  maar  draagt  niet  te  niiu  dea 
ivydacbea  titel  van  factorij  van  den  N  e  d  e  r  1  a  n  d  s  c  h  e  n  Uaw  1 
delinbet  rijk  van  Japan.    De  Nederlanders  hai^u  vau  da^: 
komfer,  veilakle  waren  en  vooral  koper,  on  voeren  aldaar  bnono 
kolonialo  en  andere  wnren  in. 

Ingofolgo  bet  reglement  op  het  beleid  der  rocorkig,  van  het  Jiisti*  1 
mowasen,  den  handel  en  de  schêtfÊOaH  9êor  dg  MenW  ^MfitnaflMi 
gearresteerd  den  21  Julij  1821,  mag  dc  bandel  en  vaart  op  en  van  1 
deze  kolonie  alleen   geschieden  uit-  en  naar  het  Moederland  ,  zoo  dat  1 
alle  de  daar  gewonnen  wordende  producten  nergens ,  dan  onmiddellijk 
naar  db  Nkdeblandi^^^  moffcn  worden   geiondeti ,  eu  alle  behoeflcu  en 
waren ,    voor  de  kulunii^  bcuuudigd ,  alleen  uit  iiet  Mocdvrlaud  dor- 


^  KJ  i^  .d  by  Googlè 


DEPARTEMENT  VA^i  BUKNËNLANDSCUE  ZAKEN. 

«•aMi  aiqgCM  woiidn  aaugcbragt  j  wawrw  eebler  mtffewadaid  aQn 
de  Noord- AuMrOLanen ,  ann  welke  dc  vaart  op  Suriiiamef  overeen koair 
itig  da  toen  beslaande  inrigtin{;en  ,  is  Yerjriind  [[ebleven^  en  de  ing^^ 
lAenen  der  ISederlandsciic  West-Indische  eilanden,  ann  «elke  des^Uide 
rcgten  als  de  Noord-Amerikanen  zijn  toc<|esta;ni.  Voljjrns  de  desvegc 
bestaande  verorden! n^jen  mogen  de  Noord-A incri kanon  niet  anders  va» 
deze  kolonie  nitvoci-cn  ,  dan  :  oud  koper,  tin  oi  lood,  alsmede  tabak, 
en  het  hoofd  produel  van  uitvoer  mclassic.  De  goederen,  waai'\aa 
de  invoer,  met  Noord-Amenkaanscbje  lehepen  wordt  toegelaten,  zijn: 
aardappelen  andere  aardvnidhtKn ,  iM»chuit ,  bloai  (i^n  meel) 
liQonivriiciiten«  gevogelte,  Iioornvee,  houtwaren,  kaarsen  van  sperauh- 
arti^,  niuilezeU,  ouié  van  spermacctie  of  traan,  paarden  ,  peulvruch- 
ten, ryst,  sck^pen ,  tabak  in  bladen,  varkens,  viich  en  vleescb,  dor 
beide  laatste  artikelen  (;odroo{jd ,  {rerookt.  {fezonlen  of  in  pekel.  Naar 
DE  Neoeblamden  worden  van  Suriname  uitgevoerd  :  suiker ,  koflij  ,  ka- 
toen ,  cacao,  indigo,  nielassic,  rum,  oranjeschillen,  tonka  ,  {jom  , 
kwassiehout,  vvormbast  ,  aroroot  enz.  liet  aieereudccl  der  koloniale 
producten  «ordt  naar  Amsterdam  uitgevoerd,  een  vepl  kleiner  ge- 
Mte  gaat  naar  Rotterdam,  terwijl  een  nog  geringere  lioaToeUuïid 
Daar  Middelburg  ^cbra;|i  wordt*  Men  berekent  den  geheolen  uitvoiftr 
aaar  db  NEOEBLiTiDBa  op  70  ,  hoogtens  80  scheepsladiiigBn.  De  lojroar 
bfpaalt  zich  alleen  tot  de  koloniale  eonsumtie,  maar  ia  ,  naar  .da 
hoeveelbeid  der  bevolking ,  ongemeen  groot.  Van  ds  NaoEaiJjiaiii 
worden  ingevoerd  allerhande  soorten  van  levensmiddelen  ,  gezamenlijk 
provisiën  geheeten,  bestaande  in;  zoo  jjedrooffde ,  gezoutene ,  gerookte, 
ingelegde  als  versche  eetwaren,  dranken,  wijnen,  bieren,  likeuren, 
minerale  wateren  enz.  j  alle  mogelijke  manS'  en  vrouweukleedingstuk- 
ken,  welke  veelal  gemaakt  uit  ob  NiaBuukHOBii  komen ;  verder  alle  be- 
denkelijke jnenbilaire  goadaren,  silvar-,  aarde-  en  glaswerken  |  ocvarir 
Ipeos  aHeriiande  soorten  van  modewaren,  galanteriën,  bijouterien, 
toiletaariikaloB,  verlakte  goederen ,  bropsworkon ,  muaijk  en  muaijk* 
instnuoenten;  alle  keukengereedscbappen,  ivan  kopar-,  ^sar-,  tuh^ 
blik-  en  aardewerk;  paardentuigen,  zadels  enz.;  ook  nog  geeoosig^ 
neerde  plantaadje- behoeften,  zoo  als:  sjtoomwerktuigen ,  suiker-  cn 
disteleerkctels ;  houwnia!erialen  ,  als:  mopsleenen  ,  kalk  ,  cement ,  vloer- 
steenen  of  plavuizen  ,  koper-  en  ijzerwerk  j  gereedschappen  voor  den 
veldarbeid,  alsmede  voor  woleumakers ,  timmerlieden  en  metselaars; 
verfoliën,  boepels,  linnen  voor  koOy  en  katoenbalen}  an  eindelijk: 
oitNiatiligeii  voor  de  slaven,  aU:  bont  l^v^aad ,  doffels,  -waakjassen, 
kaadan,  nsesaen,  schafen,  kammen,  scheermessen,  tonteldoozen  ooa» 

De  kandel  Of  Otfrooao  e»  de  werdere  West  ïu(li$che  eilanden  is  ge- 
heel en  al  verloopen  ,  cn  aedert  het  jaar  179o  is  dit  eiland,  ala 
het  ware,  van  Nederland  in  wederkeerige  betrokkingen  aftrescheurd  , 
en  beeft  de  aanvoer  van  goederen  uit  het  Moederland  geheel  opgchou* 
den  ,  zoodat  er  tegenwoordig  ied«'r  jnar  slechls  ééne  kleine  hrik  komt. 
De  uitvoer  is  buitengemeen  gering  ,  en  beslaat  slechls  in  :  cabrietbui- 
den  en  eeni^  slecht  vee ,  gedroogde  oranjeschillen  .en  zout.  De 
voornaamste  invoer  bestaat  uk:  gezouten  vloesch,  spek  en  visck^ 
tarwemeel,  aardappelen,  mv^  smker ,  brood,  tabak,  rooda  wijn, 
madcrawüa ,  brandewijn  ,  jenever  en  rum. 

In  dt- handel  op  de  hut  vau  Guiuea,  die  grootendedb  in  handen 
der  Europeanen  is,  bad  ons  Vaderland  woeger  een  aanzienlijk  deei« 
thans  is  hij  echter  van  minder  belang.  De  nilvocr  beslaat  in  gOttd 
cn  ivoor,  waartegen  allcriei  Kuropcschc  fabrijkwaren  ,  speelgoed^  ko» 
ralen,  kruid  ^  lood  en  bijzonder  braudewiju  worden  ingeruild. 


f 


ALG£ME£N  OVKRZIGT. 


Onder  ém  LmnUtd^  kaMl  vertUal  men  dien  ^  wdl«  nSttfea 
ivordt  op  alle  landen  Tan  het  Turktch  gdned,  welke  aan  de  MiddeW 

landsc-he  en  Zwarte  z e e ë  n  geleg^en  zijn,  alsmede  die  op  Egypte  en 
Griekenland,  en  in  het  bijzonder  den  h.mrlel  op  de  »teden :  Kon- 
slantinopel,  A.leppo,   Sniirna,  Ode«sa,  Alexandrië, 
en  Alexaiidretiej  ofschoon  de  schepen  ,  die  derwaarts  Taren .  ahijd 
eerst  Livorno,  Marsciliecn  andere  havens  van  het  gebied  der  aan 
de  MiddcHandsehe  zee  gelegen  Christen-ïno{T-endheden  aandoen.     In  de 
veertiende  en  vijftiende  eeuw ,  werd  er,  te  Antwerpen  ,  sterlien  handel  op 
Venetië  gedreven.  Bat  ^femeenebcst  ontTUiff  specerijën  en  andere  OosU 
indische  «aren  over  Sniima  en  Aleppo ,  alwaar  die  waren ,  door  ka- 
ravanen ,  te  lande ,  gehragt  werden.    l)c  Antweipenaari  haalden  dete 
koopmamchappen  vnn  Venetië ,  en  vertierden  le  hier  te  lande.  De 
Vaart    op   de   Middellandsche  zee  was   echter ,  met  den 
aanvang  der  16dc  eeuw,  van  weinig  belang,  ofschoon  de  koophandel 
voor  het  grootste  gedeelte  van  Antwerpen  naar   Amste-rdani  was 
overgehragt ,  en  de  specerijen  »  nevens  andere  Oost-Indische  waren,  die 
de  Antwerpenaars  van  Venetië  haalden  ^  na  de  oprigting  der  Oost- 
Indische  Compagnie ,   uit  de   Indiën   zelve  veel   goedkooper ,  dia 
elder»«  waren  te  bekomen.    Het  dnnrde  niet  kng,  of  deie  nanddtdk 
ham  eene  tegenovergestelde  rigting,  want  de  Joden ,  omstreeks  dien 
tyd  ott  Spanje  verdreven ,  en  van  welke  vele  zich  als  koopliedea  te 
Amsterdam  nederzetteden ,  ondernamen «  om  de  Oest-*lndische  warea 
naar  de  plaatsen  te  vervoeren,  vanwaar  nion  die  gewoon  wns  te  halen, 
aangezien  die  goederen,  zelfs  tc  Aleppo  en  te  Smirna  ,  w er v aarts  mea 
ce  te  land ,  met  karavanen  ,  overbragt ,  en  waar  de  Venetianen  le 
gingen  koopen ,  veel  duurder  waren ,  dan    in  x>e  NEneitEATiDBif.  De 
Christen  kooplieden  te  Amsterdam,  nu  ziende,  dat  hunne  Joodsch» 
atadgenooten.  op  deie  wffie  aanaienigkidvoordeelenlieliaalden,  vestigden 
lledmindsche  kantoren  in  de  voornaamste  koopsteden  van  Italië,  opd» 
eilanden  van  den  Archipd,  te  Konstantinoiiel,  te  Aleiandrette,  te 
Smirna  en  elders,  die  met  de  kantoren  in  NmnKAiw  oenen  voordee- 
ligen  handel  dreven  ,  welke  hand  over  hand  toenam  ;  om  echter  ondei^ 
scheidene  zwarigheden  uit  den  wegtc  ruimen  ,en  dien  voordeeligen  handel 
te  begtinstigcn  ,  werd  men  in  het  jaar  1625  te  rade,  om  te  Amsterdü 
eene  kamer  van  directie  op  te  rigten  ,  onder  den  naam  va»  I>irec- 
tcuren   van  den  Lcvantschen  handel  en  navigatie 
indeMiddellandtehe  see,  wdk  kollegie  nog  tot  in  ontm 
tyd  bestaan  heeft,  maar  sedert  eenige  metn  ontbondenr  ie.   Er  ver- 
trokken voorheen  jaarlijks  drie  of  vier  vloten  naar  de  ffiddcUandsdie 
zee,  onder  het  geleide  van  %  oorloasehepen,  voerende  4)S  k  IM)  stukken. 
Pe  koopv^rdijschepen  ,  die  men  «nartoe  gebruikte ,  en  ,  omdat  zij  de 
Straat  van  Gibralter  morsten  doorvaren  ,  straafmardem  genoemd  wer- 
den ,  waren  bemand  niet  00  tot  70  koppen  en  gemonteerd  met  20^ 
tot  24  stukken.    Het  sterk  Mapenen  der  slraatvaarders  was  eene  nood* 
zakelijke  voorzorg,   omdat  de  vaart  op  de  Middellandsche  zee,  zeer 
gevaarlijk  was,  wegens  de  zeeroovers  van  Algiers,  Tunis  en  Tripoli, 
en  ofschoon  het  Algiersdie  roofnest  in  1890,  door  de  Fransdien  ii 
uitgeroeid  en,  die  van -Tunis  en  Tripoli,  daardoor  verschrikt,  mék  niet 
meer  zoo  openlijk  op  de  leeraovery  toeleggen.,  is  dese  vaart  echter , 
ook  thans  nog ,  niet  sonder  gevaar ,  wegens  de  leeroovers  ,  die  sieh  ia 
de  Gneksche  wateren  ophouden.  Men  zendt  naar  deze  gewesten  :  peper, 
nagelen,  muskaatnoten,  suiker,  cacao,  vcrwstoHen ,  kramerijen,  jucht- 
leder, OosUndiftcbe  katoenen,  lyuwadcn ,  inuscus,  lood,   tin,  blik, 


uiyiiized  by  GoogL 


DEPARTEMENT  VAN  BINNENLANDSGHE  lAKEH. 


«Ifelil,  zweedsch  (jzer,  ^zerdraad,  koper,  koperdraad,  loodwit,  koper- 
Btod ,  kwikiilver ,  barnêteen ,  roodaarde ,  cinaber ,  blaauwsel ,  indigo , 
«oeheaitte ,  olifimtslanden  ,  meekrap ,  campechefaoui »  feroambukboai  « 
yemiiUioea,  pek,  teer,  harst,  atokvisch,  haring,  gerookte  lalm,  la- 
kens, sarge,  sani,  groTe  grijnen,  zeildoek  en  linnen;  en  men  bekomt 
Tan  daar  terog  :  Lcvantscne  koffijbonen ,  Turksch  leder,  kemels-  en 
geitenhaar,  zijde,  katoen,  vlueilapijten  ,  diniclten  ,  galnoten,  Arabi* 
sche  wierook,  gommen,  droojjerijen  en  {jcneeskundijice  kruiden. 

De  Spaausche  oorlog  ,  die  in  de  zestiende  eeuw  bejyon  ,  belette  echter 
den  Hoilanderen  niet  hunnen  handel  op  Spanje  onder  vreemde  vlag- 
gen te  dry  ven.  De  Koning  zag  dit  oogluikend  aan,  uithoofde  de 
Hallapdsche  kooplieden  den  Spanjaarden  de  voorwerpen  mi  het  Noeiw 
den ,  welke  aij  tot  het  bouwen  hunner  sehepen  loo  seer  noodig  had» 
den ,  aaabragten  ;  dit  duurde  echter  niet  lang ,  daar  de  Speansche 
Koning  al  spoedig  bespeurde ,  dat  zijne  i^ijanden ,  door  de  winsten ,  die 
zij  uitzijn  koningrijk  trokken,  in  staat  gesteld  werden,  om  het  tagen 
hem  uit  tc  honden,  waarom  hij  hunne  schepen  in  beslag  nam,  en  n! 
den  handel  op  Spanje  den  hodem  insloeg.  Bij  het  twaalfjarig^  bestand 
van  het  jaar  1609,  werd  de  handel,  tusschen  de  beide  volken,  eerst 
wederom  opengesteld ,  doch  met  het  einde  van  dit  bestand  ,  kwam  ef 
•p  nieuw  een  veibod,  hetwelk  tot  in  het  jaar  1648,  toen  de  Mun- 
slersche  vrede  gesloten  werd ,  in  stand  bleef.  Vermits  de  Nederlan- 
ders, gewoon  hunne  Oostindische  waren  uit  Spanje  te  halen,  door  het 
bedoelde  verbod ,  daarin  verhinderd  werden ,  zoo  weiden  nn  ge- 
noodzaakt, om  adven  die  waren  in  Ooit-Indie  te  gaan  koopen,  waar- 
door de  grond  werd  gelegd  voor  onze  vaart  op ,  en  alle  onze  bezittingen 
in  Oost-lndië,  en  Spanje  het  grootste  déhouché  voor  zijne  Oostindische 
voortbrengselen  verloor.  Zoo  werd  dit  verbod  voor  ons  eene  bron  van 
welvaart  en  voor  Spanje  van  groot  verlies.  De  handel  op  Spanje  in 
andere  goederen  heeft  van  1648  tot  het  jaar  1702  geduurd  3  doch 
werd  toen,  door  den  opgekomen  oorloj]^,  op  nieuw  gestremd  en  eerit, 
na  den  ITtrechtschen  vrede  van  het  jaar  1713 ,  op  den  vorigen  voet 
hersteld.  Spanje  sloot  een  verbond  van  koophandel  met  de  Staten,  op 
den  26.junij  1714.  Sedert  dien  tijd  werd  er  in  Holland  sterk  op  Spanje 
en  in  het  bijzonder  op  Cadix,  gehandeld.  De  Nederlanders  brengen 
naar  dit  Koningrijk  :  specerijen  en  andere  Ooslindische  waren,  inland- 
sche  manufacturen,  lijnwaden,  kanten,  cacao,  juchtleder,  Schotsche 
kousen  ,  tarwe  ,  naalden  ,  spelden  ,  benjoïn  ,  poleniiten  ,  lint ,  zyden 
stoHTen  ,  kamerdoek ,  zeilgaren ,  nettengaren ,  zeildoek ,  spijkers  en 
krameryen.  Zij  halcun  van  daar  en  inzonderheid  uit  de  havens  van 
Barcelona,  AUcante  en  Hallaga:  brandewijn,  wijnen,  oiyf- 
<die,  dssers  (aekere  soort  van  erwten),  vniehten  en  wol. 

De  Koophanêtl  op  Portugal  is  zeer  voordeclig  voor  de  Nederlan- 
den. Yóór  dat  men  uit  deie  landen ,  naar  de  Indien  voer ,  was  hy 
een  der  hoofdtakken  van  onzen  handel ,  doch  toen  Portugal ,  in 
het  jaar  1580,  met  Spanje  verecnigd  werd,  kwam  er  verbod  op 
den  handel  met  heide  deze  rijken.  Nadat  de  Portugezen  in  het 
jaar  1610  het  juk  der  Spanjaarden  affjeschud ,  en  den  Hertog  van 
Braganza  tot  Koning  uitgeroepen  hadden,  werd  er  in  het  volgende  jaar 
een  bestand  voor  tien  jaren ,  tussehen  Portugal  en  de  Staten  gesloten , 
waardoor  de  handel  op  dat  land  weder  begon  te  herleven.  Doeh  dit 
bestand  ,  in  het  jaar  lèü^  verbroken  zgnde  ,  begon  de  oorlog  op  nieuw  , 
die  eerst  met  den  vrede  van  het  jaar  1661  ten  einde  liep.  Aii  doen 
mdc  werden  aan  de  Nederlanden  aanmerkelijke  voordeelen  voor  bunnen 


Digitized  by  Google 


0 


94  ALGEMEEN  OVEaZIGT. 

koophandel  tocjcstnan  ,  die  sedert  vrijelijk  door  het  (jchoele  koningrijk 
gedreven  werd.    l)e  Koophandel  op  dat  land  geschiedt  meest  op  Li  SS 
bon  ,  O  port  O  en  Setuiial  of  St.  Vbes.  Hen  zendt  derwaarts!  aller-* 
bande  syden-,  gftren-  en  wollen  mannfactaren,  lijnwaden,  fcatoenettstoffei»^ 
kamerdoek ,  stgfsel ,  was ,  touwweri^ ,  hennip  »  \las  ,  kmid  en  lood,  staal, 
speelkaarten,  koperen  bekkens,  papier,  jucbUeder,  stokvisch,  gezoa- 
ten  viscb ,  harinjf  eo  Tan  tyd  lot  tijd  granen.  Men  bekomt  van  Lis- 
sabon tenifj :  zout,    wijn,   katoen,  wol,  snmak  ,  -vijjjen,  rozijnen, 
anijszaad,  olijnilio,  ornnjcappclen  ,  chinaasappelcn  ,    citroenen,  limoe- 
nen,  amandelen,  goud,   lilver  en  diamanten;  van  Oporto:  olie, 
wijn,  suniak  enz.,  en  van  S  e  tu  b  a  1  veel  zout.  Ook  halen  de  Nederlan- 
ders veel  wijn  van  Madera,  dien  zij  gedeeltelijk  naar  Oost-  &k  West- 
Indië  vervoeren. 

Be  Kóóphandel  op  Frankrijk  is  te  allen  tijde  door  de  He» 
derlanders  gedreven,  en  niet  zonder  aanzienlijke  voordeelen  voor  de 
Franschen ,    omdat   men  oneindig  meer  koopwaren   uit  Frankrijk 

trok  ,  dan  men  derwaarts  zond.  Vóór  den  Munslprsrhen  Vrede  van 
liet  jaar  1618 ,  werd  de  Nederlandsche  handel  door  het  Fransche 
liof  aanmerkelijk  begunstigd.  Na  dien  tijd  echter  weigerde  Frankrijk 
de  vorige  traktaten  van  koophandel  te  vernieuwen ,  en  dreigde  nieuwe 
belastingen  op  de  Nederlandsche  koopwaren  te  leggen.  De  Afgezant 
der  Staten  vertoonde  den  Koning ,  dat  men  genoodiaakt  bqh  syn , 
de  belastingen  op  de  Fransdie  waren,  die  berwaarts  werden  gevom, 
insgelijks  te  verboogen  ^  hetwelk  schadelijk  voor  Frankrijke  soa  uit- 
komen. Hij  wees  in  bet  biiionder  aan,  dat  er  jaarlijks  voor 
meer  dan  drie  en  veertig  milioenen  aan  Fransche  waren  bier  ter 
Jand  werden  vertierd.  In  hot  jaar  1662  werd  er  een  bandels- 
traktaat  getroffen.  Men  beloofde  er  zieh,  van  weerskanten,  vele 
voordeelen  van  ,  doch  men  vond  zich ,  na  weinige  jaren ,  in  zij- 
ne verwachting  aanmerkelijk  bedrogen  De  Fransche  Koning  stel-* 
de ,  in  het  jaar  1667 ,  zulke  zware  inkomende  rcgten  op  de  Nederland- 
sebe  koopwaren,  dat  elk  den  lust  ver^^ing  ,  om  die  naar  Frankrijk  te 
brengen.  Men  bragt  daarenboven,  m  Frankrijk,  Noordsebe  Maal- 
•ehappijen  tot  stand  ,  als  of  men  in  den  zin  bad ,  den  Nederlanderen 
van  -atlle  kanten  afbreuk  te  doen.  De  Staten 'verboden  toen  den  in- 
voer der  Fransche  wijnen  en  brandewijnen.  Men  rigtte  in  Neder- 
land nieuwe  weverijen  op  van  Fransche  wollen  stoffen,  en  deed 
zijn  best,  oni  die  beter  koop,  dan  de  Franschen  konden  doen,  te 
leveren,  liet  misverstand  tnsschon  Frankrijk  en  de  Sl.ilcii  barstte,  ia 
het  jaar  1072,  lot  eenen  volslagen  oorlog  uit,  die  met  deu  Nijmeeg- 
schen  vredo  van  bet  jaar  1678  rindigde.  Man  voegde  bij  bet  vredes- 
verdrag een  bandelstraktaat,  hetwelk  in  alle  deelen  met  dat  van  hei 
jaar  1662  overeenkwam  j  doch,  even  als  bet  eerste,  slecht  werd  nag^ 
Jeefd.  De  Franschen  bezwaarden  weder  de  Nederlandsche  waren ,  eil 
de  Nederlanders  be\lijtigden  zich  daardoor  te  sterker ,  om  in  hun  eigen 
land,  gouden  en  zilveren  passementen,  fluwcelen ,  linten,  hoeden, 
papier  en  andere  waren  te  vervaardigen  ,  die  zij  vroeger  uit  Frankrijk  plag- 
ten  te  lialen.  Het  herroepen  van  het  edict  van  Nanles  ,  in  het  j.iar 
1685 ,  dreel'  een  groot  aantal  kooplieden  ,  die  de  Hervormde  godsdienst 
waren  toegedaan  ,  uit  Frankrijk.  Zij  bragten  de  Fransche  handwer- 
ken in  BB  Vbbbbricdb  NcDBatARDBir ,  en  berokkenden  Frankrijk  daardoor 
eene  byna  onbjerstelbare  schade.  De  Franschen  sagen  bunnen  misslag 
in,  toen  bet  te  laat  was.  Zij  poogden,  bij  den  R^sw({kscben  vrede 
ven  htt  jaar  1097  en  by  den  Ütrecbtscfaen  van  het  jaar  1713^ 


Digitized  by  Google 


DEPARTEMENT  VADf  BINNENLANDSCUE  ZAKEiX.  9^ 


4t  xakcn  op  den  vorigen  Toet  te  herstellen  ,  en  scharien  te  dien  emde 
^mdersefaeidene  sware  MailingieD  ep  de  Nederiattdiehe  waren  af, 
^och  bet  mo^  weinig  baten.  De  Franache  waren  wefdeil  hier  Ie  lande 
•opverie  na  xoo  veel  met  getrokken ,  alt  veorbeen.  Tbana  isdc  koophmÊuM 
mp  Frankrijk  weder  aamieniyk ,  en*  wordt  voornaindijk  gedreven  op  de 
'Itavens  van  B  a  y  O  n  n  e  ,  Bonrdeaux,  Duinkerken,  Libonr- 
ne,Marseilie,Nantes  en  Roebelle.  Men  voert  clenvaarls :  la- 
kens, lijnwaden ,  koper ,  zoo  gewerkt  als  onircwerkt ,  tin,  lood,  sclirijf- 
pcnncn  ,  bcddenveeren  .  wol  ,  specerijen  vu  kruiderijen  ,  kanietotten  , 
kaas,  boter,  raapolie,  lijnolie,  traan,  asch  voor  de  zeepzieders,  zwa- 
tel, duiden,  bont,  masten,  barpuis ,  teer  en  pek,  droogerijcn,  Tcrw- 
sloiTen ,  mnscos,  henaip ,  saaiiynfaad,  vlas,  beterwol ,  pelterijen, 
jaefaUeder  ,  spaaoacH  leder ,  kwikzilTer ,  staal ,  (fieren  staven  ,  koper- 
driiad, Sjzerdraad,  Mik,  koperroo<l,  gom,  galnotein,  indige,  venrfaont, 
•aiker,  talk,  kaarsen,  tabak,  meekrap,  luBrmfer,  rijst,  aDQs,ityM, 
kanefas  ,  tonwwerk  .  hann^r ,  zaTni ,  paarlen  ,  diamanten  enz.  Men  ba- 
komt  uit  Fra/iA*nïA- daarvoor  tenify :  zijden  mannfncturtm ,  lakens  .  kousen  , 
handschoenen  ,  hoeden  ,  velerhande  kramerijen  ,  galanterie-,  en  mode- 
waren,  glas,  wijnen  ,  brandewijn  ,  azijn,  kastanjes  ,  pruimen  ,  rozijnen, 
vijgen  ,  olijven  ,  gem))cr,  ainaudelen  ,  noten,  honig,  was,  safifraao  , 
Spaanscb  groen,  zout,  zeep,  olij  ,  foelie  en  notenboomenbout. 

De  Koehandel  cp  het  Briuehe  Hijk,  die  reeds  ia  de  mnldeleeit* 
wen  seer  aaninierkel||k  was ,  nam  kort  oa  bet  ontstaan  van  de  repablick' 
der  yBBaBinai»B'Nranii.Ain»BR,  op  nieuw,  zeer  in  belangrijkbeid  toe, 
niaar  later,  toen  de  naijver  der  Engclschen  eenige  goederen  zwaar 
bclaslle ,  en  de  invoer  van  onderscheidene  andere  geheel  deed 
verbieden,  werd  hij  gpootelijks  gestremd.  Die  handel  bloeit  evenwel 
thans  nog  voornanjelijk  te  Amsterdam,  Rotterdam  en  te 
Dordrecht  ,  Mclke  heide  laatste  sleden  echter  heler  gelegen  zijn  voor 
de  vaart  op  Londen  cn  andere  Ëngclsche  plaatsen,  dan  Amsterdam. 
Heo  Taart  van  bier  op  Londen,  LiTerpool,  Bristol Hall» 
Neweattle,  Snnderland,  Edinbnrg,  Dublin  en  Cork, 
verwaarts  men  de  navolgende  goederen  lendi:  apeceryea,  ge- 
neesmiddelen, vlas-,  lijn-,  raap*,  ben  nip-,  kla  vér-,  karwei-,  mos- 
taard-, uijcn-  en  tuinzaden,  raap-  cn  lyniaadkocken ,  bloemwortcls , 
chicoreiwortel  ,  aardappelen.  vl;i?«,  biezen,  booncn ,  erwten,  eiken^ 
schors,  Tnoekrnp  ,  houten  horpels.  bezems,  touwwerk,  genever ,  wijn  , 
ruwe  zijde  en  afval  van  zijde,  tarw ,  haver,  zeildoek,  papier,  stijf- 
sel, polasch,  weedasch ,  lakmoes ,  blik,  orleans,  marmer,  smeltkroe- 
zen ,  mineraalwater ,  eau  de  Cologne ,  vernis  ,  terra  de  Sïenna ,  tabaks- 
pijpen ,  aardrijkskundige  kaarten ,  beenderen »  kalfsbniden,  sebapen- 
wol,  bonig,  paling,  en  vooral  boter,  kaas,  eni.  De  goederen,  die 
men  van  aêikr  terug  bekomt,  xijn :  Hserdraad  ,  yzeren  winkelwaren  , 
spaden,  schoppen,  spykers,  platen,  boepels  en  ander  ijzerwerk ,  staal, 
vertinde  platen ,  koper,  koperen  rollen,  tin,  lood,  loodwit,  krijt,  vi- 
triool, aluin,  pijpaarde,  vnursteenen,  smee-  en  steenkolen,  klij)zout  , 
aardewerk,  manden,  zouthandelaars-,  apolhekers-  en  vetwaren  ,  lakens, 
saaijen  ,  flanellen  en  vele  andere  wollen  stoffen,  zijde,  zijden  en  wol- 
len kousen,  werk  van  vlas,  hoeden,  mutsen,  rum,  brandewijn,  ler- 
sche  boter ,  talk ,  koeijen-  en  ossenhuiden  ,  kalfsleder ,  lijm ,  traan , 
walvischbeenderen  en  paarden. 

De  Taart  naar  het  Noorden  en  de  Oosttee  is  eene  van  de  eerste,  wel- 
ke de  inwoners  dcser  landen  ondernomen  bebben.  Omtrent  het  mid- 
den der  dertiende  eeuw  gingen  vde  van  de  voornaamste  sleden  van 


Digitized  by  Google 


90  ALGEMEEN  OVERZIGT. 


Duritishland  en  de  KmBLASDRi  een  verboDd  aan,  tot  voorUetfing; 
en  beteiliging  van  den  koophandel.  Hen  noemde  dit  verbond  hetHaa* 
zec-Terbond  en  de  steden  Hanieesteden.  Beeda  in  de  13de  eeuw  waa 
Stavoren  eene  druk  besoekte  Hanieestad)  die  xich  in  het  jaar 
1308  met  Hamburg,  Bremen  en  Lu  buk  tot  wcdcrzijdscbe 
handelbeschcrtning  verbond,  en  in  1241  was  Slaveren  reeds  de  bc- 
larifrrljksie  dier  koopsteden.  Ook  Molqiieruni  en  llindelopen 
jrenoten  {(roote  voordeden  ,  door  bet  tolverbond  van  de  Sond.  De 
llanzecsieden  waren  in  vier  klassen  verdeeld  :  de  Lubeksche ,  de  Kcul- 
sche ,  de  Brunswijkcr  en  de  Dantziger.  Onder  de  Keoliche  klane  be- 
hoorden die  Nederiandsche  steden ,  welke  toen ,  wegens  baren  koophandel , 
vcrmiiBard  waren,  te  weten:  Arnemoiden,  Arnhem,  Bolsward, 
Deventer,  Dordrecht,  Elburg,  Groningen,  Harderwijk, 
Kampen,  Nymegen,  Roermonde,  Stavoren,  Xiel,  Utrecht, 
Venlo,  Zutpben  en  Zwolle.  De  Hanzeesteden  waren  eenen  {rerinmen 
tijd  meester  van  de  vaart  naar  bet  Noorden  en  de  Oostzee  ;  tot  dat  £ai& 
VllI,  Koning  van  Denemarken,  in  het  begin  der  vijfliende  eeuw, 
aan  onderscheidene  andere  volken ,  onder  anderen  ook  aan  de  Hol' 
landers  en  Zeeuwen  ,  verlof  gaf,  oni  door  de  Sond  ie  varen,  en 
op  de  Oostsee  te  bandelen.  De  Oostendie  enNoordscbe  handel  werd, 
▼an  dien  tijd  af,  soo  sterk,  door  cle  inwoners  deser  landen  voort- 
gezet ,  dat  de  vaart  der  Hanieesteden  daardoor  aanmerkelijke 
aefaade  leed.  Na  het.  twaalflarig  bestand  van  het  jaar  1609 ,  zoch- 
ten alle  mogendheden  van  ISuropa  de  vriendschap  van  onzen  Staat. 
De  Kanzeestcden ,  die  reeds  veel  van  haren  ouden  luister  verloren  hadden, 
zagen  zieh  ,  ter  beveiliging  van  den  ^eringen  handel,  die  baar  nog 
overschoot,  genoodzaakt,  om,  in  het  jaar  1631  en  vervolgens,  onder- 
sjcbeidcae  handelstraktaten  mei  de  Republiek,  der  Yebebhigde  Nedeblahdo 
leshiiten.  De  Nederlanders  behielden  de  vaart  op  de  Oostzee  genoeg- 
saam  alleen.  Het  Hanieatiscb  verbond  eindeiyk  verbroken  synde  , 
hebben  de  meeste  steden ,  die  er  toe  behoorden ,  den  naam  van  Han^ 
Beesteden  verloren.  Lubek ,  Hambuig  ea  Bremen  hebben  echter  diea' 
ouden  naam  nog  lang  gevoerd. 

Onder  den  Noordschc.n  handel  verstaat  men  in  het  algemeen ,  den 
liandcl  op  Rusland,  opDenemarken,  op  Noorwegen  en 
op  Z  w  e  d  e  n. 

De  KoopJiandel  op  Rusland,  vroeger  de  Moskovische  handel  ^ena:iaiA.y 
werd  eertyds  over  Hevel  en  Nerva  gedreven  j  maar  in  hei  jaar  1881 
bqpnnen  de  Nederianders  regeiregt  op  Archangel  te  handelen.  Be 
Csaar  van  Hoskovie  stelde ,  in  bet  jaar  1604 ,  dra  handel  op  Archan- 
gel open ,  en  van  dien  tyd  af,  hd>ben  de  Staten  er  zich  altoos  op 
toegelegd,  om  met  het  Russische  hof  op  eenen  vriendschappelijken  voet 
te  blijven  ;  Icrvijl  dat  bof  van  zijnen  kant  den  Nedcrlandschcn  koop- 
handel altijd  aanmerkelijk  begunstigde.  Thans  wordt  de  Koophandel 
op  Ruslavd  meest  viin  Amsterdam  gedreven  ,  op  Archangel, 
P  e  i  e  r  s  b  u  r  g  en  M  o  s  c  o  u  ,  werwaarts  men  zendt :  papier  ,  kaar- 
ten ,  lakens,  zijden  en  wollen  stoffen,  sergies,  trijpen,  saaijcn , 
flnweden ,  kalaminken ,  peper ,  muskaatnoten  ,  nagelen  ,  kaneel ,  car* 
demon,  suiker,  lutffij,  vij<>cn,  rozijnen,  pruimen ,  amandelen ,  geconfljte 
gember  ,  drooge  gember ,  galnoten  ,  saffraan ,  boom-olie ,  fmnsche  wij- 
nen ,  aluin y  swavel ,  wierook ,  loodwit ,  menie ,  spaansch  groen ,  koperrood , 
kwikzilver  ,  salamouiac,  kamfer,  rozenrood,  indigo,  terpentijnolie,  j 
verfhout,  blik,  tin,  lood,  vingerhoeden,  naalden,  spelden,  koper-  | 
draad,  ijzerdraad,  xilverdraad,  gouddraad,  diamouieu ,  passement-  , 


I 
I 

.  KJ  .  -L.d  by  Google 


pmRTEMfiNT  VAN  B1NN£NLANI>SGHS  ZAKEN,  fV 

"«rerk ,  kanten ,  paarlen,  kerkkroonen  ,  kandelaars,  geel  koperen  ketels, 
nieuwe  haring,  hoeden,  linten,  hiinsinjjvellen  ,  Wcslindische  bevervel- 
len  ,  olifaatslunden  en  kuraluu.  Men  haalt  van  daar  :  velerhande  pelte- 
rijen,  beverwol,  huiden,  Umt-en  ichapeiiTellen ,  kalfsvellen,  robbea- 
wien  ^  .  jueht-  eo  aoder  leder ,  varkensborstels  ,  was ,  gezouten  aalm  , 
kaviaar,  viscU^,  talk,  potasdi,  weedasch,  pik,  teer,  pakmatten, 
scfaeepsmasten ,  hennip ,  bennipgaren ,  hennipölie,  ^raueu,  lioaea- 
maDufacturen,  servetgoed,  zeildoek,  potdoek,  linnengaren  enz. 

De  Koophandel  op  Denemnrhen  is  niet  nit<jcbrcid ,  maar  toch  van 
veel  belang ,  voor  de  Nederlakdex  .  r>iaar  dat  land  zendt  men  voor- 
namelijk {Tcsponnen  tabak  ,  zout ,  papier  ,  wijnen  ,  brandewijn , 
bier ,  azijn  ,  eenigc  Bpccerijën  en  kruiderij(*n  ,  zijden  stoffen , 
lakens,  lijnwaden,  kanten  ,  ijzer,  spiegeb  enz.  ]  en  men  bckumt  van^ 
dtfr:  UsUndsehe  stokvUeh,  talk,  hiiidea,  hennip,  Uslaodadie  kena» 
att  en  wanten,  potasch,  weedasch,  aluin,  #aa,  swavel,  Tosaen-  en 
berron  vellen*. 

De  K9ophBmd9t  mp  Jfttimepn  of  de  Khuu  Ooit  is  van  veel  meer  ^e- 
w^,  en  wordt  meest  gedreven  op  Bergen,  Drontheim,  Cbris^ 

tiaansand  en  C  h  r  i  s  t  i  a  n  i  a  ,  werwaarts  men  zendt:  Mitte  Fi-ansche 
wijnen,  Spaanscbe  wijn  ,  brandewijn,  jenever  en  andere  sterkedranken, 
azijn,  sppoerij('n ,  zout,  suiker,  kaas,  hop,  rijst,  amandelen,  prui- 
men, rozijnen,  tabak,  kalk,  sLeen ,  verwstoir2n ,  lakens,  baaijcu , 
sergies ,  zijden  stollen ,  wollen  en  zijden  kousen ,  en  .allerhande  krame* 
rijën.  Hen  bekomt  van  déir  :  leer  ved  stekviseh ,  bokkenvellen ,  koper, 
pek,  teer,  talk,  levertraan,  maar  vooral  (;czaa<rde  en  ongezaagde  hoötr- 
waren,  als:  scheepsmasten,  hei-  en  groote  masten ,  jufTcrs  en  sparren, 
greinen  planken ,  eiken  balkjes,  handspaken,  Uokhout,  iindan  iimmer^ 
hout,  vuren  knieën  ,  ankerstokkeh,  eiken  tonnen  ,  duigen ,  enz.,  alsmedé 
veel  brandhout.  De  vaart  op  Bergen  in  Noorwegen  was  voorheen  van 
zooveel  aanbelang  ,  dat  de  Borgorvaardcrs  tc  Amsterdam  cene  by- 
zoiiderc  kamer  hadden  ,  en  er  ten  hunnen  behucvey  door  de  hooge  rego- 
ring,  underscbeideue  keureu  gemaakt  z^n. 

De  Koophandel  op  Zweden  wordt  voornamelijk  gedreven  op  Stok* 
kolm,  werwaarts  deaelfiie  goederen,  als  naar  llenemarken  en  Naorwe* 
gen ,  gezonden  worden  ;  maar  hy  is  veel  aanzienlijker  ten  ofnigte  van 
de  waren ,  die  men  van  déir  krijgt ,  bestaande  voornamelijk  in  aller- 
hande hoiitwarfen  ,  teer  ,  pek  ,  zwavel,  talk ,  tin,  ijser,  koper,  kopei^  « 
draad  ,  koperen  ketels  en  bekkens  enz. 

Onder  den  Oosterschen  handel  begrijpt  nicn  dien ,  welke  gedreven 
wordt  op  de  havens  en  koopsteden  langs  de  Oostzee, 
die  onder  Rusland,  Pruissen  euz.,  behooren. 

De  Koophandel  op  de  OoUzee  is  een  voorname  tak  van  den  Neder- 
laadscken  handel.  Beze  wordt  voomamelij  k  gedreven  van  A  m  s  t  erd  a  m, 
op  de  JKivolwnde  plaatsen:  Riga,  Nerva,  Re  vel,  Pernau, 
Oessel,  Dorpat,  Mitiaii,  Libau,  Memel,  Koningsber- 
gen, Dantxig,  Elbing,  Stettin,Lubeck,  Wismfir  ep 
R  O  8 1  O  c  k.  Men  zendt  derwaarts  :  wijn ,  jenever ,  brandewijn ,  azijn , 
zout.  boter,  kaas.  t.ibak.  Iiniinjr  ,  papier,  glas,  suiker,  koflij,  krui- 
denini*swareii  ,  peper,  geuiber  cn  andere  speceriji'u  ,  droogorijen  ,  kra- 
merijen  ,  baloiueu,  Fransch  glas  ,  Engelsche  steenkolen,  lakens  ,  wollen 
en  zijden  stoiTcn  ,  camelotlen  ,  grijnen  ,  meekrap  ,  vi  jnsteen  en  allerhande 
verwwaren  ,  en  men  krijgt  van  daar:  wagenschuL ,  valhout ,  pijpdui- 
gen,  balken,  klaphout,  planken,  molenroeden,  scheepsmasten,  en 
andere  hontwaren }  voorts  tarwe ,  rogge ,  garst,  lijnxaad ,  hennip ,  vlat , 

!•  Dbbl.  T  • 


Digitized  by  Google 


▲  LG£M££II  OV£KZIGT 


komfjn ,  rnirjs  ,  hop ,  teer ,  harst ,  was ,  talk  ,  potasch  ,  weedasch ,  m)< 
peter ,  harnslecn ,  vcrcii ,  wol ,  juchllcder ,  huiden  ,  slaal ,  lood  en 
s^eepsnnkcrs. 

-.De  Koaphemdel  op  Ptmmtm  wordt,  M»tve  op  de  lol  dal  rijk 
bchooremlo  steden  hi  de  OoalBfe,  rooral  ffeétcwea  op  Berlijn  ,  Bret^ 
^•'11^  N op  mb-nr.g,  firfurl.  Aken,  Kenlen^  Cobient, 
fiillM^rfe  ld,  D  u  s  $  e  l  d  O  r  p  cn  Solingeay  wootfheen  mtm  zendtr 
speeerijcB'),  kpiiidnrijrn ,  suiker  ,  oliu ^  witte wiK^  ■Mp»  zout,  harioff 
routen  vis^rh  ,  kaas  ,  koflij ,  ihoo  ,  imlio-o  .  mofkrap  ,  allerhande  ge- 
«naldi  Tcruhoiit,  koper,  porselein,  zijdeu  en  i\oilcn  stollien  ,  katoenen 
lijnwaden,  neteldoek  enz.  j  en  men  trekt  van  daér :  granen  en 
iaden,  koperdraad,  ketels,  bekkens,  ijiergescliut ,  kog^eU,  bommen, 
granaten  ,  degenklingen  ,  leijen ,  Tuurateenen ,  dnifsteen  ,  vloersleeuea , 
ti—icf IwMt ,  «ikea  Mikeiiy.lMiitMieny  KealMk  oftrdtwetk,  mlUdtv, 
kkeiis,  liiiteB  ,  boddetuken,  ImeD,  garen,  wbcBibanleb,  rij»-  m 
naoczelwijnen  en  roineride  wateren. 

-  'Jh  KoophanM  op'dè  Oforige  gedeelten  ywm  Duitschland  is  mede 
ipiui'-veel  Wongf  moar  leer  verschillend,  naar  de  onderscheidene  plaat- 

B^'n .  M  anrop  men  handelt.    Zoo    lendt   men  naar  H  a  ni  b  u  r  p  ,  Al- 
lo na   en    B  re  men  specerijen,  kofHj  en  suiker,  droojj^erijën ,  kra- 
iiieryën  ,   verfwaren  ,  gemalen  cn  gera.spt  verwhout ,   oesters  ,  traan, 
raapolie,  aarde^verk,  lakens,  zijden  en  woilen  stofien  j  en  men  krij{rt 
Tsn  Hamb^irgenAltona:  vele  Silezischc  garens  en  lijnwaden ,  pot' 
i  Sahiisob  koper,  kopcrdbaa4,  awnrt.  ca  vn^  blik,  lioiiig,  siroop, 
«ijMmtipuiierbottl,  pijp-  «n  Tatduigen,  «b  Mide  granen  e*  veleiiuiBai 
jfooPHiAe'koopniansdHippcn.  B  r  e  m  e  n  leveri :  qieren  kagcbels^  mt' 
tirensv^gnnMB,  .lïjnwïaie*,  Bmnsivijkcr  garen»,  liiiiDMsrhout ,  potasdi, 
honig ,  zagen , .  pijUkens^  anijs,  wol  enz.  Haarbur^^  Minden, 
cn '  (>s  n  a  b  r  n  g  geven  :   lijnwaden,  allerhande  mol(>nsleenen  cn  pot- 
a^h  ;  Zitlau    allerhande  lijnwaden.    Naar  Lcipzig   zendt  men: 
♦lakens,   v.  uilen  stolFen ,  zijden   manufacturen,  kanten,  verwstoffen, 
kraiuerijën    enz. ,    en    men    krijgt    van    daar  :    garen  ,    blik  coz, 
liaar  Fr  an  kfo  rt  aan  den  Mein,    Hanau,  Wurtzhurg, 
•Kitain^en,  Bamberg  en  Heilbron  xendt  men :  nllerbandb 
irollen ,  lyden  en  hatfeij^en  stofien ,  lakens ,  saaijen ,  Unten ,  kanttt , 
spelden  ,  naalden  ,  en  andere  kramerijën,  speeenjën,  droogerijën,knifr- 
-aei{ijön>,  suiker)  hoeden,  handschoenen,  rollingen,  tin,  koper,  in- 
digo ,  cochenille  ,  verwstoffen  ,  gemalen   verfhout  ,  allerhande  Oostio- 
di«5che  waren,  en  inlandschc  katoenen;  men  brengt  van  Frankfort 
tcrufï  :  rijnMijnen,   wijnsteen,  potas*  li ,   scheerwol,  saflloer  ,  Duitsclic 
pruimen,    drukkcrsïnkt ,   glas  enz.   llanau  levert:  fluweelen  ,  grove 
grijncn  ,  ;&iiden  en  wollen  stollen,   kousen,  mutsen,  handscliocnen  en 
4abak.  'Wnrsbnrg   den  besten  rijnwijn.    Kitzingen  poUscb. 
£«111  berg:  prnhnen,  saiEraan,.  xoetbont,  koom  en  wijnen.  Heil* 
•bro  n ,  nUerbande  glas  en  vijnsteen.   Nbar  Nearenber||r  seodt 
mpn-i  aware  olifantstanden  en  verwstoffen,  ten  dienste  Tan  6e  Teelvnl- 
.dige-,  aldaar  gerestiffde  ,  fahrijken  ;  voorts  nagelen  en  andere  specerijen, 
inxenderheid :  peper,  gember,  allerhande  kruiderijën  ,  gerafiioeerdc  «n- 
ker ,  iiulijro  ,  Engelsch  leder  ,  Lcvdsche  lakens,  saaijen  ,  knrsaaijcn  ,  fla- 
nellen ,  gedrukte  katoenen  enz.     AYaartegen  deze  stad  levert :  kinder- 
poppen,  allerhande  kindcrsprelooed  ,  kimslig  draai-vverk  van  ivoor,  bont, 
koper-  eu  ijzerwerk ,  ijzeren  geldkisten ,  koperen  kerkkrooncn  ,  goud- 
«éraad ,  ailTerdraad ,  gesponnen  goud  en  silver ,  messen  en  kargczoea- 
<  goederen  toot  WertKindië.   Naar  Augoburg  sendl  men :  apeeerijea , 


.  KJ  .i^ud  by  Googli 


WAaTEKSirr  YAN  BINllBlILAliOSCIl  ZAUN.  M 

Inudfrijëtt,  wnttoffeD,  lakens  cn  wollett  <loft&$  m  tam  kHkl  tiB 
déar;  brailMa^BeB  enz.  Naar  Heininjyea  «endt  mui :  allerhande 
keas  en  andere  maniifactaren,  gedrtikte  en  katoenen  lijnwaden,  en 

men  krijjjt  jjoedo  boiiilKizijnon  vai>  dn^r  l<'riijr.  Naar  Uliii  zendt  men : 
sj)(.'cerijën  ,  vcrAvwaiLn  ,  {jedrukte  kaloencu ,  lijnkaden,  zijden  en  wol- 
len stoffen.  Sallsbur{r  levert:  {]^ond  ,  ïilver,  koper,  staal,  ijzer, 
lout  enz.  Goszlar  geeft  allerhande  (mij iisLoffen.  Van  Stutgardt 
krijgt  men  glas  en  spiegels.  Naar  We  en  en  zendt  men:  diamanten, 
flnweelen  ,  gouden  en  lÜTeran  lakens ,  damasten  en  andere  lijden  stof- 
fen, sijden ,  flroudftn  en  liheieB  lint»  ,  lakMw.,  sargies,  dieiliétidé 
etoflfen,  netCMoekan, 'iK»ltÏB|en,  apeeonjfSa,  kraïdarijaB,  Terwtta(Qsi|'^ 
gedrukte  katoenen,  lijiiipad«a ,  povseleHien  ena.  «n  oaea  bakoMt 'VBtt 
ékkt  i  kwikzilver,  Uongaarsch  koper  en  iiijnen.  [»• 

T)e  Koophandel  op  Zm'tserland  wordt  voornamelijk  gedreven  op 
de  navolgende  plaatsen:  Znrich,  S  c  h  a  f  li  a  ii  s  c  n,  Wintherhur, 
Ncufchatel,  Thun,  Bern,  St.  Gallen  en  Baxel.  Men 
lendt  derwaarts:  lakens,  zijd<'n  en  wollen  stoffen,  specerijen,  droo- 
get'ijën ,  verwsloffen,  koHij  en  sniker,  Westindisebe  katoenen,  netel-, 
doeken,  flanellen,  saaijen,  lijnwaden,  fluweel,  rottingen,  olltetltaB4cB^ 
juchtleer,  baleinen  enz.;  men  krijgt  van  déirt  inlaiidadia 'en  i^éK» 
aansdbe  zijde ,  floret,  kijden  krippen ,  lamfers.  Naar  G  0  n  e  v  e  aisiidt  men 
df»elfde  goederen,  als  naar  Zwitserland ,  welke  d«n  voor  een  gnml 
gedeelte  verder  naar  Zwitserland  cn  Savoijen  gezonden  worden  ,  en 
van  daar  bekomt  men:  fluweel,  taf,  zijde,  [j^oiid-  en  zilverstoffen, 
passenientM  erk ,  kanten,  linten,  kunstig  staal-  en  ^zerwerk,  kriitid 
en  zakhorologien. 

De  voornaamste  Koophandel  op  de  Verecnifjde  Staten  van  Noord-Ame- 
rika  "woixiL  gedreven  op  de  stad  New -York.  Meu  zendt  derwaarts: 
fl^ne  HallaAdaoiie  linnens,  j[enever,  lijnölie,  Mitiaek^  «sa.  en  men 
krijgt  van  daar  terug  :  Yirginische' tabak  ia  kMen ,  suiker ,  rijst,  rtMte 
katoen ,  «nz. 

•  De  voornaamste  Koophandel  op  de  onlangs  gevestigde  Zuid-'Ameti» 
iboétnacAa  iStoton heeft  plaats  op  Buenos 'Ayres,  Rio  Janeiro,  Gar- 

tagen.T,  en  Po  rtO'Bello  ,  werwaarts  men  zendt:  lakens,  Oostindischc 
katoenen,  saaijen,  bombazijnen,  serjies,  polemiten ,  lint,  zwart  flu- 
weel, trijp,  kamerdoek,  (lewalkte  en  stroohoeden  ,  papier,  nagelen 
enz.  ,  en  vanwaar  men  terug  bekomt:  goud  in  staven,  lilver  in  baren, 
huiden ,  varinas  tabak  enz. 

Op  het  emde  van  het  jaar  1857 ,  bestond  de  Keéerlandsdie  leaop- 
-vaardy  vloot  nit  1594  zeeschepen  ,  waaronder  169  fregatten ,  te  zauM 
metende  111,814  lasten ;  -geonrendc  bet  jaar  1858  zijn ,  door  veron- 
jreliikking,  slooping  cn  verkoop  naar  btiitenslands ,  uit  de  vaart  geraakt 
56  scbepen ,  waaronder  Yy  fregatten,  te  zamen  groot  5462-  lasten» 
Daarentegen  zijn  in  betztirdc  janr  op  de  Noderlandselie  -werven  af- 
jjehouud  81  .Hcliepen ,  Maaronder  10  invjattcn ,  te  2am(Mi  nietende 
8975  lasten.  fn»beole  \loot  Mas  derhalve  in  bet  jaar  1838,  met  4i$ 
bodems  vermecrdei  d ,  telde  toen  1159  bodems,  iiiclende  117;51JJ 
lasten,  cn  bestaat  uit:  1 70  fregatten ,  20  pinken,  04  brikken,  14 
Bclioeners,  55  barken,  1  brigantijn,  14  galjooten,  2  galjassen,  542 
kofien,  S18  smakken,  195  tjalken,  56  hoekers,  16  bomsebepen, 
%  gafTelschepen ,  2  kagen,  2  danmebepen,  9.  belnnders,  5  koflfeUf^ 
"1  paveljoenscbip ,  1  logger,  7  slöcpscbepen  ,  1  praamscbip  ,  2  stoom- 
'«cnepen,  15  bunsebepen  .  benevens  156  béneden  de  20  lasten.  Gedtr- 
renoe  1858  zijn  ingeklaard:  onder  Nederlandsche  vlag  2494,  ondar 


Digitized  by  Google 


100  .  .ilLGBHEEN  OTERZIGT. 

Eaf^sclic  1105  en  onder 'andere  v]a[j{jen  1898  schepen,  {^ezamenHjl 
metende  767,042  tonnen  ,  en  nilgekUard :  onder  Nederlandscbe  vlag 
'Oader  Enjjelschc  757  ,   onder  andere  vlajjjyen  1128  sche- 

pen .  te  r-anien  melende  1)00,731  tonnen.    Bovendien  zijn  nog  in  baU 
tast  in^reklaard  oHü  schepen,  hondendM  24,384  touoen,  en  uitgekUaid 
^^ij^  schepen,  XQoieiuic  5it4y844  iouueu. 
S  l  .  i-  '       >        '  •     •  ' 

uiMéL'ftneêiÊmndijf  j/mdenêek  tn  (oevooretgt ,  over  het^hede  B^k,  » 
' -pltgodf^ien.  aan  eenan  Referendarii^  \viens  titel  is,  Reierendarit 
fTiOor  ée.  aoken  der  geneesknnde.    Onder  hcm  ayn  ,  in  de  hoofd- 
stad van  elke  provincie,  provinciale  coniniissien  van  onderzoeken  toe» 
rtroorzigt  aanjjesleld ,  behalve  in  de  provincie  Holland  ,  waar  vier  der- 
gelijke commissiün  bestaan,  als  twee  in  Noord-llolland  ,  namelijk  :  te 
iAtnsterd am  en  te  H«arleni,  en  twee  in  Znid-HoUarHl  :  te  'sGra> 
-Tcahage  en  te  Dordrockt,  terwyl  bnitendien ,  in  elke  stad,  waar 
.  4iap  .of  .meer  Medieinaellooloren  of  Chirurgijns  gevestigd  zijn,  ea  vair 
*  ^  ^jtaatteiyke  omstandigheden  sul  ka  gedoogen ,  oene  stedel\|ke  com- 
jUiaaie  ▼aó  geneeskundig  toeverzigt  beslaat.    Aan  deze  commissie  ii 
ihet  toeiigt,  de  handhaving  en  de  beslissing  over  onderscheidene  zaken, 
Ijn^chillen  en  Terordoningeo ,  hetrckkelyk  de  geneeskiiadige  dienst  >  ap- 
igedragen. 

Ieder  die ,  zonder  eencn  doctoralen  graad  aan  eenc  der  Lands  hooge 
]6cholen  te  hebben  verkregen,  een  of  aiidir  vak  van  geneeskunde  wU 

uitoefenen ,  is  gehouden   een  examen  ,  \üür  eene  der  provinciale  conir 
^MS{ii4?ii  ^'ah  geneeskAindig  Uwfoonigt ,  af  lo  leggen.    Zij  ,   die  zich  tAt 
:bel:;aneggcri  i^an.  «iin  fsMm»  in  de  bed-  on  verloskQnde  villen 
il^ll#am»malion«  ^WMftn,  Jn  'de  daartoe  verebeht  wordende  wetenschap 
•1191%  9  cMkler>ftijs  onti?i9iq^  a^n  de  cUmêehê  nkoleu^  waarran  er  7  ia 

ons  vaderland  bestaan  ,  als  :  te  A  m  s  terd  a  m  te  R  o  1 1 e  r  d  a  m  , 
.te  Haarlem,  Ic  Alkmaar,  te  Hoorn,  te  M  a  a  s  i  r  i  c  h  t  en  te 
JffiUdelbnrg.  Jiij  Koniriklijk  keslnit  van  1  September  1828,  is  ook 
;de  oprigting  van  eene  cllnisclic  school  Ie  's  li  e  r  t  o  g e n  b  os  G  h  illge* 
»>«illigd  ,  doch  deze  is  nog  niet  in  Merking. 

De  ^^ledicinae  Dpctoren ,  vfelke  tevens  of  den  graad  van  Doctor  Chi- 
jiirgi?; of  die  van  .Artis  QbstetriciaB ,  of  beide  laatstgenoemde  ver^ 

kregen  behben ,  of  die  Hj  eene  'provinciale  commbsie  van  geneeskoodif 
.pnfdèrsoek:  en  toevoonigt  ,  als  heel-  of  als  vroedmeester  gcëiamiaeerd 
ijqjn  ,  zijn  overal  geregtigd  tot  de  vereenigde  uitoefeniDg  der  genees^ 
.^n  heelkunde,  der  genees-  en  verloskunde,  of  der  genees-  ,  heel-'  ea 
.verloskunde,  alles  naargelang  van  den  wettigen  graad,  of  der  quali- 
Jicatie ,  welke  zij,  tut  de  afzoaderlyke  uiLoeieniug  van  elk  dier  vak- 
.  ken  ,  verkn  "(  n  hebben. 

.  De  heel-  en  vroedkunde  zullen  ook,  hoedanig  de  titel  ook  tot  de 
;iifzonderiyke  uiloefening  dier  vakken  luiden  moge ,  door  hen  ,  die  voor 
;clli  dier  vakken  eenen  wettigen  titel  bezitten ,  overal  verecaigd  kaar 
^neh.  i^^^orden  uitgeoefend. 

f.   l)e,Aiedidn{e  Doctores,  die  tevens  den  graad  van  Doctor  Artis  Pbar- 
maceatic»  verkrq^  hebben  ,  of  als  apotheker  bij  eene  provinciale 

commissie  van  jv<^neesknndig  onderzoek  en  toevoorzigt  geëxamineerd  en 
toegelaten  zijn,  zijn  jrei (';;tlgd  ,  om  ten  platten  lande  of  in  de  sle- 
volgens  ai-t.  ü  der  wel,  van  12  Jklaart  1818,  met  het  plaUe 

V. 


Digiiizüü  by  Coogle 


DJBPARTEHtlNT  VAN  BINNENLANDSCHS'  ZAKEN. 


lOf 


hRid  gelijk  gesteld ,  aan  hunne  patiënten  geneesmiddeleo  te  letereii , 

cn  tevens  apothekprswinkcl  te  houden. 

In  sleden  ,  >vaar  in  eenp  plaatselijke  kommissie  van  ^neeskundig 
toevoorzijjt  gevesli^fd  is  ,  blijft  het  aan  de  Medici naï  Dorlores  onlze}rd 
Koowel  geneesmiddelen  aan  hunne  patiënten  te  leveren,  als,  {jeüjktij- 
dig  met  dc  geneeskundigre^^  praktijk  ,  de  artsenij mengkunde  uil  te  oe- 
fenen ,  welken  graad  of  aiialificatie  zij  overigens  voor  het  laatste  vak* 
tonden  mogen  bezitten.  Achter  ii  hun  toegestaan- om  ,  op  grond  vml 
het  door  hen  als  xoodanig  verkregen  akadennsdi  diploma ,  hepaaAdcimit 
ten  platten  lande-,  of  in  de  daarmede  geiykgestelde  steden ,  genee»^ 
middelen  te  leferen,  tonder  evenwel  open  apothekertwinkeU  trnuH 
gen  houden.. 

NbINULAHOSCBS  STAATSCOCAAIir  £R  A£GBXE£HB  LANOSOaUUBBIf; 

1h  lf«def4andsche  Staatscourant ,  zijnde  het  regeringsblad,  hetwelk 
daplgks,  uitgenomen  des  Zondags  en  op  voorname  .feestdagen ,  in  het 
fieht  vers<^(ynt,  wordt  uitgegeven  op  de  Aigemeene  LandtdrMerij , 
velke  onder  het  beheer  staat  van  eenen  Directeur,  aan-wien  eenen 
boekhouder  en  Kassier  is  toegevoegd. 

DEPARTEMENT  VOOR  DE  ZAKEN  VAN  DE  HERVOaMDE 

EN  ANDERE  KERKDIENSTEN. 

Aan  bet  hoofd  van  het  Departement  voor  de  zaken  rait  de  Hei^ 
rnrmdt  et»   amdcre  eerediensten ,  beiialvc  die  der  Ruomsch  Katholij-  * 
èen,  staat   een  Minister  van  sttnt,-  belast  met  'de 
a-lremeene   directie,   aan    wicn  een   S-ecretaris  eik 

■Adviseur   is  toegevoegd.  * 
Eene  Commissie  uit  den  Baad  van  State  onderzoekt  de  taken, 
welke  de  Hervormde  en  andere  Eerediensten  betrelfen,  over  welkè 
de    Koning    .o^o<Hlvindt   baar  te  raadplegen. 

De  voornaamste  kerkgenootschappen  ,  welke  tot  dit  ilcp.irtcmont 
hehooren ,  zijn  :  het  Hervormde,  dat  bet  meerendeel  der  bmolking 
uitmaakl  ^  het  R  e  ni  o  n  s  t  r  a  n  t  s  e  b  e  ;  bet  Doopsgezinde^ 
het  Evangeliteb-Lutherschc}  het  lI'erstelde-Lnt]l'er*• 
t«h6  en  het  Israëlit-isch-e  kerkgenootschap.  ^ 

Ten  tijde  der  Reformatie  waren  de  ingezetenen  der  NEnEm.AnnT^N  dè 
Evangelische  godsdienst  toegedaan  ,  onder  welken  algciiKciicn  naam  men 
destijds,  zoowel  de  H  e  r  v  o  r  m  d  e  als  de  L  u  t  b  e  r  s  c  b  e  geloofsleer, 
begreep,  tusschen  welker  belijders  ,  zoo  lang  de  vervolging  in  i>k  Nè»- 
BERLiinDEN  duurde,  de  bruederlijke  liefde  bleef  bloeijen ,  zonder  dat 
men  lich  veel  met  de  bysondere«  verschillen  bemoeide.  Maar  in 
UfOS  werd  er,  voor  de  Nederiandsche  kerken,  eene  geloofsbelij- 
denis opgesteld  wdke,  aangetien  de  Gerefonneerden  destyds  de 
iiuthencnien  verre  in-  getal  te  boven  gingen  ,  met  die  van  Ge- 
nevc  in  overeenstemming  gemaakt  werd.  ()ok  werd  er  bij  de  Staten 
van  Holland  en  Zeeland,  in  bet  jt'iar  1376,  besloten,  de  Evan- 
gelisch -  Gereformeerde  Godsdienst  te  handhaven.  Bij  het  1 5e  artikel 
van  do  Unie  van  Utrecht  ,  gfteckend  dm  25  Januarij  lö79,  werd 
bepaald ,  dat  die  van   Holland  cn  Zeeland,   voor   zoo  viiel  het 


Digitized  by  Google 


m 


stuk  Tan  dc  Godsdienst  nnn{Taat  ,    zich  zouden  g^edra^n  naar  hun 
(l^eddunkcn ,  eii  dat  de  andere  provinciën  «icli  niO{i;icn    regelen  naar 
den  religions- vrede  of  in  het  stuk  van  religie  zulk  eene  algemeeoe 
of  bijsoDderc  orde  stellen ,   als  zij  tot  rast*  en  velvaari  vaa  At 
proTmciëny  steden  en  bijzondere  laden  van  dien,  en  tot  bewaiujn 
tan  ifders  goed  en  gcregtigheid «  louden  dienstig  vinden.   Die  -w^ 
hM ,    aan    iedere    proYincie  gelaten ,    om  lich ,   in   het  regelen 
van  46  Godsdienst ,  naar  eigen  goedvinden  te  gedragen  ,  is  bij  de 
andere    verklaring   van   dit    artikel ,    jjclcckend    den    1  Februarij 
1879,  niet  wegjjenomen,  maar  nog  racer  bevestigd  geworden,  zeg- 
gende :  « dat  de  nieening   niet   en   is ,    dat  de    eene    provincie  of 
»  stad  beni  't  feyt  van  d'  andere   in   *t  poinct  van   de  Religie  zal 
»  onderwinden.»  ''En  toen  men  in  het  jaar  1585  goedvond ,  de  Unie 
van  ütrecht  te  resumeren  ,  sloegen  de  Staten  van  Holland  voor,  om 
met  algcraeene  stemmen  onder  de  Vbbbbmigdb  Peotiiigibii  Tast  te  stdlen, 
4at  de  Gereformeerde  Godsdienst ,  in  hetioekomeilde,  alleen  beschemd, 
cn  geen   andere  opetibare  godsdienstoefening  gedold  zoude  Morden; 
waarop  de  Generale  Staten ,  cenige  Terandenng  makende  in  het  voor> 
teide  13e  artikel,  aanjjaandc   de  gelalone  vrijheid  in   de  godsdienst, 
besloten  :    « dat    de  Evangelische  Gerefcrnieerde  lleligie  ,    daarvan  de 
»  exercitie  openbaarlijk  toegelaten  en  aangenomen  is  gebruikt  te  vor- 
■  den  ,  en  ook  tegenwoordelijk  in  't  openbaar  gepredikt  cn  geëxerceerd 
»  wordt,  zoude  worden  gemaintiueerd  endc  beschermd  alom  binnen 

•  de   GiuniBBna  PaoTivciBS ,  sonder  de  openbare  Leeringe  of  Exe^ 

•  dtie  Tan  eenige  andere  Religie  in  de  tegenwoordige  C^onfinsi 
•  jM  PaoTiifciRN  toe  te  laten ,  ende  Toorts  in  het  Terbond  toe  te  laten  acb- 

»  tervolgendc  hetgeen  voorsz.  is.  »  Bit  beslob  echter,  door  geen ük- 
dere  bevestiging  bekrachtigd  zijnde,  is  geen   algemccnc   wet  gewor- 
den ,  maar  iedere  provincie  bleef ,  omtrent  die  toelating  ,  handelen  «aar 
goedvinden.    De  iSaLionalc   vSvnode  tc  Dordrecht,   in   de  jaren  1G18 
cn  1610  gcliondcn  ,  bevestigde  de  leer  der  (ierelormcerden  ,  zoo  als 
die  in  de  geloofsbelijdenis  der  Gerelornicerde  kerken  ten  jare  137'ó  Ic 
Cmden  aangenomen,  en  in  dc  Jfetdelbergsche  Catechismus  vervat  was, 
cn  Terwierp  de  gevoelens  der  Remonstranten.   In  liet  jaar  16ttl 
l)eTest%den  de  Staten  of  leden  der  bijzondere  nroTindën  de  Gere- 
jfonaeerae  gdoofsker,  soo  als  die  bij  de  synode  te  JDofdrecht  was  vast- 
gesteld newiirdeB,  en  dit  bleef  alzoo   voortduren  tot  op  de  staats- 
omwenteling van  1795,   tot  Melken  tyd  das  de  Gereformeerde  Gods- 
dienst de  heerschende,  of  liever  dc  bevoorregle .  Godsdienst  was,  ter- 
wijl zij  ook  wel  de  Godsdienst  van  den  staat  genoemd   w  erd ,  omdat 
de  Hooge  Regering  alleen  aan  dc  belijders  van  deze  Godsdienst  werd 
toevertrouwd  ,   en  geen  belijder   van   eenige  andere    geloofsleer  lol 
pooge  ambten  of  waardigheden  mogt  bevorderd  worden  j  echter  werden, 
•4» mds  in  den  ^ipaaniraen  oorlog,  andere  genindheden  gedold ,  weliw 
«in tyd  tot  tyd BMer  Tryiietd  Terkregen  én  meer  besoheiwèi^  genoten, 
toodat  men  zeggen  kan ,  dat  alle  godsdicnsocfening  Tvij  on  enbe- 
lemmerd  plaats  had  cn  dat  het  eenige  onderscheid  alleen  in  de  TOOIT' 
regten  van  de  Goreforaoeerden  bestond,  wier  Predikanten  bovendien 
uit  de  inkomsten    drr   geestelijke  goederen  cn  gedeeltelijk  door  de 
rovinciën  cn  dc  steden  betaald  werden.    Dit  onderscheid  Itisschen  de 
evoorregte  gezindluden  heeft   met  de  omwenteling  van   179i5  <>P!T^" 
{houden.     De  belijders    ^an    elk   bijzonder   godsdicnstijr  fronooVscliap 
werden  Tan  toen  af  even  geschikt  verklaard   lot  het  hekleedeu  Tan 
^Iteoge  ambien  ^  waard^heden  en  regeringsposten  ,  wanneer  liunne  deug- 


i$a  en.,  bekwaamheden  hen  daarop  aanspraak  deden  lifilibeil».,^!^ 
voorregt  is  ook,  in  het  jaar  bij  arJt.  193  der  grondwet,,  a^o 

eiken    Netlurlauder  locjjekend. 

Het  heslmir  over  het  Hervormde  lerkgeuoolscltap  is  thans  aanbc- 
Toleii  :  1°  aaii  eeiie  Al|;eincciie  Synode,  \ieike  eens  in  het  jafir 
bijeenkomt  ,  en  Maur>an  de  Leden  ,  behalve  de  Srerclarls  en  de 
^nestor  j  die  aanblijvende  zijn,  verkozen  Mordcn  uit  de  l*rüNiucia^e 
kerkbesturen;  2°  aan  eene  Algemeene  synodale  Cummifisic 
Tan  zeven  Leden,  namelijk:  de  rresideot  en  de  Secretaris  der  Sy- 
node en  vijf  andere  Leden ,  Predikanten  of  Ouderlingen. 

Voorts  is  bet  Rijk,  ten  opzigtc  van  dit  kerkgenootschap,  verdeeld  in 
10  provinciale  kerkbesturen  ;  zijnde :  dat  Tan  Gelderland,  van  Zuid- 
Holland,  van  N  O  O  r  d-Uo  1 1  a  n  d  ,  van  Zeeland,  van  Utrecht, 
van  Friesland,  van  Overijssel,  vau  Groninffcn,  y^n 
Ti  O  ü  r  d  -  B  r  a  b  a  n  d  en  van  Drenthe.  Deze  provitiei.de  bestu- 
ren zijn  Meder  in  klasscs  en  de  klasses  in  rinjjen  verdeeld.  Do 
klassis  vau  jUaastricbt,  welke  in  drie  rin<ren  verdeeld  i^ ,  staat  eehter  op 
lich  selve ,  en  behoort  tot  geen  der  gemelde  Provinciale  kerkbesturen. 
Be  PnmeiaU  Iserkbnturen  bïestaan  uit  de  Presidenten  der  klassikale 
besturen  p  benevens  eenen  Secretaris  en  eenen  Ouderling.  Be  klastikale 
leUure»  zijn  belast  met  bet  onmiddellijk  opxigt  ()\er  een  aantal  ge* 
altenten  9  tot  ééne  kiassis  gcbragl.  Be  ringvergadériugeu  dienen,  zoo 
om  in  de  >v;iarneniinfj  der  vacaturen  te  voorzien,  als  uni  d<;  bijecnkoii|' 
slcu  der  Predikanten ,  tot  céncn  rinjj  In  boorende ,  {jeniakkelijker  Ie  ma- 
keu,  alMiiede  ter  versterking  vau  deu  band  der  broederlijke  iielUos, 
niet  tot  uitoefeninfT  van  eeui'v  kerkelijk  besliuir. 

Dc  J'resbytertaaiuche  kerken ,  loo  EiiaeUche  als  Scholsche  fhÓMOTQn  hy 
de  Nederlandscbe  klassen  en  ringen.  Voor  de  fFfuUseke  hsrkm  bestaat 
eene  a&onderlijke  kommissie ,  uit  welke  één  lid  naar  de  jaarlykscfae 
y^irgadering  der  Synode  wordt  afgesonden.  'Gelyk  rcgt  is  toegekend 
.aan  eene^  ia  het  jaar  18:20  benoemde,  coTnmiuie  tot  de  zaken  dtjr 
JProiesianttcbe  kerken  in  Nederlandwk  Oost-  en  W est-Indiè'. 

Ook  zijn  nog  in  alle  de  provinciën  van  het  Rijk  aangesteld  ,  Provin- 
tiale  Kollegiën  van  toeziet  op  de  kerkelijke  admtitistratiën  bij  de 
JBervorntden ,  en  voor  de  klassis  van  Maastrichl  een  Kollecjie  van  toezitft 
op  de  finanliële  adniinistralien  hij  de  Protastantsclie  Gemeenten.  . 

£r  bestaan  over  het  geheele  rijk  by  het  Hervormd  kerkgenootschap 
45  klassen ,  129  ringen  en  gemeenten ,  die  bediend  worden  4oor 
.1434  Piedikanusn.  , 

JEKet  beroep  van  eenen  Predikant  by  de  Hervormde  gemeenten 
schiedt  op  zeer  Tcrschillcnde  wQzen.  Aan  de  meeste  ia  bet  regt  yof^ 
vrij  beroep  door  den  kerkenraad  toegekend ,  welk  beroep  editcr  door 
de  kerkelijke  goedkeuring,  en  ook  door  de  politieke  goedkenrinfj  van 
Z.  M.  den  Koning ,  baar  volle  beslag  ontvangen  moet,  In  andere  ger 
meenten  is  ,  of  aan  den  Koning ,  of  aan  de  Ambachlsheercn  en  Am- 
bachtsvrouwen ,  het  jns  jmtronatus  laïcalis  opgedragen ,  hetwelk  hun 
het  regt  geeft,  om  eenen  JLeeraar  aan  de  gemeente  ter  beroeping  vpof 
te  stellen.  Bit  regt  van  eottatie  wofdt  elders,  zoo  als  in  de  provinci^ 
Groningen,  op  die  vij^^e  uitgeoefend,  dat  de  nnieui  eelhUor  q{ 
^zamenlijke  collatorcn,  den  Lceraar  alleen  beroepen,  behoudens  Jsjeitr 
kelykc  goedkeuring.  Somtijds  heeft  de  Ambachtsheer  skcbts  bet  reg^ 
van  kalve  coUalie,  in  welk  geval  de  kerkeraad  eene  nominatie  vormt, 
waaruit  hij  alsdan  den  Predikant  kiest.  Elders  weder  beeft  hij  hcj^ 
regt,  om  mot  den  kerkeraad  mede  te  stemmen ,  tcrwyl  by  elders  allfe^ 


Digitized  by  Google 


104 


-  Int  ingl  m  agrettle  i»eft,  ilai  is ,  om  het  beroep  tan  den  lttb< 
'  ttoA  ffoed  of  af  te  keuren.   Weder  op  andere  plaatsen ,  hebben  «i({eb- 
geërfden  of  florcenpligtijren  het  regt,  om  eenen  predikant  te  kieien. 

Voor  de  Mngehche  Pn  shtjterianen  bestaan  er  4  {Gemeenten » met  twee 
kerken  ,  waarin  door  4  Predikanten  wordt  dienst  gedaan. 

De  Schotsche  Presbyterianen  hebben  maar  ééne  gemeente ,  mei  1 
kerk ,  en  2  Predikanten. 

Onder  het  ressort  der  fFaaUche  commistie  zyn  19  gemeenten,  die 
door  d5  Predikanten  bediend  worden. 

DiHiMonniBiii* 

De  DwtfUffeskukn  worden  dns  i^enoemd,  omdat  zij  beweren;  dit 
de  Christelijke  walerdoop,  alleen  aan  personen,  die  tot  jaren  vaa 
onderscheid  gekomen  xfjn  en  hunne  geloofsbelijdenis  afgelegd  hebben, 
bediend,  als  den  eenigen  waren  en  sohriltmatigen  doop  beschouwd 
moet  worden;  terwijl  zij,  alle  mcnschelijk  {jezafj-  in  zaken  van  {jods- 
dienst  verwerpende  ,  alleen  den  bijbel  als  re[jelniaat  van  {jeloot  en  leven 
eerbiedigen.  Men  noemt  hen  ook  Mennonieten  of  Menülen  ,  naar  Mcsfio 
8iaoTis ,  een  Friesch  Lceraar ,  w  lens  leer  en  schrülen  by  de  meeste 
Doopsrrezinden  In  groote  achting  staan.  Gdl>oren  den  13  JamiarQ  \W 
te  Witmarann  in  Friesland,  begon  hy  reeds  in  den  jare  ISSO 
of  1591,  in  zijne  geboorteplaats,  waar  hij  destijds  R.  K.  pastoor 
was ,  tegen  het  Pausdom  te  prediken ,  en  verliet  de  A.  K.  kerk  in 
het  begin  van  het  jaar  liiSG  ,  waarna  hij  in  1361,  overleed.  In  het 
eerste  rekkelijk  en  verdraagzaam,  liet  hij  zich  naderhand  bewegen, 
om  te  beweren  ,  dat  men  dezulken,  die,  wegens  onregtzinnigheid  of 
verkeerd  levensjjcdrag ,  nit  hunne  gemeenten  gebannen  waren,  niet 
alleen  vemiijdcn  moest ,  maar  dat  de  echtgenooleu  ,  indien  een  van 
beide  gebannen  was .  sich  Yan  tafdl  en  bed  moesten  scheiden.  Hrt 
bannen  geschiedde,  behalve  om  de  werken  des  vleesche»  en  grove 
lingen,  ook  om  geringe  misvattingen  en  om  bet  trouwen  met  persodeli 
van  cene-  andere  gezindheid  onder  de  Christenen,  of  zelfs  met  Doopsge- 
zinden van  eene  andere  soort.  De  meeste  Doopsgezinden  van  oateft 
tijd  wijken  ,  in  deze  ©verdrevene  gestrengheid  ,  ver  van  Mem^o  Simons  af  j 
makende  zijne  regie  navolgers,  zoowel  in  dit  ais  in  andere  siuiüicnt 
t^enwoordig  maar  een  zeer  klein  getal  uit. 

De  Doopsgezinden  waren  ,  juist  uit  hoofde  vnn  die  gestrengheid  m 
hunne  christelijke  gevoelens ,  vroeger  in  verschillende  soorten  ondef- 
acheiden.  De  voornaamste  waren  de  Vlamingen ,  de  Waterlaa- 
d era  en  de  F  riezen.  Hen  hdd  daarenboven  onder  hen  Dantzi- 
gers,  Gro  n  i  ngers,  Zwitsers  enz.  Onderscheidene  andere na- 
tnen ,  met  welke  men  eenige  kleine  afeonderiyke  gemeenten  van  Doops- 
gezinden voor  dezen  plagt  te  noemen ,  zQn  teeds  Toor  meer  dan  eelie 
eeuw  geheel  buiten  gebruik  geraakt. 

De  Vlamingen  en  Friezen  zijn,  onder  deze  namen  eerst  omtrent 
bet  jaar  1566,  bekend  geworden.  Onder  de  Doopsgezinden  in  Fries- 
land bevonden  zich  ondcrseheidenc  Vlamingen  ,  die  met  de  Frieien 
In  kleeding,  hüishouding  enz.  verschilden.  Uier  kwamen  eenige  andeit 
oneenigheden  bij ,  die  zoo  hoog  rezen ,  dat  de  Vlamingen  a&onder- 
Ifjke  vergaderingen  hielden ,  en  sedert  met  dien  naam  van  hunne  me- 
debroeders, de  Friezen,  onderscheiden  werden.  De  fVaterUtndicke  Docipt- 
aexinden  zijn  ,  meer  dan  tien  jaren,  vroeger  bekend  geweest.  Omtrent 
het  jaar  1554  en  1555  beweei-den  ecuige  Doopsgezinden  ,  in  Water* 


Digitized  by  Google 


HE&TORJttDE  EN  ANDERE  EEREDIENSTEN.  m 

iMid  en  U  ffoielkcr,  dat  dhd  éok  Cluteeiyken  hm  nlol  moQi  ai^ 
'Oefeneii,  ém  na  drie  voora%aande  Termaninjreii  aan  beu,  wien  men 
de  gemecnachap  wilde  onUeggen.  Deie  rekkelijkheid  werd  van  hunne 
^gestrenge  medebroeders  veroordeeld  ,  en  de  Waterlanders  en  Franekers, 
nii  7.e\\ti  in  den  ban  g[edaan  ,  za{jen  zich  {renoodzaakt  ai'zonderlykc 
>er|j'ail(  ringen  op  te  rijten»  Van  dien  lijd  af',  heeft  men  ae  met  deze 
twei3  bijzondere  benamingen  onderscheiden  ,  \an  welke  de  eer«te  tot 
up  dc^cn  tijd  m  wezen  gebleven  is.  Later  werden  de  Duopi«geziudeu , 
althans  in  de  provinciën  Greningen  en  Friesland^  naar  hunne 
meerdere  of  mindere  naauwgesetheid  in  leer  en  leven ,  in  f  ^  n  e  of 
groTe  Heniiien  verdeeld.  In  de  stad  Groningen  had  men 
uog  Toor  weinige  jaren  drie  onderscheidene  Doopsgesinde  •gemeenten , 
Danielijk :  die  der  Vlamingen,  in  de  Ond-BoteringcHraal,  die  der 
andere  Doopsjrczinden ,  inde  liardingestraat ,  en  die  der  Zwitsers, 
welke  door  Vermaners  werden  bestuuitl.  Na  de  vereeniy;ing  hebben 
»ij  allen  thans  ééno  kerk  ,  yelcf^eii  lii  de  eerst {rcnielde  straat. 

Vier  stukkeu  zijn  er,  die  de  Doups^ezindcu  vroeger  van  de  andere 
Christenen  onderscheidden.  Zi^  staan  uamemk  den  doop  der  bejaarden 
voor,   en  beweren  dat  het  ongeoorloofd  zij  eeuen  eed  te  sweren; 
voor  zich  zelven  het  veiligst  achtende  geene  wapeoen  te  voeren  ,  nooh 
de  bediening  Tan   het  overheidsambt  waar  te   nemen,  .  Echter  «yn 
er  eenige  Doopsgesinde  Leeraars ,  die  zich  nu  niet  meer  zoo  ab  voor- 
dezen,  weerlooze  j  maar  wraakloose  Christenen   noemen,  en  over  bet 
eedzweercn    en    bet    overheidsambt    op    zulk    ccnc    wijze  spreken , 
dat  *ij  ,   in  die  stukken  ,   met  de  andere   {jeziudlicden  bier  te  Lande 
genoegzaam  schijnen  overeen  te  komen.    £eni^e  weinige  Doopsgezin- 
den hebben  de  voetwasscbing  nog  lang ,  als  godsdienstige  plegtigbeid , 
'in  gebruik  gaoden.  By  eenige  anderen  werd  het  gemeentelijk  gebed 
in  stilte  gedaan.   De  meeste  Doopsgesinden  komen  in  dé  gevoelena  , 
die  tussehende  Gereformeerden  en  deEemonstranten  in  geschil  stonden  , 
iiet  naast  met  de  laatstgemelden  overeen.   Evenwel  ontbreekt  het  ook 
«iel  aan  Doopsgezinde  Leeraars ,   die ,   in   deze  stukken  ,  genoegzaam 
de  Gereformeerde  gevoelens  omhelzen,  en  zich  ,  in  het  ondervs  ijzen  der 
jeugd  en  in  het  opstellen  van  ieerredetien  en  gcloo£!»belydeni»sen ,  veel 
Van  de  schriften  der  Gereformeerden  bedienen. 

De  Leeraars  der  Doopsgezinden  werden  vroeger  op  vele  plaatsen ,  in- 
sonderiieid  in  Noord-Holland  en  friesland,  uit  de  be» 
kwaamste  der  Broederen  gekoten ,  en  trokken  dan  doorgaans  geen  of 
^ecne'  zeer  geringe  wedde.  Hierom  moesten  zij  hun  bestaan  «door  êièsk 
koophandel  of  eenige  andere  hantering  vinden.  £n  dit  was  de  TgMnu 
name  oorzaak  ,  dat  men  op  vele  plaatsen,  naar  gelang  van  de  grootte 
der  gemeenten,  zoo  vele  Leeraars  vond,  die  men  B  r  o  e  d  e  r  s- V  er- 
fuaners  of  Liefdepredikers  noemde  j  terwijl  ook  hunne  huizen 
des  gebeds  ,  vermaningen  geheten  werden  (1).   Elders  werden  jongeliu- 

fen  ,  door  geoefende  Leeraars  hunner  gemeente ,  tot  de  predikdienst  be- 
vaam  gemaakt.  Ook  plagt  men  wel  eenige  jongeUndeh»  dn kweduohai»! 


(t)  Il«a,  di»  aMer  ontroal  An»  Liel!leprtiUk«n  wmttAw  <•  wirt«n»  moeten  wlf 
V«rtt^MA  n«Ar  htt  laarboekj*  TOOr  d«  Doo psKestnde  f«ms««l«'«a 

uaanolijai    der  Rvmoatttsn  lach  e  gemeenten  eJi  Predikauteq  ia 

^e  No'ierlauden»  voor  1837,  ia  welk  Jaarboekje  men,  biz.  86-125,  een 
stukje  aantrelt,  gvliluid  De  zoogonuemde  LiefdeprodiLcrs  of  o»ge- 
•  tudeerdo  hoegArca  oader  d«  Mederiandacite  Doopagcs  iude  u. 


% 


Digitized  by  Google 


lOü  ALQBHEBll  OYERZIGT 

4n  AemomlraiitfiB  ie  Am  sterdam  U  htm  «hidereay  totdaC 
IMMI,  in  het  jaar  175l>,  iu  de  vereenigde  YUamsche  en  Waterlandacbe- 

gefDceBWy  ie  Am  sier  dam  zelf  (m-iic  k\keelvscliool  heelt  opgerio^t, 
wcrwaaris  xich  van  toen  af  ondcrsclicidi-nc  Doop'in-ezinde  joii{jeiingcn 
begeven  liebhcn ,  om  iade  licili;jc  m  cteosciiappcn  ondcrw  i  zen  Ie  worden. 
Deze  selioül  is  later  de  kweekschool  der  Alffeiiicene  Doops- 
geziude  Sucicleit  ter  L  ev  or  d  e  r  iiig  van  du  l^redikdienst  ^e< 
uoeuid  gewordea ,  loa  alt  aij  ook  iiü>^  iicei.  Sb  Predikanlen  der  Doopsge- 
stadan  wordea  door  de  Diakeoea ,  mA  tomUmnna§  dar  gemeeate , 
gdtoaen.  De  verkiezing  der  Diakenen  ,  die  in  soiuioige  gemeenten  kua 
lieheele  loven,  ia  anderen  echter  ilechti  eeoife  jaren,  aanblijven,  ge- 
schiedt ,  op  sommige  plaatsen,  zoo  als  eertijds  overal,  door  de  gezame- 
lijke  broederschap  ,  te  dien  einde  met  de  Predikanten  en  de  Diake- 
nen Acij;aderd  zijnde;  doch  op  vele  andere  plaatsen  uordt  die  ver- 
kieziiij^  duur  de  Predikanten  en  in  dieiisL  zijiule  Diakenen  jrcdaan.  In 
sommige  genieeuten  heeft  men  ook  Diakcueöüeu ,  die  dczeUdu  \«ijze, 
da  de  INakeaeB,  vefkoaea  wofdea. 

De  Doopsgcxindea  aijn  doorgaaai  bij  de  boogc  overheid  ▼«&  ons 
land  wel  geaien  geweest.  Ten  tijde  der  grondlegging  van  het  Gkseeke- 
BEST  oEfi  YERBOiiaaa  KiaaaMani  en  ook  iu  later  igd,  hekken  zij 
den  Lande,  'meer  dan  eens,  zoo  door  het  smoren  van  bommen,  bij 
belegeringen  ,  als  door  het  opschieten  van  j^^rootc  geldsommen  ,  waartoe 
lij,  door  sjiaarzaaniheid  en  eene  een\uudige  nerk^ame  levenswijze, 
eeue  eigenschaj)  dezer  sekte  bijzonder  eigen,  steeds  in  staat  %\aren, 
aanmerkelijke  diensten  bewezen  ,  en,  alzoo,  even  als  andereu  duur  huuuc 
wapenen,  niet  weinig  tot  kesckemiiog  der  vrijbeid  bijgedragen  (1).  Om 
deie  en  andere  redenen ,  beeft  men  kun  nu  en  dan  ook  bijzondere  gunsten 
keveiea*  Zoo  is  er  dikwijls  verklaard ,  dat  men  de  Doaffgeainden  niet 
dwingen  mogt,  om  ambten  ,  die  anders  niemand  afslaan  mogt ,  in  steden 
ef  op  dorpen  waar  ie  nemen;  terwijl  hun,  in  plaats  van  ecncn  eed, 
niet  meer  dan  ccne  verklaring  hij  maunenM aarheid  ol  met  ware 
noonli  ti  afgevergd  werd  ;  ook  heblien  llnnne  II  «oj;  M(»^H'nden  ,  op  huu 
irerz  ) i  lv  ,  nn  en  dan  brieven  van  voorschrijving  verleend,  voor  Itunoe 
\eiHii'ukle  geloofs^euoolen  iu  dcu  Paltz  en  Zwitserland. 

De  Doopsgesinden  bekken  ibant  wel  geene  eentrale  direelae,  maar 
«edeK  een ige  jaren  zyn  zy,  mei  utUondering  Tan  vier  gemeenten, 
a||nde  die  te  Aalsmeer  op  den  Uitweg  inde  Oude  Y  erma* 
üittg,  die  te  Aalsni  e  er  op  den  Uitweg  in  de  Nieuwe 
Vermaning,  die  te  Balk  en  die  van  Nes-Ballum-en  Hal- 
In  m  op  het  eiland  A  ni  eland,  t<tl  eene  Altfemeene  Doopsgezinde  S  o- 
cieteil  vercenigd.  Die  socitleit  heelt  iu  alle  provinciën  gemeenten, 
behalve  in  D  r  e  n  t  li  e  en  L  i  ni  1)  u  rg.  In  1*  r  i  e  s  l  a  n  d  zijn  de  lUi «  ^te  pe- 
mecnten  ,  waarom  ook  die  provuicte  iu  %ier  kla^sct»  verdeeld  is.  llelgcLai 
flemeenten  over  ket  geheele  rQk  ktkiopi  114  ,  en  dat  dar  Predikanten 
11^,  kekalve  de  kttde  Hooglcerarsn  aan  de  Kweeksckool,  die  ieder 
■jaasiyka  lea  peedikkenrUn  in  de  geniMiite  te  Aasterdaa»  wttar* 


(i)  Bewnsen  luprvan  vïn^t  itipm  in  dc  Proeve  Tan  de  wedorkoerigo 
j|l«tr«kking  tusschen  do  Kei^uriiii;  iler  NederlunJeu  en  de 
Doopfttjexiiiden,  uisdegodecld  iu  iiot  uieurgenicld  Jaarboekje  voor  <!• 
Doojpa gex i  u do  gomcentea  ia  de  N«derl  audeiii  Toor  tö?;. 


Digitized  by  Google 


UEAYOBMDfi  £N  ANDKEË  £Sa£DI£NST£N.  -  107 

nemen.  De  Tier  gemeenten,  die  niet  met  dc  Algcmecne  Doopsgezinde 
Sociëteit  vereenif^  syn,  worden  door  19  Lietaeprediken  of  Bfoe- 
ém'^^ramtwÈ  bediend. 

Ruemmmoi  Bmoomciak 

De  Remonstranten ,  ecne  {jczindhcid ,  <3ic  gcnoeg^zaara  alleen  in  ons 
Vaderland,  en  thans  daar  uuk  alleen  in  dc  provinciën  Holland  en 
1}  trecht  {jevonden  woixlt  ^  hrbbcn  dien  naam  onllei'ud  van  cene  re- 
monstrantie of  vertoog,  hetwelk  zij,  in  liet  jaar  1610,  ter  vergadering 
der  Staten  van  HoUand,  inleverden.  Hunne  tegeniUndcit  noemde» 
hen  Arminianm  naar  lAcerai  AanminI,  die  in  liet  hcgin  der  17de  eeuw 
Hooglecraar  in  de  godgeleerdheid  te  Leyden  was.  Dc  Remonstranten 
hchoorden  destydi  tot  de  andera  Hervormden  ;  doch  de  geschillen  over 
de  zoofyenaanide  vijf  artikelen ,  voornatnelijk  hetrcffonde  de  Goddolijkc 
■voorbeschikking,  met  hrI|Tenc  daaraan  vast  is  .  bqjoniK'n  lot^n  z()nhc\ig 

Sedrevcn  te  \»oicl('n  ,  dal  er  de  uitsluiting  der  l\euioiislranlen  builen 
e  Hervormde  kerk  op  volj|d«^.    Hunne  leer  'verd  in  Iiel  Durdsche  Sy- 
node van  den  jare  1618  en  1619  veroordeeld,  hunne  Predikanten  afge** 
^t ,  en  die ,  welke  «eiiferden  jte  Ldoven ,  dat  sy  «ieh  van  liet  prediaan 
jNMideB  onthoadeni  by  openbare  plakkaten  len  lande  nit|feh«inen.  Na 
den  düud  van  P^ins  M Aoam  «n  onder  ket  ttadhouderschap  van  sijoen 
JiroecU-r  FawniK  Heüdrie  ,  begon  dete  gestrengheid  ie  verminderen^ 
men  lid  zolfs,   bij  ooglinki'i^  ,  toe,  dat  de  uitgeweken  Pn*dikanten  , 
dc  ecne  na  dcu  anderen  ,  in  het  land  lenigkwamen.  Eerlang  liieldcn 
de  llcnionslranlcn  weder  openlijke  vergaderinfjcn  en  rigtlcn  te  Am- 
sterdam cene  kweekschool  op,  om  jongelingen  tot  de  pradik- 
dieust  bekwaam  te  maken .  Sedert  zyn  zij  door  de  hooge  overheid  .als 
vraedaame  onderdanen  aangemerkt  en  verdragen.   De  studenten  van  de 
kweeksebetil4er  Remonstranten  werden  twecnuwr*  jaart ,  door  aehl  Pre* 
dikantm  en  cenige  weinige  taalknndige  apsieneie  van  de  ffenusenten  van 
Jkmsterdam  en  Rotterdam,  onderzocht.    Toit  oe  |N3edikdienst 
K^vorderd  zijnde  ,  slaat  hel  bun  terstond  vrjj  ,  doop-  en  avondmaal  te 
bedienen,  ook  genieten  zij  dan  ro«!(ls  zekere  wedde,  en  zijn  verpligt, 
op  last  van  eenen  bea^orger  der  opejistaande  plaatsen,  aionune  Ie 
|>redikcn. 

Voor  de  RemonstrauiscJie  Broederschap  bestaat  er  eene  afzonderlijke 
MMMMie ,  Banengtileld  uit  drie  Leden  en  1  Secretaris.  De  gemeenten 
,TaB  dit  kerkgenootschap  zyn  in  drie'  klasses  verdeeld,  welka  by  de 
namen  van  eerst  e»  tweede  en  derde  onderscheiden  worden  enge- 
«ameniyk  ld  gemeenten  uitmeken.  Tot  de  eerste  kloêm  beboeren  de  f»> 
meenten  van  Amsterdam,  Hoorn,  Alkmaar,  Haarlem  en 
Jjeydcn-  e  n-N  o  o  r  d  w  ij  k  ;  tot  de  tweede  klassts de  gemeenten  van 
llotlerdain,'sGravenhage-cn-Delft,  Bcrkel-en-  Jileis- 
w  ij  k ,  M  O  n  rd  r  e  c  h  t  ,  W  a  d  d  i  n  g  s  v  e  e  n  ,  en  Z  c  g  w  a  a  r  t-e  n- 
Zevenhuzeuj  tot ,  de  derde  klassis de  gemeenten  van  Gouda^ 
.IFtrecbt"  en«  Amarsfaerty  Kienwpoort,  Zwammer- 
.diam*en  -  Woerde-tt «  li«ieawkaop  ,  Oude  -  Waterijig, 
.H  az  e  r  s  w  oude,  cn  Boskoop.  ,» 

Dit  kerkgcnoülscban  bezit  20  gemeenten  ;  die  door  24  Predikanten  bc' 
dieod  worden.  Jaarlijks  kort  vóór  of  kort  na  Pinksteren  wordt  er 
eene  alfrmi^'ciK»  vcrjyadoring  der  Rernonslrantsclie  Rrocdcrschap^  beur-* 
ieiings  te  Amsterdam  cu  te  Rotterdam,  gehouden*  . 


 ^ 

*  uiyiiized  by  Google 


m  ALGJKMSEN  OY£RZiGT. 

■ 

LOTHKRSCOBII. 


De  Luthenchen,  welke  hunnen  naam  ontleenen  van  dtn  Au{piff« 
tiiner  Honotk  en  lloo||[iceraar  in  de  Godgeleerdheid  te  Wittembergr^ 
Maitihiis  homm,  die   m  bet  jaar   14o9  te  Eisleben   in  Sakae» 

Seboren  was,  en  den  18  Febniarij  11516  overleed  ,  verschillen  |frootcii* 
eeU  daarin  van  de  Gereformeerden  ,  dat  zij  het  leerstuk  der  predes- 
tinatie verwerpen  en  den  zin  en  het  doel  van  het  H.  Avondninal 
op  eene  andei*e  wijze  nitlejrjren.  Zij  hoblien  sedert  lanjj  alom  in  d© 
steden  van  Nederlaxd  de  vrijheid  \;m  Godsdicnslucleninir  genoten,  met 
dit  voorrejjt  zelfs  ,  dat  limuie  kerken  openbare  {reboiiwen  waren, 
4lie  van  buiten  >uor  kerken  konden  worden  aangci&ien.  Het  was  hun, 
•voljcns  onderscliódene  hesluiten  der  Staten  vanTIollnnd  enlaatstciyk 
voljrens  een  plakaat  van  5  Fcbruary  ,  niet  {reoorloofii,  kerken  ten 
platten  lande  op  te  nglen ,  doch  hieromtrent  had  wel  eens  eenige  ooglo^ 
king  plaats,  en  men  heeft  hun  de  uitoefening  van  hanne  Godsdienst  allengt-- 
kens  op  eenige  plaatsen  ten  platten  lande  ver^^nndj  zoodat  er  reeds  in  het 
bejjin  der  vorijye  eeuw  ne  kerk  te  Zaandam,  dat  toen  noj  tot  de 
dorpen  gerekend  werd,  ééue  te  Bodegraven,  céne  te  Wil  d  c  r  v  a  n  k 
en  Sappeuieer  en  ééne  voorde  verdreven  Salzburgcr  Lniliprsclien  te 
G  roede  bestonden  ,  van  welke  laatste  gemeente  zelfs  dn  Predikant  door  de 
Algemeene  Stalen  bezoldigd  werd.  De  Luthersche  jongelintren,  die  genegen 
waren  sich  tot  de  predikdienst  hekwaam  te  maken ,  studeerden  vroeger  in  de 
talen,  historiën  ens.op  de  hooge-  en  doorluchtige  scholen  van  ons  Vader- 
land, en  in  de  Godgeleerdheid  onder  eenen  rredikant,  dien  daar- 
toe verkosen ;  waarna  zij  zich ,  om  Kandidaat  of  Proponent  te  worden ,  naar 
de  «ene  of  andere  Luthersche  hoogeschool  in  Duitschland  begaven ,  of 
wel  zij  volbraglen  ,  VM  den  beginne  nf",  hunne  studiën  aan  eene  of 
andere  Duilsclie  hoogeschool.  Tcr\^ijl  zij  nog  student  waren,  mogten 
ïij  alonime  in  di  Medfrlandeit,  in  het  bijzijn  van  eenen  Predikant, 
prediken,  uitgenomen  te  Amsterdam,  alwaar  zij  vooraf,  vo,>r  het 
ministerium  of  dienaarschap,  onderzocht  moesten  Noorden.  Beroepen 
aQnde ,  moesten  zij  nog  een  bedissend  ondersoek  doorstaan ,  waarna  zij  , 
door  oplegging  der  handen ,  tot  de  Heilige  dienst  werden  ingezegende 
In  hunne  kerkplegtigheden  verschillen  de  Ltttherschen  hy  ons  meer  of 
min  van  die  der  andere  landen.  Zy  hebben  gcene  altaren  noch  beelden 
in  hunne  kerken  ,  en  hunne  Leeraars  prediken  en  bedienen  hel  U.  Avond- 
maal niet  in  een  wit  koorhemd ,  zoo  als  op  sommige  plaatsen  in  Duitsch*- 
land  en  elders  geschiedt ,   maar  in  een  gew  oon  zwart  leeraarsgPMaad. 

In  1791  is  er  eene  tweespalt  tusschen  de  Lutherschen  ontstaan , 
waardoor  zij  in  twee  afzonderlijke  kerkgenootschappen  gescheiden  zijn  , 
van  welke  het  eene  zich  het  Ëvangdisc  h-L  uthersche  en  het 
«adereaiohlMt  Herstel  de  Ln  t  hersche-Kerkg  enoottch  ap 
Aoemt  (1). 

Het  Bnmgelisch  Luthersch-Acerkgenootschap  heeft  deao  afiiondorlijke  9 
oü^hoon  met  de  Hervormden  verbroederde  Synode,  welke  eenmaal 
*s  jaars  te  *s  Gravenhage,  vergadert,  liet  bestuur  tnsscbentijds 
is  opgedragen  aan  eene  Synodale  commissie,  uit  éénen  Presit- 
deut  9  éénen  Vice-President ,  vier  Leden  en  éénen  Secretaris  bestaande. 


(1)  Hén  sia  oorsprong  en  de  gcvo!g!ji  deser  gescbillcu  broeder  opgego* 
ven»  op  het  Art»  Amtboaii,  U,  197^ 


uigiiized  by  Google 


* 


fi£RVOailD£  &N  AhJmE  fiSREI>i£NST£N.  fOO 

kerkfjenootscliap  is  verdeeld  in  zes  ringen  ;  als :  1°  A  m  s  t  c  r- 
d  a  111  ;   5^"   K  o  1 1  o  r  d  n  ni  j   5"  *s  G  ra  v  e  n  li  a  (r  e  j   A^.  Utrecht; 

Haar  Ie  lu  en  O"  Groninjjen.  Het  tolt  4(j  (jemeenten  benevens 
11  filiaal-  of  b^jgemeeiitea ,  en  58  kerken ,  die  door  55  Predikaii* 
ten  en  %  vttite  ^ropoiieoteB  -  bedïeiid  worden.  Bebalve  de  tel  de  b»- 
^engeaoemdiB  ringeii  behooreade,  heetk  dit  kedmenoottcbap  no^r  ééne 
«cMeaate  Jtaattrlekt,  ééae  te  Paramaribo,  en  ééne  te 
Batavia  welke  gemeenten  ieder  1  kerk  ea  1  Predikant  hebben. 
Te  C  n  r  a  q  a  O  Mjn  de  Gereformeerden  en  de  Liitherschen  yereenigd  ^ 
hetwelk  bij  Koninklijk  besluit  ïn  het  jaar  18^5  bekrachlifyd  is. 
Voorts  hebben  de  Evangelisch-Lutherschen  nog  in  de  vroeger  ons  toe- 
behoord hel>bende  kolonie  |de  Kaap  de  Goede  Hoop  1  gemeente 
met  1  kerk  en  jL  Predikanten  ,  en  in  de ,  nu  Kngelsche  kolonie ,  do 

er  bi  cc  1  gemeente»  met  1  kerk  en  1  Predikant.  Ten  gevolge 
van  Z.  H.  besluit  van  Deeember  1816,  is  er  in  bet  daarop  voU 
gende  jaar  een  Seminarittm  voor  de  EvaBgeli>eb-*La« 
.tberschen  te  Amsterda^  opgerigt,  «aar  s(|,  die  daartoe 
ycbikthcid  hebben,  tot  bet  heilig  dienstwerk  worden  opgeleid; 
snoeiende  sy  eehtcr ,  die  den  rang  van  Theologtae  Doctor  willen  beko- 
jDen  ,  alvorens  bel  examen  daartoe  aan  de  Hoogesoliool  Ie  Leyden  afleggen. 

De   Hersteld  -  Luthersclien  bebben  mede  een  afzonderlijke  Synode , 
dat  eens  in    het  jaar  te  Amsterdam  vergadert   en  met  die  der 
Hervormden  en  Evangelisch- Lutbcrscben  verbroederd  is.    Tot  dit  Kerk- 
genootschap behooren  7  gemeenten  met  7  kerken ,  waarin  de  dienst 
•door  10  Predikanten  wordt  waargenomen. 

.   Te  Hoorn  bestaat  eene  Vereenigde  Lutbertche  kerk  ,  die 

noch  tot, het  £vangclisch-|jtttberseh ,  noeh  tot  bet  Hefsleld-IiatberBC^ 
kerkgevsolschap ,  of  liever  loowel  tot  het  cene  als  tot  het  andere  be- 
koort, want  bij  vacature  wordt  aldaar  de  nominatie,  gedeeltelijk  uit 
Evangelisch -Luthersche  ,  ('iMlpolielijk  uit  Hersteld- Luthersclte  Predik 
kaaien  of  Proponenten  zomengesteld. 

ISBAËLITËA. 

Wanneer  de  Israë  li  te  n ,  door  de  Christenen  vo^l  Jode  n  genoemd, 
aich  het  eerst  iu  de  Niduiahbsji  gevesltgd  hebben  ,  is  met  gecne  se- 
.kerheid  Ie  bepako ,  böewd  het  uit  leer  oude  en  echte  geschriften 

ontegenzeggeiyk  biykt,-  dat  «y  reeds  gedurende  de  13e  en  14e  eeuw 
io  Braband  jsijn  geieten  geweest,  terwijl  er  reden  is  ,  om  nit  die  zelidc 

SBsebriflen  op  te  maken,  dat  eenigc,  ofschoon  weinijjc  leden  van 
ie  nalie  zich  mede,  zeer  lang  voor  de  l(je  eeuw,  in  een  gedeelte 
der  Noordelijke  jNïderlanden  zullen  hebben  opgebonden  en  niet  geheel 
onbekend  zijn  geweest  (1)}  eerst  sedert  hel  jaar  1Ü12,  li\;bben  eehp 
ter  hier  te  lande  vrybeid  van  godsdienst  genoten  en  in  deselfde  regten 
en  vryheden,  als  de  overige  niet  Hervormde  ingezetenen  gedeeld.  Om* 
.trent  het.  aangaan  van  buweiyken ,  moesten  sy  zich  echter  gedragen , 
naar  de  politieke  ordonnantie ,  in  hel  jaar  1^80  uitgevaardigd ,  waar> 
by  bat  buweiyk  met  loodanige  bloedverwanten  verboden  wera,'waar^ 


(l)    Zij,  die  mrer    oralront    do    rioogcro    (geschiedenis  der  Igraelifpn   in  <?o 

Nkdeblandei»  wei  sclioii   Ic  weten,    lezeu  :    Iets   iiojjens  de  frOefucro  gc-- 

schicdcuia  der  Joden,  bier  Ie  leunde,  medegedeeld  iu  Mr»  U«  van 
WuN ,  iluissitlead  leven,  O.  I,  blz.  7^ii5, 


Digitized  by  Google 


110  ALü£ll££M  ÜVKaZlGT. 

toe  de  wél ,  naar  het  oordeel  der  Israëliten ,  vrijheid  verleende  ;  ook 
ttoud  het  huil  oict  vry  ,  luei'r  dan  ééae  vrouw  tv  huweu.  Voorts  moe- 
ten de  Isneliten  vroeger  met  g^ceoe  GhrittettVfofiw  Imim,  ten  waro 
deie  tot  de  Imëlituche  godsdienst  •vergin*'.  Thans  slaan  sü ,  mei 
alle  anden  inyeiatettea,  onder  deaeUde  wetgeving,  Z|f  i^nin  Portn* 
ffcsche  CU  li  oojrduit  sche,  of,  aoo  als  zij  zich  tkant>  «oemen , 
liede  vdni  tsc  h  c  1 1  r  a  1  i  e  te  ■ -ondffsébeiden.  De  eersten  ,  die  ^ 
in  de  jaren  1550  en  loUO,  in  frrool<*n  jjetale  uit  Portujral  herwaarts 
over*fek.ouieii  /ijn  ,  en  onder  welke  vele  aaii/i<'nlijk,e  en  verniojjende 
lieden  ge\unJfU  m orden  ,  houden  aieh  niet  zoo  [ycst  renj|  aan  de  inzettiih' 
der  Italthijaen  ,  als  inmiers  Toorhccn  hel  ireval  \«as  bij  de  laatsten , 
die  uit  Polen  en  Duitscbland,  in  deze  Uoden  (jckomen  sijn  ,  ca  er  de 
acrite,  verre  in  getal  ta  boven  gaan  ;  lenvyi  zij  sicb  neeslal  met  den 
koopbandel  (jfeoeren ;  ofseboon  tbans  velen  in  hooge  beschaving  uil» 
HMoten.'  Het  besiimr  over  het  Israè'litiuk  ieritfemoottehitv  is  thans  op 
jpdianrcn  aan  een  algemeen  kerkelijk  hoofdbestuur,  onder  den  naam 
van  Ho  O  fd-c  O  m  mi  ssie  tot  de  zajien  der  IsraÜlirlcn.  Dit  rol- 
legie  beslaat  uit  eenen  President  ,  eenen  Secretaris  en  vijf  Leden , 
die  door  M.  heuocnid  worden.  Het  komt  eenmaal  in  het  jaar  te 
Amsterdam  bijeen;  terwijl  pennanent  loopende  zaken  wordet»  behan- 
deld door  de  Leden  te  *8  (> raven ha{][e  nvonende  ,  als  daarloe  ,  overeen- 
komstig ï.  M.  beoalitigen .  gemajtigd  en  ^Gecommitteerd*  Het  ^Uegie 
van  (r(>c<minutteeMen  der  Hoofd-eooinnssie  vergadert  eenmaal  ^  iveeka 
cn  bestaat  thans  uit  5  leden. 

Kr  siJn  118  Israëlitische  (jcmeenlcn  in  ons  \  aderland  ,  vraaronder 
4  Portugesche.  De  Israëlitische  jrrrstelijkheid  l>e8laat  uil  8  Opper- Rab- 
bijnen ,  en  voorts,  naar  mate  van  de  l>ehoerie  der  {remw^nlen,  uit  Rabbij- 
nen ,  fieer.iren  en  Oefenaars  .  terwijl  het  bestuur  der  tvraalf  hoofdsynago- 
(|en  is  (>|»;M  dra^c4i  aan  Parnassijns ,  en  dat  der  kleine  gëmccuteu  aan 
Kerkniecslers* 

Kinai  KnaemoovsciApfiir. 

Behalve  de  opgenoemde,  niet  Room  scb-katholijke  Kerkgenootschappen 
beslaan  er  nog  kleine,  welke  ieder  slechts  op  óéne  of  ten  hoogste  op 
"twee  jdaalMM»  in  het  rfehcele  land  ««ene  ^^enieentc  hebben.  Tot  deze 
"mirdeii  «jcrck»*n(l  :  «Ie  (i  r  i  e  k  sch  e  g  eni  e  en  te  te  A  ui  s  t  e  r  d  a  ni  ;  de  En- 
ge l  se  li  e  K  pi  set»  pa  a  Isc  iie  gcuie  e  n  t  en  te  Amsterdam  en  te  R  o  t- 
terdam^de  He  rn  hu  Itersche  of  B  roederge  me  ent  e  te  Zeist; 

"^ereenigde  Christelyke,  voorheen  Doopsgezinde 
e»  Reraonstrantsche  gemeente  te  Doeknm;  de  Mallo- 
riaansobe  vere  en  i  ging  of  P  o  l  sb  r  oc  ke  r  s  te  Zwyndreehf) 
en  de  onlangs  gevestigde  gemeente  fier  Afgeseheidenen  van  het 
Hervormde  kerkgenoolsehap  te  l^l recht.  Vóór  ecnc  eeuw,  telde  men 
onder  de  kleinere  kcrk^enontschappeti  nnjr  onderscheidene  andere  secs 
ten  ,  zoo  als  <lc  R  ij  u  s  b  n  r  {|  e  r  s  o  1'  K.  o  l  1  o  i  a  n  t  e  n  ,  <le  R  wa- 
kers, de  Den  I  b  O V  i  .1 II  e  n  ,  de  L  e  e  n  h  o  fs  e  z  i  n  d  e  n  ,  de  JI  a  t- 
lemisten,  enz.,  du;  allen  geheel  of  ten  minste  grootcndeels  zijn 
verdwenen.  Ook  zyn  er  nog  7  Leeraars  der  kleine  kerkgenootschappen  , 
onder  welke  de  Grieksche'  geestelQke,  de  Engelsehe  Episcopajïiscbe 
Predikanten  en  de  Vereenigde  Doopsgei^de  ca  Reawnsliranacac  leer- 
-nar  sQn  begrepen. 


Ijiyiiizea  by  LiOO^lc 


DEPARTEMENT  VAN  DE  ZAKEN  DER  ROOMSCH 
KATUOLIJKB  SRRfiDIENST. 


'  'H0t  Bêportimènt  mn  de  tmkm  der  Roowmh^XMoê^  eênêiemi 

sli)»t  onder  het  beheer  van  eenea  Pi  ree  teur  Generaal,  en  éaê 
fae«ft  aiet' alleten  het  toeiigt  over  de  R  oo  m  s  ck- K» th ol  ij  k  e  n  v 
niaar  ook  over  de  R  o  om  s  e  h -K  a  t  h  o  l  ij  k  c  n  van  de  Oiiflo 
Clereiy.  De  op  bladz.  101  vermelde  Commissie  uit  den 
Raad  vao  State  onderzoekt  ook  de  zciken  der  Rooniseh-Katbolyk 
eeredieusi)  over  -welke  do  KoniB|[  goedvindt  haar  te  raadpicgea.  ' 

BaoMt-lUinouJKiik 

Sedert  de  Kerkhervorraing  ea  de  daardoor  veroorzaakte  verandering 
ia  de  rageriiuf  hier  te  bnde,  werden  de.  EootiMcli-Katholijkea  ia  de 
ytRtE!(i60B  miBaLAHOiN  te  Rome  niet  meer  ais  «ene  kerk ,  maar  als 

eene  bloote  zcndinjj  (mfsjfiV)  of  volkplantinjy  van  {jeloovigen  onder  de 
onregtzinnig-en  ,  aan[rcmerkt,  en  staan  nojr  heden  als  zoodani«r  onder 
den  naam  van  de  Hoilnndscbe  missie  of  z  e  n  d  i  n  [>[  hekend. 
De  Paus  bevestigde  freen  Aarlsbisschop  van  Utrecht  meci-,  en  de 
Bifdomoieo  van  Haarlem,  Middelburg,  Lecawardea,  Gre^ 
oingea  ea  Deventer,  welke  onder  dat  Aarlskisdom  bebeordeav 
Mtvm  ooit  van  kerkvoogden  kereofii.  Het  «enden  van  Priesters  werd 
leewvrtronwd  aan  eenea  Italiaanscben  Vice  -  Snperior  (plaatsvervange# 
van  den  Paus)  of  aan  eenen  Apostoliscfacn  Vicaris ;  terwijl  de-  Godge»* 
leerden,  door  vreemde  Biiachoppen  ,    tot   Priester  gedijd  verden. 

De  Godsdiensloefeniiin"  der  R.  K.   Mas  vroe(yer   door  gesLrenge  >vet- 
ten  beperkt.     Zoo  mojjt  {reen  Priester  dienst  doen  ,  ten  zij  bet  hem 
door«(le  Biiijj^eniee* leren  in  de  sleden  of  door  de  Baljnueri   ten  plat^ 
ten  lande  werd  toet^^eslaan.    £r  mogten  geen  andere  Priesters  zijn  | 
^Jm  geboren  onderdanen  van  den  Staat.    Gpordende  Priesters,  Ion- 
nikken  en  Jezuiten  mogten  geen  dienst  doen.   De  Priesters  moésten » 
in  kandeii  van  de  Re^rering,  op  kon  priesterl(|k  "woord  ▼erklarea 
en  door  kunne  kandteekeninty  bevestigen ,  dal  sy  oenen  afkeer  kad* 
den  van  de  stelling ,  dal  de  Paus  de  ondnrdanen  van  de  geboorsaam^ 
heid  aan   de  Overheid   kon  ontslaan ,  en   zich  verpligten ,   om  het 
tegendeel   aan   dv.   Leden  hunner  gemeenten  in   te  prenten  ,  en  he- 
loden ,  dat  zij  zich  niet  zouden  laten  gebruiken  ,*  om  eeniir  m>|(l  of 
geldswaarde,    uit   deze  Landen  ,    naar    eeninre   builenlandsche  kloos- 
ters ,   kweekscholen  of  kerken   over  te  zenden.     Zij  ino<rtcn  geeue 
|niosd||ke  bnllen  of  andere  kerkelyke  bevelen  afkondigen ,  of  gemeen 
naken ,  "vóér  dal  sy  die  oorspronkdyk  aan  de  Geoonunitteerdo  Raden 
kadden  vertoond*    De  KatbolQken  konden,  vóór  de  onwenteling  van 
ket  jaar  179^, geene openbare  bedieningen  bekleeden,  dan  alleen  krijgs^ 
ambten,  uitgenomen  dat  van  Veldinaandialk.    Zelfs  werd  er  in  173o, 
bij  de  Slatéü  (leneraal  een  besluit  {jenomen,  dal  alle  Oflieieren  ,  die, 
ten  tijde  A  an  Ininnc  aanstelling  ,  de  Gereformeerde  (iodsdicnst  l)eleden 
of  twg<MLaan  waren  geweest  ,  doch  naderhand  de  Hoon)s»-li-Katholijke 
aannanKMj  ,  of  zich  met  Uoom.sclijjezindc  vrouwen  in  het  huweljjk  be- 
gaven ,  van  hunne  krijgsamblen  zouden  vervallen  zijn. 

Yoigens  ket  eonoordaat ,  in  1828 ,  tusscben  den  Koama  nn  N»> 
WÊUMom  en  Z.  H.  den  Pmu$  aangegaan,  sonden  NoonD-NmBum» 
in  twee  Bisdommen  ayn  verdeeld  geworden ,  maa»  door  den  opstand 
in  België  is  kieraan  ceen 'gevolg  gegeven,  en  allei,  voor  als  nog, 
op  den  ooden  Toet  gebleven. 


Digitized  by  Google 


lia  ALGËMKENOVËIIZIGT. 

DoMoOandêehe  Mink  otZtnÜnq  motèL  Idestmrd  dooreenen  Yïee^ 
Superior,  die  teyeas  Zaakgelattigde  Tin  den  H.  Stoel 
by  Zyne  Majesteit  den  Koning  der  Nederlanden  if« 
£y  is  zamengutêid  uit  zeven  aartspriesterdommen  ,  te  weten  : 
bet  aartspricsterdom  van  Holland-e  n-Z  e  e  l  a  n  d  ,  dat  van  Utrecht, 
dat  van  Gelderland,  dat  van  Friesland  ,  dat  van  Z  a  1 1  a  n d- 
en-D  r  c  n  t  h  e  ,  dat  \  an  T  w  (;  n  L  h  e  en  dat  van  G  r  o  n  i  n  {j  e  n .  De 
H<  K.  gemeenten  ,  die  niet  lot  een  dcier  aartsprlesterdoainacn  belioorcn  , 
yovden  gerekend  tot  het  voormalig  Bisdom  of  Vicariaat 
Genejraai-Apo0tol\|k  van  *«  Hertogenbosch;  tot  bet  Yiear 
riaat  van  het  Toormalig  Bisdom  Tan  Roermonde;  tot 
bet  Vieariaat  van  Breda,  bevattende  bet  Hollandscb  ge- 
deelte des  voormaligen  Bisdoms  Tan  Antwerpen;  tol 
bet  Vieariaat  van  het  Land  Tan  EnTeatein  en  Megen, 
lijnde  een  gedeelte  van  het  voorma  lior  Hisdoni  van 
Lnik;  of  tot  het  Zeeuwsche  gedeelte  des  Bisdoms  Tan 
Gent. 

De  Vice-Superior  ia  de  Uollandsche  Zending  j  die  levens  Bisichop- 
pelijke  Comméftarii  m  kei  Zeeuwêche  gedeelte  wui  kH  BUitm  wam 
Gêni  is,  benoemt  de  Aartspriesters,  die  wederom  de  Pastoors 
en  Kapellanen  aanstellen.  Dew  benoeminjr  gesebiedt  in  bet  Vi- 
cariaat-Generaal Apostolijk  van  's  lle  r  toge  nbos  ch  en 
in  het  Vicariaat  van  Breda  doer  den  jédmtniUrateur  Apat^ 
lijk  ;  in  het  Vicariaat  van  het  voormalig  Bisdom  Roer- 
monde  door  den  Ficariiu  Generaal  Apostolijk j  en  in  het  V  ica  r  i  aat 
van  het  Land  van  Bavestein  en  Megen  door  den  V icariut 
Apostolijk. 

&r  xyn  in  Jfêord^Jfedirbuul ,  met  inhegrip  van  de  stad  HaasUïèht 
cum  anaeiis,  lllSS  dienstdoende  geestelijken ,  ala:  1  Bisschop  in^arti- 
bus  ,  8  Besturende  KerkToogden,  7  Aartspriesters,  9$  Landdekens, 
31$  Professoren  en  Praceeptoren  der  SetoiMnen ,  660  Pustoon  eo  479 

Kapclinncn. 

Op  den  1  Jannarij  18"7  bestond  dc  Roomsch-Kalholijkc  bevolkin|y, 
uit  897,874  zielen,  liet  gelal  gemeenten  of  standplaatsen  ,  anders  ge- 
zegd statiën,  parochiën  of  pastorijen  ,  beloopt  16J)i.  Er  zijn  7 G8  ker- 
ken, bijkerken  cn  kapellen,  liet  getal  der  nog  aanNvezigu  kloosters 
beloopt  11 ,  alle  in  Noord-Brahand,  van  welke  door  19 
'mannen ,  en  6  dtnr  81  Trouwen  bewoond  worden.  BoTendien  be- 
staan er  in  die  nrorincie  nog  enkele  religieuse  gestichten  Tan  lief- 
dadigheid en  onaerwys ,  die  de  boedanigheid  van  kloosters  niet 
bezitten.  £r  zijn  nog  slechts  twee  Beggijnhoven  ,  als  één  ia 
Noord- B  raband  te  Breda,  en  één  in  Noord-üoilaad  te 
Amsterdam. 

BoOUSai'KiTBOLlJ&EX  VAX  OE  GODB  CtEAEZU. 

De  Rwmu^KathoUjkên  van  de  oudé  Clensij  worden  door  bnnne 
tegenparty ,  Jtuuemiien  gcheelen ,  naar  Coaaiuirs  JAHsaan» ,  Bisschop 

Tan  1  peren  ,  die,  in  het  jaar  1638  gestorven .  zijnde ,  een  werk  orer 
de  rjeuade  naliet,  Augustinus  genoemd,  omdat  het,  naar  xijn oordeel, 

met  de  leer  van  den  Kerkvader  AucusTiaVS  overeenkwam.  Dit  uerk 
Mcrd  ,  do(  r  eetien  zijner  vrienden  ,  in  hel  licht  gejjeven  ,  cn  maakte  ter- 
stond soo  veel  geruchts  in  de  Spaansche  Nedcriai^den  en  in  Frankrykji 


Digitized  by  Google 


DEP.  VOOil.Pft  ,DpBi        #|i^IBIi8T.      t||  - 


fii8Sc]uqil>¥«D,irer9C^deoe  dAvalingea  ,  en  men  b|} veerde,  dat  daarya  vyf 
ftelling^ll  voorkomen  ,  die  geoordeeld  werden  mft  de  Roomsche  rcfjtipnpwg* 
hcid  te  strijden,  i'ans  I?ii?iüCEnTius  X  veroordeelde  deze  vyt'  steliiugeiïnj. 
bij  eene  biille  van  31  Mei  1633.  De  aanhangers  Tan  Ja!1seiiiii8  verwier- 
pen, loo  wel  als  de  Paus,  den  Retterschep  zin,  die  in  de  veroordeelde 
stellingen  opgesloten  Ia<r ,  doch  zij  beweerden  ,  dat  die  in  gemeld  boek 
m\  ;»er4^^  ^ftfigeiro(r^n.;.  ;,JH(  Jiewoog  Paii^/^iwimi  :  Y-M,  m 

jAHsnii^  ^iet  geYOiH|^qi,  ver<}Rn„  bf  in  4(9) '41»  i  4oor  beni,,^iH>Qgd 
niet  veroordeeld  waren,  bij  een  bnlle  van  voor 
kinderen  der  boosheid   te   ve^kVuifi  t  itelUngen  op  nieuw 

te  veroordcelen ,  in  dienzelfden  zin,  welken  er  Jinsenius  in  beoogd 
faad.  Hij  ging  nog  verder  en  eiselite ,  bij:  icelne  bnlle  yan  1^  Maart 
166tS ,  alle  (jeestel\j kea  eene  onderwerping  af^  zoowel  aan  zyne, 
constitutie  of  vaststelling  yan  bet  jaar  1656,  als  aaii  uie  vau,  i^-p» 
naa^  voqrz^a/L  IffnoG^KX^uf  X«  >  Aldus,  B|,oi}de»  d^  ;.sake<i  in  bf^i  t^^in' 
der  achttiende  eeuw,  wanneer  de  Yoorstandel«^•(i9r,  gey^tilenf  fan, 
JjAnmit  inidf»  yni|Kifln»,NaamJM»«ii.  kidh  (ipeDlttRer^.dan  i^T««f|i, 
verklaarden,  en  daardoor  eenen  vrij  hevigen  tegenstand  vaj^,,be(i 
fioonnfiche  bof  te  lijden  badden<    in  JMt  11(13   werd  4«  jbilUai 

of,  epnstitutie  UnigeuUus  uitgevaardigd ,  in  welke  honderd  ^n) 
eene  stelling  ,  getrokken  uit  het  boek  van  Pater  Quksnel  en  yop^ 
een  groot  frodeeltc  met  de  leer  van  JAiisE?iics  overeenkomende  ,  ycroofrr, 
deeld  worden.  De  Panssclijke  Nunciën  deden  hun  best,  om  deze  con- 
stilulie,  in  de  Veaeemgüë  iStuEnLAi^DErc ,  te  doen  aAuneiue/) ,  iietgeen  door 
da  Prkst^rs ,  die  hunne  jteihding  van  deze  Nuaeiën  jbaddan  «  ?ii  door 
ii9g  Tele  andar«n«  ^aan..lirar4L  SM  verwijdering  kouchoa  dcEM/aant 
nemer*  dpit  eQOf(titalie  an  4e  ainbangert  van  Jjuuniioe  2war4  ïtttusscben# 
w  jnar'ioft  jaar«  grodter.  De  laiiffttett,  iienda;  dat  de  statiën  of  ga 
snollen,  die  te  voren.4oOr  PjMSlvsrTafli  hnlinaa  aanhang  bediend wareii 
geweest  ,  bij  hun  afsterven,  door  aannemers  der  constitutie,  vervuld  wer* 
den,  waren  op  middelen  hetlaehl,  om  het  verval  ^ ^aX.  hunne  partij  hieruit 
Ie  duchten  had  ,  te  voorkomen.  Het  kapittel  yan  Utrecht  ,  dat  geheel 
uit  aanhangers  van  Jansekius  besUuid  ,  verkoor  ,  onder  oogluiking  der 
Regering  «  i&ekereii  Oohnbuus  Steeseovbn  tot  Aartsbisschop  van  IJtrepbj^  i 
die  in  hét  toekomende  de  landing  imlde  kwHien  diOcp*i  hOw  .wardlipr 
gewijd  doea  Ilaa«vioiii'JUB(4  ^«aut^  4b  4Apr<4en  Paipt  tot  Wspahop 
yan  Bahylofwe  ^asfaageMel^  doch'  n^^haad fhtl.vanwl  ^^ofjf^ 
naamde  Jansenisten  nediend  .  kebbandev  -  'vaU'  wujn  i  ambt  werd  afga9# 
«n  in4en  kaït  ged^na.  Mén  «enwche ,  met  vee^  onderwerping  ,  *s  Pausen 
bevestiging  op  deze  .verkiezing  j  doch  de  brieven,  .waarbij  dit  verzoek 
gedaan  werd,  bleven  onbeantwoord,  en  even  zoo  hebben  die  van  de 
Onde  Clerezij  ,  telkens  als  er  een  nieuwe  Bisschop  of  Aartsbisschpn 
verkozen  was ,  de  bevestiging  van  den  Paus  verzocht ,  hetwelk  dan  ook 
aliijd  sonder  gevolg  geldeveii  is.  Yan.  tQcn  af,  zy  geheel  van  4p 
«iMlea^lVHmiMii-Xatharijkaa  afgeschekfen  ^blev^n^  dodll  himnft  Mt» 
hangers  naiéeni  Meer  en  mner  in  aantal'.af.'!  '  -<  '\ 

AsH»  bH  hnoAL/van  devOnde  Cferesij  der  Roomsch-Katbolijkanrtijn 
thatta.da.:Aarti»btsitohop  vén*  ü-t »  e.e lkti.jeii  d*  E  i  s s c  h  o  p  p,e  p 
■van  Haarlem  en  van  DeT'e,nter^  Deic  veirvuUen  de  openya}* 
lende  statiën  met  Priesters  van  hu«ne  partij,  die  iu  het  Seni  1  i\ariu|p 
te  Amersfoort  hunne  studiën  volbragt  hebbeh.  Uet  Kapittel  van 
Iili*ech  t,  door  hetwelk  dc  Aartsbisschop  verkozen  Avordt,  begtaat^i^it  9  Ka- 
nonnikeu  ,  da  AftrUb^^fcboj^  en  df  iidkon.  d^acofidej:  begrepen.  Oo4«r 


Digitized  by  Google 


i '  ^n- fen  /  dié' (ial  van  Keftrd<>r  dei*  lióekcn  waérhcémt. 
'liitf'lkéitk^nófots^hap  teU  ibnns  2!5  statiën  oC  (|fekné<»rtëir  t7;.Iièl|l^ 
^Mii$i<Mf^  wclké  25  Pastoors  cn  »  Kai>t!llan6h^  rffftlj,    .ir.l.ini'*  M 

.  .öfiMR TEMMT  VAN  OOlUiOG.  i 

* 'Aan  liet  hoofêi -^Mt  hti  l>e/»fte^n^^  van^^  Maat  Koniu 

•itfNsirii-GHsA^ifttt^t-  'Dit  dcpartèilheDf>  A^>iii  tiriH»  :Afd««lin({«ü 

•j.../  ••«!•    "         i    '  •         II-,'»  i.' l  lïl'-.*  ,.  ■•  •  ; 

•  "  ê 

n-'.i  ..  .  .1.  |>4af»«Mém'  '     •  • 

,  :  •  ,  ,  ^  t  •  •  •  • 

1  .  i'   .     ,        .  ■  .       j  •  .  ü',  '  .... 

-  Hel  bcstniir  oter  dö  Laii  diB^(rt  is  «an  d«fl  Di  re  c  t  fe  o      e  n  é-  ! 
raai  van  Ooflojj  toevertrouwd,  aan  wfen  een  Sevretaris- 

Gene^aal  is  locgc\'oc{jd  ,  en  onder  wien  I  Directeur  voorde*  i 
MiJ^tairé  Zaken,  en  1  Directeur  voor  de  Adminiti* 

t  k«iti«  ^vierkiaan»  zihi;                >   -                                    '  a 
f4bt'lÉI]te.iliffrijk  »  tWiMi      vgf  «ro«4e  Mililttii<«  Kboli 

*iÉf  É(ii#<f*ë^  Mrmh  het'  Wflè  ift  MmenffeMteid  iiH  de  pMv.  Hel«  « 

la'ü'^  eii   Uttecht;   Kei   iweed^  uit  «e  |frw?«   Gel^^rland,  ^ 

O^ef  }j  ssel,  F r iesl  an  d  ,  Gron  i  QjDf  e  n  en  Dren  t  b  e;  ket  «Mr  i 

'  Ait  de  prnv.  Zeeland;  het  rfVr//^  uit  dé  -pnaT.  Noo)rd ra  band'  i| 

•Cfl  het  vijfde  uit  de  prov.  Limbnrjj.                                         '  , 

' "Aan  het  noofd  van  de  kHj(rsmagt  staat  1  Yeldmaar«^halk  ea'  | 

•1  Kolonel-Generaal.            ^'  i« 

^enetti/e  ito/*  bestaat  uit  ééa  iGéiiVf-aal -H aj oor ,  Kol6^  \^ 
itf^^ls,  litt|i<euaiit-ifLoloiielti,   Bajo<»M>   E«ra»)#  KAj^i^ 

4ttifrt,  TW^edA'^Kapiteins',  >ed  lEerfttS' Lnt'leiiaafï.  , 

"S)e  'MidHeftyifcir  Üaf  besUat  uit :  -P  I  a  a  t s  e  l  Q  k«  K  o  m  m  a  a  da  a^  i,^ 
t'etf  'y«fi  ie  tveedè  en  derde  k1asiei.ini  aat*ltlaa<tt<»fliiidorf  talT 


't'eti'  y«fi  de  tveede  en  derde  k1asiei.ini  att*ltlaa<tt<-flii}do»f  talT 

•ditf  'térste,  tweede  en  derde  klasse.  '  ; 

^*  'To*  het  Wapen  der  Inffmtetie  bcbooren  ,  behalve  de  49  bataillonS  ,V 

tl 


•kdlru  1 1  e  r  ij   en   8  v  r  ij  w  i  1 1  i  {]•  e  j  a  jif  e  r  k  o  r  p  s  e  ii  ,    1    »  f  d  e  e  l  i  n  g 
fff  CD  a  d  i  e  r  s,    2  b  a  t  a  i  1 1  0  a  9  j  a  [j«  rs  ,    11    afdeclin(yen  in^  ^ 
faiifcerie,  1,  algeméén  depd>t  der  landmag^t   en  ^  Q^f*  ^ 
-tftlri^e^nl^WonipaffnJiiin^  •>I;.'t»\  •„•  >.:'•:.  •» 
T'  feif  fieU  ^Wapen  aer  ifXavOtemf-ii^h  4*'  *f  d>o«iii%e«'^  kVir«« 
^1^1^% ,<>'••  ^r«ge4ii;rbti^»'!'li8^^te'  éraffUj'ridexf,   1  iregeaetfl  ^ 
lïW^tliT^il"en-  1   re  gf-em-enai  •ra'afi^rt*.  •  .i.  :  ' 

■  flëi^  'iCo^a  Mapéehmitée  bestaat  >  iMt>  9  nklmipa^yuïën  ;  lijnde  :  de  ^  '  ^ 
i  o^Tn  pag'nie     va  n    L n  x  c  m  h  u  r g  ,    die    van     Noord -Bra- 

b'an'd  en  die  van  L i  m  b  u  r  ,  en  uit  een  Teld'esk..»droa,  dat  .J 
*^il!  twee   kompajrnicn  is   zamenjjesteld.  >  .      i  ..    O  M 

ArtiUerie  is  verdeeld  in  15  B  i  r  e  c.t  i  e  n.  De  hoofdplaats  def 
Eerste  iéHUkrie-Bitêctie  is  s;évt*ti(rd  té  t»  Gi^a  ven  ha  ff  ef  diii  'dfar 
'VUkêiif  'iB'  ]!ltik&e|r«iij  «J^cudép  .Siprifc  «a-VliMi^f  «nf'die  dar 

rter«&  te  B  r  e  d  a ;   en  di^  (>der .  VijfÜe  te.  M  a  « f « r  i  c  li  t.  '  < 

<«i^fiel  l>epAl^^éffini€ aaii^^  ^  hrêÜlenevMM  bèiiaerd door  '1 

lèMetl  Dir ec  té  a'r  ^-«ah'vneiréeDeniQn  <|  e  r-D  i  rdeVe  ur  toejijevoegd  V^:/ 
-t».    Bet  Stapel  en   co  n  s  tructté  M  a  ga  tij  n  ia  te' JJe'Ut,*  >G( 
*dë' Ge«ch  u  t  gieter  ij  te  *s  G  r  a  v«e  n  h  a  fyc.  "^^ 
"    De  Vóornaatn^tte  Vesiinfjen  van  het  rij-k  rijn  :  B  n  r  je  n  o  p  Z  o  o  m  ,  'K 

Breda,    Bri  ell  e  y  Coev  o  r  d  e  n,   Delfzijl,  Geertruideo- 

Qor  i  u  rbaw.y  Gra.vc     Gr  0;a.i  n:ff  «n.^  'sHertoirtii-  '<i:«(i 


I 


I 


nBTAtmnrr  tan  oamxML  m 

bMek,  Ma  atlrieht,  Haarden,  Ne  Hl»  n  ,  Nijme^an,  Roar* 

monde,  Vcnlo,  V    r  c  ,  V  I  issingan   en  Willemstad. 

Tot  het  wapen  der  Artillerie  behooren  :  2  bataillons  veld« 
artillerie,  1  bataillon  vr  ij  willige  artilleristen, 
1  korps  r  ij  den  de  artillerie,  3  bataillons  artilleric- 
aationalc  militie,  1  bataillon  artillerie- schutter\j| 
1  divisie  poaionniert,  I  batailloa  arti  11  ari e*tTaaf* 
poritraio,  aa  1  artilleria-garnisoeoskompagnia» 

De  jilgemeemt  Bimelit  dir  tfeata  it  opgedragen  aan  aan  Gana^ 
raai  Maj  oor. 

£r  xijn  vier  FortificatieDirectiën.  Van  de  Eenie  ForUfit^ 
eatte  Directie  is  de  hoofdplaats  Utrecht,  van  de  Tweede  D  e  v  e  »* 
ter,  van  de  Derde  Vlissingen  en  van  de  Vierde  Breda. 
Korps  Mineuri  en  Sappeur» ,  bestaat  uit  2  bataillons. 
De  werkzaamheden  ,  verbonden  aan  de  dienst  der  correspondentiën 
op  de  hoofdpunten  der  telegraphisehe  Uniëuf  worden  door  de  Adju- 
Aanteo  der  O pperbe ▼elbabbera  Tan  de  Tastingas 
waargenomen ,  in-  weilfie  de  bedodUe  ponten  z\jn  geplaatet. 

Uet  Ardmsf  mm»  Oorloq  en  Topograpkitdk  Bureau  is  gevestigd 
te'sGravennage.  De  Koninklijke  Militaire  Aiademie  tt  d  r e  d 
Aan  de  Koninklijke  Militaire  Akadtmie  worden  jongelieden ,  dia 
«ich  tot  het  afleggen  van  een  examen  ,  ter  bekoming  van  den  rang 
van  officier,  wenschen  bekwaam  te  maken  ,  onderwezen  in  alle  die  kun- 
digheden ,  welke  daartoe  vereischt  worden.  De  studiën  dezer  Akade- 
mie  zijn  in  vier  studiejaren  verdeeld ,  zoodat  de  kadets  gewoonlijk  ua 
irier  jaren  tot  tweeden  Luitenant  benoemd  worden.  •  • 

Se  MÜUaih  AimmtMlfutk  wordt  gevoerd  door  Intendantaiideff 
eeriteentwaedeklatte,Onder-lntattdantandar  aar* 
8  te  ca  tweede  klasse,  Adj  u  net-In  te  ndan  te  a^  Aspirant-* 
lotandanten,  Kapitein^Kwartiermeesters,  Earsta 
Lnitenant-Kwartier  meesters,  en  Tweed  e-L  u  itenant- 
Kwartier  meesters.  Kr  bestaat  bij  deze  dienst  1  bataillon  trans- 
porttrein ,  1  kompa[;nie  werklieden  en  1  kompnijnie  hospitaal-soldaten. 

Aan  Ijot  hoofd  der  Geneeskundige  dienst  j  staat  een  Inspecteur- 
Generaal.  Het  Rijks  Hospitaal  ter  Instruclie  is  gevestigd  te 
Utrecht.  Er  s^n  bovendien  twaa  CfoiWsseiit •  üaipMsf» ^  na- 
Bielijki  één  te  Kymegcn  en  één  te  Maastriebt;  twee  ft^ 
dtHjke  Hotj^aUn ,  één  te  Delft  en  één  te  Gorinohaa| 
één  MÊUUair  H&tjtikud  ia  fW;  8  gamtsoetu  Zidmumïm ,  naoMH 
lijk:  te  ^s  Gravenhage,  te  BriaUa,te  Amsterdam,  te 
Groningen,  te  Kampen,  te  Bergen  op  Zoom,  te  Breda 
en  ie  Vlissingenj  twee  en  twintig  garnizoens  I  nfirmerièn ; 
als  :  te  x\  l  k  m  a  a  r  ,  te  A  m  e  r  s  f o  o  r  t ,  te  Arnhem,  te  C  o  e- 
vorden,  te  Deventer,  te  Docsborgh,  te  Dordrecht, 
te  Gouda,  te  Haarlem,  te  H a r  d  c  r  w  ij  k  ,  aan  de  Helder, 
ia  He  1  lêvootslnis,  teLeeu  warden ,  ta  Leydea,  te  Liei^ 
kenafaoek, 'te  Hiddelbarg,  te  Naarden^ta  NeazQn,ta 
Willemstad,  te  Woerden, te  Zntpben,  enta  Zwolle;  aa 
?\jf  itfdeUjkè  uekenitablissementen ,  te  weten:  te  Axel,  te  Hulst ^ 
te  S a s  van  Gent,  te  Sluis  en  op  het  Fort  Frederik  Hen- 
drik. Ook  is  er  nog  een  burgerlijk  Gasthuis  te  's  Herto- 
gen boscli,  tot  Hospitaal  ingerigt.  De  administratie  dier  etablisse- 
menten v»'ordl  gevoerd  :  bij  het  Jiijks  Hospitaal,  door  eenen  Directeur, 
bij  de  Gitrnizoens- Hospitalen  en  Ziekenzalen ,  door  Administra- 
t •  u r  s  .  en  bij  de  GarmtoiHS'Iufirmerièn  door  Menagemeesta-ri» 


Digitizod  by  Google 


1M  MiLdUM^KJH  Q,\.RS.llüT. 

Ikiar  echter  de  laatste  functieu  voor  iiet  meerendecl  door  Officieren 
worddü  «raai^geiioaicii ,  loo .wordt  bmi  «ok  <k  benamio^  Tan  Admi- 
■'ittralenrs  toegekend. 

\)r  CcuceshinflNjr  dianxt  f  MO  d*  .HMpltalen  ,  ZlekeBBalCB  *«! 
Wfinoeriëo ,  aU iiij  hel  lc{(cr,  wordt  waargtaonen  door  Eerste  Offi- 
cie ron  var»  gezondheid,  C  h  i  rii  r  g  ij  n  -  a  j  o  or  s  ,  Offi- 
cieren van  rrezniidiipid  vaa  de  tweede  en  van  de 
derde  klasse.  Apothekers  Yaii  de  eerttey  van  de 
^tweede,  en  vaai   de  derde  klasse. 

Er  is  een  InvaUedenhuti  te  Leyden  |Kvestigd,  waarm  varmiakte 
kfjygidipdtti  worden  opg^caoineD.  'BovendieB  ivordl'  nog  ,  door  kct 
/wsd»  tol  aatimoediging  ên  ondênÊtaninf  vam  de  gewapende  diaui  m 
de  Jf^derlandert  ,  ondmtand  aaa  nenniakte  en  verwonde  vordeditrers 
des  vaderlènds,  benevcm  aan  de  nagelaleae  keftrakkinge»  Tan  im  *s 
lands  krij(fsdien$l  f)|'(>snei)vcldcn  ^  uitgereiki. 

De  Generale  ttaf  ran  het  leger  ie  Vehlt  bfstaat  uit  1  Veld  -Maar- 
tchalkj  1  Kolom- 1,  fiing^erend  (^hefvandeuGcueralen 
.stafj  1  Geueraal-3I«joor,  belast  met  het  oppertoeiigi 
1^<i»i#éc  diettal  der  geaia  t«  welde:  1  Ge»erMit<-Majaar, 
Kèfla-mawda  Bt-de  r  ar  til  Ier  ie  ia  Talae^  1  Iniandant  der 
eersAe  klasse.  Directeur  over  de  adniints  tra  tiwe 
<^ienat.  bij.  k  et  legeer;  1  L  u  it  e»aB  t  -  K  o  1  o  n  e  1 ,  K  oa^ 
mandant  ran  hetHoofdkwurtier;en  1  Kapitein,  toe- 
gevoegd aan  denK  om  mandant  van  kctUooi'dkwartier. 

lict  Liiyer  te  Velde  is  verdeeld  in  drie  d  i  visie  n  .  pik  van  twee 
bri  jjaden.  Tot  de  Eerste  brigade  der  eerste  dhist'e  beliooron  :  dc  ja- 
gers van  VAH  Dia,  de  afdeeling  grenadiers;  het  eer- 
ste». kalJliUe'B  j  a  ger  s ,  en  ktt  ecrtte  en  ..t  weede  ka- 
iaiiUoiB  der  a-ektat^e  afdeeling  infanierie.  Tot  de 
Tweede  brigade f  het  tweede  hataillon  jagers  en  deyijf. 
de.  fd  e  eli n  g  infanterie.  Dc  Eertie  in'gadf  der  tweede 
diriine  hostaat  nil  do  N  o  o  r  d  -  II  r  a  h  a  n  d  s  r  h  e  j  a  g  e^r  a  ,  ea  de 
>  e  v  e  n  d  O  en  t  w  a  a  I  fd  c  a  f  d  e  e  1  i  n  {f  e  n  i  n  fa  n  t  e  r  i  e  ;  de  Tweede 
hrigndc  uit  de  koninklijke  jagers,  de  t^*eede  en  a  e  h  t- 
i  i  e.-n  deatdeeiingeu  ini'anterie.  De  Eerste  Brigade  der  eUrde 
JkHni/e  ia  aameagettejid  uit  het  derde  ea  vierde  ba  ta  i  1  Ion  der 
■liabtite  afdeeling,  en  oit  de  ^rheele  negende  afdeeliag 
«afan^erie;  de  Tweede  Brigade  m%  de  Noor d -HoUaDdaekt 
|afarf,  de  Groningseka  jagers^  an  da  iianda  au  laTaa» 
•ftiendc  afdeelingen  infanterie. 

I,  De  Kavttlhrie  hij  het  letjer  te  Velde  is  in  twee  brigaden  verdeeld, 
-.als:  Eerate  brigade:  de  afdeel  in  "[en  kii  rassiers  No.  1,  3 
en  9  ,  alsmede  het  r  c  g  e  m  e  n  l  1  a  n  r  i  e  r  s  No.  10  ;  Ttrecde  Brigade: 
,du^'egcniCDteu  ligtu  dragonders  i^o.  4  en  1$ ,  en  bet  r  e  g  e* 
^ven.t  knsaren  No.  6. 

'  V»  tterkte  van  het k^r  ka» ,  de  aekutlarij  niede  gerekend,  op  niiai 
1 1QP»000  man  begroot  worden. 

ZiiMAor* 

Aan  het  lioftCd  der  Zei-^nagt   staat  een   D  i  r  e  c  t  c  n  r-G  e  n  e  r  a  a  ! 
der  Marine,  aan  v ieu  een  Seerctaris-Generaal  loegevoeiyd 
-is ,  en  onder  vvien  1  Inspecteur;  en   1  O  n  d  e  r  -  I  u  s  p  e  e  l  e  n  r 
,0  O  r  d  e  u  i  l  r  u  s  t  i  n  g  ;  1  Inspecteur  der  m  a  r  i  t  i  ni  e  g  e- 
Jt^p/ftTfn;  1  Inspecteur  van  *t&yks  liin  kanen;  enl  Hoofd- 
jyiraok^^b         'iftiiki  it«omTa«rld.ia4^at  warkaaam.iïvu 


Digitized  by  Google 


1 


I>fiPART£tt£NT  VAN  OOALOO.  •  flf 

D«  Cofinnittte  tot  het  vinden  der  lengte  op  zee  ,  het  rerU  feren  der 
mikaarten  en  het  examineren  der  Zee-OffUiertn  bestaat  uit  1  Pretti- 
deotenSLeden.  ** 

De ifMiif  ii  lodeeld  mdrieB«ofd*Depart«meiiteii,  als:  M 
iÊMfét'ihpariimeni  der  Mmrimê  mim  ée  Bnidërme,  iMi  D  i  r  e  et  e  ut  ttf 
Ams  terdamenlOnde  r-D  i  ree  ten  r  aan  iiet  Nieii  we-Dilipl* 
het  Ifoofd-DepmrUment  der  Marine  ran  de  Matey  met  1  Directéar^ 
te  Rotterdam  en  1  Ond  e  r-D  i  r  e  c  t  e  u  r  te  Hel  Ie  voet  s  1  u  is  , 
en  lu't  Hnofd- Departement  der  Marine  van  de  ScheUfe  met  1  Direc- 
teur t«  V  1  i  s  s  i  H  ^  e  n.  Voor  het  Loodswezen  ,  de  f^uren  ,  tonnen  en 
bakens  rijn  2  Inspecteurs  als  één  voor  het  Hoofd -  Dcpar' 
terne  ut  der  Zuiderzee  en  één  voor  de  Uoofd7Departe- 
menien  van  deMaat  eade  Schelde,  beneveos  Onder-In« 
tpeetetirs,  namelijk:  1  »»»  den  Helder;  1  te  ^Te'richel- 
1  i  n  gr  ,  1  te  Groni'iige»,  1  te  #riell«  en  1  ie  Vlie-ato gen» 

£r  njn  5  Rijkt  wek/Êeptiimmerwerwtn  als:  1  te  Amsterdam,  lt« 
Rotterdam  en  1  te  Vlveiingen;   5  rijks  lijolNuien-  te  A 
sterdam,  tnïlotterdam  en  te  Vlissinp,i»n. 

De  Zeedienst  liestaal  thans  uit  12  Linieschepen  :  waaronder  2  van 
84  stukken  (d  e  Z  c  e  u  w  en  Nept  u  n  u  s)  j  G  van  74  (W  a  te  r  1  o  o  , 
K  or t  e  i>  a>a  r  ,  J  u  p  i  te  r ,  T  ro  m  p,  de  Ru  ite  r  en  Piet  Hein) ; 
1  Tan  64  <Zeeland);  %  Tan-  60  (de  Waal  en  Boggersbank); 
en  1  va»  114  (de  ftijn);  17  Frêgtttten^  vaarendtsr  14  rma  44  stuk- 
ken (l>iM»,  de  Am«tel,  d«  SelieVdie>  deSamère,  de  Mms, 
Bello>na,  Rotterdam,  PalemKang,  lason ,  de  Zwaan^ 
Ceres,  de  IJssel,  de  heh  eti  Holland,  en  9  van  32  (Ku^idice, 
Kenau  Hasselaar  en  Maria  Reigersbergen);  2  Gern.^prrrfe  Fre» 
gatten, ieder  van  21  stukkeu  (dcRnpcl  en  Algiers);  l'i  Korvetten  ^. 
waaronder  2  van  32  stukkm  (J  ti  n  o  en  Arn-o);  9  van  28  (de  Do  1  f  ij  n, 
Pol  lux,  d  e  Tri  toa  ,  A  l;i  la  n  le  ,  Ncliale  ii  n  ia  ,  Hi  pponienes,  A  j  a  X 
Boreas  en  Castor)  ,  en  1  van  20(de  Eendragt)  1  Gerateerd  JTervef 
van  90  stukken  (Amphitrite);  10  Brikken  rtm  18  stukken  (dn 
Kempfanan ,  de  Valk,  d'e  Fanther  ,Eebo,  Pegasns,  de  Heer» 
min,  Merk-tt-ur,  Venus,  de  Roerier,  en  de  Zwaluw);  8 
£iJbenc2ers^  4  Tan  14  stukken  (de  Vliegende  visch,  de  Postillon, 
d  e  Snellreid  en  de  Arend)  ;1  van  Ï2  (de  Windhond);  en  3  van 
8  (de  Gier,  de  Pelikaan  en  de  Brak);  1  Instructievaartuig  van  12 
stukken  (ürania);  4  Stoomboolen,  1  van  8  stukken  (Cerberus) ;  en  5 
van  7  sUjkkcn(Curacao  ,  Pho  e  nix  en  Etna);  3  Traiisportschcpen (Dord- 
recht,  de  Merwede  eu  Prins  Willem  Frederik  Hendrik); 
88  üraffelkamnmeerhooten f  waarvan  10  ^  1  mortier  en  8  «tukken, 
83  groot  medel  k  8  stnkken  en  46  klein  model  k  8  etnkken  \  en  18 
vecikananneerbooten  k  8  stukken. 

Het  horp$  Zeeofficieren  der  Nederbndsche  marine ,  aan  welks  hoefil 
1  Admiraal  geplaatst  is,  bestaat  uit :  Vice-AdmiraaU;  Schon* 
ten-bij-n  acht ;  Kapiteins;  Kapi  teins  -  Lu  i  tena  nt  s  ;  Lui- 
tenants der  eerste  en  der  tweede  klasse;  en  Adelborsten 
der  eerste  en  der  tweedeklasse.  Voorts  beell  men  Schrijvers 
en  Vict  n  a  1  icm  cesters  van  de  eerste  van  de  tweede  en  van 
de  derde  klasse;  Adjunct-Schrijvers;  Klerken;  Opper- 
stnnrlie-den  van  de  eerste  en  tweede  klasse;  Op^ 
persebippers  van  de  eerste  en  tweede  klasse:  Kon-' 
stapel-Majoors;  Oppertimroerlieden;  Tweede  Selifj»^ 
pers;  Bootslieden;  Eerste  Kuipers;  en  Botteliers.  -De 
Oeneeikmndige  dienst  staat  onder  denaelMcn  Inspecteur -Generaal 
als  die  van  de  landmagt. 


Digitized  by  Google 


119  ILGfiMSBN  OYBKZIGT. 

-  Zy ,  die  lich  tot  het  aAeggea  van  examen  als  Officier  by  de  Zeemagt 
villen  bekwaam  maken ,  worden  daanraor  toeppdaten  aan  kei  JTawidtfyt 
MiuHimtt  voor  de  Marine  dal  ta  Hedemblik  ia  fevasti^d. 
^  De  fieneethmdige  ékmt  hij  it  Mmrmê  woHit  iraargenomen  door 
Ghirurgy n-M aj 00  r 8  van  den  eersten,  van  den  twee- 
den en  yan  den  derden  rangj  Chirurgijns  van  de 
tweede  en  van  de  derde  klaaee.  Uti  MotpUaal  der  Marimê 
V  te  £  n  k  h  u  i  z  en. 

Aan  het  hoofd  van  het  korps  mariniers  staat  1  Schout  hij 
nacht,  t\jdeiyk  Inspecteur.  Dat  korps  bestaat  uit  twee  di- 
yitiën. 

EtMoaiM       mmiam  via  an  «  vi  um. 

.  Zy ,  die ,  het  tij  ter  see  ef  ie  lande ,  in  minderen  rang ,  dan  diaa 
Tan  Officier,  onafgebroken  twaalf  jaren  bet  Vaderland,  getrouw  eo 
xonder  menigvuldige  malen  gestraft  te  worden  ,  gediend  hebben  ,  be- 
komen eenen  broiuen  medaille,  welke  na  vier  en  twintig  jaren  dienst 
met  eenen  zilveren  verwisseld  wordt ,  terwijl  bij  het  uitreiken  van 
dezen  medaille ,  even  als  bij  het  verleenen  van  pensioen ,  één  dienstjaar 
in  tijd  van  Oorlog  voor  twee  gerekend  wordt.  Hun ,  die  na  den  opstand 
ia  België,  in  het  jaar  1850  tot  het  mobfle  leger  behoord  of  in  deyea- 
tin^i  dienst  gedaan  hebben ,  is  nog. tot  herinneriogsteeken  ioegeweaea 
een  metalen  krnis ,  yeryaardigd  uit  het  geschut,  dat  in  den  tiendaagschca 
vpldtagt  op  de  Belgen  veroverd  is.  Aan  de  verdedigers  der  Citadel  van 
Antwerpen,  in  December  1852,  is  bovendien  tot  aandenken  aan  dit  hel- 
denfeit een  afzonderlijke  medaille  toegekend,  en  voor  hen,  die  den  oorlog  op 
Java  in  de  jaren  18^-1830  hebben  bygewoond ,  i«  mede  een  aixonderb^jke 
ipedaiUe  bestemd. 

Yoor  de  Mflitaire  Regtspleging  heeft  men  een  Hoog*  Militair  Ge- 
ragUhef  en  Krik$raden. 

'Met  ifoog  Mtlitair  €kregUkoff  dat  lijne  zitting  houdt  te  Utreeht, 
te  sameogestetd  uit  negen  L  eden^  de  President  daaronder 
h^^repen ,  te  weten  :  twee  Rejrts  «mêleerden,  drie  Officieren 
Tan  de  Zcemajjt,  en  vier  Officieren  van  de  Landniagtj 
yoorts  zijn  daaraan  verbonden  een  Advokaat  Fiskaal  voor 
de  Zee-  en  Landmagt,  een  Substitunt  van  den  Advo- 
kaat-Fiskaal,  1  ProYoot  t-G  eneraal,  1  Grifiier  en  1 
^«hetitiiut  Griffier* 

.  Aan  de  jurisdietae  van 'dit  Hef  sijn  onderworpen,  alle  militaira  ea 
andere ,  tot  de  aee-  en  landmagt  behoorende  ,  personen ,  en  aalks  wcgwia 

alle  militaire  en  commune  delicten  ,  door  hen  h^aan )  toot  aoomrsa 
daaromtrent  bij  de  wet  {jeene  uitzondering  is  gemaakt,  en  voor  xoo- 
ver  die  delicten  niel  betreffen  *s  Lands  belastinjjen  ,  middelen  en  im- 

Ëositicn  te  water  en  te  lande.  Alle  de  dcfmitive  sententën ,  bij  het 
.oog-Militair  Gereglshof,  ter  eerster  instantie  gewezen,  worden,  alvo- 
rens die  te  prouunciëren  ,  aan  den  Koning  gezonden.  Bij  aldien ,  bin- 
nen verloop  van  veertien  dagen,  geen  bcfchikking  daartejren  inkomt, 
worden  zij  uitgesproken,  fie  sententiën  ,  bij  dit  Hof  in  appel  gewem  » 
hebben  kracht  Tan  arrest.  Het  Hof  vergadert  gewoonlijk  vijf  dagen  m 
iedere  week,  maar  hij  aaken,  welke  spoed  Yareiachen ,  kan  de  Fce- 
aident  buitengewone  vergaderingen  beleggen. 

De  Krijgsraden  voor  de  Landtnagf  hvs\Aan  uit  1  President,  xijnde 
een  UoQld-OiG«ier  van  bet  leger ,  en  6  L  e  d  e  n  (meeelal  3  JUpiteina 


Digitized  by  Google 


ni^4R?fijiwir  VAN  Qm4».  ii^ 

$  liuitenaDU).    i^j  cüeii  kv^gfruad  n^^mt       Auditeur  Mili^ 
Uir  de  fimctie  ▼an  opeiilMrai  Aanklager  en  tevens  yan  jGiriUie  Wiuir» 
Sriyttia  tifd  tah  vrede  Wi 4Hf^mikMUU9irs  alt:  1  voo«N.oor<U 
Braband,  1  voor  Gelderland,  Ivoor  Noord-Hollaady. 
J  vpor  ZHid-HolUnd^  1  V0qvi Zeeland,  1  vpor  Ulre.c|ni,. 
J  voor  Friesland,  1  voor  €t.t«ry#»cl,  1  V90r  ^rona^^i^n  cn 
Drenthe  co  1  \opr  Limburg.    Thans  zyo  cr  bovpndion  nog 
delijke  Auditeur^n  Militair  ,  ais  1  voor  «Ike  vesting  in  staat  van  beleg, 
en  1       den  Krijg»raa,dbij  het  le^jer  te  velde,  uelke  laalslo 
4e  eeuige  Perui^nente  Krijgsraad  is;   wordende  de  o\  ej  i^e 
op  yenme)(  van  den  Aiiditeur  Militair ,  door  den  Kounuaiidaat  va/i  d^ 
y|U«U^«|iar  bij  zijn.  vtrbliji' boudft ,  niti  de  OdWiam  Tim  bet  ga^nin 
Mi  dier  plaato,  byeengero^lieii.    Geen  vonnia»  depr,e«ien  Kry^r4»4f 
voor  de  Landmagt  gewezen  y  mAff  ten  uitiwer  geUgd  voorden ,  sond^T 
d^t  bet  door  bet  Ueey-Kiliuir  (ïercglsM  bekracbtigd  is;  bebaüve jljp;^ 
welke  door  den  krijgsraad  bij  be(  leger  U  \elde  gelegd  zyf^}  aks,  qiee- 
tende  deze  aan  de  goedliMrinf  T««  den  I^ffïftlrYeldwaanjBbalk  ihM 
derwurpen  worden. 

De  Krijgsraden  voor  de  Zetmagt  bestaan  ,  v^annecr  ceu  onkel  schip  in 
fse  is  y  uil  ^  L  e  d  e  n  ,  doch  anderzins  uit  7  Leden.  Tot  F  i  s  k  a  a  1^ 
fnSecretaris,  vord geuneeoiijk  een Scbrijyer  »i  ee»  Vit^tuaUeuMieS'r 

lurgikmo. 

mPABTSMSNir  YAlf  FINANOfilf, 

Hei  Departement  van  Financiën  beeft  aan  het  hoofd  eenen  Mlnis-r 
>er,  die  den  titel  voert  van  Minister  van  Financiën.  Deze  is,  onder 
de  onmiddellijke  hevelen  van  Zijne  Majesteit ,  persoonlijk  belast  met 
de  directie  van  Rijks  ScliaLkist ,  met  de  algemeene  administratie  va» 
aUe  Bijks  ontvangsten ,  en  met  bet  bestuur  van  alle  de  uitgaven  « 
velke  nit  de  sehatkiat  gedaan  worden.  Be  kieojange  en  de  jaarliik* 
iebe  begroetingen  van  tt^tlfllMlieeftca  W0i4en  door  hem.  «en.  Z'.  ml 
aangeboden ,  met  voordragt  teveni  van  de  middelen  ,  geschikv  om  die- 
Jn  ^ioftrijden.  D.e  lUaRster  van  Financien  alleen  beschikt  over  de  fond* 
jen ,  tot  de  scbatkiai  aao  bet  behoorende ,  docb.  niet  anders  dan 
nit  kracht  van  algemeene  of  bijzondere  autorisatiën  ,  door  Z.  M.  verleend» 
Hij  zorgt  voor  de  inslandhoudin^j  van  het  {5|Toothock  der  Nationale 
echnld  ;  voor  al  wat  betrekkelijk  is  tot  de  verevLniijjj ,  iuschnjvinjr  en 
voldoening  der  uit  's  Rijks  schatkist  betaald  wordende  pensioenen  j  voor 
^t  houdea  der  registers  van  de  in  gerceden  gelde^  gestort  vto^dfinda 
jbergtogien  j  en  voor  da  wtbetaling  enr  Urqggava  daamft*  Ui  lïjaiiba* 
^nkkkkg  van  Pnnidenf;  tan  iMi  AmorliMiüa  sfjiidihaaft,  kfitSL 
iMwgt  over  dtf  rigtige  renutedinf  dar  MatianaW  talwld  au  Mdara 
aangelogenbeden  d^aangaande. 

Het  Departement  man  Fimmeiën  is  verdeeld  in  11  afdeelingen  ;  aU  : 
de  General  e  Secretarij  ;  de  generale  Thesaurie;  'sRijks 
uitgaven,  waaronder  ook  de  pensioenen  behooren  j  de  directe 
belastingen;  de  in-  en  uitgaande  reglen  eu  Rijnvaart} 
/de  accynsen;  de  indirecte  belastingen}  de  comp tar 
^Ufteiti  bet  eoutentieua;  Jket  pjersoaeel;  en  de  p^fi#r 
ryen  an  verdere  middelen  van  vervoeg  r  - 

De  fittufüfe&wwlov  w  hH  diffmmmt  eass  F^ntüm ,  waawnade 


Digitized  by  Google 


«en'Sec^etarit  Géneraal  belatt  is,  heeft  de  beliandding  de 
aljemeene  ïaken.  .  •  i. i 

•   '           *  Gbhbralb  TamtrRiB.  '     *  • 

1h*Ge»erêiê  f%ciMirw> beëft  ImK Miéer  ov«rVAijk«  tehatkUt. 
Dift' Minimier  wordt  in  de  dirüolie  van  Rijks  schatkist  ea  de  algemeene 
eimir^le  over  *8  Rijks  ODivan{rstea  eas.  bijrrestaan  door  eeaen  Ref»- 
rtfikdaris  belast  met  de  Generale  Thesaurie. 

Alle  de  {relden ,  welke  in  '*  Rijks  schatkist  komen  ,  tonder  onder- 
«cheidt  van  bestemming^,  worden  vereeni^jd  bfj  den  Al{yemeenen 
R  ij  ks  k  a  s  s  i  e  r,  die  in  alle  arrondissementen  A  e  n  t  e  n  heeft,  j  door 
niidd«l  van  welke  hij  tegen  kwitantie  alles  onlvangt,  wat  bem  Toor 
i^kening  Tan  het  Rijk  wordt  aaogebodea ,  en  daarentegen  de  'Oêé» 
IMM*  berasted^  feodMo »  op  laftt  yn  éot  MinStter  vaa  HmiiMjiëB',  be- 
adkikbaar  tielt,  ééir,  waar  4ié  voer  de-  betal{ii|«ii  worden  tereiiehl; 
'  'In  elke  prd>mcae,  ii^  onder  de  bevelen  Tan  den  Minister  van  Fi^^ 
Finaneiën,  een  ambtenaar,  die  den  titel  ifOert  Tan  Adminis- 
trateur van  de  Schatkist  in  de  provincie.  Aan  de  pr^ 
^tV/cta/e  Administrateurs  van  "^s  Rijks  Schatkist  is  opfredra^ren ,  het 
toezigt  over  de  regelmatige  overstorting  en  veraiilMoording  van 
*s  Rijks  middelen  en  inkomsten  in  hnnne  provincie ;  te  dien  effecte , 
dat  zij  den  Minister  van  Financiën  bev ordelijk  zijn  voor  de  con- 
tr6le ,  welke  door  hem ,  in  betrekking  lot  *•  Rijka  ontrangsten , 
moet  worden  uilgeeelend*  lAj  hebben  seWe  geen  gelddyke  kas, 
ofsehoon  'op  hen  afgegeven  worden  de  orders  tot  betalina  ten  laste 
Tan  de  staalsbegrootingen ,  alsmede  ten  laste  van  de  bjjiondefe , 
iEbowel  Rijks  nis  provinciale ,  fondsen.  Tot  het  doen  plaatï 
hebben  dier  betalingen  beschikken  zij  ,  ten  gevolge  van  de  a«- 
torisatiën  van  den  Minister  van  Financiën ,  bij  assignatiën  ,  be- 
taalbnar  bij  de  Agenten  van  den  algemeen  en  Rijkskassier  in  hunne 
provincie*  .  ' 

'a  RiJES  OlfftATBV. 

«  -  .  i 

'In  bèt  besMTTaa  il«/it  uityetvên  mwtét  de  'Minister  irsin  finaa^ 
tien  bijgestaan  dooreenen  A  d  m  i  n  ist  ratenr  Tan  ^Rij'k'a  üit* 
l^ëTe  n.  Tot  diens  attributen  beboeren  het  beheer  en  de  terg  vdor  de  re» 
jielmatigc  voldoening  van  alle  schuldvorderingen  ten  laste  van  den  Staat, 

Het  jé mortisatie-Syndikaat ;  ingesteld  bij  de  wet  van  27  Decemher 
1822,  heeft  vervangen  de  generale  directie  van  's  Lands  Amortisatiekas 
en  het  Syndikaat  der  Nederlanden.  Het  bestaat  uit  vijftig  Leden  en 
wordt  gepresideerd  door  den  Minister  van  Financiën.  Het  dagelijksche 
beheer  der  talum  «en  dn  TOorl>ereidtny  Tnn>  al  hetgene  door  de  geheele 
%efgnderin9  Ta»  hét  Amortiiatie-SjiidiiMal ,  ter  Taldoening  aan  zijne 
instelling,  mort  worden  gedaan,  is  opgedragM  aan  eene  bijaondere 
Seitaniisiie,  den  titel  Tan  Permanente  Kommissie  van  het 
Arno  rt  i  s  at  ie-S  y  n  di  ka  a  t  voerende,  en  «it  den  Viee>President 
en  zeven  Leden  bestaande.  Jaarlijks  hopff  er  rf»np  zamenroeping  plaats 
van  alle  de  leden  van  het  Amortisatie-Syudikaat  ,  in  welke  vergaaering 
de  rekening  wordt  overgelegd  en  ^oorloopig  gesloten  j  alsmede  bepaald 
de  som  ,  die  in  het  volgende  jaar  tot  mkoop  van  schuld  xDode  kun- 
nen worden  gebmikt.     «  .    .  t  > 

De  Jdimnittrtttiê  4ir  dtmêmm,  wttUren  en  boadken,  «narlen  en 
ftegen,  in  Naonn-NiaiaLMin,»  mm-  Mver  die  onder  het  Amortisatie- 
Sjndikaat  behoort,  is  toevertrouwd  aan  twee  AdministratenrSy 
^ir  elk  een  re  sa  ortHSnder  aiob  hebben,  tftf  asiefa  «wwr(  batral:  de 


^  .-i,d  by  Google 


rovificiën  N  oord-Brabaiïdv  CreMerlan  d  en  Ot e ri] sse  1 ;  tol 

et  tweede  ressort  brhooren  de  provinciën  Holland.  U  t  r  e  c  h  t,  Fries- 
1  a  II  d  f  <i  r  O  n  i  I»  ;j  p  II  en  Drenthe,  terwijl  h  i  m  b  a  r  Troeger  toA 
helderde  en  Zeeland  tot  het  vierde  ressort  belioort  hebben . 

-De  Direclit  van  het  (inxttboek  der  Aattmale  Schuld  is  fift'\ esti/jd  te 
Amsterdam.  De  daarstelling  eu  inütaodhouding  van  dit  ^ruotboek  is, 
onder  |ieitoei%t  tm  ée*  Minkter  «au  FhMuioiëa  ,  op^jedi  a^en  oaneene 
komfnissieTÉB  teven  Leden,  wier  werktaamke'len  sieh  uitstrekken  tot 
afles ,  Wat  betrekking  beeft  tot  bet  grootboek ,  met  iritsoDderia(|r  van  de 
beiaKftg  'der  renten ,  velke  aan  het  Aniort  isatie-Syndikaat  is  op|redra<jen. 

Het  algemeen  burgerlijk  penstoen fondg  ^  "d»arf^esic\d  bij  Konink^ilL 
besluit  van  21  Jannarij  1856  ,  No.  97  ,  wordt  beiiecrd  door  eenen 
raad,  onder  den  titel  van  Kaad  van  bestuur  van  het  al-" 
Ijeracen  btirjjerlijk  pensioenfonds,  bestaande  nit  vier^ 
door  den  Konmg  te  benoemen  ,  l^den  ,  geadsisteerd  door  eenen  Se- 
cretaris ,  mede  door  Z.  M.  benoemd ,  uit  eene  nominatie  van  drie 
penonen ,  dbor  den  Raad  '«oor  te  dragen. 

Het  beheer  over  kek,  bt|  Koninkiyk  besluit  «an.  89  Mei  im« 
Ho.  10,  daargesteld,  pennoenfandn  voor  de  amibienare» ,  tót  'g  Kijkt 
mttvant^ien  bekoorenik,  is  tkans  insgelijks  aan  den  goiegdeo  Raad 
iqpgedra<]fcn .  In  iedere  provincie  bevindt  zich  een  Ontvanger,  die  met 
den  ontvang^st  der  inkomsten  van  bet  fonds  en  met  de  betaling .  der 
pensioenen  belast  is. 

Volgens  de  wet  van  21  Deceniber  1858  zijn  de  uitgaven  voor  1859 
betrroot  op:  ƒ  44,249,264,44 ,  als:  1,42^,000  voor  het  buis  des  ko-' 
iiinjrs  <  ƒ  $54,100,00  «oor  de  lecretarij  van  den  Staat  en  booge  CoUe^ 
gïën  j  f  TOT ,000  voor  bet  denartement  «an  buitenlandscbe  laken ; 
f  1,477^000  «oor  dat  tan  Justitie ;  f  8,0^^9,850  voor  Binnenlandseko 
znken  ;  f  1,878,1160  «OOT  de  zaken  der  Hervormde  kerk  ens.| 
^  400, 000  voor  de  xaken  van  de  Roomsch  Katholijke  Eeredienst; 
/•4,7i>0,000  voor  het  departement  van  Marine;  ƒ  19,348,374,44  voor 
dat  van  financiën  ,  f  11,000,000  voor  dat  van  oorlog  en  /  95,840 
Toor  dat  van  koloniën. 

De  {(ezamelijke  inkomsten  zijn  voor  bet  jaar  1859  geraamd  op 
ƒ  59,284,947,18. 

,  Ba&umiwii  n  iir  AMinBa, 

Ten  1^  éer:  oude  Graven  en  Hoeren  in  da  gewesten ,  waar  er 
«tilke  vami ,  «vist  men  van  goene  altoos  durende  acbattingen  en  bo* 
lastingen ,  levende  de  Graven  en  Landsbeeren  van  hunne  eijrcne 
■  goederen  en  inkomsten  ;  en  hadden  zij  ,  ten  dienste  van  den  Lande  , 
of  wel  bij  bijzondere  gelejrenbeden  ,  tot  hun  bijzonder  gebruik,  meer- 
der penningen  noodig ,  dan  verzochten  ilj  die,  bij  wijze  van  beden, 
van  de  Staten.  Deze  laatsten  kwamen  ongaarne  tot  het  inwilligen 
van  ccne  altoosdurende  belasting.  Keiier  Karei  T  kon  aelfs,  boe 
leer  bij  er  ook  op  aandrong,  niet  eens  eenen  stuiver  «an  ieder 
morgen  land*  «asta  tdiatting  bekomen ,  en  i^n  zoon  F»tps  I{ 
«erkreeg  niet,,  dan  jnet  yeel  mioei.te9.  eene  ne{Tonjange  bede  om 
den  oorïog  tegeO  frank^ik.te  ki^nnen  voeren.  De  kostoan  en  lang- 
durige oorlog  tegen  Spanje  maakte  weldra  liet  opleggen  van  nieu- 
we en  zware  bclastiogcn  noodzakelijk ,  en  men  vond  toen  zoo  veel 
aikeer  van  Spanje,  zooveel  zncbt  tot  het  Vaderland  onder  de  inge- 
zetenen,  dat ,  gelijk  als  Hooft  zegt:  «de  zaamelpenningen  uit  het 
»  diepste  der  borze^  ge.wi High,  werden  opgebracht ,  tfCr,  liefde  van  't  landt 
»  en  dé  vrybeit»rfli  dat  da  landsiten ,  gelijk  ni  Gioot  lieh  uitdrukt : 


Digitized  by  Google 


•  alles  ^vtn ,  om  aan  den  Hertog  tan  Aiva  ffeen  tiende  pennina  tu 
»  g^cven.  »    Na  het  einde  van  dien  oorlog;,  hd)ben  de  ^ederlaadersy 
doür  den  nayTcr  der  naburen ,  weini(]^  rust  genoten ,  zoodat  de  lasten 
eerder  vermeerderden  dan  verminderden,   en  hoewel  de  oorlog  nu  en 
dan  «el  eens  door  den  vrede  werd  vervangen,  konde  er  dan  toch, 
iMt  iMofda  Tan  den  ühnMdankiti. ,  aan  geen«  vwmiadrring  van  Maslifi^ 
mm  gedaelil  wméeu ,  iewQ^  ^  iMMlan  vanaettennienwtn  oodtf  ^.mmtUl 
JMor  gakUeeningen  of  vrywillige  giften  moesten  bestra^ao*  worden. 
Het  zoude  niet  weA  daeniyk  aya ,  alle  da  i>itiand>w  Uila»  ^ap  ia  Ui- 
len, ciif  dc  in(rczetenen  der  Vereemigdb  Nederlahdem  droegen,  eu  die  zoo 
menigvuldig  waren,  vooral  in  Holland,  hetwelk  iillijd  z>\  aarder,  dan  de 
andere  provinciën  ,  belast  is  geweest^  dat  een  onzer  >aiierlaiidsche  s<:hrijvers 
in  de   achttiende  eeuw  zeide  :  dat  alles  daar  belast  Wfis    behaUe  de 
laoht ,  die  men  inademt tarw^il  de  beraemda  Bfaaiaaaon;  zich  daar- 
anottrenlaldna  bel  kaoNn:  «  Ta  Rtfom  hai  nan ,  am  dan  Y lüamtaat 
atalkr^  ia  anken,  aalkea,  dia  ongehuwd  Mavan,  aapa  ayhaltia^ 
•  ai^elegd ,  maar  in  Holland  en  Zeeland^  moet  men  ook  van  lial  trou- 
a  wen  betalen;  ja,  het  is  zelfs  niet  geoorloofd  te  sterven.,  zfyider 
»  boi'tt^te  geven.»  Onderlusschen  kon  men  de  voornaamste  belastingen- 
onder  deze  drie  heiiaiuingen  brengen  :    Regten  op  inkomende  en  uit- 
gaande goederen;  Belastingen  op  vaste  (joedertnj  erfenissen  en  personen; 
cn  ImpoUen  op  de  verteringen  en  huisielijjten  ouuiay.    \  au  du  lukom» 
aten  dezer  belastingen ,  werd  door  da  Staten  dar  pmviaapëtti  door  wier 


inygctanan  a^f  wardan  apgehragt ,  ®^  graai  nadaalla  tan  he^oava  dar 

Cvtnaie  zelve  aangewend;  aan  gadaaUa  'ward  aohicr  jaarlj^  in  da 
▼an  da  Ganarahieits  Reken kaaar  afaigaatori  »  om  daanüt  da  al- 
gemeene  uitgaven  van  het  Land ,  en  ,  onder  dezen  ituonderheid  de  oor- 
logskosten ,  tc  bestrijden.  Het  bedrag  van  het  gene  iedere  provincie 
alzoo  ten  behoeve  van  het  geiueene  land  en  de  kas  der  Algemeene  Re- 
kenkamer storten  moest,  was,  naar  het  vermogen  van  elk  gewest,  over 
de  proviiu^ën  omgeslagen:  zynde  dil  m  het  jaar  IGi^,  ou  eeueu 
wafta  «oat  gebragt ,  en  datwcga  bepaald ,  dat  ^  ?4n  aika  nondard» 
^Iden ,  aouda  betaald  worden  door ; 

Gelderland   f  H  i  i\  t  2. 

Holland  :  -  117  :  14  t  8. 

Zeeland   «   8  :   1  :  i<h 

rtrecht   -    »  :  15  :  1^. 

Friesland  II  t  10  t  fl. 

Overijssel   •    5  :  10  :  S« 

StadenLande   -    5:15:  6. 

Drenthe  -    .    .    .  -   O  ;  19  :  10. 

/ 100  :    O  :  0. 

Doek  behalve  deze  verdecling  der  gewone,   was  er  nog  eenc  ai^ 

dere,  welke  plaats  hnd  in  bijzondere  beden,  en  op  ecue  eenigzin» 
•ndere  wyze  gescliiedea.  Iedere  provincie  bragt  tot  elke  JUoaderd 
^Ideos  van  deze  buitengewone  heden  hei  navolgende  op : 

Gelderland   ,    ƒ"  5  :  12  :  15 

Holland  •  58  :    6  :  4i 

Zeeland      •    .    •    .    •    •    •    •    •    •    -  9:    3:  8 

Utrecht  5  :  16  :  7i 

Friatland  ^-11  s  IS.»  91 

OYarQtaal  «  9  :  11  :  K 

8iad  an  Landa  -  5  e  M  t  7i 


Digitized  by  Google 


MPianXBHT  YAM  fJUXAHOSN.  f81 

Waarbij  iiet  Landschap  Drenthe  nog  éénen  gnl^n  betaalde.  Het 
heheer  over  de  alg^enioeno  geldmiddelen  vas  ,  "vóór  hvt  jaar  1791$, 
aan  den  iUad  van  State  toevertrouwd ,  en ,  behalve  hetgeen  du 
gewesten ,  overeenkomftig  bovMttaMdM-  onulag ,  betaalden ,  kwamen 
nog  ïn  *s  Landt  sefaatkut  de  gelden,  die  door  de  Generaliteittbnden 
werden  opgebragt ;  alsmede  die ,  welke  in  oorlogityden  nit  de  hralid- 
«iMtiin^reii ,  verheurdverkk  ringen  cni.  getrokken  werden.  V^lgena 
Art.  23  der  Unie  van  Utrecht ,  waren  de  ingftietCMH ,  aoo  voor  hun- 
ne personen  als  {joederen  f  tot  de  Yoldoening  der  ingewilligde  lasten 
en  regtcn  verbonden. 

Door  het  geduri(r  te  kort  komen  in  lands  middelen ,  moest  men  , 
on  en  dan ,  buitengewone  maatregelen  aanvi  enden  waardoor  allengs 
''s  lands  schulden  vermeerderden.  Vooral  zijn,  met  en  sedert  de  om  wen* 
teling  van  179S«  dese  seholden  aanmerkéiyit  toegenoinen»  xoodail 
de  opbrengsten  van  vroegere  jaren  de  betaling  der  intresten  niet  kon* 
den  Mstrydeo.  In  1831  bedroegen  de  schulden  s  aan  werkelijke  schuld 
OMurft^  procent  786,556,27^.  en  aan  uitgestelde  schuld  1,203,933,312 
te  samen  1,990,488,784.  Waarvan  België  volgens  de  beslissing  der 
Londensche  conferentie ,  eene  som  van5,000,0ya  ,  gulden  jaarlykacb* 
tenten   zal  moeten  overnemen. 

De  belastingen  ,  \%eLke  thans  in  het  Koningrijk  der  Nede&landes  wor- 
den geheven ,  kunnen  in  vier  hooidsourten  onderscheiden  worden ;  te 
«eten  in:  Di  recte-be  la  §  ti  nge  o  j  In-  en  Uitgaande  reg» 
teni  Accij  nsen  en  Indireete  belpatia  g^n* 

Dn  Hiniiter  van  Financiën  ataat  aan  bet  booM  van  bet  beftnnr 
4ivcr  alle  dese  belastingen  en  regten.  Aan  hem  is ,  \oor  iod«r  der 
^er  opgeooemde  vakken 9  toegevoegd  een  Eefe  re  ndaris,  |er«yt 
voor  de  drie  eerste  soorten  daarenboven  aan  het  Ministerie  van  Fi- 
nanciën zijn  verbonden:  een  Inspecteur-Generaal  der  Di- 
recte belasti  n  g  en  ,  in-  en  uitgaande  regten  enaccijn- 
sen,  en  voor  de  Rijnvaartregten  een  Inspecteur,  onder  dentitel  van: 
Inspecteur  vuur  de  Rijnvaart  op  het  ^ederiandsch 
If  rond  gebied* 

Tot  de  IHnete  helastmfm  beboeren  l*".  de  Grond  lasten, 
liet  Peranneel  (geheven  naar  de  6  grondslagen,  te  weten »  naar 

de  huurwaarde  der  gebouwde  eigendommen,  met  de  aanhoorige  erven 
en  gronden  ;  naar  de  deuren  en  vensters  i  naar  de  haardsteden  ;  naar 
het  mobilair,  dat  in  de  gebouwde  eigendommen  gevonden  wordt  j 
naar  het  getal  dienstboden  en  naar  het  getal  paarden  door  de  schat^ 
jihgUgen  gehouden  wordende )  j  en  3**  het  Patentregt. 

In*  n  UnsAMBn  Bmtmi. 

T«t  de  /n-  en  mUfOttmêe  ttgUn  beboeren :  degoederen^ 
'^SLr  e  n  en  koopmanschappen,  die  het  Rijkwordem 
in-,  uit-  en  doorgevoerdj  2®.  het  tonnegeld  der  zée-« 
schepen;  3°.  de  bniten*  en  binnen  vuur*  ton-  en  hm* 
kengelden  en  4^  de  R^j  n vaar tr egt eiu 
•  .  »  » 

AcCIJNSfiS. 

Tot  dn  .^IfldpM^  beboom:  een  Impost  op  bet  louA;  da  neep  ; 
Itti  geslffibt^  bet  genaali  b#  liiiitva  landt  eb  fn4i>t»« 


Digitized  by  Google 


lil  AL6£]I££N  OVXaXiGT. 

1 0  e  r  d  ;  hel  binnenlatidsch  {jedistelecrd;  dt  binnen^ 
iandsche  bieren  en  azyaeu^  do  suiker;  den  t u r i ,  eo  do 
«teenkolea. 

IvMBien  BuAsnifciR» 

Tol  de  Indirecte  belastingen  befaooren  ét  Registratie-,  Ze- 
gel-, Griffie,  Hypotheek  en  Stt «eest ie r egt e n;  S*.  htit 
kadaster,  en  9*.  ^  Loter||en* 

CoBtTABUJTUT. 

De  afdeeling  voor  de  Comptabiliteil  is  belast  njel  het  ondortoek  en  de 
wifieatie  Tin  veraatwoording  der  OntTangers «  alsmede  van  alle  on* 
kasten  en  uitgaTea ,  die  mt  de  middelen  werden  bestreden ,  mitsga-^ 
ders  inet  het  teeiig^t  over  den  borgtogt  der  coinptablen.  Br  bestaan  vier 
Verificateurs  der  Comptabiliteit  in  de  provkicicn,  als:  één  voor 
Noord-Brahnnd  en  Zeeland;  ét-n  voor  Gelderland^ 
Utrecht  en  Over  ij  ss  cl;  vvn  voor  Zuid-  en  N  o  o  r  d  -  H  o  1- 
land;  en  ééu  voor  Friesland^  G  r  o  n  i  n  {»■  e  n  en  Drenthe. 

Voor  de  Jieyixtratie  zijn  ert^ee  Inspecteurs-Generaal,  een- 
Hoofd-I  nsuecleur ,  twee  Verificateurs  der  eerste  klas- 
te,  en  een  verificatenr  der  tweede  klasse  aan  het  Miaia* 
tane  Tan  Finaneiën  «erkiaam. 

Het  bestuur  der  Griffie  regie  n  is  met  dat  van  de  RegiatTatie-  en 
Suecessieregten  vereenijrd.  —  Dc  Minister  is  bet  Hoofd  daarvan  ,  even 
als  van  alle  Adniinistratien  der  Bclastinjrcn  ,  waarvan  het  beheer  in  de  Pro* 
vincen  uitjjeoelend  Moordt  ihmr  de  Hcercn  Gouverneurs,  daarin  geas- 
sisteerd door  Provinciale  inspecteurs  voor  elk  \ak  on  de  noodige 
Inspecteurs,  Verificateurs  en  Güutroleurs  in  de  oaderscheideno 
Terdeelingcn  der  Profineiën. 

De  Dinciüwan  *f  JE^'Ai  siyel  bestaat  «t:  1  Verifieatenr  der 
•erste  klasse,  1  Controlenren  1  Gomm ies -expediteur. 

Van  dne  takken  van  inkomsten  is  hel  bestuur  in  da  provineiëik 
opgedragen  aan  den  Gouverneur,  kij{restaan  door  eenen  P  r  o  t  i  n- 
vialen  Inspecteur;  terwijl  voor  het  torzifrt  en  tol  de  ontvangst 
in  de  provinciën  gev^one  InspecteurK;  Verifioateursj  Ont- 
vangers en  Controleurs-magaz^inmeeslers  voor  heti. 
buitengewoon  zegel  heslaan. 

Ook  van  bet  Kadaster  is  de  Minister  van  Finaneiën  bet  eenig  ba» 
atorend  Hoold ,  met  medewerking  van  de  Heeren  Gouverneurs.  £r 
bestaan  voorts  Provinciale  Bewaarders  en  BQBondere  Be-> 
waard  ers,  welke  laatste  thans  ia  vereeniging  gebfagt  worden  aeatda. 

Bewaarders  der  Hypotheken. 

Bij  de  Koninklijke  j\  ederlaudsche  Loterij  iseenOnlvanger-Gcnfrr 
raai,  belast  met  de  koUekle  en  de  voldoening  der  prijzen  en  premiën. 
Hij  geeft-  de  loten  uit  voor  zijne  eigene  rekening  en  risieo ,  ten  kantore 
generaal  in's  Gravenhage  ,  en  door  de  G  ek  walif  iceei  de  koll oktaura- 
en  Ovi  i  va  n  ye  r  s ,  welke  hy,  in  de  veoraaBmste-steden  tot  dat  eiade  aan» 
•telt.  Bovendien  is  er  een  Directeur , die  bet  beboer  voert ,  averaUea 
wal  de  trekking  der  lotery  betreft,  die  de  zorg  beeft  voerde  bewanng.defr 
bussen  •  en  tevens  voor  hel  vergaderen  der  nummers  en  der  prysen. 
Ten  overstaan    van   den    Directeur   en  verder   daartoe  aangewezene 
autoriteiten  en  ambtenaren  ,  geschiedt  de  trekking  in  het  openhaar  te 
*&  Gravenhage.    Dc  Directeur  zorgt  ook  voor  de  uitgave  der  dagelijk- 
schtt  lijsten  g«durcnd«  de  trekking.    £r  mogen  geaoft  lotoryÜn,  zëlfs- 


Digitized  by  Google 


DEPARTEMENT  VAN  FINAKGIEM.  Wk 
Bit»  nvt  weiaftdb»  oogmerkcD,  aondbr  tMitimwiff  no  Itft  hoifir 

CtmiRtni* 

Di^  contentieuze  znk,m  worden  aan  het  Ministerie  van  Financiën  bij 
eene  al'dcelinfj  behandeld  ,  terwijl  er  in  de  provinciën  Ryks  Advo- 
katen  zijn,  bijzoader  door  de  Admioistratie  ter  verdedigiQ|f  harer 
regteu  aangesteld. 

De.  Afdeeling  fakende  hak  Parf«mel  der  anitaarea  ISj  hei  Miaut»* 

ric  van  Financiën  adviseert  den  Miniiter  op  alle  laken,  JbetrelTendo» 

de  benoeming,    aanstelling,    snspensie  en  demissie    van  ambtena- 
ren \oor   de   Midd»^!cn ,    het  toezigl    op  hun  gedrag ,  en  de  te  ne- 
<  men  maatregelen,  om  die   ambtenaren  tot   hunnen  pügt  te  houden. 
Alle   ambtenaren ,    tot   den   graad    van  Ontvanjrcr  injyesloten ,  als- 
mede de  Surnumerairen  worden  door  den  Koning  ,  die ,  tu&schen  dèa> 
rang  van  den  Ontvanger  en  dien  van.  Konnniet,' door  den  Mitttler,' 
«a  alle  aodcM  mindere  beamirten  door  de  GonveMurt  benaund  en- 
aangesteld.  Het  opperbettuar  onrer  de  «iddelen  4a  in  de  provineiën  op-* 
gedragen  aan  den  Gon  verneur,  welke  daarin  wordt  Ingestaan  door 
eeaen  provincialen  Inipeeteur.   Voorlt  bcttaat  er  in  iedere 
provincie  een  H  oo  f  d  -  I  n  sp  e  c  t  e  n  r  ,  zijnde  een  ambnlnnt  anible- 
Baar ,  belast  met  het  aliyeineen  loezigt  op   alle  lie  deeien  van  den 
dienst,   terwijl  iedere  pro\incle,  voor  de  administratie  der  middelen,, 
in  arrondissementen  is  verdeeld,  aan  welker  hould  een  Arrondis- 
sement s  -  i  n  s  p  e  c.t  e  u  r  is  geplaatst ,  die  onder  zijne  bevelen  tea 
aeker  aantal  Gontroleuri  heeft ,  meer  onmidddKjk  belui  met  het  toex 
ligt  op  de  deelen  van  de  dienst,  welke ,  naar  plaatselyke  omstandigheden ^ 
aan  hunne  sorg  sijn  toevertronwd.    Er  bèitaan  over  bet  geheele  Ko- 
ningrijk 29  ar r O n d isse men  t en /  verdeeld  in  106  contr61es. 

De  bdaatingeh  ,  regten  en  aceQnsen  worden  geïnd  door  Ontvangers, 
daartoe  etpressclijk  benoemd,  en  gesurveilleerd  door  Y isi te ttrt^ 
Commisea  en  Upsieuers. 

P0STEA1J£K  EN  TEKDEaE  aiDBlLEV  VAX  VSBVOEa. 

De  Administratie  der  Potterijen  n ,  onder  bet  oppertoeiigt  Tan  ém 
Minister  van  Financiën ,  opgedragen  aan  eenen  Referendaris, 
bij  wien  tevens  een  Inspecteur-Generaal  fungeert.  Aan  de 
éiitrAt^ekmntoren  wordt  de  dienst  alleen  door  eenen  Distribu- 
teur verrigt.  Aan  bet  hoofd  étt  p9ttl(antnren  zijn  geplaatst:  eea 
Directeur  en  een  Controleur,  of  wel  een  Directeur  alléén, 
onder  wien  ^^eder  onderselicideuc  Co  ni  ni  i  es  en  werkzaam  zijn.  Er 
lijn  iji  het  geheele  Kijk  81  postkantoren,  I  ïi  i  d  i  s  t  r  i  b  u- 
tiekantoren  en  70  stations  voor  de  paarden  poster  y. 

Op  ieder  ifnfien  dër  paardenposterij  zyn  één  Postmeester  en 
Postillons  aanwexig.  Niemand,  behalve  Poiiwtettttn  der  paaf*> 
denpostery ,  voorsien  van  eene  speeaale  commisie  , .  mogen  bijxondan 
wisselplaatsen  aanleggen,  wisselpaarden  leveren,  of  paarden  vevbiireB^ 
om  reizigers  van  de  eene  wisselplaats  naar  de  andere  te  vervoeren. 
Deze  verbods-bepaling  strekt  zich  echter  niet  uit  tot  de  voerlieden  der 
kleine,  niet  op  veren  of  riemen  hnnnrpnde,  rijtuigen,  bekend  ouder 
den  naam  van  vracht-  of  voerkar ren ;  noch  ook  tot  de  voerlieden 
vau  aiie  andere  huunrytuigen ,  die  steeds  kleine  dagreiiea  aflf^gcj^. 


©igitized  by  Google 


m 


AtiGBMBBll  OTBEBIGT. 


mmUi  Taa  paanlaB  ta  ^wisselen.  Geen  PobtmeéÉtat  magp  wm«' 
aelpaarden  levrren  <,  aan  iemand ,  die  de  vorige  artikelen  mo^t  hebbei^ 
overtreden.  Van  het  vorenstaande  tijn  echter  «itgezondord  de  -wissel- 
plaatsen ,  aaii|Tolpfi[-d  ten  dienste  der  postwagens ,  vertrekkende  op  vaste 
dagen  en  uren  ,  en  die  bij  biljetten  zijn  aanijekondifjd  ;  mitsgaders  het 
vervoer  van  brievenmalen,  op  de  plaatsen,  waar  deze  dienst  niet  aan 
de  postmeesters  is  opgedragen,  mits  deze  wisselplaatsen  uitsluitend 
tot  de  gemdde  dienst  worden  gebez*gd.  De  Pottmeeilert  hebben  do 
heuie  van  hanne  PoetiUoot,  maar  zij  mogen  geen  Postiljon  Tan  een 
ander  station  OTernemen,  wanneer  deie  ntel  Toonien  »  Tan  een 
getuigschrift  van  ^oed  gedrag,  afgegeven  door>'den  VoftMnettar,  an- 
der wien  hij  het  laatst  heeft  gediend. 

De  Pöstiilovs  dragen  op  weg  eenen  armband  met  eene  koperen 
plaat ,  bevattende  het  gekroonde  naamschrift  des  Konings ,  met  het 
omschrift :  Koninklijke  I^edcrlandsche  Posterijen,  Zij  zijn  daaren- 
boven gekleed  in  de  navolgende  uniform :  een  donkerblaauw  buis  of 
rok ,  met  rooden  kraag  en  opslagen  ^  een  geel  lederen  broek ;  een  paar 
laarten;  een  Idaamren  rgmantel  of  jet,  aaet  roeden  kraag ;  en  aea 
|riadda  ronde  hoed.  Het  is  hnn  Terboden  eenige  belooning,  bare» 
dé  by  da  wet  bepaaldè  pestiQeiis  gelden ,  te  Tocderen. 

DBPA&TEMEMT  VAN  KOLONIËN. 

Aan  het  hoofd  van  htt  Departement  van  Koloniën  i&  een  Minister, 
die  het  opzigt  heeft  over  het  bestuur  en.  de  administratie  van  alle  de 
bezittingen  en  etablissementen  en  van  bet  justitiewezen  in  de  kolo- 
niën van  deo  staat ;  van  hare  financiën  ,  landbouw ,  nyverheid  en  handel 
in  bare  betrabkingen  tot  bet  moederland. 

OPPEBHOUTVESTERlir. 

Het  Departement  der  Opper-houtvesterij  staat  onder  het  bewind  van 
eenen  Opper-Jagermeester  en  Opperhoutvester,  onder 
wien  een  Secretaris  en  een  Commies  werkzaam  zijn  ,  en  aan  wien  een 
Advokaat-consnlent  toegevoe[rd  is.  Het  gcheele  Koninf|riJk 
is  in  51  j  a  g  t^  i  s  t  r  i  k  t  e  n  verdeeld,  welke  ieder  eenen  Houtvester 
aan  het  hoofd  hd>ben  ,  die  4djttnct-U  out  Testers  onder  • 
aieb  beeft. 

GROND. 

De  grond  der  Nedehlivdbii  is  bijna  OTeral  Tlak  en  laag ,  en  bestaat, 

vooral  in  de  noordelijke  en  westelijke  provinciën  meest  uit  klei,  veen, 
zand  en  moerassen.  In  de  oostelijke  provinciën  is  de  grond  hoof^rer 
en  bestaat  gedeeltelijk  ,  zoo  als  in  Friesland  en  G  ro  n  i  n  <t  c  n  ^ 
iiit  voortreffelijke  kleigronden,  gedeeltelijk,  zoo  als  in  del  der  land, 
Overyscel  en  vooral  in  Drenthe,  uit  heidevelden ,  die  eene 
vooitietting  zijn  Tan  de  sandige  beide ,  welke  sieh  door  Pmissen , 
HeianoTer  en  de  F^rnfasisebe  provincie  Rynlaod ,  Tan  de  Oeitaee  tdè 
aan  de  Schelde  iiibitrekt,  en  MMOt^ds,  loo  aU  dit  op  de  Velttwa 
an  in  de  provinciën  Utrecht  en  Drenthe  het  geval  is,  zandigv 
heuvelen  bevat.  De  veengronden  zijn  voor  dit  land  ,  hetwelk  geene 
kolenmijnen  en  weinifj-e  bosschen  bevat,  die  het  van  brandstof  kunnen 
voorzien  ,  eene  wezenlijke  behoefte  ;  en  leveren  aan  duizenden  ingeze- 
tenen middelen  van  butaan  op.  De  meeste  belangrijke  veengronden 
9\H>   <^i^>  welke  in  de  provinciën  Fries  la.  n-d,  Groninfeny 


L^icjiii^uj  cy  Google 


m 


Dr«jitk«  «n  Ovtr||stcl  'Op  Ibügto  landigiB  ondergrond  govon^ 

den  worden,  en  afge^raTeo  zijnde,  eenen.TOor  ontginning  zeer  ^e- 
schiktert  bódem*  opleveren.  Op  dnsdanigcn  onderjjrond  zijn,  sedert<de 
twee  laatste  eeuwen ,  onderscheidene  zeer  -welvarende  en  voikrijkr  dor^ 
pen  ontstaan.  T)e  iatjere  veenen  worden  even  als  andere  laajr  gelegene 
landen  of  polders ,  door  Avaiermolens  of  stoomwerktuigen  ,  droojfge- 
niaakt  ,  en  kunnen  daardoor  mede  in  bouw*  en  weiland  herschapen 
worden  ,  zelfs ,  watinoe^  de  ontbag^eriog  geene  te  groote  waterplaeaen 
beeft  gijemaiiki,  groeijen  dêioii -weder  met  Téemtaf  digt.  Do  liooge 
toeiigronden  wofden  met  luuiakn  of  Vanrlen  dionaedett,  weUw  lor 
Tcrvoer  Ton  den  turf  noodiikelijk  nja ,  en  bol  land  naderhand  dieneK' 
tót  aaavoeriiig  dor  mittspecKn  on  tot  afvoer  Tab  do  prodaoton,  öf^ 
schoon  dan  die  kanalen  ,  of  lirvor  de  wijken ,  welke  aaamp  watdew 
aangelegd  ,  te  menigvuldijj  en  daardoor  hinderlijk  zijn. 

Eigenlijke  bergen  vindt  mrn  er  evenwel  niet,  wel  hier  en  daaréeni« 
ge  lage  bergen,  als  de  Vcluwsche  bergen  enz.,  en  langs  den 
zeekant,  op  de  tneeste  olaatsen  ,  zandheuvelen  van  1>0  tot  100  voel^ 
boogie,  ifiAjfoage^eteii I  diö de  hinden,  wolkolaMT danhoimiddelbaf» 
waterpas  dor>iee  gele^^en  tiln',  legen  betgéwold  «r  golvon  boocbormea*' 

Van  de  vorenstAanoe  bljzondérheden  ^  bebbort  nèeo.ovonwol  ia'  aoaiu 
oligo Opiigton  do  provineio  L  i  m  b  u  rg  oit  tezondoion  ^  waar.  Onder  ^ 
gemeente  Kerk  ra  de,  zeer  rijke  steenkbtonmijnen  gevonden  wordcny 
terwijl  men  er  des^rolijks  onder  de  gemeente  \V  ittem  ontdekt  heeft, 
^le  echter  no(T  niet  ontgind  zijn.  Ook  heeft  men  ,  niet  ver  van  eerst- 
gi'melde  gemeente,  groeven  van  zandsteenen  gevonden  ,  die  ter  be- 
strating der  wegen  geschikt  zijn  ;  voorts  leveren  de  bergen  onder  Heer, 
8 erg,  Valkenberg  en  Bemmelen  eenen  zeer  gooden  mergel 
Oleoii  op,  welke,  ovon  ali  die  ail  don  6t.  Pietersberg,  naby 
Maastrieht,  ^sedert  oabengelijko  tydcn>  tot  hel  bonwoa  Tan  Jmiaair 
<oai.  wordt  gobeiigd. 

LUCHTSGESTSLDHEID. 

t 

De  luchtfresteldlipld  van  ons  l;ind  is  doorgaans  tamelijk  ffezond ,  oft 
Schoon  op  vele  plaatsen  zeer  veranderlijk  ,   vooral  aan  de  zeekusten 
waar  het  weder,  niet  zeiden  op  denzelfden  dag  ,  het  céne  uur  zeer  wani| 
«n*  het  andfere  wijditr  io«r  gnur  oa  oattnimig,  of  altliaiit  Tocbtif  oa 
boud  ilï,  of  omgekeerd,  naarmate  do  aoedanipen  aan-of  a%evoord  wardoni 
Mén  beefl  er  dikwSjbr  rebenaoblig'  weder,  dat  door  den  grooten  orerrlood 
dor  Tochtige  datnpen ,  die  overal  in  de  lucht  opgeheven  wonien^,  Toti» 
oorzaakt  wordt.    Sedert  het  jaar  1716,  tot  in  het  begin  dezer  eeaw , 
h'eeft,  ttien   hier  te  lande  vele  nnorderlichten  {rehad ,  die  \óór  dien  tijd 
bier,    zoo  ^veI  als  in  de  andere  noordelijke  frewesten  des  aardbodems i, 
zeer  ongemeen  uaren.     De  vreemdelingen  houden  deze  gewesten  ,  ^^e^^ 
gens  de  veranderlijkheid  van  de  lucht,  voor  zeer  ongezond  j  maar  biet- 
bij  heeft  v6el  overdrijving  plaats ,   en  bij  ecne  betamelijk'  Toorzou^ 
éiditéAt'  kleédidg  eh  leefregel ,  welke  boido  me»  bier ,  even  ab  overal 
%ahno«^'tton  ajlne  gezondboM  wil  bebonden ,  oTeroenfcoinstig  don  aand 
van  lief  incU^/eslel  moet  regelen  ,  kan  men  zelfs  déar,  waar  het  wè**- 
dor  bet  mëest  T4*raiiderUjk  is  ^  boo  gezond  als  op  andere  plaatsen  la- 
ven.   Men   vindt  bij  ons  dan  ook  vele  voorbeelden  van  maiincr»  en 
vrouwen  ,  die  tachtig,  negentig ,  jasoaat^ds^  hoowdioldaaam  ,  over  do 
bonderd  jaren  oad  wordoo.  >  • 

"     '  •  •  •  .  I     »    V        l    .1    ,     .1    »    /     -.  »A 

•  Mm 


O 


Digitized  by  Google 


ê 


fm  ALGBMEJBllre^mAZlGT. 

•  V  ■  li''     •       /     i:    :      •     .     ■         .    r;  i  .  r  '  '      .  , 

t>e  li{>[{j!iigf  van  de  Noérdieo  ,  teri  Westen  en  Noorden  van  dpze  laa-, 
den  ,  is  misschien  oorzaak  dat  de  zuidwestenwind  hier  meer  dan  eenlgc 
andrrc  waait;  waarom  <de  molens   te  voren,   toeu  zij  nog  niet  naar 
do  wiiidstrefik  konden  fjedraaid  worden,  le^jeii  het  zuidwesten  vast  ge- ' 
büiiwd    war«;D.     Natuurkenners  hebben  w.aargeftOjnen ,  dat  hier  ,  alle, 
jaren  ,  bi^enenveel'.ireitemke,  oostelijke,  en'  aedere  .wiqden  vwafiyen , 
.  m  étiti  fael.ééne  jaur  door  het  «ndere  gerekend,  d«)  noprdevwind  hier 
tMte -«n'-veerlig  éagea.m  hel /jaar  iiiiN^,  Jdej  qoordtvest^i^wiinl  drie 
au  dértigi  «Isgett  j  ide  westenwind  levén  en  vijfXig;  de.  ziiidw^tcwind 
atht  .«a.oeientag'^^  do/siiidenwiad  drie  en  dert%i|  dtf»  ziiid9<wt«;nwind . 
zes  en  twintig-;  de   oostenwind  drie  en  vijftifi ;  en  de  noordoosten- . 
■wind  drlt'  cn  veertig  da<|en.    De  westelijke  m inden,  die  over  de  Noord-  , 
»ce  komen  ^  brcnfron  ons  vochtijre  dampen  en  dikwijls  regen  mede;  de 
Boordewind ,   die  uit  koude  streken  naar  Ons  toe  wa^it  ,  bre^igt  door-^ 
gaans  koude  en  de  ooslewind  brengt ,  ofu»  warmte  aan*  l'Wi^  nebliep, . 
Boo  ab  ttift  do  hier  bovcnttaaade  .opgate':liiykt ,  in  dil  Ifini  'icfl^l  ^oo»te- . 
inndcDv  beteaea  er  •do  luobt  in.  don  oomoo  dil^wijk  leorv  k^l  nMÓk^^ 
Ubs  «nten-bfOBgl;  dozo  .  wind  bijkans  alt\jd  VOi#,  JPlic4e*    T^>  grach- 
tal  «1  de  steden  en  op  het  land»  dé ibiWlealMlorafeB!  iwioiNHi  spk- 
daa'oieiatldoa  netiyft.Jiedokl*    '•«•)«.  ',-••.. 

•  i  '  .     •  LANDZIEKTEN..-.  . 

f 

.  <  Jicht  en  scheurbuik  of  hlaauwschuil  plagten  hier  vroeger  de  gewone 
lan^mktcB  te  wezen ,  doch  zijn  ,  sedert;  ee,ne  b^lve  efin^  i  i-tjeei  x^ld" 
fUBor  ({ovorden.,  aeifi  veriUinii  iMide  4p  jocrarooe  9vt#en%  dai  mem 
die .  ac]io»rèttiJL .»  .sints  ;jaroii «  nioU  moer  aantineft.  He|l 
mondseer  { stomaeare ) ,  hetwelk  nog  vaak  voorkomt',  is  ook  van 
geonen  scheurbuikij^en  aard.  I)e  vochtigheid ,  de  koude  en  schielijke 
Veraoderinrrpn  van  het  weder  ,  inzonderheid  in  TTolland,  Zeeland, 
Friesland  cn  GroninjTfn  zijn  de  oorzaak ,  dat  de  verkoudheden 
hier  zoo  algemeen  zijn.  In  den  nakomer  en  de  herfst  regeren  er  vooral 
koortsige  en  koortsvrije  zinki  ngziekten  ,  die  van  alle  de  in  onze 
gewesten  regerende  ziekten ,  de  nicni^YuLdigste  syn  j  aUinede  galkoort- 
•en,  die  na  kfela  aomert,  iMondoieheid  sa  d«  hoaiMagen ,  «aonocff 
die  ge[)aard  gaaa-  mol  loideiijko  aaeU  wdon*  fenwèdcira  hoogst* 
hehlea  aU  dia  TfeA  vergezeld  z^n  van  .aoocdol^e,  VAOfe*al  van  noord- 
OMfto.iviiidflii.— *  op'ide  kleigropAsd »  .ëi<,  op'deze  hijai^ -  ook  lUtilvietoiid , 
regeren  [  en  zelfs  soms  vry  algemeen  heerscnenide  zi^n  ;  voorts  vel^  ande^ 
rendaagsche,  dubbele  anderprulaaj^sche  ,  derdendaagsche  ea 
dubbele  derdendaagsche  koortsen,  die  evenwel  zelden  besmettelijk 
zijn.  Dat  de  typheuse  ziekten,  die  echter  hier  niet  zoo  geheel  zcld» 
zaani  zijn,  in  deze  landen  minder  dan  elders  beerschen ,  is  aan  het  verniij* 
den  of  weerender  ophoopiog  van  mea»chen  ,  vooral  v^,«ieken,  in  kleine, 
Jage  wodbigoos  toe  te  kennen.  Terwijl  een  groot : aantal, '  to^paL  va^ 
<to.  puBdefè TolkrtlaMr ,  aao'  do  gevolgen  van. hel  omoaiig  gebniik  van 
«lorko  ^taah  voggerukt  worden  ;  geen  men  al^veen  W  atniatig.  go- 
htu^  van  koffi|.en.  theo.iüa  do  ooraaak  op  dof'.jHaa^i  g  k:w.a  l;e#  dia 
bier ,  vooral  onder  de  vrouwen  ,  beerschen  ;  tevens  mOet  men  , 
deeltclijk  aan.  bet  voortdurend.  mii>bruik  van  warme  dranken,  die ,  ^ 
inzonderheid  in  onze  meestal  laag  gelegen  ei>  vochtige  landen,  de  \e- 
aei»  verslappen  en  verloederen ,  de  thans  meer  dan  vroeger  hier  voor- 


.  ,j .  _    .  y  Google 


komende   z  o  n  u  w  z  i  e  k  t  e  n    toü-sehrijven  j    ter\*yi    ook. ,    door  de 
Tcelvuldigc ,  liupfd-  eu  hait verpestende  ,  romaneske  geschriften  ,  yer- 
tOQtiiagcQ^aspeleu  enz.^  welke  ^de  gevycli^rheid  van    het  zenuwgestel^ 
cMmil  ▼9iilili«igcn ,  die  zifktaB  siiub'Mii .  ife^ks       jana  .  aUengs  pieer . 
m  meer  m  JiwSiiigvuIdi<;Uci4  Aehben  l^e(|MMiu4ii «       als  feiyion  Ued 
homiaiMU  knefc'  de  tmaen^tméb  êtettemmie  heiefmpif^,  niet  alleen,  ia. 
d*  steden,  maar  nu  ook  reeds  ten  plAtteakade;;W  langer  tofloeer»' 
vooral  bij  de  vrouwen,   de  plaats  vervangeft  van  aiidevtt,  'VOOrfaeen 'ia 
de  sleden,  zoo\^cl  als  ten  platten  lande»  aitl  «i^deA y  ea  nH  floCskU 

'  .  ZEUm  EN  GJiWOONTEN..  ...  [-y'.l 

,  Ha  lavoaeri  van  •  he^  lUmmaUK '  nia  NanaaUma .  Mkv  a#er  lie|r 
algmaea  naarMig  eo  wibeidaaam.  Be  labdJioair  ,rva^Hiadef|t«  nadlu^tt 
<n  hei.MVTaliiiakaa ,  .wardaa  niwi  aUcw  dt^ridn  imnafa«'>9aar.*0jiHR 
door  de  Trouwen  ,.iiiei  dé  laeaite  vlijt  waargénemen.  Lahgt  de.4aeki|l^; 

ien  generen  zich  de  mannen  met  de  visscherij  j  terwijl  hunne  vrouwen, 
op  oudersLlieidcnc  plaatsen  ,  zich  op  den  lan-lbouw  tocle^rgen.  In  do 
steden  wemelt  het  van  allerlei  ambachtslieden  er.  winkeliers.  In  som- 
mige provinciën  bloeit  de  koophandel  en  zeevaart  zoodani{» ,  dat  niet 
hechts  de  meerite  inhoorlingcu ,  maar  nog  een  aantal  vreemdelin^eii  ei^ 
den  kofi  mede  winnen,  homeer  op  W  'na  niet  in  die  mate ,  ais  in.  hal 
begin  en  auddea  der  vorige eeuw*  Daartntagéta  ie,  in  tommige  apdi^  pva* 
Tinciën ,  deaQ vediaid  tot  eene  verbaieode  boogie  opgeklonirafii. . De  kopp^ 
lieden  bier  te  landeibebben  van  ouds  bij  de  andere  viiUmb  ab  wlfik  en 

Cmw  akn  hunne  verbindleniisen  te  boek  gestaan ,  eadaM»  reaoabab-» 
zij  overhel  alfyemeen  no{y  niet  verloren  ;  hetwelk,  gevoegd  bij  hunne 
naarstigheid,  arbeidzaamheid  en  uitnomendc  bekwaamheid  tot  den  han- 
del ,  veroorzaakt,    dat  de  vreemdelingen  liever  bij  ons  dan  elders  te 
markt  gaan  ,  en  hunne  waren  gaarne  aan  onze  handelaars  afzetten.  De 
Avinziicht  en  gierigheid  ,  misschien  twee  houidgebreken  onzer  landliedenp 
Jioewel  zij  thans  bij  sommigen  voor  de  tegenovcrgeiiddeffebfekaa,  speel- 
«aohe  en  verkwiaiing,  hebbea  moie^  oad«fdoan ,  bebben  manken  koop- 
Mn  bedorven  en  tot  eeaen  bedrieger  gemaakt.   De  .gpnanantrnwid  »  qim 
^Mf  woiniga.  eeuwen  ali  da  hoofddeugd  onzer  landgenooten  0]pgngeven 
jaerd ,  en  maar 'al  te  vaak  tot  kleii^geertig«ï  inbaligbeid  oversloeg  ,  heeft 
bij  velen  plaats  gemaakt  voor  eene  uitspattende  weelde ,  verkW'isting 
en  onmatige  zucht  tot  prachtvertoon  j  zoodat  men  niet  zelden  koop- 
lieden vindt,  die,  niet  te  vreden  met  hunne  >  huizen  op  eene  bijna 
t  vorstelijke  wijze  in  te  rigtcn  ,  koets,  paarden  en  prachtige  landhuizen 
-bezitten.    Overdaad  en  spilzucht  hebben  dan  ook  menigeen  te  gronde 
geholpen.   Yoorheea  iUlan  de  Nedailaaden,  ^MtX  de^  NoardbollaBH 
idart  co  Frieam,  er  eaae  aer  in,  dat  man  vaa  ben  a^ides  aaa  MaH 
'die  wum  wel  ttannenf  doii      e/nieruMien^  ie/nnm  ^ouds  hegU;»  aa 
i^eiipenoegt  man  sich  veelal  itael  den  scb^n,  ea  atreeft,^  in  het  aanrolgea  * 
,der  mode  en  swierigbeid  van  kleediog ,  de  andere  volken  naiir  dé 
kroon.    T)e  vroejyere  zucht,   om  de  overwinsten  voor  den  ouden  dag 
en  zijn  kroost  te  besparen,  is  thans  vervangen  door  de  zucht,  om 
.  door  het  gehecle  leven  heen  te.  genieten.    Overigens  is  de  Nederlan- 
.der  opregt  ,  openhartig,  vrij  en  rondborstig  ia  bcL  spreken,  dapper, 
,  onverzaagd ,   grootmoedig , ,  ondernemend ,  standvastig  ,  herbergzaam , 
badaard,  stilzwijgend,.,  aetoheiten,  vncauliig ,  viiidingr^k ,  gelaoav 
aan  z^n  eens  gegeaa»  itiOKd,  ,byaoad«r  waadapftm^  kaakaM  ven^  tmy^ 
I.  Dm.  9"^ 


Digitized  by  Google 


irerdraagzaam  en  lankmoed^,  maar  eens  geter{yd  of  beleedigd,  niet 
lijt  lot  bedaren  te  brengen,  en  wordt  hij  moedeloos,  dan  herstelt  bij 
zich  spoedif]^  -weder,  om   zijne  pogingen  te  Terddbbelen.    Ook  is  hij 
zeer  Terknocht  aan  vaderland,  godsdienst  éh  goede  zeden.  Hoewel- 
s^ne  foèrtdiènstighéid  wel  em  m  hel  «réfdvttfeiie  vilt  en  somtijds 
tm-lot  dw««petij  overslèai,  -ontaard      toeh  nimne^  in  die  wreed** 
held  én  bloed dbmijrheid,  waardoor  sommige  andere  volken  ia  de  ^ 
ïèfaiédenis  gésohandvlekt  staaB.    De  vrijheid,  voond  die  «des  géfttlèeoê^ 
is  hem  bovett  alles  dierbaar ,  zoodat  hij  geene  gevaren  ontziet ,  om' 
die  tot  het  uiterste  te  verdedigen.    Men   moet  zeer  bescheiden  met 
hem  omjraan  en  hem  vooral   niet   met  trotscliheid  bcjcjjenen.  Weet 
men  zich  eenigzins  naar  zijne  inborst ,  aard  eu  geneijjdheid  Ie  schik- 
ken ,  dan  kan  men  bem  leiden  ,   zoo  als  men  wil ,  hetgeen  Keizer 
YiAn  V'  ^an  de  NederlandefV  deed  seggen ,  dat  er  f^m  fftitk  #ds, 
lièCMk;  wkaoMer  mtt>  het  vaderlijk  eit  mett  eeaeii  mMf-  ffUmp^  be^ 
ItaiAdtólde ,  deur  toanift  ^n'  dienstkuirheiè  >  nwer  ferrlo&te  ^  en  «fdoriaiè 
aich  zeiven  geduldiger  gedroeg,  dan  de  NederlandeM. •  •  • 

Die  beredeneerde  standvastigheid  ▼  ati  karakter  ,  die  onwrikbare  vast^ 
héd  van  zedelijke  bejrinselen  ,  waardoor  de  Nederlander  niet  zoo  li^ 
als  andere  volken  van  bet  eene  denkheolfl  toL  het  andere  overgaat  , 
Blinkt  in  zijn  bedaarden  ernstig  voorkoiiHMi  uit.  Gehoon  te  bedenken 
èrt  te  overwegen  ,  eer  bij  tol  een  besluit  komt ,  bezit  hij  niet  dé 
letéüdigheid  en  geestigheid  van  de  Franschen  cn  vele  zuidelijke  volken  , 
ttüiii'*  heeft  lmto|^kideei  een  juister  ee^e^  y  meep  onnigtigh<»d  iBfilfiM 
hMiitei^,  Meé^  VMthéM  vMi  weitn  ;  nieer  eiiTemioeidhSd  fsileiirahiMK^ 
fëb  '^^aii  eehk  ^geniaakte ' entis-erpéti.  Ofschoon  \  wwl  Is*  waar  v  <ifie-  tltfl^ 
held- vafr  karaktér  bij  sommigen  wel  eens  In  -tl^oofdigheid-,  en  hit 
ffj|> '  Overleg  in  besluiteloosheid,  ontaardt;  en  bij  andéren,  doör  dea 
faivloed  M^n  ï'ransche  zeden  ,  tot  wnflheid  of  liglzinnigheid  overslaat. 
-'  De  merischlievendheid  en  mededeelzaamheid,  die  van  oudsher  ken<^ 
Écbeisende  trekken  in  het  volkskarakter  waren ,  hebben  nog  hunnen 
zetel  op  NEDEBLATiDscHEn  €R05D  gevestigd  ,  wanneer  het  algemeene  ram- 
pé^n  ,  vooral  van  vonr  of  watersnood  betreft,  en  nog,  cveu  als  in  vroegere 
dagen  ,  strekt  NBa■l^ll*lla  ier  fediQ^laits^  Tia  ait  hun  land  wetdfcvefc 
ttf  vêrdrokte  tMHudélingen ,  die  er  steeds  anet  asioiaaaDheid  worde» 
M^neaiCii.  Die  herher^aamheid  en  de  vcrdfaigaaambeid  in  de  godi^ 
Wiltt-,  welke  vroegér  ónze  fauMhuird  boven  de  aaeeste  rijkeoTan  Europa 
^instig  deden  onderscheiden  ,  gevoegd  bij  de  voordeelen  van  den  han- 
del ,  hebben  op  verschillende  tgden  een  aantal  vreemdelingen  zich  in 
ons  land  doen  vestigen  ,  hetgeen  echter  veel  heeft  toegcbragt ,  om  een 
'gedeelte  van  het  oorspronkelijk  volkskarakter  vooral  in  de  zeesteden  te  doen 
'▼erloren  gaan.  Dit  is  inzonderheid  het  ge.val  geweest, gedurende  de  overlieer- 
-iishlBd  der  Frènsehea';  hoewel  men  in  de  landprovinciën  ^  en  onder  de 
^awiliedei» ;  inlnder  4m  elders  het  nadeel  daavvan  heeft  oadervowdea 
lAan'  die  '  vermeeging  léet  vreenttdéUngeip ,  meenen  wij  dan  ook  hooM- 
yaUdttk  dé  aoilider  nitwendige  godsdienstigheid,  den  minder  algemeenei» 
ijver  voor  de  'Oj^nbare  godsdienst,  de  meerdere  zucht  tot  uithuizigheid ^ 
en  de  grootere  liefde  tot  het  spel,  die  wy thans  hQ  oase landgenootea 
ontdekken,  te  moeten  toeschrijven. 

-  Meer  rijzig  dan  klein  van  gestalte,  dragen  de  landbewoners  ,  in- 
zonderheid in  Groninjren,  Friesland  en  Drenthe,  in  hun 
•gelaat ,  forsch  gespierde  ledematen  en  meer  blonde  dan  donkere  haren  , 
m  4tfqrslaaade  hiyken.tan  niet^  geheel  van  hunne  voorvaderen- ontaard 
l»B||n.   IteewaiMr«n  #»4oorgaans wvlffoMakt  w  M  wieden»  en 


fi^  uiUUk  Uank  vao  vel.  Zy  hel^ien  veelal  £paa|j^  .^i^  ^^^^^^^i^o 
|[fl««|#t|re)Lkep  ,  terwijl  hel  je^^dige  sqhooQ  him'  "Vfitk  ppi  ,fyjif>| 
JMMjd  bjjhUjf t,  l^etgeen;  gr«9t«Bd«elt  mo  óê  aeoMitigd»  le^f^MIze  Um^  ^ 
.9ekpivmi  ii.  /  Vooral  «oi^     9fa  hm  luiHcblwM»  üMM^sMffliici^»  IMi-] 

geprezen ;  boewcl  do  Trouwen  in  Nepeiii.aii^,  iiiW  yrjihcid  ge^ 
nielen  dan   hij   vele  andere  nalien  het  geval  is ,    aangezien  de  &[c}- 
derlandcr  tercjt  in  liaar  de  bestendijje  i^ezcllin  op  bet  pad  zijns  leyej;^^^ 
jfï^ne  hulp  iii  voorspoed  en  zijne  troosteres  bij  rampen  beschouwt. 

In  het  aanwenden  van  zorfr  voor  het  onderwijs  en  de  opvoeding  vao 
.iMiQpe  kinderen  ,  worden  de  Nederlanders  lui^echicn  dopr  ^e^i^  volk  qu 
Mrée  op  ^lyde  gesMwefii  j  hoewel  aien  o^k  Ueir  i^b  xm^,  ^ 
jfogé  Mck  hanHk  }mt  iaron  .▼fcbef^j  ^miUife  kindqueo»  die  pt^  trm 
JWJI^  BMt  tol,  b^i  of  >oepd  ^  twikn^  tbmis  piaar  al  tfl  fiil^wljif 
A  .nwwnnn  l^el  booge  woord  ▼/oef^n.  Men  JmliktUi  niet  slecbt«  toe  ,  evéi| 
'MU  Oiidiireii  yaii  dl^M ,  mede  te  spreken  ,  maar  men  duldt  zell's,  dat  zij 
^ick  in  nojT  jeugdigen  ,  zrlfs  kinderlijken ,  lee(i\^^  ten  nadeele  van  bumiQ 

t «oudheid  ,  aan  het  tabaLsrookcn  ^ewennen ,  ae  k<>flijhuizen ,  bezoe- 
en  en  zich  daar  rced^i  vroe^^tijdijj  aan  het  gebruik  der  zinbedwelmende 
en  verdervende  sterke  dranken  overgeven.  Om  billijk  ie  zyu^  mueL 
.meu  echter  erkeonen  ,  da^  bqt  yerbeterde  scboolooderwjüs vooral  op 
•bot  kfokdifip  Jhi  de  geringe  Um*  m  dé  eteden,  >ml  hnè^  \9^gebrag|^« 
'im  4e  .,^wpeyfO'  lomp-  ea  ,4Qo4ieid  Ie  ovètwume»  en  doof» (qiiMgtiyy 
.llBicbaafdiMO  aedett  te  doe^  vervangen.  , , ,, 

'  Voorliew  .w«fi  de  ge^ofiordrank  der  JKedtvbndiMV  lNer|>^bans  eolit^ 
wordt  er  meer  koflij  en  thee  gebruikt ,  waarvan  de  geringere  lieden  een 
uxeer  »lap  aflreksel  maken.    :Oi)der  de  burgerbrand  beer^cht  nog  bijn|i 
•jidgemeeu  de  gewooqle,  om  kort  voor  bet  middagmaal  een  zopgenaatj^vi 
•Borreltje  of  uiorgenslokje  ,  meestal  uit  jenever  iwstaandc  ,  te  gebruikynf 
.iJ[a,  in  de  laalsle  jaren  i:>  het  gebruik  van  ^terk^ii  drank  op  ;Eulk  een^ 
•chrikbarendewUK  ^Ê'Onqiveil,  dat,  ip  de  mooviMioQeld^lapd,  Wfi^r» 
in  liet  jaar  1828,  eene  bevolking  TOn  S88,8SW  lielen  113^900  opcenten 
TOOr  de'bdatting  op  d^  J^fete^  )^bf«(ft,  iq  bet  jaar  1856  ,  eene  be- 
ding TOn  326,428  nelen  daarvoor  162,968  betaalde.    Terwijl  het 
Éil  eene  yergelyking  met  de  belnrtipg  djer  overige  p^-o^eiën  gebleken 
is,  dat  Gelderland  ihans  nog  de  minsle  is  in  het  gebruik  van 
sterke  dranken,  en  dat  er  provinciën  zijn,  die,  naar  evenredigheid 
der  bevolking 4  byna  eens  zooveel  ^ebruiLen  (1).  Zij  die  middelen  heb- 
ben,  om  wijn  te  drinken,  gebruiken  duu  meestal  niet  overdadi^^^ 
.maar  daarentegen  beeft,  sedert  de  laatste  vijf  en  twintig  jarepj  ft|t 
geroeid  b0ioe£tn  >.4er  koi^jbuiieQ  jen  tborJborgen  dei ,  «vom  m^,'w 
.Mtr  «relA  .ffwoiwep.  i  'In  ^  koopntodflP  drinkl..nien..d^  4vfNpd&  ip  4» 
.  ko0iifatti«en  .«Mll  Uim*      ^  lnMere  hecbeMll  .Uer  i  welke  dran^L 
;lni.iIftMJdeiilore  «leden  «Mik.jloQrgaam  dldaar  gebruikt  «ordt,  j^nm^^l 
itnea  jop-,  mnmiffi  ^9^f$m .  ^oo  eb  in  iEir.iel^l  a  n4  en  Groningen, 
iby  den  geringeren  biiiyntend  ^Jt.iÊmÊ9B$»:hitdt  vm  ook.  d^.  WOi^tl 

jwMfflritQ  iirinken.  •     >     '  i 

•  •  - " 


'   O)    Men  lete   over    i«   mdeelen   r*u  het  geltroik  drr  sterke  drackea»  het 
<l>o«lii«  Tan  oos«n  veniienalelijkvn  m«dearb«ider  O.  G.  HKiJ>aiHO,  d«  Jener«r 
•  rg«-r  d«a  de  O-hAiera,  -«en  roIk*tO'#k  1»  voorl»««ld«a  «Ji.iBijXtfrt 
-#a««- 'r^è»  emé  «b  jong»  mri»  mea,      'éMM'ttM- t«gMieeir 
Mt  i^i#  %i4*«Wttii  |i»*0ie  *id  fctesMI  TÜiiili. ' 


Digitized  by  Google 


'*'.'lrét 'lievelinfi'Sfjrrefift  dff  'Nederlanders  is  aardappelén '  en  zellek 
liet  mën  ,  hetzij  bij  rijken  of  arnien .  een  middagmaal  houden  ,  ^aarhj 
flèze  aardynicht ,  thM'  Ylë^h  en  hoter  gebruikt ,  niet  eene  \ooniaiiiiB 
ftlaMr  Beklecdl/  '  Vattrtt  («biiiilii  mttt  det  loiMers ,  tc^  \eMcbe  gMén- 
tm ; fttfUTfiiélAeb'iïii  moeskn)ideD  én  '  dèt  wintm  mgdegde  Mentes', 
gfjéroO{rde  pettttrtH^falelf  «f<'op  andere  Vijsen  Toor  bèéetf  neu aarde 
foortbrèn^elen  Tan  den  'fpMnê.  De  mrindere  VolktklaiM  ^^t  zicb, 
h^halvo  met  aardfippp!«'n  ,  nirl  vrle  meelspijzen,  groenten  cn  brood^ 
dit  laatste  voedsel  wordt  evenwel  liier  te  lantle  niet  in  die  hoeveelheid 
M$  wel  in  Frankrijk  e«  België,  j|rhniikt  ;  lioe\\(l  het  rog[{jenbrood  by 
hrizen  boeren  bij  den  g^èringfri  stodelingf  overal  ook  dag^elijksebe  kost  if. 
Ofschoon  de  vleeschspijzen  hier  over  het  algemeen  als  minder  onoot^  « 
keerlijk'-ftetclioiiwd  'vrorden  ,  difo  irel'ddera  fiilaAte  beeft,»  iroidl  ir 
llgvlii '  talmer  mMdagtnjial  iéoèitt  tleefdi  ef  vpek  Motak» 
Pé  laivéttieden ,  gebnilkÉB- beV '^Iee«cll  Dieest  getontcn  ,  en  'mit'tfA 
Éieeal^  f^ozonten  of  'fgcPöökt,  Weini^^e  haj»||[eiimie*  TiHdi  >  naen  tcfi 
pltitten  lande  ,  die  te^én  het  einde  des  jaars  niet ,  naar  efvcnredigheid 
van  hunne  talrijkheid  ,  eene  zekere  bof^A  cfllieid  vleeseh  of  spek  in  de 
knip  steken  en  in  den  schoorsteen  hangen ,  ten  einde  dit ,  in  den 
•winter,  met  ingelefjde  {i^rocnten  of  gedroogde  pcnlvrnchten ,  en  in  den 
^omer,  met  hetgene  de  tijd  mede  brengt ,  te  nuttigen.  Spek  wordt 
«chter  ten  J>l«tte' lande- meer  dén  «  vleeseh  gebruikt ,  in  ^omangt  stü- 
tei.  %Mdl ,  mm  «Hden  \Aj  de-mindÉite  <v<dkikhMe'4  mmm'  wéS*  by  és 
mefrgegoede  landlieden ,  alleen  det  SDlldags  ,«f  by  'btti<efi0ie««iie  g«l^fHl- 
Mdxieesdfi'opgedbclit.  Visch ,  roond  Tertelie,  dien  de  zee,  welke  de 
Inftten  besnoeit ,  en  de  Udvyiie  binnenwateren,  die  het  land  in  aHe 
Mgtïnpren  doorstroomew ,  in  overvloed  opleveren,  ^ordt  door  de  meeste 
ÏJedrrlanders  als  eene  lekkernij  beschouwd ;  terwijl  zij  zich  ook  gaarae 
op  den  haring,  te  regt  Ne^hlakds  zeebanket  genoemd,  vergasten.  Ia 
den  winter  stellen  de  stöktiseh  ,  de  labberdaan  en  de  gedroo^[de  viach 
menigeen  >oor  het  gemis  van  verscheu  visch  srhadeloo».   -  :  «       ■  '* 

•  VOLESVSlHAILra.  ■  ■ 

l     •'"•»».  .»;•.  .   -  .  .       .  ... 

Dobr^èns  st^rk  mii  ligehnamsbunw  en  iFAn -een  yMwmd  gestel 
Igrjh  de  Nederlanders  tot  allé  ligchaamsoefening#tt  geschikt.  "Vroegtf» 
"waren  dan  ook  het m a  l  i ë n  ,  kegelen,  k  an  l  se n  en  k ol  ve n  de  pelief- 
'i(oosde  zomerxermaken  van  de  sledcHiifipn  en  landlieden  ,    n)nnr  deze 
•loeien  hebben  groolendeels  het  veld  moeten  ruimen  voor  het  bilj^rdj 
terwijl  de  kaa  rte  n  «  helaas  !  zoo  ten  platten  lande  als  in  de  steden  ,  btt 
'edéler  ^ddefke^eUenltollbal,  even  als  hetv  e  rkeerbord  enhH 
'da'itispel'èelftitavwilfèngem  'flet  dtmspfll  u-ti^welfnoogebeelBill 
tiltbèC'«Bbfiiit  ffMBÊkX  v£  er  «nArden  mi|f ;  inMiideiMd  «ndar  deii  bor- 
'j^ériliindi  IMen  gevonden,  dié  hierin eeneWdMUne  bekwaamheid bezittea; 
*^en' éls  men  bier  te  LiiÉde  ook  beoefenaars  vatt  bit  alondiF' s  ch  aa  k spel 
Aantreft,  die  voor  de  beroemdste  meesters  van  andere  landen  niet 
behoeven  onder  te  doenj  zoo  is  de  s  c  ha  ak  -  s  o  ei  e  t  e  it  van  Amster- 
dam vóór  eenige  jaren,  in  cenen  wedstryd  met  die  van  Antwerpea 
overwinnaar  gebleven. 

*  *  Ten' Ujde  van  de  kermissen,  die  uiet  slechts  in  de  groole  sicdeo , 
■Mar^Jeltt  {»,  4e^Jlieeifte<diiq>en,  eenmaal  's  jaars  gehouden  wefte» 

^meft  beb>  Inndmlk  nicb ,  boevel  niet. meer  ^•«id  u^ndig  als  in  wecgsr 
fbg«n,'nhn 'Ittidffuehtige  vmiybbeid  wpr*  Bei  papegaai  schie^ 
ten,  in  scbter  alle  onie  gawisstea  v«oi|iem  aeer  in  aiNug^,  beoü 


y  Googk 


1» 


bgha'  AiliiM.  i '  Pe  «eVsUv^toé^vlp  ne,  waar  men  nch 

•tvMbüllKftï  iMi.iiieliiniaiJt  is  iMt-  bohandalan  nan  Jwog  en  geweer , 
JuMiMstf  wQ  nag  alleen  wr  naam*  *  Sadariida  waeadaaidiga  «i.«ao  wai» 
nig».  tiftCiHMMeii^ivolkfaMd  itHdtanda  tpalan,  -van  bat  kaiknnpp'f^ 
len,  palingtrekken,  ganskoppen  eni* ,  meer  an  meer 
buiten  z^ang  zijn  geraakt,  bestaat  het  cenige  kermïsiermaak 
op  de  meeste  dorpen,  in  bet  koek  bakken,  of  in  bet  dan- 
«en ,  en  men  boort  >veinig  meer  van  die  hevige  vechtpartijen  ge- 
vtagen  ,  die  vroeger  geenc  zeldzaambcid  op  cene  llollandsche  ,  Noord* 
Brabandsche  of  Geldersebe  kennis  >»aren.  Heer  noglans  dan  het 
-damen,  bahaoMi  Uer,  en  wel  b|iondar  19  Fri«aland,.  bat  Itaat-  ' 
aan  af  bajalAMf  an  ^roaffal  da  barddraTorijeja,  dat  geliafkooad* 
volksvcrmaall* dar' landzaten  ,  te  buis.  Deze  laalata  brngatt 'oajp^ef^ 
twijfcld  haar  nut  mede,. daar  sii  niet  weinig  tot  de  aanmoediging 
f^aa  het  veredelen  der  paardenrassen  bijdrajron.  De  roeefte  beeft  men 
in  Groningen  en  Friesland.  In  1857  beeft  men  ter  stt^de  van 
Groningen,  buiten  de  Ebbiiigepoort,  zelis  den  Koninff  op  eene 
prachtige  harddraverij  onthaald .  In  sommige  streken  van  ons  \  aderland, 
100  als  onder  andereu  in  Zeeland,  beeft  nog  op  Kermistijden  naar 
ld  a  b  ring  rij  d  e  n  plaats ,  hy  wdkè  gelegenheid  bij  icfie  de  ëtcr- 
wtening  beliaalt  niefc  aaiden  ap  aana  Ivipottelijkc  wijze  zijne'  wcugde 
-Mn  den  dag  legt.  .  ï  » 

«  Het  ac  baa  tscn  rij  de  n , dat aoo onda Naderlandeeha walksvcrmaak , 
•batwelk  reeds  in  éa   14e  eeuw  ondar.anae  voorvaderen  beocfenaafii' 
vond,    behoort  zoo  {rolipr!  in  de  Nederlandin  tlinis ,  dat  zeker  geen 
volk  Ier  vendd  met  het  onze  daarin  kan  wedijveren.    De  Friezen  en 
Groningers  munten  vooral  in  liet  snel  rijden  uit ,   zoodaL  een  rijder 
niet  zelden  eencn  afstand  van  vier  of  vijf  uren  in  één  uur  tijds  aflegt>; 
maar  de  Hollanders  winnen  het  in  sierlijkheid  vaa  swaai.  Dat  die  kunst 
nog  even  goed  bara 'baoafinMa* .  baèft'^  «la  in  iHKfegara  dagen  ,  bd)t- 
-liaD-  Xiiia  en  Wnua  QoabnaiuRrta.  Ko  oig  asn;*na  x>aaii  nog 
'is'dan  winter  van  bet  jaar  ilSdS  getoond,  door  op  dénaa  dag,  zijndb 
den  29  December  van  dat  Jaar  ^  da  steden  ▲ikna.ar  ,  Medèm- 
bli-k,    finkbuisen,    Hoorn,    £dam,    M  o  n  ui  kendan^, 
'Purmerende,  Amsterdam,  Weesp, Muiden,  Naar  den 
en  Haarlem,  op  hunne  schaatsen  te  bezoeken;  waartoe  zij  ,  alleen 
door  omstandigheden  buiten  hen  ,  acht  uren  langer  besteed  hebben  dan 
CiAES  Aris  Caeseoopeh  iu  1676  op  ccuen  dergeliiken  togt  bad  gedaan. 
Onder  de  Friezen  vindt  men  er.,  die.  aUcdo/etf  steden  van  nun.g»- 
tmeêt-  op  4émm  idag.baioobt  JmUwé.»  Sy  ooma  wadloop  op.  aobaataeni, 
ildia  deii'SOlanoarij  1858 te. Hpar Hingen  pUaU  bad,  f«ad9«  V.'fiaa»  » 
i^TBA  van  Tenoofy,  tat  twoamalctt^  da  lèngtè<der  baan  van  160 
Nederlandsche  ellen ,   binnen  den  korten  tyd  van  14  seconden  af, 
aoodat  bij,  indien  bet  mo^lijk  ware  in  de  zelfde  snelheid  voort  te 
rijden,  de  afstand  tusschen  Harlingen   en  Amsterdam  iu  2 
uur  ,       min.  zondekunneu  afleggen  (1).    Wanneer  des  Mintcrs  de  sneeuw 
het  veld   overdekt,  ziet  men  den  rijke,  in  de  sieilijlvsle  arreslcden, 
met  kostbaar  uitgedoste  paarden  bespannen  ,  ronddraven ,  terwijl  de 
•  ♦  ' «    '      .      .  *     *  »'....',        • .» 

'    .  ,  ».       _  •  .  » 

(i)   Zie  dtse  «a  iiof  aMStdw  oygvrta  van  tnth^u  dse  Fri«Ma.  I»  bOI 
-{•U  orer  het  Schaataen  rijdeu  d«r  Friesen,  door  A«  W4SUUfSWMP'« 
■•iofiissM  ia  il*  F.rios«he  yolk**AlaiaB«J^  voor  bas  Joaa  i|08h,v 


Digitized  by  Google 


ALGEMEEN  OVXimOT. 


•v^rmoeijopde  ttHi|kunriii§  getroost^  om  liti  vtewerp  zijnet  lusn»  imeilv 
ia  .hot  ijmniMftk  .te  4oeo  ileelen;  en  de  nifv^re  laodman  dit  fOffrtajl 
.^ttbijiilkt  9  «n.  de  .viaoht  sijoer  nbort»       BMiikbwMrU  U  l>niiigeii»  . 

.  .  BEïbËKlUN&.TUSSGIiEN  I^EDEBLAI^D  EN  B^O^Üj^Uë. 

Aangezien  het  Traktaat  der  24  Artikelen,  waarby  4e  ^pbeidiog 
.tnwdbeii  ^t.KinnfiiiuR  m  BinnusHtii  «u  Belg » e  ibe^bmUd  wordtr, 
londer.bei  afdrukkcA  Tao.  £t  AlgeoMen  Oveni^  ««ktEr9cpelök  k 
-twtgestakl  iDCtBWi  wy  dit  OTcnigt  niet  beter  ter  Jtfiwleii  UM' 
^  .dlUL  «iet  de  opgave  der  onderlinge  hHrekking ,  die  er^  ten  opzigt^ 
v^uk  het  grondgebied,  wgevolge  het  bovefiitMiMir.  tfifctMijt ,  •  /tnmSm 
jNEOEBLAN»  en  België  zal  blijTrn  bestaan. 

De  walerloozing  voor  Vlaanderen  ,  zal  tusscben  het  Ku^nGRui:  pm 
IStSDEniASiDLii  en  België  fferej^eld  worden  ,  in  overeen  komst  met  de  be- 
|»alingen  ten  dien  aanzien  iu  art.  VI  van  bet  deliniiief  verdrag  vastr 
gesteld,  dat  den  November  17815 ^  tusscben  Z\jae  Majesteit  4«lf 
M«er  .T«i, DdMcUaad  ftm  dc  StBien  GoBMal,  gesl«M»^i»»'  t.  ,  ... 
- .  De  'besclHUungcniiiaD  art.  108  tot;  117.  m^geAotm ,  de  iJymrw» 
«l^t»:«ui  liet  GfDgret  van  Weenen,  ^trekkeiyii  de  <c*<yw»i< 
op  de  stroomen  en  bevaarbare  rivieren ,  sullen  toepassel\jk  worden  ^ 
jnaakt  op  dc  stroómen  cn  béwiuiBlMUB  rivieren,  die  het  6e%i^che  en 
.Ncderlandsche  {jrondgebicd  vaneen   scheiden  of  gelijkelijk  doorloopen. 

Er  zal  door  de  Nederlaodscbe  rc[jering  op  de  vaart  op  de  Schelde 
Mn  hare  monden,  een  eenig  regt,  van  f  1,150  per  ton,  worden  gehc- 
■iVeq ,  te  weten:  /*  1,12  van  de' schepen,  die,  van  uit  de  volle  z«^ 
jkefineBde,  de  .  Weiier  SekMe  uilen  opvaren  ,  om  >  »ieh  bogs 
iS.clieLd  e ,  of  deor  het  Kanaal  va  n  JfevAea^  imÊ  .België 
•^en^  en  f  0,58  per  ien  ^fan.  d^lsebepen ,  ^^.^B!^p^^e^  ScKeldiB 
•of  door  het  Kanaal  v  af^N^em  eo/  Jiii  Jélgië  komende^]  de^W<e#  itXr 
ïSchelde  sullen  :nfnuren,  «m  ziek  naar  de  volle  zee  te  begevea; 
hullende  de  befling  van  dit  regt,  door  de  Ncderlandfcbe  A{;entcn  te 
Antwerpen  cn  te  Neuzen,  plaats  hebben.  De  scliepen,  die 
.uit  volle  zee  aankomen,  om  zich  langs  de  W  e  s  te  r  -  S  c  b  e  ld  e  uaar 
Antwerpen  te  be^re\cn,  zullen,  als  zij  van,  met  bclrekkinfj  tot  dea 
^e20Qdbeid^lüci>Land ,  verdachte  plaatsen  komen,  de  bevoegdheid  heb- 
Jmi^  om ,  «vergezeld  ^raa  «ene :  gezo^dlMndswaclit»  londfir  verhindering 
•«f-vnrtraging ,  de  reis  voort  te  setten.,,  en  aich.MO  iiMr..de  plaaU.kiil- 
4>er  bestemming  te  hcgeven.  ;lle  sobe^ ,  die  «iefa-Wdi  JkaAw  erpea 
Hiaar  Neuzen  of  omgekeenfi  (begeven,  of  op  de  rivier t^#eliMb 
tlnét  de  kmtvieart  of  de  visehvaa|||it  ^heuQf  honden»  «wUnn  9ê»  gacilMitf 
onderworpen  zijn. 

'■•  Het  loodswezen  en  de  hetowing ,  zoowel  als  het  onderhoud  der 
zeegaten  van  de  Schelde  benfdesi  jinixrerpen ,  zal  aan  een  geweea- 
schappelijk  toezi{rt    v orden  onderworpen.     Met  wederzijdscb  overleg 

.zullen  g^ati^de  loodsgeldeu  worden    vastgesteld,    en  deze. 

tanl^n.  veof  de  >soliepen  -vn»'  alle  iiatign..deietHn  -^jp^  i.Hét.«iI  41» 
de  Leuse  van  elk  ichip  staan,  dat  zich  langs  de  Schelde,  tsn 
nit  de  volle  zee  naar  België ,  of  ian  België  naar  voUcLjee  begeeft.» 
om  zoodanigen  loods  te  nemen  ,  als  het  zal  verkiezen ,  en  het  zal 

^dienBvolgens    aan   beide  landen  vcyM^n ,    om  langs  den  gcheelen 

loop  der  Schelde  en  aan  haren  mond,  de  diensten  voor  bet  loods- 
weeën ie  vestigen ,  die  voor  het  verscbaflen  deo  loodsen  noodiakel^k 


Digitized  by  Google ' 


BfiTREKKiftb  tVSfiCmK  Ii£BMLAIil>  M  BELGIË.  151 


Mllen  geoordeeld  irorden.  De  beide  Kgeiingea  zijo  gehouden  ,  ieder  Toor 
lUMf  i^eeHe  ile^*  rfHer,  oni  htmmmtt  Mtgaten  ywn  de  Sck e  1  d e 
éÉ  'Vftii  bévèftiMilideA'M'MidefluMidiB,  en  éanr-nfiodige  tonnen  en  boeyen 
te  plaatsen  enf  te  torgéa ,  dai  dexe  in  behoorlijken  itaM  blijven. 

De  tak  der  Schelde,  die  de  Ooster^Seheide  beet,  bQ  de  tegen* 
troordrge  plaatselijke  gesteldheid  niet  tot  de  vaart  van  de  volle  zen 
haar  Antwerpen  en  den  Rijn  gebruikt  Mordende,  zal,  langs  zijnen 
gcheelen  loop  ,  met  geene  hoogere  realen  of  tolgelden  kunnen  worden 
bezwaard,  dan  die  volgen»  de  tarieven  van  Meutz,  van  den  31  Maart 
1831 ,  op  de  V  aa  r  t  v  a  n  Gorinclieni  tot  aan  de  volle  zee ,  worden 
geheven ,  naar  evenredigheid  der  afstanden.  De  scheepvaart  op  de  biit^ 
'iteéwaieten ,  tmukeu  ée  Sêkêtdê  en  den  Aijn,  om  vnn  jutwerpen 
.Hear  den  te  koniM  en  omgekeerd,  nl  wederkeerif  vrQ  Uyven  , 
en  slechts  aan  gematigde  tolgelden  worden  onderworpen ,  die  iwtc 
den  handel  der  beide  lattden  detelfide  snllen  njn.  Iniuen  natonrU^kn 
gebeurtenissen  de  hiervoor  aangewezene  iregen  in  het  vervolg  vaior<^ 
scheepvaart  onbrnikbaar  nio<»ten  makfn  ,  ral  de  Nederlandsebe  rcge*- 
ring  ,  aarï  de  Bel|fische  scheepvaart,  ter  vervanging  der  gezejrde,  dan 
onbruikbaar  gewordene,  vegen  voor  de  scheepvaart,  andere  zoodanige 
wegen ,  die  even  veilig  ,  en  even  goed  en  gemakkelijk  zijn ,  aanwijzen. 

Het  gebruik  der  kanalen,  die  te  gelijk  de  beide  landen  doorsnijden , 
ui^lrry  en  aan  de  ingezetenen  dtanran  gemeen  zijn.  Men  xal  <weden- 
kiêerig  en  op  deseUdis  voorwaarden  daarvan  genot- hebben,  en  vai 
^edenyden  sullen  tleebte  gematigde  regten  voor  de  vaart  op  die  ka** 
nalen  worden  gekeven. 

De  handeU-gevipen schap  docr  de  steden  Maastricht  en  Sittard 
tal  geheel  vrij  Wijven  ,  rn  ouder  geenerlei  voorwendsel  belemmerd 
kunnen  worden.  Hel  gebruik  der  wegen ,  die  deze  beide  steden 
doorloopen  en  naar  de  grenzen  van  Dnitschland  geleiden ,  zal 
illechts  aan  de  betaling  van  een  matig  tolgeld  voor  hel  onderhoud 
tiier  wegen  onderworpen  zijn  ,  op  soodauig  eene  wijze ,  dat  de  tran- 
iHo-bandel  Aldaar  geenerlei  ktaderpaal  kunne  ondervinden en  dat  die 
%egen ,  door  middel  der  bovengemdde  tolgolden  ,  in  oenen  goeden  ^  ea 
tiien  kandel  gerij  venden ,  gtaat  onderkouden  worden* 

In  geval  er  in  België  een  mtmot  we§  mogt  zijn  aangelegd ,  of  een 
Hieiiip  kanaal  zijn  gegraven  ,  tegenover  het  Nederlandiche  kanton 
Sittard  aan  de  Maas  uitkomende,  zal  het  aan  Beljyië  vrijstaan, 
om  aan  het  Nederlandsebe  gouvernement  te  vragen,  hetwelk  zulks  ia 
deze  veronderstelling  niet  zal  weigeren,  dat  gezegde  weg  of  {ye/egde 
'Vaart  ,  in  overeenkomst  met  hetzellde  plan,  geheel  en  ai  op  kosten 
«n  voor  Teleninlf  van  'België,  door  ket  kanioin  Sittard  keen,  töt 
naa  de  gtvnsen'  vwi  Dnitéckknd,  verlengd  worde.  'Dese  ireg  of  dH 
kanaal,  die  alleen  tot  ktet  «taderhoaden  van  bandelt-gemeenschap 
aatoleB  kuAOèn  dienen  ,  zal ,  ter  keuze  van  het  Nederlandiche  Goi^ 
vernement,  aangelegd  worden ,  hetzij  door  ingenieurs  en  werklieden , 
welke  BelfjTë  rrrrna{yti{|d  zonde  Murden  daarvoor  in  bet  kanton  Sit- 
tard te  {j^ehrmken ,  hetzij  door  ingenieurs  en  werklieden,  die  jNedeb- 
iA?{D  zal  leveren ,  en  die,  op  kosten  van  België,  de  lupaalde  werken 
zullen  aanleggen  ,  alles  zonder  eenig  bezwaar  voor  Nedeuland  en  zonder 
benadeeling  der  uitsluitende  regten  van  souvereiniteit  op  het  grondge- 
bied ket#elk  de*  bedoelde  weg  of  kanaal  tal  dnomnydea ,  de  beide 
partyën  tullen  met  gemeen  overleg  bet  bednijp  en  de  wijze  vaa-keffintr 
der  regten  en  tolgelden  regelen,  die  op  aoodanigen  of  kanaal 
tnUen  «orden  gebeven. 


Digitized  by  Google 


I 


"  Tc  rekenen  van  deii  l*^*^  Januarij  1839,  f^i  België ,  uit  hoofde 
dér  Mdediiig  -van  d«  opniorv  MMéemvw  .bet  Ki^maitiiii  »n  Ifs-- 
rauAKDw,  met  ecM  lom  yta  *wijf  mUUiom  Ifederlnodscliif  guldens  awi 

jaarlijksehe  rentea  bdatt  bleven,  'waarvau  de  kapitalen  ta|i.iiet  debet 
das'Ainsterdanucbdi  jriooiboéks  of  vao  bat  .debet  der  algemeene  Ryks- 
bas  Tta  bet  KoniD{rrijk  der  MederUaden  ,  op  bet  debet  van  het  Bel- 
gische  {jroolboek   zullen    worden    overgeschreven.     De    kapitalen  ea 
renten ,   welke  dien   ten    jjevolge  tot    een    gezanieulyk   bedrag  van 
8,000,000   Nedcrlaudsche    guldens  aan    jaarlijksche  renten ,    op  het 
debet   van  het  Belgische   grootboek    zullen  worden  ovcrgebragt  en 
ingeschreven,   zullen  geacht  worden  een  gedeelte  dar  nationale  BcU 
■«nebe  lobokl  nit  te  xn^ken ;  en  België  ^w&idt  lich ,  om  j|och  toot 
.oei  teffemioofdifl»,  nocb  toer  de  teetuNSSt^  eenig  oAdertcbeid  te  inakea 
-tiisschen  dat  gedeelte  sijiier  openbare  aobald ,  betwelk  n|t  ayne  ter» ' 
eenigiag  met  NaetBiAifD  voortvloeit,  en  alle  andere  reeds  gemaakte  at 
nog  te  maken  nationale  Bel(}isclie  schuld.    De  afbetaling  der  hierbo- 
ven vermelde  som  van  0,000,000  N ede rlandsche  guldens  aan  jaarlijksche 
renten,  zal  re«relniatig,  van  halijaar  lot  halfjaar,  hetzij  te  Brussel, 
betzij  te  Antwerpen ,   in   gereed  ^c\A  plaats   hebben ,  zonder  ecnige 
borting ,  van  welken  aard  die  ook  inogt  zyn,  uucb  vour  het  tegen- 
woordige, aoeb  Toor  de  toekomst.   Door  middd  taa  bet  toor  xgne 
•ffekening  neoMO  der  geiegde  lom  tan  ^,000,000  gnldeos;  aan  JafK^ 
lijkscbe  renten,  zal  Bjelgië  van  alle  verpligting  jegens  .NeDEBU^a,  uit 
boofde  der  verdeeling  van  de  openbare  «cbold  van  bet  XoaoieaiiK.  ma 
Nederlatideic,  ontlast  ayn. 

De  vprken  van  openbaar  of  hijzovder  nut  f  zoo  als  vaarten  ,  of  an- 
dere van  soorltrelijkcii  aard  ,  die  j^relieel  of  gedeeltelijk  oji  kosten  van  het 
KoM>GnuK  DER  Nedfrlandein  aangelegd  zijn,  zullen  met  de  daaraan  verknoch- 
te rcnlen  en  laslen  aan  dat  land  loebehooren  ,  waarin  zij  gelegen  zijn. 

£r  zullen  gcene  regten  mogen  geheven  worden  op  den  uil  voer  va» 
-tffmiiêenf  en  de  Staat  sal  |[eenerlei  regt  bebbeft>0|i  de  .nalatgntfthay 
■van  een  oterleden  vreeaadeling ,  ten  aansien  van  de  peraonen  en  goe* 
ideren  der  Nederlanders  in  België ,  en  Belgen  in  lÏBnnuuKa.  Ba 
boedanigheid  van  gemengd  onderdaan ,  voor  zoo  ver  bet '  besit 
tan  eigendommen  belrefl ,  zal  erkend  en  gehandhaafd  worden. 

Dp  pensioenen  f  wachtgelden  en  traciementen  van  non-act ivitcit  en 
.refonne  j  zullen  van  wederzijden,  zoo  in  het  burgerlijke   als   in  bet 
militaiie,  aan  allen  uitbetaald  worden,   die  daarop,  in  overeenkomst 
'met  de   \ietlen,  vóór  den  1  November  1830  in  werking  geweest, 
regt  hebben ;  zullende  de  bovengemelde  pensioenen  en  tractemeuten 
der  refftbebbenden ,  die  gabonen  a^n  ep  bet  grondgebied,  betwelk 
tbans  België  uitmaakt «  ten  latte  van  de  Belgische  tobatluet  kemea» 
•en  de  pensioenen  en  traktementen ,  der  regthebbenden  welke  geboren 
-syn  op  bet  grondgebied ,  hetwelk  thans  het  Kor(I^GRIJK,  BO  NBaaa&aa* 
'.DEN  vormt,  ten  laste  der  Nederlandsche  schatkist  blijven. 

De  vonninsen  y  in  burgerlijke  of  handelszaken  gewezen  j  de  akten 
van  den  Jiurgerlijken  stand ^  en  de  akten  voor  eenen  JVoiaris  of  ander 
openbaar  ambtenaar  verleden  ,  tijdens  het  Beljiisch  beheer ,  in  die 
gedeelten  van  Limburg  en  van  het Groulherlogdum  Luxemburg, 
•welke  weder  'm  bet  besit  van  Zyne  Majesteit  den  Koning  oea  Neoea- 
'uaasH,  Groot-Htrtog  van  Iiuteaibvrg,  komen,  ziiUao ia tolla krachfc 
ao  wedknig  wordatt  gebandbaafii. 


Digiii^L.a  woogie 


4ABDBIJKSECNDIG 


n  a  9  a    b  ^  iT  s  s  iT. 


A. 

AA  ,  buurt  in  Rijnland.    Zie  Adr  ,  Ouim-AM  of  Ovb-Aa» 

AA  ^  pold.  in  Rijnland.    Zie  Aapolder. 

AA  (l),  riviertje  in  de  Meijerij  van     Hertogenboseh ,  prov.  Noord - 
Srahand  ,  dal  niet   ver  Ixivon  hel  dorp  Reusel  ontsprinf^t ,  en,  noord- 
waarts aanslrooniende,  zich  beneden  Lage  Mierde  iu  de /teu^e/ ontlast. 
^  AA,  oider  dcien  naam  ontspringt  in  ManiterinBA  de  fhtrijtêMkÊ 
rhrer  de  Scnmn.  Zie  Toorti  dat  woord. 
AA,  voofinalige  riv.  in  (herijml,  Ümm  Zwimti  Vfênm  gdwelai. 
Yoorts  dat  woord. 

AA  ,  water  in  Rijnland,  prOT.  Zuid-HoÜand ,  dat  onder  Alkemade 
uit  de  Kt-vprpnd  komt ,  en ,  meteenen  nimrdooftel|ilLen  loop,  lich  in  het 
Haariemmenneer  ontlast. 

AA,  watertje  in  Twenthe,  prov.  Oterijstel,  dat  zijnen  aanvanjy  neemt 
in  het  g«huchl  Drijnc,  gemeente  Lonneker,  langs  Hengelo  en  Borne 
Booidirnarts  aanvloeit,  en  in  de  jihÊ^oidiê  Am  nitloopt. 

AA,  een  baloten,  en  Tan  de  Nieuwe  Vecht  doorsneden,  nw. 
io  SaUand,  proT.  (herijuel,  dat  iQn aanTangneemt  f  u.  O.  van  Zwolle , 
bffhetgewezenslotWestenreld,  lieh  in  het  Zwarte  Waierontlaft, 
en  daar  ook  wel  de  WESTERTELOscn  Aa  genoemd  wordt. 

AA,  ri?.  in  Lmdmrg.   Zie  GaAnuiaian. 


(i)  Aa  of  A  Bk,  en  hot  daarmede  rerwanttcbapte  A  a  of  Eebeleekfnt  in  de  mefste 
taUn  w«t«ri  Taadaar  dal  eraoo  t«1«  riri«x«a  g«voAdcji  wordan,  dia  daxoa  naam 
dra  een. 

I.  Dm.  f 


Digitized  by  Google 


AA. 


AA  of  Aabe,  riv.  'in  h^i  Nederkwartier ,  prov.  Utrecht,  lij  ont- 
springt een  weinig  len  N.  van  Breukelen ,  loopt  eerst  zuid>vestwaarts , 
en  vrrvol<rons  iinnrdwestw.narts  lot  bij  Rnwiel ,  van  waar  zij ,  na  eerst 
ecne  uoordelijlvc  cji  V(M  vnlfren>  eeiie  oostelijke  rijjtin^j  jrenomen  Ie  lieb- 
ben  ,  met  eeneii  noordelijke.'!  loop,  naar  iSieu\»er  Ter  Aa  vliet,  alwaar 
zijden  naani  van  A^gstel  oi  KuojtiiiE  Angstel  aanneemt. 

AA,  oudtijds  Ade,  riv.  in  de  Meijerij  van  'ê  Jfferiogenihotch ,  frw, 
Jfoord-BfabMd ,  die  in  het  hoogste  van  de  Peel,  uit  eene  menigte 
heiden  van  meerdere  of  mindere  grootte,  waarvan  liet  Toomaamite 
uit  het  veen  Zeven  Moeren  komt,  imtstaat,  vervolgens  met  ver- 
scheiden kronkellng^en  noordwaarts  door  of  lan^  Someren,  Asten, 
Lierop  ,  Helmond  ,  Aarle,  Beek,  Gcmert,Erp,  Vejjhel ,  Dinther,  Hees- 
wijk,  .\liddelrode  en  lietlieuni ,  naar  *s  lleiiogeiibosch  stroomt,  waar 
«ij,  na  door  eene  waterpoort,  de  Kleine  Hekel  genaamd ,  binnen  die 
stad  gekomen  te  zijn  ,  zicb  met  den  Dommel  verecnigt ,  hebbende 
zy  eerst  in  1544  haren  tegenwoordigen  k>op  gekregen,  daar  «if 
vroeger  om  's  Hertogenboseh ,  welke  stad  toen  nog  niet  haren  te- 
genwoordigen omvang  had ,  hecnliqp.  Ten  jare*  1q60  had  de  Kom- 
mandeur  van  's  llertogenhosch,  Tdil  vax  Büikenstbui  ,  hniten  de 
Hintbamerpoort  dier  stad ,  ecne  visschcrij  aangelegd  ;  om  deze  vaa 
genoejrzaani  water  te  voorzien ,  deed  hij  een  ji;edeelle  der  rivier  de 
Aa  daar  doorheen  leiden.  De  stroom  kreeg  dien  ten  gevolge  zulk 
eenen  sterken  schent ,  dat  het  bed  der  rivier  binnen  de  stad  droog 
lag ,  weshalve  de  regering  den  Kommandcur  verzocht ,  de  afleiding  te 
stoppen  ,  hetwelk  deze  weigerde ,  waarop  de  regering  zelve  die  deed 
toemaken.  Daar  echter  de  Kommandeur  den  dam  weder  weg- 
nam, waardoor  niet  alleen  het  bed  der  rivier  binnen  de  stad, 
maar  ook  de  graehten  van  het  hoornwerk  en  het  ravelyn  aan  de 
Hintbamerpoort,  droog  liepen,  vervoegde  zich  de  regering  hierover  bij 
de  gemagligden  van  den  Raad  van  State ,  die  zich  toen  juist  te  's  Her- 
logenbosch  bevonden  .  ten  einde  alles  in  oogenschonw  te  nemen,  waar-, 
op  de  regering  vrijheid  kreeg,  om  de  aüeiding  buiten  de  Uintba- 
merpoort  te  doen  afdammen. 

De  Aa  ontvangt  in  haren  loop  de  Astensehe  Aa,  de  Ylier-  of 
Bakelsche  Aa,  de  Esperloop,  deHierle,  de  Rups,  de 
Beekgraaf  en  de  Lcibeek,  nadat  deie  laatste  zich  met  de  r*'»^^/ 
vereoiigd  heeft.  Ër  zijn  bewijzen  voorhanden  ,  dat  de  Aa  ,  meer  dan  130 
jaren  ,  van  Helmond  nf  tot  's  Hertogenbosch  toe  bevaarbaar  is  gewwt . 
lang  naderhand  bleef  zij  dit  van  Koks,  eene  buurt sehap  van  Gcmert,voür 
kleine  schepen  en  platboomde  schuiten ,  thans  is  zij  dit  nog  van  de 
sluis  van  Erp,  ruim  'vior  uren  van  's  Hertogenbosch.  De  sehaarsch- 
heid  en  duurte  van  brandstoffen  binnen  die  stad  waren  oorzaak ,  dal  men 
itt  1629  in  bedmiking  nam ,  om  de  Aa  van  haren  oorsprong  af  hevaaibaar 
te  maken ,  ten  einde  alieo  de  Peel-turf  en  het  brandhout ,  uit  de  MeyerU  f 
moakketyk  en  met  minder  kosten  binnen  's  Hertogenbosch  te  brengen. 
Diensvolgens  werden  eenige  gevolmagtigden  benoemd ,  om  de  rivier  rao 
den  Stipdonkschen  molen ,  onder  Lierop ,  tot  aan  de  stad  toe  te  onder- 
zoeken. In  bet  volgende  jaar  kwam  men  met  die  van  Helmond, 
Aarle ,  Boxtel  en  andere  plaatsen  overeen  ,  om  de  sluizen  te  verwij- 
den, of  eenige  nieuwe  te  maken,  en  in  1627  en  1628  waren  die 
sluizen  reeds  in  behoorlijken  staat  gesteld  ,  en  de  rivier  op  eenige  plaat- 
sen verdiept ,  waartoe  de  Koning  van  Spanje  aan  die  van  's  HertogeD- 
iiosch  vryheid  verieend  had.  Ten  gevolge  van  de  kort  daarop  gevolgde 
belegering  van  die  stad  door  FasDBau  ËaimaiK,  Prins  van  Oranje ,  in 


AA.  9 

fcil  taar  1089,  w  deie  laak  blQvêii  •teken  tot  i»  ITOB,  abwamifler» 
de  nieuwe  Staatsre^reling  der  Bataafiehe  rerabliek,  het  plan  tot 
beva^rboannaking  der  Aa  weder  op(Tevat  werd.  Ifaar  ook  toen  »  bief 
aan  geen  gevolg  gegeven  ,  vermoedeiyk,  omdat  tnen,  by  nadere  iniage, 

begreep ,  dat  <lc  voordeden ,  die  er  nit  zonden  voortspruiten ,  niet 
konden  opwcj^en  tegen  de  onkosten,  die  liet  werk  zoude  veroorzaken. 
Dc  breedte  der  Aa  ,  volgens  zekere  overeenkomst  tussclien  de  gcmag- 
tigden  der  stad  's  llertogenbosch  en  van  het  kwartier  Peelland  ,  bepaald 
Kijndc  j  zoo  gelastte  de  Raad  van  State  der  Vereenigde  Nederlanden ,  in 
bet  jaar  1751 ,  den  Raad  en  Rentmeetter  der  domeinen  van  Braband, 
om  deie^riTier  op  die  beraamde  breedte  te  doen  brengen  en  Yoorti  ta 
doen  booten.  De  lengte  dezer  rivier  Tan  Asten  naar  s  Hdrtogenboedi 
ie,  als  men  haren  loop  volgt,  ongereer  10  uren. 

Door  de  Aa  en  hare  takken  worden  verscheideo  molens  in  beweging 
gebragt ,  waarop  koorn  ,  rjin  en  oliezaad  gebroken  wordt.  Keizer  Kabel 
V  beert  ,  als  Hertog  van  Braband  ,  in  het  jaar  1545  ,  om  het  onder  water 
zetten  der  landen  door  dc  "watermolens  te  beletten  ,  een  plakaat  uitge- 
vaardigd, waarbij  dc  hoogte  vaa  het  water,  dat  elke  molen  schutten 
mogtfliepaald  werd. 

AA  of  Aha  ,  rW. ,  die  in  bet  Prdmiseb  regdistr.  Monster , 
omtrent  twee  Duitschc  mQlen  van  bet  steedje  Goesveld,  onèspringt, 
met  ecnen  westeiykcn  loop  door  Boekbolt,  ten  Z.  van  Dinxjpcrlo, 
aan  de  grenzen  van  Gelderland  komt ,  waar  zij  zich  met  de ,  uit  bet^ 
zeUVlc  regdistr.  komende ,  H alt w  ijker  beek  vercenigt ,  om  , 
gedurende  een  half  uur,  in  ecne  noordwestelyke  strekking,  de  grens- 
scheiding tnsschen  die  provincie  en  het  Pruissische  te  vormen  j  voorts , 
ons  Vaderland  binnendringende,  blijft  zij  in  dezelfde  rigting  vooilloopen  ^ 
en  ontlast  sich ,  J  u.  boven  ülft ,  onder  Geudringcn ,  in  den  Ouden  IJttel» 

AA  of  Aba,  ook  wel  Daaimscas  Aa  genoemd,  maar  tbans  bene- 
denwaarts meer  onder  den  naam  van  het  Hooamcia  DttP  bekend» 
misfcbien  naar  bet  voorheen  onder  Helpen  gdègen  nonnenklooster  Maria 
Of  den  Hoorne.  Deseriv.  ontstaat  uit  ecnen  sandigen  grond ,  een  wei- 
nigten O.  van  de  buurschap  Schoonlo  ,  in  de  provincie  Drenf^e;  vloeit 
van  daar  met  eenen  zachten  stroom  noordwestwaarts  voort,  tnsschen 
dc  gemeentel:  Gieten  en  Rolde  door ,  bekomt ,  een  w  cinig  beneden  Taarlo  , 
bij  Gasteren,  ecnen  aanmerkelijken  toevoer  van  water  uit  het  Taarlo- 
K c h e  diep  (dat  hoogerop  den  naam  draagt  van  Loonde r-  enDuur- 
s  e  r  d  i  e  p) ,  hiermede  vereenigd  stroomt  zfj  met  meer  kraebt ,  altijd  in  de- 
seHde  rigting ,  tnsseben  de  gemeenten  Vries  en  Anloodoor,  langs  de  ge- 
huchten Oldenienlen,  Zcegze  en  Schipborg,  telkens  haren  naam ,  naar 
die  der  plaatsen,  welke  ly  bezoekt  (in  Oldemevlee  Ihsp,  Zamn  Diir 
en  ScHiPBORGER  Diep)  veranderende ,  tot  dat  zij  ,  na  eene  menigte  van 
hooilanden,  in  haren  loop,  bespoeld  te  hebben,  omtrent  dc  oude  ver- 
vallen schans  Blanckeweer  ,  het  Groninger  gebied  aandoet.  Tot  hiertoe 
kan  zij  niet  bevaren  >vordcn  ,  mfiar  naauwelijks  raakt  haar  rcgter 
oever  dc  provincie  Groningen ,  of  zij  is  dieper  eu  tamelijk  breed,  hoe- 
wel niet  dan  voor  kleine  schepen  bevaarbaar.  Na  aixoo  een  balf  uur 
lang  tot  grenssdieiding  tusscben  €hnmittgen  en  Ihtnihe  verstrekt  to 
benben,  verlaat  sff  desolaatste  provincie,  by  Oosteibroek,  Tan  waar 
zij,  door  eene  -vergraring,  met  ecnen  bijna  regten  loop,  langs  de 
kleine  meertjes  van  het  Hamrik  a%eleid  wordt,  terwijl  hare  vorige 
kü,  die  nog  een  lang  eind  ver  de  grensscheiding  uitmaakt,  opgedroogd 
cn  niet  dan  met  moeite  hier  en  daar  te  kennen  is.  Nu  stroomt  zij  door 
Groningerland  ,  altyd  hare  noordwesteluke  rigtiog  venolgcnde ,  maar 


Digitized  by  Google 


4  AA. 

krijgt,  eveu  bovm  het  dorp  Haren,  weder  cenen  buiieiijroineen kroif' 
kGÜ^cn  loop  ,  die  haar  tot  aan  de  stad  Cironingen  byhlyfl,  waar  ly 

zich  tluins  stort  iii  het  ScJnn'teiuh'ejt ,  en  den  naam  van  Bfitdiep  aan- 
neemt, llevijj  is  vooral  iix  den  winter  of  na  zware  regen vlajyen  de 
stroom  dezer  rivier  ,  li<'l\\«dk  aan  haar  slerk  verval  ,  vooral  iu  Dreu^ 
the j  meet  toejrcschreven  worden.    Zie  voorts  Rkitdiep. 

AA  of  Aba  ,  ook  wel  Kaltb  Ai  of  Roudii  Aa  ,  dat  is  Kouob  Wa» 
TER  ,  gelieeten  ,  kleine  riv.,  die  ,  in  ]iet  westelijke  deel  van  het  Pmis- 
sischc  regdistr.  Mpnster ,  byna  S  uren  ten  westen  van  hei 
stadje  Coesleld,  oiiUprin[|^t ,  met  eencn  noordwestelijken  loop  j  door  hel 
stadje  Ahaus  en  lanj^s  Wessem  en  Alstede  vloeit,  ter  hoogte  van  hel 
Witteveen  in  Overijnsel  komt,  voorts  in  cene  AV.  N.  westelijke  rig^- 
ting  doorsiioomt,  totzy,  uiet  ver  van  Goor,  in  Jiegge  valt,  of  cUe 
rivier  heljit  vormen. 

AA,  \VkEivREis,  WfiEGREis  of  WfiftKEUE ,  riv.  in  de  Baronij  van 
Breda  f  prov.  JVpord-Bfèband ,  die  zijnen  oorsprong^  neemt  uil  iwe« 
aderen ,  waarvan  de  eene  boven  Bredit,  en  de  andere  boven  Weal- 
doorn,  in  de  heido  van  Antwerpen ,.  ontstaat ,  den  naam  van  Bijiaof 
medediragende ,  aan  de  grenzen  eerst  de  Kleinbekc  en  nog  een 
ander  riviertje  ontvangt.  Onder  Zundert  en  Wemhont  in  ons  Va- 
derland komende ,  loopt  de  Aa  door  die  gemeente ,  alsmede  door 
Rijsbergen  en  Prinsenhage  ,  naar  Breda  ,  wanr  zij  zich  voorheen  in 
de  stadsvesten  ontlastte  ,  ei»  \oornamelijk  duMulê  ,  om  den  thans 
ar(j[ehroken ,  grooten  watermolen  in  heweyiug  te  brengen  j  het  ove- 
rige water ,  dal  door  dien  molen  niet  kon  verzwolgen  worden  ,  liep 
door  twee  kanalen,  beide  nog  in  wezen,  waarvan  het  eene,  ge- 
naamd de  G ampel,  binnen  de  stad  hovende  tolbrug  en  belandere 
de  Donk  geheeten  ,  beneden  die  bnig  zieh  in  de  Merk  ontlastte. 
In  het  jaar  168:2  heeft  men  echter  den  loop  van  dit  riviertje  geheel 
en  al  gestopt,  en  het  e\en  hoven  Breda  in  de  Werk  geleld.  Door 
deze  allciding  der  \a  zijn  hare  spranken  de  Gampcl  en  de  Donk 
mede  ten  ecuciimale  afgesneden  ,  en  deze  krijgen  nu  het  water  alleen 
door  den  gewonen  vloed  uit  de  Merk.  De  Gampel  heeft,  door 
middd  van  eene  sluis  in  de  stadsvest,  zijne  \iitwatering  wel  behouden, 
*  maar  de  Donk  loopt  tegen  den  wad  te  niet^ 

Onder  de  gemeente  Rysbergen  wordt  een  korenmolen  door  bet  water 
dezer  rivier  in  beweging  gdkvgt. 

AA  (AÖIELOSCllE) ,  riv.  in  Twente^  prov,  (heriftseï ^  die,  met 
verscheiden  lakken,  op  de  grenzen  van  Hannover,  in  het  gehucht 
Mander,  onder  Tulibergcn,  ontspringt,  voorts  znidwestwaarts  naar 
Almelo  loopt,  en,  na  die  stad  doorstroomd  te  hebben,  dezelfde  rig- 
ting  houdt,  lot  zij  zich  met  de  riescke  Aa  vereenigt ,  met 
welke  sij  eenen  ziiidclyken  loep  neemt, om  zich,  tusschea  Enteren 
Bassen ,  in  de  Regqe  te  ontlasten. 

AA  (ASTENSCHE),  riv.  in  de  Meijerij  mn  's  HeHo^enbtueh,  kw. 
Peeüandfjm.  IfoordSraband,  die  omstreeks  het  geliuclii  Ncerkant,  ' 
gemeente  Denme  en  Liessel ,  met  verscheiden  adertjes  in  de  Peel  ont- 
springt, noordw'cstwaarls  aanstroomende  langs  Liessel  n loeit,  ver- 
volgens tusschen  Vlierden  en  Ommelen  doorloopt,  en  ,  beneden  Lierop, 
1 11.  boven  Helmond,  in  de  ^aof  Ade  valt.  Tusschen  Vlierden  en  Ommelen 
drijft  de  AsTENScHE  Aa  een  watermolen,  de  Belgerensche  molen  genoemd. 
Men  wil,  dat  zij  door  de  bebouwing  van  nieuwe  gronden  langs  hoe  water- 
i^ker  wordt,  loodat  de  watermolen  van  Stipdonk,.die  even  beneden  de 
plaats,  waar  dit  riviertje  in  de.^a  valt,  <^  deie  laatste  rivier  geven- 


Digitized  by  Google 


AA 


fh*u  «urill,  l>clialvc  iii  lijden  vaii  langdurijre  droo|rtc,  in  den  zomer  m1- 
deu  eencn  dag  behoeft  stil  te  ttaan. 

AA  (BAKELSCHE)  of  Yubi  ,  riv.  io  de  Meijvrij  van  *s  Beiiogtn- 
losch,  kw.  Peeliandj  prov.  Ifoórd-BrtAand ,  dat  onder  de  |[emeeiite 
Deume  en  Liessel  nit  de  Peel  ▼oortkomt ,  iiissclien  Deurnc  en  B^el 
westt^-narts  annslrooint,  en  zich,  na  de  Kawijsrlie  Loop  cn 
deOndc  An  oTRaaksclie  Loop  opjTcnonien  Ic  liebbcn ,  bij  liet 
(jiildenhnis  Ir  Hi\tol,  met  de  Aa  of  de  verccni{(t.  Zij  wordt  ook  wel 
eens  ,  vooral  Ijt  iu  den  Sehaapslal ,  ecne  buurt  onder  Bnkcl  en  Milheze , 
waar  zij  voorheen  cenen  oliemolen  dreef,  de  Schaapstalj»cu£  AAg^cnoemd. 

AA  (BEX)KZIJL£R) ,  riy.  in  (herijtieL   Zie  AAfSnuiwiiKER). 

AA  (DRENTSCHE) ,  riv.  in  Dtmtke  cn  ffnmngtn.  Zie  Aa  of  Aia  , 
ook  wc\  DrEüTnscn  Aa» 

AA  (FIVËL)  of  FnEt  Ak  ,  doch  doorgaans  enkel  de  Fim  genoomd  , 
riv.  in  Grouwr/fn  ^  die  oudtijds  haren  oorsprong  had  in  de  hoogde  zuidelijke 
vccnen  van  Duirsuold  ,  van  waar  zij  noordwaarts  stroomde  tot  Witte- 
M-ieruni.  Aldaar  verdeelde  zij  zich  in  twee  lakken ,  welker  noordelijk- 
sic  en  tevens  voornaatnste ,  langs  Wester  Eiiidcu  uitliep  in  eenen  zee- 
boezem ,  die  toen  bezuiden  het  Zand  en  Garshui^en  zoover  landwaarts 
indrong  ;  maar  de  andere  tak  nam  den  loop  naar  Appingadam  ,  en  loosde , 
op  de  hoogte  Tan  Ilelftyi ,  de  ivateren  in  den  mona  van  de  Eems.  Dan 
omtrent  het  jaar  1238  stopte  een  zw  m  c  stonn  den  noordelijken  inham , 
cn  vnMe  dien  geheel  met  slijk.  Dit  deed  West  er  Emden,  voorheen 
eenc  vermaarde  zeeplaats ,  merkelijk  verballen  j  en  daartegen  Appingadam , 
^*^^ar  nu  alleen  de  uilloop  der  Fivf.l-Aa  overbleef,  in  vermorden  rijzen. 
Sedert  het  graven,  in  hel  laalsl  der  zestiende  eeiiw  ,  vnn  liid  tt«;;en- 
voordige  Damxiprdlep  j  loopende  \an  (ironinfjen  naar  Delfzijl,  verloor 
de  FivF.L ,  welke  een  gedeelte  Tan  dat  diep  uitmaakte ,  geheel  haren 
Yorigen  naam.  Ook  tyn  de  sporen  Tan  haar  vorig  noordelijk  bed 
thans  too  ondnidelijk  en  weinig  bedntdend ,  dat  liJ  niet  meer  als  ri- 
Yter  kan  opgeteld  worden.  Het  voormalig  kwartier  l^tvel^o  ontleende 
van  dezp  rivier  zijnen  naam. 

AA  (GROOTE) ,  gracht  te  Zwolle ,  prov.  Overijssel ,  die  haar  water  aan 
de  Oostzijde  door  eeiie  waterpoort,  gemeen  met  de  Kleine  Aa  ,  uit 
dc  vest  ontvangt ,  en  ,  na  de  stad  doorstroomd  te  hebben,  zieli  aan  de 
Wesl/.ijdc ,  bij  de  Vischmarkt  ^  in  de  vest  of  het  Zwarte  Wa- 
ter ontlast. 

AA  (HAYELTER)  ,  riv.  in  Jfy^ihe,  die,  een  weinig  ten  O.  van 
het  dorp  Beilen ,  nit  eenen  lamenkx^  van  verscheiden  heekjes  ont- 
staat, vervolgens  tot  omtrent  Bwingelo  west  waart  sa  (loopt,  van  waar  zij, 
zich  meer  zuidwaarts  wendende ,  op  eenen  kleinen  afstand-,  langs  Havelte 
loopt,  en,  hier  en  daar  eenigen  toevoer  van  water  bekomen  heb- 
bende ,  cenc  meniortc  grnslanden  ,  ter  wederzijde  van  haren  stroom  , 
besproeit;  totdat  zij,  een  ueinig  ten  N.  vanMeppel,  de  Wold-Aa 
ontvangt,  met  welke  zij  door  die  stad  heen  stroomt,  om  zich,  een 
weinig  lager,  al  sjioedig  te  vereenigen  met  dc  Reent  en  met  deze  de 
meer  belangrijke  mier,  het  zoogenaamde  Meppekrdiep  f  daar  te  stellen. 
Zy  was  voorbieen ,  tot  by  Bwingelo ,  vooi  pramen  bevaarbaar.  Nu  is 
sij  het  voorname  voedingsmiddel  voor  de  in  het  laatst  der  Torige 
eeuw  ge^'iavene  S  mildetvaart  y  die,  door  het  reed»  genoemde  Mep^ 
pclerdtep  en  het  Zivnrte  prater  j  de  hoofdstad  en  het  voornaamste  ge- 
deelte der  provincie  Drenihc  met  de  Zuifferzee  in  verbinding  stel». 

\  \  {HO(XjFN)  .  nndrr  dezen  naam  komt  het  geh.  lioOGL  Aaale,  pro?» 
jVooni  Hrahatid,  jm  uhm  iilijk  \<inr.     Zie  Aarle  (HoofiF,). 

AA  (HIÏNSE-),  riv.  in  Dnnlhe  vndnfttingeiu    Zie  llivst. 


Digitized  by  Google 


%  AA. 

AA  (KALTE),  riv.  ia  (herijêid.  Zie  AaoT Au,  ook  wol  Kun  Aa. 

AA  (KERK  ) ,  riv.  in  Jfpord-Holland.   Zie  Aa.  (Ooster) 

AA  (KLEINE),  gradrt  te  ZwdUf  ftov.  Overijuel,  die,  met  do 
Groote  Aa  ,  door  eene  waterpoort,  uit  dc  vest  in  de  stad  vloeit 
«I9  na  fTc7;r  doorloopcn  te  hebben,  aan  de  westzijde  in  de  haven  valt. 

AA  (kUEKANGER) ,  watertje  in  het  Dieverder  Bitujspily  prov. 
Drenthe  y  dat  bij  het  g-ehueht  Oshaar ,  onder  het  dorp  Koekanj^e ,  ont- 
fpringt,  voorts  eerst  noord est-  en  vervolgens  westwaarts  aanstroo- 
iiieiiao,*iich  in  de  WM^Aa  oatlott. 

AA  (KOUDE),  riv. 'in  OterijsseL  Zie  Aa,  ook  vrci  Kaltb  Aa. 

AA  (HUSSEL-)  of  Hoibl-Aa,  riv.  die  in  Drmithe  uit  de  Barger- 
veenen  voortkomóide «  tnnehea  Emmen  en  Roswinkel  door,  iwren  loop 
noordwaarts  neemt,  en  voor  een  {jedeelte  de  oostelijke  g-renien  der 
provincie ,  DrewMe  bcspoelt,  waar  zij  ook  wel  de  Valter-Missel-Aa 
genoemd  wordt;  voorts  de  provincie  Gront'ttgen  binnendringt,  zich 
aldaar ;  bij  Onstwedde,  met  de  uit  de  A  alUTvrciuMi  voortkomende 
Ons  t  wedde r-Aa  verccnigt ,  en  vervolgens  ,  met cenen  sterk  ki'onkelen- 
den  loop,  noordoottwoarts  voortstroomeade ,  omstreeks  Wedde,  mei  de 
'  Ruiten' A  o,  de  WutwoMinyer-Aa  vormt. 

AA  (NIEUWE  RUITEN-),  vaart  in  Westentolde j  fW9.  Gnmmgm, 
die,  een  weinig  beneden  Sellinge,  nit  de  RuiUn'Aa  voortkomt  en 
lanjys  de  SolUngerdijk  naar  het  fort  Bonrtange  loopt. 

AA  (iMEUWER-TER-),  d.  in  het  iVef/erAirarficr,  prov.  en  arr.  Utrecht, 
kant. en  1  grootu.  van  Maarsseiij  fyem.  en  \  u.  N.  O.  van  Hawiel,  ^  u.N.W. 
van  Breukclon.  Ifd  boefL  eene  uitjreslrekUjeid  van  60  bnnd.  69  v.  roed. 
22  v.  eii.  Vruü^er  slund  up  eenen  kleinen  afstand  van  dit  dorp,  hct« 
welk  door  de  landlieden  gewoonlyk  Dbaai  wordt  genoemd ,  eene  Aiddefw 
lio&tad  Hr  Hms  Tm  Aa  geheeten  (Zie  Aa  (Tbe)  of  Tn  Aadb)  ,  welke  hek 
tot  eene  ambachtsheerlijkheid  verhief,  die  tluuis  todiehoort  aan  den 
H.  £.  U.  G.  Heer  J.  P.  G.  Baron  vah  Beede  var  Ter  Aa  en  haar 
eigen  rcgt  had  tot  op  de  inlijving  Tan  ons  Vaderland  in  het  Fransche 
rijk,  wanneer  zij  met  Loenen  werd  gecombineerd,  doch  na  de  her- 
stelling van  ons  Vaderland  is  s\i  vereeuigd  met  Rutoiel  ea  Breu^ 
k  elerwaar  d. 

.  Er  is  ecuc  school  ,  welke  door  70  kinderen  bezocht  wordt  j  ook  heb- 
ben de  Herv.  er  eene  onde  kerk  met  eenen  dikken  toren ,  welks  kap 
ten  jare  1K68 ,  door  de  Spanjaarden  in  den  brand  gestoken  is ,  100 
als  nog  uit  een  opsebrift  aan  dien  toren  te  sien  is.  De  gem.  waarvan 
de  Amibacbtslieer  de  collatie  heeft ,  wordt  door  een  Predikant  bediend, 
die  tot  de  klass.  van  Urtrecht,  ring  van  Mijdrecht  behoort.  De  bier 
wonende  R.  K.  behooren  tot  de  statie  van  Brcvkclen.  De  voornaam- 
ste middelen  van  bestaan  der  inwoners  zijn  de  veenen  en  de  landbonw. 

AA  (NOORD-)  ,  watertje  in  Rijnland,  prov.  Zuid-Holland,  dat ,  van 
het  Zoetermeersche  meer  afkomende  en  noordwaarts  aaustroomende  ,  iu  de 
We^^oortêèkê  VUet  uitloopt.  Het  was  langs  dit  water,  dat  de  vloot, 
die  onder  Boisov,  in  1K74,  bet  benarde  Xeyden  te  bidp  kwam,  nit 
bet  toen  nog  onbedekte  Zoetenneersclio  meer  naar  de  Yliet  stevende. 

AA  (OLDE) ,  riv.  in    Overijisel,  zie  Aa  (Steerwijker). 

AA  (ONSTWEDDER) ,  riv.  in  de  prov,  Gronmgm.  Zie  Aa(Mussbl.). 

AA  (OOSTER),  breed  water  in  Waterland,  prov.  Noortl-J/olland , 
dat,  onderden  naam  van  Kkrk-Aa,  van  hel  droogjTemaakleBelmermeer afko- 
mende ,  met  ccnen  boglijjcnloop,  noordwaarts  lanrys  Zniderwoude  stroomt, 
een  weinijj  noordelijker  den  naam  van  Ocstkr  Axaanneemt  ,  voorts  inde 
selfilerigting  naar  Monnikendam  loopt, cnzich  aldaar  in  dc  Zuiderzee  ontlast. 


Digitized  by  Google 


IA-  T 

kk  (OCFD-) ,  boiift  ia  JUfmkmdi  SUe  Aw  <  (kaam  Am  of  Oo»  Aa. 
AA  (OOD-)^  ond  adellek  hok  ,  pvov.  Utreeht.  Zie  OmuLkR. 
AA  (OUDE),  water  ia JUjniand,  pror.  ZuiA-Holland,  dat,  van  'lm- 
venhuizen  alkoinende,  ziiidoiMiwaarts  stroomt ,  en  by  Hoogauide ,  door 

den  Does  versterkt,  den  nnam  van  Wijde  Aa  annncemt. 

AA  (OUDE)  ot'  Raaksche  lioop ,  riv.  in  de  Jleijerij  van  Iler- 
togenbosck  j  kw.  PeelUind,  prov.  N oord-B mhand ,  dal  onder  de 
gem.  Deurne-en-Liessel  in  de  Peel  oiilspringt,  met  twee  adertjes, 
oesiekj  u.  O.  van  Vlierden  vereenigen  j  van  hier  koudt  het  eenen 
noordirettemfceïi  loop  tot  ongeveer  |  u.  Z.  Tan  Bakel ,  alwaar  het  sich 
in  do  BahuoibAa  oatlaft.   Dit  watertie  is  aomers  altyd  droog. 

AA  (ODDS  PEKEL-) ,  voormalige  nV.  in  fiWuw^  12de  Aa 
(Pekel-). 

AA  (OrJI)E  REKKER-),  rïv.  in  Gronfnfjfn .    Zie  Aa  (Rekker-). 

AA  (OVER-),  <reh.  in  dc  Jiaronlj  van  Breda j  prov.  Noord-Bra- 
Imnd  y  arr.  en  kant.  Breda  ,  dist.  geni.  en  1  u.  Z.  van  Prinscuhaye ,  |  u. 
W.  van  Galdcr,  1  ii.  N.  O.  van  RijslMTgen,  aan  de  Aa  of  Weerreis. 

AA  (PËKJEL-)  ,  riv.  ia  Ghrfmingen  j  die  voortijds  uit  het  Jloetmans- 
meer  Toortkwam ,  na  eenen  bugiigcn ,  nooréwetteiyken  loop  hg  Wid» 
fchotersyi,  den  van  Wtnichoten  komenden  Ronsel  opnam ,  en  tiek  ky 
de  Balt  in  de  If^vstwoldmtftr'Aa  enllaslte.  Na  het  aanleggen  der 
yeendorpen  Oude-Pekel-Aa  en  Mieti\t(;-Pekel-Aa ,  is  zij  echter  door 
een  hevaarbaar  kanaal  vervanwn  ,  dat  aan  liet  Stadskanaal  eenen  aan- 
vang neemt,  en,  in  de/flfVlr  ii;;iiMP  ,  nut  vcrraijdiii{|  der  \eelvuldige 
boglen  ,  lan^  de  geze{jde  dorpin  voortloopt,  tot  bij  Stroobos  ,  Maar  het 
in  liet  onde  bed  valt ,  en ,  van  daar  tot  aan  de  uitvloeijing  in  de  West- 
woldinger-Aa  j  denzelfden  onverandcrden  loop  houdt.  Daar  dit  kanaal 
insgelijks  den  naam  van  Pekel- Aa  aangenomen  heaft,  wordt  hei 
ouaehed  dezer  rivier,  ter  onderscheiding,  de  Onna  Pbeil  Aa  genoemd» 

AA  (USKKSE-) ,  rir.  in  QremmgeHf  die ,  aan  de  Pekelerveenen  ont- 
staande ,  eerst  oostwaarts  aanstroomt ,  Tervolgena »  eene  noordeiyke 
nVlinjTT  nemende,  tot  voorbij  Blijham  loopt ,  van  waar  zij,  met  eene 
sterke  westelijke  bogt ,  in  dez<'Hde  rijylinjj ,  naar  dc  ff^estwoldmger-^a 
stroomt,  in  welke  /.ij  zirb  bij  Winscliolcrzijl  ontlast.  Op  de  mee&te 
kaarten  komt  zij  onder  di'n  naatn  van  Oude  Rekker-Aa  voor. 

AA  (RUINER-)  ,  riv.  in  Drenthe.  Zie  Aa  (Wold-). 

AA  (RUITEN-),  RonH-AA,  riv.,  die  in  Ihenihe,  nii  het  Zwartë 
meer ,  in  de  'veenen  ym  Noord-  en  Zoid-Baige  en  Schoonebeek ,  hy 
de  grenxea  Tan  Hannovcr  ontslaat,  mei  Teelvuldige  kronkelinge» 
noordwaarts  tot  bij  Roswinkel  voortloopt,  voorts,  op  Groninger  grond- 
rrbind  komende ,  altijd  in  dezelfde  rigting ,  langs  Ter  Apcl  ,  Ter 
Haar,  Ter  Wiscli  ,  Veldbuis,  Jipsinghnizen  ,  W<'lliiij[htiizen  ,  \Veende, 

Veldhuis  en  ËUersinghuizen  vliet,  bij  uelke  laatste  plaats  zij  zich 
in  twee  armen  splitst ,  w  aarv  an  de  eene  langs  Smeerling  en  Ter 
Wipping  noordwestwaarts  vloeit,  en  zich  tegen  over  Wissinghui- 
sen  in  de  Muttel-A»  ontlast;  en  de  andere,  in  eene  meer  noorde*- 
lyke  strekkinff,  lan^s  Ylagtwedde  en  Veele  loopt ,  en,  zich  bij 
Wedde  met  dóelfile  M  nesel"  A a  tereenigendc  ,  de  WettwoUm' 
yer-Aa  vormt. 

AA  (SCHA APST  \LSCHE)  ,  riv.  in  Noonl-Brahand.  Zie  Aa  (Bakf.ische). 

A  A  (STEENAV IJKKR)  ,  ook  wel  Olde  Aa  Menocmd riv..  die  in 
de  prov.  Drenthe ,  bij  brt  frchnrbt  Wittclte ,  onder  Diever  ,  onder 
den  naam  van  W  apserveexder  Aa  ontspringt,  vervolgens  west- 
waarts langs  Wapserveen  naar  de  kolonie  Fruderiksourd  stroomt,  al- 


I^Sitized  by  Google 


8 


AA. 


daar  ,  met  ccnen  niiddijken  loop ,  in  Overijsgel  komt ,  waar  tfj ,  vaml- 
gens  onder  den  naam  van  Steshwuoa-Aa  soidwetlemk  en  later  weite- 
lykirloeyende,  langs  SteeDw^k  stroomt ,  vandaar ,  tei  eenc  bneii  teor 

de  scheepvaart  bekwaam  gemaakt ,  den  naam  van  StEERisrijKEii-  of 
NiEDWEDiEP  aanneemt  (dat  omtrent  een  uur  lager  weder  door  de  Ja 
aan  de  zuidzijde  Mordt  verlaten  ,  die  als  een  besloten  M  ater  ,  onder  den 
naam  van  Oude  Aa  ,  naar  het  Giethoorn  sche  J/eer  loopt),  en  ^  onder  dien 
naam  ,  in  deielfde  rigting ,  door  de  gemeente  Steenw^kerwold  langs 
liet  gehneht  Huggenbeei  Toortloopende ,  bij  Bloki|il  in  da  Zddenee 
valt ;  van  Blelu|fl  af  wordt  im  ook  de  BKOsxuum  A&  genoeoML 
Voomeen  had  dit  water  van  Mnggenbeet  af  eenea  meer  nooidelijkea 
loop ,  en  viel  toen  even  keamden  JBlankenham  in  aee,  maar  reedt  ia 
de  16de  eeuw  -werd  van  daar  af  eene  gracht  gegraven  ,  die  eene  xiii- 
delijker  rigting  had ,  en  ter  plaatse,  waar  deze  iiitwatcrdc ,  Icjjde 
men  eene  sinis  aan,  toen  de  Groote  zijl  genoemd ,  hetwelk  de  eerste 
oorsprong  der  stad  Blokzijl  geweest  is. 

AA  (STERKSEL-)  of  Kleire  Rul,  riv.  ^die  in  Belgifeh  Lanknrgint 
de  Ped  voortkomt ,  vervolgens  JfomUBraJbtmd  Unnen  dnqgt ,  langs 
Hoogten  en  Sterkael  N.  W.  aanitreomt,  «n  liek,  li^  ket  katteel  te 
Ueeze ,  in  de  Rul  ontlast. 

AA  (TER)  of  Ter  Aaoe,  geh.  ,prov.  en  arr.  Utrecht,  kuni.  Loenenf 
gsm.  Loeneralont-Ouhoop-en-TeT-Aa  y  1  n.  Z.  van  Loenersloot,  |  n. 
W.  van  Nieuwersluis  ,  aan  de  Aa  ,  die  oen  weinig  noordelijker,  te- 
midden van  het  dorp  Nicuwer-Tcr-Aa,  den  naam  van  Kronmien  An{[slel 
aanneemt.  Het  wordt  gemeenlijk  genaamd  LoENEasLooT-Tim-AA.  en  dc  hof- 
steden vandit  gehucht  liggen  zeer  ongeregeld  tusschen  die  van  LoeBerriootia. 

AA  (TER)  of  Tm  Aisb  ,  in  oude  brieven  ook  wd  Aba  gespeld  woe- 
dende, voormalig  kast.  of  addiyk  kuis,  dat  op  de  gemeenedi^ 
vaart  der  Staten  *slands  van  Utrecht,  op  den  27  0ctobcr  1!$56,  ver- 
klaard was  te  behoorcn  tot  de  vrije  riddermatige  hofsteden.  Het  k^ 
in  dc  provincie  Utrecht ,  tusschen  de  Nicuwersluis  en  Brenkelen  aan  de 
Stadswetcring ,  bezuiden  de  Vecht ,  op  een  lialf  kwartier  afstands  Tan 
dat  dorp ,  waar  nu  het  dorp  Nieuwer  Ter  Aa  gevonden  wordt  en 
was  reeds  ten  tijde  van  Keizer  Ono  I  bijgenaamd  den  Groote  f  bekend 
nis  behooreode  aan  sekeren  Graaf  Om ;  maar  aangezien  dese  siek  tn 
jare  aan  de  keiserlijke  majesteit  vergreep  ,  werden  alle  syne  goe> 
deren  veriNüird  verklaard ,  en  voor  het  mecrendecl  aan  Bisschop  Balmus 
van  Utrechi  geschonken.  Later  is  het  langen  tyd  heseten  hy  een 
adellykfeslacnt,  dat  daarvan  synen  naam  ontleent ,  en  waarvan  men  in 
oude  brieven  veel  gewag  vindt  gemaakt.  In  1672  werd  het  door 
den  moedwil  der  Franschen,  die  zich  toen  in  deze  streken  {genesteld 
hadden,  in  brand  gestoken  en  vernield,  zoodat  er  in  het  hejjin  der 
vorige  eeuw  weinig  meer  dan  een  gedeelte  van  eenen  zwaren  ringmuur 
en  eenen  achtkantigen  toren  van  over  bleef  j  thans  vindt  men  ergesne 
óverblyfsels  meer  van ,  maar  de  grond  is  een  eigendom  van  den  H.  B» 
H.  G.  Heer  J.P.  C.  Baeob  vah  Rbzdb  vabTbe  Aa. 

AA  (TER) ,  voorheen  het  Huis  tb  Berlicub  geheeten ,  voorm.  kast. , 
inde  jVe(/er^«an  ^tllertogeitbosch,  kw.  Maailand,  prov.  IfwrdrBrahand y 
kant.  en|u.  van  **  Hertogenhoich ,  5  u.  N,  van  Boxtel,  aan  de  riv.  de 
Aa  ,  hij  de  kerk  van  het  dorp  Berlicnm.  Hel  is  voor  omtrent  twintig 
of  meer  ^jaren  geheel  gesloopt  geworden. 

AA  (VRIESCHE),  liviertje  in  Twenthe ,  ^i'o\ .  Overijssel,  dat,onde 
grenzen  vanHannover,  ten  N.  van  het  gehucht  (>eesteren  ,  onder  Tob* 
bergen,  ia  de  veenen,  ontstaat,  vervolgens  door  andere  spranken, 


Digitized  by  Google 


AA. 


9 


die  ok  de  onstreken  van  VrieseiiTeai  aftoBMSDy  venlerkt  wofdt.  Ecnl 
heefl  zij  eenee  ifddwesteiyken  loop ,  maar  nadat  ly  by  Wierden  de  H  o  1- 
landerGrave  opg^enomen  heefl,  neemt  zij  eene  «puidelyke  ngtiog^ 

en  vereenigt  zich  ten  lanUite  met  de  yi l mei  osche  yi a. 

AA  (WAPSERVEE.NÜER)  oi  Wamvmwme  Aa,  miertje  in  DrttUh^. 
Zie  Aa  {STEEN^\ ijker). 

AA  (WESTEllVKLDSCHE),   besloten  riv.   in  Overijssel.    Zie  Aa. 

AA  (WESTERWQLDSGHE)  of  WBtfwoiBiaaia  Aa,  riv.  ia  ff  es- 
UrwokUf  prov.  Gronmgen  j  die  ,  omstreeks  Wedde ,  uit  de  vereenigini; 
der  MuÊ-iêl  Aa  en  Ruitem  Aa  met  nog  andere  wateryes,  onl- 
alaat,  Tan  daar  af  reeds  een  voor  tanieliJL  {^roote  schepen  bevaaibaar 
water  wordt,  dat  eerst  noordelijk  naar  Wedderbergen  vliet,  Tan  daar,  met 
eene  noordoostelijke  rigting  ,  naardc  BolllnjTMolder  Schans  en  voorts,  met 
eene  groote  bogt ,  noordwaarts  loopt  tot  ;).'ui  het  Buitster  Verlaat ,  waar 
zij  nog  vermeerderd  wordt  mcV  Ac  Pekel-Aa  ;  van  liior  af  \*edor  nonrd- 
oostwaarts  stroomende  komt  aan  de  Ondezijl ,  bij  de  Laiigi-akkcr 
Schans,  waar  «y  weder  eene  meer  noordelyke  rigting  aanneemt,  om 
sieli,  doer  de  Slalensyi,  in. den  DMêH  te  ontlasten,  na  nog  eetst 
het  Wymeerdiep  te  hebben  opgenomen. 

AA  (WIJDE),  breed  *water  in  Rijnland,  prov.  Zuid-IInllamd ^ 
dat ,  bij  Heogmade,  uit  dc  vereeniging  d^  Otii^e  .^a  met  de  Doêê, 
ontstaat ,  en ,  noordoostwaarts  aanstffoomende  ,  aieh  ia  het  Bnamam' 
meer  ontlast. 

AA  (WOLD-) ,  WotDEa  Aa  of  RuiKKa  Aa,  riv.  'wi  Dieverderdingsptlf 
prov.  Drenthe j  dat  met  twee  adertjes  uit  de  Echtentteenen  komt , 
die ,  zuidwaarts  aanloopende ,  zich  een  weinig  boven  Ruinen  vereeni- 
gen. Voorts,  synenioop,in  deseUde rigting ,  langs  Ruinen  en  Ruiner- 
wold  Toortiettende ,  valt  de  Wou-Aa,  een  weroig  hoYeo  M eppcl ,  m 
de  Ilavelter  Aa. 

AA  (Z£Y£NAABSCU£),indel4j«im|  ptov.  li^Mer/o»i^,  thans slechU 

«'enebrecdc  sloot;  vrocgereen  bevaarbaar  riviertje  .  slrooniciide  tnsschen 
Zcvcnaar  en  Oud-Zevcnaar.  Op  oudf*  platen  /ipt  mvn  zelfs  vry  groo- 
te  schepen,  voor  het  toenmalige  Seveiiter,  d.iarop  gelegen.  Waar- 
schijnlijk is  het  verdroogd,  toen  de  Uijn,  die  eenmaal  langs  Oud-Ze- 
vcnaar stroomde  (gelijk  uit  de  oude  strangen  ,daar  noff  aanwezig,  blijkt) , 
steeds  meer  en  meer  zyncn  loop  naar  de  lyde  van  Herwea^  Aarlh  eu 
Paniierden  aam. 

AABROEK  of  AaaosK ,  polder  in  de  JBürtnij  wn  Breda,  proT* 
Noord-Brahand ,  arr.  en  kant.  Breda ,  dislr.  en  gem.  PrtnsetJmgef 

lanfrs  de  Merk  .  trn  N.  vnn  Breda  gelegen  ,  tegen  die  stad  aanpa- 
lende ,  onder  eeucn  afzonderlijken  dijkgraaf  staande  ,  en  92  bnnd. 
78v.  roed.   44  v.  ell.  grooL.     Hel  land  ligt  6  tot  8  palm  boven  A.P. 

AACKINGE  ,  AcKiNGA  of  Aecki^ige,  huurt  in  Friesland ,  kw.  Zeceu- 
wolden  f  griet.  Stellingtterf-OoMteinde ,  arr.  üeerenveen,  kant.  OUe- 
èerkoopfl  n.  Z.  O.  \an  Appelsehe. 

AACKMARIJP ,  Aehabijp  of Ruueijp  ,  d.  in  Frieêland,  Zie  Acemabup. 

AADE,  riv.  in  Utrecht,    Zie  Aa  of  Aadk. 

AA  DE  of  Ouder- A  ADI,  h* ,  prov*  Zuid^  Holland.  Zie  Ade(Oideh-). 
AADK  (i£R),  geh.  en  kast.,  pror.   lirecht.     Zie  Aa  (Xsa^  of 

Ter  Aade. 

AAGDORP  ook  Mcl  AACTFMioni'  en,  bij  verkorting  daarvan.  EtcinRip 
genoemd,  buurt,  prov.  i\ oord- Holland ,  arr.  en  1^  n.  N.  W.  van 
Alkmaar ,  kant.  Alkmaar  No.  1 ,  gem.  Schoorl-Groet-Nar^-en-Camp 
I  u.  Z.  Tan  Schoorl ,  ^  u.  N.  van  Bergen.    Oudtyds  bdioorde  het 


Digitized  by  Google 


10  A  AG. 

hei  Bi^uwt^t^  ran  B redende,  en  nen  Tondér  4e  hutseaPoe- 

lenbui'i;  i'tt  TTn /iMidaa  1. 

AAGDUU1»EIUV*M)KI\,  pold.  iu  heL  voorm.  Baljmnihap  mm  Bn- 
tlerwic' ^  prov.  P^i  oord- Holland ,  arr.  eu  kant.  Alkmaar,  j|tMii.  SchonrU 
Groet  Ifarf/cr-cn-Ca mp ,  189  biiiKlcrs  groot,  ilet  grootste  deel  vau 
dezen  nolder  behoort  tot  de  btiiut  Aagdorp, 

AAGHTENDUK ,  dijk  .in  JfeorA-Melkuid.   Zie  Aa«tubuk. 

A  AGHTENDORP  ef  AAcnTmieuL ,  oude  mnnen  Tan  Bbtiiwijk.  Zie 
dat  wooifl. 

AAGIITrA  WEG,  dijk  in  IVoord-Holland.    Zie  Aastekouk* 

AAGT  (HËÏ),  ruim  laarveld,  met  mocri|rcn  grond ,  in  Hmmngeif 
^tow  Groningeu  ^  arr.  AppiiKjadam  j  kant.  n  tmunt  j  tusschcn  de  dor- 
pen Kennini  en  Ifoorn  ,  het  uclke  cei*st  in  het  begin  dexer  if^uw  ,  mei 
sh>len  iu  rejyelH)ali{je  stukken  lands  \erdeeld  uerd. 

AAGÏ    (SAMVl)  ,  oude  naam  >au   Beve&mmk.    Zie  dat  \*oord. 

AAGTE  (ST.)^  d.,  prov.  Noord^raband.  Zie  AemA.  (Sr.) 
•  AAGTEKERKE,  gem.,  proT.  Zeeland,  eiland  f^akhen»^  daÉi.  em 
•n.Mütdelbur^fkiaA,  Ven  (lin.  k.,5t.  d.),  uit  het  dorp  Aagtekerke 
en  ceuigc  verspreid  liggende  woningen  bestaande.  Het  is  eene  heerlijk- 
heid, die  sedert  lang  aan  het  geslacht  Thibaot  toebehoort,  en  thans  in  ei' 
gendom  bozelen  wordt  door  de  li.  K.  11.  G.  vrouwe  Wilhelmina  Cornblia 
Jacoba  (iravin  V\x  Limburg  Stihüm  ,  gcb.  Thibaüt  van  Aagtekerke.  Zij 
grenst  ten  N.  aan  Domburg  en  Oostkapelle,  ten  O.  aan  Ooslkapellc  en 
Grijpskerkc,  tca  Z.  aan  A^  estkapelle  eo  teu  W.  aan  Westkapelle  c» 
BoflUMirg,  Hen  heeft  er  eeae  Hervormde  kérk,  die  door  een  predikant 
bedieiMl  wordt,  en  met  een  wit  marmereii  gedenkteekes  prijkt ,  ter 
eere  van  den  Heer  HiRminL  Thiiavt  ,  in  leren  Ridder  vaii  St.  Mi- 
chiei  en  Heer  der  plaats.  Na  de  Hervorming  wat  AAenuRKE  ker^ 
krlijk  met  Dundiurg  Acrecnigd  en  ichynt  eerst  in  lOSU  eea  bijzon- 
deren  predikant  te  hel)b('U  fyekrerrpn  ,  hoewel  Leo-naru  ^Tooyaert  ot'Mo- 
JAKRT  reeds  leu  jare  IjUo  als  Predikant  \ au  An;>l«  krrke  vermeld  wordt, 
hetgeen  echter  zal  moeten  verstaan  worden  als  medehelper  van  Gabrill 
Happart  ol'  Happaart,  de&tijds  Predikant  te  Domburg  en  Aagtekerke. 
Het  beroep  van  den  Predikant  geschiedt  door  medestemming  van  den 
Amlnehtslieer.  Kerkelijk  behoort  de  gemeente  tot  de  Uassb  vait 
Middelburg^  ring  van  Vere.  De  gemeente  telt  340  inwoners ,  die  alle - 
tot  de  Hervormde  godsdienst  behooren  en  in  den  huidboaw  hnii  be- 
staan vinden.  Het  getal  buizen  beloopt  hier  Ook  is  er  eene  dM|H 
school,  die  door  -)0  kinderen  bezocht  wordt. 

Het  doi'p  Aagtekerke  ,  Aagtekkerk.  ,  of  Aacutekerke  ,  ligt  Ü  u. 
N.  W.  ten  \V .  van  Middelburg,  2^  uur  Z.  W.  van  Vere,  5  u. 
N.  W.  \an  Vlissingeu ,  J  u.  Z.  W.  van  Oostkapelle.  Men  zag  voor- 
heen ten  Z.  O.  vau  dit  dorp ,  de  overblijfselen  vau  het  gewezen 
KlarissoBklooster  Waterlooswerve.   Zie  voorts  dat  woord. 

AAGtE1CL00STER(ST.)ofK£00SfiavjuiST.  AsATnAyklooat.  van^ordo 
der  kniisheeren ,  in  het  Laddmin  Cm/k,  prov.  Neeird-Brahand j  arr.  enS  u. 
N  O.  van  Eindhoven  »  kant.  distr.  enii  n.  N,  ten  W.  yeakBo.rmcer  ,  gem. 
Cwgk-cn-St.  Afjatha  ,  \  ii.  Z.  vanCuv  k  ,  en  even  zoo  ver  N.  van  Oeffelt.  Reeds 
den2  Februarij  1571  werd  de  grond  dcz<i  stichting  gelegd  door  Diedkrikvan 
Heur-se  ,  Heer  van  Verwijs  en  Duffel ,  die  ,  als  voogd  vau  Jam  IV  .  Heer  van 
Cinfk  j  o\er  deze  landstreek  het  bewind  voerende,  «  tot  welwezen  vau 
n  zijue  ziel  en  die  zijner  opvolgers  en  vrienden  aan  de  orde  van  het  H. 
»  kruis  gaf  en  afttond  eene  kapel ,  welke  lea  jare  1S80  geboowd  en 
»  aan  de  H.  Aisatba  toegewijd  was. » 


Digitized  by  Google 


AAG. 


11 


Xorl  incrop  hebben  twee  gecstelyken  van  de  gezegde  orde,  die  uit 
liet  klooster  Ie  Asperen,  in  Zoid-HoUand,  a%exonaen  ik  aren,  ooi  in 
het  liand  van  Cuyk  ic  (yaan  calecJbiierea  en  predilLen ,  ecni{rc«i  fjrrond 
by  deze  kapel  aann^okorht  e»  daarop  ecne  woninjf  {jevesl ,  die  zij  zich 
eerlaiifj  in  slaat  ïajjen  lol  een  klooster  te  verhouden  ,  terwijl  de  kapel 
tot  ceiip  kerk  vergroot  werd.  Gedurende  den  lachligjarigen  oorlog 
stonden  de  kloosterlingen  onderseheiden  malen  aan  mishandelingen  van 
lieide  partijen  ten  doel  j  too  \kerden  acbtcrvolgens  hunne  kloostergebouwen 
geplunderd ,  bet  meerendecl  der  daartoe  beboorende  goederen  deeriyk  wttr 
woest  en  xel&  eenige  hunner  Uoottefbroedert  gevankelyk  naar  Bommel  en 
naar  bethnis  BleijenbeeL  in  Klee&land  weggevoerd.  Dien  ten  gevo^ 
Tbigtten  in  de  ineesten   d(>r  achtergeblevene  Kniiibeeren  eerst 

naar  hel  huis  Kleppenberj»;  bij  OefTcll  en  Tan  daar  naar  Gennep ,  en  Lwa- 
men  niet  weder  in  bet  {jrrust  bezit  van  het  klooster ,  vóór  liet  jaar 
1009,  als  wanneer  het  bun  d(K)r  gunsU;  van  Filips  Willem,  Trins  van 
Oranje  j  die  zijn  vader  als  lieer  van  Grave  en  den  Lande  mui  CaijU. 
oi>gevolgd  was,  werd  Icmggeffevcu ,  terwijl  zijne  broeders  Mauaits  en 
FumnHiiiraiK ,  hnn  de  vrijheid  .verleenden,  om  de  noodige  houwstoffiHi 
tot  herstelling  van  bet  Uooiter  vryelijk  langs  de  Maat  aan  te  voeren. 
Nadat  zij  zieb  in  1636,  ten  nevolge  van  de  plakaten  van  retorsie,  ge- 
soodiaakt  geiien  hadden ,  andermaal  het  klooeter  te  verlaicn  en  drie 
jaren  daarna  weder  derwaails  gekeerd  waren  ,  werd  dit  ifestieht  met  al 
tfjn  toebchooren  ,  den  8  Januarij  1644  ,  ten  voordeelc  >an  den  Prins 
van  Oranje  f  verbeurd  verklaard;  en  nadat  bun  in  hei  begin  des  jaars 
1018  aangezegd  was  om  te  vertrekken  ,  werden  de  geestelijken ,  be- 
staande loen  uil  achllien  priesters  ,  twee  klerken  en  elf  leekcbroeders  , 
den  14  Augustus  van  dat  jaar ,  met  geweld  daaruit  gedreven.  Later 
echter  verkregen  de  geestelyken  weder  vrijheid  om  het  klooster  te  be- 
woncn ,  nuts  doende  eene  jaarlijksche  uitkcering  van  1200  gulden  aan 
de  domeinkamer  van  i'^jnr  ITonnrheid,  en  deze  vergimning  hebben  «y 
tot  nu  toe  belionden  ,  hoewel  de  gezegde  som  later  tot  op  1700  gulden 
verboorrd  werd.  (X)k  is  de  vergunning,  die  zij  aanvankelyk  hadden ^on 
nieuwe  leden  aan  te  nemen  ,  bun  later  weder  oiittioincii. 

Het  kloostergebouw  is  >r\j  groot,  heeft  weinig  of  geen  sieraden, 
maar  is  \  au  eene  nette  bibliotheek ,  ten  gcbruike  van  de  geestelijken  , 
voonien waar  fr|u^je  bandschfiften  uit  de  14  ,  15  en  16de  eeuw ,  met 
gekleurde  en  in  foud  afgezette  voodetters,  gevonden  weiden,  onder 
anderen  ook  een  nitmuntende  fraaije  en  nta  geschreven  bijbel.  De  kerk, 
die  een  vr^  goed  orgel  becil ,  is  ruim  en  bieblig ,  en  dient  ook  voor  de 
ingezetenen  van  het  dorp  St.  Agatha ,  dat  aan  de  stichting  van  het 
klooster  zijn  aanwezen  vcrsehnldigd  is  ,  hoewel  dese  eigeniyk  tot  de 
statie  van  Cuyk  behoorcn.    Zie  voorts  Agatha.  (St.) 

AAGTENDIJK  (ST.)  of  St,  Aagte>\vk(;,  oudtijds  Aagutetidije.  of 
St.  Aaghteti  weg,  dijk  in  IS  oord-li  olland ,  door  Graai  i  loius  V  aangelegd  ,  oni 
by  storm  het  zeewater  te  koeren,  ta^  loopt  buiten  Beverwijk  ,  langs 
het  Monnikenveld ,  voorby  het  adeliyk  huis  Adriehem.  By  den  water- 
vloed van  4  en  5  November  1675  brak  onder  anderen  ook  deze  dyk 
door,  hetwelk  veroonaakte,  dat  een  gioot  gedeelte  van  Waterland 
onderliep. 

AAGTKXnORP,  bmirt  ,  prov.  Noord- llolUnd.    Zie  Aagdorp. 
AAGTliNDOUl;'  of  AAfiTuiKXJUL ,  oude  naam  van  Bsvsewuk.   Zie  dat 
woord. 

AAGTENKEKK  ,  d.  en  gcui. ,  prov.  Zeeland,    Zie  AAGXKkLUKL. 
AAGrENWEG(ST.),dijk  in  Noord-HoUand,  Zie  Aactehduk  (Si). 


Digitized  by  Google 


12 


AAL. 


AAL,  voormalig  luui.  in  hei  tand  tan  Hemden,  prov.  Nwfré- 
Brtthandf  dist.    n^aahnjk,  gem.   Wtjh-enrAaBmrg,    Uei  Wrd  den 

S7sten  Aujfustus  door  die  van  Boiiiiih*!  ver])rand. 

AALB££K  nfALBEICXfblllirt  in  hei  lAnidvan  f^alkenbnr(/,pr()\.  Limhur^f 
distr.  arr.  en  2-^  u.  N.  O.  van  .Vaa.vfnV/i/ ,  kant,  en  1|  u.  N.  O.  l»in  O. 
van  Meensen^  geni.  en  ^  u.    W.    van  JluLsherfj ;   nicl  een  kasteel. 

AALBElKjr ,  d.  «Ml  hcerlijkh.  ,   prov.  ]\ oord-B rahund.    Zie  Albuau. 

AALBËBGEN  ,  prov.  ^Oi-eryase/.    Zit;  ALBEivt.E?s. 

AALBERTSBËRG ,  A  ALBREcuTSBEaG  ,  Aklbertsuerg  ,  Albeatsbebc  of 
ALUEcamnoMs,  ook  veeltijds  het  Hm»  n  BtonnnniAU  geheeten,  ond 
adeUykhuis,  prov.  If oord-Holland ,  \  n,  W.  van  Bloemendaol ,  inde 
ilninen,  waarvan  de  stichtin^r  toegeschreven  wordt  aan  Graaf  Floris  II , 
bijgenaamd  de  Vette y  die  in  1122  overleden  is.  In  ccnen  oorlog,  die 
tusschcn  zijne  l)rid<'  ronen  Dira  VI  en  Fi  oris  de  Zirnrfc  ontstaan  was  , 
werd  het  door  de/,cn  laalslen  in  brand  gestoken.  Naderhand  weder  her- 
bouwd zijnde,  diende  bol  lol  liofen  schatkamer  der  Graven  ,  zoo  als  blijkt 
uit  de  bezegelde  brieven  aldaar,  ten  jare  1284  ,  1288  ,  1291  en  1292,  door 
Floris  Y  en,  ten  jarc  1515,  door  JarII,  uitgegeven.  Om  dit  te  beter 
in  geheugenis  te  houden ,  hebben  latere  eigenaars ,  ter  gelegenheid  van 
eene-  verlimmering  aan  het  gebouw ,  in  den  munr ,  naar  de  l^}de  van 
den  boomgaanl ,  op  hardsteen  doen  stellen:  Hic  oioadam  IIollakdiar 
ccRiA  ,  d.  i.  Jlier  tcat  voorsteen  het  hof  mn  Holland  £r  is  hier  ook 
nog  lang  een  kapelletje  geweest  nnn  de  Heilige  Petro?<f.ll\  toegeMijd  , 
maar  dil  is  legein\oordig  venh^cnen,  oiselioon  daarin  zelfs  nog  tol  in 
de  18<le  eenw  dienst  schijnt  gvdaan  te  zijn.  Thans  is  destreek,  waar 
dit  hnis  geslann  heefl ,  nog  onder  den  naam  van  Aalcertsberg  bekend , 
en  maakt  een  gedeelte  der  gem.  Bloemendaal-Tctrode- Aalherl&herg- en 
de-Vogelenmnü  ,  arr.  en  kant.  Haarlem ,  uit. 

AALBORGh,  d.  cnheerlijkh.,  prov.  Noord^Bndmnd.    Zie  Aaiiiibo. 

AAT-BRANTSWAARl),  pold.,  prov.ZM/f/-tfol/awf/.  Zie  Albrawdswaard. 

AALBR£€HTSBëRG,  oud.  adeU.  huis^  piov.  JVoofd-Holland,  Zie 
Aalbebtsberg. 

AALBURG  ,  Aalberc  ofAALRORGH,  in  ^slands  oude  geschiedenis  onder  den 
naam  van  ALBtnGii  voorkomende  ,  is  een  d.  en  heerl.  ,  in  het  Laiid  tfan 
I/eusdeir  ^  prov.  I\  oord-B rahavd ,  distr.  en  2  u.  N.  O.  van  fVaahnjk  y 
arr.  en  3  u.  AV.  ten  N.  van  's  Ucrtoyenhosch ,  kant.  en  ^  u.  N.  W.  van 
Heugden,  geni.  Wifk  en  Aafhurg  van  AV  ijk.  Men  heeft  er  een  koren- 

nio1en,raim  60  huizenen  ongeveer  400inwoneni,van  welke  üe  Hervormden 
kerkelijk  met  J/eesbeen  gecombineerd sijn  ,  hoewel  die  dorpen  ieder  eene 
kerk  hebboijdie  te  Aalburg,  welke  niet  zeer  groot  en  van  eenen  nietxeerqnft* 
5Pn  toren  voorzien  is  ,  slaat  digt  aan  de  Maas,  bijna  op  den  dijk,  waarvan 
zij  door  den  kcrkhofsmuurgescheiden  is.  De  weinige  Roomschgezinden  ,  die 
hier  gevonden  worden,  behoorcn  onder  de  pastory  van  Heutden,  Men 
heeft  hier  ééne  school. 

Üen  27  Augnstus  11511  werd  dit  dorp  door  die  van  Bonimd  aan 
kolen  gelegd.  In  1809  werden  htcr  door  eene  overslrooming ,  die  ten 
gevolge  eener  dijkbreuk  te  Rijswijk ,  naby  Woudrichem ,  phats  had  , 
vergezeld  van  eenen  hevigen  stormwind ,  meest  alle  huisen  neschadigd , 
terwijl  sommigr  geheel  inslorllen. 

AALBURG-EN-HEESBEEN,  kerkelijke  gcm. .  prov.  N oord-B mhand , 
klassis  en  ring  van  I/eusden.  Hel  is  eene  combinatie,  die  twee  kerken 
heeft,  welkedoor  ^ónen  predikant  bediend  worden.  Zij  lelt  1540  zielen  en  de 
predikant  wordt  bij  agreatie  van  den  Ambaehlsheer  van  Aalburg  beroepen. 

AALDËN  of  Ali  n  ,  gch.  ,  in  Zuidcveld ,  prov.  Di^nthv ,  kant.  en  l^u. 
N.  van  Halen ,  gem.  en  |  u.  Z.  van  Zweeho, 


Digitized  by  Google 


AAL. 


13 


AALDONK,  geh. ,  proT.  Limhmf ,  diftr.  arr.  en  14  u.  N.  Tin  Heer- 

monde ,  kant.  en  8  u.  N.  van  Horst  ^  geni.  lmi  |  u*  ven  Ottennm* 
Het  behoorde  voorheen  tot  het  Hertogdom  Kieef* 
AALEB££Ky    verbe»tenng  van  AAa&iioK.    Zie  AAaLB,  d.  in 

P^lland. 

AALHEM ,  d.  in  N oord-B raband.    Zie  Alem. 

AALKEET-BINi\ENPOLDER,pold.  'm  Delfland,  ^vow.  Zuid-Ilollund , 
atr,  Rotterdam  f  kant.  Vlaarditigen ,  is  413  buud.  U9v.  roed.  44  v.  ell. 
groot,  waarvan  34t(  band.  78  v.  roed*  88  v.  ell. ,  onder  de  gem.  Maai- 
kmd^  en  68  bond.  SMIv.roed.  IHKv.eU.  onder  Flaardinger-Ambaekt' 
eit-BahberspMer,  Uy  wordt  bemalen  door  eenen  windmolen ,  die  onder 
Maasland  staat 

A ALKEET-liL  ITElNPOLDER,  pold.  'xnDelfland,  prov.  Zuid-IIoUand, 
arr.  Rotterdam,  kant.  VlaardingeUy  7!i9  bimd.  'ó7  v.  roed. 
41  V.  ell.  groot,  >^aarvan  407  biind.  40  v-  roed.  96  v.  r.11,  onder 
Maastand,  306  bund.  33  v.  roed.  39  v.  ell.  onder  Flaardinger- 
uimbtukt-en-Babbertpolder  en  15  bund.  84  v.  roed. ,  64  v.  ell.  onder 
Vh/orimnen.  fly  wordt  bemalen  door  twee  windmolens,  beide  onder 
JTantlgma  staande. 

AALMEER,  drooggemaakt  meer  in  Kwnemerland.    Zie  DAAuma. 

AALMELOO  of  Aaluiob,  stad,  prov.  Ooerijuêl*    Zie  Almelo, 

AALSMEER,  kant.,  prov.  Noord-Holland ,  arr.  Ainsterdamy  pa- 
lende N.  AV.  aan  het  Haarlemmermeer,  N.  aan  het  kant.  Nieuwer- 
Amstel,  W.  aan  de  prov.  Ulrccbt  en  Z.  aan  de  prov.  Zuid-Holland. 
Het  bevat  de  volgende  4  gem  :  Aalsmeer-  en  -  Kud  cl  staart,  Kal- 
slagen -  en  -  Bilderdam  ,  Leymuideu' en-Vriesekoop  en  Tha* 
menden-Uithoorn,  en  beslaat  eene  oppervlakte  van  mim 
8700  bond,  met  4600  inw. 

AALSMEER,  d.  en  kant.  hoofdpL  prov.  Ifoord'Hóüand ,  arr.  en 
5  11.  Z.  Vif .  yan  Amsterdam  f  kant.  AaXtm/teff  gem.  ^alnneéiHm-JTti- 
dehtaart  ,  ^  u.  W.  van  Kudolslaart ,  aan  den  oostelijken  oever  van  het 
Haarleiiimerineer ,  die  vroeger  den  {rrond  van  dit  dorp  van  lieverlede  zoo- 
danig af  kabbelde,  dat  het  in  165^  1900  morgen  449 j  v.  roed  lands 
besloeg,  en  in  1732  slechts  1690  morgen  t573|  v.  roed.  terwijl  het 
vroeger  nog  grooter  verandering  moet  ondergaan  hebben.  Bij  re- 
solutie van  nnn  Ed«  Hoogniogende ,  de  Hoeren  Staten  van  HoUand  en 
WestfriesUnd,  dd.  18  Haart  1767,  werd  besloten  tot  het  daarstdlen 
van  awaar  paalwerk,  waarachter  eene  tteenen  glooiing,  langs  den 
oever  van  gemelde  meer,  hetwelk  bier  sooveel  vreugde  veroonaakte, 
dat  Schout  en  Schepenen  ,  benevens  de  gequalificeerde  Ingelanden  van  het 
ambacht ,  uit  aanmerking ,  dat  hierdoor  het  overschot  van  de  bezittingen 
der  ingezetenen  ,  onder  den  Goddelijken  zegen  ,  zouden  kunnen  bevei- 
ligd en  bewaard  blijven,  besloten,  jaarlijks  eenen  plegligen  dankdag  te 
houden ,  w  aai  van  de  eerste  gevierd  is  op  den  tweeden  Pinksterdag 
1767  en  de  andere  vervolgens  alle  jaren  op  den  88ten  Maart,  zijnde  dn 
verjaardag  van  Prins  Wiun  Y ,  en  waannede  men  voortging  tot 
in  179K,  toen  dit  gebruik  afgesehaft  is. 

Aalsheer  zoude  volgens  sommigen ,  om  de  ligging  tnssehen  onder- 
scheidene poelen,  eigenlijk  eene  woordverbastering  van  ALLEs-nBER, 
Alveer  zijn  j  n.iar  anderen ,  om  de  menigte  aal ,  die  in  het  nabygele- 
jTpn  Haarlemmermeer  gevangen  wordt ,  zoo  veel  als  Aal-heer  heteeke. 
nen  ,  mij  komt  bet  echter  niet  onwaarschijnlijk  voor  dat  het  zijnen 
naam  ontleend  heelt  van  een  meer  van  dienzelfden  naam,  waarvan  men 
by  oude  schryvers  gewaagd  vindt. 


Digitized  by  Google 


U  A  V  L. 

Dè  amiiachtslieefiyklMlii  van  Aaubibr  is  door  *t  Landt  Staten  lUNnt 

vcrkoclii ,  maar  altijd  in  de  Graaflijkheid  der  provincie  gebleven, 
zoodat  het  dorp  onmiddellijk  onder  de  Stalen  van  Holland  cn  West- 
Friesland  gestaan  heell.  Het  werd  van  onds  onder  Rijnland  {jerekend , 
laler  behoorde  het  tol  het  baljuwschap  van  Aeiuienierland ,  waarvan 
bet  toen  het  zuidcllikste  doi*p  uitmaakte,  in  1795  werd  het  weder 
onder  het  hoojjheemraadschap  van  Rijnland  gebragt. 

Nopens  den  tijd  der  stichting  van  Aalsmeer  vatt  niets  met  lekerbeid 
te  bepalen ;  vast  gaat  het  echter  ,  dat  het  een  leer  ond  dorp  is  ,  het- 
welk in  oude  brieven  onder  den  naam  .  van  Aunia  voorkomt ,  hoewci 
het  in  een  brief  van  Graaf  Fkobii  V  van  het  jaar  1875 ,  genoemd 
wordt  het  Vee^iland  vav  Aalsmeeb. 

De  opgezetenen  zijn  van  ouds  ,  door  *s  lands  Graven  ,  met  verschrid on 
voorregten  beschonken  geworden.  Zij  uaren  tolvrij  in  Holland  ,  Zeeland 
cn  Friesland  en  mogtcn  binnen  Leyden  niet  bekommerd  worden  j  dat 
is  wanneer  zij  om  personele  of  loopende  schulden  ,  binnen  die  stad  in 
bewaring  genomen  waren  ,  mogt  de  Schout  en  Geregte  van  AALsatiU 
hen  a&chrijvcn  ,  als  wanneer  Schoot  en  Geregte  van  Lejden  ioodaiii|p 
cene  afedirijving  moesten  doen  gelden;  dit  voorregt  werd  door  deie 
dorpelingen  genoten ,  omdat  zy ,  nevens  onderscheidene  andere  dorpen , 
gela  geschoten  haddén  tot  het  houwen  der  Yischbrug,  ter  gemelde 
stede,  welke  brug,  van  de  vroegste  tijden  af,  het  uitpad  en  de  over- 
.{jang  tot  de  Rijnlandsehc  dorpen  over  den  Rijn  geweest  is,  van  waar 
dan  ook  die  dorpen  verj)ligt  waren  ,  haar  te  helpen  onderhou» 
den.  Het  oude  raadhuis,  dat  in  1019  gebouwd  was,  is  in  1780 
afgebroken,  in  welk  jaar  het  tegenwoordige  geheel  nieuw  op- 
getrokken is,  hoewdl  het  jaartal  1619  nog  in  den  gevel  gevoD« 
den  wordt. 

De  Hervormden  hebben  hier  eene  onde  kmiskerk,  die  vóór  de  Refor- 
matie aan  Sv*  Pietek  en  Paulus  toegewyd  was ,  en  toen  ter  bcgeviB|f 
van  de  Abdisse  van  Rijnshnrg  stond.  Zij  staat  digt  aan  het  Haarlem- 
mermeer, opeen  net  kerkhof,  dat  eenige  voelen  hoog  ligt  om  de  graven 
droog  te  honden  ,  is  van  eene  aanzienlijke  grootte  en  heeft  eenen  vrij 
)ioo{}en  en  spitsen  toren.  Boven  een  der  ingangen  staat  het  jaartal 
li>49,  hetwelk  men  voor  het  jaar  der  stichting  zoude  kunnen  houden  , 
indien  sulks  niet  wedersproken  werd  door  eenen  ouden  brief,  volgens 
welken  JonAH  vak  Scama,  kanonnik  van  Ondmunster,  te  Utrecht, 
reeds  in  154S  de  pastorij  van  Aalsmeer  bekleed  heeft.  Zoodat  men 
dit  jaartal,  even  als  dat  van  16155,  hetwelk  boven  eene  andere  deur 
gevonden  wordt ,  voor  de  aanwijzing  der  tijd  van  vernieuwing  of  ver- 
grooting van  dit  gebouw  te  bonden  hebbe.  De  gem.  behoort  tot 
de  das.  van  Amsterdam j  ring  van  Weesp ,  heeft  een  vrij  beroep  ,  wordt 
door  eenen  Predikant  bediend  en  telt  1000  zielen.  Er  zijn  twee 
Menn.  gem. ,  welker  kerken  in  buitcnbuurtenstaan ,  een  van  de  veree- 
*  nigde  Viaamsche  en  Watorlandsche ,  die  een  vast  Predikant  heeft ,  en 
een  van  de  Frieiebe,  die  door  liefdepredikers  bediend  wordt.  De 
B.  K.  behooren  tot  de  statie  *van  ÈMkÊami;  die  van  de  Obde 
Ger. ,  anders  gewgd  Jansenisten ,  hdiben  hier  ook  kerk  en  pas- 
toor. 

Voorts  zijn  nog  in  dit  dorp  een  diaconie-  wees-  en  oude  ftiannen- 
en  vrouwenhnis  ,  dat  in  1176  voor  rekening  \an  het  dorp  aange* 
kocht  werdt ,  eene  school,  met  li^O  leerlingen  en  een  departement 
der  Maatschappij  tot  Nut  van  't  Algemeen ,  dat  den  16  Januarij  1814 
opgcrigt  is  en  13  leden  telt.  • 


Digitized  by  Google 


A  A  ii.  U 

fir  it  luer  ongiraMeii  idiMoe  gelegenheid  Yoor  de  viitehert|y  vooral 
Tan  paling,  ook  vindt  men  er  onderscheiden  boomkw  eekeryen  en  finiit- 
hoven  ,  iniiNiderhflid  b  het  bekend  door  de  aardhexiën ,  &  meest  te 
Amsterdam  ter  markt  gebragt  worden  en  waarmede  men  hier  velden 
van  tot  200  roeden  hczrt  >iiidtj  er  zijn  zelfs  jaren  geweest,  waarin 
deze  vrucht  van  Aceiiijj  lol  drie  en  veertig  duizend  gulden  opbragt. 
Voorheen  Maren  hier  ook  aanzienlijke  kaloenbleekerijen  voor  de  toen 
in  den  omtrek  van  Amsterdam  besluundc  kalocndrukkeryen ,  ééne 
wevery  en  Icerlooijerij. 

In  de  geschiedenis  wordt  van  dit  dorp  weinig  gewag  gemaakt, 
alleen  lexen  wQ  dat  het  inl49D,  methet  nahygelegen  en  sedert  1811 
daarmede  vereenigde  Kudelstaart  ,  door  die  van  Utrecht  onder  hrand- 
schatting  gesteld  is,  en  dat  in  15ii6  aan  de  dorpelingen  toegestaan 
werd  vijllierihonderd  ponden  te  nio;ren  omslaan,  tot  herstel  van  de 
verynHen  lasten  hunner  kerk  ;  maar  eerst  in.  1018  verkregen  zij  van 
den  1'ruis  van  Oranje ,  een  reglement  tot  het  verkiezen  en  aanstellen 
van  lim-gemecstcren ,  Schepenen  enx. 

Het  wapen  van  Aalsmeer  is  een  klimmende  roode  leeuw,  op  een 
Uaaaw  vdd,  houdende  in  xQue  voorste  pooten  eenen  kronkelen- 
den palinjf. 

AALSMEER,  voormalig  v nier ,  prov. iVeoriI-ifoUaiii^.  Zie  Albchmebe. 

AALSMEER-EN-KÜDtXSTAARÏ,  gem.,  nrov.  IVoord-IIoUand, 
arr.  Awstcrdam y  kant.  yiahmeer  (4  m.  k. ,  8  s.  d.).  Zij  bev  at  de  dorpen 
Aalsmeer  en  Kudelstaart,  benevens  de  buurten  Bezworen- 
kerf,  de  Kleine  Noor<l,  Oosteinde,  Westeinde.  l' i ter- 
weg  en  Zijd  weg,  en  beslaat  ccnc  oppervlakte  van  ruim  1600  bnnd., 
met  niim  2300  inw.  ,  onder  welke  1100  Uerv.,  600  Meun., 
4)S0  R.  K.,  lOD  van  de  Oude  Cler.  o£  Jansenisten,  Itf  Lnth. 
2  Remonst.  en  90  Joden.  Er  sQn  in  dese  gemeente  twee  Herv. 
keiken  ,  van  welke  die  te  Kudelstaart  door  den  Predikant  van  UiÜioom 
en  KuéeUUuirt  bediend  wordt,  3  Menn.  kerken,  met  1  vasten  Pre- 
dikant en  acht  Liefdepredikers,  1  R.  K.  kerk  met  éénen  Pastoor  en  1  van 
de  oude  Cler.  of  Jansenisten ,  insgelijks  met  éénen  Triester,  de  inw.  van 
de  overige  gezindheden  behoorcn  tot  hunne  respective  gcm.  te  Anislerdani. 
Men  hceller  4  scholen ,  te  zamen  een  getal  van  300  leerlinrrpn  lu  bbende. 

Uet  wapen  der  gemeente  is  betzell'de  als  dut  van  hel  Uorp  Aai^imeer. 
Zie  hïerhoven, 

AALST.,  d. ,  pnnr.  GeUMnuly  kw.  en  7iu./Z.  W.  van  TM,  distr. 

Bommehrttaard  ^VmoX.  en  3|  u.  Z.  \f.  van  ZakSammel,  gem.  en 
I  u.  van  P9§dmnijen  ^  15  u.  van  Arnhem ,  aan  de  Drielsdie  en  'Wel- 
scbe    Wetering,  liet  had  eertijds  een  oud  kasteel,  waarvan  nog 

eenijre  overblijfselen  te  rien  zijn.  Men  telt  er  ruim  400  inw. , 
die  bijna  allen  lot  de  Herv.  gcm.  behooren ,  welke  bier  eene 
kerk  met  eenen  Predikant  heeft ,  en  tot  de  klass.  en  ring  >an 
.ffcnni?i«/ gerekend  wordt.  De  vervulling  der  predikantsplaats  geschiedt 
dttor  een  vifl  horoep.  De  R.  K.  kerk,  die  hier  vóór  de  re&tniatie 
ffevendea  werd ,  en  waarin  eene  vikarij  opgerigt  was  ter  eere  van  de 
H.  Maagd  Maru  en  Sv«  AwTOHtin,  stond  onder  de  paroehiek«4i  van 

ijk  in  bet  Land  wn  Beutden  ;  thans  belioofen  de  weinige ,  hier  wo- 
nende R.  K.  tot  dc  pastorij  van  Amerzode. 

AALST,  d.  CM         \>rQ\.  Gelderland j  distr.  Orerftc/«tfe.  Zie  Andelst. 

AALST,  buurt,  prov.  Oelderlaud,  kw.  2|  u.  N.  O.  van  Ttel  ^ 
distr.  ISeder-Bplinrc y  gem.  en  \  u.  Z.  van  Lienden  ,  met  ruim  150 
inw.  en  een  fraai  hccrcuhuis,  Kolvenschoten  geheeten. 


Digitized  by  Google 


16 


AAL. 


AALST,  gem.  'm  d»  Meijenj  van  *ê  HertogeiAomk  f  kw.  Ktmptn^ 
kmdf  prov.  N»  Btahand,  digtr.  (Hndmt,  arr.  en  kant.  BrnJkmtemf 
(Sm.  L  ,  5  s.  (1.)  grenzende  ten  N.  aan  Gestel-  en-  Blaarthem,  ten 

W.  aan  Waalre,  ten  Z.  aan  Dommelen  en  ten  O.  aan  Heeze.  Het  is 
eenc  heerlijkheifl  ,  bestaande  nit  hel  dorp  Aalst ,  en  de  ^j^eli.  Ach  ter- 
ei  h  d  ,  Ekenrooy  en  Laareind,  die  met  Waalreen  Valkent- 
waar  dy  aan  cenen  Heer  belioorde ,  zijnde  in  1326  een  lut  het  geslacht  van 
Hon>Es ;  in  lo51  werd  zij  duor  het  geslacht  var  Rotsblaer  bezeten , 
en  gingen  toen  bij  koop  in  dat  vAn  vur  im  GLirsiii  over,  dat 
se  in  1772  verkocht,  alt  wanneer  Waalre  en  Valkenswaard  weder 
van  deie  Heerlykheid  geiclieiden  werden» 

£r  zijn  in  deze  genyAiira  i$00  inw.  en  eene  R.  K.  kerk  ,  welke  om- 
ti'ent  een  kwartier  ten  W .  van  het  dorp,  van  alle  huizen  afgezonderd, 
staat ,  en  tot  het  voormalig  bisd.  of  vicar.-gener.  apost.  van  //er-  ^ 
togeiibosch  in  het  dek.  van  Eindhoven  j  behoort.  De  weinige  Hcrv. 
die  hier  wonen,  woi^en  tot  de  gem.  Valkemwaard ,  Domme- 
hn-Waalre-en-AaUt  gerekend.  Men  heeft  er  eene  schooi ,  iinnen- 
weveryen  en  lang;*  het  riviertje  de  Tongelre^ ,  dat  er  doorstroomt, 
||oed  wei*  en  hooiland. 

Het  dorp  AaisT;  ügt  4  u.  Z.  O.  van  Oirschot,  1  u.  Z.  van  Eindhoven , 
nan  den  straatweg  van  ^s  Hertogenbosch  op  Maastridit  en  aan  het  riviertje 
«Ie  Tonfjelreep.  Het  is  lang  doch  niet  breed  ,  hetgeen  aanleiding  g(^ven 
heefl  lol  het  Kcmpenlandsche  gezegde  :  la  tuf  en  smal  fjeUjh  Aalst.  Voor- 
heen was  dit  dorp  volkrijker  en  welvarender  dan  tegenwoordi[j  ,  daar  het 
zijnen  bloei  te  danken  liaJ  aan  de  meni^jte  hier  wonende  voerlieden ,  an- 
dei's de  praclu  van  Aalst ,  genoemd.  Deze  voerlieden  reden  heinde  eu 
verve  met  hnnnewaien  en  oragten  leer  veel gdd  tenig ,  ditheeft  eehter 
aedert  lang  opgehouden.  De  Keeien  van  Aaut hadden  hier  vroeger  een 
goedhuis^  het  Huis  te  Aalst  geheelen. 

AALST  (HUIS  T£) ,  voorm.  addigk  huis ,  in  de  Meijerij  «m»  's  Her- 
tog enhotch  j  kw.  Ktmpndand ,  prov.  Noitrd-BrtAaiid ;  distr.  en  4  u. 
Z.  O.  van  Oirschot,  arr.  kant.  en  1  u.  Z.  van  Eindhoven ,  gem. 
jdalst.  Het  is  sedert  bijna  eene  eeuw  in  eene  boerenhoeve  veranderd. 

AALST   (TER) ,  geh. ,   in  de  Baronij  van   Breda ,    prov.  Noord- 
Braband,  arr.  Breda  j  kant.  gem.,  en  ^  u.  van  Oosterhoui. 

•  AAIiSTRAAT,  geh.  in  de  Bwonij  van  Breda ,  prov.  NoorJ^-Bwa^ 
handf  arr.  en  4  u.  Z.  O.  van  Breda  f  kant.  distr.  en  n.  Z.  Z.  O. 
van  GkumdoBny  gem.  Gtb/t-^n-Bi^f  K  minuten  W.  van  Güie, 
te  midden  der  Iwide. 

AALSUM  of  AALtin,  d.  prov*  ^f»ctlait«2,  kw,OosUrgoo,  griet.  Ooit* 
Dongeradeel  j  arr.  en  5|  ii.  van  Leeuwarden  j  kant.  en  \  \\.  N.  van 
Dockum,  even  zoo  ver  Z.  W.  van  Metslawier ,  1  u.  W.van  Bornwerd, 
aan  de  Paezens,  zeer  hoog  en  schoon  gelegen.  De  landerijen  van  dit 
dorp  ioopen  tot  aan  Dockum ,  wordende  die  stad  grootendeels  daar- 
door omringd  j  zelfs  behoort  de  voorstad  van  Dockum,  de  Streek 
genoemd^  aan  de  Se  gelegen  ,  tot  dit  dorp.  Gedijende  de  belegering  van 
Docknm  door  de  (leldersehen  onder  Aaxnvi  was  Uer  een  le^opgeshn 

E.  Oaèer  dit  dorp  liggen  de  hnnrten  Syhrandahu is,  en  de 
rren,  vroeger  ook  de  staten  Stinstra  en  Hokkemahe- 
nevens  een  nonnenklooster.  Er  loopt  een  rijweg  van  Dockum  naar 
de  dorpen  in  het  N.  dezer  grietenij  door.  Ook  kan  men  door  de 
Paescns  tot  vóór  Dockum  varen.  De  kerk  en  toren  ,  welke  op 
ecnen  hoogen  heuvel  staan,  behooren  aan  de  Herv. ,  die  kerkelijk  met 
IV  et  tem  gecombineerd  zijn.  De  R.  K.  worden  tot  de  staUe  van 
JMemm  gerekend*  *  * 


Digitized  by  Google 


AAL.  17 

« 

AALSl  M  of  Au,2ii«.  greh.  in  het  Weslerhwarlier  ^  iirov.  arr.  en 
3  n.  N.  W.  \.-in  (rroiiiiHjen  f  kant.  en  1^  ii.  N.  vao  ZuÜMorn,  f^m,  en 
J  II.  W.  van  OMeftnve  mol  «S<)  iiiw. 

AATjSÏFM  oI'  Am.sumi  rkloostf.r  ,  voornialijf  klooster  >ati  Graniiwo 
xtistris  in  i'ricsland ,  dat  eerst  oiuier  lu*t  dorp  //AA. rum  iii  lUitujvm' 
ileelf  aan  dcii  noordkant  der  Booroe,  gestaan  hecll ,  waar  het  in  de 
ooiliigien  Uiasehen  de  Geldersche  en  Bourgondische  Vonten ,  tot  cene 
versterkte' inlegering  diende,  maar  in  ISzl  geheel  afgehrand  zijnde, 
vertrokken  dc  zusters  naar  Aithntm  in  Owt-Dongerwwel. 

AALSÜM-EN-WETSENS,    kerk.   gcm.,    prov.  Friesland,  onder 
<1('  klas.  en  riivT^  van  Dockum,    Hel  is  cene   conihinalie  welke   twee  i 
kerken    hefft  ,  die  d<)(»r  «'rnen  predikant  Ixnliend  worden.     Zij  lelt  i80  i 
aii'lcn   en   dr  predikant  wordt   door    dc  llorecnpligtigcn  beroepen.  f 

'\  \l^S\'(  M)RT,  jir»di.  in  het  Land  van  Ravestein  j  prov.  Noord' 
Uraiandj  arr.  en  i>  u.  N.  O.  van  '*  Hertogenbosch ,  kant.  distr. 
en  6  n.  N.  W.  van  Boxmeer,  gcm.  en  |  u.  van  Herpen, 

AALTEN  ,  kant. ,  prov.  CfeUkrland,  arr.  Zu^^ken ,  palende  ten  N, 
aan  de  kant.  Wintcrswyk  en  Groenlo  ten  aan  het  kant.  Terborch 
ten  Z.  en  O.  a<in  de  Pruissifehe  Rijnpi-ovincien.  Hethevat  in  de  2  gem. 
Aalten  en  Dinxperlo  ruim  7H00  inwoner». 

AALTKN  ,  gem.,  in  net  voorni.  njraafschap  Zuipfipn^  itrowGeldcrland,  kw. 
cn  arr.  Zidphen  dislr.  Bredcvuurt  kant.  ylaltcn ,  (11  ni.  k..  7  s.  d.)  op  de 
Pruissische  forenzen  die  hrt  ten  Z.  O.  bepalen:  ten  N.  li»ri?en  de  'tphi. 
^Vinlersuijk  en  Licklevoordc  j  ten  W.  Wisch  ,  en  ten  Z.  Dinxperlo. 
Zij  bevat  het  dorp  AaUen ,  het  stadje  B redevoor l ,  en  daarin  S 
Gerefbrmeeide ,  %  Hoomschgennde  kerken  en  ruim  1(3(90  inw. 

Het  dorp  Aaltbv,  is  8 '  n.       O.  van  Zutphen,  §  n.  Z.  W.  van 
firedevoort ,  aan  de  Slingerheek ,  die  omstreeks  dit  dorp  den  naam  van 
Aaltensche  beek  aanneemt ,  zeer  aangenaam  op  cenen  afhel  lenden  berg  g6* 
gelegen.  Vroeger  behoorde  het  tot  hel  drostambt  Brederovrt ,  en  er  wa.< 
hier  ongemeen  veel  doortogt  van  karren  ,  die  nif  Duilsehland  kwamen  of 
■  (IrrM  aarts  vertrokken.  m;vAV  loen  d(;  regering  van  Arnhem  ,  als  Heeren 
\aii  dc  heerlijkheid  W  rst  er  voort  ,  bij  hel  dorp  \an  dien  naam ,  eenebrug 
over  den   IJsscl  hadden  doen  Leggen,   die  echter  in  1815  weder  afge- 
hroken  en  door  een  veer  vervangen  is ,  nam  dexe  doortogt  merkelijk  af, 
hetgeen   sware  oneenighcden   tusschen  het  kwartier    Tan  Zutphen 
en  de  stad  Arnhem  heeft  doen  onlsiaan.    Thans  is  het  dorp  nog 
leer  nertngryk  en  heeft  een  welvarend  aanzien.    Men  telt    er  1950 
inw..    die    tMec    katoenspinnerijen,    bombazijn-  en  <li<  inetfabrijken, 
eeue  fabrijk  van  gestreepte  doeken  ,  eene  iiitgestrekte  blcekerij ,  waarop 
diemet   en   bomba/.ijrj  door  een  stoomwerktuig  wit   gemaakt  worden  , 
cene  fabrijk  van  we»'l;{ofderen ,  steen-  en  panncnbakkerijen  ,  olie-en  pel- 
molens, looijcrijen ,  branderijen,   cn  brouwerijen  hebben,  terwijl  zy 
aeh  ook  met  byenteclt  en  landbouw  bezig  houden.   De  kerk  der 
fierv. ,  welke  van  tufsteen   gebouwd  is ,  en  met  een  zeer  fraai , 
voor  weinige  jaren  bijna  geheel  vernieuwd  ofgel  prykt,  is  te  klein 
voor  de    gem. «  die,   behalve    uit  de  inwoners    van   bet  dorp, 
ook   uit  die   van  dc    daaronder   bchoorende    buurschappen  Haart, 
Htnrne ,    JJwrïo  ,    Linlc/o  .    Dalen    en    Barlo  beslaat,    ruim  4200 
zielen   lelt,   door    twee  predikanten    bediend    wordt,     en    lot  de 
klass.  Nan   Zutphen  ,    ring  van    Jf  Interswijk    behoort.     Dc    R.  Kj 
hebben    hier    ouk    eene    static ,    onder  het    aartspriesterschap  van 
GeUlerhntd,  die  ongeveer   700  zielen  telt,  en  waarvan  de  kerk 
L  Deel.  SI 


Digitized  by  Google 


IS  AAL. 

door  een  pa»toor   iMMlieiiil   wordt    Toeo  nicn  Lier  bezig  was  out 

een  iiumiw  woonhuis  ^nor  dtM)  twi^udcn  predikant  te  bouwen,  opeen 
stuk  land  dat  daartoe  door  Z.  M.  den  koniujj  {feschonken  was  ,  wenlen 
bij  bel  {ïraven  vau  eeue  put  lor  diepte  vau  29  v.  ,  eenige  noten  van 
cene  zeer  jjroole  soort  ^jevonden.  Dikwerf  vindt  men  in  den  omtrek 
van  dit  dorp  iets  dat  ver^iteend  isj  zelfs  zegt  men,  dat  een  men- 
schelyk  ligchaam ,  in  de  kerk  begraven ,  ^^eheel  versteend  soude  ilJn. 
'  Er  worden  bier  twaalf  sterk  bcsoclitc  jaarmarkten  gebonden  ^  hy  welke 
gelegenbeid  er  veel  bandel  gcdrev(>n  wordt.  Voorts  is  hier  eene  scbool 
cn  een  dopnrtern  der  maatschappij  Tot  Nut  van  *t  Algemeen,  dat 
don  r>  ()(  lobcr  1817  opgenf^t  is  en  2i  leden  lelt. 

A  \ T/ri'jNSrillr^  DKI'jK  ,  waterlje  'ui  Gelderland  ,  dat  onder  den  naarn 
vau  Slixü-rbfj-k  uit  Pruisscliru  komt ,  en  in  de  gemeente  Aalten  eerst 
den  naam  vau  Hkeüevoürtsüul  Dfcitk  en  vervoljrens  dien  van  A.vi<te\- 
scuii  Beek.  aanneeiut,  waarnahet  zich  in  twee  takken,  de  Bielbeimer 
Beek  en  de  SI  in  ge  splitst. 

AALTENSGIIE  BROEK  of  Aaitbiibboek,  Q^h,^  in  bet  Toormali;; 
graaj&cbap  Zut^en ,  j^roy»  Gelderhml,  kw.  arr.  en  8^  n.  Z.  O.  van 
Zutphen,  distr.  en  1  u.  Z.  AV.  van  ^rsdlevoor^,  kant.,  gem.  en  f  n. 
Z.  W.  van  Aalten,  aan  de  Muusterschc  {grenzen. 

AALTJES  3IEER,  meertje  iu  Friesland .  kw  .  Oostergoo  ,  grietenij  Dau' 
tunuideel  j  §  u.  Z.  W.  van  Kinsumagcest,  1  n.  Z.  O.  vau  Birdaacd,  1  u. 
N.  O.  van  Oudkerk  en  \  u.  N.  van  Roodkerk. 

AALZUM.  Zic  Aalsum. 

AAM  ,  geb.  in  de  Betuwe,  proT.  Gelderhnd,  kw. ,  arr.  en  7  u.  N.  O* 
▼an  Tiel,  distrikt  Qverbeluiee  ykant. ,  ffem.  en  <§  u.  N.  O.  van  £lti ,  I  u«  2^ 

V    van  Arubcui  ,  met  eeue  brujj  OTer  de  Einijc 

AAN   DE  POORT.  VAN  VALKËNBUJIG,  geb.  in  bet  land 

y alkenburt/.    Zie  Vilt. 

AANDIJK  ,  geh.  in  y1. veler  Awhaclii  y  prov.  Zeeloêid ,  arr.  £rosf, 
kant.  A.i  cl  y  A\?>U\  llulst ,  f|f^m.  Zaanislarj. 

AANDIJK,  oudtijds  AA?iDick,  d. en  j',em.prov.iToo;ti-i/o/^iir/.  ZicAsouK. 

AANË  ,  buurt  in  Ovcnjssel,    Zic  Ank. 

AANGENUEY,  doorgaands  ni  Hn  genoemd,  geh,  inbet  XofufwM 
VaUtenburf/ ,  proT*  Limburg  ,  distr.n  arr.  en  4u.  N.  O.  van  Maagindit, 
k^ant. )  gem.  en  l£u.  N.  W.  van  Heerlen.  Het  is  in  de  laatste  jaren 
secr  toegenomen,  zoodat  er  nog  in  dit  jaar  (1837)  eene  kerk  aal  wor* 

den  gebouwd.    Er  is  ook  een   kasteeltje,    31cesen  broek  jynioeuid. 
AANSCIIOT  ,   gch.  .    in   de   Meijerij  van    \%   Ilcrtogenbosch  j    kw.  • 

Veellandy  prov.  N.  Urahand ,  dlstr.   Oirschot,  arr.  Eiudlmveii ,  kout. 

*S7.  Ocdvnrode f  gem.  Son-en-Brcngel. 

AANSTOOT  ,  d. ,  prov.  Gelderlund.    Zie  Otteuloo, 

AANWAS  (1) ,  pold.  in  bet  Mofqunaat  van  JBirgtu-^Zoom ,  jprov. 

Ifawd'Brahand ,  arr.  Brethy  kant.  en  distr.  Rm>$eadaal^  Qcm^SUem^ 


(t)  OnJsr  ««a wassen»  v«r»UBt  bsb  ia  b«t  9igammn  èê  aan  Bsa  ofriTisr 
aaagvgraeide  landen,  op  Jo  I>etiedta  aliooniaa  teliarraa,  g*raaa»'alikka» 

geheelen,  la  de  provincie  Cfmningen  rerttaat  men  door  aaawas  de  ainsUSkiBf» 

die  zee  uf  rivier  aan  strand  oi'  oeTer  ii  aakt.  Heeft  die  aangeslijktü  slof  genoegBa— 
me  hoogte  cn  vastheid  verkregen,  dat  er  gros  op  groeit,  dan  noemt  men  die 
kwelder,  vandaar  dat  hot  aau  zee  oi'  rivier  gelegen  land  doorgaans  wordt  ver— 
kocbl  nat  ziju  kwal4ar  ea  aaawali»  Ia  liet  Wsslerwuldscbe noemt  men  dase 
atageapottde,  oafodijfcla  landea ,  Uitergoraaaa. 


uiyiiized  by  Google 


AAN 


19 


%eryen-êt^Krttithttd,  in\48^  beUyU,  groot  fuim  1M  kuoder».  De 

laafpte  {prondim  liggen  omtrent  40  duim  onder  AP. 

AANWAS  i(viaDBOinBi«  aanwas)  ,   pold.    in  iiet   Marfmimmi  vtm 

Beryen-op'Zoom,  j^rov.  Nowré'Mraband  y  arr.  Breda  j  kant.  en  distr. 
Roosendaal ,  f^cni.  Sfeenbeifjcn -en- Kruisland,  in  1482  bedijkt,  niim 
41^  bnnd.groul.    De  laagste  gronden  liggen  omtn  nt  10  dnim  onder  AP. 

AANWAS,  gph.^  in  het  Ma rquisaat  van  Bergen-op-Zoom ,  prov. 
Noord-B raband f  distr.  Roosendaal,  arr.  Breda^  kant.  Bergen-opf 
iToofit,  gcin.  cn  £  Ossendrecht, 

AAN  W ASSSBI ,  beioaierknde  pold.  in  de  ItmunOnmtf  prov«  jfeen^ 
MnAané^  arr.  *$  MeHogttAoiA f  kaat.en  diitr.  Wmalwijk,  geni.  enten 
N.  van  Haamsdonk» 

AAPOLUËA,  fwld.  in  Rünimnd,  prov.  Zuid-Holland,  m.Lifdm, 
kant.  H"' ouhrugge ,  {jem.  Alkemade ,  ten  N.  door  het  Kagcrmccr  ,  ten 
W.  en  Z,  door  de  Bolgeryt  ea  ten  O.  door  de  Uuijgtloter-polder 
bepa<ild. 

AAR,  riv.  in  Rijnland,  prov.  Zuid  lloUand,  die  aan  de  Lagezijde 
van  den  Eijn  onder  Aarluuderveeu  ,  inel  den  naam  van  Koau  Aab  ,  uit  den 
Jttjfnkomt,  ald«ar«met  eenen  noordootteiyiLen  loop,  de  echeiding  int- 
te&eo  de  gemeenten  Aarlandenreen  en  Oatehoora^-jGrMphoek  ntt- 
maakt ,  TOorU  in  dexelfile  rigting  eenen  meer  boftigen  lo<^  «mnemen- 
•de ,  den  naam  van  Kaghmi  Aar  mrkrygt ,  die  iQ  by  den  loofpenaam- 
dcn  Galge-  of  Noordeindschen  molen  verliest ;  om  ,  onder  haren  gewonen 
Tiaam  ^  noord\»aarts  door  de  gemeente  Ter-Aar  ie  ioopen  cn  zich  onder 
Mieiiwveen  ,  bij  het  Huis  Ie  Drecht ,  anders  gezegd  het  Tolhuis  ,  op-de  gren- 
zen van  Noord-  en  Zuid-llolland  ,  in  de  Drecht  te  ontlasten. 

Voorheen  zijn  er  vcrsciieiden  overeenkomsten  tus&cheu  de  naburige 
•emboebten  over  bet  gebruik  van  de  Aai  mloten.  Doormiddel  van  dit  vater 
ibebben  de  veenlieden  uit  den  omtrek  bekwame  gelcgenbeid ,  om  bonne  torf 
naar  Amsterdam  en  elders  te  vervoeren ,  tenvijl  zy  mede  een  gedeelte 
uitmaakt  van  de  trekvaarten  tusschen  Amsterdam  en  Levdcn.  Om 
«eciiter  de  vaart  der  seliepen  van  Gouda  op  Amsterdam  korter  temaken, 
■heeft  men  l.ücr  ceue  vaart  gegraven,  die  onder  den  naam  van  Nieuwe 
4oaarl  y  l('|;<'u  over  de  CioudsHïc  sluis,  door  de  Rijnbrug,  uit  den  Rijn 
komend<! ,  o\er  eene  l('ii;>le  van  2()00  ellen  naar  de  Kromme  Aar  liep. 
Wanneer  deze  vaart  gegraven  zij  is  met  geen  zekerheid  te  bepalen  , 
sefaijnt  echter  ouder  te  zyn  ,  dan  de  Uemianswetering ,  die  in  het  jaar 
1605  ii  aangelegd. 

In  den  jare  1824  -en  1825 ,  is  op  het  voorstel  van  den  Heer  Jakob 
*jiJov«,  Dijkgraaf  van  den  Amstelen  Nieuwer- Amstel ,  door  eene  verlen- 

njSLii de  Nieuwe  Vaart,  totaan  den  Galge-  of  Noordeindschen  molen, 
aart  lannrs  do  Aar  nog    niffkelijk    bekort,    aangezien  daardoor 
df    Kromme    Aar  hcImmI  vermeden    wordt,    wordende   deze  verlen- 
ging thans  ook  het   Ka^saal  en  het  bestaan  hebbende  gedeelte  veelal 
de  OoDE  Aar  geheeteu.  Terwijl ,  al  mede  op  voorstel  van  gezegden  lieer ,  pa 
Aak,  cn  het  Kanaal,  over  hare  gebeele  lengte,  van  de  ttynbrug  on- 
der Aartanderveen  af ,  tot  aan  bare  vereeniging  met  de  Jhtehi  toe  ,  tot 
*  op  mim  drie  el  beneden  AP.  uitgediept  enaUoo,even  als  de  X^redU  en  de  J^sn* 
f'e/,  voer  grootesebepen  bevaarbaar  gemaakt  t^u.  Op  dat  vater  liggen  thans 
drie  bruggen ,  allen  voorzien  van  dubbele  vallen  ,  cn  tusscben  de  boqffi 
«^Ti   eene  wijdte   hebbende  van    8  el  ,  7  palm,   9  duim,  bcncven? 
im*  renc  bijzondere  doorvaart  voor  de  vlotten.    Vóór  de  verandering 
aan  deze  vaart  waren  er  twee  sluisjes  op  de  Aar ,  die  beide  thans  uilii 

t 


Digitiz 


lAR. 


««üaaM  en  tea  eênemole  veniielif,d  zijn ;  maar  in  hunne  plaaU  is  Wft 
da  Drecht,  in  Je  naliiJlwid van  het  huis. te  Dracht;  ecne  geheel  nieuwe 
tteenen  schntsiuis  aanjrclogd.    Langs   deze  vaart  is ,  van  den  .  ftya 

.if  tol  aan  den  Gal[reniolon  ,  een  geheel  nieuwe  dijk  gelegd  gewor- 
den ,  ter  breedte  v.m  7  ellen  op  de  kruin  en  in  hel  midden  4 
palm  en  duim  verheven  boven  AP  ,  /.ijnde  behoorlijk  met  zand  eii 
jïuin  overdekt;  ler\»ijl  de  walerkcering  over  de  andere  zydc  der  vaart 
op  zoodanige  broedlc  is  aangelegd ,  dat  de  kruin  daarvan  eeuen  bc- 
hooilijk  bepuinden  rijue<r  oplevert,  ter  hreedta  Tan  3ï  el tevens  met 
ireneheiden  voldomde  lUtnaalphiatseA  Toonien  en  ter  wederzyde  beplant ; 
wtlkewigTOordegemeensehap  tnssehen  Aarlanderreen  en  Alphendient^dte 
teTOren,  OTer  dc  nu  vernietigde  Galgmolenbrug ,  langs  de  Kbohhb  en  Koa- 
TE  Aar  plaats  had.  Op  deneerstgcnoemden  dijk  zijn,  bij  den  aanvang 
en  aan  het  einde  der  Kbommc  \ar,  twee  vaste  bruggen  gelegd,  ter  breed- 
te van  ruim  6^  el ,  dienstig  tot  vereeniging  of  invaart  van  gen'gde  Kohte  en 
IvRowsR  Aar  in  de  Niei  we  Vaart  ,  zijnde  de  verders  over  dezen  ge- 
heelen  dijk  of  weg  van  ouds  gelegen  hebbende  brufyjren  joec^tal  ver- 
broed,.W  die,  welker  gebniik  sidka  toeliet,  verlaagd;  xoodat.  hy  na 
niet  alleen  dienetbaar  is  voor  de  dorpen  ,  daiar  langs  en  in  de  nabijheid 
gelegen,  maar,  in .Tereeniging  gebragt  met  den  vegop  Gouda,  levens 
den  koristen  weg  tusschende  steden  Rotterdam  en  Amsterdam  0|ilevert. 

A \f\  (DKA).  Oude  tmam  van  Ter  Aar.    Zie  Aae  (Tbb). 

AAR  (KOIVPK).  Mater  in  Rijnland.    Zie  Aar. 

AAB.  (KOKTKK).  (1.  of  liever  buurt  in  Hijnland,  prov.  Znld-IInU 
land f  arr.  en  4  u.  N,  O.  van  Leyden ,  kant.  cn  1^  u.  O.  van  //  uu- 
hrugqc  f  gem.  y/ar.  Zie  voorts  Aar.  (Ter) 

AAR  (KROHHS),  water  in  RijnbÊtd.   tait  Am. 

AAR  <1«ANGER.) ,  d.  of  liever  buurt  in  H^jfilmidy  piwv.  ZmU- 
Mólkmd,  arr.  5^  N.  O.  van  Leyden;  kant.  ea  l  u.  O.  van  l^o»- 
bruffffc  j  gem.  Ter  Aar<,    Zie  voorts  Aar.  (Tbs) 

A  AR  (OlfDK) ,  water  in  Rijnland,  Zie  Aar. 

AAR  (TEIl) ,  ook  oudtijds  genoemd  Dk»  Aar,  en  op  de  mei»s- 
te  kaarten  onderselieiden  in  Langer-  f?(  Koiitkk  Aar  ,  ecne  der  meest 
noordelijk  gelegen  {;em.  der  prov.  Zind-IloUaud ,  arr.  Lctfdcn ,  kant. 
Wouhrutjge  (20  ni.  k. ,  2.  s.  d.  IcaltL),  len  Z.  van<le  rSourd-Ilolland- 
sche  grm.  Ralslagen-  en-  Bilderdam  en  Levmuiden-en-Vriesekonp , 
alsmede  Tan  Nienwveen  en  ZeTenlioven ,  ten  W.  van  de  gem.  Nieuw- 
koop en  Aarlanderveen ,  ten  N,  \an  Aarlandervccn  en  Oudshoorn^n- 
€ne))1iork  en  ten  O.  van  Woabmgge  en  Bynsatemoude. 

Met  anibaeht  van  Ter  Aae,  maakt  met  Zwammerdara  cn  lloeu>«ijk 
de  Heerlijkheid  der  Dorpen  en  Landen  ran  Voshol j  welke  heerlijkheid 
thans  in  eigendom  bezeten  wordt  door  den  H.  Ë.  U.  G«  Ueer  Jonk- 
heer G.  J.  Berldsnuder  ,  te  l  lrechl. 

Het  M.iler  de  Aar,  dat  door  deze  gem.  zijnen  loop  neemt,  ver- 
deelt haar  in  Iwee  deeleu  ,  waarvan  bet  westelijke  gedeelte  Langer- 
Aaren  hetoostelyke  Korttr^Aar  genoemd  wordt,  om  reden  dat  de 
weststjde  roet  meer  lengte  langs  de  Aar  ligt  dan  de  oeoter.  Be  gemeen- 
schap tnssehen  dese  twee  deelen  wordt  door  middel  \aB  de  Aardammei» 
brug,  en.  \  u.  gaans  noordelijker,  door  het  zoogenaamde  Papeveer 
onderhouden.  Deze  gemeente  bevat  behahe  de  dorpen  of  liever  bunr- 
ten  Langer  Aar  en  Korter  Aar,  de  buurlen  dc  Aard  a  rn ,  en 
de  zoogenaanjde  Kerkbuurt.  Zij  be.«!laat.  aan  de  westzijde  van  de 
Aar,  uit  de  Ij  a  n /{^e  raa  rsche  of  ^  oo  rdenid  sch  e  ,  de  31iddei- 
enUiteindschc  polders,  benevens  gedeelten  van  de  V ier ambacht s- 


Digitized  by  GoogI< 


A  A  RV 


ciT  W<r>senaart»jpoiders,  eii  aan  lie  oosUiJde  der  Aar,  uil  de  Kor- 
teraarsehe'en  Blokland fefae  poMen,  benevens  gedeelten  vau  dc 
SeKilker-en  Hoef-en Scbouteapoiders  on<yandeB»>o0eiMam4eo 
%ev«Mi  a  iii  b^irfatsp elders  of  N4euwkeop9cl>e  Droagmaker^l ,  en 

is  vorens        kadaster  1868  hu nd  1  v.  fóedr.  cn97  v.  pH^  gtool.  Men 
telt  Pr  1700  iiiw.  di(*  ineeüt  in  den  landbouw,  en  teclderij  van  erwteo 
pculciv  cn  boonou  hun  beslaan  vinrlen  ;  zijnde  de  voeiiderijon  ,  die  vroc- 
{jcr  aldaiir  [yovoudpn  worden  ,  gcrjor'rzaarn  uiljreput  en  yoov  bet  gGOOt- 
sle  jTcdiM-lte  in  droo'f''einnalvt  houw-  en  weiland  veranderd. 

De  Jlerv.  «rem.  van  Ter  Aa«,  die,  ten  jare  1^89,   door  den  dienst: 
van  RcKRicm  Rktübm  haar  bestaan  krec^f ,  bent  aeno  welgebouwde- 
kerk,  die  lenigde  der  beeldstonnin^;  in        begonnen  Ml  tn  tim  vou 
tooki        Tocfi  gy  nog  by  de  R.  K.  gebruiu  wevdt,  wat  syaandr 
ff.  Maagd  Maku  en  den  Martelaar  A»ai4iius  toegewijd.    Aan  den  toren  , 
die  niet  zeer  hoog ,  mei  eenc  achtkante  spits  ep{yehaa)d  is  ,  werd ,  blg« 
kcns  eenen  in  den  muur  {joplaatsten  steen,  in  1501  den  eersten  steen. 
|^l^[d.     Deze  kerk  staal,  c\cri   als   d<'  |)redikantswoniii;r ,  die  in  het 
jaar  1754gehouMd  is  ,  l)rii('veiis  het  sclHuilliuis,  in  de  th-uegniakerij  der 
V  ier  aiubachUipolders  ,  en  zij  zijn  omringd  van  ecnen  dyk,  op  dat  hun- 
ne ÜMMienienlai  door  het  wegloopen  tra  het  water  niet'  aanoe  vnnak-* 
ken.    De  Herv.  geni.   hehooH  thans  tol  de  klass*   Tan  Leyden, 
ring  Tan  ff^oerien,  en  telt  ruim  00  zielen.  De- predikantsplaats  is'eene 
rollatie  van  den  Ambachtshetr  van  Voshol.    De  R.  K.  kerk  staat  in^ 
den  WassenaanM^en  polder ^  en  moet  reeds  kort  na  de  reformatie  be- 
staan hebben,  maar  rs  even  als  hf*t  huis  van  den  pastoor,  in  ITlU" 
h»'rbouwd.     De  statie  behoort  onder  liet  aarlspr.  van  Hi)l1nnd-  en  Zee- 
land, tot  het  dek.  van  Rijnland  en  lelt  iels   minder  dan  1200  zie- 
len.   In  deze  gehrele  gcm.  is  sleehts  ééne  seitool  eu  één  korenmolen. 

De  gein.  Tn-  Aab  beeft  geen  eigen  wapen  ,  oftehoon  men  ds  soadanig 
wel  eens  ongegeven  vindt  dat  van  het  geslacht  tui  AbbSdi  BifiaBii,hctwtili 
TToeger  in  net  bezit  der  heerlQkheid  Voshol  geweest  is ,  bestaande  uit  Tier 
kwartierm,  m  aarvan  het  1ste  en  4de  gouden  schilden  zijn,  doorsneden  met 
eenen  zvcarten  balk  ,  op  welken  een  St.  Andries  kmis  van  Schaak  (rood  en 
wit)  is  afgebeeld  ;  ln't  2dc  en  5de  rijn  ieder  -weder  in  vieren  ge- 
deeld ,  zijnde  het  Isle  en  4dc  ncdeelle  blaauwe  en  zilveren  Beijersche 
spiUcn,  het  2de  en  3dc  gouden  schilden  ,  dragende  ieder  ecaen  klim- 
menden  leeuw  ,  van  \velke  2  zwart  en  2  rood  zijn. 
AAEC£N,  d.  in  Liwkwrg,  Zie  Aacmr. 
AARD,  a.  in  OeUerhnd.  Zie  Aianr. 

AARD  (DEN),  ookwelHooaKicAAU»  genoemd,  geh.  in  de  Bammf  vem 
Breda,  pror.  Novfd-Brahnndf  arr.  Breda y  disir.  Prinsenhof ^  kani» 
Ginneken  f  frem .  Gilse-ewRifen ,  tc  midden  der  heide  gel^iéa. 

A  \RD  fTKR),  geh.  ,  prov.  Drettthp.  Zie  Akiit  (Ter). 

AAflüA3i,  buurt,  in  Rijnland,  prov.  Z.  Holland,  arr.  Lcyden, 
kant.  If^onhrufjgc,  geni.  Ter  Aar,  met  cenc  brug  over  de  Aar,  naar 
dit   gehuehl  de  AARDAMSERDnuo  genoemd. 

AARDëKERVëEN,  oude  naam  van  AAMASDiavraif.    Zie  dat  woord» 

AARDENBERGER'GRACm',Taart  in  Owrijtul.  Zie ABBnsafiaaanAfliT. 

AARDENBROEK,  bnnrsch.  op  de  Vekmef  pror.  BeUerland,  kw. 
j^mkem,  distr.  Middpl-Veluwe,  arr»,  kant.  en  1  u.  N.  W.  van  Znè* 

phen  ,  gem.  Vnorstf  590  inw. 

AARDENBlllUf ,  gem.,  in  het  voorm.  *S7fl«/i-^'/riawf/^»,  prov.  Zee^ 
land ,  arr.  Middrlhurf/ ,  k.uit.  en  distr.  Sluis  {'6  m.  k.,  9  s.  d.)  ,  len  N.  va» 
deneni.  £cde,  ten  O.  van  Hcilcen  Sluis,  ten  Z.  van  Oostburg  en  teit 


Digitized  by  Google 


AAR. 

W.  van  St.  Klim.  Zij  beval  ixihalve  Je  slatl  Aa  r d c  u  b  u r  g  ^  ook  noff 
ten  N.  de  Isabelle-  ea  Diom«de« polders,  iea  O.  dttOudeSia» 
Aardeabury,  ten  Z.  een  cedeelie  tm  dc  Mldert  BeoostC" 
Eede,  en  Bew  ttier^Eede-bcz  uiden-Si.  *r  ie  terdy  k  te» 
W.  de  Oude  hayen  vaa  Aardenbnrg  en  een  {redeelle  van  dun 
peMer  Bewestcr-Eed-bcnoor  den-St.- Pi  oirrsdij  k,  heeit  3412 
h. ,  en  ruim  1400  inw. ,  ender  vdLe  byna  1000  Herv.  ,  380  A. 
öO  Menu.  en  3  Lulli. 

De  Herv.  g^em.  -werd  vroeger  door  Iwee  Pi  odikiuileu  bediend ; 
thans  hraü  xij  éénen  PredikauL  en  beboort  tot  de  kLass.  van  IJzendiJke  f 
ring  \an  Shtit*  De  PjcedikaiitfpiAajU  wordt  door  een  Try  besoep  vm 
den  fcerkeraad Tervuld.  De  eerste t  die  Mij  ab  Predikant,  te  deier 
plaatse  Yermeld  vinden ,  is  JfNumnn  Usebsan  of  Isebman .  Hij  werd  ia 
net  laatst  tran  ITTSalkier  beroepen,  en  bekwam  het  vol{]^nde  jaar  ze- 
keren TeovAs  Brüscheiv  tot  ambtgenoot.  De  statie  der  R.  K.  wordt  tot 
het  Zenurnch  fjedeeUc  rnn  het  Bisdom  (rewf  {jerekend  ,  staat  «als  zooda- 
nifj  onder  ccuen  BisscboppelijkiM»  (Commissaris  ,  ca  liecft  éénen  Pastoor, 
die  onder  het  deken,  van  Hulst  behoort.  De  Menn.  kerk  wordt  door 
éénen  vasten  predikant  bediend.  De  JUilli.  bebooreu  lot  de  Gemeen- 
te Gt9eie.  Voorbeen  bertond  bier  ook  eene  Fia«Mbe  gem. ,  die 
eebter  tegenwoordig  bij  de  Hederdmticbe  ingelyfd  is. 

De  stad  AjuumiBirm,  die  tot  de  steden  Tan  den  tweeden  taafif  be- 
boert, Ugt  7  u.  Z.  van  Middfihurg  ,  mini  1|  u.  Z.  O.  van  Sluis , 
1  ü.  van  de  Beijrische  grenzen,  is°  16'  23"  N.  B.,  1"  6'  43" 
O.  L.  van  Parys.  Zij  was  vroeger  Rode-^bi  rg  geheeten  ,  niet  Roodenbürc 
zoo  als  vele  schrijven,  alsof  deze  naam  van  de  roede  stadsmuren  zoude 
onllecn<l  zijn.  De  naam  komt  af  van  liet  Aufrelsaksisrhe  woord  rode,  dat 
ree  oirede  beteekeuL,  en  ziuspcelt  op  dc  voortreüebjke  iigplaals  voor  sche- 
pen ,  die  bier  Troeger  gevonden  werd.  "Wanneer  eebter  «e  naam  in  dien 
vaa  AAUWKraio  overgegaan  zij,  is  met  (jpeene  sekerbeid  te  bepalsa, 
In  een  der  privflegiëa  van  bet  jaar  1904  draagt  zy  wel  leeds  doen 
katsten  naam,  maar  men  vindt  er  nog  van  later  dagteekening ,  tot  in 
1243  toe,  waarin  zij  onder  dien  van  Rodenburg  voorkomt.  Vóór  bet 
slichten  van  Bnifyfre  vas  /ij  van  zooveel  bolan|r.  dat  zij  voor  een  der  aan- 
zienlijkste steden  \  au  \  laanderen  en  \ oor  dc  hooldslad  der  zeeplaatsen  van 
ditgewest  gehouden  werd.  Zij  had  crne  liaven  .  waai-vau  men  opgei eekrnd 
Vindt,  dat  zij  wel  zeshonderd  schepen  koude  be> allen,  terwyl  hare  wallen 
nagenoeg  70  bund.  lands  besloegen.  De  stad  zelve  bad  2000  schreden 
in  baren  omtrek,  74  straten,  IK  markten,  S  andere  mime  plaatsen ,  18 
VDomame  flfebonwen  en  4  poorten ,  van  wdke  laatsteo  nog  ééno ,  onder 
den  naam  van  WaêtrpooH  bekend  ,  van  nor-  en  slagwerk  voorzien ,  aaa  de 
westzijde  der  stad  gevonden  wordt  j  van  deze  is  de  vernieuwing  in  steea 
bevolen  hij  octrooi  van  11.  H.  M.  de  Staten  Generaal  der  Vercc- 
nigde  Nederlanden  ,  dd.  22  April  16150.  Toen  M  vrgarktha  ,  Ömcm  van 
Vhandereiif  in  de  {geschiedenis  onder  den  naam  ^ au  dc  Ziiarie  Mar- 
eaiET  bekend,  ten  jarc  1266,  drie  gci-egtshoven  oprigtte,  werd  een 
dersoKve  te  AAlNmwno  gevestigd ,  de  beide  andere  te  Brugge  eo  te 
Oadenborg,  boewei  xyslecbtstwee  jaren  op  die  wijze  in  werking  bleven , 
ea  .venKkl(pBns  ééneidl^e  uitniaakten.  De  bandel,  dien  deAardenbur- 
gers  dreven  wasteer  aanzienlijk.  Reeds  in  1238  voeren  zij  op  de  Oost- 
zee,  als  wanneer  zij  aldaar,  door  Graaf  Awnv  r^tk  Mofsfcin ,  voorde 
helft  werden  vrijfresteld  van  zekere  lollen  op  den  graanhandel .  terwijl 
de  Engelsebe  Koning;  Hendrik  III  hun.  in  1'ebruarij  en  Junij  1261  ,  en 
zyu  opvolger  ËouAAO  111,  in  November  1296,  ouderscheiden  voon-eglen 


1^1 


uigiiized  by  Google 


MsindMik ;  maar  vooral  wkteii  de  Gravon  tan  Vlaanderen ,  door  haar  met 
▼oordeeligeprtyilegiën  te  begunstigen ,  dekooj^Uedenvan  Spanje^  Buitsdi- 
laüd  en  andere  (jom  csten  uit  te  loklu» ,  om  op  deze  stad  te  handelen.  De 
daaruit  voortvWeijendeivchaart  maakte  niet  Hcini|;  den  naijver  van  hare 
naburen  {]^aande,  waarom  de  Graven  van  Holland,  door  allerlei  voorrejj- 
ten  ,  de  vreemde  kooplieden,  die  {jewoon  vnmi  op  deze  stad  Ip  linJidelen  , 
binnen  liiinne  landpatoii  zoelilen  to  lokken  ,  tcii  eiiulr  alzoo  ook  eeiiiji  deel 
aan  die  voordcelen  te  lieblien.  (Jok  bloeiden  de  moI-  en  laken\>cverijeri  al- 
daar reedü  in  de  l^e  eu  13e  eeuw  ,  en  in  1245  iiad  de  ««tad  van  Thuma&> 
▼AH  Aftvofa,  edbtgenool  van  iomamA»  Gnmn  Tan  ^iMndisren^  vertof 
▼efkregen  om  een  kanaal  te  jmiTen ,  dai  in  aeeuidiep ,  hetgeen  den  handel 
derstad  niet  weinig  hcvorder^jkwas.Somintgen  beweren,dat  AAB]>E?iBLnG,be- 
nefTenteenige  anctereVlaamsche  steden,oudtyds  tot  Zeeland  behoord  hebbe*  ' 

In  vroeger  eenwen  moeten  de  Sneven  die  door  de  Franken  tot  den 
Beneden  llijn  doordrongen  ,  en  het  land ,  dat  zich  van  liler  tot  (lallic  uil- 
strektte  verwoestten  ,  zich  ook  hier  vertoond,  en  onder  nndeix-n  Kooen  ' 
BURG,  toen  reeds  eenc  aanzieidijkc  handelstad,  veri)ran(l  liebhen.  Daar 
Elicius,  in  het  midden  der  Yll  eeuw ,  hen  nog  in  deze  iili'ekcu  aanli-of, 
achijnen  zij  zich ,  op  de  eene  of  andere  wijze,  hier  gevestigd  tehdihen.  Ten 
tQde  van  LoaawuK  de  Vromé  verd  RoMaavao  door  de  DMnen  ander- 
maal verbrand.  Sedert  is  weder  herbouwd ;  maar  nnmner  tot  lia- 
ren  ouden  hiiater  opgeklonunen  ,  waartoe  veel  bijbragt ,  dat  zij  gestadig 
aan  oorlogsrampen  of  watervloeden  ten  doel  stond  ,  want  in  1500  viel 
hier  e^n  f^evefyt  voor  ,  Maarin  de  Viijlaten  of  die  ^an  het  Vrije  van 
SUiis  en  Brugge  door  de  Fransehen  jjcslafjcn  Mertltn  ,  doch  onder  de 
regering  van  Lodevi  ijk,  Graaf  >aii  /  Idaiidfre» ,  wcvd  de  stml  vruchte- 
loos belegerd  düui'  de  Gentenaars,  die  na  verloop  van  zes>\eken  onverrig- 
tersake  moesten  aftrekken.  Slechter  verging  het  echter  deie  stad  in  1385  y 
txien  de  Gentenaars ,  vereenigd  met  de  Engelschen ,  haar  plunderden  ,  uitr 
moordden  en  verbrandden ,  terwijl  zij ,  den  19  November  1404  ^door  eenen 

.  watervloed  hevig  geteisterd  werd.  NaatiweHjks  was  zy  dexe rampen  eenig- 
aitts te  boven  ,  of  zij  werd  in  1'il52  nogmaab  verbrand  door  de  Gente- 
naars, die  tegen  hunnen  Graaf,  destijds  Phujps  rf"  Goede  y  Hertog  van 
hourfjoiidie j  aan  hel  nniiten  waren.  De  over >ti(i(iininjj  van  Oel(d>er  l612 
hoeft  hiermede  veelseliade  aanfreri[|t.  Ook  leed,ii.Klat  (!<•  Slaalselien  zich  in 
den  Spaanschen  oorlop, meester  van  Oslende  gemaakt  hadden  ,  het  platte 
land  om  Aabdenburg  veel  van  de  bezetting,  die  in  de  gemelde  stad  lag. 
Be  opgesetenen  werden  er  gedurig  door  gebrandschat,  en  de  brandschat- 
tingen met  soo  veel  geweld  ingevorderd ,  dat  de  Aardenburgers ,  bene* 
vens  andere  Vlamingen ,  den  Aartshertog  AtaaBTUS'VAPf  Oostenrijk  be- 
wogen ,  om  het  beleg  van  Ostende  te  ondernemen.  Gedurende  die 
belegering,  in  het  j.i.ir  1604,  viel  AvRDriBrnG  zonder  slag  of  stoot  in 
banden  Aan  de  Slaatseheii ,  doordien  zes  vaandelen  Dnifsehers,  die  er 

^  ïn bezetting  lagen  ,  op  de  aaimadering  van  Vrlns  Maurits,  in  allerijl  op  de 
Alngt  sh)egen.  J)4'ze  vojsl  <ler<l  de  stad  merkelijk  vei-sterken  en  voorzag 
haar  van  bezetting,  ^a  Jiet  sluiten  van  den  MunsterBchen  vrede,  ii» 
1648,  liet  men  de  vestingwerken  echter  weder  vervallen  en  men  nam 
lelfii  voor,  de  sterkten  geiieelte  slechten;  maar  de  provintie  Zeeland 
begrijpende,  dat.  als  Aakden  borg  in  *s  vijands  handen  kwam,  met  alleen 
Sluis  maar  gelieel  Staats -Vlaanderen  verloren  zoude  xijn  ,  waardoor  Zee- 
land voor  alle  vijandelijke  aanvallen  blnot  zoude  liogen,  deed  daartegen  , 
zomlanijre  ernstige  vertown  ,  dal  ('ie  slnoping  als  toen  niet  plaals  bad,  hoe- 
wel het  \er\allene  ook  iiiel  weder  iiersleld  v,rrd.  In  107^2  had  de  Gene- 
raliteit andermaal  besloten  de  overige  ve^tillgwerken  van  Aahde]*(bi*r«  Ic 


Digitized  by  Google 


AAR. 


sloopen.    Dt  ten  ailYoerbreiigui|f van  dit  besliiil  ww ,  op  aanliouden  vaa 
de  Zeeuwen  cd  die  van  Aardenbvrg  zclvcn ,  no^  eenigm  tyd  uilgesteUl , 
toen  de  Franschen  ,  den  26  Junij  \an  dat  jaar,  "snior'yeitö  omstreeks  twee 
ure,  niet  J^OOO  of  9000  man  voor  het  stadje  kwamen.  Van  binnen^ 
was  schier  {jecn  voorraad ,    de  aarden  waUcii  waren  onvoorzien  va» 
palissaden  ,  en  met  niet  meer  daii  iiejren  ligtc  stukken  geschut  be- 
zet,  van  IA  elke  s»lechts  vier  bruikbaar  Maren;,  de   grachten  hieldca 
op  eenige  plaatsen  naauwdyks  twee  voet  water.   De  beiettia|p,  onder 
aanvoering  van  den  kommandant  Joas  Cas,  was ,  kort  voor  do  aaa- 
komst  der  Franiehen ,  naar  Sluis  in  Vlaanderen  uitgetrokken  ,  zoodat 
er  nog  maar  zes  en  dertig  of  acht  en  dertig  man ,  onder  iiet  bevel 
\an  den  vaandrig  Ëlias  Beekvapi  ^  in  de  stdd  waren  gebleven ;  en  men 
niet  meer   dan    17.5  weerbare  burgers  op  de   been   konde  brengen. 
In  dezen  hagchelijken  toestand  werd  de  stad  door  de  Franschcn  be- 
sprongen ,  die ,   onder  het  gesclirecniw  van  sla  dood  j  sla  dood  ,  op  de 
landpoort  aanvielen,  maar  door  de  burgcry  cn  bcz£ttiiig,  na  eenca 
storm  van  anderhalf  uur ,  teruggedreven  werden.  Twee  liOer  beproefde 
aanvallen  even  vrucbtelooe  afgcloopen  zijnde ,  trok  de  vyand  oen  28. 
Junij  af ,  met  achterlating  van  6^0  krijgsgevangenen  ponder  welke  negen 
<^cteren  w  aren ,  terwyi  hij  zelve  het  verlies ,  voor  deze  stad  geleden , 
op  vylUenhonderd  man  rekende  j  de  Aardenburgers  daarentegen  verlo- 
ren geen  enkel  man  ,  en  hadden  slechts  twee  of  drie  ligt  gekwetsleii. 
l)c  vrouwen  hadden  bij   deze  gelegenheid    zoowel    haren  moed  be- 
toond als  de  mannen.     Ëene  der  aanzienlijkste ,  Mabgaueta  Sandra  , 
huisvrouw  van  den  voorzittenden  schepen  Pietea  IIoomais  van  ILAAULta, 
•at  met  eenen  hoop  jongens  op  hare  stoep ,  de  kogels  ,  die  te  groot 
varen,  midden  door  te  hakken,  en  lond  die  by  boeden  vol  naar  den 
iral.    Deze  (l.ij  i  ;re  tegenstand    was  alzoo  oorxaak,  dat  dc  stad  be- 
touden bleef,    in  1747  moest  zy  evenwel  voor  de  magt  der  Franscfaeo 
ouder  LovvENDAHL  bukken  ,  die  op  den  17  April  aldaar  zijn  intrek  nam, 
rn  haar,  lot  na  den  Vrede  van  Aken,  in  1748,  bezet  hield.    In  1794 
v\erd  dit  plaatsje  ,  zonder  slag  of  stoot ,  andermaal  dooi'  de  Fransrhen  in- 
,»enomeu ,    aan    wien  het,    even   als   geheel   Staals-\  laandcren ,  bij 
het   alliantic-tractaat    van  16  Mei  17Dü,  werd  afgestaan,   en  die 
het  in  1814 ,  zonder  eenen  aanval  af  te  wachten ,  weder  verlietan. 
Ook  by  de  laatste  beroeringen ,  die  ons  vaderland  geic|iokt  hebben , 
is  Aabdbrsuko  niet  ongemoeid  gebleven  ,  want  den  30.  October  1830 
(lerd  zij  bezet  door  zekeren  EaasT  Grecoirb  ,  zich  noemende  Belgisch 
Kolonel,  aan  het  hoofd  van  ongeveer  600  man  ,  zoogenaamde geiêgel- 
ile  troepen,  en  1200  of  loOO  haai»';!  roepers ,  zijnde  een  zaamgeraapte 
«oop  A'lamingen  ,  meest  uit  de  heffe  des  volk.s.  waarbij  zieh    in  deu 
naeht  nog  eene  dergelijke  bende  van  600  man,  ondn-  wi-lLe  het  selniini 
van  verscluilendc  nalien  ,  uïeest  ecliLer  Fransehen  ,  onder  liet  bevel  van 
den  Vicomte  PoiiTiGOiii.AiiT ,  voegden.  Na  800  guld.  uit  de  stedelijke  kas 
en  verder  de  kas  van  den  ontvanger  van^s  Ryksbelastingeu  geligt  en  eenen 
vruchtelooien  aanslag  op  Oostburg  gewaagd  te  hebben  ,  verliet  GatsouiB 
iiiet  zijne  bende  den  volgenden  dag  reeds  weder  de  stad.    Niet  King 
echter  bleef  AARDENBrR«  van  dezen  overlast  bevrijd  ,  want  reeds  den 
22  November  werd  zij  andermaal  door  (iivEGoin»;  bezpl  ,    die  nu  weder 
de  kas  van  den  onUani;ei  ll;;lle  en  ,  lot  genists!(  lllii;|  zijner  ln»»'pen, 
welke  meenden  dat  de  burgers  ge\\en'n  vi'rliojjrcii  lia<ii!t'n  ,  Ie»  ein- 
de hrn    om    te   brengen,   vier    gijzelaars    \oidiule .  die    hij  naar 
Jttaidfghcm deed  vervoeren  ,  maar  des  anderendaags  weder  slaakte.  Na 
vier  dagen  toevens ,  werd  AABomvai*  anderwerf  van  deze  iubi:gr;;ab- 


I  y  Google 


A  A  R. 


lêD  Tcrlasl ,  ea  Ueef  nu  {{[duel  v«n  militaire  bueltiav  •ntfiloot  tot  op 
den  31.  Noveniiier,  aU  lAanneer  de  stad  niet  een  uetaofaenient  van 
t$6  man  van  de  de  Afdecling  Nooi^-Nederlandsche  Infanterie ,  onder 

liet  bevel  >an  den  Ie  LuihMtnnt  vah  Kbrgkoirlé  bezet  eerden,  lOO  alt 
zij  ook  sedert  dien  tijd  ai  lijd  door  Noord-Ncderland.sclie  Iroepen  is 
bezet  |;rl)lcviMi.  Tijdens  den  liondaagsehen  veldlojjl  in  1831  ,  hebben 
de  onzen  de  Stroobrajjye  ,  llj;<;endc  even  op  Beljjiseii  grondgci)ied  ,  o\»'r 
het  riviertje  de  Lieve ,  op  don  straatweg  van  Aaroenburg  op  Mal- 
ilcf  hem )  tweemaal  orermee&terd ,  en  de  vijandelijke  baitergcn  aU 
daar  Ternidd.  V^r  en  tijdens  dien  veldtogt  xyn  de  polders  aaiv- 
de  luidzijde  der  stad  en  langs  de  geheele  grensUnie.Tan  dit  distriet, 
op  bevel  van  den  Koiencl  Leobl,  als  een  verdediagsmiddet  tegen  den 
vijand,  deels 'met  zoet,  deels  met  zout  water  geïnandeerd  geweest,  ei» 
alzoo  gebleven  tot  in  de  maand  JnniJ  1855. 

Te  AAnoE^iBCRG  uoren  vóór  de  llervonninjj ,  behalve  de  parocliiekerken 
iian  do  II.  J/«a<^r/ Maria  (in  liet  jaar  1294  door  Pans  Bo:<ifacils  toL  cene 
alKiij  verheven)  rn  aan  St.  BAV0|];e\iijd  ,  tv.ee  kapellen  aan  St.  Jacob  en 
aan  St.  Jobjs  geheiligd ,  benevens  vior  kloosters.  Ten  gevolge  van  den  beel- 
deosterm  waren  op  het  einde  der  16e  en  io  ket  begb  der  17e  eeuw  de 
ieriKgtlHiawen  te  Aardenburg  zoo  gehavend ,  dat ,  toen  de  stad  in  het 
jaar  1604 aan  de  Staten  overging,  van  die  der  H.  Maagd  aUeen  het 
munruerk  ,  twee  torens  en  eenige  pilaren  overeud  stonden,  sedert  it 
zij  geheel  gesloopt  gcMorden.  Die  van  St.  Rwo  is  thans  bij  de  Hrrv. 
in  gebruik,  llel  is  een  aanzienlijk  gebouw,  prijkende  sedert  1809 
met  een  zeer  goed  or^yel.  Zij  moei,  naar  men  wil,  reeds  in  5)40  ge- 
slicht, maar  de  vourkerk  in  het  begin  der  ll)e  eeuw  vernieuwd  zijn ,  iiel- 

Seeii  sommigen  heeft  doen  vermoeden  ,  dat  zij  toen  eerst  gebouwd  is ; 
e  achterkerk  werd  eerst  hi  1667  nit  haren  vervallen  staat  her- 
steld. Bit  laatste  gedeelte  het  ruimste  en  schoonste,  wordt  niet  meer 
tot  uitoefening  van  de  godsdienst  gebmikt.  Bij  dt  /,c  kerk  staat  een 
hooge  doch  niet  zware  toren,  waarin  twee  klokken  hangen.  Yoor- 
lieen  lifid  de  kerk  Iwee  torens  ,  maar  de  kleine,  in  den  vorm  van  oenc 
piramide,  zonder  nurwerk  of  klokken,  is  \  oor  eenige  jaren  ,  ter  ont- 
lasting van  het  dak  der  kerk,  afgebroken,  zijnde  de  stoel  daar\au  , 
overdekt  met  een  kapje  ,  nog  aanwezig.  l)c  kerk  der  R.  K.  is  niet 
groot,  zij. werd. in  1804  gesticht,  en  heeft  een  orgel  en  cenen  to- 
ren met  eene  kleine  luiklok  zonder  «nrwerk.  Die  der  Meun.  is  mede 
Jiiet  groot ,  doeh  leer  nel  en  voldoende  voor  de  kleine  gem. ,  heeft  geen 
toren  en  is  in  1705  geheel  vernieuwd.  De  kloosters  zyn  sedert  het 
jaar  1604  verbouwd  en  tot  andere  gebruiken  ingn  igt. 

Onder  de  openl>are  gebotiwen  kan  men  het  stadhuis,  slaande  op  dc 
groole  markt  ,  rani];s<  liilvKen  ,  dat  in  10i27  gekoeJit  en  in  order  gel)ragt 
is,  maar  uitwendig  niels  bijzonders  heeft,  en  \r(ieger  alleer)  door  het 
beeld  der  geregliglieid ,  dal  in  eene  nis  in  den  voorgevel  stond ,  van  de 
andere  huizen  onderscheiden  was.  Sedert  eenige  jaren  is  echter  dit 
beeld  aldaar  niet  meer  aanwezig ,  ten  gevolge  der  verandering  en  ver- 
plaatsing der  venslerramen  in  den  voorgevel.  Hen  libwaart  er  de  stads- 
arehiven,  waaronder  een  aantal  op  pergament  geschreven  charters  <  n 
brieven,  gcdccltelyk  voorzien  \au  de  zegels  van  eenen  Duitschen  Kei- 
zer, van  Koningen  van  Engeland,  Hertogen  van  BourgonditMi  ,  Graven 
van  A' laandereu  ,  van  Valois,  \au  Holstein  ,  enz.  Hef  (uidsle  slnk  dajj- 
leel.ent  van  liiOl,  hel  jnngNle  en  tt  \  rns  het  eeni;;^sle  nit  de  17e  eeuw 
ii  van  U.  II.  :M.  de  Il«'eicn  Siafen  (Icneraal  der  V  ereeuigde  Neilerlau- 
den  ,  en  draagt  hel  jaarlal  10ïi7.  Voorts  wordt  hier  nog  gevonden  een 


Digitized  by  Google 


26 


AAK. 


r^kler,  dat  omtrent  het  jaar  15ÏM>  i«er  net  op  pri  jvaiiierit  ^escliV' 

ven  is,  en  waarin  kopijen  van  oude  eiiarten,  met  Vliiaiuschü  vertalin- 
gen er  t^n  over,  Qelwekt  zijn.    Hen  vertoont  er  ook  den  degen  van 

den  dapperen  vaaiidn/y  Kiias  Ilf  i  KMAPf  ,  den  verdedijjer  \an  AxnDEN- 
BUfiU  bij  hel  beU'g  var»  167:2  ikit'i>oren  veruichl  ,  Maarbij  is  gevoegd 
ecne  zeer  nel  op  pergaineiil  geschreven  gesebiedciils  van  hel  bedoehie 
bel^,  beide  tcnjare  1781  door  den  Heer  1).  IIaucamacuer  ,  Heer  vait 
J¥iêuvefèerk  eni.  ^  aan  de  stad  ten  geschenke  gegeven.  De  degen  hangt 
in  een  opiettdyk  daartoe  vervaardigd  kastje ,  waarby  het  navolgende 
hHaefarift  van  Biuun  gevoegd  is : 

Dit  's  Beekmans  degen,  in  Micns  onverwinbre  vuist, 
Hij  't  verre  Nederland  ,  door  't  Franseh  {;r',vcld  verguisd  , 
Op  d'Aardenburgselien  v\al  manhaftig  deed  herleven  , 
Door  RADEamACuens  gunst  den  roest  des  tijds  ontheveo. 

Eene  schilderij ,  in  eoie  der  salen  van  hetzelfiie  geboow  opgcluingen  , 
en  dcM  hddhaftigc  verdediging  voorstellende  ,i8  insgelijks  tot  een  aandea* 
ken ,  door  den  neer  Jagobus  Fret  van  Viissingen ,  aan  de  stad  gesehoi^en. 

De  slad  heeft  door  middel  van  cenen  straatweg  genieenschap  ten 
N.  met  Sluis ,  Ooslburg  en  Breskens ,  en  ten  Z.  met  Maldeghcm  of 
België.  Men  vlndl  er  vvu  {[aslhuis  ,  ecu  burgervitïcshuis ,  twee  ko- 
rens indniolens  (op  een  van  welke  eene  gaiste  gorlpelderij  is)  ,  eenc 
tabaksfabrijk  ,  eenc  leerlooijcrij ,  eene  Nederduitsohe  school  ,  waarin  le- 
vens de  Fransdie  taal  onderweien  vordt ,  en  des  maandags  eene 
graan-  en  weekmarkt ,  waarmede  de  stad  is  heganstigd  bfj  Koninkiyk 
besliiil  van  lil  Mei  1826,  no.  118 ,  alsmede  eene  vrije  jaarmarkt  of 
kermis  ,  invallende  op  den  eersten  maandag  na  het  Pinksterfeest,  want- 
in de  stad  is  he>e.sligd  bij  eenen  brief  van  Ginr  van  DAWPiEnnE  ,  Graaf 
van  J  luandeirti,  j;('|n'v en  op  Pinksteren  van  hel  jaar  1^99.  Eene  niaat- 
sehapj)ij  van  kucpli^  ii»  !!  bouwde  in  1734  te  AAnü£?iBuaG  eene  nieestoof , 
dot'h  zij  koijdc  zich  niet  slaande  houden ,  en  is  sindsjaren  verdwenen. 
De  haven  deser  stad  werdin  1813  door  den  Franscben  Generaal  vur  Dab- 
na ,  mettoestemming  van  den  Franschen  Keiser ,  weder  torged  ijkt  en  alsoo 
tol  polder  gemaakt,  sinds  welken  t^ddeze plaats  geene  ncemenswaard^ett 
liandel  racer  heeft.  De  ingezetenen  leven  van  den  landbouw  ,  inzonder- 
heid van  den  graanhandel.  En  hoewel  alle  vroojyere  bronnen  van  lieslaan 
dezer  plaats  verloopen /ijn  ,  zoo  heelt  zij  ihaus  mn]  bij  voorUluring  hel  voor- 
komen van  wei\aarl  <1  oor  de  voor  als  nog  niet  ongunstige  gesteldlieid  liarcr 
ingezelenen.  Geene  plaaU ,  heizij  stad  of  dorp  ,  in  dit  dislrikt  kan  ook 
in  fraaiheid  van  omstreken  met  haar  vergeleken  worden. 
Het  wapen  der  stad  is  een  gouden  veld ,  beladen  met  eenen  dubbelen  burg 
van  keel  (rood) ,  daarboven  een  gouden  kroon  met  vijf  ilenrons ,  en  ter  we- 
der zijden 'vastgehouden  door  (renen  klinimenden  leeuw  van  keel. 

AARDENBÜIIG,  Huis  te  *s  Gravcnliage  in  het  Voorhout,  vrocger- 
onder  dien  naam  bekend  ah  liehooreude  aan  de  erlgeuamcu  van  lands 
Advocaal  .Iohvv  t\>  Olde>bau.vkveli). 

AAllDENBlllG  (OLDE  HAVEN  VAN),  pold.  in  het  voorm. 
SlcuUs-Vlaaiuleren.    Zie  Havbii  vati  Aardbksubg  (Oude). 

AARDENBUBG  (OUDE  STAD) ,  pold.  in  het  voorm.  SkuUt-rUmnr 
dereti.    Zie  Stao  AABDBiiBURr.  (Oude). 

AARDENBURGER-AMBACHT  ,  voorheen  eene  streek  lands  in  Vlatm' 
f/ere»,  palende  O.  aan  Hulster-Ambacht,  Z.  aan  het  Vrye  van  Brugge, 
W.  aan  Dammer-Ambacht  en  de  Noordzee,  en  N.  aan  het  Noorde 


L/igiiizied  by  Google 


♦ 


AAK.  21 

lijLe  g^edeelto  van  het  Land  vmi  Cadiand  eu  aan  Ob«lbnf^r-AinlMiclit* 
Kei  bestond  uit  de  kerspeieii  St.  Kruis,  St.  Lanreiis^  On te- 
Lieve  -  Vrou>w -hc/iiiden.  Ome -Lieve-  Vrouwe  -be- 

iioordeu,  Coxydc,  1(  e  y  n  c  ke  wer  ve ,  O  n  ze -L  ic  ve- V  rou  we 
Ie  Sluis,  H  f*  i  1  (•  ,  (1  a  d X a  n d ,  en  St.  Ba a I's  ,  en  bclioorde  ,  na 
den  Muuslersclicn  \  rt'ili' ,  jrcheel  aan  Slaals-VlaandrriMi ,  behalve  Sl. 
Laureus,  dal  U>l  Üostehrijks-Ylaandcreu  {berekend  werd.  Hel  (>eheele 
SiaatBcbe  gedeelte  was>  ongeveer  779  banden  groot,  en  maakt  thau» 
een  gedeelte  van  het  dtttrikt  SitHt  m  de  provineie  Zeêlamd  uit. 

AlaDBNHOUT,  bosdi,  prov.  Noord-IiMmd,  ten  Z.W.  m  Haar- 
lem, ten  AV.  van  dc  I^ydsche  vaart.  De  naam  moet,  n.'uir  men  wil, 
zooveel  beteekencn  als  de  andere  hout  of  de  tweede  hout ,  zijnde  de  eerste , 
([emcenlijk  enkel  den  Hout  genoenul ,  an  de  overzijde  <b'r  Levdsehe 
vaa^t  {jeleijcn.  Wegens  de  bekoorlijke  wandeldreven,  die  hel  oplevert  , 
gaan  de  bewoners  van  Uaarlem  en  de  oiustrekcu  zich  aldaai*  dikwijl» 
Terliwtigcn. 

AABBT,  AaivoC AaiT,d.  inde &fHiM,pm.6eld!erlsft<£,  kw.,arr. 
en  4  u.  Z.  O.  van  Afnkem,  diitr.,  kant.  en  |  n.  Z.  van  Zenmar ,  gem.  eo 
in.  N.  van  Utfwem,  De  kundi^re  oudheidkenner  Ercelberts  wU  ,dat  Annu^ 
ci'x  ,  waarvan  men  in  de  reista(elvan  A^ton^-k,  op  de  kaart  van  PBCTincBn 

en  bij  TAcrrus  {rewan- jjeniaakt  vindt.  Ier  dezer  ])laalse  {yelegen  hpl>l»e. 
\  elen  nieenen .  dat  liet  tcrrcnw oonhjre  Arnhem,  het  oude  AiiKNA<:r« 
geweest  zij,  lri-\\ijl  aiuhMcti  dit  weder  te  Erichem  of  Arichem  bij 
Boren  willen  zoeken  \  de  in  de  nabyhcid  van  Angercu  en  Gent ,  in  de 
Betnwe,  ontdekte  Romeinsehe  oudheden ,  doon  ont  eehter  bier  bet 
Kefrt  deie  oude  Romeinscbe  burgt  plaatsen.  Hen  beeft  t«  Aabbv  4^ 
inw. «  een  kasteel ,  van  ouds  toebchoorende  aan  bet  adcliyhe  geslacht 
TAM  HtJGRKPOTH,  CU  ocne  Uer>.  kerk,    welke  voorbeen  eenen' eigen 

Predikant  liad  ,  maar  sedert  1()'27  mei  J/enren  gecombineerd  werd, 
v^aaibij  laler  ook  Pannerden  {fevoejyd  is,  van  welke  combinatie 
de  pastorij  nog  in  Herwen  ligt.  De  hier  wonende  R.  K.  beiiooren  tot 
de  statie  van  Aardt  en  Ilei-wen. 

AARDT  (POLDER  VAN) ,  pold.  in  de  Bëimwe  prov.  GMtrland, 
kw.  en  arr.  Amkmm,  distr.  en  kant.  Ztvenaarf  gem.  Htrwm* 
Deze  liep  bij  den  watervloed   van  1890  geheel  onder. 

AARDT-KN-H£R\\KN  ,  R.K.  statie,  aartspr.  &e/</er/a»f/,  meteene 
kerk  te  Herwen,  die  door  éénen  pastoor  bediend  wordt.  De  gem* 
lelt  ongeveer  1000  /ielen. 

AAHKK,  d.  \u  Prclland.    Zie  Aarlb. 

AAUL  \  \  KEN  ,  gem.  ,  prov.  Z.  JlolUtnd ,  arr.  Leijdcn  ,  kant. 

Woubruijife  (20  nj.  k. ,  3  s.  d.  2  afd.) ,  ten  Z.  0.  van  de  geni.  Ter 
AoTf  waarvan  bet  door  den  Aard^k  gesebeiden  wordt,  ten  Z,  van 
Slein  9  ten  Z.'  W.  van  Nieuwkoop ,  ten  N.  van  Zwammerdam  en  Al- 
phen ,  welke  beide  dorpen  ieder  met  ecne  ophaalbrug  over  den  Rijn 
met  deze  gem.  verbonden  zijn,  en  ten  \Y.  van  Outthoorn-en-Guep- 
lioek,  welke  gem.  langs  de    \ail»nig  mot  Aarlaidctvf.ki  gemcensehap 
heeft.    Zij    be\al  lu't  Noord-  eu  Zuid  einde  en   het  dorp  A  a  r- 
landervern,   de  Lage   zijde  van  den    Rijn  over  Alphen 
en  de  Lage  zijde  van  den  Rijn  over  Zwammerdam ,  en  daarin 
drie  belangnjke  bebouwde  straten,  als  het  doip  Aarlanderveen 
selve,  deLage  «yde  van  den  Ryn  over  Alphen  en  de' 
Lage  sijdevan  den  Rijn  over  Zwammerdam  ,  voorts  neg  de  vier  na- 
volgende   polders,   de    K  o  r  ts  te  ke  r -p  ol  de  r ,    de  gecombineerde 
Moord-cn-Zuideinder-poldery  Pulmot  of  Albrccbts vie- 


Digili^CLi  by  CoOglc 


28 


AAR. 


rendecl  van  ilen. Bosch,  de  I)r  o  ü  m  a  k  c  r  y  Wcstziftfè 
eu  een  gedeelte  vas  de  ioo|fenaüinJe  N  i  e  uw  Loopse  h e  <U roog>* 

111  a  k  e  r  ij  of  Z  e  v  c  n  a  lu  1)  a  c  h  1  s  p  o  l  d  e  r  s . 

De  hier  {jevondcii  wordeiidr  jj^ronflcii  zi  jn  op /.eer  ^  olc  plaalseii  met  de 
beslc  soort  va II  veen  bezet  {jewee^t,  waarom dati  ot)k  al  \ioc;;  liicr  een  l)e{|iu 
(j^einaakt  is  met  de  {^ronden  uit  Ie  veeiieii ,  zijnde  de  nit  deze  uil\«'ening 
voorlgck<»ncii  plassen  reeds  sedert  vele  jaren  droo{,^«reinaaki  welke  qvow 
den  nu  de  achoonste,  Trnefatgiïvendc  landerijen  opleveren,  alwaar 
tevens  de  fraaiste  boerderijen  gevonden  worden. 

Het  ambacht  van  Aarlandefteen  is  ,  bund.  2  v.  rocd. ,  IS 
V.  ell.  groot,  behalve  nog^  onjjovecr  4Ü0  bund.  in  de  Nienw- 
koopsebe  Droojruiakcrij  ,  en  lelt  thans  5(51  h.  .  ruim  iiöOO  inw. , 
onder  x^clke  17öO  Uerv. ,  760  R.  K.  ,  30  LuLh. ,  20  iieiuoust.  eu 
60  Joden. 

Men  heeft  in  deze  {]feni.  ecne  llerv.  en  eene  K*  Iberk,  cene 
Israëlitische  rin{rsijnagQ<je ,  vóór  omtrent  drie  jaren  geheel  vernieuwd 
en  ple{rti{r  ingewyd,  eene  leer  beroemde  Fransdie  kostschool,  met  on- 
gevecr  50 ,  eene  Noderduitsehe  school ,  met  een  gemiddeld  ^cinX  van 
140  leerlingen,  1  korenmolen  ,  1  trasniolen  ,  1  pannenbakkerij  ,  de  \(ijd- 
vermaarde  xoojjcnaamde  AI[>}ion?;(hc  besrbiiilb.ikkcrij  ,  vele  pijpen-fabrij- 
ken  ,  1  {^fondsniedorij  j  lerv» ijl  overigens  de  inw.  iiuc.^l  liiin  beslaan  vinden 
in  veenderij,  \lasserij ,  landlxinw ,  {rman-  vn  viehM  lL  en  handel; 
zijnde  er  aan  de  lajjc  zijde  van  den  Rijn  ^elc  belangrijke  eii  fraaije 
uinkels  en  langs  den  Rijn  de  uitmuntendate  landerijen  en  bouwraans- 
woningen,  vele  kaaspokhtiizen  en  les  watermoleiis. 

Hel  doij)  A  vnLA!VDBB\fiEfi ,  va»  oiids  Ablbveeti  ,  en  ihans  nogvoelaldoor 
de  landlieden  bjj  verkoitiiify  Aarlevcek  of  ook  wel  Harlevkeü  (rehee- 
tcn  ,  lervijl  de  sliclitiilijshrief  \an  het  St.  Panrras  kapiltcl  te  Tiovden 
1h"1   als  AARDEKKVEKn  opijeclt  ,  wordende  ook  lor  ondrrsrbeidiujr 

van  dc  Aarlaudervevtiachc  Ixïjiihnurl  de  A  v«l\M)Kh^  i;k>sciie  IvF.nKBiURT 
neaoemd ,  li|^l4n.  N.  O.  vauLevden,  l^n.  Z.  O.  Nan  Wüabrii<ri>c  ,  1  n. 
n.  van  Zwamnierdam  cn  e\cn  xoo  ver  W.  van  Nieuwkoop ;  ontleent 
waarschijnlijk  xijnen  naam  van  de  ligging  in  de  veenen  en  aan  de 
Aar,  cn  strekt  zich  omtrent  de  kerk,  met  eene  dnbbele  ry  butsen 
lan{[s    den   Aarlanderveenschen,  dijk,  zoover  die  bestraat  is,  uil. 

De  kerk  der  llerv.  ,  die  alle  blijken  draajjl .  dat  zij  van  ondc  daj- 
leekenin^r  moet  zijn  ,  is  een  nn'ni  kniisjroljonw  ,  dat  aan  iedere 
zijde  eencn  kapelge\el  beeft.  Zij  is  nel  lio%loerd  en  met  leijen  jjcdekt , 
liccft  aan  do  voorzijde  eenen  hijzonder  iVaaijcn  vierkanten  looren  gehad, 
nu  echter  een  toren  met  achtkanten  koepel ,  van  klok  en  unrucrk 
voonien ,  en  op  het  midden  van  het  dak  stond  vroeger  ook  nog  een 
vierkant  torentje.  De  gemeente ,  die ,  ruim  1000  zielen  telt ,  en  door 
cénen  leeraar  bediend  wordt,  behoort  tot  de  klass.  van  Leifdettf 
rhïQ  van  /F oerdeti.  De  predikant  wordt  doOr  den  kerkeraad  beroc- 
peii  maar  de  \ iiili.H  hlsju'er  beeft,  hel  refyt  van  afyrealic  over  dit  be- 
roep. De  eerste  Uei  \ .  Ir.  i  nnr  alhier  ,  was  !"loue.>tils  3l\r,i  ,  die  in  loOO be- 
roepen werd.  De  U.  k.  iiohhoii  bier  ook  eenezeer  nelle  en  M  elin«jeri;ftekprk  , 
die  aan  Juuakü^es  den  Doopcr  tocgeuijd  is.  Dc  static,  die  ÜOÜ  com- 
municanten telt  en  door  éénen  Pastoor  bediend  wordt ,  wordt 
onder  het  aarlspr.  van  HoUand  cn  Zeeland,  en  tot  bet  dek. 
vün  Rijnhud  jr,'i(  kcnd.  Tol  de  Israi'Uiische  rinjjsijnagoge,  waar- 
in ij  een  voorleser  de  dienst  waarneemt,  behooren  17  om! ifj^jende  dorpen. 
Oük  heelt  men  er  eencn  korenmob'n ,  ecne  zeer  IVaaije  ,  mime , 
doelmatijre  iujrerijrte  en  in  1850  geheel  nieuw  opgebouwde  doipschool 


19 


tïirl  onderwijzerswonin^  en  met  Zwainincitiaiü  iiecft  dit  dorp  reu 
di^parlement  Tot  Nul  run  'l  Alge  meen  f  .  A&l  deu  11.  Oclober  1818 
opgerigl  is,  en  SIS  leden  Itdt. 

.  Toen  deFninsclieii ,  die,  in  het  jaar  167li,  io  dese  landen  gevallen 
waren  en  tot  'aGmTetUiagfe  daefaten  door  te  drtn{|[en,  desen  toeleg 
mislukt  zagen,  trok  cvne  hunner  benden  op  Nieuwkoop  af,  om  dat  dorp 
tc  plunderen ,  nianr  de  Baljuw  van  Nieuwkoop  brag^t  ras  eenïge  gewa« 

pende  boeren  op  de  bcco  ,  ouder  welke  zirli  ook  clmk*  kornpa«jnic  van 
Aarlandt'i'vecn  hovond.  Deze  viclcu  de  Fransclwii  aan  en  verdreven 
hen  ,  Maardoor  hun  voornemen  verij<leld  werd  en  dexe  streek  van  hun 
bezoek  verschoond  bleef.  Ook  hadden  die  van  Aarlaxdcrveeiv  een 
aanmerkelijk  aandeel  aan  den  opttand  der  inwonert  van  Alphen  en  Ouds  - 
hoorn  tegen  de  Frannchen  in  1815. 

ITet  Mapen  van  AAnLAKSinYeiN  is  een  zilvprenachild  waarop  een  doods- 
hooi4 ,  onder  hetwelk  twee  zwaarden  kruislings  o?er  elkander  liggen,  met 
eencin  horen  daaronder. 

AARL ANDERVEKN  KN  PULMOT.  Ouder  dezen  naam  is  de  |Tcmeen- 
te  Aarlan(ler\ een  bekend,  als  eene  heerlijkiieid  die  vroeger  in 
bezit  was  vau  de  lleeren  van  Ouusuoun^  ,  mede  iiezilters  van  de  heer- 
lykheden  Oudahoorn  en  de  Gnephoek  ,  van  de  boojje  heerlijkheid  van 
Vr^hoeve  en  van  4e  hofstede  Ryneiy«afg  ouder  Haserswoude ,  velke 
-ha&lede  voorheen  een  HoUandsch  leen  was.  By  aftand  van  Heer  Dian 
vjui  OoDsnooBif,  anderen  /e^gen  hy  zyn  overlijden,  in  liet  jaar  , 
werd  zijn  zoon,  H<  et  VV'ulbh,  niet  alle  deze  heerlijkheden  verlijd, 
lieer  Willem  ,  in  den  Iweespalt  tusschen  Hertoj^  \Vii,i.eji  va?i  Bkijereiv  , 
en  diens  moeder  ,  Keizerinue  Marc  vhfkt  ,  de  lioeksehe  zijde,  dat  is  ,  die  der 
Keizerinne  {yekozeu  hehl>ende  ,  vi  rdeu  alle  zijne  Heerlijke  jjoederen  ,  in  het 
jaar  looi,  door  den  JlertO|perbeurd  verklaard,  en,  in  den  jare  15i>i, 
verkocht  aan  lieer  Aaaou»  vjuf  UssEuniaf  van  wien  zy  zijn  o\er|;e' 
gaan  op  Heer  Aosiaah  vam  RAAPioasT,  in  wiens  geslacht  die  [r()i;deren 
'  eeoigeu  tijd  gebleven  zijn.  Naderhand  zijn  zij  geraakt  aan  den  htiise 
van  KoiLBHsoaa,  doch  vervielen  bij  het  overlyden  -v.-m  Jaspeh  vai  Kn- 
iK-^BURG  ,  M'eder  aan  den  Kuning  van  Spanje  ,  als  Graaf  vau  Holland  , 
die  ze  verkocht  aau  Heer  1\okla!vd  le  Fevres.  V  ervoliyens  is  «leze  liet  riijkheid 
bez(?ten  bij  de  {ychroctlers  Jan,  Fraxcois  en  Rüklvm>  vax  llKKSisTKnK  ,  en 
naderhand  nog  bij  hunne  nieliL ,  \  rouwe  A.n.na  ut  üaucuiut,  dic  tijdens 
het  afzweren  van  den  Koning  van  Spanje  aan  het  Hof  diens  Konings  baar 
veri^iyf  hield  y  waarom  sij  door  de  Staten  van  HoOand  en  Westfries- 
land verhenrd  verklaard ,  en  in  1593,  aan  Kam  vas  Mahsveld  ,  Veld- 
maarschalk in  dienst  der  .Staten  ,  in  mindering  ;iyner  achterstallen  ,  ter 
leen  gegeven  wérden.  Thans  is  zij  een  ei(i[endüm  van  den  W.  E.  W. 
Heer  Reüchard  .Ta^  va!«  der  Meulejc,  Predikant  te  Amsterdam. 

AARLANDERVEENSCHE  KERKVAART,  vaart  in  Jlijnland,  prov. 
Zuid-Holland j  arr.  Leydaa  j  kant.  U  ouhrugge  y  geni.  yiarlandeireen  , 
die  vroeger ,  uit  deu  Rijn  komende  ,  tusschen  den  Noord-  en  den  Zuid- 
einderpolder  door ,  naar  het  dorp  Aarlandervecn  liep ,  en  de  gemeen- 
schap tusschen  dat  dorp  en  den  Ayndaarstelde.  De  Sluis  het  kerk- 
sluisje,  no^r  len  huidigen  dagen  zon  (jmoemd ,  is  weggebroken,  waar- 
door het  gebruik  dier  vnaii.  op(r(diouden  heeft.  De  ingezetenen  Tan  het 
dorp  kunnen  rrlil er  door  twee  slni/en  ,  nis  ééne  in  het  dorp  zelve,  en 
ééneaanden  Oal;;v-  of  Noor4eind&chcn  wulen,  met  vaartuigen  in  bet 
kanaal  en  den  \\\\\\  komen. 

AARLA,ND£R\EE.\SCHE  RlJiNBUURT  of  Lage  zijde  vaw  de>  Rjii« 
OTBi  Alpkeh  nr  2wahhebdam  in  Rijnland ,  prov.  Z,  Holland ,  arr.  en 


Digitized  by  Google 


3  XI.  O  vaii  Lcijdrn  ,  kaul.  «n  1  u.  Z.  O.  van  Wouh'ugge  j  ffcw»  tm 
1  u.  Z.  van  ^iurlanderveen.  Ten  N.  door  den  Rijn  van  Alpnen  {je- 
«rhciden ,  strekt  zij  zich  van  de  Aarhrng'  over  de  Kijirbrnjf,  tot 
voorbij  Zwanmierdani ,  lang;s  den  Kyn ,  tot  aan  de  rivier  de  Ziende , 
(zijnde  eoi  mot  aar  (piaof)  uit ,  is,  uithoofdo  Tan  bare  ligging  langs  dett 
Rijn ,  zeer  levendig  doorde  drokke  scheepvaart ,  en  een  gedeelte  wordt 
ook  wel  de  ToaraAiXT  genoemd ,  omdat  liier  ,  in  vroeger  dagen ,  eer 
dit  gedeelte  nog  zoo  voULTyk  was ,  verseheideae  taracharen ,  laag» 
den  Rijn   staande,   jrovorKÏrn  worden. 

De  iiiu.  ,   ondt  r  \velke  90Ü  Herv.,  hooren  v.ni  den  Aarhriiij,  lot 
evon  over  den  llijnbrnjy ,    kerkelijk  onder  Alpiien,    terwijl   zij  niet 
die  van  Oudshuren-en-Gnephoek.  in  de  inkwartiering    deelen.  Ook 
was  van  oudsher   hier  de  gewoonte,  dat,   wanneer  burgers  in  oor* 
logstijdea  ie  dieaatevan  bet  land  werden  opgeroepen ,  als  ook  wanneer 
het  wapenschouw  was ,  de  manschappen  auidan  op  Oudsboom  en  niet 
op  Aai  laiiderveen  werden  opgeroepen.    Hierover  ontstond  lelfil ,  in  het 
jaar  16^,  eenig  geschil,  dewijl  de  schout  van  Aarlanderveen  begeerde, 
dat  Jo  l»o\voners  van  dit  gedeelte  der  gemeente  zich  met  hunne  wapens 
naar /ijii  dorp  zonden  hofrevon  ,  als  wczonde  zijne  onderhüori<jon  ;  zij  daaren- 
tegen wei»jordenznlks  j  niiuir  wildon  avlI  lo  Oiidshoorn  versciiijiien  ,  Maarop 
«alstoenduar  gecuminit leerde  Raden  dcu  ï2  Jtilij  1050  ,  uil^praaL  is  gedaan  , 
dat  de  bewoners  behoorden  tot  de  wapensdiouw  van  Oudsboem*  Hier- 
door en  door  bare  te<],en  over  Alpben,  waarvan  sy  door  den 
Ryn ,  en  palende  aan  Oudsboom ,  waarv  an  zij  door  de  Aar  geschei- 
den is,  wordt desebuortmenigmalcn  verkeerdeiyk,  als  ondereen  dier 
gemeente  behoorende  ,  opgegeven. 

Er  is  hier  eene  paiinehakke.rij  ,  een  trasniolen  en  cene  zeer  bloei- 
jende  kostschool.  Tnsschen  de  Aar  en  de  Rijnbrug  stond  vroeger  bet 
Riddermatige  huis  Re  ea*  end  recht.    Zie  voorts  dat  woord. 

In  deniarel672hadin  dit  gedeelte  van  Aarlanderveen ,  by  de  Zwammer- 
dammcrbrag,  tosschen  de  Franseben  en  de  ingeietenen  van  Aarlanderveen 
<en  Zwammeraam^  een  gevecht  plaats  ,  hetw  elk  de  verw  oesting  van  Zwam- 
nerdam  ten  gevolge  bad  ^  en  in  1787 ,  dacht  het  volk  van  den  Rijngraaf 
TAR  Sa&K  zich  hier  te  nestelen ,  maar  de  ingezetenen  hadden  zich  in  de 
biervoren  genoemde  pannenbakkerij  en  naburige  huizen  vorsobanst ,  en 
üoodzaakloM  hen  .  door  een  wel  onderhouden  vuur,  na  eeu  kort  en  scherp 
gevecht,  den  ai  logt  te  blazen, 

AARLË  ,  d.  in  de  Meijerij  vau  's  Heriogenbosch,  kw.  Peelland , 
arov.  jPfoori-JBraband ,  distr.  en  5  ii.  O.  van  Oirtehot,  arr.  en  5  n. 

O.  van  SiHdk»9mf  kant.  «n  |  n.  N.  W.  "wtuk  Mdmamd ,  gem.  Atar^ 
'JU-Rirtel  y  l  n,  N.  W.  van  Rixtel  en  llf  n.  Z.  O.  van  *s  Hertogenbeedu 

Men  wil,  dat  dit  dorp  oudtyds  Adelee  of  Adelrib  |^noemd  werd, 
uithoofde  de  adel  zich  hier  jromeonlijk  opliiekl ,  ten  einde  digt  bij  het 
liof  te  wezen,  wanneer  d<ï  Hertog  van  Braband  ,  zoo  als  nog  al  dik- 
wijls plaats  liad  ,  zich  op  het  k.isteel  van  Helmond  bevond  ,  tcr- 
v\ijl  eenige  adellijke  huizen,  die  hier  staan  of  gestaan  hebben  ,  tot  staving 
wan  dit  gevoelen  worden  aangehaald.  Hauvwiiikil  (1)  gist ,  dat  men 
AuuLB  vroeger  Awbub  noemde^  omdat  hier  mism^ien  eene  'overvaart 


(t)  G«  seï  i«      mn  «•  rdvi^kskoniigo  b««ekriiriBg  dev  5t  ad  •« 

M  e  ij  e  r  ij  Tan  'sTIertogenbosch,  bl.  370 ,  ntt  welk  werk ,  het  naauwken- 
rigste  dat  er  over  «U  Meijrcij  T«n  's  Ucrlogeiiboecb  bcelMt»  wij  bier  «a  deurv«et 
•«ailcend  hebben* 


bigiiizea  by  GoOgle 


AAK.. 


31 


\*a%  over  dv.  Aa  of  Aile  y  welkt*  rivier,  <Ws  winters  hiiiten  hare  oe- 
vers Irodende  ,  liet  dikniaals,  Belfs  nog  lejjcnwoordi^  ,  bijna  ondoenlijk 
maakt,  om  aan  de  noordzijde  dil  dorp  uil  oi'  in  In  gaan.  HierNan 
■oude  Aderes  ,  Aaabb  en  gemaksbalve  Aablb  ,  of  soo  au  de  Meijerije- 
naars  zeg;gen ,  Aale  genoemd  zyn.  Meer  aannemelijk  komt  ons  ech- 
ter het  gevoelen  van  den  geleerden  W.  C.  Ackersduk  voor ,  die  Aarlb 
voor  cene  verbastering  houdt  van  Adirlo  ,  dat  is  jiloate  aan  de  Aa  (1); 
ten  minste  dat  deze  plaats  lang  voor  het  beslaan  van  den  Braband- 
schen  adel  is  hf'woond  <re\^eest,  schijnt  ten  duidelijkste  te  blijken  nit 
hetgeen  ons  door  (ïn.vjiiiAiJE  vermeld  Mordt,  namelijk  ,  dat  hier,  op 
het  laatst  der  löe  u^'  in  het  begin  der  17e  eeuw,  RomeinsclK'  p»*n- 
ningen  gevonden  zijn.  Men  noemt  dit  dorp  ocOl  veelal  Aarlebebk  , 
of ,  100  ak  de  landlieden  liet  uitspreken ,  Aauibu  ,  zijnde  sooveel 
nis  Aablb  en  Buk  ,  maar  te  onregte ,  want  bet  hier  korthy  gelegen 
Beek  is  eenafionderiyk  dorp,  dkt  ooktoteene  andere  gemeente  be- 
hoort . 

De  Herv.  kerk  ,  die  ,  ten  N.  W.  van  het  dorp  afjyezonderd  in  dc 
akkers  \\ff\  ,  is  een  net  en  tamelijk  groot  krnisgebonw  ,  met  ef'nen  fi  aaijen 
toren  ,    \  rocjTcr  [gedekt  met  eene  vrij  hooge  en  scherpe  spits ,  die 
bij  dca   sloriu   van  9    November   1800  omvergewaaid  is ,  waardoor 
het  Noorder-  of  liieve-^Yionwekoor  seer  hescbadigd  werd.    In  het 
volgende  jaar  werd  er  wel  weder  eene  andere  spits  op  dezen  toren 
gesteld  ,  maar   dese  is  slochts  11,^9  voet  hoog.    Deze  kerk  wordt 
thans  in  combinatie  met  die  van  Helmond  en  i{  «.rfe/ bediend.  De 
schuurkerk  te  Aarlb  ,  die  tot  de  R.  K.  godsdienst  {jebniikt  wordt , 
viert    als    patrones   de   H.   Maagd  Maria.     Na    de   verov»'rin|f  va» 
*s  Hertogenboseh    in   16i29,    zijn     \vRr.K   en    Rixlelj    allijd  door 
.ééneu  pastoor  bediend  geweest  ,   doch  nu  iUxlel  als  parochie  vernietigd 
is ,  maken  zy  te  zamen  dc  parochie  van  Aabks  uit ,  die ,  onder  het 
voormalig  bisdom*  of  vicar.genér.  apost.  van  't  Hertogenbost^,  tot  het 
dek.  van  Helmond  behoort  en  1100  zielen  telt.    Over  de  benoeming 
tot  de  pastorij  van  AABLBwas  in  1809,  onder  koning  Losewuk,  eenige 
moeijelijkheid  ontstaan  ,  M  clke  in  der  minne  is  bijgelegd ,  en  de  vrije 
benoeming  en  instelling  is  aan  den  vicaris  apostolijk    verbleven.  Te 
Aarle   is    nog  eene    kapel    in   wezen,    eerst   gcl)ün\>d   omtrent  het 
jaar  1)197.    Zij  is  voorzien' van  een  torentje  en  unruerk,  en  thans  door 
eenen  mimr  in  tweeën  gescheiden ,  zijnde  het  eene  gedeelte  ecu  raad- 
huis en  het  andere  tot  eene  dorpsehool  ingerigt.    Voor  omtrent  twee 
eeuwen  was  dese  kapel  seer  vermaard ,  wegens  een  Ideee-Framte'beeldy. 
bekend  onder  den  naam  van  Onze~L{eve- Vrouw  te  Aarle  tn  't  zandj. 
dat 9  naar  men  wilde ,  wonderen  verrigtte,  waarom  dan  ook  jaarlijks- 
onderscheidene    lieden  ,    nit    dc    omstreken  ,    herwaarts  eene  bede- 
vaart deden,  heigeen  niet  vciriijr  levendigheid  aan  In^t  dorp  bijzette  f 
thans    worden  vele  vreemdelingen  derwaarts    gelokt    door   de  beide 
jaarmarkten,  waarvan  de  eene  dingsdags  na  hali\  asten,  en  de  andere 
dingsdag  na  den  tweeden  sondag  in  Jniy  invalt ,  zijnde  de  eartte  vooral 
vermaard  door  de  menigte  fraaye  paarden,  die  dan  uit  alle  oorden  der^ 
waarts  M  orden  gebragt. 

De  inw.  van  Aarlb  ,  wier  getd  thans  ongeveer  450  beloopt ,  li^- 
rfen  zich  met  ijver  toe  op  het  ont«-innen  van  woeste  gronden  en 
het  lat£n  uitbroeden  van  jonge  gaa2;en  en  hoenderen ,  hetwelk  hier 


(i)  Zio  hoIz«lfde  work  op  dezcUde  bladi> 


Digitized  by  Google 


AAA. 


roiuMi  uk  van  knopliaiitlol  uitmaakt,  wordende  er  op  elkcii  dondenla^ 
ecnijre  hundtrdcu  kuikens  van  iiiei-  naar  Uertog<;nbosch  en  voorls 
naar  Holland  i^erzooden.  Oek  hcèben  de  drie  broeden ,  Hnmicos  ^ 
Albxios  ca  «ËviRT  Psm  liier  eene  klokg^icterij  opgerigt,  die  met  leer 
veel  voordeel  aan  den  gang  wordt  gehouden ,  en  waar  leer  fraaffe 
klokken    vnn  allerlei  grootte  ^ofroivn  -wwden. 

De  oude  Hertofjen  v.in  Braband  lirbhon ,  uit  erlvrntenis  voor  de  be- 
VTZPU  dictislcn  ,  aan  dc  injjezeleucn  Aan  dit  dorp  di:  vrijheid  van  jajt 
(n   Msst  liorij  Qe^(•bollk^^.    Den    4    Dccenihcr   1500   werden    de  jje- 
nu'cne  hei-  en.  \\ei-(;ri)nden  te  Aahle  door  Jan  liaan  die  van  Aarle  , 
Meek  en  Hixtel  uit^rc^revcn ,  welke  uitgift ,  den  IB  Mei  13tf9 ,  door  Her- 
togin loAMitA  en  haren  gemaal  Wnfcnuiis  taw  LvxtMma  nader  bevestigd 
is.    Aaklb  werd  in  1«$98  gebrandschat  en  geplunderd  door  de  Span  jaar- 
den, die  er  het  volgende  jaar  het  weinige,   dat  zij  'ovei^laten  had-^ 
den  ,  nog  kwamen  wegroovfH.    Bij  den  inval  der  Franschen  ,  in  1672, 
had  hrt  almede  veel  te  lijdon  ,    en  dertig  jaren  later  werd  heldoor 
hen  afgebrand.    Toen  ,  in  1792  ,  die  natie  weder  in  ons  land  viel ,  iiioos- 
hen   de   dorpelingen  ,   ten  dienste  der  troepen  van  DtMouaiEn  ,  houi , 
slroo  en  lias  er  leveren,  en  werden  aehterrolgens ,  nu   eens  door  de 
Franschen  dan  weder  door  de  Bondgenooten  veronimst. 

AARLE,  geh.in  de  Meijerijvan  *s  Hertotfenhosck ,  kw .Kempentaitd ,  proT. 
Noord-JirabiiudfWt*  en  u.N.W.  van  Èindhoten ,  distr.^kant.  cn  1  n.N. 
O.  van  Oirschot^Qem.  en^  u.  W.  ytmBesff  aan  den  weg  van  dat  dorp  naar 
Oirschot.  Hetisdoor  houtgewas  omgeven  en  doet  zich  zeer  aangenaam  voor  , 
daar  dtMiiceste  huizen,  o]i  eonljrt>n  at'slnnd  van  elkauil(  r ,  rondom  een 
door  lionjr    {>ol)oomte  «ligt  hclonunerd  grasveld  ,  gt'bouwd  ^ijn. 

AAiiLÉ  (iiüOGE)  ,  ook  wel,  hoewel  verkeerdelijk ,Hoogen-Aa gespeld, 
geh.  prov*  Noord-Braband ,  distr.  en  1^  n.  N.  van  Helmond;  arr. 
en  5^  u.  N.  O.  van  Eindhoven  ,  kaat.  gem.  en  |  u,  Z.  W.  van 
Cemcif. 

AA&LËBëëK  ,  verkeerde  benaming  van  het  dorp  Aarls.  Zie  dat 

woord. 

AAPiLE-RlXTEL  .  gem.,  prov.  JV.  Biahand^  distr.  Oir\cliot,  arr. 
EinJIwren  f  kant.  Helmond,  (29  m.  k.  .  '6.  s.  d.)  grenzende  ten  N. 
aan  de  gem.  Beek-en-  Donk,  ten  N.  O.  ïian  Gcmert ,  ten  O.  aan 
Helmond ,  t^n  Z.  aan  Mierlo ,  ten  W. '  aan  Stiphout  en  Lietfaaat. 
Zij  bevat  de  dorpen  Aarle  en  R ixt el,  henevens  de  gehuchten 
Aseh\lonk,  Koudenberg,  het  G-roene^wo ud,  Overbrog, 
de  K  ij-  of  11  ij  l  b  r  O  e  k  e  n  en  Strij  p. 

In  IGiO  Merden  deze  dorpen,  voor  GoOOgidden,  verpand  aanJoHAN 
FnAiNeois  DoNUELBERftE  ,  Hiuar  die  penningen  daarna  weder  aigelost» 
waardoor  zij  onder  de  Stalcn-dorpen  terugkeerden. 

Men  telt  hier  ongeveer  1200  inw.  en  de  oppervlakte  beslaat  1142 
bunders ,  er  xyn  eene  H.  K.  kerk ,  eene  Hervonnde  kerk ,  een 
schoolgebouw,  en  eene  klokgicUrij.  Voorheen  waren  er velekasteelen, 
of  adeUyke  huixen,  die  thans  meest  gesloopt  of  in  boeren-hoftteden  her- 
schapen zijn. 

In  1809  heersebte  in  deze  gem.  eene  besmettelijke  ziekte ,  die 
echter  door  dc  zorg  van  's  lands  regering  spoedig  gestuit  werd.t 

AARLEVEEN  ,  d.  in  Hijiiland.     7aü  Aaelanderveen. 

AARNEMIJIDEN  ,  stadje  op  het  eiland  ff  akkeren ,  prov.  Zeeland 
Zie  An^ExiJiDE?!. 

AARNHEM  of  Aahnbcih  ,  stad.  prov.  Gelderland,    Zie  Aamiv. 
AARNOUTSBBRGEN ,  voormalig  d.  in  den  groeten  Zuid-HoUaodschen 
waard  ^  dat  by  den  watervloed  van  18  Nor.  1421  verdronken  en  nim- 


^  kj  .^cd  by  Google 


35 


JU»  weder  botcngekoincn  u ,  men  weetereairel  niet  juist  de  pUwU,  waar 

liet  moet  gelegen  hebben. 

AARSEN,  (i.  ia  Limburg ,   Zie  Aken. 

AARSLlilSJE  ,  voormaligf  sluisje  op  de  Aar,  in  Rijnland,  proT, 
Zuid-Holland,  arr.  Leyden  ,  kant.  ^oubrugge ,  gem.  Ter  ar,  lus- 
schen  de  Kattenbnig  enden  Aardnin,  ter  keering  van  het  Amstelwaler 
uit  den  R^n  aangeWd,  maar  bij  de  verbetering  van  de  vaart  op  deze 
rivier,  in  en  fBÉS,  uitgehaald  en  geheel  vernietigd.    Het  had 

aleehUeene  wydte  VBnS,6Sel,  tntccfaen  de  ilagslijlen,  en  watveonien 
met  o\  t  rleggers  ter  hoofte  van  1,74  el,  boven  AP. 

AART,  d.  inde  Betuwe,  prov.  Gelelerland,    Zie  Aabst. 

AART  (DEN),  geb.  op  de  F eluwe,  prov.  Gelderland,  kw.,  arr.  en7  u.  N. 
W.  van  Arnhem  ,  distr.  Neder-F eluwe,  kant.  gcm.  en  6  u,  van  Barneveld, 

AART-ELOIJENBOSCH,  pold.  in  den  Biesboach,  prov.  Zuid-Holhnd, 
arr.  Gorinchem ,  ksini.  Sliedrecht ,  gem  Giessetidam  en  Giessen-Oudkerk , 
^m^Ae-polAenGrohbendonk,  C  o  Is  t  e  rw  eer,  B  ij  landsche 
waardmkFiorii  van  ifenTemi^e/,  96bundefsgroolis.  Zy  liggen 
tusschcn  het  Houweningswater  en  de  nv.  de  Merwe,  boven  den  Hoogkil. 
AARTH  (TER),  geb.  in  Drenthe.    Zie  Aert  (Tbr) 
AARTSBERGEN;  oiidadell.  kast.  in  Zuid-Halland,  Zie  Hberaartsbera. 
AARTSWAART;  A  ertsw aert  of  Aertsweerde  ^  ïn  oude  brieven  Ha- 
KOSATARB,    Harmswee&de  ,    Uartsw AARDE  of  Hkreswaart  genoemd  ,  en 
in  de  1:2e  eeuw  reeds  onder  den   naam   van  Villa  Hbrkwardiü  be* 
kend,  voormalig  d.  in  den  Grooten  Zuid-ffollaudschen  fFaard ,  aiu  den 
Alm.  Het  wat  een  der  34  dorden ,  die  ,  bij  den  watervloed  van  18  Novem- 
ber 1421  ,  verdronken',  enienert  niet  weder  tevoonchyn  (rokomenB)fn. 

AARTS  WOUD ,  by  tiunmigen  ook  £ertswoudê  genoema  ,  d. ,  in  de 
Fier  Noorder  K9§gtn^  prov.  Noord-Holland ,  arr.  en  S  u.  N.  W.  van 
Hoorn  ,  kant.  en  2  u.  Z.  W.  van  Medemblik ,  gcm.  Hoogwoud-  en- 
jiartsmoud,  1  u.  N.  van  Hoogwoud  aan  den  ZeecUJk ,  in  welken  hier 
eene  sluis  is  ,  om  bet  binnenwater  tc  ontlasten.  Ofschoon  dit  dorp 
altijd  met  Hoogwoud  eene  vrye  heerlykheid  uitmaakte,  bad  het 
▼eorheen  evenwel  eenen  afiHmderiyken  legtsban ,  die  roim  SlO  Ikuiders 
lands  besloeg.  Het  d.  beeft  twee  buurten,  me  op  eenigen  afitand 
van  malkander  gelegen  zijn.  De  Herv. ,  die  eene  gemeente  van  350 
aden  uitmaken  en  tei  de  class.  van  Hoofn,  ring  van  Spanbroek ,  be- 
boeren ,  hehbon  liier  eene  kerk ,  met  ecnen  vrij  zwaren  vierkanten 
toren.  Men  ziet  tegeu  eene  balk  in  de  kerk  bet  jaartal  1515,  het- 
welk doet  gissen,  dat  zij  te  dier  lijd  al  gebouwd  zij.  De  gem.  wordt 
door  eenen  Predikant  bediend ,  die  bij  agreatie  van  den  Ambachtsheer 
beroepen  wordt.  De  R.  K.  behooren  tot  de  statie  van  Mo0gwmd% 
Er  is  bier  ook  eene  school  met  ruim  SO  leerlingen. 

AAS  (DE),  plaats  op  de  Z.  O.  kust  van  bei  eil.  TerschMig\  pror» 
N.  Holland ,  ^TT.  Alkmaar  ,V9nt<,  T^xel,  \  u.  van  de  Hoorn. 

AASDOM ,  gedeelte  van  de  gem.  jÊbeoude-Proosldije-en- Aasdom  ,  in 
heX.  N ederkwartier ,  prov.  en  arr.  T'^/rcc/if ,  kant.  Banmhrugge  ^  Ui^^i'hen 
den  Krammen-Angstel ,  de  Oiule  W  averen  de  Hoolendrecbt.  Het  bevat 
mei  Aasdotn-Proostdije  ruim  950  bunders  ,  in  twee  polders  ,  den  H  olen- 
drechtcr  polder  en  den  Waard  -  en- As  sakkers  polder,  die 
ieder  éénen  molen  bébben.  De  inw.  beboeren  kerkeiyk  onder  jibeimde* 
Volgens  sommigen  soude  het  aasdonuuenterfregt  van  deie  streek .  xy- 
nen  naam  ontleend  hebben. 

AASDOM  IN  'T  VEEN,  polder  in  het  Ntdsfkwartier ,  j>rov.  en  arr. 
Vinrht ,    kant.  Baambrugge ,    gem.   Abeoude-Prootdije-^Hr  4nidom 

1.  Deel.  3 


34 


AAS. 


ligt  Z.  O.  van  Aasdom,  O.  van  de  gera.  Vinkevecn ,  N.  van  Abcoii- 
de-Baamliruggc  ,  en  W.  van  den  Krommen  Angstcl ,  berfat  anmeer 
i6tS  band.  en  vordt  door  molens  nitgemalen.  De  Herr.  inw.  benooren 

lot  de  gein.  Vtnheveen,  do  R.  K.  lot  de  static  van  Ahcouêe.' 

AASÜ0M-PR00STT)1JE,  polder  in  het  Nedcrkwartier,  prov.  en 
arr.  Utrecht  j  kant.  Baamhrugge,  gem.  Ahcoude-Proostdijp-  en  Aasdom , 
grenst  N.  aan  de  Otide  Wavor,  O.  nan  Vinkevctm  ,  W.  aan  Waver- 
vecn  ,  en  Z.  loopt  het  Itisschcn  do  beide  laatstjjemelde  ^gem.  in  eon 
punt  uit.  De  Herv.  inw.  bchooren  tot  de  gein.  Vinkeveen ,  de  11,  K. 
tot  de  statie 

A4SPRANG ,  riT. ,  prov.  QélMandf  dat  ^  n.  van  den  uiHoop  der 
Aa  of  Aha  in  den  Oaoen  Ussel ,  uit  Ket  eerstgenoemde  riviertje  voort- 
komt ,  eerst  noordwaarts  aanstroomt ,  vervolgens ,  bij  bet  huis  de  Bon-  • 
tehrug,  cenc  meer  noordwestelijke  rioting  neemt  ,  en  eindelijk,  met 
eenen  zuidelijken  bogt ,  zich  |  u.  beuedeu  Üill ,  onder  Gendringeu ,  ia  den 
O  n  d  e  n  Ï.T  s  s  e  1  ontlast. 

A ASTKIN  ,  Aasten,  d. ,  prov.  Noord-Brahand.    Zie  Asteh. 

AATSERBERG ,  geh.  in  Limburg,  zie  Astbbberg. 

AAXENS,  gch. ,  prov.  Fnetlnul^kw.  ^eiterooo ;  griet.  Wameraéeel , 
arr.  en  8  n.  W.  van  Snedi,  kant.  en  1  n.  Z.  van  Bolsteard,  onder 
Tjerlcwerd,  en  u.  van  dat  d. ,  aan  een  watertje  ,  dat  hier  de  grens- 
scheiding tnsschen  Wonseradeel  en  Wymbritseradeel  vormt.  Het  be- 
hoort kerkelijk  onder  de  gem.  Tjerkwera-en  Dedgwm. 

AAXTERWIJK,  d.  in  Waterland.  ZieAtwiiK. 

ABAI,  riv.  en  haven  in  Oost-Indië.    Zie  Abej. 

ABBËGA  ,  ook  AsEGEii  en  Abitiga  genoemd,  d.,  prov.  Friesland,  kw. 
Wuterqoo  j  griet.  Wumbritimdtd  ^  arr. ,  kant.  en  1^  u.  W.  van  Siiaeft  ^ 
ff  n.  N.'  W.  van  lUt*  Men  telt  hier  nagenoeg  190  inw.  De  Hi^., 
die  bier  eene  kerk  met  een  fraai  orgel  hcbl)rn  ,  beboeren  tot  de 
gecombineerde  gem.  van  Oosthem-Ahb^gth^nr'Folsgara ,  de  R.  K. 
tot  de  static  van    Ylst.    Voorheen  had  men  onder  dit  dorp  de  vol- 

5ende  adellijke   sloten  ,    Heringa    en   Wig  ni  a  n  a  bij  de  buurt 
ibbcgaster-Ryge;  Attama,  Sytinga  en  Bonninga  in  het 
buurl^c  Morraj  voorts  Ban  ga  ma  in  de  Oosterburen. 

ABBEGASTER-RTGE,  b. ,  prov.  FrMand,  kw.  WuUrgo9  ,  griet. 
f^ijfnhriUeradeel ,  onder  Abbega,  en  ^  n.  N.  van  dat  dorp  gelegen. 
Hier  lagen  oudtijds  de  staten  Heringa  en  W  i  g  m  a  n  a. 

ABËl  of  ABAI ,  riv.  in  Oost-Indië  ^  op  de  Moordooitkost  van  bet 
eil.  Borneo. 

ABEJ  of  ABAI  ,  haven  in  Oost-Indiè\  op  de  Noordooslkiist  van  het 
eil.  Borneo  y  aan  de  riv.  van  denzellden  naam  on  60°  20' IN.  Br. 
114*^  3'  O.  L.  Het  is  de  voornaamste  haven  in  die  streken.  Men 
Wint  in  deien  omtrek,  die  goed  bebouwd  is,  rijst,  peper  en  kaneel. 

ABBEKERK,  voónnaals  eene  sAalstede,  thans  een  d.  in  de  F'ier 
Jfoorder  Kog^vn,  prov.  Noord-IIolland ,  arr.  en  2  u.  N.  van  Howntf 
kant.  cn  1|  u.  Z.  W.  van  MedetnbUk^  gem.  Abbekerk-en^LanAeii' 
schaffen.  De  Herv.,  wier  kerk  eenen  toren  met  eene  spits  heeft ,  waarvan 
in  16j6  de  eerste  steen  gelogd  werd  ,  bchooren  tot  de  geeomhineerde 
gem.  van  Ahhekerk-eii-Lamhertschagen ,  de  R.  K.  tot  de  statie  Lam- 
oerlscJiagen-de-Jf  eere-en-Zijbecarsjiel.  Er  is  hier  eene  dorpschool  niet 
ruim  5o  leerlingen. 
ABBEKERK-EN-LAHBERTSCHAGEN ,  gem. ,  prov.  Jfoord-ffpOund, 
'  arr.  Hoorn,  kant.  MedembUk  (  4  m.  k.,  8  s.  d.),  grenst  ten  N.  aan  de 
Zuidence,  ten  W.  aan  de  gem.  Hoo|prond-en-Aartswoad ,  ten  Z. 


Digitized  by  Google 


AHIk 


«an  Sijhecarspel-  eh-  Bennin<]^hrork  tn  ü  n  O.  aan  Tv^Uk.  Uct  beval  in 
4e  dorpcu  Abbekerk  ca  Laiiiberlsciiagun,  benevens  een  gedeelte 
mn  de  g^ehiiehteiide  Weere  en  Coppershorn  en  den  polder  Beo* 
D e  meer  t$ff  li.  en  680  inw. die  in  umdboaw  en  yeeteelt  nnn  befkaan 
Tinden  ,  en  onder  welke 400  Uenr. ,  StfOR.  K.,SI6  Menn.  en  4Luth. 
zijn.  De  Herv.  gem.  van  Abbekerk-en-Lahbiatschageh  heefl  twee! 
kerken  ,  die  door  éónen  predikant  bediend  worrli^n  ,  en  behoort  tot  de  klass. 
vaa  Hoorn  ,  rinfj  van  Medemblik.  De  R.  K.  hebben  hier  {|cen  kerk 
maar  bcbooren  tot  de  statie  Lambertschayen-de-lf'  eere-en-Sijbecarspel  ^ 
de  Menu.  tot  de  gem,  van  Twisk-en- Abbekerk ,  de  Luth.  tot  de 
gem.  van  MeienAUi.  Er  xyn  in  deze  gem.  ,  die  476  bunders  groot 
is,  d  MhelMi»  welke  gemiddeld  doer  65  leedingen'  beiochi  worden. 

AlWEKINBEBÉN ,  op  sommige  kaarten  ▼erkeerdeiyk  onder  den  naam 
van  ArniRDBRBn  voorkomende  ,  buurt,  tn  ZmA'Bwelandy  prov.  Zeeland y 
distr. ,  arr. ,  kant.  en  ^  u.  Z.  O.  van  Goet ,  gem.  en{  u.  Z.  van  Kloetinge,  ■ 

ABBEMA ,  vooi*m.  state,  prov.  Friesland ,  kw.   OostergoQ ^  griet» 
Idaarderadeel f  Z.  W.  van  GrouM'  en  daar  tegenaan  palende. 

ABBËMA  ,  voorm.  stins  ,  prov.  Friesland y  kw.  Zevenwolden,  griet. 
ütingeradtelf  bij  Akmarijp  ,  reeds  voor  meer  dan  eene  eeuw  afgebroken. 

ABBKWA  ,  Tooim.  state  ,  proT.  FnuXa/nA^  kw.  ZceeMsolile»  ,  gnet. 
Utmgermdeel,  onder  jUkmm ,  waarvan  men  selfii  niet  meer  week ,  waar 
gestaan  heeft.. 

ABBENBROEK ,  gem.  in  het  Zant/  van  Voorn ,  prov.  Z.  Holland, 
arr.  en  kant.  Brielle  (11  m.  k.,  7  s.  d.) ,    uit  het  dorp  Abben- 
BROEK,  en  eenige  verspreid  liggende  huizen  bestaande,  is  eene  heerl., 
die ,  blijkens  ecnen  daarvan  nog  bestaanden  leenbrief  bij  het  geslacht 
DE  Vos  vAf(  Stbeicwuk.  ,  iu  het  begin  der  13de  eeuw  ,  door  Graaf  Flo&is  IV  , 
•b  leengoed  gesehonken  is ,  en  vroeger  beieten  werd  bQ  de  Heeren  van  het 
Ipeslaclit  van  dien  naam ,  van  wdke  een  met  name  Gbmot  vm  Aamnweac, 
m  de  gesduedenis  als  een  der  hoofiien  van  de  Kabeljaauwsche  partij  te 
boek  staat,  sijndebij  in  1481  by  een  gevecht  aan  de  Vaart  bij  Utrecht, 
nevens  zijnen  zwager  Willk»  \ky  Valkenstei!»  ,  door  de  lïockschen  krijgs» 
gevangen  gemaakt,  terwijl  hij  in  1489  niet  de  Rotterdamsche  Hoek- 
schen  eene  overeenkomst  teekende  ,  waarna  bij  in  1494  overleed.  Thans 
is  zij  een  eigendom  van  de  H.  E.  H.  G.  Heeren  J.  A.  Baron  de  \os 
VAK  Steehwuk  ,  genaamd  VAN  Essen,  en  U.  de  Vos  van  SnnwuK,  die 
de  regten  tot  voordragt  van  den  Bunjemeester ,  het  gemeentebestnur , 
tot  beneeming  van  eenen  D^kgraaf ,  Heemraden  en  sdraolmeester  en  col« 
latie  van  Predikanten  besitten,  terwgl  vroeger- aan  deze  heerl.  bet 
Jmi  ediie  et  necis  (bet  regt  van  eigene  rcgtspraak)  etc. ,  verbon- 
den   was.  '  Zij    is    ruim    1000    bund,    groot   en    grenst  ten  N. 
aan   Heenvliet   en    Geervliet,    ten   O.   aan   Biert-en-Stompert ,  ten 
Z.  aan  Znidland  en  Oudenhoorn ,  en  ten  W.  aan  Nieuwennoorn. 

Men  heeft  er  écnc  zeer  fraaije ,  in  1851  geheel  nieuw  gebouwde 
seheol,  mim  640  inw. ,  die  in  graan-,  vk»-  en  aardappelenteelt ,  als- 
mede in  den  graanhandel  hnn  bestaan  vinden  ,  en  eene  kerii,  een  groot 
gebouw  met  eenen-  dikken  toreii,  die  vóór  de  Hervorming  aan  den 
H,  E(;iDiirs  toegewijd  ,  en  waarin  op  den  11  Mei  1481 ,  een  kapittel 
van  8  kanoniken  geslicht  was ;  ook  bestond  hier  toen  zekere  broeder- 
schap ,  ter  gedachtenis  van  de  zeven  weeën  der  H.  Maagd  ,  en  er  wa- 
ren in  deze  kerk  zeven  vlkarijën  ,   waarvan   elk  haar  hijzonder  al- 
taar had.     In  het  jaar  1717  stoi-tte  door  bevigen  stormwind  een 
der  kapelgevels  aan  de  zuidzijde  geheel  in  ,  waarna ,  ter  vermijding  vaa 
groote  kosten,  de  muren  Vierkant  werden  opgetrokken.    YóAr  den 


^  KJ  i^uo  l  y  Google 


S6 


▲  BB. 


ppfKlikstoel  liffjfen  t\ve«  groole  zerken  ,  waaronder  de  grafkelders  dn" 
Heeren  vAü  Abbbi«brgek  zijn.  Sedert  dcReformaUeudeie  kerk  in  gebruik 
m  Uerv.  gem. ,  Tan  irdke  wij  reeds  in  1K74  als  PredikaDt  Tennekl 
^oden  Hnuuiras  Gslmsvs.  Deze  gem. ,  die  tot  de  klasds  ma  BneUtf 
ring  van  Geervliet^  behoort;  telt 630  zielen,  en  heeft  eenen  Predikant* 
De  kier  wonende  R.  K.   behoorpn  tot  de  statie  van  Brielle, 

Het  wapen  dezer  hecrl.  bestaat  ia  een  rood  veld  ,  waarop  een  fyr- 
heel  openstaande  broek  ,  zonder  bovenhand  ,  van  v  il  of  zilver  laken 
met  eene  {roudlakensche  voering  ,  zonder  banden  aan  de  knieën. 

Het  d.  Abbeiibao£X.  ligt  2^  u.  Z.  O.  van  Brielle,  \  u.  Z.  W. 
^an  Znidland,  ïn  lietN.  O.  der  gemeente,  niet  ver  van  de  Bonusse  , 
uit  lydk  riviertje  eene  liaven  kunt ,  waardoor  het  water  van  eene  tiabi} 
liet  d.  fdegen  kom  ef  vijver  verversclit  werdt  j  ^oor  welke  haven  het  d. 
Trager  merkciykin  welstand  toegenomen  is.  Men  wil,  dat  liet  aynn 
naam  ontleent  van  zekere  moerassifje  gronden  omtrent  '50  roeden  van 
het  dorp  gclej^en ,  die  voorheen  onder  den  Abt  van  Echternach  moeten 
behoord  hebben ,  en  «iet  anders  dan  bij  drooge  zomers  te  bewandelen 
lijn;  aUwanneer  men  door  de  bovenste  korst  eenen  stok  of  latkaa  steken, 
die  tm  18  of  30  voet  dien  gaat ,  zonder  vasten  gvond  te  faken. 

Het  dorp,  dat  in  een  langwerpig  vierkant  gebauwd  is,  schynt  vaii 
zeer  hoogen  ouderdom  tO'S^nf  'neew^  het  jaar  der  stichting  on* 
bekend  is*  Het  moet  vroeger  veel  ^rooier  geweest  zyn  dan  thans ,  aan- 
gezien men  ten  Z.  van  het  dorp  langs  en  beneden  den  dijk 
in  eene  tnsschcnwijdte  van  100  Toeden  de  grondslagen  van  eene  rij 
aaneengeboawde  huizen ,  vindt.  Het  heeft  in  de  Hoekschc  en  Kabel- 
jaauwsche  tuisten  v<^l  geleden,^  uit  hooftie  dat  Geb&it  van  Abbeü- 
aaoiK  9  die  Bidder  en  Raad  van  Ketaer  lUiinuAaii  vAa  OoamauK  en  va« 
BÖnen  toon  Fiuie  II,  Graaf  tan  Holland,  was,  4e  zydeder  Kabêyaanw- 
schen  koos,  hetwelk  de  Hoekschen  niet  weinig  op  hem  verbitterden.  Ook 
is  het  onderscheidene  reizen  door  watervloeden  deerlijk  geteisterd ,  vooral 
door  die  van  1376.  Het  geweld  des  vnurs  heeft  het  almede  meer- 
malen aangetast  ;  zoo  als  in  1640  en  1644,  bij  welke  laatste  ramp 
de  geheelesekreiarie  afbrandde,  tot  onherstelbaar  verlies  van  vele  merk-* 
waardige  zaken. 

Er  is  hier  eenfraai  regthnis  ,  dat  ia  164S{,  door  den  Graaf  van  Mb* 
■a»B  voor  drie  viefden  en  door  dm  Heer  Nigolaas  vmi  Aubhibobk  voor  een 
vierde,  als  gezameniyke  Heeren  der  heeil.,  gebouwd  en  tbans  door 
den  heer  B.  Boodb,  burgemeester  der  gem.,  in  eigendom  bezeten 
wordt.  De  wapens  der  beide  stichters,  die  vroejjfcr  Ixiven  de  deuren  in 
«leen  nitgehouMcn  waren,  zyn  daar  nu  niet  meer  te  zien.  Hel  huis 
van  den  Heer  van  Abbcnbroek  is  een  zeer  fraai  vierkant  gebouw,  dat  op 
het  einde  der  vorige  eeuw  geheel  nieuw  opgetimmerd  is. 

ABB£NBKOKR  of  Vi^ciaiaiJK,  voorm.  kast.  in  het  eiland  Tlwlen, 
prav.  Ztektmi,  distr.  ZierAtee,  gem.  Ond-Fotmeer. 

ABBENES  of  Amebbs,  eil.  in  Rtinhnd ,  prov.  Zuid-HéUand^  arr. 
Zeyden ,  kant.  Woubru^ge ,  gem.  AUtemade,  ten  N.  bepaald  door  het  Lan- 
ge-T'vak  .  ten  O.  door  het  Haarlenunermeer  y  ten  Z.  door  de  Huj^oot 
en  ten  W.  door  lift  Kogermecr. 

ABBENWIEU  ,  voorra.  slins  ,  mo\  .  Friesland,  kw.  Oottergoo  j  griet. 
Rauwerdcrhcvi  ,  arr.  en  2^^  u.  N.  O.  van  Sncek  ,  kant.  en  ^  n.  W. 
ten  Z.  van  Hauwerd,  20 min.  Z.  vanlmsum.  Iji  hcL  jaar  1462  werd  zij 
door  de  Vetkoepers  onder  Jaiiko  DimvAV4 ,  nadat  dese  eene  volkomene 
everwinninff  op'  de  Sdiieringers  behaald  iiadden^  nfeheel  uitgeroeid. 
Tfians  vindt  men  daar  ^r  plaatse  eene  buurt  van  densdfilen  naam. 


Digitized  by  Google 


I 


ABBESTKE  ,  b.  in  het  HooyheemraadscfiCp  wan  den  Hondgbosseht^f 
proT.  Noord-Holland,  arr.  en  5^  ut  N.  W.  ysm  Alkmaar,  kant.  Zijpe,. 
^em.  en  ^  u.  N..  O*  Taot  Mbndboo^r ,  3  q.       Tan  den  Helder. 
*  ABBfiWEER,  geb.  ui>  Hmmingo,  prov.  «n  8  n.  N.  vatt.<?ffwi£N^«ff. 
arr.  en  4  a.  W.  ten  N.  van  Appmaedam ,  kant.  en  ^  u.  Nt.  van 
y^itnum  j  gem.  en  20  min.  Z.  O.  van  Bafi»^  onder  TinaUingt  en  10  min. 
^.  O.  van  dat  d.  fyolefren    Het  vas  vrocffer  eene  l)cerl.  met  een  adell. 
nuis  ,  waarvan  grachten  en  singels  nog  kenbaar  zyn.    De  omtrek  be- 
staat uit  lage  doch  zware  klcilanden ,  die  beter  voor  tichclfabrijken> 
dan  voor  de  graanteelt  geschikt  zijn ,  bevattende  tevens  odoorn  (ijier 
oxydc) ,  door  wdke  het  water ,  io  de  ilooten ,  veelal  bleekrood  of 
ascbgcel  van  kleur  is. 

ABBEWBSR,  voorm.  state,  prov.  Fnt»Umd ,  ur,  Oottergoo,  griet. 
Oost'Donjjeradeel j  onder  Anjum  en  |  u.  O.  >an  dat  dorp. 

ABBINGA  of  Ablxga  ,  voorra.  stins,  prov.  Friesland  ^  kw.  Oosteryo», 
griet.  Leenwarderadeel  f  onder  Huizum  en  5  min.  Z.  O.  vau  dat  d.  , 
20  min.  N.  O.  van  Goutum  en  ^  n.  Z.  O.   van   Leeuwarden ,  in< 
1837  afgebroken ,  vroeger  door  de- geslachten  Abbuku,.  Dauu,  Scavn-' 
Mja  en  Smtibbijck  bewoond. 

ABBINGA^KriSB,  d.  in  FrMané.   Se  Ersvpizi. 

AfiBO  of  Wav  Abm>,  riv.  in  Oaü-Mië,  resid.  AnJmmk^  éL 
SoepQ,  die  uit  een  binnenmeer  kmnt,  seer  dik  en- drabbig  is,,  maar* 
stil  van  water ,  ten  ware  in  het  regeniaisoen ,  wanneer  zij  met  groot 
geweld  naar  beneden  komt  storten  ,  en  alles  dreijjt  ouder  water  te 
zetten  en  weg  te  slepen.  Het  is  de  grootste  rivier  van  het  eiland , 
»oo  als  zij  zich  in  haren  loop  ook  het  verste  van  allen  uitstrekt^ 
maar  met  zoo  vele  bogtcn  ca  kromten,  dat  sommigen  die  wel  op 
988  bqifrooten  ;  ook  £aa  men  wal  drie  dagen  ver  de  rivier  op-- 
varen  ,  eer  men  aan  de»  grond  geraakt,  of  genoódsaakt  wordt  aan 
iand  te  gaan ^  hetgeen  eerst  in  eene  bogt,  die  xeer  ver  nift  hei 
f;:rbergte  haren  oonprolg  heeft,,  plaats  vindt ,  nadal  men  door  vele 
kromten  nog  drie  uren  hooj'j^er  opgevaren  is  ,  waar  men ,  bi  j  Biikd  , 
begint  te  vernemen  ,  dat  liet  drooger  wordt.  Aan  wederzijden  is  deze 
nvier  meest  raet  nipa-  en  mangimangiboonicn  bezet ,  langs  welke  zij 
met  verscheidene  takken  j  waarin  zich  vele  kuimaus  onthouden,  na  zich  , 
o»haren  Z.  Wetteiyken  loop ,  bij  het  d.  Way  Samma ,  met  de  groote  riv. ' 
W" my  Oeloê  vereenigd  te  nebben ,  door  de  bogt  van  Cajeli,  in  see  stort. 
'  ABCOUDE,  b^  verkorting  Abcou,  d.  in  bet  JVedefhmrüer  der 
prov.  Utrecht,  asr*  en  tt(  n.  N.  ten  W.  van  Utreekif  luuA,  en  ^  tt. 
N.  van  Baamhrrtfjge  j  ruim  I4  u.  Z.  W.  van  Weesp  en  evea  zoo  ver 
Z.  O.  van  Ouderkerk  ann  den  Amstel,  ter  plaatse  wam*  de  Kromme 
Angstel  zich  in  twee  takken  splitst ,  waarvan  de  eene  den  naam  van  Gein 
aanneemt,  de  andere  dien  van  Krommen  Angstel  behoudt.  Het  was  voor- 
heen eene  heerl. ,  die  onder  den  naam  van  Abskiwaloa,  reeds  in  \Wi 
voorkomt,  in  een  verdrag ,  tuaschen  de  kerken  van  St.  "UUóxm  en  St.  Jak 
te  Utrecht,  door  Bissdiop  KomAAi»  gemaakt.  Ia  de  14de  eenw  vindt 
men  het  Abekoooi  en  Abukovde  en  in  1410  al  Abgoode  genoemd.  Da 
oude  adellijke  Heeren ,  die  van  dit  dorp  of  liever  van  bet  daarbijgelegen 
slot;  als  het  stamhuis,  bunnen  naam  ontleend  liebben,  waren  te 
gelijk  bezitters  der  Heerlijkheid  Wijk  bij  Duurstede.  Zekere  Gijsbrecht 
\Kn  Abcoude  ,  tot  vrouwe  hebbende  eene  dochter  \au  "Willem,  Heer  VAff 
Gaasbeek  in  Braband  y  bekwam  daardoor ,  na  het  overlijden  zyns 
schoonvaders,  Gaasbeek  en  meer  andere  heeriykheden  ;  die  echter 
daarna,  in  1407,  aan  het  huis  vam  Gaasiksk  zelf  vervallen  sifo:  na- 


Digitized  by  Google 


I 


38  AÜC. 

melijk  aan  Jakob  vax  Gaasbeeil  ,  broeders  zoon  van  niccrgemclden  W  il- 
Lzu,  Alle  die  heerlijkheden  ,  benevens  de  daaraan  onderhoorigeleenen  , 
in  14^9  door  gezegden  Iaxob  «  aan  het  Sticht  overgedragen  zijnde  , 
•tonden  daarom  onder  den  naam  van  Gaasbeeksche  leenen  bekend. 
Thans  is  Abconde  verdeeld  in  twee  ambachtsheerl. ,  die  ieder  eene  bur- 
gerlijke gem.  uitmaken  ,  namelijk  Abcoude-Proostdije  e?»-Aasdob  en 
Abcoltde-Baahbrügge  (zie  beide  hieronder  afzonderlijk  behandeld). 

De  kerk  van  Abcoude  ,  staande  op  het  grondgebied  van  yihcoude' 
Proottd ij e-en- Aasdom  ,  is  eene  fraaije  en  groote  kruiskerk  met  eenen 
hoogen  toren  en  twee  klokken.  Aan  het  koor  staat  eene  prachtige 
tonube ,  door  eene  der  Ambaditsvronwen  tot  eene  bijzondere  begrau- 

£ laats  opgerigt.  Vóór  de  Hervorminp  was  sy  aan  de  U.  H.  Cosnvï  en 
^AHiAifin  tm^ewijd ,  en  er  waren  daann Tan  onds  verscheidene  alt.-iren  en 
vikarijcn  (i^eslicht.  Volgens  sommige  handschriften  zoude  zij  onder 
den  Koor-  Bisschop  van  Utrecht  gestaan  he])hen  ;  in  andere  wordt  gezegd  , 
dat  de  Proost  vnn  St.  Jan  er  het  bewind  over  had.  In  het  begin  der 
vorige  eeuw  sloeg  de  bliksem  in  den  toren  dezer  kerk  ,  zoodat  de 
spits  of  kap  geheel  afbrandde  j .  maar  kort  daarna  werd  zij  we- 
der op  nienw  heibouwd.  Na  de  Reformatie  is  de  kerL  in  giébmik 
by  de  Herv.  gem.  ,  die  tot  in  het  jaar  16S$  met  die  van  Éaam- 
hrugffe  gecimdiineerd  was  ,  en  tot  eersten  Predikant  had  AmmiBa 
Oosterbeek  ;  na  de  scheiding  deser  heide  gemeenten  was  de  eerste 
/  Predikant  te  ABCorPF  Ar-^oldcs  Schoo?«rovbh.  Thans  behoort  zij  tot 
de  klass.  van  Itnc/it,  rinjv  van  Mijdrecht,  telt  400  zielen,  wordt 
door  eenen  Predikant  bediend  ,  en  heeft  een  vrij  beroep.  De  statie 
der  K.  K.  ,  die  liier  mede  eene  kerk  hebben ;  behoort  tot  het 
aartspr.  van  HoUondren-Zeehndf  ddi.  van  Amttelhnd,  en  telt . 
44S  comm.   Vroeger  stond  hier  een  regthuis,  dat  soewd  voor  de 

rm.  Abcoude-Baa  mbrngge,  als  voor  Abcoud  e  -  P  oo  st^ 
iJe-en-Aasdom  diende,  en  met  het  wapen  van  het  kapittel 
van  St.  Pieter  en  dat  van  Le  Leu  de  Wiliiem  pronkte,  terwijl  het  ei- 
genlijke wapen  ^n^  Abcolpf. ,  in  het  midden  tusschen  beide  gevonden 
werd.  De  vei  ;[.ulenngcn  dier  beide  gemeentebesturen  ,  worden  thans  ge- 
honden  in  de  logementen ,  waarvan  een  onder  Ab  coude-Baambriig- 
ge  en  één  onder  Abconde-Proostdije-en-Aasdom  gevonden  wordt. 

Er  is  hier  eenedorpschool,  en  Abgowb  heeft  met  .ffaamftmjrtfe  een 
depart.  der  Maatschappy  tot  Nut  van  H  Algwmêtn^  dat  den  1  Novem- 
ber 1824  opgerigt  is  en  25  leden  telt.  De  paardenmarkt,  die  op  den 
laatsten  Donderdag  in  Augustus  gehouden  wordt ,  is  zeer  beroemd. 

Dit  dorp  heeft  vele  rampen  ondergaan  zoo  in  de  binnenlnndschc 
oorlogen  als  in  die,  welke  de  Utrechtsehen  tegen  de  Hollanders  gevoerd 
hebben.  Den  7.  November  1672  zonden  de  Franschen  ,  die  toen  meester 
van  Utrecht  waren  ,  een  hoop  krijgsvolk  derwaarts ,  dat  in  het  holste 
van  den  nacht  het  dorp  op  versdieidGne  pbatscn  in  den  brand  stak 
en  de  inwoners  op  de  vlugt  dreef,  in  weerwil  van  de  heietting  op 
het  kasteel ,  die  tc  swak  in  getal  was ,  om  dien  post  te  kunnen  veriaten , 
maar  door  seinschoten  de  noodzakelijkheid  van  bijstand  aan  de  omge- 
legcne  plaatsen  deed  kennen  .  hetgeen  tengevolge  had  ,  dat  dadelijk  uit  dc 
stad  AV'eesp  eenigvolk  aankwam,  hctvclk,  daar  de  Vrnnschcn  rced.s 
vertrokken  waren ,  de  brand  in  de  kerk  benevens  ccnige  huizen  ,  die  reeds  in 
vlam  stonden,  bhischtc,  zoodal  nog  een  derde  gedeelte  van  het  dorp 
bebonden bleef ,  entoen  de  vijand  den  30.  November  terug  kwam,  om 
het  nog  staande  gedeelte  insgelijks  in  de  asch  te  leggen  ,  bood  de  he- 
setltng  van  het  slot ,  die  inmiddels  versterking  bekomen  had ,  xoo  veel 


Digitized  by  Google 


ABC 


90 


tegenweer,  dat  de  vyajid  genuodzaakt  nas,  mei  aciilerlating  van  vcr- 
fcLeideue  gevangenen ,   onverrigler  xake  terug  te  keereo. 

ABCOUDE  (SLOT  VAN),  voom.  kift.  Ulwi  ifiMMMMiritcr  der  proY. 
Uineii,  arr.  tn.  rmm  ^  u.  N.  vui  Ütndit ,  luuit.  en u.  N.  Tao  Amm« 
hrugge ,  gem.  Abeoude'PrwiéUje'em-Jlmiékm  ,  |  u.  Z.  Tan  Abcoa^ ,  aan 
dtn  Krammen  Angstel,  in  aenan  waeken  BMerawigeB  grond.  Het  komt  in 
•ode  bescheiden  onder  den  naam  van  Abekeimtaida  voor ,  en  is  in  aloude 
t^den  een  der  sterkste  kasteelen  van  het  Sticht  van  Utrecht  geweest , 
Het  is  onzeker  door  wien  het  gesticht  en  bewoond  zij  ,  maar  het  zal  waar- 
schijnlijk  gebouwd  zijn  door  de  eerste  Heeren  va.n  Abcoude  die  zeer  aiag- 
ti^  waren,,  en  het  regtsgcbied  voerden  over  een  groot  gedeelte  van  L  t rechte 
Bit  slot,  dat  man  onder  de  open  sloten  van  het  stidit  Tan  Utiecfat 
lekende,  wefd  in  1868  deor  GiMaaicm  tah  Aasm,  den  tierden  Tan 
dien  naam ,  die ,  aan  het  hoofd  der  op  den  adel  en  de  geestelyk* 
heid  misnoegde  Kenneniers,  in  bet  sticht  van  Utrecht  was  gevallen, 
na  hot  opbreken  van  hi-A  beleg"  voor  het  shit  te  Vreeland  ,  verbrand. 
Het  behoorde  diLs  toen  reeds  aan  den  Bisschop  van  Utrecht,  van  wien 
llt?er  GijSBtRT  \\y  Abcoude  hel  ter  leen  had  oiit\aiJgen.    Maar  omtrent 
het  jaar  1300  is  het  overgegaan  aan  die  va4i  ZuYi.£n  j  hebbende  Zwe- 
Ma  of  Assonaa  tam  Zonra ,  die  •  ket  in  1888  keAomvde ,  het  hy 
kvwelijk,  MO  het  schijnt,  TerkregeaTan  die  Tan  Aisimgaan ,  Toerende 
eenen   zwarten   wolf  in  *t  silver,    keigeen  aooimigen   het  oude 
wapen  Tan  Abeetide   noemen.    In  later  tijd ,  toen  gemelde  Heer 
ZwEiM-B ,   Willem   IV ,   Graaf  van  Holland  eenige  hnlptroepen  toe- 
jjezond(?n  liad ,  Averd  dil  slot,  in  154«5  ,  door  Bisschop  Jam  VAn  Arkel 
^^  e(!er  belenrcrd  en  ingenomen  ,  als  wanneer  Zweuer,   te  gelijk  met 
zijiieu  zouu  (iijsbert  va?!  Abcoude,  zich  geniKidsaakt  zajr  niet  den  Bisschop 
een  Terdrag  aan  te  gaan  ,  waarbij  zij,  onder  anderen,  ai'staiid deden  vau 
eenige  hun  toekomende  re^'ten,  en  sieh  Teihonden  om  den  Bisschop 
hijstand  te  Terleenen  tegen  alle  degenen  diê  kern  hinderen  wiUen  of 
wolden.    Misschien  is  het  Sier  tas  Aaoomii  ook  te  lellen  onder  de 
zeventien  Hoeksche  sloten,  welke,  onürent  dien  tyd,  door  de  Kabel» 
jaanwsehen  zonden  verwoest /.ij n.  Jakob  van  GAASBrFK  ,  Heer  van  /*utten 
en  Sttijcn  ,  dien  men  ,  om  zijne  ondeischeidene  verrigtinjrcn  ,  in  onze 
vaderlandsche  «jesehiedenis .     vermeld  vindt.   Heer    van   Abcolde  {jc- 
worden  zyude  ,  bekende  ,  in  het  jaar  141^  ,  deze  Heermkheid  beuevens 
het  slot,  Tan  het  Sticht  Tan  Utrecht  ter  leen  te  honden  ,  maar  Irter 
de  Utrechtenaars ,  te^ren  haren  Bisschop  Rvaoun  tav  Dksneur ,  dien  sff 
ait  de  stad  gedreven  hadden,  bijgestaan hdibende ,  en  by  *s  Bisichopo 
terugkomst  binnen  de  stad  gevangen  genomen  sijnde,  saghü  sich  ge^ 
noodzaakt,  alle  zijne  heerlijke  goederen  in  hel  Sticht,  aan  de  west- 
zijde \irn  den  IJssel  f^eletron  ,  nf  Ie  staan  ,  behondende  alleen  het  vrucht- 
^«'bniik    daarvan  jrodiuende  zijn   {yeheele   leven.     In  vervolg  van  tijd 
hebben  de  Hollanders  het  weder  veroverd  en  ingehouden  tot  in  1490,. 
wanneer  Bisschop  David  van  BouBMiiDië  het  van  die  van  Amsterdam 
teruf  kreeg ,  en  sedert  heeft  het  ter  woonplaats  Tan  de  Maarschalkcia 
Tnn  het  Nederkwartier  Terstrekt,  die  daarom  dikw^la  Maarsdialken. 
Tan  Abcoude  genoemd  werden  ;  ook  heeft  men  ersomtiids  eenig  krygs-> 
volk  in  gelegd  om  de  inlandsche  onlusten  te  sluiten.    In  1}S%7  kwamen 
eenige  Stirhtsehe  roovers  ,  die  den  Gelderschen  toefjednan  waren  ,  naar 
dit  slot,  \\aaro|)  de  Bisseliop  kort  Ie  voren  eenig  volk  had  doen  le;r|Tcn. 
ilet  jjeriu  lil  vafi  de  nannaderinf|  dezer  benden  bragt  dc  boeren  in  het 
geweer,  waardoor  de  slruikroovers  zoo  l)e\recsd  werden,  dat  zij  zich 
lierer  aan  de  besetttng  wilden  overgeven  ,  dan  in  de  handen  der  onge- 
nadige hoeren  Tervallen.  Graaf  Jobar  Haobits  tab  Nassau  ,  in  Augustus 


i  •  ■ 

Bi  '    .  ' 

r  j i  i^L-ü  by  Google 


40  A  B  C. 

1678  daarop  post  geval  lidibend«,  brfdte  toen  de  FnuMcben,  dit  aa<* 
dermaal  geLomen  waren  om  Abcoude  te  verwoesten ,  dit  hon  boos 
opiet  ten  uitvoer  te  brengen.  Sedert  is  dit  ilot  van  t^d  tot  tyd  in 

verval  geraakt ,  en  in  het  begin  der  vorige  eeuw  was  men  voomemerw 
het  af  te  breken  ,  maar  op  bevel  van  hooger  hand  werd  dit  gestaakt. 
Kort  daarna  door  de  Staten  van  Utrecht  aan  den  Heer  Theodorus  de 
Leeüw  verkocht  zijnde ,  deed  deze  een  gedeelte  van  het  slot  her* 
bouwen  ,  herstelde  de  twee  torens ,  deed  er  fraaije  spitsen  opzetten 
en  een  daarran  tot  een  landhoii  inrigten  ,  waaruit  men  een  uitgestrdit 
gesigt  over  de  omliggende  landeryen  had.  Thanf  staat  er  nog  skdits 
'een  nalf  Temielde  toren  by  eene  boerenwoiiing.  Aan  de  dikke  muren 
hooge  en  iware  torens  ,  schietgaten  ,  holen  en  verwul£de  kelders ,  die 
er  nog  in  onzen  tijd  van  te  zien  waren  ,  kon  men  de  oude  sterkte  van 
dit  slot  erkennen.  De  {rrond ,  vraarop  het  gestaan  heeft  is  thans  een  ei- 
gendom van  de  eijrenaars  der  ambachtshcerl.  Abconde-Baambrugf^e. 

ABCÜUDE-BAAMBRÜGGE ,  gem. ,  prov.  Utrecht,  ai  r.  UtrecfU ,  kant. 
BtuaiArugge{^m.  k.,  2  s.d.),  bevat  keldoip  Baambru g  g c ,  met  een 
gedeelte  van  het  voormalig  gcregt  van  A  be  o  u  d  e ,  en  daarin  den  Oost^ 
sydschen  polder ,  de  Gecombineerde  Hoog-  on-  Groenland* 
sche polders,  den  Roodemolen  polder,  den  Donkervlietsehen 
polder,  en  het  Slotspoldcrtje,  benevens  de  helft  \aii  den  Kleinen 
w  in  kelp  ol  der.  De  [jem.  is  ongeveer  loOO  bund.  groot  en  grenst  N.  aan 
Abcoude- Proosldije- en- Aasdom  en  Nichlevecht,  ü.  aan  Vreeland,  Z. 
aan  Locnen  en  Lueuersloot-Oukoop-  en-  Ter-  Aa ,  en  W.  aan  Vinkeveen. 

Het  is  eene  heerlykheid,  die  in  het  Jaar  1719  door  de  staten  der 
provincie  ütrecht  voor  een  somme  van  twmtigduiiend  vier  honderd  gul* 
den  verkocht  werd  aan  de  Heer  Taioaeavs  de  Leeuw  *  thans  wordt  sij 
in  eigendom  beseten  door  de  erfgenamen  van  den  Heer  Mr.  Jam  na  Wus. 

Men  heeft  er  eene  Herv.  en  eene  R.  K.  kerk  .  eene  dorps-  en  eene 
Fransclie  school,  182  huizen  en  ongeveer  1200  inw.,  die  meest  in 
landbouw  en  nielkerij  hun  bestaan  vinden. 

Het  wapen  der  gem.  Abcoude-Baambbdgce  ,  bestaat  uit  drie  zwarte 
suilen,  twee  naait  dkander  en  een  daaronder,  op  een  rood  veld. 

ABGOUBE-PROOSTDIJE-  EN-AASTOM ,  gem.,  prov.  l7fredU  arr. 
Utre^,  kant.  Saambrugge  (4  m.  k.,  S  s.  d.),  bevattende  het  dorp 
Abcoude  met  de  polders  Broeksyderpoldcr ,  Waard-  en  As- 
sakker  polder ,  Holcndrechter  polder,  Proostdijer  polder. 
Eigenpolder,  en  de  helft  van  den  Kleinen  Winkelpolder,  liet 
is  eene  heerl.  aan  het  kapittel  van  St.  Pieter  te  Ltrecht  tocbehoo- 
rende,  ongeveer  1300  bund.  groot  en  palende  N.  aan  Bijlmer- 
meer ,  W.  aan  Ouderkerk  en  Waterveen ,  Z.  aan  Vinkevceu  en  Ab- 
conde-Banibruggc  en  O.  aan  Abeonde-Baand>rugge  en  Nièhtevedit. 

Men  heeft  er  eene  Herv.  kerk  j  1  dorpschool ,  Iw  h.  tn  ongeveer  1100 
inw.  die  aich  meest  op  landbouw  en  meUtery  todegyen. 

Het  wapen  der  gem.  ABcoDW-Paaatiaiji-  n-  Amon  bestaat  mt  twee 
kruislmfTs  liggende  sleutels. 

ABCULDERMEER,  zeer  vischryk  roeertje,  gedeeltelijk  prov.  Utrecht, 
gedeeltelijk  prov.  Noord-Holland  ,  |  n.  W.  van  Abcoude  ^  omtrent 
V.  roed.  groot,    liet  pleeg  weleer  door  Amsterdam,  welke  stad  daar- 
mede een  sterfheer  verlydde ,  van  het  sticht  ter  leen  of  in  erfpacht 
gdioiiden  te  worden. 

ABKELF, .  voorm.  amb.  in  Buw^lÊmdf  prov.  Zeeland,  Zie  Ooff enftfïii. 

AB££L£  (DEN) ,  geli.  in  Walcheren y  prov.  Zêeiand,  distr. ,  arr.  eu 
een  klein  ^u.  Z.  van  MïddeUtmy,  kant*  en  een  groot  |  u.  N.  van  f'/tf- 


Digitized  by  Go  -v,;^ 


AB£. 


41 


ntufen,  gtm,  Coit'  tm  WettSimhury ,  ^  nun.  N.  van  Ooftp-Soolmrg , 
MB  den  ttnuitveg  tw  Vlisdiigeii  op  IGdddbiirg ,  was  Troeger  een* 
afzondeiiykje  faMn||Ui. ,  xaa  welke  nel  tluuis  uitgestorven  adellijke  ge* 
slacbt  yxji  nzy  Abkele  sQnen  naam  moei  ontleend  hebben.  £en  der  Hee- 
ren  uit  dit  {reslaehl ,  Flori»  vaw  deh  Abeele  ,  >*a8  Rfiit meester  van  Zeeland  , 
Bewesler  Schelde,  en  werd  in  1403,  met  nirer  andere  Edelen  van  Zee- 
land ,  frcvan^ren  jrenomen  door  die  van  de  bezetting  van  Gorinchcm. 
TegenHOordig  behoort  Dt.\  AuhtLt  tot  de  heerl.  van  Oost-  co  West  Sunburg 
en  wordt  ak  loodanig  io  eigendom  bezeten  door  den  H.  Ë.  G.  Ueer ,  Jonk- 
heer ScioaiB  TAii  M  Sovamieiir.  Eertijds  moei  hier  ook  een  adell.  huis 
van  dien  naam  gestaan  hebben,  dai  reeds  TÖór  onheugelijke  tgden 
n%ebroken  is ,  soodat  men  er  nu  geen  spoor  meer  van  vindt.  Thans  M  ordt 
nM  AnnDbl gemeenlijk  onderselieiden  in  de n  G  r  o  o  t  e  n  en  den  K  1  e  i- 
nen  Abeele,  zijnde  cen^t gemelde  eenc  buurt ,  meestal  uit  herbergen 
beslaande  ,  die  tot  uitspanning  voor  de  inwoners  van  Middelburg  en  Vlis- 
singen  dient ,  ook  is  hier  een  gestadige  doortogt  tusschen  deze  beide 
steden  en  de  voerlieden  der  zoogenaamde  pietjeswagens  vertoeven 
er  gemeeniyk  eenige  oogenhlikken ,  em  hnnne  paarden  te  laten  drin- 
ken ,  wdk  een  en  ander  deie  hunri  op  sommige  tyden  veel  levendig- 
heid bijzet.  Aan  denKleineuA  beele  ,  dat  een  paar  minuten  meer 
noordwaarts  ligt ,  staat  slechts  één  herbergje  voor  de  mindere  volksklasse. 

ABEËLË  (DEN  GKOOT£N  en  DM  KLmM),  buurten  in  Zee- 
land.    TjU'.  Abeele  (den). 

ABENES  ,  eil.  in  Rijnland.    Zie  Abbrües. 

AfilGAELSUOOP  ,  kostgrond ,  in  Nederlandtch  Guiana  ,  kol.  Su- 
rimmêt  tfOO  akk.  groot. 

ABIGAELSLUST,  katoenpbni.  in  JfêéUrbmdtdk  IMnia,  kol.  Su- 
riname, 2<$0  dkk.  groot,  met  166  slaven. 

ABOBO  d.  op  het  Amhontche  eiland  JVoussalaut.  Zie  Abubu. 

ABOE  of  Abu  ,  brandende  berg  in  Ooat-Indië  op  het  Terna' 
taansche  eiland  Sangir  j  die  meermalen  versclnikkelijke  verwoestingen 
aangerigt  heed  ,  en  wiens  krater  altijd  rookt.  Het  is  de  hoogste  berg 
van  het  eil.. op  welks  oostelijke  z|jde  hij  omtrent  1  m.landwaarts  in  gelegen 
is,  terwijl  hij  zich  van  verre  boven  alle  de  anderen  bij  uitstek  kenueu 
doei. 

ABCNftO,  d.  in  OóU-Indii,  op  het  JnAamidte  ed.  Oma,  l  n.  O. 

van  Wassoe ,  in  een  kUppig  bogijc  omtrent  eenc  boogscheut  van  het 
strand*  Yroegtr  lag  het  op  den  heuvel  Atna  Ila.  Het  stond  in  hei 
begin  der  Torigc  eeuw  onder  eenen  Palti .  die  over  584  zielen ,  85  weer- 
bare mannen  en  61  dati's  gebied  voerde.  Oudtyds  maakte  het  drie  afzon- 
derlijke dorpen  uit,  Amalla,  AmaicaenAmatoeli  genaamd. 

AliOIlTIl ,  h- ^  prow  Friesland,  kw.  ff^esleryoo  ,  griet,  Irymbrit-' 
wmdmi  f  arr. ,  kant.  en  |  n.N.W.  Tan  Snedt,  onder  YtSndiimmf  en  ^  n. 
van  daid.,  ter  plaatse,  waar  vroeger  hei  klooster  Tiam»  gestaan  heeft. 
Zie  voorts  dat  woord, 

ABROEK  ,  pold.  in  Noord'Brahand.     Zie  Aabrokk. 

ABSDALE  of  ABTSDAAL  ,  pold.  in  Hnhter yimhacht ,  prov.  Ztvhmd, 
arr.  Goes ,  distr.  en  kant.  Hulst,  geni.  iSY.  Jan  Steen.  Hij  grenst 
ten  W.  aan  den  polder  van  Eerdinandus,  ten  0.  aan  dien  van  Biet- 
en WuU'sdijk  ,  ten  N.  W.  aan  den  Havikpolder ,  ten  O.  aan  de  stad 
Hulst  en  ten  Z.  aan  dc  polders  St.  Jan  Steen  en  Clinge.  Nadat  deze 
polder ,  die  ,  uii  hoofde  van  den  in  hei  midden  der  16de  eeuw  in  deie 
gewesten  gevoerd  wordenden  oorlog onder  water  geaei  was ,  werderom 
was  bedijkt ,  ontstond  in  dc  maand  November  lS8tf ,  een  verschrikkeiyk 


42 


▲  BS 


•owcdcr  en  hooge  vloed ,  waardoor  bij  andenmial  gelieei  on^derliep. 
lo  hetvol^ende  jaar  wederom  bereneht  zijnde,  schijnt  hij  later  andermaal 
doorgestoken  te  zijn ,  daar  men  leest ,  dat  de  stad  Hulst ,  in  de  jaren  1608 

en  1009)  door  het  wassen  van  liet  water  in  dezen  pol(l<T,  in  merkelijk 
gevaar  verkeerde.  Nu  bleef  s\j  blank  liggen  tot  in  1617^  toen  zij  weder 
beverscht  werd  en  was  van  toen  af  ongpescnonden  tot  den  ^  Junij  van  het 
jaar  1672,  wanneer  nnen  ,  om  de  aannaderinjr  van  hetFransche  legei',  be- 
sloot den  reedijk  van  .\bsdale,  omtrent  17  of  18  roed.  van  de  sltiis  ,  door  te 
slckeu ,  waarna  de  pold.  wei  nu-i  r  dan  twintig  jare»  in  dcn^cUden  staai 
gebleven  is ;  later  weder  ingedijkt  zijnde,  heeft  hQ  editer  by  Toortdo- 
ring  de  kracht  van  bet  leewater  niet  kunnen  keeren  en  een  groot 
gedeelte  van  i^nen  grond  aan  de  bij  eene  doorbraak  ontslane  Bi»i~ 
ster  f^om  moeten  afstaan.  In  drz(  i;  toestand  |[ebleven  tot  in  het 
jaar  1788,  is  hij  in  flat  en  in  het  volfi^ende  jaar  wederom  freheci 
ingedijkt ;  zoodat  hij  van  toen  af  tot  op  lieden  een  vruchtbare  poi- 
der  van  mini  603  bund.  land  {gebleven  is. 

ABSDALË  of  Abtsdaal,  h.  van  eenigc  huizen  in  U ulster- Ambacht , 
prov.  Zeeland  f  arr.  en  7  u.  N.  ¥an  Goet ,  distr. ,  kant.  en  |  n.  W.  van 
Hulst,  gem.  en  ^  Q.  N.  tenW.  Yan  St.  JanS^emia  den  pold.  Ahtdate^ 

ABSHOVEN ,  geh.  in  LMurg,  arr.  en  4  a.  N.  O.  Tan  Jfaotlridk, 
kant.  en  Z>         Sittard,  gem.  Munstergeleen.    Voor  de  Ter- 

eeniginfy  met  Frankrijk  behoorde  net  tot  het  Tïertorjdom  Gulik, 

ABSTAüE  ,  ondc  naam  van  Abtstede.    Zie  dat  woord. 

ABT  (DE) ,  zandbank  ten  N.  O.  van  de  Zuiderzee  ,  tnsschen  de 
Friesche  kust  en  iict  eiland  Terschelling ;  hij  deze  plaat  ligt  gedurende 
de  zouterniaandcn  een  recherche-vaartuig  tot  in-  cn  uitklaring  der  schepen. 

ABTSDAAL ,  pold.  en  bnurt  in  Zeeland,   Zie  Absda&b. 

ABTSKERKE  ,  d.  in  Zuid-Beteland.    Zie  HBn-AanuiEB. 

ABTSPOEL ,  adell.  huis  in  EijnUmdf  prov.  Zuid-Holland ,  arr.  e» 

u.  N.  W.  van  Leyden  ,  kant.  cn  2^  u.  Z.  W.  \ ati  Iifa9rdw^k,ffm^ 
0('(/<;ff/eest-en-PoeIf/eest ,  \  «»■  Z.  W.  van  Oegstgeest ,  aan  den  War- 
inonder  of  Poelgeester  weg  en  aan  de  trekvaart  van  Leyden  naar  Haarlem 
niet  ver  van  het  Warmonderhek.  Het  ontleent  zijnen  naam  van  het 
moerassige  land  ,  waarop  het  gebouwd  is  door  Heer  AViLLtü  vi» 
Mathenes  ,  dertigsten  Abt  van  Egniond  ,  wiens  opvolgers  bet  nader- 
hand tot  Insthuis  diende.  Volgens  semmigen  moet  de  stiditing  in  1424 
hebben  plaatsgehad  ,  het  geen  ons  niet  geheel  onwaarschijnlijk  voorkomt, 
daar  Willbh  vah  Matiienes  inl4tf8  overleden  is.  Ookbeeiï  Nigo&aas  m 
Nova  Tbbra  of  van  Nieiavlai^d  .  ocrsic  Bisschop  van  Haarlem,  nadat 
hij,  ten  jare  1Ï569,  zijn  bisdom  aan  Godevaabd  vak  Mierloo  had 
afgestaan,  aldaar  verblijf  gehouden.  Filips  I  ,  Hertog  van  Bourgondie  , 
gaf  aan  de  bezitters  van  dil  huis  het  rcgt  om  in  de  duinen  omtrent 
Égmond  te  mogen  jagen  en  in  Abtspoel  vier  paar  zwanen  tc  mogen 
honden. 

Gedniende  de  belegering  van  Leyden  in  1K74  werd  het  door  dc 

Spanjaarden  afgebrand.  Op  den  50  October  1391  werden  de  landen  van 
Abtspoel,  groot  14  moi^.  en  94  v.  roed.  (12  bund.  41  v.  roed.  en  74  v.  ell.) 
met  bet  vervallen  huis  door  dc  Staten  van  Holland  en  West- Fries- 
land verlvoclit.  en  o\  orfycdragen  aan  Foy  \ky  I)i\()kk5iov>:x  ,  Baljuw 
van  Uijnland  en  Seliont  van  Leyden,  die  in  l(iiO  o^erlcdtn  is  .  nadat 
hij  hel  huis  weder  herbouwd  had.  Thans  behoort  het  in  eigendom  aan 
den  H.  £.  H.  G.  Heer  Didbbik  vau  Letbbk  Gabk  van  Y laardihgbs  ,  XAA 
van  den  Raad  der  stad  Levden,  iviens  voorzaat  PiBVEa  Gobüb!.»  tam 
Levbbb,  het  in  1672  aangekocht  heeft. 


Digitized  by  Google 


ABT. 


13 


ABTSPOIi0BR  (OOST) ,  pold.  in  Delfland,  proT.  Zuid-Bolland, 
arr.  RoUerdam,  kant.  Schiedam,  gem.  Mof  wm  JMft ,  palende  N* 
aan  de  Schie,  O.  aan  Ovetscliie,  Z.  aan  den  WcstF>Abtspolder  en  W. 

aan  den  Noord-Ketelschcnpolder. 

ABTSPOLDER  (WEST) ,  pold.  in  mifland,  prov.  Zuid-Holland, 
arr.  Rotterdam,  kant.  Schiedam,  f^cm.  Hof  van  helft,  palmde  N.  ann 
den  Oost-Abtspoldcr ,  Z.  O.  aan  den  Nienwlandschenpolder  en  Grave- 
land  en  W.  aan  den  Hangpolder  en  don  Noord-Ketelschenpolder. 

ABTSREGT ,  gem.  in  Delfland,  prov.  Zuid-Holland ,  arr.  Rotter^ 
dam,  kant*  Delft,  bevattende  eenige  Tentrooid  liggende  huixen. 
Het  if  eene  heerl. ,  welke  vroeger  een  eigendom  van  den  Abt  van 
mond  was ,  die  er  het  re(rt  had ,  om ,  in  geval  een  der  ingeielenen 
kier  kwam  te  overlgden  ,  het  beste  pand  uit  den  boedel  lo  mogen 
kiezen  ,  nnaar  niet  ,  ingeval  dit  sterfgeval  bnitcn  het  rofTtsjjcbied  plaats 
had.  Deze  dienstbaarheid,  waarvan  de  heerl.  zijnen  naam  ontleend 
heeft ,  bestond  nog  tot  iu  hel  jaar  1595,  toen  die  van  abtsufgt  het  , 
voor  eene  som  van  xeshooderd  gulden  vau  de  Ueercn  Stalen  van 
fioUand  en  Westr-Frieiland  afkochten.  Bto  heeri. ,  die  ongeveer  467 
hond.  groot  is ,  behoort  thans  aan  het  domein,  en  met  zijn  water- 
of  heemregt  onder  Dykgraaf  en  Hoogheemraden  van  Delfland,  Zy 
grenst  ten  N.  aan  Yrydian ,  ten  O.  aan  de  Schie,  ten  Z.  aan 
den  Ackerdijkschen  weg  en  ten  W.  aan  den  Zuideindschen  neg. 

Men  heeft  er  ongeveer  200  inw.  ,  die  in  landbouw  en  veehandel  hun 
bestaan  vinden,  en  vau  Mrlkc  zoowel  de  R.  K.  als  de  Herv.  onder 
Schipbiiden  behooren  ,  wrrwaarts  als  ook  te  Delft  en  te  Delfgaauw  de 
kinderen  ter  schole  gezonden  worden. 

Het  wapen  van  Ansaw  is  een  schild  van  tilver ,  beladen  met  twee 
krtrisselings  geplaatste  bisschopsstaven,  waarop  een  bisschops mijter  van 
rood ,  gesierd  met  goud. 

ABTSTEDB,  bij  Mblis  Stoke  Ahstade  gebeeten,  b. ,  prov.  Utrecht, 
arr.,  kant.  .  fy*'"'-  pn  Ï5  min.  Z.  O.  van  Utrpchl.  Zij  ontleent  haren 
naam  van  de  abdij  vau  Cistcrciensler  nonnen  ,  die  hier  vroeger  gestaan 
beeft,  en  v  aaruil  de  geestelijke  zusters  door  W  ildra^d  vaji  Oldfububg, 
5i5stcn  Bisschop  van  Utrecht ,  omtrent  hul  jaar  1:227 ,  naar  het 
door  hem  binnen  Utreeht  gestidite  Si.  Servaasklooster  overgebragt 
werden  ,  oftchoon  deie  verplaatsing  tegen  den  wil  der  nonnen  gesehied* 
de,  die  liever  te  Aarsrara  gebleven  waren.  Tiet  is  eene  teer  aange- 
name buurt ,  die  wegens  hare  veelvuldige  ooftboomen ,  fraaije  tuinen  , 
welige  akkers  en  groene  weiden  ,  vank  door  de  stedelingen  bezocht 
wordt.  Vroeger  had  het ,  even  als  een  dorp  ,  zijn  eigen  regt  en  rcgtbank. 

Floris  de  Zwarte,  de  broeder  van  Dirk  V,  Graaf  van  Holland, 
werd  hier  in  het  jaar  1152,  van  weinigen  vergezeld  ,  op  de  jagt  zijnde  , 
door  Herxar  Heer  van  ARBHDsnafi  en  Godevaart  van  Kdul  ,  fiur^rgraaf  van 
Utrecht,  onverhoeds  overvallen  en  toen  hem ,  door  het  struikelen,  van 
z^n  paard ,  het  vlogten  belet  werd ,  wreedaardig  van  het  leven  berooffl. 

ABTSWOUDE,  oudtijds  Papswoüde  en  bij  de  landlieden  meestal 
Paapsoü  geheeten,  b.,  in  Delfland,  in  de  Abtswouderpolder ,  prov. 
Zuid'HollnvfJ ,  arr.  en  2  n.  N.  W.  van  Rotterdam,  kant.  en  5 min. 
Z.  van  Delft,  te  voren  gedeeltelijk  behoorende  tot  de  geiu.  Ahfsregf, 
thans  geheel  tot  het  Hof  va»  Delft.  A  oorheen  schijnt  de  A b  ts  w  o  u  d  e  r- 
polder  onder  den  uaaui  Paapswolde  eene  heerlijkheid  te  hebben 
uitgemaakt ,  die  aan  de  Abien  van  Egmond  behoorde  ;  alihans  IIugo 
VAR  Haasliem  ,  die  in  het  jaar  1586  tot  SSsten  Abt  van  Egmond  verkoren 
werd  en  in  1345  overleden  is  gaf  voor ,  dat  alle ,  die  op  de  landen 
van  de  abdij  van  Egmond  op  Achthoeven  in  Papswoüde  Koonden  ,  vrij 


44 


%areo  vait  <Ics  Graven  bede  eu  lieervaarl ,  maar  aangezien  liij  g^6S 

brima  VM  dievryheid  verlooiieii  luMide  ,  weet  Wiuu  Hl  ^dê  Coiedê^ 

Graaf  Yan  Holland,  bij  opene  brieven  ,  (rt-^rt  ven  te  Geertruidenberg  ,  det 

Vrijdagt  voor  Allerheiligen  van  het  jaar  1535,  dat,  loo  lang  de  Abi 

\an  Egniond  ,  zoodanig  vöorregt  niet konde  bewijzen,  mei  ^fMlijbricvcnvan 

den  Graaf  of  zijne  voorzaten  ,  of  met  bclcre  bescheiden  dan  den  Graaf 

tl 

tol  dien  tijd  loc  vnloond  waren,  die  van  Papswoude  ,  welke  geen 
weig*?boren  lieden  Maren,  des  Graven  bede  en  heervaart  niet  zijue 
lieden  van  den  kove  van  Delft  gelden  zouden  ,  even  aU  lij  dit  voOT- 
maals  gedaan  hadden  ,  bij  der  voorgaande  Graven  tQde. 

Aanvrom»  is  Termaard  alt  de  geboortepl.  van  den  landman  Hoibet 
KoaaiLisz.  Po«r ,  die  er  den  29  Jannary  16S9  hei  liefat  1%'  .  en  den  31 
December  1755  te  Belft  ovcrleed,  na  zicb  alt  een  voortraflelük  dichter 
ie  hebben  doen  kennen. 

ABU  ,  brandende  berg  in  Oost-Indi'è'.     Zie  Aboe. 

ABUBU  of  Abobo,  d.  in  Oost-I ndië ,  op  den  Z.  O.  hoek  van  het 
^m&on^c/t e  eil.  JVottsalatit,  l  u.  van  Titawai.  De- weg  van  Tilawai  is 
aangenaam  ,  loopendc  meest  door  het  botch  ,  langs  het  strand,  in  den 
omtrek  vindt  men  eene  groote  vertdiadanheid  Tan  geboomte ,  alt : 
sago  ,  piMing  ,  gabba  gabba ,  kanarie  en  klappers  j  maar  het  water , 
dat  van  de  bergen  in  beekjet  afstort^  is  er  tucht,  als  hebbende  eena 
kleur  van  zecpsap  of  flaauw  melkwit ,  hetgeen  waarschynlijk  aan  den 
aard  van  den  grond,  ^vaarover  het  vloeit,  moet  worden  toegeschreven. 

Het  slaat  onder  eencii  Patti,  die  in  het  btigin  der  vorige  eeuw  over 
697  zielen,  188  weerbare  mannen  en  125  daü's  gebied  voerde,  la 
1825  waren  er  400  zielen.  De  Ilerw  gem. ,  die  er  een  aardig  kerkjf 
heef^,  telde  toen  116  leden  ,  en  de  tdiool  werd  er  door  10&  kinde- 
ren beiocht. 

ABWEILER ,  geb.  in  laueemiury ,  kw.  en  2  n.  Z.  van  Luxtm- 

hmrff ,  gem.  Betteinhnrg. 

ACARANO ,  kreek  in  Nederlandsch  Gtnana^  kol.  Suriname ,  die 
uit  een  woest,  onl)e>»oond  bosch  voorkomt  en  zich,  met  eenen  JKoord- 
oostelijken  loop  ,  in  de  breede  Coppename  ontlast. 

ACAÏ ,  cil.  in  de  üoH-Indië,    Zie  Ak.at» 

ACGAHIBO ,  tnikerplant.  in  JMMindkA  IMNia  ^  kol.  Atrnimne, 
aan  den  linker  oever  der  Suriname,  tottchen  de  tnikerpUuii.  Water- 
land ten   Z. ,  en  den  veriaten  grond  &nal kalden  ten  N.  , 
akk.  groot,   met  140  slaven. 

ACCODA  of  Akopa  .  d.  en  fartorij  in  /ifrika  ,  in  Oppcr-Guinea y  aan  de 
Goudkust  f  op  de  U.  punt  van  Kaap  der  drie  Punten  {Cabode  Tres  P 11 11  tas). 

ACCONORIBO  ,  koflijplanl.  in  Mederlandsch  Guiana ^  V.o\.  Suriname ^ 
aan  den  regtcr  oever  der  Cotlica ,  ten  O.  door  Nieuw  Moeha  ,  ten  W.  door 
de  verlaten  grond  Ylaardingen  bepaald  en  1000  akk.  groot  met  190 
tlaven.  Het  it  eene  der  bette  Tan  de  kolonie ;  wooobnixen  gebouwen , 
tuinen  ena.  tyn  met  leer  veel  tmaak  aangdegd.  De  Negert  noemen 
deze  plant.  Boeje. 

ACHAMBONK  ,  d.  in  .^friha,  in  Opper-Guinea ,  aan  de  Goudkust , 
in  het  rijk  Akim,  aan  dén  voet  van  eene  rott,  waarop  hei  fort 
Anton  ligt. 

ACHtEN  ,  AcHEV  ,  AcHiH,  Atsjh,  koningrijk  opSuynalra.  Zie  Atjieo. 

ACUEËNSliOOFD ,  in  het  Ëug.  AcnEKK-llBAo ,  kaap  ia  Oosl-iudiëf 
en  bet  eil.  Sumaim,  synde  het  N.  W.  einde  van  dit  eil.  96' 
N.  B.  113*^  W  40"  L. 

ACH£M  of  AcBin,  koningrijk  op  Sumaim^   Zie  At»iieo. 


Ijiyiiizea  by  LiOO^lc 


ACH. 


4S 


ACHLDM  ,  ook  wel  AcamuB  gi^eeten ,  d.  .  prov.  Friesland j  kw.  fFêg* 
tergoo ,  griet.  Fran^eemdeel ,  arr.  en  4  ti.  Z.  W.  ten  W.  van  Lemmarden  , 
kant.  enl  ti.  Z.W.  van  Franeker,  1  u.  Z.0.  ten  O.  van  llarlinjren  en  2  u. 
N.  W.  van  Bolsward  ,  aan  ponen  binnendijk  ,  die  de  Siaclitedyk  en 
daar  in  het  bijzonder  de  Achhimcr-Slachtedijk  genoemd  wordt.  Het 
is  ,  wat  de  landerijen  en  boerenplaatsen  betreft,  zeer  uitgestrekt ,  hoe- 
wel de  kerkbuurt  niet  leer  ^root  is ,  en  door  do  onr^elmatige  plaat- 
sing der  baisea  weinig  aanaen  beeft ;  oelt  iQn  de  landerijen ,  die  tot 
dit  dorp  bebooren ,  om  bare  vlakte  en  baren  tomtijds  onbrutkbarenaard 
bekend.  Onder  dit  doip  liggen  de  gebu(;bten  Éselumaburen, 
Gelterp,  Lnednm  enSops  irm.  Voorheen  had  men  hier  ook 
de  staten ,  Ofi'ingakuizt>n  en  Benysten,  benevens  een 
klooster  ,  het  A  ch  1  ii  ni  e  r  k  o  n  v  e  n  t  {renoemd.  De  kerk  , 
waarin  geen  orgel  gevonden  wordt ,  staat  op  eencn  vrij  hoogen  terp  , 
is  tevens  van  ecnen  spitsen  toren  voorzien ,  die  op  bet  laatst  der  vorige 
eeaw  gdMMiwd  ia ,  eo  waarin  de  beide  Uokben  uit  den  ouden  stom- 
pen toren  avergebragt  iQu.  Hen  beeft  hier  eene  goede  lebool,  en 
kOO  inw. ,  van  welke  de  Herv.  sedert  de  Reformatie  met  die  Tan  Hit^ 
sum  gecombineerd  zijn.  Toen  de  parochiekerk  van  Achiüi  nog  aan 
de  R.  K.  behoorde,  stond  zij  ondor  het  dek.  yan  Franeker,  en  moest 
aan  de  St.  Jans  kerk  te  Utrecht  jaarlijks  12  schilden  (27  guld.) 
betalen.  Thans  bebooren  de  hier  woncndeu  van  die  gezindte  tot  de 
static  van  Franeker. 

A€HLU1I-  EN-  HITSUM,  kerk.  gcm.  ,proT.  Früd.  ,  kian.  Tan  Bmr* 
Ungen,  ring  \wa  Fmmittr,  Zy  beeft  twee  kerken  en  eenen  Predikant, 
die,  even  als  zulks,  op  weinige  uitzonderingen  na «  overal  ia  Fricdandbet 
geval  is ,  door  de  ioieenpligtigen  beroepen  wordt,  en  telt  500  aielen.  Reed» 
van  de  Krrkliprvormlng  af  heeft  deze  combinatie  bestaan,  en  is 'door 
eenen  Predikant  bediend  geworden,  die  om  den  derden  zondag voor- 
middags te  I/itsttm  moet  prediken,  en  er  tweemaal  in  het  jaar  het 
H.  Avondmaal  bedienen.  De  eerste  Predikant  ,  dien  men  hier  vermeld 
•  vbdt ,  wat  Hnaicat  Ontnsiras  ,  die  er  in  Vi&6  nog  in  dtentt  wat. 
Onder  de  later  bier  gestaan  bobbende  leeraren  TenBent  melding  dn 
door  zijne  ged nikte  leerredenen  beroemd  gewordene  DouHici»  GoLTiivt. 

AGHLUMËR  KONVËNT ,  voormalig  klooster  van  k  [^iilicre  kano- 
niken ,  jirov.  Friesland ,  kw.  Westergoo,  griet.  Franckcrada  l ,  hrwcstcn 
de  kerk  van  Achlum.  Het  was  door  de  kanonikon  van  Ludingakefk 
gesticht ,  hoewel  iiet  niet  allijd  aan  dit  klooster  schijnt  onderwor- 
pen te  zijn  gebleven  ,  nuiar  het  is  vermoedelijk  na  de  vernedering  van 
Ludingakerk ,  een  gesticht  op  tich  telf  of  wel  daarmede  aan  een 
ander  klooster  onderworpen  geworden.  Het  werd  tydent  den  Spaan, 
tchen  oorlog  verwoest. 

ACHT  of  A«T  ook  wei  Op  Acat,  geb.  in  de  Meijerij  van  't  Htr- 
ioff^nboschy  kw.  Kempenland ,  prov.  JVoord-Brahand,  dist.  en  1.^  n. 
Z.  O.  van  Oirsrfinf ,  arr. ,  kant.  en  1  u.  N.  W.  van  Eind^ 
hoven  y  gem.  ff  'oensel-en-Eekart,  1  n.  N.  W.  ten  W.  van  Woensel. 
Het  bestaat  uit  een  vijftigtal  ,  tussclien  den  straatweg  van  's  Hertogen- 
bosch op  Eindhoven  en  den  dijk  van  Oirschot  op  Ëindboven  in  de 
beide  vertpreid  liggende  woningen.  Men  wil ,  dat  dexe  beide  wegen 
"TOorbeen,  ter  boogte  van  dit  gebucbt,  teer  onveilig  waren.  Vroeger 
stond  liier  eene  kapel  ,  die  rclilor  sedert  lang  vervallen  is. 

ACHT  EN  ZESTK;  MORGEN  {DK) ,  pol.l  m  hel  Lnnd  van  UseU 
ftionde ,  prov.  Zuid- II ol land  ^  arr.  Dordrecht ,  kant.  Ridderkerk ,  (gem. 
Oost-en-  ff'ett'  IJsselmonde, 


Digitized  by  Google 


ACH. 


ACHTERBOERKENS  (1),  poltl.  in  i\e  Barome  ran  Breda,  prov. 
Jfoord-Brahand  f  óiulr,  Prinsenhagej  arr.  Breda  j  kant.  Oudenbosch 
gem.   Etten-en-Leuvj  onder  het  bestuur  van  eenen  Dijkgraaf  staande. 

Ai^HTEUBOSCIT  ,  {ych.  in  de  Meiierij  van  Hertogenhosch ,  kw. 
Peelland,  prov.  /\'o(>rd-Braband ,  oistr.  cn  2  u.  N  W.  van  Hel- 
mond,  arr.  eu  5  u.  i\.  O.  vau  Eindhoten ,  kaot.  en  2  u.  Z.  W.  Taa 
Irfmer/;  gem.  en  |  a.  W.  van  Xtistibiif.  In  dit  gehucht  worden 
goede  steenen-  geBakken  ,  die  in  de  nabij  gelegene  dorpen  ttQ  veel 
aftrek  vinden . 

ACUX£RBOSC]{  ,  ook  viel  eenvoudig  Bosch  genoemd  ,  geh.  in  de 
Meijerijvan  Hertog enhosch  j  k\v.  Peelland,  prov.  lYoord-Brabund ,  distr. 
en  "2!^  u.  N.  O.  van  Oirschnt ,  arr.  en  3  u.  van  j^MM^Aove» ^  kant. ,  gem. 
en  ^  u.  van  Oedenrode. 

ACIITERBRüEK  ,  b.  ,  in  de  Krirnjtenerwaardf  prov.  Zuid-Holland, 
arr.  en  2^  u.  N.  O.  van  üollimftim ,  kant.  en  1  n.  Z.  W.  van  Mtm^ 
treda  gem.  Berkenwtmdê'-m'AelUer&roek  ^  u.  N.  Tan  Berkenwoode. 
Dc  tot  deie  bnnrt  behooiende  landerijen  worden  gewoonlijk  op  mim  85 
band.  begroot. 

ACIITERBROEK  ,  geh.  in  de  JHeijertj  van  '*  Hertogenbosch ,  kw. 
Peelland  f  prov.  Noord-Braband ,  distr.  en  1  u.  Z.  van  Helmond , 
arr.  en  5  u.  W.  van  Eindhoven ,  kaïit.  en  1^  u.  ]N.  W.  van  Asten 
gem.  en  ^  u.  van  Lierop. 

ACHTER  DE  HOVEN  ,  dus  noemt  men  een  rij-  en  wandelpad  ,  prov. 
Ffigilemd,  kwart,  üottergoo ,  griet.  LtmwrémdHtl  ^  hetwelk  deer 
de  Z.  oostelijke  omstreken  van  Lemwofdm  en  Toorbij  bet  d.  Hmam 
loopt.  Het  is  eene  onafgebrokene  ry  tuinhaizen  ,  hovingen  en  moetlan- 
den.  Hier  legde  Prinses  AI  aria  Looisa  een  fraai  buitenverblijf  ■  aan , 
Marienburg  geheeten  ,  hetwelk  nog ,  verkleind ,  over  het  exercitie- 
veld,  bestaat.  Deze  weg- van  {  u.  lengte,  tusschen  den  grachtswal  en 
het  Vliet  ^  is  eene  der  meest  bezochte  wandelingen  van  de  inwoners 
van  Ericslands  hoofdstad. 

ACHTERDERERK ,  polder  in  iltyiOaiur,  gem.  Alfhm^^KUtM 
Zie  Gbootb  PoioBa. 

ACHTERDENHAAG,  bnnrt  in  het  graafschap  Buren  ^  prov.  Geldet^ 
land,  kw. ,  arr.  en  1^  n.  N.  W.  van  Tiel,  distr.  Bwren-en-Culemi- 
herg,  kant.  en  2  n.  Z.  O.  van  Culemborg ,  gem.  B«rm;  met  40  inw* 
•ACHTEKDIEP,    Avater  in /^rew/Ae.  ZieHc!ssE. 

ACHTEREIND,  geh.  in  Ac.  Meijerij  ran  's  Hertogenbosch y  kw. 
Kempenlandj  prov.  Noord-Braband ,  distr.  en  4  u.  Z.  O.  van  Oir- 
wthoty  arr.,  kant.  en  1  u.  Z.ys^nEmdhwen,  gem.en^u.  N.W.  -ssiïkAaht, 

ACHTERHOEK,  bnursch.  op  de  Vehme ,  proT.  GtUkrhnd,  kw. , 
arr.  en  O  u.  van  Arnhem  ^  kant.  en  gem.  Ifijkêrk;  170  inw. 

ACUTËiiLAND  ,  buurt  in  den  Zvifijndreehtscnen  tcaard  j  prov.  Ziad- 
Holfa  ud  ^  arr.  en  kant.  Dordrecht,  gem.  Groote'LiHih'en'Bortmond.  ' 

ACHTERLAND  ,   pold.  ,    in    den    Alblasserwaard ,   prov.  Znid" 
»  '        Holland,   arr.    Goriuchem ,  kant.   Sliedrecht ,    gem.   Groot- A mmers  , 
ten  N.  bepaald  door  Gelkenes  ,  ten  O.   door  Langcrak  ,  ten  Z.  door 
Graveland  en  ten  W.  door  eene  wetering  van   Streefkerk  en  Brand- 
wyk-en-Gybeknd  geseheiden.   HQ  staat  mei  AsuDers-Gtiivdlnid  ca 


li)  AcHTBEt  Allo  da  woorden  die  aldus  beginnen,  en  hier  ni«t  gevonden  wor- 
den ,  lOek»  n«n  op  de  natuen  van  onderscheid  in  g ,  bijv.  Acutsa-Emx  op  £jik  (Acbtxa}. 


Digitized  by  Google 


AC  li. 


47 


Peiiiwijk  onder  het  besUitir  van  7  Heemraden ,  1  Waard&man ,  l 
Polderschout  en  secretaris  ea  1  Penningmeester. 

ACHTERLAND  VAN  ANNA  CATHAKINA,  katoenplant.  in  jVed^ 
imuhek  €fmatm  ,  kol.  Swimmu  ,  aan  èt  Matappicakraek ,  O.  Tan  de 
|iUnt.  Anna  Catliarioa,  1600 akk.  groot. 

ACUT£RM££R,  -voorm.  aneer  in  Keunemerland ,  proT.  Noord- 
Holland  j  arr.  .  kant.  en  f[em.  Alkmaar  ,  \n  loGO  droo{ir{remaakt 
is,  palende  len  N.  aan  Alkmaar,  ten  Ü.  aan  den  üverdije  polder, 
ten  Z.  aan  het  llietmeer  en  ten  W.  aan  de  Dije.  Deze  pold.  he- 
hoort  tot  de  gecomhineerde  bemahngvan  de  polders  Overdtje  ,  Achter-» 
mêet^  Groenêwater,  JKooymeertn  Klqppolder,  ii  SSlmnd.  43  rood* 
«B  94  ell.  groot  en  wordt  door  1  aiolen  nitgemalen,  die  den 
6  Oetober  ltf74  door  de  Spanjaarden ,  by  het  opbraken  van  het  beleg 
Yan  Alkmaar ,  werd  in  brand  gestoken ,  maar  later  weder  opijebonwd  is. 

ACHTERPOORT,  pold. ,  in  de  Krimpeti^rKoard ,  prov.  Zuid-Holland f 
arr.  Rotterdam ,  kant.  en  gem.  UaoitreelU,  54  bund.  ^  6  v.  roed.  en 
27  V.  ell.  groot. 

ACHTERSEN  BOSCH  ,  geh.  in  de  Meijerij  ttan  's  Hertogenbosch  ^ 
kw.  Pet^lmnd  ,  prov.  Noord-Brahatid ,  distr.  Helmond  ,  arr.  en  4  u. 
O.  van  Bmdlmen ,  kant.  ,  gem.  en  SO  min.  N.  O.  Tan  Asten 
I  II.  Z.  van  Ylierden  en  1  a.  W.  Tan  Lieisel. 

ACHTERSTE  STBEG  ,  geh.  in   het  voorm.   Opptr^elder , 
Limburg  f  diftr.  en  «rr.  Aoermmie^  kant.  Mont,  gem.  ifonl-eii* 
Sevenum. 

ACHTERA  ELD  ,  gemeenlijk  Acteveld  geschreven  ,  binirseh.  op  de 
Velufce  j  kw.  ,  arr.  en  N.  W.  van  Arnhem  distr.  eder-Velutoe  f 
kant.  ,  gem.  en  1  n.  W.  ten  Z.  van  Barneveld. 

AGBTER1¥ETERING  ,  geh.  ia  het  NedukmaHier ,  pror.  en  arr. 
Uêf^eeht  y  kant.  Maarttm ,  gem.  St.  Maofienidtjk ,  met  115  inw. 

AGHTmEK  ,  plaats  in  den  Haarlemmerhout ,  prov.  JVoord-MeiUamd, 
die,  naar  men  wil,  omstreekt  bet  jaar  1748,  dikwijls  tot  eenoTer* 
xamclplaats  gestrekt  heeft  van  burgers  uit  Haarlem  ,  die  elkander  over 
de  toenmalige  staatkundige  aangelegenheden  \an  het  Vaderland  onder- 
hielden. In  het  jaar  1825  is  hier  een  monument ,  dat  door  den  Haar- 
lemschen  steenhouwer  Doeclas  ,  onder  het  bestiuir  en  naar  de  loekening 
Tan  den  architect  J.  D.  Zocber,  uit  Bentheimersteen  vervaardigd  M  as  ,  ter 
eeie  Tan  den  uitTinder  der  boekdmkknnst ,  LAvamt  Jiifsiooa  Kosraa , 
opgerigt ,  en  den  10  Jniy  Tan  dat  jaar ,  hij  de  TÏering  Tan  het  Tierde 
eeuwgetij  der  uitvinding  Tan  die  kunst,  plegtig  ontbloot. 

ACHTHOEVEN ,  vonmi.  d.  in  den  Grooten  Zuid-Hollandschen  IVaardf 
rov.  Zuid-HoUnnd ,  dat  bij  den  Matervloed  van  18Nov.  1121  verdron- 
en ,   en  nooit  weder  te  voorschijn  gekomen  is.    Het  moet  gelegen 
hebben  ten  N.  O.  van  Strijen  en  ten  Z.  O.  van  Cillaartshoek. 

ACHTHOVEiN  ,  gem.  in  het  Land  van  Montfoort ,  prov.  Utrecht  arr. 
ITfrec&l ,  kant.  IJetebtein ,  (3  m.  k.,  1  s.  d.)  ten  W.  grenzende  aan 
Montftort  en  Linschoten ,  ten  N.  aan  Teldhuïien  ,  ten  O.  aan  Ussel- 
stein  en  ten  Z.  aan  Blokland.  Zy  beTat  de  heerl.  AchthoTen  en 
Ho  es  wijk,  beslaat  568  bund.  en  telt  mini  100  inw. 

De  heerl.  AcHTHOVEn  ligt  2  u.  Z.  W.  van  It recht,  11  u. 
N.  W.  van  IJsselstein,  ten  N.  van  den  IJssel ,  en  is  2^21  bund.  groot. 
Zij  was  voorheen  leenroerig  aan  de  Provincie  T'lrci  liL  on  werd  in  het 
jaar  1760  ,  door  de  Staten  ,  op  Jonkh.  Mahrits  Karkl  van-  rTEJsnovr. 
n^vsm  Boltestein  verlyd  ,  thans  is  zyeen  eigendom  van  dcnll-  E.  H.  G. 
Jonkheer  Jas  Cabu  Waidbi  Stbick  tait  LiKSGaoreir. 


•48 


A  C  II. 


ACHTHOVfiN,  heeH.  in  het  Lomd  «mk  Fianen ,  proT.  ZmttU 
Holland,  arr.  Gorinchem,  kant.  Viamen,  {{eni.  Leksnumd-yÉchÜuyven-^ 
en~Lakerveld  ^  iich  uiuirckkende  langs  den  Lekdijk  ,  lol  aan  de  plaats  , 
waar  het  Zederik  kanaal  in  de  Lek  uitloopt.  Zij  is  thans  een  eigen- 
dom van  den  H.  E.  H.  G.  Heer  Mr.  A.  11.  van  dek  Bergh  van  LuksMOSD. 

ACIITHOVEN  ,  poid.  in  Rijnlandf  prov.  Zuid-Holland ,  arr.  en 
luuit.  Leyden ,  geai.  Leyderdorp,  ten  W.  door  de  Does,  ten  Z» 
door  den  Rijn ,  ten  O.  door  de  gem.  Kooddoerk  en  tea  N.  door 
Woubmgge  bepaald  ,  en  onder  het  Hoogheemrandschap  van  Hyalnnd 
staande. 

ACHTHUIZEN  ,  geh.  in  het  Land  van  Putten  ,  pror.  Zmd-Molhnd, 
arr.  Brielle  f  kanl.  Sommehdtjïc ,  gem.  Ooltgensplaat. 

ACHTKARSPELEN  ,  oude  naam  van  het  ambt  of  landschap  Mib- 
OAGT,  prov.  Groningen.    Zie  Middagt. 

ACHTKERSPELÈiN  of  Achtkarspelen  ,  griet. ,  prov.  Friesland ,  km* 
Oottergoo,  Toocverrehet  grootste  gedeelte  arr.  Zee— arden ^  kant*  Bwi» 
tenpott ,  bekoorende  'alleen  het  d.  RoUevaUe  tot  het  arr*  JKwrtnoiMii* 
ÏLstni.  Beetstenwaèg  (8m.  k. ,  4  s.  d.).  Zij  wordt  dus  gmoemd  naar  de 
acht  kerspelen ,  waaruit  zy  voorheen  bestond :  zijnde  Augustinusga» 
Buitenpost,  D  rogeham,  Harkcma-Opeinde,Rooten, 
Lutkepost,  Surhuizuni  en   Twyzel;  thans  heefl  men  er 
buitendien  nog  drie   kerkdorpen:    Gerkesklooster,    Surh uis- 
ter veen  en  Rottevaiie,  hoewel  er  slechts  zeven  Herv.  gem. 
«BYOnden  worden  ,   nameiyk :   Anf  nttinusgape  n  *  Sn  r hni  b  n  m  , 
Bttitenpott-en-Lutkepost,  0rogekani-en-Harkemk-Opeio~ 
de,    Gerkesklooster,    Rottevaiie,   Surhuisterveen  en  Twj- 
zel*  cn-Ko  otcn ,  die  geaameniyk  9  kerken  hebben ,  welke  door  zevMi 
Prodikanfen  bediend  worden  ;  voorts  is   er  ook  nog  ééne  Doops{j.  kerk  , 
inaar  K.  K.  kerken  vindt  men  er  niet,   hehoorende  de  weinige  ia  w.  van 
die  gezindheid  tot  de  statie  van  Dockum.    Eertijds  stond  deze  grietenij , 
.  ten  opzigte  van  het  geestelijke  regtsgebied, onder  den  Bisschop  van  Munster, 
terwijl  de  overige  deelen  van  Friesland  den  Bisschop  van  Utreeht  tot  geeste- 
lijk opperhoofif  hadden :  de  reden  hiervan  was,  dat  dia  van  ^Groningen, 
van  het  eil.  Amehmd,  Teiiwnd  en  Aehtkerspelen ,  doorLrooim,  dan 
eersten  Bisschop  van  Muntttr^  tot  het  Christelijke  geloof  bekeerd  zijnde, 
hem  uit  erkentelijkheid,   voor  hun  geestelyk  hoofd  erkenden.  Men 
heeil  in  deze  griet.    9  scholen  ,  te  zamen   met  800  leerlingen.  Zij 
grenst  ten  O.  aan  de  prov.  Groningsen  ,  Avaarvan  het  door  de  Lau- 
wers  gescheiden    wordt,     ten  Z.   aan   Smaliingerland ,    ten  W.  aan 
Tietierksteradeel,  ten  N.  aan  Dantuniadeel  en  Kollumerland,  en  telt 
117o  kuisen,  bewoond  woMlende  door  ruim'  7iXN)  inw.  onder  vdka 
niim6600  Herv. ,  300  Doopsg. ,  SO  R.  K.  en  S  LuUi.   Oe  inw.  ge- 
neren xïch  meest  met  den  landbouw  en  veeteelt ,  maar  hebben  ook 
drie  jenaverttokeryen  ,  12  amederyen ,  4  tcheepstammenrerran ,  1  p$|-  « 
5  roüfjjo-  en  5  {yortmolcns. 

Men  heeft  hier  weinig  wateren ;  dc  voornaamste  zijn  :  een  «[edeelte 
der  Dockiinier  trekvaart  op  Stroohos,  het  K  o  r  n  e  1  s- 
diep  of  liever;  K.  o  1  o  n  e  1  -  C  a  s  p  e  r -K  o  b  1  e  s- d  i  e  p  ,  cene 
vaart  van  Sarhttisteryeen  naar  het  Kornelsdi«p 
en  van  daar  naar  Baitenpost,  en  de  Onde  Veenst e r- 
\  a  a  r  l. 

De  landeryen  dezer  grieteny  syn  meestal  landige  bouwlanden  ,  die 

echter  wel  bemest  zijnde  ,  goede  vruchten  geven.  Ook  vindt  men  , 
vooral  iu  hel  oosiclykc  gedeelte,  goed  weiland,  alsmede  vele  booilan- 


ACE. 


49 


"^ÊÊt^  in  htt  midiien  der  grietenij  la^rr  ,  en  In  bet  itttdel^kAe  gedjïelte 
liooge  veenen.  Men  heeft  er  Teel  klein  wild ,  loo  aU  faaien ,  p<itrysen  em. 

In  hel  jaar  1598  weigerden  de  Adi^enpelen  de  <^jnsbaar}lcid  aan  den 
^Ciave  van  Hollandsen  zij  alleen  vraren  onbevreesd  voor  bet  dreigend  qq^ 

vaar.  De  Stellinjj^ververs,  Schooterlandcrs  en  andere  Friezen,  hnnnc  klook- 
niocdioflu'id  ziende  ,  werden  daardoor  aangevTiiird  ,  om  zich  insrrelijits 
tegen  H.ertO{j  Albrecht  va^  BEiJEn<t!«  ,  (iraaf'xan  Holland  te  verzetten, 
waardoor  de  Hollanders  zich  {renoud^aakl  za^en ;  Friesland  te  ontrni- 
men ,  ea  de  Frieien ,  toot  dien  tyd ,  van  hunne  dienstbaarheid  te 
tmttlaan.  Onder  alle  de  Frieaen  waren  de  Acbtkerspclers  wü  het  meest 
*op  de  Hollanders  verbitterd  ,  en  men  wil ,  dat  des  Hertogs  yolk 
dcstyds,  voornamelijk  door  hnnnen  tegenstand,  tot  bet  verlaten  van 
Friesland  {genoodzaakt  werd.  0)k  hebben  zij  noQ,  toen  de  Hollanders 
4illrokkcn  ,  twee  hnnner  schepen  ,  die  door  stilte  aan  den  oever  op- 
gehouden werden,  in  brand  jjoslokcn  en  de  manschap  op  de  \liigt  ge- 
jaagd. Vele  wederwaardigheden  heelt  deze  grictCHij  moeten  uitstaan  in  de 
onde  oorlogen  en  Terdeddheden  tnssehen  de  Sebieringers  en  Yetboo- 
rpers :  want  deie  katsten  de  eeraten  ,  die  uit  Cironiogen  geweken 
waren  in  1411$  bij  Noordhern  geslagen  hebbende  ,  vielen  kort  daarop 
met  rcni^  krijfpivolk  in  AcnxKEBSPELEN  en  glunderden  bet  geheel  uit. 
In  den  Ncdei  inndschcn  oorlog  tegen  -Spanje  beeft  dese  grieten^  aU 
•mede  ^e(•l  te  lijden  gehad. 

Hel  wapen  van  AcnxKERSPEiEN  stelt  voor  eenc  kork  niet  acht  lij- 
■pandea  (ter  wederzyde  vier)  ,  elk  van  een  spits  -opiijzend  torentje 
Toonien ,  Teibeddende  dus  een  samenstel  van  aebt  kenen  te  wesen. 

ACHTMAAL ,  uitgestrekt  geb.  in  de  ^orotite  mms  Breda ,  prov. 
Noord-Brahnnd ,  distr.  en  5  u.  Z.  W.  ten  Z.  Tan  PnnteHkagê  ,  arr. 
4SD  5|  n.  Z.  7é.  W.  van  /?m/rt ,  kant.  en  5f  n.  Z.  W.  van  Gtnneken  j 
geni.  Ztinderb'  en-  Wtrmhouif  la.  N.  W.  van  Wembout ,  u.  O. 
van  Nispeu. 

ACHTSCHE  HEIDE,  nilgestrekt  heideveld,  in  de  MeijeriJ  tmn  \s 
Uerlvyenbaack  j  kw.  KempenUmdf  prov.  N oord-B rabundf  dist.  Oirschot , 
■sicb  tiisscfaen  den  straatweg  van  *s  Hertogenboscb  en  Eindhoven ,  en 
•den  dijk ,  die  van  Oirscbot  naar  dese  laatste  stad  loopt ,  uitstrek- 
kende. Het  ontleent  zijnen  naam  naar  bet  daar  opliggende  gehncht  Aebt , 
cn  is  vermaard  door  de  wapenschouwing,  die  aldaar  den  29  Augustus 
1851  door  Z.  M.  den  Koning ,  vergezeld  van  hoogstdes/elfs  geheele  fa- 
milie^ naden  tenigtogt  van  ons  zegevierend  leger  uit  België  ,  plaats  had. 

ACHTTIKMIOV'EN  ,  geni.  in  het  J\  ederhwartier,  prov.  en  arr.  Utrecht^ 
kant.  Maarssen  m.  k. ,  5  s.  d.) ,  palende  W.  aan  Westbroek , 
N.  aan  Nieuw-Loosdrecht,  O.  aan  St.  Maartensdyk  en  Z.  aan  de 
Veebt.  Het  is  eene  beeri. ,  voorbeen  onder  den  naam  van 
•fiTEBCKVDoar  bekend  ,  en  toen  aan  de  Proostdy  van  St.  Jah  te  Utrecht, 
maar  nu  aan  bet  domein  toeheboorende.  £r  is  noch  kerk  noch  gehucht 
in  dese  gemeente ,  maar  te  voren  moeten  er  achttien  hoeven  of  hofste- 
den gestaan  hebben  ,  van  welke  zij  haren  naam  ontleend  beeft.  Zij 
bevat  ruim  715  bund.  land  en  telt  370  inw.  van  welke  de  Herv.  tot 
de  gem.  1f  eslhroek-cH-Achtlienhoven  bebooren  ^  en  de  R.  K.  tot  de 
statie  van  Jüaartien  gerekend  worden. 

ACHTTIBNHOyEN ,  gem.  in  het  *#  LttnJk  en  l?foo«  WaHwsImp 
wan  Wwrdm^  prov.  Zmd'Hottandf  arr.  Leijden,  kant.  fFoerden 
(80  m.  k.  ,  5  s.  d.  d  afd.) ,  grenzende  N.  aan  Nieuwkoop  en  Noorden 
«naan  Wilnis ,  prov.  Utrecht,  W.  aan  Nieuwkoop,  Z.  aan  Zegveld, 
prov.  Utrecht  en  O.  aan  WiUiisen  KamerikHoutd^ken,  prov.  Utrecht. 

I.  Deel.  4 


50 


ACH. 


Het  is  eoup  lieorl.  thans  ia  einendttai  beieteii  vordend»,  door  Mevr. 
de  Wed.  A.  Cats  geb.  va?i  Loon,  te  Woerdim.  Zij  is  420  bund. 
10  V.  roed. ,  49  v.  ell.  groot ,  cii  bovat  eonn  bcvolkingr  van  OEjyevccr 
110  inw.,  die  in  vcenrk'nj  en  landbouw  liun  bcsiaau  viudyea,  eu  kerke** 
kciijk.  onder  Noorden  bt'liooren. 

Behalve  het  bebouwde  gedeelte  van  de  gcin.  ligt  daarin  nog  ee» 
gedeelte  lands ,  Itekend  onder  den  naam  van  den  Uaek,  waarin 
eeoe .hofstede  is  (rrb:(r(>ii,  deVrye  Uaek  gehelen,  welke  loor  1704, 
door  regering  van  Oude  Wetering  of  den  aiubachtc  van  Alkemade 
geadministreerd  McrcI,  en  ccnc;  streek  land  de  Bosch,  met  cene 
watering ,  genaamd  de  B  o  s  r  li  w  a  te  r  i  n  g ,  unarnaar  de  gem.  waar- 
schijnlijk AciiTiEMiüVF>-E>-DE-Boscn,  gcuaaind  wordt. 

In  hot  bebouwde  nvdcflu»,  6^  u.  W.  van  Leyden ,  2  u.  N.  van  Wocr- 
dcu ,  ^  xx'L,  \au  iSourJeii,  op  de  grenzen  der  provincie  Utrecht,  ligt 
eene  slou  ,  behoorende  aan  do  stad  Woerden  en  danrdoor  gtnaannd 
bet  Woerdensche  Verlaat. 

Deze  gein.  beeft  geen  afzonderiyk  wapen. 

ACIITZIJLVESTÈM  ,  oudcïijlvesterij  in  de  ^to\. Groningen,  die  opiigt 
had  over  de  waterleidinjj  lm  W.  en  ten  O.  van  Groningen,  naar  en 
in  de  Hnriso .  alsruocle  over  de  daartoe  behoorende  dijken. 

ACKKUSDIJK  of  AkkERSDijK,  pold.  in  Del/land ,  prov.  Zuid-Ifol- 
land  ,  uw .  JLoUerdiim  f  kant.  Delft,  gem.  Ackersdijk-cn-V rouwe i^reyt, 
greniendoZ.  aan  den  Sditetcben  fNdder,  O.  aan  den  Berfcelsehen  nol- 
der, N.  aan  den  Zuidpolder  van  Del%aattw  en  W.  aan  deo  Aoi^ 
ierdanisehen  weg. 

ACKEllSDlJK-EN-VROllWKNBEGT,  gem.  in  Delfland,  prov. 
Zuid-Holland j  arr.  lioiterdam  ,  kant.  Ddfl  (13  ni.  k.  .  9  s.  d.),  be- 
staande uit  den  A  ckcrsdij  ksehcn  polder,  deZwet,  een  gedeelte  van 
den  Rotterdanischen  weg  enz.  ,  en  grenzende  N.  aan  Abt.sre|yL,  O. 
aan  Berkel  en  Pijnaeker  ,  Z.  aan  Overschie  ,  en  W.  aan  Kelel  en  Bef 
van  Delft,  waarvan  bet  door  de  Scbie  of  Kotterdanwche  vaart  gcsdwi- 
den  wordt,  Deie  gemeente  beeOt  noeb  dorp  noeb  bouri  en  ia  eene  vr|}e 
beerl. ,  di(;  aan  het  domein  behoort,  514  bund.  gronds  beslaat  m 
ruim  lt»0  inw.  telt ,  welke  kerkel^k  onder  Overschie  en  Pijnacker 
behooren.  Voorheen  hadden  twro  welgeboren  iMUinen  deatr  beerl.  aii- 
ting  in  de  vierschaar  van  Rijusburg. 

ACKEUSLOOT  ,  d.  in  Kemiemerland.    7m\  Akersloot. 

ACKEBSTËË ,  voorm.  havezate ,  prov.  Overijstel,  Zie  A&k£STEi.^. 

AGKJ(AaYP ,  d. ,  prov.  Frietland.   Zie  AEniaw. 

ACODA,  fort  op  de  Kutt  eau  Guütea.   Zie  Accoaju 

ACQUOy  of  ACkOÜY,  d.,  prov.  GeUerlaud,  kw.,  arr.  en  »  n.  W.  van 
Tiel,  distr.  Burm-m-Culemborg ,  kant.  en  a.  Z.  ten  W.  van  Culvm 
herg  j  gem.  en  |  n.  Z.  W.  vnn  Beest,  aan  de  Linjjc,  door  ko- 
renlanden en  aangenaam  jn  lxiouitc  omringd.  Het  behoorde  vroeger 
tot  het  Graafschap  Leerdaju  in  Zuid-IJollavd  ^  van  welks  hoofdst.  liet 
^u.  O.  gelegen  is.  Ac^loï  werd  in  1140  door  Jan  VIII,  Heer  van  ^itó, 
geboilwd,  nndalby  van  zynen  kmistogt  naar  het  H.  land  teruggekomen 
was ,  en  ia  eene  baronie,  die  voorbeen .  aan  de  Prinaen  van  Qranjn 
toebehoorde .  en  thans  een  eigendom  is  van  Z.  M.  den  Koning. 

Er  liggen  hier  sluizen  inden  Diefdyk,  waardoor  lift  ov(  i't()l]ii;c  Mater 
uit  de  Graafschappen  Culemborg  en  Buren  gedeeltelijk  nitgeloosd  wordt* 
Dit  dorp  telt  5615  inw.  van  welke  de  Hervormden  ,  die  hier  eene 
kerk  hebben  ,   tot  de  gem.  GelUcum-Iihcvoff-vn-ylainotj  behooren  ,  eu 
de  li.    k.     tot   de  static  Jieuoy  gerekend  ^oideu.    A09110Y  is  de 


biyiiizea  by  LiOO^lc 


A  C  T.  51 

geboorceplaaU  van  den  vermaafden  Ymnehen  JMuchop  CoanEtiüs  Jar- 
SBiinis  (CoRNELis  Jahsih),  naar  wicn  de  R.  K.  van  (te  Oude  Clerczii 
meestal  Jansenisten  genoemd  worden.    Hy  werd  geb.  tn  1tS88  en  tUerf 

den  0  Mei  1638. 

ACTIEHOVEN,  iHiitcnpl.  in  .Vc/t*W«n</,  prov.  Zuid-lIoUand,  arr. 
en  4  u.  N.  O.  \an  Rotte rd(wi ,  kanl.  cn  {t,.iu.  Gouda,  even  huilen 
die  sUd  ,  aan  den  Moordrechtschcn  dyk  gelen^eri .  Vuorlipen  })ohnnrdn 
bet  aan  het  Goudscbe  geslacht  ▼an  TaiST,  waarou»  het  destijds  in  de 
wandeling  Tbist-bh  Tui»  werd  gehecten.  Dc  tcgt nwoorditre  naam 
werd  haar  gegeven  door  den  dvchter  RoBmt  HsHaBio,  ^e  haar 
kocht ,  na  door  den  benichten  actidiandel  van  1790  een  aantienliik 
fertnin  tc  hol>hen  verworven. 

Tijdens  hel  heleg  van  Leydcn  in  1574  Merd  ,  ter  plaatse  waar  na 
dit  hnilengocd  ligt ,  rene  insnijding  in  den  IJsseldijk  gemaakt , 
mini  genoeg,  om  dc  gelieelc  vloot,  die  tot  ontzet  kwam  aanslcvel 
ncn ,  doortogt  tc  geven,  ofschoon  het,  volgens  andere  bcrifrtcn  , 
schijnt,  datdese^kwt  haren  weg  langs  de  Rotte  genomen  hehhe"  Op 
Aennolrm  is  nog  een  vijver ,  die  sommiffèn  honden  Toor  een  wiel ,  dat 
;^nen  oorsprong  te  danken  heefl  aan  dexe  insnyding;  anderen  wil- 
len, dat  zij  door  cenc  doorbraak  ontstaan  zy,  hoewel  sQ  meer  het 
aanzien  van  ccne  gegravenc  jymelit  heeft.  Thans  is  AcTlBiovn,  waar- 
van het  huis  binnen  korte  jaren  nieuw  opgebouwd  is ,  een  eigendom 
van  den  heer  A.  Gijsberti  Uüdejjpul  ,  die  haar  ook  bewoont. 

ADAMA  (UET  HUIS) ,  voomi.  adcli.  huis  in  de  Baronie  van  Breda  , 
arr.  en  2^  n.  W.  van  Breda,  kant.  en  8  u.  O.  ten  Z.  van  Ouden- 
Aoiel,  distr:  en  1|  u.  W.  van  Printenhage ,  gem.  BUen^  en-  Lew, 
m  het  Moleneind,  |  n,  van  Etfc;> ,  en  onder  dat  dorp  gelegen.  Het 
i!s  voor  eenige  jaren  tot  cene  kostschool  voor  jonge  jufvroawen  inge- 
rigt ,  cn  wordt ,  omdat  dit  gesticht  onder  het  bestuur  van  geestcl||ke 
doclitfM'S  staat ,  th.ms  meestal  het  Kloostek  VA?i  Etten  genaamd. 

ADANAUA,  AiHwuA,  Am;NAiiE  of  Odanaua,  eil.  in  den  Oo«f-//;f//Ar/te«, 
jirchim  l,  ten  O.  van  den  Z.  O.  hoek  van  het  eiland  Floris ,  waarvan  het 
door  de' Straat  van  Floris  gescheiden  wordt,  ten  N.  van  het  eil.  Solor  en 
«en  W«  van  Lombatta,  T  »8'  Z.B.  en  120^ 46' O.  L.  Vroeger  heette  het 
SEnBiTi:  of  Saieao  ,  en  dij  Portngexen  noemen  het  nog  Slébrao  ;  maar  thans 
wordt  het  meest  door  dc  onzen  ,  naar  de  voornnanisle  plaats  ,  Aoanaba 
of  ook  wel  OuA^NRA  grheeten.  llt  t  is  van  het  O.  naar  het  W.  om- 
trent 7  mijlen  lang,  vnn  het  N.  naar  hel  Z.  5  of  4  m.  breed,  zeer 
hoog ,  bergaclilig  en  bosehrijk  en  op  de  oostkust  door  eene  ri\.  be- 
spoeld.  Behalve  Adanara,  iiad  men  nog  op  dit  eil.  Carma  of  Car- 
mang,  LaVetan,  Lama  se,  Lamhale  en  Tocrang. 

De  strandbewoners,  die  Mahomedaansch  zijn,  worden  thans  in  drie 
negeryen  verdeeld,  als:  in  Adanara,  Lamabala  en Tronj, diealle 
onder  den  Railia  van  Adanara  Staan. 

De  Portugezen,  die  vroeger  meester  van  dit  eiland  waren,  en  er 
nog  een  klein  gedeelte  v.m  bezitten,  Woeri  genaamd,  hebben  er  vroe- 
ger veel  werk  van  {',efnaakt^  en  er  eene  bazar  opgerigt,  waarop  nog 
dagelijks  vele  menschen  vergaderen.  Iedere  dag  is  voor  een  bijzonder 
artikel  bestemd,  maar  Maandags  worden  er  allerlei  koopwaren  tc  ge- 
lijk gel)ragt.  In  plaats  van  iueine  munt  bedient  men  zich  van  vier- 
kante  lappen  lynwaad.  De  handd  ,  die  van  weinig  belang  is ,  wordt 
meest  met  Koepang  gedreven. 

De  Portugezen  hehhen  op  Woeri  gecnen  Posthouder,  maar  de  inw. 
hebben  de  Poitugesche  vlag  en  belydcn  dc  U.  K.  godsdienst. 


ADA. 


ADANARA,  Abuaia,  AauuM  of  Odanaiai  neg.  in  Oott-ïnSS^ 
op  de  Westkust  yan  het  cil.  van  denielfden  naam.    Het  is  de  voor- 

©aanisto  plaats  van  liet  ril.  cn  heofl  cone  haven. 

ADDIMAy  ka»t.  in  Opyer  Guinea  op  de  Goudhut.  Zie  Geoagb 
Miyx  (St.), 

ADDINGA,  oud  slot,  prov.  Groningen.  Zie  Wedob.. 
ADE ,  riv.  in  Ffüord-irahawd*    Zie  Aa  ,  oudtijds  Adb, 
ADE,  OcoER  AoBof  O00-A4,  buurt  ia  iltyitliiJid;  prov.  Zuid^UoUand^ 
arr.  en  1^-  11.  N.  O.  van  Leyden,  kant.  en  1  a.  N.  W.  van  WmAru^e, 

{rem.  /ilkemude  y  nnn  de  Oude  Aa ,  waarvan  het  zyaeii  naam  onth>ent. 
Hel  lifel't  ruim  100  inw.  van  \^-elke  de  R.  K.  hier  ecnc  pastorie  en 
kapel  hebWii ,  die  tot  de  statie  van  Oud-Aa-en  II ij pwe terintf  hcXioort  ^ 
in  M'elke  laatste  buurt  de  kerk  staat.  De  llerv.  ,  die  bier  wonen 
won! en  lot  de  jjeni.  vaa  J loog inadc-en- Rij pwcU'rin(j  gerekend. 

ADË  ( TËR)  ,  g[eb.  en  kast. ,  prov.  Ulnetu,  Zie  Aa  (Tek)  of  Tbi  Adc. 

ADEGEEST,  adell.  huis  in  Rijnland,  prov.  Znid-IioUand,  arr. 
en  8^  n.  N.  O.  van  s*  Grmwnhage ,  kant  en  2  n.  Z.  O.  van  Katwijk, 
gem.  en  in  het  oostcinde  van  het  dorp  VoOfnAoten.  Het  wordt  ge- 
bonden ,  vóór  het  jaar  1100  {jebonwd  te  zijn  ,  en  behoorde  vroeger  aan 
het  buis  van  Wassenaar,  luaar  werd,  den  14Februarij  1594,  door  Dirk. 
VAN  DEN  Bossche  ,  voor  sebepenea  van  Leydcn  ,  aan  Hertog  Albrecut 
VAJ(  Ib:ijEREPi  opgedfü^cn  ,  die  bet  evenwel  weder  aan  van  den  Bos^re  ter 
leen  gaf.  Het  huis  weid  in  de  Spaansche  beroerten  bijna  geheel  ver* 
woest ,  doch  is  later  weder  opgebouwd ,  en  hehoort  thans  aan  den  Heer 

PiRK  DoRREPAAL. 

ADELEN,  voorni.  stias,pro¥*  Friesland,  kw.  WeslergoOy  griet.  Air- 
radeel ,  onder  Sexbierum  j  van  welk  d.  bet  ö  min.  N.  gelegen  was« 
Zij  zoude,  naar  men  wil,  in  840  gesticht  zijn,  maar  is  thans  alleen 
kenbaar  aan  de  vier  (hoogte),  waarop  zij  geslaan  iieelt.  Het  adel  lijk  geslacht 
Adelen  stamde  af  van  Adgillcs  II,  Koning  van  Friesland,  die,  bij 
zijn  overlijden ,  in  739 ,  twee  zonen  en  twee  dochters  naliet  j  eeue 
dezer  dochters,  Cohotilia,  huwde  aan  Avilbbigi»,  edefanan  te  Sei^ 
hierum,  en  uit  dit  huweiyk  kwam  de  stamvader  der  Aonm  voort. 
'  Een  andere  zoon  van  Adelbricus  en  Co"(ovella  ,  Fbeperik  van  Aoelek 
geheetcn,  was  de  aclitstc  Bisschop  van  Utrecht  en  is  door  de  Roomsche 
Kerk  heilig  verklaard.  Eimi  neet"  van  dezen  Frederik  ,  Adelbricüs  vam 
Adelen,  Mordt  door  Winsemius  als  de  derde  Potestaat  van  Friesland 
opgegeven..  Het  geslacht  van  Adelen  is  eerst  tusschen  17i<S  ( 11  17^8, 
in  den  persoon  van  Glaas  tav  Adelen,  uitsestorven.  Zie  de  belangrijke 
geslaehtslnst  in  FiawBBDA,  wapenbotk»  D.  IIL 

ADELEN,  voorm.  state,  ftiïf  Fmtland,  kw*  Wegtergoo ,  griet. 
Wcniteradeel ,  in  het  d.  Pingjmn,  Deie  state  is  sedert  lang  in  eene 
boerenplaats  herschapen. 

ADELIIEIM  ,  d.  ,  prov.  Noord-Brnhand.    7j\q  Aleb. 
^.ADELRE,  d.,  \>vo\'.  I\oord-Braband.    Zie  Aahle. 

ADE  MANTOETOE,  voorai.  koningr.  aan  de  N.  W.  kust  van  het 
cil.  Timor  y  in  de  Indische  zee,  aan  eene  smalle,  lange  baai,  voor 
wdke  zieh  eene  rif  1  mijl  ver  naar  het  N.  W.  uitstrakt.  De  laatste 
Koning  van  dit  rijk  werd  door  de  Porti^j^ezen  verdreven ,  waarna  hy 
zich  in  1680  naar  Amboina ,  vervolgens  naar  Baoda  ,  begaf  cn  Christen 
weixl  ;  ontvangrnde,  bij  den  doop,  den  namn  van  Sambon  Speelman  , 
naar  CoRNELis  Spi;m.man  ,  den  toenmaligen  Commissaris  ov('rdc  drieOos- 
terscbo  landvoofrdijrn  ,  Anihoina  ,  Banda  en  Teriiate  ,  die  later  G«l- 
vcrncur-licncraal  van  Necriands  Indie  v^erd. 


Digitized  by  Google 


A0ENARE  .  eil.  in  den  Oost-J ndischen  Archipel.    Zie  Adakara; 
ADEN  WETERING ,  oude  iiaaiii  vaa  Oudb  WiTEfiiüc.  Zie  dat  woord  ^ 
AOERENBOSCH,  voorm.  bosch,  pnrr.  Noord-HoUaud^  dat  moefc 
jrestaan  hebben  omstreeks  waar  nu  Bet  dorp  Xromineiue  lig[tj  hetr 
strekte  zich  van  daar  tot  aan  de  Zaan  ah. 
ADEWEUÜ,  d.  in  Groningen^   Zie  Aduaid. 
ADIIIONO,  (1.  in  Ooü-liutib'  j  op  het  eil.  Jaw,  rcsid.  CD  rogfcnt. 
Passocnwang  j  tiisscheii  di'  ht  i        van  Tingar. 

ADJÏEBARANG,  d.  in  Oost  Jndië f  eil.  Java  ^  rcsid.  en  ten  W.  van 
BanjoemaSf  ten  N.  van  het  meer  Pagarakau-Noeka ,  in  eeuc  schaars 
beYolkte  streek.   De  we^  Tan  hier  op  Pagarakan-Noeka  loopt  over 
steile  hoogten  en  door  uitgestrekte  wonden,  waar  men  schier  aeen 
bebouwde  landen  aantreft.    Tusschen  ADjicoAaAiia  en  Dayoe  Loraoct 
loopt  dn  weg  door  een  digt  bosch  van  bamboes. 

ADINARA  ,  eil.  cn  neg.  in  den  Oost-Indischen  Archipel.  Zie  AnAtABA. 
ADÜLFSLAND,  beerl.  in  het  Land  ran  Pulten.  Zie  Ooltge5SPLAAt. 
ADON  of  ADOU ,  stranddist.  in  .ifviha  ,  in  Opper-Gutnea ,  op  de 
Goudkust,  tnsscben  de  rivier  van  Ancobcr  en  de  St.  Jean.  Het  staat 
onder  geen  Koning,  maar  is  aan  eene  regering  Tan  vijf  of  xes  der 
Toornaamsten  onderworpen  ,  en  was  voorheen  seer  magiig  ,  doch  is ,  soo 
door  de  oorlogen  niet  de  naburen  ,  als  door  den  slavenhandel,  aanmecke^ 
lijk  in  vermogen  en  bevolking  afgenomen.  Het  land  is  zeer  vruchtbaar 
en  levert  koorn  en  andere  aardgewasscn  ,  niet  alleen  ten  gebruike  van 
de  inw.  ,  maar  in  zoodanigen  overvloed  ,  dat  zij  cr  nog  een  groot  deel 
van  kunnen  verkoopen.  Ook  had  men  er  vroeger  goudniijnen  ,  die 
vrij  belangrijk  waren.  De  bt!Volking  is  van  eenen  wrccden  cn  oor- 
logzttchtigen  ,  aard  en  de  handel  is  hier  altyd  van  weinig  beteekenis 
geweest.   Wy,  bezitten  hier  het  fortje  St.  Sebas traan. 

ADORP ,  gem.  in  ffuntin^o,  met  eene  smalle  strook  van  het  IPst- 
terhwartier  j  die,  waarschijnlijk  door  het  ve^raven  der  oude  Hunsc ,  aan 
de  O.  zijde  van  hel  Reildiep  gekomen  is,  prov.  Groningen f  arr.  Appxn- 
gedarrij  kant.  Winsum  (5  m.  k. ,  3  s.  d.),  palende  N.  aan  de  ' 
gem.  Winsum  ,  O.  aan  Bcdum  ,  Z.  aan  Groningen  en  W.  aan  Aduard , 
waarvan  bel  door  het  Reitdicp  gescheiden  is.  Zij  bevat  de  dorpen 
Adorp,  Wie  rum  ten  O.  het  Reitdiep  ,  Dorkwert  ten  O.  het 
Rdtdiep,  Saawert  cn  Wetsinge,  benevens  de  (rcbachten  Hekkum, 
en  Harsens,  tdt  1000  inw.  en  heefl     Herv.  kerlien  en  4  scholen. 

Het  dorp  Adorp  ligt  1  u.  N.  W.  van  Groningen,  If  n.  W.  van  Appin- 
gedam ,  1|  u.  Z.  van  Winsnm ,  aan  den  Icvendigen  rijweg  van  óro- 
ningen  naar  Winsum,  op  eene  niet  booge  wier  (hoo{|te),  aan  de  Oude 
Hunsc  of'  het  Reildiep,  van  uilnnintendc  zvare  kleilandeu  tn  \et- 
weiderijen  onijreven.  De  Hcrv.  hebben  hier  een  klein  kerkje ;  op  welks 
W.  einde  een  uieL  huu^  nuaUliorcutje  staat,  en  hehooren  tot  de  gem. 
^dorp-ett^Barteutf  de  R.  K.  worden  tot  de  statie  van  Sedum 
gerekend.  Dit  dorp  telt,  met  de  daaronder  behoorende  geh.  Hekkum 
cn  Harsens,  280  inw.,  cn  beeft  eene  dorpschool. 

ADORP-Ex\-HARSEKS,  kerk.  gem.  ,  •  prov.  Groningen  ,  onder  dc 
class.  van  Middchtumj  ring  van  ff"'insuvt.  liet  is  ivt  (]s  ^^('(ll  ^t  dc 
IbM  voiining  eene  eonil)inalie  ,  welko  sleelils  écne  kerk  heelt  ,  nanirlijk. 
te  Adurp.  Zij  lelt  3i50  zielen  en  bet  beroep  is  eene  collatie  van  deu 
Heer  van  Wclsinge.  De  eerste  ,  dien  men  aU  Predikant  dezer  gem.. 
vermeld  vindt ,  was  fimucus  ZomuMXüSy  die  in  1611  herwaarts  over- 
kwam. 

ADOU ,  sUranddistr.  op  de  Kuse  van  Ouinea,   Zie  Apoa. 


Digili^CLi  by  CoOglc 


ADR. 


ADBUAN-PIETBRS-AIIBAGHT,  gim. »  den  Zwijnimkuèeu  wmrd, 

proT.  Zutd-JIoWind.    Zie  Sahdelirg-Amdacht. 

ADRIAN\POLDER,  pold.  in  Overflakkce ,  prov.  ZuuU/olland, 
arr.  Briellej  kant.  (tovdvreedc  j  {jem.  Stdlvndam  y  \\\  17G9  Ijedijkt. 

ADRIANI  (FO&liM),  voormalige  Komeiusche  buigt  ia  Zmd-JJoUamL 
Zie  Abentsburg. 

ADRICHEM,  Adbicuui,  by  verkorting  veelal  Abkum  gcheetcu,  oud  adell. 
iiuis  iu  bet  Baljuwscliap  tan  Blois,  aan  den  Aagtendyk,  prov.  IVoord- 
HoUamd,  air.  cn  S  u.  Z.  van  Jllkmaarf  kant.  en  min.  O.  ten  N.  van 
Beterwijk ,  gem.  en  1  u.  O.  van  IPtfl  aan  ue,  voorlieen  aan  den  oever 

van  het  nu  drooggemaakte  Zwaansnieer.  Het  oorspronkelijke  kastcd 
«af  de  veiblyfplaats  der  Heeren  van  Adricliem ,  uit  het  huis  van  Bms- 

DERODE,  en  moet  van  zeer  oude  da^ytcekening  zijn,  aangezien  Karbl 
Martel  ,  die  ten  jare  741  overleden  is  ,  het  reeds  in  zijn  testament , 
waarbij  hij  het  aan  de  kerk  van  Llrecht  schonk,  vermeid  heeft,  als 

Selegcu  in  de  landstreek  Kinbcim ,  boven  de  rivier  van  Vclzcn  ,  daar 
e  zee  aan  de  andece  tyde  vloeit.  ^ 

In  de  plaats  van  het  oude  slot,  dat  in  dc  blnnenlaadseheonloflten  ver- 
woest was  ,  is ,  in  de  laatste  helft  der  16de  eeuw ,  het  tqjcnwooidige 
huis  gebouwd  door  Aitohii  vut  osa  Bmui ,  die  er  van  moeders  t^de 

crfjjenaani  van  was. 

Het  wapen  di'r  Hccrcn  Adrichem  bestond  in  een  goud  veld  met  eencn 
rooden  klininteiulen  leeuw,  gebroken  met  een  zwart  radertje  iu  een 
schild  Ui  op  dc  borst  van  den  leeuw. 

ADRICHEM,  voonn.  ko01j-plant.  in  Neékfhmikk  ISmuuw,  kol. 
Swnmmef  aan  den  linker  oew  der  riv.  Suriname,  thans  verecnigd 
nut  Jraterlaud,  palende  W.  aan  Rencontre,  O.  aan  Aecaribo ^ 
940  akk.  groot,  met  75  slaven. 

ADllKillEM,  katoen-plant,  in  7Vt'c/ei/«m&c/*  Gm'ana,  kol.  SitrtnamPf 
palende  N.  aan  Livonia  W.  aan  IVuItados,  Z.  aan  Kuilenkanipspruit 
en  O.  aan  de  Malappieakreek  ;  500  akk.  groot,   met  11)0  slaven. 

ADlJAilD,  gem.  in  het  ff  eslvrhmrlnr,  prov.  cu  arr.  Grom'nyvn, 
kant.  Zvidkmn  ($  m.  k. ,  Is.  d.),  palende  N.  en  gedeeltelijk  O. 
aan  Ezinge ,  voorts  O.  aan  Hoogkerk  en  Adorp ,  van  welke  laatolc 
gem.  het  door  hel  Rcitdicp  geselieidcn  is,  Z.  aan  de  Leek,  W.  ann 
Zuidhom  en  M.  W.  aan  Üldeho^  e.  Zij  bevat  de  dorpen  Aduard, 
Fransuni,  den  Ham,  Leeger  Meeden  en  dc  gen.,  Aduarder 
\oorwerk,  Fransunier-V ourwerk,  Iloojrc  Mccdcn,  den  llorn 
dc  Knijp,  en  Wicrum  I en  Westen  lu  t  Ru  uiicp,  teil  ruim  1800  inw. 
en  heelt  4  Ilerv.  kerken,  1  R.  K.  kerk,  1  3lenn.  kerk  cn  3  scholen. 

Adoabd,  maaktmct Garnwert,  Oostum  ,  Fransuni,  den  Ham, 
'Wierum  cn  II  o  oge  Meedc  n  eene  faecriykhcid  uit ,  die,  vóór  de  Kerk» 
her\  onnii^ ,  aan  de  abdy  van  Adüard  toebehoorde,  maar  na  dien  door 
de  staten  m  besit  genomen  cn  verkoehl  is,  in  161S9,  akn  hel  geslacht 
van  T.i.MK,  bij  hetwelk  hel  laiis  te  Adnard  vele  jaren  een  fideïconuuis 
was,  tot  dat  alles  in  1S14  doov  Jonkheer  C.vrolus  Jüsxts  Lewe  cn  Mevr. 
Mabgaretiiv  Josim  Lewe,  '^vh.  \a>  liLOEMERSMA ,  verkocht  werd  ,  vaarna 
liet  huis  gesloopt  is.  De  grond  dezer  gem.  beslaat  uit  aiierbcst  Mei- 
en hooiland,  vooral  dc  noordvi aarts  liggende  zwaic  kleigrond. 

Het  dorp  AouAaa  of  Aowabd  voorbeen  ABorwBsn,  Adiwebtd,  Ao- 
vvAATn,  Adbwabth,  Adwebtb  of  kortheidshalve  Auwbeto  gcheeten,  betcc- 
Lenende  zoo  veel  als  de  Oude  Wievde ,  li{;t  2  u.  N.  W.  van  Cro- 
ningcn  ,  l  \\  O.  van  Zuldhorn  ,  ^IreKt  /ii  li  \;m  het  N.  naar 
bel  Z.  uit,  stuttende  tcii  M.  oict  bi:t  einde,  aan  den  weg,  welke 


Digitized  by  Google 


A  b  L  .  Ua 

Hi  «{bit  mnnr  ved  doortogt  op  Frietlaad  iMeft,  en  ton  Z.  aa» 
Moo  vaart  het  heni,    AauAaD  is  foonX  beroamil  door ,  ea  lieeft 

▼ernioedelijk  xijn   aamyn  ie  danken  aaa   do  vermaarde  abdy  van 
BernardineO;  die  hier,  den  \>  J^inij  119^,  gesticht  z^nde ,  al  spoedig- 
zoodanig  in  vermogen  toenam  ,  dat  men  in  1240 ,  in  plaats  van  dc 
oude  kerk  ,    welke   nuuls  te   klein  was ,    begon  cene  nienwe  .  veel 
praehtigery  te  bouwen  ,  die  met  vier  torens  prijkte  ,  en  volkomen  ;[<"lijk  was 
aandie  van  de  abdy  van  Klaarvalle  (Clairvaux)  in  Champagne,  vouriiceual-* 
daar  door  den      Btaa*aao8 ,  desUoliter  dor  Gsterdeiiser  ortlo>  gebouwd^ 
Meer  dan  lueo  hooderd  lekebroen  werkten  gednrende  drie  en  twintig  jaren 
aan  de  kerk  van  bet  klooster  te  AaoAaa,  aoodat  er  tusschen  de  Ëenis< 
en  dc  Laiiwers  geen  deftiger  kerk  gevonden  werd.    JDe  abdy  «  die  door 
alie  de  \an  tijd  tut  lijd  duarnnii  {{-edanc  giften  zooaeOT  in  vermogen  toe* 
nam  ,  dal  dt-  !aml-slaii<l(  ii ,  in  1314  ,  bij  openbaar  plakkaat ,  den  gees- 
telijken \cri)ieden  moesten,  meer  landerijen  en    aiiden*.  goederen  aan 
te  kuupen ,  was  zeer  groot   en  rnun,  met  eencu  sterken  muur  en 
eene  wijde  graebt  omgeven  ,  terwijl  daar  binnen  een  aantal  gebouwen  en- 
tawen  gevonden  weeden,  iMHMlat  tij  van  buiten  naar  eene  stad  aeleek  , 
an  men  baar,  vóór  dat  bet  grof  geschut  in  algemeen  gebniik  JLwam,' 
ander  de  sterke  plaaüen  van  Groningerland  ulde.    Ook  beiait  ly  bet 
reglsgcHied  over  Aouabd  en  dc  vonrzeide  zes  naburige  doq>en  ,  voorts  eene 
hei*oemde  school  en  vcrmaartle  boekerij.    Maar  in  15ii0  werd  haar  het 
regtsgebied,  benevens  bel  rejyt  van  patronaatschap  over  Zuidhorn, 
Wierum  en  de  Kapel  up  Gaickingadyk,  bij  uitspraak  van  goede 
annnan,  ontnomen,  welk  vonnis  bet  gevolg  was  vaneenen  moord,  be» 
gaan  deor  eeaige  kkNMierlingen ,  aan  twee  broeders  uit  bet  adellij  k  geslaebt 
van  Gaickikga,  wier  voorouders,  envoomamelyk  Fhedebikvaü  GAiGKnM4^ 
die  zelf  Abt  van  Aduard  geweest  was ,  aanzienlijke  goederen  aan  dit 
klooster  geschonken   hadden.    Het  groolsle  oniicil  is  echter  dezer  abdij 
in  IciGl  overkomen ,  als  wanneer  zij ,  bij  bnlle  van  PansPius  IV,  den  nieuw 
benoemden  Bisscliop  van  Groningen,  Joanhes  Kmjf,  tot  cene  bruidschat 
werd  vereerd»  Dit  vuud  evenwel  groote  tegenkanting  van  de  zyde  der  mon- 
niken ,  die  de  overaifte  voorkwamen  door  het  aanpfaan  van  een  ver- 
drag ,  in  1876,  waarnij  zij  beloofden ,  den  Bisschop  jaariyks  lesduisend 
gulden  op  te  brengen.    In  tusschen  was  in  bet  jaar  lK6o  de  toren  der 
abdij  door  den  bliksem  in  brand  geraakt  en  ter  lengte  van  eenige  ellen 
in  de  asch  gelegd  ,  maar  door  de  zorg  van  den  Al)t  werd  hij  spoedig  weder 
in  den  vorigen  staal  hersteld.     In  11580  werd  de  abdij  <loor  het  krijgs- 
volk der  Staten,  hetwelk  die  plaats  verrast  had  ,  en,  op  dc  aannndering 
van  RENNKKDERtt  ,  daar  niet  durfde  vertoeven  ,  in  brand  gesluken  ,  waarbif 
dc  kostbare  boekverzameling,  benevens  de  oude  gedenkstukken  van  hel 
klooster ,  eene  prooi  der  vbuóimen  werden.  INt  ongtrral  en  vele  volgende 
aanstootenvan  bet  stat envolky  tot  in  1594  toe,  delen  de  monniken  ver- 
loc^Mii.  In  bet  gczerde  jaar,  151)4 ,  door  de  Staten  van  Groningen,  even  als 
alle  andere  geestelijke  goederen,  in  beshig  genomen,  werd  het  ondetrolsche 
goboinv  tot  den  r|n»iid  top  ncsleelit ,  terwijl  men  de  groote  hardsleenen 
in  '1G08 — IBiil,  tot  de  j)ooii<  ii  en  andere  stukken  der  nlenwe  vestingwer- 
ken van  de  stad  Groningen  gebruikte  ^  zoodatlhans  niels  nie.rr  te  zien  is 
van  die,  ook  om  hare  geleerdheid,  vermaarde  Abdij,  welke  eertijds, 
maar  bijxonder  in  do  dagen  van  den  Groninger  Wsssai.  GASsvooaT  en 
den  Ommelander  Rodolv  Aougola,  naar  eene  Hoogi»chool  geleek , 
komende  aldaar  veb:  edelen  en  gidcerden  uit  gebcel  Frivshmd  bnnne 
leiieroefenln;;i'ii  voortseHen;  terwijl  Goswütrs  van  Hauii,  üversle  van 
iiet  fraterhuis  lu  Groningen,  getuigde  ,  dat,  wilde  men  eenen  geleerde 


Digitized  by  Google 


06  A  D  ü. 

in  Fneshad  loekea ,  men  dwn  alleen  te  Adwurd  vindEBii  kon. 

1539  tot  ltS43  bevend  zich  onder  de  monniken  deier  obdy  lekere  Almsvii» 

BitABi»  Harden  BERG ,  die  de  gronden  der  Henrorming  aan  de  klooster- 

linn-on  zocht  in  te  boezemen  .  tot  dat  hij  ,  nn  zijnen  uitgang  uil  der 
R.  K.  kerk,  te  Bremen,  Senjywerdeii  en  Kinhden  predikant  is  ge- 
worden. Aduard  heeft  eenen  rogmolen,  1  steenbakkerij  en  niim< 
iïOO  iuw. 

De  tferr.  gem.  behoort  tot  de  class.  van  €mungen ,  ring  Tan  Zuid* 
lom,  zy  leit  5M  xielen*,  en  heeft  eene  onde  van  binnen  mimeei» 

fraaye  kerk,  met  een  klein  lantaani' of  koepeltoreuije  op  Iiei  dak, 
staande  onregelmatig  ,  een  weinig  westwaarts  van  het  middelpunt.  Dese 
kerk  wordt  door  éénen  Predikant  bediend,  die  bij  collatie  van  de 
eigenaren  der  heerl.  beroepen  wordt.  De  eerste  Predikant,  dien  wij  alhier 
vermeld  vinden,  was  HERMAi»?iüa  CuRisTOPHoni  ,  die  ten  jare  lu9o  her- 
waarts kwam.  Do  11.  K.  statie,  die  hier  ook  eene  kleine,  in  17(i7 
gebouwde,  kerk  heeft,  vordt  onder  het  aartsTO^  van  €hr9mn^eii  gère* 
kend.  en  deor  eenen  Pastoor  bediend ;  zij  telt  900  eenun.,  onder  wdke 
ook  die  van  de  andere- bnigerl.  gem.  van  het  Westerkwartier  {rerekend 
worden.  Voorts  it  bier  eene  dmkbeioehte  dorpschool.  Een  deftig' 
huis,  waar  de  lïecrcn  ykv  Adüard  zomers  Inm  verblijf  bielden,  is  in 
1814  gesloopt ,  en  de  fraaije  bosschen  met  hartekampen  uitgeroeid  ^ 
zoodat  er  slechts  weilanden  met  breede  {jraclilen  overjjeUleven  zijn. 

ADÜARD  (KLEIN  oudtijds  LUTTEKE)  of  St.  AsNE-kLoosTtK,  voorma- 
ly  klooster  van  Cistercienser  nonnen  onder  Ten  Boer,  in  FioéUngOf  prov. 
vronmffen  y  dat  in  iS43^door  de  abdy  van  Adnard , onder  den  Abt  Faia»- 
Bicus  VAN  Gaickikga  ,  gesticht  is ,  Tan  waar  het  lynen  naam  ontleent. 

ADU  ARDE&DIEP ,  riy. ,  die ,  IwTen  Steenbergen  en  Langelo ,  uit  de 
Drentschc  V eenen  voortkomt ,  noordwaarts  aanstroomcnde ,  eerst  onder 
den  naam  v^  LAKGELoëR  diep,  daarna  nevens.  Lieveren,  onder  die 
van  LiEVERscuE  diep  ;  verder  ,  in  de  nabijheid  en  ten  W.  van  Pcize 
(waar  z|j  van  meer  belang  en  bevaarbaar  wordt),  den  naam  van  Pki- 
aaaoiBP  aanneemt,  voorts,  altijd  dezelfde  rigting  houdende;  later  met 
den  naam  Tan  KomawaiBry  en  na  het  Eelderdiep  opgenomen  te 
bebben ,  de  grenzen  der  proT.  Groningen  bereikt ,  en  Terrolgens  tus- 
schen  de  dorpen  Hoogkerk  (op  welks  hoogte  door  de  Groninger  trek- 
vaart  liecnvloeit,  en  van  daar  af  den  naam  Tan  Amttiiwa  of  AwnaL-r- 
DEBDiEP  voert),  Lee^rkerk  ,  Adnan!,  Fransum  en  FerMcrtdoor,  nage- 
noeg in  eene  regte  lijn  noordwaarts  loopt,  om  zich  bij  Adnarderzijl  in 
de  Uunse  te  ontlasten  ,  voerende  veel  water  van  het  LeeL>lerjuecr  en 
de  lage  landen  van  Drenthe  ai'. 

ADUABDERVOpaWERK  ,  geh.  mbet  WeHêfhmaHier ,  proT. ,  arr. 
en  1|  n.  Tan  Groningen  ^  1  n.  O.  Tan  Zuidham ,  gem.  en  10  mitt. 
N-  O.  van  Admrd  met  30  inw.  In  vroegere  eeuwen  maakten  de 
Aduardcr-  en  FranMmier>TOonverken ,  twee  Tersterkingen  Toor  de 
Aduardcrabdij  uit. 

ADUAKDËRZIJL  ,  geh.  in  Ik  L  Westerkwarlier  ,  prov. ,  arr.  en  ö^u, 
N.  N.  W.  van  Grantnffenj  kant.  en  2  u.  N.  ten  O.  van  Zuitlhorn  y 
gem.  en  \  u.  O.  ten  N.  van  Ezinge.  Het  ontleent  zijnen  naam  naar 
(Ie  daar  liggende  syl  of  slnis ,  langs  welke  het  Adaardetdic»  en  daar- 
door bet  geheele  IBddagsterdeel  Tan  bet  Westerkwartier ,  alsmede  eea 
groot  de(;l  van  het  Drentsche  dingspel  Noord(Miveld  het  binnenwater  in 
het  Ueiuliep  lozen.  Deze  sluis  is  in  het  begin  der  veertiende  eeuw 
aaujjelejrd  en  werd  door  de  Saksers  ,  die  cr  in  loOl  een  sterk  blok- 
huis bouwden ,  bevestigd ,  ten  einde  dc  scheepvaart  der  Groningers 


L/iyiiizea  by  LiOO^lc 


iarj;;s  het  KoilUnii)  ic  streaiinen  ,  waarom  deze  scliaos  WBBa-GRomiioE» 
gcuociuil  weitl.  De  Gi*uuiug^rs  ,  het  uaded ,  dat  hunaa  flid  daardoor 
loed ,  andomndeiide ,  bdqpeideade  mIimm  in  ittltt  «b  naniea  Jiaarv  Éidaft 
de  Saksen  ndi  dapper  Terdodigd  hadden ,  .den  ,17  Maart  van  dat  jaar 
bij  verdrag  in,* waarop  zy  haar  tot  den  grond  toe  slechUn  en  tekens 
de  koulen  hniQ  afbraken,  die  daar  over  bet  Rcitdiep  {resla^ren  was. 
Eeiiijyc  jaren  later  echter  werd  de  schans  weder  opfifcbouwd,  en  ,  in 
1595,  met  sta.itskrijjjsvolk  bezet  zijnde,  door  Graaf  Willeb  van  dei» 
Behg  bcle^jerd,  (ije  liaar ,  na  tweemaal  te  vergeefs  storm  g^eloopen  te 
hebben ,  hy  ecnen  derden  aanval  overmeesterde ,  als  waaneer  hij  dc 
geheele  hezetting  om  het  km  deed  brengen.  Ten  volgenden  jare 
echter  werd  ditbegtaan,  door  Graaf  Wiijlui  vas  JUjmna^  aan  de  Spaan- 
aehen  betaald  geiet ,  want  deze ,  de  schans  eveneens  stormenderhand 
vererard  hebbende ,  liet  de  bezetting ,  uit  ISë  man  bestaande  ,  benevens 
bannen  bevelhebber,  den  kapitein  Prekger,  over  de  kling  springen. 
Thans  is  Aduarderzijl  ,  sedert  meer  dan  eene  eeuw  ,  weder  cene  opene 
plaaU  ,  alwaar  het  zijlvest  der  Aduarderzijl  zijne  byccukomsten  houdt. 

Toen  in  1813  de  Franschen  dit  land  verlieten,  werd  omstreeks 
deze  pUaUi ,  een  schip,  met  geld  beladen  eo  met  98,  nMestal  gewapende  , 
donanten  bemand ,  door  een  negental  schippersgastan ,  met  Bekeren 
Robot  Scaanua  aan  het  hoofd ,  veroverd ,  en  voorts  naar  Groningen 
opgebrajrt ,  \^aar  het  geld  in  *t  lands  kai  gestart  werd.  (1). 

ADÜARDSWOüDE ,  oude  naam  van  Hazerswoude.    Zie  dat  woord. 

AF  of  Fe  ,  n'v.  in  GromngeH.    Zie  Aa  (Westerwoldscme). 

AE  (Bli>*i\Ki\),  geh,  in  het  Oldambt,  prov.  Groningen,  arr.  en 
kant.   Wiiixclioten, j  geni.  Termuntcn. 

AE  (OÜDË)  of  ÜiiDB  Eb  ,  riv. ,  prov.  Groningen,  die  in  de  Mnn- 
tendamraer  hoogevaenen  ontstaande ,  noordwaarts  loopende  ^  thans  meeMal 
tot  aan  het  geh.  \  Waar ,  onder  Hieuwolda ,  op  de  kaarten  onder  den  naam 
van  het  Boiraif  Nnewawr  voorkomt ,  bij  dit  gehucht  het  Zyldiep  op- 
neemt cn  daarmede  tot  aan  Nienwolda ,  één  water  nitmaakt.  Hier 
neemt  de  Oüde  Ae  echter  weder  eenen  afzonderlijken  loop ,  hebbende 
tol  Oostwoldcr  Uaiui  ik  eene  meer  oostelijke  strekkinjr  ,  tei  wijl  zij  van 
daar,  met  ei'ncn  zeer  bogtigen  noordelijken  loop,  ten  W.  van  Termun- 
ten  ,  zieh  weder  met  het  Z  y  1  d  i  ep  vereenigt ,  om  ,  door  dé  Temnter^ 
sijl  ,  zich  in  de  Eenu  te  ontfaMten. 

AEBINGA,  AaanMu^of  AaoMs,  voorm.  tttns,  prov.  Fn'esland ,  kw. 
(hitergo,  griet.  F»werdmuM,  onder  Bha..  Het  geslacht  AmfA 
Ü  in  HinAUA^s  naam  overgegaan,  met  behoud  van  het  wapen  van 
Aebü^ca  ,  door  het  huwelijk  van  Sjokrd  Aebinga,  die  in  lülO  leefde, 
met  Beits  Hümalda.  l>e  laatste  telg  van  dit  geslacht ,  Ioskud  Aebipïk 
VA!«  HuiALüA,  was,  na  1815,  eenige  jaren  Goiiyemcur  van  dc  prov. 
Friesland,  en  muntte  door  grondige  geleerdheid  uit. 

AEFFERDEN,  d.  ,  prov.  lAwkutg,    Zie  llMUW. 

AEGUM  ofEaoa,  d. ,  prov.  Frkêkmdf  kw,  (hüergoo,  griet. /4wr* 
deradeel,  arr.  en^  n.N.  tenO.  van  Snêd,  kant.  en  i  n.  N.  O.  van 
aMfdakmmm,  nab^de  vaart  van  Lcanwwte  aanrGfonw,  metsteohto 


(l)  Zi«  deie  stoiito  daad  in  het  broede  verhaald  hi]  11.  Bosscha  ,  Oeschie- 
deais  der  »la«tsorawentc  li  n  ^  i  n  N  o  d  e  r  la  a  d  ,  D.  I ,  bl.  loG,  eu  dint- 
nlt  overjjtnornen  in  mijao  Ho  finne  riag  en  uit  het  gobiod  der  g  o- 
•  chie  d  e  ai  a»  W,  i5i. 


Digitized  by  Google 


15» 


50  inw. ,  alle  Hcrv.  .  die  hier  eene  kerk  hebben  en  tot  de  gcm.  IHaard^ 
Aegum-en- Priens  behooren.  Voorheen  werd  bier  veel  \i«cb  gevangeu 
IQ  bet  nabij  gelegen ,  maar  tban»  drooggemaakte  ,  Warregasterraeer. 

AEKAMP  ofEnEAap,  gdh.  ia  het  Ol£m6f,  prov.  Gtwingen  y  arr.  , 
haat.  en  1  u.  N.  van  WinuhÊUn,  gedeeltelik  onder  Finsterwolde , 
gon.  en  1  n.  Z.  ten  W.  van  Fimterwolde ,  voor  een-  gedeelte  onder 
OosttcoldCf  gem.  en  1^  u.  Z.  ten  O.  van  ilidwolde. 

AËLBËfi][f,   d.   en    heeriykheid,    prov.  JVoord  Braband.  Zie 
Aalburg. 

AELBERTSBEKG ,  oud  adeU.  hui»,   prov..  I\f oord-Holland,  Zit 

AAI.BEETSB£aG. 

AELHEIH,  d.  ia  No&rd-Brahanê..    Zie  Aisa^ 

AEIilEER,  droog  gemaakt  meer  in  Kmmemerlani,  Zie  Daameib. 

AELOPE  ,  strand  in  Oost-InUe,  resid.  AmhoinajO^  heiN.  «eita- 

lyke  (jedcelte  van  bet  eiland  Ceram.    Er  groeijen  ve^  easaarisbooTuen. 

AEMHUIiEN  ,  geh.  prov.  Frivslatid  ,  kw.  JF'estertfoo  ,  griet.  JFon- 
seradeel ,  arr.  cn  3  u.  W.  van  Sneek  ,  kant.  en  1^  Z.  AV.  van  Jiolsward  ^ 
onder  het  d.  Parrega  ,  en  5  min.  Z.  van  daar  gelegen  ,  tusschen  het  Parre- 
gaster-  of  Zuidermeer ,  bet  Ypenbuunneer ,  bet  Workumcrmeer  en  de 
trekvaart  van  Bolsward  op  Workum.  Men  wil,  dat  het  zijnen  naam- 
ontleent  van  de  vroeger  hier omttfoeks  gestaan  hebbende  state  Aem^i  n  g  a 
liever  V.  m  inga.    Zie  dit  laatste  woord. 

AEMILIAPOLDEA,  pold.  in  Noord-Brahand.  Zie  ËnuAmnBi. 
AENGWIER,  d.  prov.  Friesland.  Zie  Ekgwier. 
AENGAVIRDEN,  anders  ook  wel  Aingwird,  AjïGwiEDEn  ,  Aekgwerden  en 
AfsjtW'iKR ,  griet.,  prov.  Friesland ,  kw.  Zerenwolden  j  arr.  Heeren- 
veen f  gcdeeltemk  kant.  Heerenveen ,  gedeeltelijk  kaïil.  TJaUebert , 
(11  m.  k.,  Ks.  d.),  palende  N.  aan  Utinseradeel,  0.aan  Opstefland ,  Z.  aa» 
Schooterland  en  W.  aan  Haskerland.  Om  haren  klanen  omvang  wordt  xy 
dikwijls  de  Kleine  Grietesu  gebeeten ,  terwijl  zij  ,  bij  eene  vroegere 
verdeéling  van  het  aloude  Friesland  inseven  Zeelanden ,  in  oude  tijden 
ÜA^nnARE  genaamd  was. 

Zij  bevat  de  dorpen  Gersloot,  Tjallebirl,  Lunjebirlen 
Terband,  benevens  het  noordelijke  gedeelte  van  het  vl.  H  e  eren- 
veen,  is  ongeveer  6^00  bund.  gr^ot  ,  telt  2500  inw. ,  ouder  welken 
1430  Herv.,  die  ofschoon  bier  4 kerken  hebbende,  allen  totde  gem.  2jal- 
Ubird-LunjebM-GenhHrt-^ni'TerèaiidhAom  BeDoopsgez.^die  voorheen 
tot  de  gemeenten  Heeretween  en  de  Knijpe  behoorden,  hebben  thans 
mede  eene  kerk  ia  deie  griet. ,  maar  de  R.  K.  behooren  nog  tot  de 
static  van  Heertnveen^ 

Deze  griet,  wordt  door  renen  dijk  of  rijwefy .  die,  uit  Haskerland 
komende  ,  van  den  Straatweg  bij  Terbandstei  srhans  door  de  geheelc 
griet,  naar  Opsterland  loopt,  in  het  binnendijkslcr  en  bet  buiten- 
dijkster gedeelte  gescheiden.  Voorheen  bestond  zi)  geheel  uil  \ct:n- 
grond  leverde  aeer  veel  turf,  waaronder  die  van  den  Ouden- 
weg  hijsonder  gewild  was,  en  nog  heden  goeden  aftrek  heeft.  I» 
het  binnendijkster  of  zuidelijke  gedeelte ,  waar  de  dorpen  als  op  eeat 
rij  in  bet  geboomte  ^^gea  zijn,  bad  men  eertijds  hooge  veenen  die, 
thans  nif nreveend ,  m  zandijje  bouwlanden  herschapen  zijn.  In  het 
buitendijkster  of  noordelijke  gedeelte  is  laag  veen  en  hooiland  ,  waar- 
door vier  lange  lijnre{)  te  cn  bijna  ev(  nwijdige  vaarten  \an  het  Z.  O. 
naar  het  N.  W.  tut  in  het  Oud  Deel  cu  voorts  naar  de  groole  wa- 
leren  van  Utingeradecl  loopen.    Deze  vaarten  dienen  tot  noodige  wa- 


L/iyiiized  by  Google 


ABO. 


Ccrloziug  voor  de  latre  landcti.  In  1834  is  het  vierde  en  vtjfde  veen- 
distrikt,  bevatlciulc  hel  {grootste  «yedcclte  van  Ae?<gwirdEiX  ,  bepolderd. 
Toen  zijn  er  drie  fjroole  watermolens  aan  de  nuurdzijdo  gebouwd  ,  en 
aan  den  westkant ,  van  den  polder  ia  den  straatweg  ,  1  u.  ten  I^.  van 
Heereaveen,  sluiieii  of  «el  een  verlaat  aandelen d  ,  waarbij  de  buurt  en 
de  bestaande  menimldige  ffroote  turfiiehuren  den  naam  verkreeg 
Tan  Bij  de  Nieuw  eb  rug. 

Bij  den  watervloed  van  5  Febniary*  1825,  werd  deie  grieteny  eene 
schade  van  lo^TOO  gulden  toegebragt. 

Hel  wapen  van  Ae?«gwirdei  is:  drie  boomcn ,  waar  tnsschcn  en 
nevens  vier  turven  op  een  schild  ,  gedekt  met  de  landsheerlijke  kroon. 

AEOLIË  ,  kreek  in  N ederlaudsck  Guiaiui ,  kol.  Suriname ,  die  zich 
met  eenen  ooü^ken  loop ,  aan  den  linker  oever ,  even  beneden  een 
Indiaanseb  kamp  ,  in  de  steeds  niischende  Marowyne ,  de  breede  grens- 
rivier tusschen  Suriname  en  Cayenne ,  uitstort*  Zy  is  slechts  voor  ' 
eoijalen  bevaarbaar,  doch  ongemeen  i^k  aan  versdie  viscb,  heimaart, 
prari  prai's  ,  sidderalen  enz. 

AERT  (TER),  Teb  Aard,  of  Tex  Aahth,  gch.  in  Noordenveld y  iprov, 
Drenthe^    kant.  en  \  u.  N.  van  Assen ^  gem.  en     u.  van  Vries. 

AERTSWAëRD  of  Aertsytaerde ,  voorm.  d.  in  den  Grooten-Zuid- 
Hollandschen  fooanf. 'Zie  Aamswaabt. 

AETSYELD,  streek  lands  in  Go^Uand,  prov«  Jf^^fd-ffoOond ,  arr. 
Amtierdam,  kant.   JFeetp^mm.  WeenétWÊnpel,  palende  N.  aan  de 
Gaasp,  de  stad  Weesp  en  de  Vecht,  O.    en  gedeeltelijk  Z.  aan  de 
Vecht ,  voorts  Z.  aan  Nichtevecht  en  den  Orei^Baambrugschen  pol-  ^ 
der ,  en  W.  aan  het  riviertje  het  Gein. 

Deze  streek  wordt  door  een  watertje ,  het  Aetsveldswat,  in 
BinjfES-AKTsvELD  en  Over-Aetsveld  ondiTschciden  ,  en  bevat  den  B  eggij- 
ueu-poldcr,  den  Borlandschen-polder  en  den  Koodcmolen- 
polder. 

AETSVEID  (BINNEN),  streek  lands  in  €fooUond,    Zie  Awnrno. 

AETSVFLD  (OVER),  streek  lands  in  Gooiland.    Zie  Aetsvkld. 

AETSVELDWAT ,  watertje  in  Gooiland.  \roy.  Noord-Uollandy  AtX 
bij  Hinderdam  uit  de  Vecht  voortkomt ,  door  Aelsveld  en  vervolgens 
door  de  stad  Weesp  heen  stroomcnde ,  zich  weder  in  de  Vecht  ontlast. 

AFFAIRE  (MO^),  koilij-plant.  in  fPest-Judiè' ,  kol.  Suriname,  Zie 
Moa  ArrAiHE. 

AFFAN,  riv.  in  Oatt-indie,  in  het  oostelijke  gededte  van  het 
eil.  Ceram*   Zg  valt  met  eenen  suidelyken  loop  in  see. 

AFFAN,  d.in  Ooit^Indtc,  op  het  eil.  Cmmp  in  Gotmüan  of  het 
ootteiyke  gedeelte,  aan  de  rivier  van  dcnidfflen  naam,  in  eene  woeste 

en  bergachtige  streek. 

AFFERDEN  of  AEFFERDEN  ,  fraai  d.  in  Oppcr^GehUr,  prov.  Lim- 
burg j  distr.  arr.  en  9  u.  N.  van  Roennonde  ,  kant.  en  4  u.  N.  van  Horst j 
gem.  en  1  u.  N.  van  Bergen ,  1^  u.  Z.  van  Gennep,  aan  den  straatweg 
van  Maastricht  op  Nijmegen.  £r  is  hier  eene  R.  K»  kerk ,  die  door  eenen 
Pastoor  en  eenen  Kapdlaan  bediend  vordt.  Desta^bdioorttot  het 
viear.  van  het  voorm.  bisd.  RoermumdUf  dek.  van  Cuyhj  en  telt  1000  ziel. 

AFFERDEN,  of  OFFBaani ,  d. ,  prov.  Gelderland,kw, ,  arr.  en  5^  u.- 
W.  ten  N.  van  Nijmegen  j  dislr.  Rijk  van  Nijmegen,  kant.,  gem.  en 
1  u.  Z.  O.  van  Bruten  ,  0^  u.  van  Arnliein.  Het  li;;t  een  eind 
wegs  van  den  W  aaldyk  cu  vormt  met  Drutcn  en  Dcest  eenen  driehoek. 
Meu  beeft  cr  6«S0  inw.  ,  van  welke  de  H.  K.  ,  die  hier  eene  kerk 


uiyiü^uü  Google 


AF  F 


hebben,  tot  de  static  van  u-lfferdenen-DccstU'hnorcn.  f))*  Hervormden 
M'orden  tot  de  gcm.  v.in  yilfcrdrn-Drutoi-en-Di'cst  gerekeiMi. 

AFFERDEN-DRUTKN-EN-DEEST ,  kerk.  gem.,  prov.  Gelderhindj 
klass.  van  Nijmegen ,  ring  van  Batenburg,  Het  m  eene  oombinatte , 
die  evenwel  slechts  ééne  kerk  te  Dmten  heeft  en  190  stelen  telt. 
flet  heroepen  van  den  Predikant  geschiedt  door  den  kcrkeraad. 

AFFERDEN-EN-DEEST,  R.  K.  static,  vicar.  van  hel  voorm.  bisd. 
vnn  Roermoude  j  dek.  van  Druten.  Men  heeft  er  1050  zielen  en  2 
kerken,  één  te  Affcrdcn  en  één  te  Beest,  die  door  ccncn  kastoor 
en  eenen  Knpcllaan  bediend  worden. 

AESCIIED  of  AsciiED ,  ook  wel  Afzet  ,  geh.  in  Sallandy  prov.  Oterijs- 
sel,  arr.  en  5^  u.  N.  ten  W.  van  Zwolle,  kant.  en  5  u.  N.  O.  vaa 
Kampen ,  bevattende  dat  gedeilte  van  de  gem.  €rê»emmdenj  dat  be- 
westen de  stad  van  dien  naam  gelegen  is.  Men  kent  dit  fjjdi.  tegen- 
woordig, in  den  omtrek  niet  anders ,  dam  onder  den  naam  Tan  Aijr 
OEN  Zeedijk  of  Bij  de  YE^iBBiJllBtlJI.. 

AGAM.  (listr.  in  Oost-fndia ,  op  de  Westkust  van  het  eii.  Samatrn^ 
Er  is  liier  een  Nedcrl.  ambtenaar. 

AGATllA  (ST.)  ,  d.  of  liever  buurt  in  het  ÏMvd  van  Cuyk ,  prov. 
IVoord-Brabtind  j  arr.  en  8  u.  N.  O.  van  Eindiwvm ,  kant.  ,  distr. 
«n  S  u.  N.  ten  W.  van  Botmeer,  gem.  Cuyk-enSi,''Agaika ,  i 
Z.  van  Cnyk  en  even  loo  ver  N.  'van  Oeifelt,  niet  ver  van  de 
Maas.  IKt  dorp,  hetwelk  door  de  landlieden  gemeenlijk  Sr.  Ajan 
<of  St.  Aagt  genoemd  wordt ,  heeft  zijn  bestaan  tc  danken  aan  een 
monnikenklooster  van  de  orde  der  kruishecren  ,  dat  hier  nog  in  wezen 
is  (zie  Aagtekloosteb)  ,  weshalve  het  ook  wel  op  de  kaarten  enkel  onder 
den  naam  van  St.  Aagteklooster  voorkomt.  Het  d.  behoort  kerkelijk 
onder  Cuyk^  hoewel  de  inw.  veelal  in  de  kloosterkerk  ter  misse  gaaiij 
ook  is  er  eene  school. 

AGATHA-XLO0STER(ST.) ,  voorm.  nonnenklooster  te  Amtnfoort, 
dat  in  1^99  gesticht  is,  door  Rmnus  van  deh  Desa  en  fijne  hnis- 
vrouw  Buu,  die  daartoe  hun  huis  en  onderscheidene  renten  overgaven 
ten  dienste  van  de  St.  Agatha-zusteren.  In  bet  jaar  1404,  hebben 
de  daarin  wonende  jrcestelijke  doehters  ,  zieh  onder  de  orde  der 
Minimen  bcjfe^  en  5  maar  in  145ï>  is  door  baar  de  regel  van  St.  Au- 
gustinus  aangenomen.  Het  klooster  is  na  de  Kerkhervorming  ia  bur- 
gerhuizen veranderd  of  lol  andere  gebruiken  geschikt  gemaakt. 

AGATHA-KLOOSTER  (ST.),  voorm.  nonnenklooster  te  De^.  Het 
liad  tyne  eerste  opkomst  in  het  Nieawland  aan  de  Geerweg,  buiten 
de  stad  ,  daar  eerst  eenige  snsters  in  bet  jaar  1480,  bij  elkander  ge- 
woond hdihen  in  eene  gehaorde  hnising.  Maar  in  het  jaar  1190  gaf 
zekere  wediiwc  ,  met  name  Alida  Bdsers  ,  haar  eene  woonstede  bij  de 
oude  kei  k  niet  een  jaarlij ksch  inkomen.  Deze  stiehting  is  met  der  tijd 
tot  een  praehlig  en  rijk  klooster  aangegroeid  ,  waar  de  nonnen  eerst  naar 
den  regel  der  Minimcn  leefden  ,  later  echter  zich  met  de  vergadering 
van  St.  Janskamp,  bij  Yottenhoven  ,  vercenigden. 

De  laatste  Pater ,  ^  die  dit  klooster  bestnnrd  beeft,  was  de  geleefde 
Coanuvs  Mdbios,  die,  na- dit  ambt  86  jaren  seer  loffelijk  becnend  te 
hebben,  den  10  December  1573,  in  het  72  jaar  zijns  onderdonis,  op 
last  van  Willem  vah  Dsa  Msaa  ,  Heer  van  Xamey,  ivreedaardig  ter 
dood  werd  gebragt.  / 

In  het  begin  der  Spaansehe  beroerten  werd  dit  kloosl(  r  tot  een 
vorstelijk  bof,  waar  Willem  I,  Prius  van  Oranje  y  zijn  veritliji  liieUl, 
ubmcde  lot  eene  vergaderplaats  der  Algemcenc  Staten ,  gebezigd  ,  tot 


Digitized  by  Google 


61 


4a  de  gewgde  Prim  aMaar ,  den  10  JalQ  11184,  door  Baltoasar  Gbabs» 
vennoortl  werd ,  met  het  selitit  van  eenc  pistool ,  geladen  met 
drie  lnigels  ,  >vaarvati  de  {raüMi  ten  hnidigen  dage  nog  aldaar  in 
den  iiimir  ie  zirn  zijn.  '1  hans  «lient  het  kloostergehouw  grooten- 
deels  tot  kazerne,  terwijl  de  ki^rk  gedeeltelijk  lot  ene  lalijnschc 
school ,  gedeeltelyk  tot  ecue  kerk  >  oor  de  I*ran$che  gemeente ,  in- 
gcrigt  b. 

AGATHA-KLOOSTBR  (ST.),  voonn.  nonnenklooster  te  ZwM* 

JAe  WUTENHOIS. 

AGELO  (GROOT)  of  Grim»  Aons,  geh.  in  Ttcenthe  ,  prov.  Orer- 
ijstel ,  arr.  en  4  n.  N.  O.  van  /llmolo,  kant.  en  ^  u.  Z.  van  Oot* 
vutnumj  gem.  en  2  u.  W.  ten  M.  van  Ih'iiekamp. 

AGELO  (KLEliN)  ol"  Ijütteken  AfiEi.K  ,  goh.  in  'J'irt  nf hn  f  ftroy.  Orer- 
ijssel  f  arr.  en  4^  u.  ^.  O.  >aa  Almelo  j  kunt.  en  \  u.  Z.  van 
■OMnMinnm,  gem,  en  1|  n.  W.  ten  N.  van  Denékamp, 

AGGEHA^  voorm.  strte ,  prov.  Frietlandf  kw.  Wnitrtjon ,  griet. 
Womeratk-vl^  \\  u.  N.  W.  van  W ihnarsisum,  tot  welk  d.  hetbehoort, 
\  w.  Z.  0«  van  Pingjnm,  bij  het  buurtje  de  Kampen  «  niet  Tcr  van 
>de  Pin(]jnmer  vaart.  Thans  is  het  eene  hofiitedey  die  nog  kenneiyke 
blijken  van  haren  ouden  Inister  draagt. 

AGGER  ,  riv.  v»)orlieen  aan  Zeeland,  later,  door  indijking,  aan 
Ifoord-iirulmnd  gekomen  ,  thans  voor  het  grootste  gedeellc  in  den  Zuid- 
fdlder'van-WoenMlreclit-geiueen-niet'Hinkelenoord ,  ingedijkt  j  waar  de 
oude  ttrang  Tan  dat  water  nog  dien  naam  draagt. 

AGGm  of  Agcere,  vooimaug  d.  en  heetl.  op  het  eil.  Zutd-Bevt' 
kutdf  prov.  Zeektndf  dat  mengitt,  z^nen  naam  ontleend  te  heUben 
van  de  Noormannen,  dio  vroeger  lich  op  dc  kasten  van  ons  vader- 
land onthielden  .  omdat  er  in  Denemarken,  tusscliLMi  dc  rilaiiden  Zeeland 
en  Funen,  een  eilandje  van  dien  naam  gevonden  \\ürdt,  en  in  Noor- 
wegen de  namen  van  onderscheiden  plaatsen  daaraan  verwant  zijn , 
aoo  aU  AggerhuuB ,  Agaerhoe,  Aggenund  ent.  Zeker  gaat  het , 
dat  dit  dorp  grooten  ouderdom  had,  want  het  geslaeht  tak  m 
Aun  was  reeds  in  1187  bekend,  en  den  10  Joiy  1340  werd  het 

Bsheele  ambacht  Tan  Aggere  en  Jempolrt,  door  Goobtaabt  IY, 
eer  ran  Breda  aan  den  Ridder  IIe?idrik  Blffel  geschonken.  Deze 
©f  latere  Hoeren  waren  inodohezittors  van  den  tol  op  de  llonte  ,  want 
men  vindt  gewag  gemaakt  van  een  tolkantoor  ,  dat  aldaar  in  1276 
moet  bestaan  hebben,  en  de  tol  oi  het  vrijgeleide  vau  Agger  gc> 
naamd  was.  ^ 

Het  ambaefat  werd  in  Groote  en  Kleine  Agger  otadencheiden , 
de  Groote  Agser  bevatte  1904  geniet,  of  num  KKO  hedendaags 
sehe  band. ,  de  Kleine  Agger  219  gemct.  of  rnim  100  bimd.  ,  loo- 
dat  dc  gehecle  oppervlakte  1425  gemct.  of  ruim  650  hmid.  groot  was» 
Het  moet  reeds  vroeg  nan  overstroomingen  hebben  ten  doel  gestaan , 
want  in  het  jaar  1443  deed  Heer  Hesdrik  va^  Borsselen  van  der  Vekb 
hier  een  schor  en  aanwas,  hem  door  den  Hertog  van  Braband  afge- 
staan ,  bedyken  j  w  aarscbynlyk  w'as  dit  wel  het  geheele  ambacht  van 
Asaniy  inuners  dit  is  sedert  altyd  een  etgendem  tan  dien  stam  uit 
het  huis  TAN  BotssBLBff  gebleven ,  want  ten  jare  Itfll,  werd  het  ten 
hnwelijk  gegeven  aan  Jonker  Jah  tah  Btawa  tah  Walmaii,  hy  xyne 
vereenifjiii,'^  met  Jonkvrouwe  Cbarlotte  vah  BomsoicDiE  tah  Vcre.  Na 
hun  kinderloos  overlijden  schijnt  het  weder  in  eigendom  aan  de  Hee- 
ren  van  Verc  te  zijn  gekomen;  althans  dit  jrood  >\as  nok  vroeger  door 
Maxiuliaaii  TAH  Boi'AGOHDiE ,  ccrstiiu  Moikgrual  vau  f  ere ,  bezeten,  cu, 


I 


6S  AGG. 

na  a^n  cmwiijden ,  ofschoon  reeds  onder  de  lee  bedolven ,  Uit  sijne 

nalatciischnp  {ypiN'kcnd. 

liet  is  zeer  v^aarseliijiilijk ,  dat  do  Matrnloe<l  van  Nov.  1530,  die 
zoo  vele  ainhadilni  onder  do  {i^jIvpu  iH-dcklc  ,  ook  die  licerl.  zal  over- 
stroomd lieblien  j  wanl  in  hol  jaar  lü5ü  schijut  hier  ecne  lierdijkingr 
te  hebben  plaats  gehad,  dodi  de  gcheele  ottdergang  deaer  becrl. 
werd  door  den  watervloed  van  51  Januarij  veroorzaakt;  deietoch 
sieeg  les  grondmaten  in  de  dyken  ,  A  an  welke  somniig^en  by  la^rwater 
van  6  tot  Svad.  diep,  anderen  van  30  tot  40roed.  wijd  waren  ,  waar-» 
door  die  zeewcrinjyen  hijna  fj^elicil  en  al  vernietigd  werden.  Alle  de 
hnixen scharen  en  stallinjjen,  die  gestaan  hebben  binnen  de  dijkaadje 
van  liath  ,  ïfinkelenoord  en  onderhoorighedcn  ,  Avaren  vernield  en 
Megjjedir\en.  Men  vreesde,  dat  ingc%al  deic  ambachten  niet  Iwt^ 
dijkt  werden  ,  de  stroom  van  de  twee  rivieren  dc  Houd  en  de  Schelde  , 
welke  door  de  evcngenoemde  ambachten  van  een  gescheiden  waren  , 
in  korten  tijd  in  malkander  soudcn  vloegen  en  ineensmelten ,  ter- 
Wfjl  bovendien  te  duchten  stond  dat  het  land  van  Safl^inge  grooten 
last  tonde  l^den.  Den  2  Mei  verleende  Keizer  Kabel  V  octrooi 
lot  herdijking  van  den  Agger  ^  lia  th  en  Htnkelenoêrd^  en  begif- 
tigdf'  die  anibachlcn  met  verscheidene  vrijheden. 

Jlft  schijnt  evenwel ,  dal  dt>ür  den  verschrikkelij ken  watervloed  van 
1  November  1570 ,  bij  de  geschiedschrijvers  onder  den  naam  vau 
AllerhciUgenvloed  bekend,  deie  dijken  weder  vernield  zijn  ,  en  dat 
daarna  bet  ambacht  van  Agger  niet  weder  in  zijn  geheel  beveieeht 
is,  orsclioon  later  gcdecllcn  daai*\an ,  onder  den  naam  van  Grooten  en 
KleiiUH  vif/rjer,  als  polders  ingedijkt  en  met  Ilinkelenoord  bene- 
vens het  Z  u  iflland- van  -  oeusdrccht  in  eene  dijkaadje  l)cslotcn 
zijn,  welke  bcdijkin[|  tegenwoordig  ééncn  polder  uitmaakt,  die  den 
Zni<lpoldvr-van~Ji'vciisilrixht-gi^met'n-mel-liinkelenoord  jn  lieclen  is  ,  cn 
tot  de  prov.  JVoord-Hraband ^  arr.  Breda  ^  kant.  Bcryen  op  Zoom, 
dittr.  MmtembkU ,  gem.  yocwfcgrgdte-lTaeyefJwwIfr^^  ge^ 
rokend  wordt. 

Het  laatste  ,  dat  men  van  de  Heerlijkheid  AcfiEi  aangeteekend  vindt  , 
is,  dat  *s  iands  Staten  den  25  Sept.  10155  hebben  afgeslagen  het 
verzoek  van  Gi  ii.i. \r«ï;  At.hei\t  M Aiioris  pe  W,\nr,i>F:s,  Baron  de  CrevC" 
coeur  j  om  daarmede  verleid  ,  en  van  zijn  verzuim  vau  dit  vroeger  vor* 
zocht  te  hebben  ,  ontheven  Ic  worden. 

De  kerk  van  St.  Pieter  te  Middelburg  ,  bezat  75  gemeten  (ongeveer 
3Si  bund.)  landt  tdiotvrif  in  dit  ambacht,  mits  betaleade  v^f 
grool  van  het  gemet.'  Deze  eigendom  wat  haar  aangekamen  bij  gifte 
van  Mr.  Aitomj  Reimebss,  Doctor  in  dc  medicynen  en  Kanonik 
van  voorzeide  kerk  ,  onder  voorwaarde,  dat  zij  daar  voor. zouden  on- 
derhonden zes  bedden  voor  even  zoo  vele  armen. 

In  het  geestelijke  werd  dc  Utrechtsche  Bisschop  hier  als  hoofd  er- 
kend en  het  dek.  van  Zuid-Beveland  had  het  kerkelijk  regtsgebied. 
liet  wapen  dezer  heerlijkheid  was  ccne  zwarte  lelie  op  een  goud  veld. 

AGNESBERG ,  voorm.  klooster , 'ook  wel  het  AGmBTEHKLoosTU  oi*, 
naar  aijne  ligging  op  den  NemMberg,  het  BnaUiOoaffSR  genoemd  , 
in  Sallandf  prov.  Ovnijttn,  (  u.  M.  O.  van  ZwoUe  onder  Zwoi-^ 
lerkerspel  ,  aan  de  Veeht  gelegen.  Hek  werd  in  1598  gevctt,  door 
broeders  van  het  genieene  leven,  uit  dc  patcrschool ,  door  Gebbt  Gboetb 
Ie  Deventer  gesticht ,  die  om  den  veclvuldigen  aanloop  der  menschen 
Ie  vermijden  ,  zich  hier  in  de  eenzaamheid  van  ccne  lieuvelachti<r,^  stn»ek , 
w  elke  zij  te  dien  einde  van  dc  erfgenamen  van  BfiA&Bzii  eu  Niuiu.  vcrkrcgcu 


Digitized  by  Go  -v,;^ 


A6N. 


liaddcn  ,  Qin^f(*n  nfzondcrrn.  Maar  opdat  het  himgrzin  ,  aU  tloor  geene 
gelofte  aan  elkander  verbonden  ,  niet  uit  onslatidvaslifrlicid  vcrloopcn 
tno{^ ,  besloten  zij  onle  van  den  H.  AuciiSTiMis  aan  te  nemen  ,  en 
als  Ac{julierc  Kanoutiiken  onder  zijne  tucht  te  lev«'nj  tot  welk  voor- 
nemen zy  door  het  voorbeeld  der  broederen  van  het  naburig  klooster 
▼att  WindedMim  nog  meer  wu&m  «angttel*  De  <Aad  ZwoUs  tniditttt 
eeliter,  met  al  haar  ▼eraiogen  ^  hen  ia  hit  voomtiiMn  tot  bonwing 
van  een  klooster  te  stuiten  3  waarschijniyk  ait  vrees ,  dat  de  (goederen 
der  broederschap  daardoor  geestelijk  ,  en  gevoigeiyk  van  alle  sdiat- 
linji  l>evrijd  zouden  vorden  ,  luMwclk  \oov  de  i^emeene  inkomsten  zeer 
nadeeli{r  was.  Hierop  bood  Ecbert  Mli.l^kut  ,  ven  vennojjend  schild- 
knaap te  Hasselt ,  hun  een  vrij  landjjoed  aan  ,  W  esteriiof  {[enaamd  ,  . 
hetwelk  digt  bij  den  Gerner ,  onder  de  parochie  \an  Dalfxeu 
had  Daie  gilt  en  het  ▼oornemen  der  fareedet»  «erd,  den 

18  JaflÓMiy  1S96 ,  door  FaiaiaiK  tav  BiiimnnBia ,  Olsten  Biseehop  twi 
Utrecht,  ifoedgiefcnrd.  De  keik  va»  reeds  gebonwd^en  Tier  broeders 
haddeo  te  deier  piaatsc  ,  die  door  hen  Marienhof  {rcnoenid  werd, 
hunne  {jeloften  al  afgelegd  ,  als  zij  ,  bevindende  dat  de  grond  niet 
gpscliikt  was  om  er  een  klooster  Ie  bouwen  ,  nog  tenzelldcu  jare  ,  met 
goedkeuring  vnn  den  vooi*zciden  Bisschop,  niettegenstaande  de  tegen- 
slriblieliug  der  Zwollenaars,  naar  den  Nemelcnl>erg  Icrug  keerden. 
Ali  kltuieohen  Johah  van  Omibn  ,  die  tot  dus  verre  het  bestuur  over 
dit  cewcnt  gehad  had ,  bij  hnane  wederhoiwt  net  de  lynen  naar 
VoUenhove  vertrokken  wat ,  hebben  die  fan  Windeshcim  ,  met  welke 
de  broeders  van  dit  convent  iteh  in  1399  vereenigd  hadden  ,  hun  tet 
eenen  Overste  gegeven  Joatcxes  ,  den  onderen  broeder  van  Thomas 
A  Kcipis.      Den  8  April  werd    de   kerk    van    dit  klooster, 

den  4  Maart  1112  het  k<>rklu>f,  en  den  17  November  1455  vier 
altaren  in  de  kerk  plegtig  ingewijd. 

Dit  klooster  is  niet  onverniaard  gebleven,  doordien  dc  beroemde 
TnoHAt  A  KHir»,  die,  in  den  jare  1399,  aldaar  sïjne  proefjaren  van 
de  khiOfteflijke  tucht  begon,  6  jaren  daarna  Kanonnik,  later 
firoonrctor  en  tweemalen  Sub-Prior  werd  ,  ( ene  kronijk  van  dit  gesticht 
geschreven  heeft ,  terwyl  hy  er  almefle  het  uitmuntiMule  werkje;  :  de 
Jmüatiane  Chriiti ,  d.  i.  nrer  de  Narohfinrj  ran  (Vtristns  ^  ic  boek 
stelde.  Het  klooster  is,  even  als  alle  andere  dergelijke  [jfslichten  in 
ons  vaderland  ,  na  de  Kerkhervorming  \erineligd ,  en  hoe^^el  het  later 
tot  den  grond  gesloopt  is,  wordt  de  ber^  ot  heuvel,  waarop  het  go- 
Staan  heeft,  door  de  R.  K.  mwonen  oit  de  omttrdLen  nog  in  hooge 
waarde  gehouden  en  dikwerf  besocht.  Het  kerkhnfvan  het  Uooiter 
h  echter  in  wezen  gebleven  en  daarvan  wordt  nog  ved  gdmiih  ge- 
maakt. Aldaar  ligt  bqfraven  de  beroemde  jAceaas  JUintLAAa,  wiens 
graf  bedekt  is  niet  eonen  blaauwen  grafsteen ,  waarop  alleen  zijn 
naam  staat.  By  dit  kerkhof  tiaat  een  klein  gebouw  met  een  klokje 
en  cene  school. 

AGNËSKLOOSTEIl  {ST.)  Zie  Agmiëiokloostee  ook  wel  Josafatshuis. 
AGVSTBNDAMi  of  Aiaitnia»AAi,  voormalig  nonnenUenster  van  de 
arde  der  MinimcB ,  in  de  Meijerij  wm  '»  AfiêanAoÊtky  kw.  ITem» 

jMwIand,  in  het  d.  IhMnmeüni,  S  u.  Z.  W.  van  Eindhoven  ,  ^  u.  W. 

ten  N.  van  Valkenswaard  ,  aan  den  Dommel*  Uet  werd  in  14^  ^ 
sticht  door  zekeren  Duik  BiiuiNütx  ,  en  nam  ,  hoewel  uit  geringe  begm-> 
selea  vcM>rlgekonien ,  zoodanig  toe ,  dat  men  er  zeventig  zusleren  Ie 
eeuer  tijd  in  onderhouden  heeft.  In  1665  vertrokken  ecnigc  der  geeste- 
lijke dochters  uit  vrees,  dat  dc  bepaalde  vergunning  van  de  btatcu- 


-  "j 


64  AGN> 

Generaal  der  Vereeni|Tdc  Nederlanden  eens  in{Tclrokk<ni ,  en  zij  mciiood» 
zaakt  zouden  wonlt-u,  \aii  daar  Ie  verhuizen,  onder  geleide  van 
zekere  Juuati.^a  Biiuuutus,  naar  de  stad  Weert,  in  het  graafschap 
Hoorn ,  koekten  aldaar  een  ttnk  laods  en  Inmwden  er  een  kloosler 
van  denieUden  regel,  terwyi  de  orcrigen  te  AfianmaAft  bleven ^ 
tot  het  jaar  1716,  wanneer  xy-,.To]gen«  bevel  -van  *8  lands  redering, 
lieh  genoodzaakt  sagen  ,  dit  oord  tc  verlaten.  Toen  begaven  ly  ach 
naar  Aniuloiik,  een  dorp  bg  Tornhout,  waar  zy  sedert  hun  ver* 
blijf  hielden. 

ACjiMETENKLOOSTER  (ST.)  te  Amersfoort  y  voorin,  nonnenklooster 
te  Amersfoort f  dat  in  1380  gcstieht  is ,  door  eeuigc  weduwen  en 
maagden ,  die  in  armoede  by  elkander  gingen  wonen ,  aan  de  stads- 
•  vesten  ,  op  eene  plaats,  die  de  Visseheiy  of  Glashorst  genaamd  werd. 
In  het  jaar  1590  zijn  de  Agnes-zns teren  geworden  boetdoencnde  usten 
•nder  de  derde  orde  van  St.  FaAaqiscüs.  Nadat  dit  klooster  tea 
gevolge  der  Kerkhervonnlt»|Tf  door  de  nonnen  verlaten  Mas  ,  is  het  in 
bet  jaar  1562  tot  eene  latyosche  school  iugerigt,  waartoe  het  nog  ge* 
hruikt  ^vordl. 

ACNIETENKLOOSTER  (ST.)  Ic  Amsterdam ,  voorni.  Uoostcr  van 
Hegulieren  Kanonikesscn  dal  op  de  oudezyds  achterburgwal  stond,  fta 
de  fieformatie  werd  de  kerk  van  dit  klooster  door.  de  admiraliteit  tot 
een  pakhois  gebraikt ;  toen  in  1631  de  doorluchtige  school  Innneft 
die  stad  opgerigt  werd,  beeft  men  dit  gebouw  bekwaam  gemaakt ,  tot 
het  geven  der  openbare  lessen ,  en  sedert  is  het  daarvoor  tn  gtbmik 
gebleven. 

AGNlETENKLOOSTEll  (ST.)  te  Arnhem,  voorm.  klooster  van 
Angustijner  nonnen.  Deze  nonnen  hel)i3en  aldaar  eene  vaste  woonplaats 
gekregen  in  het  jaar  1404.  Omtrent  het  midden  der  zestiende  eeuw 
wasr  het  St.  Gatharina-gasthnis ,  dat  vroeger  in  de  Bakkerstraat  stand, 
alwaar  het,  in  1306,  door  REOfoon  I ,  iïraaf  van  Gelder,  gestacfat 
was ,  derwaarts  ovt?rgebragt. 

AGN1£T£NKL00SÏ£K  (ST),  ook  wel  Josafatsbüis  geheten,  en 
ecnijye  jaren  herwaarts  niet  anders  dan  bet  Spiri?(qklooster  genaanu! , 
voormalig  klooster  van  Regnlicrc  Kanonikcssen  der  St-  Augustinus 
order  in  Del/fa u d  ^  prov.  Z uid- Holland  y  aan  de  Zusterlaan  ,  even 
buiten  de  Oustpoort  der  stad  DcliX.  Het  is  onzeker  wanneer  dit  kloos- 
ter gesticht  is,  maar  het  bestond  reeds  in, het  jaar  1490.  Na  de 
Kerkhervormiii^r  (rcsloopt  zijnde ,  ii  het  in  ^vaonhuiaen  vetandeid,  die 
oiet  eene  dwarsstraat   van  elkander  gesdbeiden  ayn. 

AGNIETENKLOÜSTEH  (ST.)  ic^  Deventer,  voorm.  klooster  vaa 
Hegulicre  Knnonlkessen  .  dat  in  1505  {restieht  was.  Het  werd  ook  wel 
HüYSKEKSKLüosTKR  gcnocuid ,  uaar  zekeren  IIeitserus  Huyske^s  ,  die  dc 
eerste  znsleren  om  niel  hnisvestinu  verleende.  Na  de  Kerkhervorming  is 
het  kloaster  gedeeltelijk  algcbrokeu  en  er  eene  straat  midden  doorheen 
gelegd  ,  terwijl  een  gedeelte  daarvan  tot  bank  van  leening  dient. 

AGNIETENKLOOSTER  (ST.)  u  DordreOiy  yoorm.  klooster  van 
Augnstijner-nonncn.  Het  is  gesticht  in  het  jaar  1526  en  was 
on&rhooc^  .aan  het  kapittel  van  Windesheim.  De  kerk ,  die  in  1491 
gebouwd  is,  bad  drie  altaren.  Ter  zijdo  van  het  koor  was  buiten- 
waarts een  kapelletje  f|csti(ht ,  waarvan  uien  verhaalt,  dat  er  een 
wonderdadi{;  Lieve  Yrouwcbi'cliljc  gevonden  werd.  Dit  klooster  werd 
inlo79,  nadat  het  duor  de  nonnen  verlaten  was,  tot  een  H.  (ieest- 
of  Pesthuis  verbouwd  ,  welk  huis  ,  in  het  jaar  1592,  op  verzoek  van 
II.  Geestmeeateren ,  door  de  Staten  van.  Holland  en  West-Friesland , 


Digitized  by  Google 


AÜ.N. 


65 


iü  liel  beiH  ifeileld  wavdl  vaa  «11e  de  am  ^  Uooitar  behoórande  goe- 
densB ,  Bp  Toorwaarde ,  dat  de  onderhouding  van  voorzeide  nonnen  ^ 
toen  no|r  achttien  in  fretal ,  zonde  zijn  en  blij^feo  tot  der  wioekers  lasten. 

AGN(ETENKLOOSTER  (ST.)  te  Euhhnzm  ,  vnorm.  nonnenklooster 
dat  in  11515  njesticht ,  eo  na  de  lieibrmatie  tot  iiui|[erhiiizen  her- 
bouwd is. 

AGNIETENKLOOSTER  (Sï.)  te  Gorinchem ,  voormalig  nonnen- 
Uooeter  van  de  orde  der  Minanen ,  dat  in  1401  deor  aakeie  weduwe  , 
met  name  Ltsbit  ïunkass  SraeiiKs  gcstidit  is  ,  en  waarin  ten  jara 

1405,  op  St.  Afaartens  avond ,  de  eertte  kloostergeloften  gedaan  wevden» 
In  het  jaar  1412  werd  de  kerk  ter  rrre  van  den  H.  Apostel  AmuuiSy 
van  St.  Jaw  den  Dooper  en  van  den  li.  Acties  ingewijd.  Thans  echter 
zijn  er  (^ecn  overblijfselen  van  dit  klooster  meer  te  vinden.  De  laatste 
Re[»<'iit  van  dit  zusterhuis  is  geweest,  JeiuN  VA»  Oosteawijk,.  een  der 
ld  martelaren   van  Gurincheui. 

AGNIETENKLOOSTER  (ST.)  te  Gouda,  voorm.  nonnenklooster,  dat 
in  1518  gesticht  is ,  en  welks  kerk  thans  tot  bank  van  leening  dient.. 

AGNIETENKLOOSTER  (ST.)  te  V  Gm9enha0ê ,  voorm.  nonnen- 
klooster van'  de  orde  der  Minimen ,  dat  s|jne  ingang  had  in  het  West*, 
einde.  Het  is  in  1576  grootcndeels  tot  een  weeshuis  injyerigt ,  waartoe: 
liet  nog  dient  j  terwijl  vermoedelijk  het  gebouw  ,  dat  thans  tot  cene 
latijnsche  school  gebruikt  wordt,  mede  een  gedeelte  daarvan  zal  hebben 
uitgemaakt. 

AGMETENKLOOSTER  (ST.)  te //aniertot;l* ,  voorm.  klooster  van 
Eeguliere  Kanonikessen ,  dat  in  het  htm  der  14de  eeuw ,  op  de  Koren- 
markt aldaar ,  gesticht  was  en  na  de  Hervorming  in  burgerwoningen 

vcrandcrfl  is. 

AGNIETENKLOOSTER  (ST.)  te  Leyden ,  voorm.  klooster  van  Re- 
guliere Kanonikessen  ,  dat  di|rt  by  de  Vrouwenkerk  stond  en  geheel 
tot  burgerhuizen  verbouwd  is. 

AGNIETENKLOOSTER  (ST.)  te  Rhenen ,  voorm.   klooster  van  Re- 
guliere Kanonikessen.    Het  is  naderhand  ten  gebruike  van  de  Palts- 
gravin EmABBvn,  dochter  van  Jacob  I,  Koning  van  Engeland,  en. 
gemalin  van  den  Paltsgraaf  FaEonuKV,  in  een  paleis  veranderd. 

AGNIETENKLOOSTER  <ST.)  in  SMutd,  voorm.  Uooster  van  Re- 
guliere Kanoniken.    Zie  Acnesberc. 

AGNIETENKLOOSTER  (ST.)  in  Salland,  voorm.  nonnenklooster,  dat 
ook  wel,  naar  de  plaats  waar  het  geslaan  heeft,  op  de  «Vaat  genoemd  werd. 
Het  lag  niet  ver  van  de  Diezerpoort  der  stad  Zwolle,  was  in  lioi  ge- 
sticht ,  werd  bewoond  door  jonge  dochters ,  die  zonder  eenige  geloile 
te  doen ,  alleen  door  den  band  van  oenen  godvmehtigen  wil  vereedgd  - 
bleven,  en  stond  onder  de  bestiering  der  Broeders  van  het  Gemeene 
leven.  Toen  het  in  1588  door  den  storm  der  Nederlandsche  be-. 
roerten  verw  oest  en  verdelgd  w  as ,  is ,  van  het  oveigeUeven  muur- 
werk, de  daartegenover  liggende  schans,  Suikerberg,  opgebouwd, 
maar  de  grond  is  gedeeltelijk  door  het  aanleggen  der  stadsgracht 
weggedolven  ,  gedeeltelijk  tot  tuinen  aangelegd. 

AGNIETENKLOOSTER  (ST.)  te  Schoonhoven ,  voorm.  nonnenkloos- 
ter ,  dat  m  1599  gesticht  was,  en  in  1414  de  orde  der  Minimen 
aannam.  Een  gedeelte  der  gebouwen  is ,  nadat  de  susleren  hcA  ont- 
ruimd hadden,  tot  woonhiiisen  herbouwd,  en  een  gededte  is  een 
met  hoornen  beplant  plein  geworden. 

AGNIETENKLOOSTER  (ST.)  te  Tiel,  voorm.  klooster  van  Fran- 
ciscaner nonnen.    Uet  werd  in  1445,  door  Rddols  vau  Dispkolt, 

I.  DsEt.  5 


Digitized  by  Google 


85cn  Bisschop  van  Utrncht,  hcvestirrd ,  en  daarbij,  in  1478,  eenc 
kerk  {rcslicht.  In  de  17dr  eeuw  >*crd  het  door  de  stad  overjrenoniea 
en  aan  de  kloosterlingen  ecne  jaarwedde  toegelegd.  Van  dit  klooster 
brsi.iit  tliaus  niets  meer,  dan  het  huis,  tegenwoordig  de  woning 
vaii  den  Rector  der  latynsche  school,  en  het  daactegen  overstaande 
gebouw,  vroeger  voor  een  provoost,  en  het  laatst  tol  een  hospitaal 

Sebrtiikt ;  dese  {^bouwen  heUieki  echter ,  merkelijke  veranderingen  on- 
erf^aan,  zijnde  hei eerstgemeldegeheel vernieuwd.  Dehuisen,  dieaande 
irestxyde  van  de  Westluidenschc  straat,  tosschen  de  poort  en  de  kerk, 
staan  ,  behoorden  mede  lot  het  klooster,  en  van  deze  was  toen  het  mid- 
deUte  het  palerhuis. Van  de  bleek  en  boomgaard  zijn,  in  1602,  twee  stra- 
ten aangelegd,  die  tegenwoordig  het  Bleekveld  hceten.  Waar  vrootrer 
de  kloosterpoort  stond,  is  nu  nog,  onder  eeuen  hoog,  de  ingang 
t9l  het  BltekteUI. .  He  kerk,  die  nof  hestaat,  wwdfc  aederi  161S6  tot 
eene  latynsche  school  gebmikt. 

AGNIETENRLOOSTSa  (ST.)  te  UirwdU,  voormalig  klooster  van 
Begnliere  Kanonikessen  ,  naar  den  regel  van  den  H.  AufiusTiitvs.  Men 
i«  vermoedelijk  in  1418  bogonnen  het  te  bonven,  en  het  werd  ook 
Jerusaleh  geheeten  naar  eene  plaats  buiten  Utrecht ,  waar  het  vroeger 
schijnt  gestaan  te  hebben.  H(!t  gebouw  van  dit  klooster,  hoewel  ver- 
anderd en  vertimmerd ,  is  thans  nog  in  wezen  ,  zijnde  een  gedeelte 
daarvan  tot  een  werkhuis,  en  een  ander  gedeelte  tot  ecu  weeshuis, 
flemeenlijk  het  KnmBuuis  genoemd,  ingerigt. 

AGRIPPlNiE  (PRETORIUM) ,  oudtijds  een  Homeinfdi  kasteel  aan 
den  middelsten  Rijnmond.    Zie  Beitten  (Huis  te). 

A(iTEVELD  ,  buursch.  prov.  Gelderland.    Zie  Achtervel»  (1). 
AHA  ,  voormalig  kast.  ,  prov.  Utrecht.    Zie  Aa  (Ter)  of  Ter  Aade. 
AHA  ,  riv.  iu  Drenthe ,  Gelderlands  OverijueL    Zie  Aa  of  Aoa. 
Kakte  Aa. 

AHINOëSSA,  berg  in  Oost-Indté' ,  op  het  Ambonsche  eil.  Ceram , 
niet  irer  van  het  noorodyke  strand ,  nabij  het  dorp  Hateewe.  Vooi^- 
heen  lag  hel  dorp  Liasabatta  gedeeltelijk  op  deien  berg,  maar  dit 
heeft;  zich  sedert  1671  zeer  ver  langt  het  strand  nitgebreid. 

AHN  of  Ano,  geh.  in  het  grooi  bert:  Ltixemlmfg ,  arr.  en  3^  n. 
van  Luxemhurgj  kw. ,  kant.  en  2  u.  Z.  van  ^rerenmociler,  gem*  en 
^  u.  N.  ten  O. van  ff  onneldïngen,  aan  den  Moezel. 

AHOEN,  riv.  in  Oost-lndië ,  op  heL  Mestelijke  gedeelte  van  het 
Ambonsche  eil.  Ceram,  in  den  Oceaan  ,  ten  N.  van  dat  eil.,  uitloopende 

AHU ,  geb.  in  Lmjeembmre*    Zie  Aait. 

AJER  AMMLAN,  riv.  in  Oott-lndië ,  op  het  Smndtutke  eil.  Sn- 

matra.    Zie  T^ünAGiivi. 
AJERHADJl,  landsbeek  ie  OMi-indÜ,    op  hel  eB.  SmmOm, 

onder  de  linie. 

AJERHERBA  ,  riv.  in  Oost-Indii; ,  op  de  W.  kust  van  hot  eil.  Sv- 
matra  j  met  ecnen  westelijken  loop  uit  de  binnenlanden  komende  euzidii 
in  het  rijk  IndrapourUj  in  de  Indische  zee ,  ontlastende. 

AJERHERBA,  fort  in  Oost-Indié,  op  de  W.  kust,  van  het  eü.  Sw 
tnaira,  in  het  rQk  InArapauraf  omtrent  i  m.  Tan  den  mond  der  ri- 
vier Tan  denxellicn  naam :  de  roede  is  er  sle^t  en  de  rlTier,  aan 
haien  mond  door  eene  lanJpaak  Teistopt ,  is  aUaen  Toor  kleine  Taartuï- 


(i)  Alle  <lr  O  rrlg*  B»i»B«  dts  ttea  w»I  MB»  m»!  Aov  fliidt*  loeke  nm 

i«»^«li}ks  o|i  Acht. 


Digili^CLi  by  CoOglc 


67 


|f9i  brmUiur.  Maa  drQft  hkr  ireel  handel  m  peper,  goud,  was, 
ivoor  en  katoen. 

AJËR  HITABl,  fW.  in  OoÊi-Indië,  op  dt  ooMkntk  m  bet  Am- 

dasch  eil.  Sutnatra. 

AJER  MA.SÏiN  of  ZooTE  Rivier,  riv.  in  Oost-fndit' ,  op  liet  Afnhon- 
srhe  cil.  Ceram  j  op  don  N.  ü.  hoek  vaa  dat  eÜaad  em»tredkft  üiettw 
Waroe  in  den  Oceaan  uitloopcnde. 

AJEU  TALLA,  riv.  in  Oont-Indië,  op  de  zuidkust  vau  het  Am' 
hmucke  eil.  Ceram,  Zie  Talla. 

AIGUISBftlS,  oeh.  in  Lmoavaa.   Zie  Scmnpmn. 

AIJEN  ,  geh.  proT.  ZMany.    Zie  Hbi/em. 

▲liO,  JMOtgrond,  in  Wett-Indié',  kol.  Suriname,  aan  den  linker 
«lever  der  Stiriname  ,  tusschen  Horab  benedenwaarts  en  liet  land  van 

Surinainonibo  bovenwaarts;  800  akk.  geroot. 

AIÏNOCH  ,  verecnifjd  mcl  £ lisabeths/ioop  ,  kweek-  cn  kostgrond 
in  ff^ eat-Indié' y  koll.  Suriname ,  aan  den  linkeroever  der  riv.  Sara- 
laaeca ,  tusschen  de  verlaten  gronden  Goede  Intentie  benedenwaarts, 
en  Nienw  Vermaak  bovenwaarU;  900  akk.  j^roet. 

AKAT  of  Ac4T ,  op  teminige  kaarten  Aaat ,  eil.  in  Ouê-imüS , 
N. «O.  van  bet  Ambonsche  eil.  Ceram,  irlak  tegen  over  den  mond 
der  rivier  Ajer  Maan.  Het  it  1  m.  lang-  en  |  m.  breed  met  een 
breed  rif  omzoomd. 

AKEM)AM,  voorin,  amb.  in  het  Baljuwschap  van  Bredcrwlc,  prov, 
NoonL-IIolland ,  dat  in  twee  declen  aljnreschcidcn  was,  die  naar  der- 
zelvcr  gelegenheid  Noord  Akendani  cn  Zuid  A  keu  dam  genoemd 
werden.  Niettegenstaande  zy  ruim  \  u.  gaans  van  malkander  ge- 
aeheiden  lagen,  badden  te  lamen  ééne  regtbaak.  Koord  Aken- 
dam  paalde  N.  aan  de  gem.  Telzen ,  O.  aan  Sparcndam « 
Z.  aan  Sekotervlieland  en  W.  aan  de  Zandpoort ;  Zuid-Aken- 
dara,  N.  aan  7f oogerwoerd ,  O.  aan  bet  Spaarne ,  Z.  aan  het  ge- 
bied der  stad  Haarlem  en  W.  aan  O  verveen  waarvan  bet  door  dea 
Delllt  gescheiden  wordt.  Thans  zijn  liet  twee  geh.  ,  arr.  Haarlem  , 
kant.  Blnemendaaly  ^^em.  Schoten  en  gehuchten  die  ecne  heerlijk- 
heid uitmaken  ,  welke  de  stad  Ilaarlcm  in  eigendom  toebehoort. 
Onder  Zna  AsavaAn  tiet  men  ongeveer  700  ell.  buiten  de  stad  Haar- 
lem ,  ter  r(M.  lerzijde  van  de  Kleverlaan  ,  de  nog  leer  geringe  over- 
blijfselen van  het  Huis  te  Kleef.    Zie  voorts  Klief  (Huis  ts). 

AKENDAM  (NOORD  en  ZUID-) ,  twee  gcb.  in  JfcordrUoUand. 
Zie  Ake'ïdaii. 

AKERSTEE  ,  voorm.  havezate  ,  in  Salland.    Zie  AnKEjiSTEiif. 

AKERSLOOT,  gem.  'm  Kenncmerktud ,  ^vo\.  Noord- J/olland  ,  arr, 
Alkmaar  f  kant.  Alkmaar  No.  1  (11  m.  k.  ,  5  s.  d.), palende  N.  aan 
de  gem.  Ueilo  en  Schermer,  O.  aan  Graft  en  lisp  ,  Z.  «in  1^1- 
geest  en  W.  aan  Liramen  en  Heib.  Zij  bestaat  behalve  uit  bet  dorp 
Akersloot  of  de  Kerkbuurt,  uit  Storting,  de  Slnisbnurt , 
de  Molenbuurt,  en  Boekei,  (welke  vQf  buurten  bet  eigenlijk 
Akbbsloot  uitmaken),  voorts  uit  Westwoude-cn-Stierop  ,  Oost- 
wonde,  een  gedeellc  van  het  Starnmeer  en  ren  (redeelte  van  do 
lïedjjklc  SebernnMM-  of  de  Zuid  Seliermeer,  welke  laatste  ker- 
kelijk met  Driehnizfif  is  vcircnijjd  ;  en  bevat  voorts  de  volgende  pol- 
ders ;  den  Hcmpolder  ,  den  kijlpolder  ,  den  Klaas  lloornpolder, 
de  Binnengeesten  ,  den  Zwartendijk,  Westwoude,  Oostwoude 
en  den  Rogernolder.benevens  gedeelten  van  deStarnmeer,  den  Lim- 
merpolder,  den  JBoékelerpoider,  de  Boekelermeer  en  bet  sui^ 


Digitized  by  Google 


es  AXE. 

delijk  ifedeelte  4e  Schermeer$  vroeger  bestonden  hier  nb^ 
drie  btiurtcu.  Lamoor,  den  Uoorne  c»  demiddeliiuttri,  die  schier 

geheel  zijn  verloren  geraakt. 

Het  is  eene  hecrl.  ,  ^elke  weleer  aan  de  Edelen  van  dien  naam 
toebehoorde.  Waarschijnlijk  kwam  z^j  door  het  uitsterven  vau  dat 
geskcht  aan  de  grafelykheid  ,  maar  thaas  wordt  sij  in  dgendoot 
Beséten  door  de  stad  Alkmaar,  die  ze,  naar  «en  wil ,  gekocht  heeft,- 
om 'die  "van  AuasMMT  te  noodiaken  eene  schouw,  A^elke  sij  over  de 
ringsloot  van  de  Schermeer,in  de  buurt  den  Hoome,  hèdden,  en  waarmede 
de  rijtuigen  ovei^reset  werden ,  weg  te  nemen ,  en  er  alleen  eene 
pont  tot  overzetting  van  voetgangers  en  vee  te  behouden ,  opdat 
zij  ,  die  met  rijtuig  naar  de  Schcrmeer  en  vorder  oostwaarts  wilden , 
alzoo  verpligt  zouden  zijn  over  Alkmaar  te  rijden  ,  hetgeen  den  door- 
togt  door  die  stad  deed  toenemen ,  maar  tevens  ten  gevolge  had ,  dat 
Akersloot  in  verval  geraakte. 

De  gem.  lieslaat  eene  oppervlakte  -van  ongereer  fiOOO  hund. ,  telt  1S5 
h.  en  950  inw. ,  onder  welke  470  Herv. ,  460  R.  K.  en  20  Menu.  De 
Herv.  hebben  in  dit  ambacht  2  kerken  ,  de  R.  K.  1  kerk  en  de  Mcnn. 
behooren  tot  de  gem.  van  Graftdijk.  Er  zijn  4  sclioh'n  ,  die  des 
zomers  te  zamen  160  of  170  loerliugen  hebben,  maar  des  wiuters, 
uithoofde  van  de  on<jiiHstigc  wegen ,  weinig  besocht  worden.  Men 
heeil  er  1  houtzaagmolen  en  1  korenmolen. 

.  Be  inwoners  die  Troeger  oenen  aansienlijken  handel  in  kaas  en 
■out.  dreven,  vinden  thans  hun  voornaamste  aaiddel  van  bestaan  in 
den  landbouw  en  het  aankweeken  van  aardvruchten. 

Het  dorp  Akbbsloot,  op  sommige  kaarten  AcKiasLOOT  gcheeten^ 
ligt  2  u.  Z.  van  Alkmaar  ,  5  u.  N.  0.  van  Beverwijk,  liet  heeft 
gemeenschap  met  Amsterdam  .  rurmependc  ,  Alkmaar  en  de  Helder, 
langs  het  Noord-Hollnndselie  kanaal  ,  dat  de  {yem.  doorsnijdl ;  met 
Zaandam  en  do  Zaaniaiidsche  dorpen  door  middel  vau  de  Marker-^ 
vaart,  die  in  bet  gedeeltelijk  in  deae  gnn.  liggende  Alkmaar  der 
of  Lange  meer  .uitkopt;  en  met  Bakkum  door  de  soogeoaamde 
Scbulpvaart ,  langs  welke  aUe  schulpen  ,  die  op  de  stranden  van  Cas- 
tricum  en  Bakkum  worden  opgevischt,  herwaarts  worden  vervoerd, 
om  hier  op  het  Alkmaardermeer  in  groote  vaartni{|en  te  worden 
overgeladen ,  die  ze  naar  Zwartsluis  en  andere  plaatsen  ,  waar  kalk- 
branderijen gevonden  worden  .  nverhrengen  ;  zijnde  deze  schuWn  zeer 
gezocht,  duurdicn  men  ze  vuurde  beste  houdt,  die  op  de  llolland- 
sche  kusten  gevonden  worden ,  als  de  meeste  kalkdeelen  in  zich  be- 
▼attende. 

Akersloot  moet  seer  oud  z^n ,  daar  men  van  ,dit  dorp  reeds  vóór  het 

jaar  900  gewag  gemaakt  vindt. 
•  Men  wil ,  dat  het  eertijds  het  hoofddorp  van  Kennemerknd  was, 
doch  dit  is  geenszins  te  bewijzen;  zeer  zeker  was  het  eenmaal  een 
voornaam  dorp,  alwaar  onderscheidene  schepen  te  huis  behoorden  ,  waar- 
van reeders,  kapiteins  ,  stuurlieden  en  matrozen  allen  te  Akersloot 
woonachtig  waren ,  zoodat  het  voor  ruim  500  jaren  eene  bevolking  van 
1700  sielen  had ,  die  voor  bet  grootste  gedeelte  van  de  seevaart 
en  de  vissehetQ  bestonden ,  maar  ten  -gevolge  va&  de  bedyking  der 
Sckermeer,  Starnmeer,  Beemster  en  andere  polders,  is  de  scfaeqpvaart 
aldaar  geheel  vervaUen. 

De  Herv.  gem.,  die  eerst  gecombineerd  was  met  Uitgeest  ^  waar- 
van zij  in  1<585  gescheiden  werd  en  later  met  Limm  en  ,  waarmede 
zy  ^ot  li$98  vereenigd  bleef,  heeft  sedert  1600  eeneu  eigen  Predikant, 


Digitized  by  Google 


▼mi  welken  hel  beroep  thans  met  agreatie  van  de  regering  Tan  Alkmaar, 
ak  Ainbaciitsheeix'n ,  geschiedt.  Zij  telt  ruim  200  ziel. ,  en  behoort  lol 
en  ring  van  Alkmaar,  De  eerste  Predikant,,  die  haar  t« 
attuen  met  Uitgtêtt  bediende*,  tras  Snn»  PAraot»,  die  van  Scher- 
meriiorn  herwaarts  beroepen  verdv  De  kerk,  die  eenen  swaren  vwf- 
kanten  toren,  met  eene  stevige  spits  er  op  heeft,  was  voor  de  Kerk- 
hervorming aan  den  H.  Jacobvs  den  Meerderen  gewQd,  ook-  werd  de 
H.  kruisvinding  aldaar  bijzonder  plegtig  gevierd ;  en  er  waren  twee 
vicarijen  ,  die  door  den  Abt  van  Egmond  begeven  werden.  De  R.  K. 
statie  wordt  onder  het  aartspr.  van  Holland  en  Zeeland,  tot  het  dek. 
van  Ifoord-Holiand  Qtrek^wi.  Zy  heeft,  eeae  actie  kerk,  waarin  de 
diem^t  door- eenen*  Pastoor  wordt  waaraenonea»  De  paftorij  ^ran-  Aker- 
sloot werd,  ytór  de  Hervorming  bij  beurten  door  den:  Baas  en  dm 
Proost  Tan  de  Marienkerk  te  TJi recht  begeven.  Men  heeft  op  dit  dè 
•ene  scBeoi^  die  des  zomers  60  of  70  leerlingen  telt*  Voorheen  moet 
hier  ook  een  adellijk  slot  van  de  TIeercn  van  Akersloot  geweest  zyn , 
doch  hiervan  bestaat  thans  niets  meer,  zoodat  men  zelfs  de  juiste 
plaats ,  waar  het  soude  gestaan  hebben ,  niet  meer  weet  aan  te 
wijzen. 

De  inw- "vanrdit  d..  s(jh  van^onds  vermaard' geweest  om  hunne,  dap- 
perheid, ab-  hébbendo  i^f  niet  adden  onder  de  Kennemen  in*hnmw 
oorlogen  uitgemunt,  waarvan  sij  onder  anderen- een  biyk  aaven.  ten 
jare  1182,  toen<  de- Friesen  in  dit  dorp  vielen*,  maar.- door  ae  in§eie* 

tenen  ,  door  andere  Kennemors  bijgestaan,  zoo  wel'  ontvangen  wer* 
den,  dat    zij  niet  groot  verlies  terugwijken  moesten. 

Hoeveel  belanjr  de  laiidvorslen  in  hunne  vriendscliap  stelden  ,  blijkt 
uit  eenen  vrijbrief  door  Graaf  Floris  V  ,  ten  jare  1277 ,  op  den  huize 
Adlbrechlsberg  gegeven ,  waarbij  die  van  AkensLOOT  voor  drie  jaren 
kwijtschelding  verkregeir  van  schot  en  tollen.  «Cbdatzy  haar,»  zegt 
de  Graa£,  «te-  vil) williger  en  to' dapperiyker  souden  stellen  t^pens  de 
«Fnt  seii  en  andere' onie  vyanden  ,  hare  medehulperen ,  en  voorts  het  # 
»land  beschamen  ,  het  schot ,  datsy  om  tot  hiertoe  alle  iaren  plegen  to 
ngeven  ,  voor  den  tijd  van  drie  jaren  naaslvolgende  Kwijtsclielden , 
»endc  so  verre  die  twist  tusschen  ons  en  henluyden  langer  geduurt 
»zal  hebben  ,  ende  onse  voorsx.  luvden  haer  prijsselijck  aragen  in  *t 
«voors.  onse  werck  ofte  dienst,  soo  sullen  ^*y  dan  soo  veel  meer  voor 
»haer  doen-  in  den  voosr.  ffevallen ,  dat  sQ  voor  goet  en  aeagenaem 
«moeten  hebben.  Boven  desen  bev rijen*  wQ  haer  met  alle  haer  et» 
9 gen  goeden  f  die  9^  voeren  j  tot  in  der  eenimghM  ean  aUe  echattinge 
y^rnn  onse  vaat. %  Terwijl  Hertog  Albbecdt  van  Beijeben  erkende, 
dat  de  huu  vroeger  verleende  tolvrijheid  zich  ook  tot  het  stapclre[yl  te 
Dordrecht  uitstrekte.  Almede  hebben  zij  later  vrouw  J.vcoba  in  hare 
ongelukkige  oorlogen  trou\\ liartlg  bijgestaan.  ïn  het  beruchte  kaas  en 
broodspel  hebben  zij  ook  een  voornaam  deel  gehad  ,  doch  dit  hebben 
sij  met  8000  kroonen  moeten  boeten.  In  1573  werd  bet  geheele  dorp 
door  de  Spanjaarden  in  de  asch  gdcgd. 

Het  wapen  van  Akebsloot  is  drie  gouden  akers  op  een  rood  veld. 

AKEUST/JOTERWOüDE,  buurt  in  A^ewner/icr/anrf.  Zie Woidb  (West). 

AKJlül  >IA  -  fort  in  Afrika,  in  Opper  Guinea ,  aan  de  Goudkust , 
in  het  rijk  Adom  ,  bij  de  Kaap  der  Drie  Punten  (Cabo  de  TresPuntas). 

AKKÈRBOOM,  koirijplaut.  in  Ncderlavdsch  Guiana.  kol.  Snrina- 
vie  j  aan  den  linker  ocv»  ider  Beneden  Conuiie>\ijne  .  lusseiien  Wellevrc- 
den  bencdeuMaarU  eu  iSieu\i<>rond  bovenwaails-^  uOO  akk.  groot,  met 
59  slaven. 


Digili^CLi  by  CoOglc 


70 


Akik. 


AKKERS,  poldertje prov.  Noord-Brahand ,  arr.  Breda,  Lant.  Ooster- 
hmtf  gem.  en  N,  Tan  Gmirmienbery ,  W.  Tan  de  m.  de  Dongc, 
•mtmt  47  bond.  preoi.   Het  is  in  18S6  bekaaid. 

AKKERS ,  aanwassen ,  op  het  Bergsche  veld  j  fm.  Nwré^Brm' 
hand,  langs  den  zuidwal  benoorden  Geertruidenbei^. 

AKKERSDIJK,  puld.  in  Bel/land.    Zie  Ackersdijk. 

AKKERWOUDE  ot"  Ackerwolde  ,  fraai  d.,  prov.  Friesland,  kw.  Oo$- 
terffoOf  griet.  Dantnmadt  el,  arr.  en  4  n,  N.  O.  van  Lecntr^irdefi ,  kant. 
ea  2^  u.  N.  \An  JJertfum ,  1  u.  Z.  i^an  Dockum  ,  ^  u.  \V  .  van  2>ai»- 
tawtpiMidb^  ael  eene  &rr,  kerk,  die  wdeer  twee  tofen  kad,  en 
thans  in  combinatie  met  Murmerwoude  door  éénen  prediiuint  be- 
diend wordt;  de  R.  K.  behooren  tot  de  elatie  van  Dockum.  Dit  dorp- 
heeft  eene  uitvaart,  die  door  bet  Dockiunermeer  inde  Woodvaart en 
EOO  naar  Dorkiim  loopt.     Men  telt  er  550  inw. 

AKKERWOLDE-ElV-MURMERWOUDE,kerk.  gni..,  prov.  Friesland, 
klass.  en  ringc  van  Dockum.  liet  is  eene  combinatie,  welke  Iwrc  kerken 
heefl ,  die  door  cénen  Predikant  bediend  worden.    Zij  telt  5ü0  zielen. 

AKKRÜM ,  kant. ,  prov.  .Frudtutd,  kw.  ZevemPoMes.  arr.  Seeret^ 
veen,  bevattende  de  griet.  Hatkeriand  en  Utmqmdeel  en  daarin  de 
navolgende  15 dorp. :  Akkrnm,  Akmarijjp,  HasKerdijken ,  Hasker- 
horne,  loure,  Net,  Nijehaske,  Oldeboorn ,  Oldehaske, 
Snikzwaa^  ,  Terhorne,  Tcrkaplc  en  Wcstermecr.  Het  heeft 
eene  bevolkin{y  van  7700  inw.  ,  die  nipfst  hun  beslaan  vindrn  in  land- 
bonw ,  veeteelt,  veenderij,  scheepvaarten  liandel  in  boter,  kaas  cn  turf. 

AKKRÜM,  fraai  en  welvarend  d.  en  kant.  hoolUpl. ,  prov.  Friesland^ 
kv.  ZeTenwdden,  griet,  ütmgeradeel ,  arr.  en  2|  u.  N.  van  Ueeren- 
weerij  5^  a.  Z.  van  Leeuwarden  ,  2^  u.  O.  Tan  Sneek,  aan  de  Boom 
en  aan  den  straatweg  Tan  Leeuwarden  op  HeerenTeen,  hetgeen  dit 
dorp  niet  weinig  IcTendigheid  mxet.  Men  telt  hier  165  h.  en  nagenoeg 
1100  inw.,  die  in  veeteelt,  scheepvaart  en  handel  in  boter  en  kaas 
hnn  bestaan  vinden  en  onder  welke  480  llerv.  ,  570  Doopsjy.  en  40ri.K. 
De  llerv.  ,  die  bier  eene  {]^rootc  kerk ,  voorzien  van  eenen  spitsen 
toren,  hebben,  behooren  lot  de  {yem.  jikkruvi-en-Tvrhome.  De 
Doopsjrez.  hebben  hier  in  1836  eene  sehoone  en  groole  nieuwe  kerk 
gebouwd,  die  door  éénen  predikant  bediend  wordt.  Be  R.  K*  worden 
tnt  de  statie  Tan  Semnnm  gerekend. 

Tot  dit  dorp  behooren  de  btuirt  Henshnïsen  benevens  de  gehuchten 
Leenhnis,  Meskewier  ,  de  Oude  rn  Nieuwe  Schouwen  Weer- 
hnis.  Vroeger  vond  men  hier,  bchahe  het  klooster  Aalsum ,  de  slo- 
ten .  Abbema,  Galama,  l^lcskf-.  Mctsda-  of  Metsinjyaw ipr 
en  Sikkema,  die  leg'en\\ oord ijj  niel  nictr  beslaan.  Thans  zijn  hier 
1  dorpsseliool  met  155  leerlingen,  3  scbcepstinnnerwerven  ,  2  grofsme- 
derijen en  1  leerlooijcrij.  Van  de  branderijen ,  die  bier  Toorhecn  ge- 
Tonden  werden ,  zyn  er  echter  tbans  \^eeiït  meer  aanwezig.  jMt 
dorp  heeft  eene  jaarmarkt ,  die  den  eersten  Dingsdag  in  Augustus 
gehouden  wordt. 

Akkrim  is  de  {i^oboorteplaals  van  den  wis- en  frmpcsknndigen  JoBAMim 
Ao;uoMrs  .  in  1563  als  Hoofilcrrnar  Ip  Razcl  ovorlcdrn.     Walke  Sierkse!» 
%an  AkkniM,  wordt  geteld  onder  de   hoprseliappen  van  Zevenwolden  ,  . 
die  op  d«'n  Ü2  July  1199  bij  Kropswohh*  in  rh?  provincie  Groningen, 
in  den  slag  tegen  den  Saksiscben  ridder  Eo^ ,  sueaveldcn. 

AKKRUM.EN-TERHORNE,  kerk.  gem. ,  proT.  Frmhnd,  klase.  Tan 
Htercnreen,  ring  de  Leimmér,  Het  is  eene  combinatie,  welke 
twee  kcrkrn  heeft,  die  door  édnen  predikant  bediend  worden.  Zy  telt 
ruim  JüOxieleu. 


Digitized  by  Google 


AEK. 


71 


*  AKMAEIJP ,  by  souunijjen  Acuakup  of  Ecmakup  ,  d. ,  prov.  Friesland, 
kw.  XewenwêUmp  in  den  2.  W.  lM»ek  d«r  griet.  UtimgeroJeel,  arr.  eii 
Sn.  N.  W.  ven  Heirttimm,  kenl.  en  S  u.  Z.  W.  ven  jrfiWmm> 
S(  u.  Z.  O.  van  Sneekf.  4^  n.  N-fien      Xmuum*,  was  voorheen  vr^ 

aanzienlijk,  nn  echter  ven  kleinen  omvang bevattende  slocht<(  1$  h. 
en  110  invk'.,  die  allen  van  de  verteelt  Ipven  en  onder  welke  80  Herv. 
20  R.  K.  en  10  Doopsgf.  De  Herv.  behoorcn  lot  de  jyem.  Terkaple^ 
en-^kmartjp,  de  II.  K.  tot  de  statie  van  Heereuveenj  de  Doopsg[.  tol 
de  Qcm.  Terhorne.  Yan  de  kerk  bestaat  hier  niets  meer ,  dan  dc 
toren.  Vroeger  stond  hier  de  sterke  stins  Galama  j  thoiis  ziel  mcu 
«rno^  een  end  Kerkhof  van.  St.  Jansga. 

AKODA  ,  d.  en  laetory  op  de  Kmt  van  Oitinea,   Zie  AiMtBA, 
AkOLINGAN ,  st.  in  Oost-Iadtê ,  in  het  zuiden  van  hei  SmMbudiê' 
eil.  Celebes  f  aan  de  Boo[;inezen  baai.  2°      Z.  B. 
AKOOI  ,  d.  in  Zuid-Jlolland.    Zie  Ackooi. 

AKOON  ,  d.  in  Oost-Indié' ,  resid.  Amboina  j  op  de  oostknstvan  het 
eil.  A'oessa-Laottt ,  omtrent  }  mijl  van  Abobo.  Het  behoorde  vroeger  ei- 

Senlijk  onder  den  Koning  van  Amet ,  maar  slond  ouder  eeoenbijzou- 
eren  heer ,  die  van  hem  afhing ,  en  in  bet  begin  der  vorige-  cenlr 
870  liden,.  42  weerbare  mannen  en  i9  dati*s  onder  aieh  had,  iik 
1824  waren  er  18SI  Biden^,  80  leden  der  Herv.  kerk  en  ^  lehool- 
kinderen. 

AKRA  of  Akra,  stranddistr.  in  Afriln  ,  in  Opppr-Gtiincn  y  aan  de 
Goudkmt ,  O.  van  A{|onna  ,  voorheen  ecu  zeer  blocijend  rijk,  d^t  om, 
zijiipn  uitgebreiden  handel  ,  voor  een  der  rijkste  stranddistrikten  ge- 
houden M^erd.  Het  Mcrd  later  door  die  van  Aqiiambnc  ten  onder  ge— 
'bragt  en  behoort  sedert  tot  dat  rijk.  Hen  vindt  op  dexe  kust  het 
Nederlandsche fort  Crevec oen r.  De  vroeger  hier  loomoeyende  bandek 
is,  IOC  daor  bet^afsehafifea  van  den  slavenhandel,  alt  door  da  hier  ge- 
voerde oorlogen  ,  zeer  verloopen. 

AKRON  ,  stranddistr.  in  Afrika  ,  in  Opper-Gmnen ,  aan  de  Goud- 
itntt ,  W.  van  Agonna  en  O.  van  Fantijn  ,  vtaaraan  het  vroejjer  on- 
derworpen was,  met  eenen  berg,  de  Duivelsberg  genaanul.  Het 
wordt  verdeeld  in  Groot  Akroii  en  Klein  Akron,  is  zeer  vrucht- 
baar en  hceH  veel  tam  en  wild  vee ,  maar  eene  geringe  bevolking.. 
lËKr  ligt  het  Nederlandtehe  fortje  Lijd  saam  Beid. 

AKRON  (GROOT)r,  aegerrQk,  sgnde  het  noordemkste-  gedeelte  van. 
bet  stranddistr.  Ahim,  in  Opper^uinea ,  aan  de  CmuBBtat,  Hei 
ligt  landwaarts  in  en  vormt  eene  republiek. 

AKRON  (KLEIN),  negorrijk,  zijnde  het  zuidelijkste  gedcrltc  van. 
bet  stranddistr.  Akron  ,^  '\n  Opper-Guinea ,  aan  ÓAGimdkuit,  liet  ligt 
aan  zee  en  v^ordl  door  eenen  \orst  bestuurd. 

AKSIM  ,  fort  in  Afrika.    Zie  Amojii  (St.) 

AKSIH ,  stranddistTr  in  Afrika,   Zie  Anv. 

ALA ,  binnenwater  op  bet  eil.  Küamg ,  m  Oasf-fnd^,  rssidentsch.. 
jémhoiua  fytêor  voorheen  de  nagdsluikers  hnnne  vaartuigen  verb<nrgen.. 

ALA ,  Obu  Ala  of  Leala,  gespansch.  in  Oott-Jndiëj  resid.  en  eil- 
Amhoina ,  kust  Hitoe.  Het  bevat  ^  dimqpen  Céyt,  Hahoetoena^ 
Libbalehoe,  Waissela-a  en  T,nyn. 

AIjABAN  .  frewoonlijk  het  IiA>üscuAP  va!«  de  vii-n  kottv's  gchecten  , 
distrikl  in  Oost-Jndiè' ,  op  het  «S'imf/rt.tc^e  eil.  Stnnafm ,  inde  Memmif 
kahauxche  Bovenlanden,    Het  grenst  ten  N.  aan  de  Rana  Lima 
'Poeloe,  of  hetii andschap  der  vij  ftig  kotta*s,ten  Z. aan 
bet  distrikt  L  i  nt  o  u  w ,  heeft  ten  W.  den  bci*^'  Goenoeng  Sago, 


Digitized  by  Google 


4 


72  A  L  A. 

en  ten  O.  de  berjfketen,  diè  de  grensen  der  Nedeil.  beall'iBgen  epde 
knst  win  Samatra  uitmaken.  De  Riv.  S  i  u  a  m an g  dooratroomt 
liet  Tan  het  N.  ntór  het  Z.  Het  bevat  de  vier  groole  dorpen  of 
kampongs  A  lab  an  ,  Ampalo,  Gadoey,  cn  Tabieantingie, 
benevens  hel  fort  Raal  f.  Het  dislrikt  telt  8000  tot  9000  inw. , 
•welke  frroolendeels  tot  de  wechabitische  sccte  der  Mahomcdanen  be- 
hooren  ,  rn  lot  1832  onder  bet  bestuur  der  Padres  stonden.  Na 
de  nederlüüjj  der  Padrcs  van  Lintouw  in  dat  jaar,  heeft  lich 
het  opperhoofd  der  Viaa  kotta's  aan  het  Nederl.  Gouvernement  onder- 
worpen. 

ALABAN ,  kampong  of  dorp  in  bovengemeld  diitnkt ,  waar  de 
de  Toewankoc,  of  het  Opperhoofd  der  Fier  kotla's  zijn  verblijf  houdt. 

A  LA  BONNE  IIEURE,  indigoplant.  in  N ederlaudsch  Gutana ,  kol. 
Suriname ,  aan  den  linker  oever  der  Beneden  Comniewijne  ,  tusseheo 
Zoelen  benedenwaarts  cn  Gecrlruidenberg  bovenwaarU,  ruim  i  u. 
Z.  van  het  fort  Amsterdam  j  500  akk.  groot ,  met  47  slaven.  DeNegers 
noemed  deze  plant.  SHAaADOBKOS. 

ALACCA,  herg  in  Ooie-liufö*,  resid.  jÉmbema,  op  het  eil.  Oma, 
tl  m.  van  Behoemoni.  De  vroeger  hier  omstreeks  wonende  eilandeis 
leefden  voorheen  xeer  verstrooid  in  bet  gebergte,  bij  huisgezinnen  van 
10  of  20  te  zamen  ;  toen  de  Porlu{][07cn  hier  geland  waren  ,  schaar- 
den zij  zich  langzamerhand  nader  bijeen,  vereenigden  zich  later  niet 
Rihoemoni  tot  een  dorpje,  en  namen  eindelijk  hunne  toevlugt  lot 
dezen  sterken  berg ,  w  aar  de  Portugezen  hen  belegerden  en  ten  laatste 
overwonnen.  Na  bel  verdryven  van  dat  volk ,  onder  onae  magt  geraakt 
synde,  zag  de  Gonvernenr  Generaal  vam  Dukkr,  in  1o57 ,  sick 
genoodsaakt  hen  insgelijks  te  belegeren ,  zonder  hen  te  kunnen  over^ 
"U innen  ,  hoewel  zij  zich  later  aan  hem  overgaven. 

ALANG ,  d.  in  Oost-Indië ,  resid.  en  eil.  Amboinaj  op  de  kust 
llitoe,  i  m.  O.  van  Tapi  ,  \  m.  W.  van  Lilibry  ,  aan  de  riv.  Sey- 
pele  ,  op  een  aangenaam  slrand.  Het  is  een  jjronld.  ,  dal  zich  Iraai  lang» 
het  strand  uitgestrekt  \oordoet,  hoewel  het  kort  ouder  het  gebergte  ge* 
legen  is.  In  het  begin  der  vorige  eeaw  telde  men  er  1015  aiden , 
So7  weerhare  mannen  en  98  dati*s. 

ALANG  (HOEK  VAN) ,  kaap  in  Oost-ïndië,  op  het  eU.  AwStowa. 
Het  is  de  zuidwestelijke  puni  van  de  kust  iftloe,  en  ontleent  sQnen 
uaam  van  het  nabij  gelejren  d.  Alang. 

ALAON  ,  facl.  in  Oosf-Jndif'j  resid.  en  eil.  Suviatra. 

ALA  PORTE  DE  FAUQUEMOXT ,  'nh.  pvoy.'  Limhurrf.  Zie  Vilt. 

ALARDESKIN ï SKERKE ,  was  volgens  een  oud  handschrift  der 
Utrechtsclie  kerk ,  een  d.  in  Walcheren  j  onder  hetwelk  de  naburige  kapel 
van  Brigdamme  van  onds  behoorde. 

ALASS ,  AuAs  of  Stbaat  vak  Aias,  seeengte  in  den  GrwOm  Ad- 
alischm  Archipel  j  lusschen  de  eil.  Sal>awa  en  Lomhoc  ,  ten  O.  van 
Java.  Zij  isl7m.  lang,  op  het  naauwsle  2  m.  en  op  het  wijdste  8  ra. 
broed.  De  oevers  zyn  met  dorpen  bezet,  waar  men  veilig  landen  kan. 
Het  midden  lirrt  op  8°  50'  Z.  B.  en  114°  10'  O.  L. 

ALAYE,  riv.  in  Oott-Jndiè',  resid.  Amboina,  op  de  noordkust  van 
het  eil.  Ceram. 

ALBADA,  voorm.  stins,  prov.  FrMtmd,  kw.  Oatteryoo ,  griet. 
Tieljerksieradeel ,  onder  Garijp. 

ALBADA  of  DovxA ,  voorm.  stins,  prov.  Frietland ,  kw.  Ootttt* 
goo,  friet.  Rauwerderkem  f  onder  Poppingatider.  Het  geslacht  van  Alba- 
DA ,  hier  voorheen  geaeten ,  was  eigenlyk  Gaiaha  ,  heÜiende  destyds ,  na 


uiyiü^uü  Google 


X  L  B 


75 


«tfeer  éea  naam  van  Hulhiga  aangenomm  te  hebben>xidi  doer  hu- 
wdijk  T€ieeiii{j[d  mei  bet  geslacht  Auada,  en  in  het  vervuld^ 
naam  gevoerd ,  waardoor  vele  schooiie  erfenissen  aan  dit  huis  Lwamcii* 

Hette  ,  dc  zoon  van  Botto  Gales  IIesmnoa  ,  >»as  onder  den  naam  van 
Albada  ,  stichter  \iin  de  prebende  of  het  leen  van  Poppingawicr  ;  hy 
stierf  op  DouaiA-SFATE  in  lo07.  Hette  van  iVLB,u),v,  die  op  Douia- , 
vroeger  Albada-stiks  woonde ,  was  in  het  laatste  der  Spaansche  re- 
gering *s  Koning»  Grietman  in  Bauwerderfaem:  maar  weed,  by  de  ver- 
andering der  tijden  ,  n  cbannen » en  stierf  in  iMiUingscfaap  te  Steenwyk 
in  1^87. 

ALBADA  of  Yrijbvbg,  voornn.  stins  prov.  Frieilattd^  kw*  Wntet' 
00  ,  griet.  Jf^  ymbritsemdec! ,  in  liet  d.  Goin^a. 

ALnARTSHOLTJE  ,  voorin,  meertje  in  Viercrderdüigspil  j  prov» 
Drenthe.  Het  is  ,  ten  jycvolrre  van  het  vergraven  van  het  veen  ,  reeds  sedert 
ongeveer  eenc  eenw  ,  nicL  uieer  aanwezig  j  zoudat  liet  slechts  bij  enkelen 
nog  maar  hij  overlevering  bekend  is,  wei-  eu  bouwland  heeH  het  grooteik» 
deels  vervangen  ,  hoewd  een  gedeelte  nog  eenige  sponturf  opusvert» 

ALBEECK  ,  buurt ,  prov.  JLimbur^.    Taq  Aalbick. 

ALBËllGEN  of  Aaibergen  ,  geh.  in  Twenthe,  prov.  Overijstelf  am. 
en  1^  u.  N.  O.  van  Almelo  j  kant.  en  2  n.  Z.  W.  yan  Ootmanumy 
gem.  en  i  u.  Z.  van  Tulhergen  ^  op  den  weor  van  üotrnarsnm  naar 
Almelo.  Er  is  hier  1  R.  K.  statie,  die  tot  liet  aart.spr.  van  Twentlie 
behoort,  en  ruim  900  zielen  telt.  De  kerk  wordt  door  eenen  Pastoor 
bediend.  Vroeger  stond  hier  een  klooster  vau  Reguliere  Kanoniken, 
aan  den  H.  Augustinns  toegew  ijd ,  dat  ondergeschikt  was  aan  het 
klooster  te  Windesheim.  na  de  Kerkhervorming  door  *s  lands  Staten 
in  beslag  genomen  zijnde  ,  werd  het  later  met  de  goederen  vanhetgewe» 
sen  klooster  S  ihke  l  o  duor  eenm  afzonderlijken  Rentmeester  bestutirdt* 

ALBERS  ,  d.  in  den  yflblasserteaard.    Zie  Alblas  (Old-). 

ALBERTSBËKG,  oud  adell.  huis,  prov.  J^oordrJioUand.  Zie 
Aalbertsberg. 

ALBliMAiVA  of  Albiniaka  ,  voorm.  wapenhuis  of  volgens  anderen  een 
koreomagazijn  der  hier  te  lande  gevestigde  Romeinen,  vermocdeiyk  tor 
plaatse ,  waar  na  het  dorp  Amm ,  in  Rijnland ,  [gevonden  wordt.  Zie 
voorts  dat  woord., 

ALBION,  houtgrond  in  JYederlandteh  Gutanaf  kol.  Suriname,  aan. 
den  regtcroever  der  Boven-Saramaca ,  lusscben  VV  illemstad  benedenwaarts 
en  Vier  llendrikken  bovenwaarts  j  1000  akk.  groot,  met  16  slaven. 

ALBLAS,  bnitenpuldertje  in  de  hoopyc  heerl.  van  de  Z  wal  uwe  j 
prov.  Noord-hrahand  j  arr.  Breda  f  kant.  Zevenbergen  j  distr.  Prxn- 
seiihage,  gem.  JJooye-en-Lage-Zwaluwe;  grout  omtrent  9  buud., 
50      roed.  . 

ALBLAS ,  riv. ,  prov.  Zmd^olland,  die  te  midden  van  den 
hhusêrwaard  bestaat ,  onder  den  naam  van  GaAAvmoon ,  voorby  Md- 
lenaarsgraaf  en  Bleskensgraaf  wcstw  aarts  loopt ,  voorts ,  den  naam  van 

Alblas  aannemende,  in  de/,«'lfdc  rifjlinjy,  langs  Alblas  en  Alldasserdam 
vliet,  en  bij  het  laatslgeinehlf  d.  in  de  Merwede  vall.  Hetsehijnt  Moeger 
eene  jrroole  en  diepe  kil  geweest  Ie /iju  .  en  is  mogelijk  Ier  plaatse  ,  waar 
zij  de  Graafstroom  beet  ,  eene  gegra\cnc  \aai  t  ,  die  tot  uilwatering  van  de 
daar  aanpalende  landen  is  aangelegd.  Hen  vindt  van  den  Aiilas  reeds  ge^ 
wag  gemaakt  in  eenen  brief  van  Keiser  Hbnduil  IV ,  van  het  jaar 
1C64 ,  waariiy  eenige  goederen ,  welke  men  het  Graafichap  van  llol- 
land  had  a%enomcn|  wedergegeven  worden. 


Digitized  by  Google 


A  L  B . 


ALBLAS  (ODDlr  of  Aibim  , 
Zuid'HoUaud ,  arr.  iforinchem^  kant.  Sltedrecht  (8ni.  k.  ,5.  t.  d.)y 
palende  ten  N.  aan  Nieaw-Lekkerland ,  ten  O.  aan  Bieskensgraaf  eik 

wijngaarden,  ten  Z.  aan  Papendreelit   en  ten  W.  aan  All>lnsserd;jm. 
Deio  irrm.    Hordt  door  den   Allilas  van  het  O.  naar  hel  W .  in  om- 
irenl  twee  gelijke  deelen  jjcschciden  ,  bevat  het  d.  Al  hl  as,  de  huurt 
K.  oo  i  w  ij  k  en  ccuige  verspreid  liggende  woningen,  beslaat  13-j8  buud., 
'96     roed.,  68  ¥.  elt.  gronds ,  en  telt  117     ,  800"  inw.,  die  meest 
in  vee'  en  benoipteelt  hnn  bestaan  vinden ,  en  voorts  1  korenmolen* 
kebbcn.  Zij  is  eene  heerl.,  thans  in  eigendom  bezeten  wordende  door 
den  Wel-£d»  Heer  Abraham  Blussé^  Walergraaf  in  het  nieuwe  water- 
graafsehap  van  den  Ncderwaard ,  te  Dordi*eeht. 

Het  d.  Oud-Alblas  ,  ligt  aan  den  Alblas  5^  u.  W.  ten  N.  van  Go- 
rinehem  ,  2^  n.  N.   W.  van   Siiedrecht ,  4  u.  Z.  O.  van  Rolli  rdain- 
tn  4  u.  Z.  van  (jon<la.    De  meeste  oudheidkundigen  denken ,  dat  ai- 
bier  ,  bet  Tarlae  of  Tablas,  dat  op  de  reiskaart  van  PBcniiiGER  in  de- 
laagste  oorden  van  Batavia  geplaatst  wordt ,  moet  gesodit  worden 
lekcr  gaat  het,  dat  te  Alblas  overblQiselen  ontdekt  xgn  van  den  heir- 
weg  die  van   F  l  en  turn  twaalf  dnisend  sebreden  toi  aan  Tèèlke  of 
'TAaiAS  doorlie{)-  Reeds  in  1064  vindt  men  van  dit  d.  gewag  gemaakt  ,  in 
eenen  open  brief  van  Keizer  ll<'n(lrlk  IV  ,  en  ook  verscheiden  malen  hij 
Melis  Stoke.  Alblas  heeft  eene  llerv.  kerk  met  eenen  vierkanten  toren 
cn  eene  la^jo  sjiils  ,  deze  was  vóór  de  llervorniing  injjelijfd  in  het  kapittel 
-van   St.  Mariakcrk   te    Ütrceht ,  en  de    Pastoor    werd   door  den 
Deken  of  den  Proost  van  die  kerk  aangesteld.  Tevens  wat  er  een 
Onderpastoor  en  eene  vicarQ  der  H.  Maagd.    De  gem.  behoort  tot  de* 
klass.  van  Dordrecht,  ring  van  Sliedrevhf ,  cn  wordt  door  eenen  Pre- 
dikant bediend,  die  op  collatie  van  den  Amhaehtshecr  beroepen  wordt» 
De  11.  K.  ingezetenen  hehooren  tot  de  statie  van  Bêrdrêcht, 

Het  Mapcn  van  Oüd-Alblas  bestaat  uil  vijf  ruiten. 

ALBLASSERDAM  ,  gem.  in  den  Alhlnsser^mard j  prov.  Zuid-IIol^ 
land,  arr.  Gorindiejn ,  kant.  Siiedrecht  (8.  ni.  k.,  b.  s.  d.),  palende 
N.  aan  Nicuw-Lekkcrland  ,  O.  aan  Oud-Alblas  ,  Z.  aan  de  Merwede  en 
het  BnHenland  van  Papendrecht  en  W.  aan  de  Merwede.  Zij  hestaai 
uit  dé  polders:  Blok  weer,  Kortland,  ICindLenpolder, 
Cortgeen.  Huigenbil,  Scharlaken,  Rapenburg  en  Nieuwland, 
herat  het  d.  A Ih las scrdam  en  eenige  verstrooid  liggende  hnisen  waar> 
onder  K  i  n  d  e rd  1} k  en  het  huis  S  o  n  b  u  r  g  ,  ook  onder  den  naam  van 
•het  11  of  te  Souburg  bekend.  Het  vroeger  hiertoe  behoord  heb- 
bende eil.  Donkersloot,  wordt  nu  tot  de  geni.  Ridderkerk  gerekend,, 
ipaar  is  aardpliglig  aan  den  Atblasseruaard,  De  gem.  ALBLA.ssERnA]i 
beslaat  9S6  bund.  6  v.  foed.  86  v.  eil.  nonds ,  en  heeft  S33  b.  y 
'4  scheepmi^eryen  ,  4  smederyen ,  1  steenbakkerij ,  1  korenmolen , 
2  gnitter^jen ,  5  tonwslagerïjen  en  mim  1600  inw. ,  die  meest  in  het 
bouwen  van  voorname  sceschepen .  alsmede  in  dgkwcrk ,  handel  , 
zeevaart ,  bet  maken  van  hoepels  ,  de  vee- ,  koom-  en  henniptcelt  hun 
bestaan  vinden. 

Ai.ni.ASSF.RnAM  ,  is  cene  heerlijkheid,  thans  in  eigendom  bezeten  door 
den  W.  K.  lieer  C.  A.  RuktE  ,  lloogdijkhcemraad  van  den  Alblasser- 
waard ,  Waterheemraad  van  de  Graaf  en  Alblas ,  Sekrclaris  en  Ont- 
Tanger  te  AuLASSBaDia ,  M.  P.  Rukbb  en  J.  M.  Hesfst. 

Bet  d.  ALiLASsninAH ,  een  der  aanxieniykste  in  den  geheelen  jiU 
hlasserxraard  ;  niet  slecbts  door  het  groot  aantal  buixen,  ma»r  ook  de 
fraaiheid  der  gebouwen,  ligt  ruim  6  a.  AV.  ten  M.  van  Gorinchem  , 


Digitized  by  Google 


n.  N.  W.  van  Bliedrccht,  3  ii.  Z.  Q.  van  Roltcrdara  cn  4  o. 
Z.  Taii  Goada ,  ÜV  W  W  N.  B.  SS*  19'  87''  O.  L.  van  hel  eil.  Ferm. 
Bet  ontieent  lijnen  naam  naar  den  dam ,  traarmede  de  Alblas  hier  is- 

toegedarad ,  heeft  ecne  goede  haven  en  slai»  ^  waardoor  dat  riviertje  in 
de  Merwede  nitwatert ;  bij  dexe  slnis  staat  het  gcniecnelandshuis  van> 
Watergraaf  en  Waterheem  rn  den  van  do  Graaf  en  Alblas  in  den  Nederwaartl. 
De  kerk  van  Ar-BLASSKnnxM  hccfl  voorheen  Ic  Blok  weer  fi^eslnan ,. 
maar  toen  dit  door  de  overstrooniing  van  de  Merwedc  onder  ^\ater 
was  gezel ,  werd  de  tegenwoordige  ,  die  van  ecnen  toren  met  cenc  acht- 
kante spits  Toonien  is,  htnnendijks  ,  nietver -vanden  AHdas  (j^ehoowd. 
yéÓT  de  Hervonnin{]f  werd  de  Pastoor  deser  kerk ,  door  den  Deken  Ttat 
<le  Mariakerk  te  ütrecht  aangestdd.  Kr  was  toen  een  altaar  taiii 
de  1f.  Maria  Macoalbra  en  van  den  II.  Geest ,  hSj  welk  laatste  eene 
vikarij  geslieht  wns  .  welke  mede  door  dien  Deken  moest  verfjeven  wor- 
den. Thans  is  flcze  kerk  in  gebruik  hij  de  Ilerv.  geni.  ,  welke  tol 
de  klass.  Min  Dordrecht ,  ring  van  Slicdrecht ,  behoort,  ongeveer  1600 
zielen  lelt  en  door  eenen  Predikant  bediend  wordt ,  die  by  agreatie  >an 
den  Ambachtsheer  beroepen  wordt.  De  R  K.  ,  die  hier  wonen ,  be- 
hooren  tot  de  statie  van  JPoTtlfecht, 

Er  wordt  hier  jaaiiyks  eene  Trije  paardenmarkt  gehouden ,  en  er 
is  hier  een  distributiekantoor  Toor  de  brieven. 

Het  wapen  van  Alblassbbdah  is  een  gedeeld  schild  ,  dc  eene  helft  va» 
keel  (rood) ,  de  tweede  van  goud  ,  beladeo  met  eenen  leeuw  alterne- 
rende van  hel  eene  stuk  in  het  andere. 

ALBLASSEBWA  ARI)  ,  bedijking  en  lioojrbecnjraadsehap  ,  prov. 
Zuid-I/olland  f  arr.  Gurinchem  ^  IS.  door  de  Lek,  die  deze  landstreek 
Tan  den  Krimpenerwaard  scheidt ,  O.  door  de  landen  van  Yianen  en 
Arkel,  Z.  en  w.  door  de  Blerwede  bepaald.  Hij  ontleent  zijnen  naam 
van  de  rivier  den  Alblas,  die  erdoorheen  stroomt,  beslaat  23,505 
bund.  ,  07  v.  roed. ,  10  v.  dl* ,  en  wordt  verdeeld  in  den  Overwaard 
en  den  Nederwnard,  waarin  dc  volgende  gem.  gelegen  zijn ;  in  den 
Overwaard:  Hard  i  n.weld  ,  Grooi  Aniniers,  N  icn  wpoort,  Lan- 
gerak,  Ameide,  Tienho^en,  3leerkerk,  Noordcloos-cn-Over- 
Slingeland,  Ond-en-N  i  euw-Gondriaan  ,  Otloland,  Nedcr- 
61ingeland,  Peursum,  Giessen-Nienwkerk-cn-Moesenbroek^ 
en  ^dat  gedeelte  van  de  «em.  Hoog-Blokland,  dat  de  Beempt 
genoemd  Mordt ;  in  den  Nedcrwaard:  Giessendam- en-Giessen- 
Oudekerk.  Slied  recht- en-Naald  m  ij  k  ,  Papcndrechl,  Ond-Al- 
bias,  A  Iblas.serdani ,  N  ienw-Lekkerland,  Streefkerk,  Mole- 
'naarsgraaf,  Bleskensgraa f .  Branduijk- en  -  Gijbenland  ,  Hof- 
wegen ,  W  ij  ngaar  den-en-K  ui  gbroek  en  IS  ed  er- Blokland  ,  be- 
slaande alzoo  het  geheelckant  .  Sh' vd recht ,  en  een  gedeelte  van  het  kant. 
•  Gminehem ,  en  daarin  20,000  inw.  ,  onder  welke  byna  19,000  Hcrv., 
uitmakende  30  kerkel.  gem.,  met  even  loovele  kerken,  die  door 
30  Predikanten  bediend  worde»-;  ook  is  in  dexebedgking  nog  eene  Rem. 
kerk,  maar  de  andere  gezindheden  hebben  ergecne;  voorts  heeft  men 
erllSmont-  en  korenmolens,  8  grntterijen,  1  lioiil-zaagmolen ,  1  olie- 
molen .  2  steenbakkerijen  ,  5  leerlooijerijen  en  11  scheepslimmerwerven, 
alsmrdc  ern  groot  .i.intal  wind-watermolens. 

Bij  dc  errsle  bedijking  van  dezen  vaard  was  hij  zoo  gniot  niet, 
daar  do  landen  van  Hardinxveld  mei  G  i  essen- Ni  en  \v  kerk  ,  ten 
Z.  O.  en  die  van  Papcndrechl,  Alblas,  Alblasserdam  cn 
Nienw-Lekkerland  tenW.  op  zich  zdven  bedykt  waren.  Be  vroegste 
handvest ,  die  wegens  het  dykregt  descr  landen  gevonden  wordt ,  gaf 


Digitized  by  Google 


76 


ALB. 


Graaf  Floeis  Y.  ,  iu  bet  jaar  1277.  UH  dH  stuk  Mttkt  cv^nM^el 
niei,  dat  de  bedijking  toen  eerst  is  aangevangen,  «angeiien  daarin 

niet  van  hot  aanlrg[{jen  ,  maar  van  liet  schout  en  der  dijken  gfesprokpn 
wordt.  Men  kan  er  <:venA\(^l  duidelijk  uit  zien,  dat  de  boven jjemelde 
landen  toen  no{T  buiten  den  omtrek  van  den  dijk  gelegen  waren. 
J)eze  waard  sebijnt  toen  der  tijd  nog  niet  zijnen  tcgenwoordigcn  naam 
te  hebben  gedragen  ,  waut  in  de  genoemde  bandvest  wordt  by  de 
JjimvK  TOBscaBK  nnf  Lek  w  ma  Bork  genoemd ,  terwQl  AuancBT  yab 
BEuaaBH ,  in  eene  handvett ,  waarby  b^} »  ten  jare  lS6tt,  aan  eenige 
Ueeren  van  den  Overwaard  Tergunning  verbsent,  om  hunWatenchap 
in  de  Lek  te  brengen  ^  van  de  Lakoen  tvsschen  de  Lek.  es  de  Mebwb 
spreekt ,  en  in  latere  brieven  ,  die  deze  landen  betreffen  ,  dezen  waard 
altijd  dicnzelfden  naam  geeft.  Men  kan  hieruit  evenwel  niet  luct  ze- 
kerheid opiuakt  u  ,  dal  dit  toen  dc  algenieene  naam  van  deze  land- 
streek was,  uiaar  wel,  dat  men  daardoor  heefl  willen  aanduiden,  waar 
dcM  landen  ^  van  welke  men  in  de  handvest  iprak ,  gi^legen^waien^ 
vaster  gaat  bet ,  dat  de  naam  van  AiBLAssnvrAAan  niet  eer  in  gebrdk 
geraakt  is  ,  dan  nadat  de  landen  van  Alblas  in  de  bedijking  gcbragfc 
zyn ,  en  dit  gelooH  mm  algemeen,  in  1565.  te  hebben  plaats  gehad; 
Na  dien  tijd  viudt  men  in  eene  haudvcst  door  Hertog  WuLUtl  VAE 
BsuEnEN  den  naam  van  Alblasserwaajrd  vermeld. 

Het  land  in  dezen  waard  ligt  omtrent  1  el.  7  patra  onder 
A.  P.  en  dus  ongeuieeu  laag,  waarom  zy  ook  wel  de  Lage  Waabb 
genoemd  wordt,  vele  landerijen  xijn  er ,  die  naauwiyks  een  voet  boo> 
ger  dan  het  polderwater  bggen  ;  zoodat  de  polders  gedurig  door  kraeht 
van  watermolens,  die  op  de  waterschappen  uitmalen  ,  moeten  drosg- 
gehonden  en  het  water,  door  4e  sluizen  .  die  in  den  dyk  liggen,  w^ 
gevoerd  worden.  Men  vindt  er  weinig  boiiMland  ,  maar  meest  wei-  en 
hooiland  ,  en  ook  Veel  willige  bout ,  tot  vervaardiging  van  hoepels  ea 
rijsmatcrialen. 

Om  de  ongemeene  laagte  dezer  landen  ,  moeten  zij  door  zeer  zware 
dijken  beschermd  worden  tegen  de  overstroomingen  van  de  Lek  en  de  Mer* 
wede.De  voornaamste  deser  dijken  xyn  deHoogediJk,  ook  de  H  erwe* 
dedijk  genoemd, deLekdij k,  de Dtefdy  k,  deSouwendykcnde 
Baxeldijk.  (Zie  deze  dijken  op  Imnne  bijzondere  art.)  Zij  omvatten 
tevens  de  v^f  Ueeren  landen  ,  zijnde  de  landen  van  Arkel,  Viaaen, 
Hageslein  ,  Everdingcn  en  Leerdam  ,  cn  staan  in  vele  opzigten  onder 
eene  gemecnc  dijkschouw  en  keuring  ,  maar  zijn  weder  in  andere  op- 
zigten onder  het  bestuur  van  verscheidene  dijkgraaf-  of  hoogheemraad- 
schappen, liet  Dijkgraaf-  en  Ilooglteenmiudiciiap  van  den  yilblamr^ 
waard  beeft  zijnen  oorsprong  in  de  meergemelde  handvest  van  Graaf 
FioBis  y.  In  dit  stuk  noemt  hij  degenen  ,  die  het  bestuur  zouden  heb* 
ben,  hetwdk  trnrnwoordig  door  den  Dykgraaf uitgeoefend  wordt ,  den 
Baebauwer  of  Bezorger  der  dijken,  en  stelt  henevens  hem  13  Heemra- 
den aan  ,  van  Molkc  ,  volgens  de  toen  beslaande  bepalingen,  acht  uit  Znid- 
lioUand  ,  t^  cc  uit  de  landen  van  den  lieer  vajc  IIerlaar  ,  een  nit  het  land 
van  Jan  van  Akkel  ,  een  uit  het  land  van  Hcig  Botter  ,  en  een  uit  het  land 
van  Gysdrecht  vax  LAncEHAK.  moeien  genomen  worden.  In  eene  handvest 
van  ALBnEcnr  vav  BBijEBEn  ,  gegeven  in  het  jaar  157ü,  rakende  het 
dijkregt ,  spreekt  hij  van  den  Dijkgraaf ,  als  reeds  hy  dien  titdhekend. 
MiimutAAii  VAK  OosTEitauK  en  Filim  11,  verminderden  in  hunne  hand* 
vest  van  het  jaar  1483,  hét  getal  op  8  Heemraden  nit  Zuid-Holland, 
van  welke  drie  moesten  wonen  in  de  stad  Dordrecht  cn  '6  iiinncn  den 
Waard  zeiven.    In  het  jaar  1661  hebben  de  Staten  van  Holland  ca 


Digitized  by  Google 


INsi-Frieslaiid  eeae  brcede  tchikkiiifr  geiiiaakt,Tdgent  welkie  de  Albla 
ftte-rw  aard ,  met  opiigi  tot  het  dykrcjft  moest  bestaurd  >%onleii ,  en  dese 

dient  nog  tot  een  rigtsnoor  voor  liet  dijlvgraaf-  en  hooijhceniraadsrhap. 
Hierin  laslen  en  bevelen  zij  ,  onder  anderen  ,  dat  de  regering  en  bedic- 
T!Jn|r  van  den  A  l  h  1  a  s  s  e  r  w  a  a  r  d  ,  voorlaan  ,  als  van  ouden  herkomen , 
bestuurd  en  waargenomen  zal  worden  door  den  Dijkgraaf  en  13  Uoog- 
heemraden  met  eenen  Penningmeester.  De  Dijkgraaf  mag  in  den 
niuird  niet  minder  dan  SN)  morg.  (mim  16  bund.)^  en  de  Heemraden 
ieder  niet  minder  dan  12  morg.  ^ongeveer  10  bund.)  land  gegoed 
synj  w^k  laatste,  by  nadere  resolutie  van  de  Staten,  mede  ten  aan- 
dien van  den  Pcnnintymeestcr  of  Sckretaris  is  vastgesteld  ,  en  dat  hij 
voor  het  aanvaarden  van  zijn  nnibt  den  ouderdom  van  S4  jaren  moet 
bereikt  hebben.  Dijkgraaf  en  Hoogheemraden  van  den  Alblasserwaard 
hebben  het  bestuur  en  gezag  over  den  waard  en  over  den  dijk  onder 
hun  distrikt ,  dat  van  de  SchcUuincrsloot  aan  de  Merwezijdc  begint  cu 
nederwaarts  gaat  tot  aan  de  Lek  en  Tan  daar  opwaarts  tot  aan  de 
shiisen  boven  Ameide ;  aUmede  over  den  Soawen-  en  Basel-dyken  tot 
aan  de  paal  tnssehen  de  scheiding  van  den  Alblasserwaard  en  het  Land 
Tan  Arkel. 

Het  collegic  van  Dijkgraaf  en  Hoo[»'heemraden  van  den  Alblasser- 
waard heeft,  met  de  coUejTlen  van  Iloofjhecmraden  van  de  Vijfhecren- 
landen  boven  de  Souwen  ,  een  gemeen  bestuur  over  den  Diefdijk.  Hi  r 
hebben  die  van  den  Alblasserwaard  een  gemeenelandshuis ,  dat 
onder  den  naam  van  het  Dordreehtsehe  huis  bekend  staat.  In 
den  Overwaard  is  niet  meer  dan  een  waterschap  en  koUegiedaar^ 
over,  het  Waterschap  van  den  Overwaaril  genoemd, maar 
in  den  Nederwaard  zijn  twee  waterschappen ,  het  Waterschap 
van  de  Graaf  en  Aiblas  en  het  Nieuwe  Waterschap 
die  ieder  hun  collegic  hebben. 

In  1818  werd  in  den  Alblasserwaard  van  Gorinchem  af  lot  aan 
Steeuenhuek,  het  zoogenaamde  Steencnhoeksche  kanaal  aangelegd, 
synde  een  verlengsel  van  de  rivier  de  Linge ,  en  dienende  tot  uitwa-- 
tering  van  de  landen  tusschen  de  Waal  en  den  Neder-Rijn ,  van  boven 
af  tot  aan  den  Alblasserwaard  toe. 

Met  welk  eene  zorgvuldigheid  men  reeds  van  oude  tijden  hier  getracht 
heeil  den  ALiLASSiawAAao  te  behouden  tegen  het  water ,  door  het  aan-  • 
leggen  van  zware  dijken  ,  en  het  bestuur  der  waterschappen  ,  zijn  er 
evenwel   weinige  ,   zoo  al   eenijre ,   landstreken   in  Holland  ,  die  zoo 
veel  door  overstroonilnjjcn  geleden  hebben,  als  de/e  waard.  Dit  onheil,- 
ontstaat  uit  meer  dan  eene  oorzaak.    Onder  de  voornaamste  is  het 
doorbreken  van  het  water  in  den  Boven-  en  Neder-Betuve ,  wanneer 
bet  tegen  den  Diefdyk  aankomt ,  en  desen  voor  zijn  geweld  doet  swiehten 
of  overloopen.  Het  zwellen  der  rivieren  door  den  iwaren  regen  en  het 
smelten  van  de  sneeuw  is  alleen  in  staat  om  het  aftomende  opper- 
water   lot  boven  aan  de  dijken  te  voeren  en  ze  door  zijne  kracht  te 
doen  bezwijken  ,  voornamelijk  wanneer  de  dijken  op  geen  vasten  grond 
liggen  ,  hetgeen  in  deze  lage  landen  somtijds  onvermijdelijk  is.  Eene 
andere  oorzaak  der  overstroomingen  in  den  Alblassc  r  waard  is  het 
kroppen  van  het  ys  in  de  rivieren  ,  dat  in  weinig  tijds  eenen  geheelen 
ijsdam  maakt ,  waatdoor  de  vrye  doortogt  van  het  afkomend  water 
werhindefd  wordt ,  soodat  dit  nu  eenen  nieuwen  loop  moet  ioeken  ,ditt 
onmisbaar  van  het  overstorten  en  vernielen  der  dyken  vergezeld  gaat. 
In  dezen  nood ,  den  grootstcn  van  allen ,  is  er  voor  den  Waard  ge- 
noegzaam geene  vcrligtiog  te  wachten  ^^soo  lang  de  ysdammen  niet 


(j^u^nix(fby  Google 


n  ALB. 

los  geraken  en  den  vrijen  afloop  van  hel  waler  aan  do  rivieren  «jeTPH, 
Somtijds  linefl  men  ook  zien  {yebenren  ,  dat  de  hoo{je  zeevloeden  liot 
afloopeu  van  hol  opperwaler  beleninicrcn.  Dc  overstrooniingen  ,  die 
men  hierdoor  {rdcden  heelt ,  zijn  echter  de  minste  ,  niet  alleen  in  ge- 
tal ,  uiaai-  ook  in  uitwerking ,  dew  ijl  de  natuurlijke  val  van  het  water 
•spoediger  den  graotsten  nood  doet  vermmderen.  Daar,  door  de  laagte 
\an  den  grond ,  het  ivater  niet  van  zelf  wegloopt ,  maar  geheel  moet 
uilgemalen  urorden  ,  hetwelk  dikwerf  zoo  lang  daini,  dat  men  htt 
land  in  geen  \ul  jaar  gebruiken  kan ,  brengen  de  oventroomingen 
hier  bijna  onherstelbare  seiiade  toe.  Dit  onheil  trof  dezen  waard  in 
cenen  meerderen  of  minderen  graad ,  op  de  navolgende  tijden  ;  te  welen: 
den  1  November  1470,  doordiende  hooge  vloed  het  atloopen  van  het  op- 
perwater  verhinderde ;  in  lóöi)  cn  155:^  door  dezelfde  oorzaak  3  inliioi 
door  eencn  zaïucnloop  van  dc  hooge  zeevloeden  èn  den  aandrang  van  het 
oppenrater ;  den  2S  Maart  iWi  door  inbraak  aan  de  xy  de  van  dien  Dief- 
dijk ;  in  1570;  den  11  en  13  November  1K71 ,  door  inbraak  van  den  Dlef- 
dijk  en  de  Linjrendijken  ;  in  Jannarij  1373  ,  doordykbreuken  inden  Lek- 
dijk byAmeide,  alsmede  door  het  bowijken  van  den  Diefdijk  ,  toeo 
hield  men  den  waard,  tot  betcnjyelinjT'  van  de  Spanjaarden  ,  tot  1377  ge- 
induneerd  ,  hetwelk  ecne  pestziekte  ten  jycvol[(e  bad  ;  in  Maart  159'j  , 
vermoedelijk  door  het  bezwijken  van  den  W  oiferlschcn  dijk  benedeu 
Ciuriuchcm  3  in  1U99  door  eenen  hoogcn  vloed,  die  eenc  inbreuk  ver- 
oonaakte  bij  Papendreebt  j  op  den  50  December  16S8 ,  aan  de  Her* 
wedexijde  boven  Hardinsveld  ;  op  den  90  Januarij  1663 ,  door  het 
doorbreken  van  de  Merwededijk,  bij  de  vestingwerken  van  Gorinchem; 
in  1682,  langs  de  tijde  van  den  Tielerwaard ;  den  IBFebmarij  1709, 
door  het  bezwijken  van  den  Merwededijk  aan  liel  Kromme  'gat,  be- 
neden Hardinweld  j  den  7  Fej)niarij  17!:26  ,  door  het  bezwijken  der 
Lingendijken ,  onder  Kedirbcnij  den  Deeember  1740,  door  het  in- 
breken van  den  Lekdijk  bij  Leksmond ;  den  3  Jannarij  1741,  door 
bet  bezwijken'  der  Lingendijken  bij  Leerdam  en  Kedicbemj  den  11 
Haart  1744,  door  inbraak  van  den  Lekdijk  beneden  Lektmond ;  den 
50  Januarij  1809 ,  door  het  bezwijken  der  Lingendijken  bij  Kedïehon; 
den  26  Jannarij  18S0  door  eene  dijkbr^Mik  in  den  Lekdijk  en  drie 
in  dc  Lingendijken.  In  h<'t  jaar  ldl2  had  deze  waard  eene  ramp  van 
eenen  anderen  Jiard  moeten  (bïorsfan!»;  daar  de  Gelderschen  toen  hier 
invielen  .  vele  mannen  en  eenni  jyroolen  roof  nit  dciieinende  ;  en  in  1740 
wertl  hij  door  eene  \ci*schrikkclijkc  veepest  geteisterd,  die  ö*H)l  run- 
deren wegsleepte. 

Het  wapen  van  deien  waard  bestaat  in  een  rood  sdiiki  beladen  met 
eenen  gouden  klinmienden  leenw ;  het  schild  gedekt  met  tenkea  kroon 
van  gond. 

ALBllANDS WAARD  of  Aalbra?ctswaard  ,  pold.  in  het  Land  M» 
ruiten  y  prov.  Zuid-HollniuJ ,  i\\  r.  Dorrlrerht ,  linnt.  Rnhh-rkerk  ,  gem. 
Albrau(hiraard-en-KiJvelanden ,  palende  W.  aan  de  gem.  Voortngaal , 
N.  aan  dc  gem.  Rhoon- Oud-  en-Nieuw-Pendrecht,  \V.  aan  den  pold* 
K^jvelandcn,  en  Z.  aan  de  Oude  Maas. 

ALBRANDSWAARD-  £N-K1JV£LAND£N ,  gem.  in  het  Ltutdvtm 
Putten,  prov.  Zmd^Solland,  arr.  DordfidU  ylumt,  Ridderkefk  (Bm.  k., 
Sb,  d.)  f  grenzende  W.  aan  de  gem.  Pooi*tugaal ,  N.  en  O.  aan  de 
gem.  Rhoon- Oud-en-Nicuw-Pendrecht,  en  Z.  aan  de  Oude  Maas* 

Deze  gem.  bevat  391  bund.  15  v.  roeden  45  v.  ell.  ,  meest bonw* 
land  ,  28  h.  en  rtiim  200  inw.  ,  van  welke  de  Herv.  iot  de  gem. 
I^Qiu  luyaul-en-ABrandtwaard  Miooreu,  terwyi  de  R.  K.  tot  de  statie 


Digitized  by  Google 


\7iii  Rlioon  gerekend  woiden ;  ook  gaan  de  kinderen  te  Rkoon  of  te 

iWrtiigaal  ter  school,  aangezien  in  de  geni.  zelve  daaitoe  geen  gele- 
heid is.  ALBRANDs\vA4ni)-E>-KuvELAiiDEi«  is  cene  hooge  Iin  rlijkfi.  waarvan 
thans  Ambachtsvrouw c  is  Mevr.  de  wed.  W.  U.  Dakux  van  liouj  kn 
Aj.bbaki>swaaad. 

Uetwiqpen  van  ALmumMWAAaD-EK-KuvELANDEif  bestaat  nik  vier  kvartie^ 
ren ,  waarvan  het  eerste  en  derde  witte  itchilden  zijn  ,  met  drie  roode 
hmisjes ,  tv»ee  en  een  gesteU  ,  het  tweede  en  derde  gele  schilden ,  met 
zes  blaanue blokjes,  in  twee  rijen,  drie  boven  en  drie  under ,  geschaard. 

ALBÜECÜTSB£RG ,  oud  adeU.  huis  in  Nwrdr-HoUamL  SUe  Aal- 

ALBRECHTS  VlEREiNDEEL  VAN  DEN  BOSCH,  pold.  in  Rijn- 
land.   Zie  Pulmot. 

ALBLKGli  ,  d.  en  beerlykli.  prov.  JVoord-JBruband.  Zie  Aalbubg. 

AIXKMABB  of  A|iUib»i,  oude  naam  van  A&khm.  Zie  dat  woord. 

AliDKGONDE  of  KAsma  vak  Wasr-Sovaomo ,  voo^.  kast.  op  het 
eil.  X^akhêren,  prov.  Zeekmd,  distr.,  anr.  eu  l  u.  Z.  van  MiddeU 
hurgy  kant.  en  ^  u.  N.  van  Vlisfingen,  gem.  Oott-  en  fFest'Simkitrg , 
dat  in  1780  en  1781  is  afgebroken ,  zoodat  er  thans  niets  meer  dan 
de  grondslagen  en  grachten  van  over  zijn. 

Het  was  te  voren  een  groot  gebonw  zeer  geschikt  tot  een  vor- 
slelyk  verblijf;  keizer  Maxihiliaan  heeft  er  zich,  in  1478  en  Kabel 
Y  in  l^la,  onthouden,  toen  nog  Aartshertogen  waren  en  iu 
Waleheren  kwamen,  om  er  de  lands  hulde  te  ontvangen.  Keiser 
Kabel  onthiehl  er  zi<^  ook  nog  eenen  geruimen  tijd  in. het  jaar 
nadat  hij  syne  landen  aan  zijnen  zoou  Paiups  had  afgestaan  ,  en  al- 
daar naar  eencn  jyc^eden  wind  wachtte,  om  zyne  reis  naar  Spanje  te 
ondernemen.  Ook  v\as  het  hier,  dat  bij,  den  7  September  van  dat 
zelfde  jaar  .  zijnen  brief  verleende  ,  bij  vielken  hij  hel  bestuur  van  het 
keizerrijk  aan  zijnen  broeder,  den  Roomschen  Koning  pERDiNA?iD,  opdroeg. 

Toeu  Vlissiugeu  ,  iu  het  jaar  Vó7%f  de  zijde  van  den  Prins  van 
Oranje  gckeaen  had ,  werden  op  dit  kasteel  900  Walen  gelegd ,  ten 
einde  Middelhuig  te  benaauwen.  De  Spanjaarden  soehten  daarop  een  - 
middel  om  het  te  bemagligen ,  en  verborgen  uch  te  dien  einde  in  het 
d.  West-Souburg,  waaruit  de  bezetting  hen  socht  te  VM^rijven  ;  daar 
echter  de  Spanjaarden  te  sterk  in  aantal  waren  ^  zagen  zij  zich  gc- 
d'wongen  in  het  kasteel  lenig  te  wijken  ,  dat  zij  ,  bij  gebrek  aan  bns- 
kruid  ,  ten  laatste  abuede  verlaten  mocsleu  ,  nadat  er  eeuigc  schoten 
met  grof  geschut  op  gedaan  >\aren. 

De  geleerde  FiLiPS  VAN  Ma&mx  ,  Heer  van  iS^.  jéldegonde  ydie  lich  niet 
slechts  als  staatsman  en  dichter,  maar  ook  als  godgeleerde  en  taalken- 
ner ,  osider  anderen  door  het  begin  der  overtetting  van  den  Staten-blj- 
bel ,  beroemd  heeft  g'  inaakt ,  vvas  er  eigenaar  en  bewoner  van  ,  en 
heeft  er  ,  ten  jare  l«i91  ,  da  Psalmen  uit  het  Ilebreeiiwsch  in  vloei— 
jende  Nederduitsche  \  erzen  overgebagt.  Van  hem  heeil  het  dan  ook 
den  naam  Aldegoi«id£  outlcend. 

«De  grond  waarop  het  gestaan  heeft  is  thans  een  ei|Tendoni  van  den 
W.  E.  11.  G.  Uecr  Jonkheer  Scuorek  van  de  Soubuagem  ,  Lid  van  de 
Bidderschiqi»  en  Staten  van  Zeeland  en  Ridder  der  orde  van  den  He* 
derlandsehen  Leenw,  leHidddbufg. 

ALDEiNGAARDE,  havezathe  in  Ihenthe.  Zie  OLMOAAanE. 

ALDËHAT,   verl.    plant,  iu    Nederlandsch    Guiana ,   kol.  Su- 
rmante  ,  op  den  regtcroevcr  der  Matappica ,  palen<le  Z.  aan  Lodcwijks- 
hiirg ,  en  N.  aan  dc  Kabbeskreek 5  532  akk.  groot.  De  Negers  noemea 
haar  Sïeenbeaüi. 


Digitized  by  Google 


ALD. 


ALDERAT  (LAND  VAN) ,  veil.  plant,  in  JVederlandsch  Guiamf 
lbol.  Surmamef  op  den  linkeroever  uer  Matapptca ,  iiiss(  h<>n  Vaders- 
zorg  ten  Z.  en  den  grond  Tan  Bodenburg  ten  N.  De  Megen  noe- 
men haar  PiTUEit  Saffu^'. 

ALDEllSMA  of  Alï  f.rs^a  ,  heerl.  aan  den  linkeroever  van  het  Reit- 
diep  ,  in  hel  ff^esterkwaï  tier ,  ^ro\, ,  arr.  en  2^  ii.  N.  W.  Tan  Gn- 
ningen ,  kant.  en  2  u.  N.  ion  O.  Tan  Zuiihorti,  gem.  en  ^  n. 
O.  ten  N.  Tan  SMnge,  iÏMn»  een  eigendom  Tan  den  H.  £•  H.  G.  Heer 
W.  M.  DB  Mareks  \ks  SwixoiaBH. 

ALDIiNG  AHUISEN^  oude  naam  van  AusGAnriSETr.  Zie  dat  woord. 

\LDRI\GA  ,  voorm.  adeli.  hxdi  y  in  liet  Gooreeht,  prov.  6nmM- 
gvn ,  onder  liet  d.  Haren, 

ALDKINGA  ,  \oorm.  adell.  hiiis ,  in  het  Westerkwartier  j  prov. 
Groninaen,  onder  hetd.  lYitkerk. 

ALÉËHHERE,  Amabi,  Aléeer  of  Aluii,  water,  proT.  Holland, 
N.  ged. ,  waarraè  men  b||  de  oude  schryTers  gewag  Tindt  gemaakt, 
en  dat  waarschijnlijk  een  gedeelte  Tan  het  Haarlenimermeer  uit{jc- 
maakt  heeft,  misachoen  ook  wel  dat  dit  gcheele  meer  vroeger  aldus 
gohceten  was  ,  hoewel  sommigen  willen  ,  dat  men  onder  deze  benaming 
de  Zuiderzee  Ie  verslaan  hebbe.  Keizer  Otto  I ,  schonk  aan  de 
litrechtsehe  kerk  het  regt  der  visscherij  ,  en  het  kogschnld  in  Almere  , 
lynde  dit  laatste  eene  belasting  die  zekere  vaartuigen  ,  koggen  ge- 
naamd,  betalen  moesten.  Op  de  lyst  der  goederen  van  de  gezegde 
kerk  Tindi  men  er  de'  tienden  Tan  de  netten  by|;eTOCfgd  en  Aunu 
vordt  daar  Termeid ,  als  ligsende  bij  het  riTiertje  Vennep hetwelk 
Troeger  aan  de  westsyde  Tan  het  Haarlemmermeer  sQnen  loop  had  ea 
'  zich  in  dat  meer  ontlastte.  In  874  .werd  de  Noorman  Rolio  in  de 
nabijheid  van  dit  water  door  de  Friezen  geslagen.  Bij  latere  schrijTerf 
wordt  het  ook  wel  hij  verbastering  Aalsmker  genoemd. 

ALEM,  voorheen  Aleym,  Aeluem  ,  en  thans  nog  wel  Aalhem  fj^ 
noerad ,  d.  in  de  Meijerij  van  ^$  JI*trlogenbosch ,  kw.  ^/oaf/bitd^  prov. 
Jfowd'Braband ,  divir.  en  5  u.  N.  Tan  Boxtel  j  arr.  en  S  n.  N. 
ten  O.  Tan  *i  ffertoyenhot^ ,  kant.  en  5  o.  N.  W.  Tan  Otthf  gem. 
^Um-Mareti-en-Kessel  f  aan  de  Maas,  die  hier  eene  grootebogt  maakt, 
wtaardoor  het  d.  b^na  aU  op  een  Schiereiland  gelegen  is ,  en  ook  veel 
van  de  gedurige  overstroomingen  geleden  heeft  ,  zoo  dat  eenn  vrij 
gfoole  kerk  en  de  voornaaTuste  huizen  in  vroeger  jaren  weggespoeld 
werden.  De  ingezetenen  xagen  zich  diensvolgens  genoodzaakt  huDnc 
woningen  meer  landwaarts  in  te  verplaatsen  en  die  eerste  kerk,  welke 
TÓór  deie  OTerstrooming  aan  den  linker  ooTor  der  rivier  lag ,  zoade 
men  na  aan  den  regteroeTer  moeten  xoeken.  Eene  tweede  kerk » 
mede  door  bet  water  weggespodd,  en  de  derde,  die  thans  nog  be- 
staat ,  zijnde  een  klein  gebouw  met  een  torentje  op  het  midden,  is 
in  1719  gebouwd,  en  thans  in  gebruik  bij  de  Herv.,  die  tot  dc  g[cm. 
van  Liih-Ltthoijen-Kessel-Alem-en-Maren  behoorcn.  Toen  men  dit  kerk  je 
begon  te  bouwen  ,  vond  men  ,  bij  het  jriavpu  aan  den  oever  der  Maas 
eene  kist  van  gehouwen  arduinsteen,  waarin  eenige  overblijl seis  van 
een  verteerd  ligchaam  gevonden  werden.  Den  21.  Aug.  l768  sloeg 
de  bliksem  in  dit  kerkje,  terwiil  men  besig  was  er  den  dag  des 
Heeren  te  Tieren  ,  menwnd  werd  OTenwel  daardoor  bescbadtgd ,  be- 
halve tw  ec  personen ,  die  seer  ligt  gdLwetst  werden ,  ofrdiooa  het 
geheele  gdioiiw  in  een  oogenblik  als  met  Tunrstralen  Termld  werd, 
die  heen  en  weder  door  de  kerk  Tlogen  |  en  de  spaanders  Tan  balket 
en  planken  deden  nederraUea. 


Digitized  by  Googlc 


AL.E 


81 


Ben  18  Aug.  1757  werd,  van  w^e  de  Staten,  aan  de  R.  K.  vaq 
4uH  toegestaan  eene  nienwe  kefksdurar  ta  bouwen,  weULo'dea  H. 
HmmTos  us  betchennbeilige  viert ,  terwQl  de  H.  OmAua,  die  te  Akn 
londe  begraven  zijn  ,  hier  met  byxodderen  eerbied  aangeroepen  wofdt. 
De  static  der  R.  K.  beboort  tot  bet  TOOrui.  biad.  of  tic.  gener.  apost* 
van  Ifcrfogrnhosch  j  in  het  dek.  van  Orthen ,  en  tolt  210  ziden  ; 
voorts  her.it  men  liier  eene  dorpschool  met  3a  leerlin{|en  ,  4^  h.  en 
ruim  250  inw.,  die  in  landbouw,  visscherij  en  het  werken  aan  dc  dy> 
ken  langs  de  Maas  hun  bestaan  vinden ,  onder  welke  14  Joden , 
slechts  4  Herr.  en  de  overige  R.  K.  zyn. 

Alem  is  eene  beerl. ,  dié  vroeger  aan  de  Abdy  van  St.  Creer- 
tfoida  in  het  Land  van  Luik  toebehoorde ,  en  waaraan  zij ,  tot 
aan  de  vernietiging  dier  abdij ,  verbleven  is.  Omtrent  het  jaar  1146 
had  Otto  ,   Graaf  van  Duras  ,  lijn  goed   Aletx  aan    dat  klooster 

§egeven  ,  maar  de  Abt  geraakte  daarover  in  geschil  met  Arnulfds  , 
e  zoon  van  Otto,  hetwelk  evenwel  in  1150  werd  bijgelegd  ,  op  voor- 
waarde ,  dat  dc  Abt  daarvoor  een  ander  goed  zoude  afstaan.  Na 
weiken  tijd  dc  Abten  altijd  in  het  gerust  bezit  gebleven  zijn ,  hoewel 
men  bek  als  iets  bysonde»  kan  aanmerken ,  dat  Ijm  II ,  Bertog  van 
Bnkmdf  in  1306 «  bet  gemaal  over  die  plaats  aan  den  Heer  vatf 
Kessbl  sdionk.  Thans  behoort  deze  heeiiykh.  aan  bet  domein* 

Ter  plaatse,  waar  thans  het  dorp  Alem  gelegen  is,  moet,  naar  men 
wil ,  in  Caesars  tijd  ,  een  gevecht  tusschen  de  Romeinen  en  de  Tcnc- 
teren  en  Usipeten  voorgevallen  zijn.  In  1672  leed  dit  dorp  veel  bij 
den  doortogt  der  Fiansclien  onder  den  Maarschalk  de  Turenive.  In 
1740  moest  het  andermaal  groote  schade  lyden ,  doordien  het  geheel 
van  water  overstroomd  w»rd,  en  in  1838  had  bet ,  met  eenige  naburige 
dorpen ,  een  gelijk  lot door  eene  doorbraak,  die  bier  in  den  Maasdyk  vid. 

ALEM-MARÉN-EN-KESSEL ,  gem.  in  dc  Meijerij  van  's  Hertojfm* 
bnsch  y  kw.  Maasland,  prov.  lY  oord-B  rabandy  distr.  Boxtel,  arr. 
Vv  ffcrlofjpnbosch,  kant.  Oss ,  (9  m.  k.  ,  1  s.  d.  2  ged.)  palende  N. 
aan  dc  Mnas,  O.  aan  Lith  en  Lithoo\|en,  Z.  aan  Rosmalen,  W.  aan 
Rosmalen  en  de  Maas. 

Het  bevat  de  dorpjes  Alem,  Maren  enRessel,  het  gehucht 
Wilt,  een  gedeelte  van  Gewande,  benevens  den  pold.  van  bet 
LaagHema  al,  en  heeftSHerv.  keriLen,  5  R.  kenen,  3  scho- 
len, twee  veren  over  de  Haas,  191  h.  ,  en  ruim  1000  inw.  Vroeger 
stond  te  Kessel,  in  deze  gem.,  een  kasteel  en  er  was  te  Gewande  eene 
schans  aangelegd ,  die  na  den  Beljrisehen  opstand  wel  weder  opgemaakt 
maar  thans  and{M-maal  vervallen  is. 

Het  wapen  dezer  gemeente  is  een  swarte  loopende  leeaw  op  een 
zilver  veld. 

ALEMSGEWANDE ,  dat  gedeelte  van  de  buiurt  Gewande  in  dc 
Meijerij  wtn  U.  HertogeHboick ,  kw.  Maiuland,  prov.  NoorirBnAand  , 
dat  tot  bet  d.  Alem,  in  de  {^em.  Alem-Mairm-et^Ktud  behoort. 

Het  iigt  in  hel  distr.  en  4u.  N.  van  Boxtel ,  arr.  en  S  n.van*«^erlo- 
^enbosch  y  kant.  en  5  n.  van  Oxs ,  1  u.  ten  Z.  van  Alem,  en  wordt 
meestal  dc  Blaauwe  Sluis  gen.-Mnid ,  naar  eene  hardsteenen  sluis  ,  al- 
daar tot  uitwatering  van  de  polders  het  Hoog-  en  Laag-  Hemaal  aan- 
gelegd. 

ALEN ,  geh. ,  prov.  DrenAe,   lam  Aaldeh. 

ALENDORP,  AiiUiiooap  of  AuBneav ,  voorm.  Riddermatig  goed 
in  bet  NederkwarUer ,  prov.  ÜbtdU,  onder  Vleuten,  nabydeMeem,. 
nu  niet  meer  dan  eene  buidboeve  met  ongeveer  50  bond.  land. 

I.  Deel.  6 


Digitized  by  Google 


# 


Sft  AL£. 

De  eerste,  dien  wij  aU  Jleer  van  dit  fjoed  vermeld  vinden .  is  Üe^idrk 
TAü  Alcioorp  ,  die  ,  iu  het  jaar  1577  ,  met  >U«c  vrouw  Klisabbth  ,  aan 
den  Proost  vaa  Oudmiuitter  te  Utrecht,  holft  opdroeg  d^r  koom- 
▼an  dit  9oed.  Een  zijnen  naxatea  >  Lumut  taii  A&iioMr 
Ueer  van  Bltjenbfrg  en  Ahehchoten ,  diea  wy  in  1454  vermeld  vinden 
als  Calenderbroeder ,  in  1441  als  Schepen  en  in  11^1  als  Baad  dtt 
stód  Utrecht,  was  in  het  laalstjjeinf'lde  jaar  raedeplijflig  aan  eenen 
opstand,  in  die  stad  ontstaan,  omdat  de  {remceae  stadsjjildcn  dc  irci- 
den  ,  die  in  1135  verkocht  waren,  weder  tol  zich  wilden  nemen  j  lüer- 
Toor  werd  hij  ,  met  cene  menigte  anderen  ,  van  lijn  burgerschap  ont- 
set;  en  twee  jaren  later  ontieide  men  i\jne  tweede  Trouw  ,  GEKHTauiDA 
GiAwnv ,  voor  m  iialf  jaar  de  stad ,  aonder  dat ,  bij  de  uitspraak 
van  het  vonnis,  kaar  eenige  misdaad  werd  te  laste  gelegd,  alleen  mel- 
dende ,  dat  zulks  geschiedde  om  best  wil.  Zyoe  natatwi  hehhffw  later 
aanzienlijke  staats-  en  krijgsambten  bekleed. 

Het  wapen  van  Albhdorp  is  drie  zwarte  leeuwenkoppen ,  met  hertag— 
I^ke  kroonen ,  op  een  veld  van  zilver ,  twee  en  één  gesteld. 

ALENSTEB. ,  geh.  groothert.  Luxemburg.  Zie  Altlwster. 

ALERDINK  ,  voorm.  havezathe  in  SaUandf  prov.  Overijuel  ^  ouder 
Jila^^ffii. 

ALEÜSEN,  voarm.  d.  ia  den  Ünaltm  Zmiéêttainltekwm  Wmêifi. 

Zie  Allotsek. 

yM.EY,  d.  in  Onxt-Indië  f  op  het  eil.  Borneo ,  met  2^00  iaw. 
ALFYM  ,  oude  naam  van  het  d.  Alem.   Zie  dat  woord. 
ALFHEni ,  oude  naam  van  het  Noord-Brabandscbe  d.  Ainm, 

Zie  dat  woord. 

ALFONSUSUOEK  of  Maitijü  -  Alfonsdshoek  ,  kaap  in  Oost-Indie  , 
resid.  en  eil.  AnMna,  aan  de  N.  kust  Tan  kei  aekiereil.  Büoe, 
S  m.  van  den  pas  Bagoela. 

ALFORSN,  Aumztt,  Aumnv  ofALFcntEv,  eigenlijk  Uaia-Foba*s 
(Ki?iDERE?r  VAN  HET  cebergtb)  onbcschaafde  bergbewoners  ia  Om^lnüë , 
op  de  Moluksche  eilanden  j  de  Aroto  eilanden ,  Ceram  enz.,  van  het 
Maleische  ras  cn  zwartbruin  van  kleur ,  omtrent  welke  men  vroeger 
onderscheiden  nadeclige  geruchten  verspreid  heeft. Thans  echter  houdt  men 
hen  algemeen  voor  een  onnoozel ,  goedhartig ,  bijgeloovig  en  onschuldig 
volk,  dat 'voor  beschaving  en  Yerlickting  geensnas  ouTatbaar  is.Ia  den  vgt- 
iarigen  oorlog  op  Java  hebben  sij  ons,  ab  kalptroepen^  grootedieitttea 
bewezen ,  ter^^  stj  van  dappcmeid ,  gelrouwkeia  en  daakkaarkeid 
meaig  blijk  gaven.  Zij  mogen  niet  trouwen,  voordat  xij  eeaea  vijand 
overwonnen  hebben  ,  maar  nemen  daa  slechts  ééne  maw ,  die  sij 
ook  getrouw  blijven. 

AEIANS  of  Allan,  d.  in  Oosl-Indiè' ,  eil.  Java  j  resid.  en  ten  O. 
van  Samarung  ^  1  m.  Z.  van  Panawauga ,  2  m.  N.  van  Ralang.  Het 
bevatte  ia  het  begin  der  vorige  eeuv ,  met  JTala»^ ,  Panay>auga 
en  Soesowri,  oaitreat  500  kuisgei. 

ALIDA  of  kunkf  suikerplan t.  in  Nedethmdsch  Guiana^  kol.  As- 
rmame,  aan  den  regter  oever  der  Cottica,  tusschen  de  verlatene  plani. 
Langmoedi{jlieid  bovenwaarts  ten  O.,  en  Carrlsburg  benedeawaarto 
ten  W.  ;  1000  akk.  groot,  met  \Vé  slaven.  De  suikeimelea  «eedt 
dom-  een  waterwerk  gedreven. 

ALIJS.UIBACIIT,  pold.  in  Rijnland,  prov.  Zuid-Holland ,  arr. 
Rmeriam,  'kaat.  Gmidm,  gem.  Stuijwijk,  palende  N.  aan  Zwam- 
merdam,  O.  aaa  Ravendkrg,  Z.  aaa  's  Gmvenbrod^  ea  W.  aas 
Rceuw^k. 


Digitized  by  Google 


89 


ALINGAflÜIS£N,  Allixgahdisiui  of  Auxghcueh  ,  oudmds  Aldixgb* 
«nHH  ,  ^eh.  vap  twee  boenleryou,  pror.  en  St.  u.  Qrimuien,  i^, 
en  5  n.  W.  van  Apping^immf  luvat« ,  gem.  en  ^  o.  W.Tan )^«Vimfi, 
in  den  hoek,  die  voorheen  ten  W.  van  het  Reitdiep  lag»  en  aUoo tot 

het  ff^estèrkwart^r  behoorde»  VMarin  165&  door  bet  ve^l  graven  van 
d^t  water,  daarvan  af;;e<rravcn  werd  en  ten  U,  van  hel  Reitdiep  kwam. 

ALINGER  PAROCHiE  ,  oude  naam  van  Rerg-Ambacht.  Zie  dat  woord. 

gein.  in  Rijnland  j  prov.  Zuid-Holland  ^  arr.  //cy- 
den,  kant.    H^otü^ugye  ^  (li^Ol  m.  k.  ,  2.  s.  d.   1  afd. ,)    palende  N. 
nas  Itat  Haaiiemmfrmeer  en  het  Kagermeer  ,0.  aan  het  QraaiM»nermeer 
en  de  Welefing ,  die  nit  dat  meer  in  het  Haarlemmenmer  k»opt ,  Z. 
aan  WouWugge  en  Uoogmadc ,  ea  W.  aan  de  Yrye-«n-Ijage-}^jBk- 
hont.    Zy  bevat  de  d.  Oude  Wetering  en  de  Kaag,  de  biwr- 
len   Nienwe-Wcterin{T,    Rijp-Wctering ,  Roelof-Arondsvecn , 
Ade  cn  een  gedcclto  van  Lagcland,   dat   gedeelte    van  Vrouwe 
Venne,    dat  vroeger  onder  Uynsbnrg  behoorde,    den  Veeudcr- 
polder,  den  Lijkerpolder ,   den  GoogcrpoUler ,  den  Oud-A«^- 
84)he-polder ,  den  Zeveahuizer-polder,  dcu  Aapoldcr,  den  lluig- 
aUot  arp«lder ,  den  Jan  Pnikavapald^r  cn  den  BHnrtpolder. 
Het  is  eene  heeiiykheid ,  tkan»  in  ejyndam  befaoetende  aan  den  H.  B« 
II.  G.  Jonkheer  J.  £•  m  Het  van  Autmviy  te.BnUerdam.  Zij  be4aal 
3S44  hund. ,  84  v.  r.  eo  tS4  v.  e.  gronde»  en  telt  360  h.  en 
mim  3000  inw. ,  die  meest  in  den  landbouw ,  veenderij  en  visscher^ 
hnn  bestaan  vinden  j  voorts  heeft  nicii  er  1  korenmolen  ,  1  grutterij , 
\  hout-zaagmolen  ,  3  scheepstimmerwerven  en  1  toiiwslajjerij.  Er  zijn 
in  deze  gem.  2  Uerv.  kerken ,  1       K.  kerk ,  11  Jausqni»ten  kerk , 
1  Beóa.  lUdb  en  scholen. 

Na  de  Kerkhervorming  wat  er  gedurende  eenen  genmnen  tijd ,  ^lo 
min  in  gaheel  Alkemadc ,  als  in  9omade  cn  Eyn>a||irwoade  cenPairtQor, 
zoodat  er  voor  de  R.  K.  niet  gepredikt,  cn  gcene  sacramenten  uit- 
gedeeld verden ,  behalve  dat  er  nu  cn  dan  ,  en  vooral  omtrent  de 
voornaamste  hoojrtijden  ,  de  eene  of  de  andere  Priester  ,  uit  Utrecht , 
Amsterdam  of  Leyden  ,  door  de  kerkelijke  overheid   derwaarts  werd 

Sezonden.  Als  er  geene  Priesters  bij  de  hand  war^n ,  dan  stelden  eenige 
er  Tffoomitcen  hwt  onderrigte  leken  ,  op  de  heilige  dagen  cnaondagen, 
een  kmiibeeld  ten  toon ,  ontitaken  eene  wasebkaars  ca  lasen  cenige  ge- 
drukte sermoenen  of  kateehisatien  aan  de  vergaderde  doapcUi^^  voor. 
Jk\  dttwrdc  soo  voort  tot  op  het  midden  der  17de  eeuw,  tccn  Asroitu  tas 
OEI  PiAAT  ,  die  den  17  Augustus  1678  overleden  is  ,  naar  de  heer- 
lijkheid Alkeniade  gezonden  erd  ,  waar  hij  den  heer  Meoesblik  ,  Pas- 
toor te  Leyden  ,  aU  Kapcliaan  behulpzaam  was  ,  maar  koi*ten  tijd  daarna 
zelf  Pastoor  over  deze  geheelc ,  nagenoeg  herderlooze  streek  ,  geworden , 
heeft  hij  daar  een  kerkje  (vermoedelijk  dat  van  Oud-Aa)  doen  boa* 
ncn,  hetwelk  het  eenie  wat,  dat  na  de  Henrorming  ten  platten  Umdc , 
ten  dienete  dnr  R.  K.  gesticht  is.  Terwyl  bj|j  nog  Wdc  it  dcac 
grootc  en  wijduitgebrcide  pastorij  van  Aussaoe  in  vier  {pastorijen  vo^ 
deeld,  zynde  :  Uomade,  Rij usaterwoude,  Oud-Aa-cn-Rijpwcte- 
ring  cn  Roelofs-ArendsTcen,  hiyTettde  hj^wi\ié\a'K9]BL0iiul^ui(t-^m' 
Rijnweterinf]  bedienen. 

De  ingezetenen  dezer  hecrlijkh.  genoten  voorheen  vrijdom  ,  niet  al- 
leen van  de  graaflijkheids  tollen  ,  maar  ook  van  den  Wasscnaarschen  tolj 
aitt  lij  een  rond  jaar  onder  dit  regtsgebied  gewoond  hadden  ^ 
waniieer  huB ,  die  bet  noodig  batten,  door  den  Baljaw  van  Alkemadc, 
cencn  Tjryhnief  gegauft  weid^  die  alle  jaren  xeKwmjiA  woidcn* 


Digitized  by  Google 


ALK. 

Hel  wapen  van  Alkemade  is  een  zilveren  schild  ,  waarop  een  zwarté  ^ 
iLliinmcndc  leeuw ,  met  gond  gcharoasseerd  ,  afgebeeld  is. 

ALKEMADE,  Ridderho&tad  in  Rijnland,  prov.  Zuü^ffolland, 
raim  |  u.  O.  -van  het  d.  Warmond,  Het  woidt  doorgaans  ter  ond^ 
scheiding  van  een  ander  hups,  insgelijks  odk  wel  eens  A»uabs  ge- 
hêeten,  Ood-Alu«adi  genaamd.  De  tijd  der  stichting  is  onzeker, 
maar  het  moet  van  zeeronde  dagleekening  zijn,  daar  het  oude,  adel- 
lijke geslaclil  van  Alke^vbe  ,  hetwelk  men  reeds  in  de  15de  eeuw 
vermeld  vindt ,  van  dit  luiis  zijm-n  naam  ontleend  heeft. 

Het  is  meer  dan  eens  geheel  vervallen,  en  onder  anderen  in  1872^ 
door  brand  ten  gronde  toe  gesloopt ,  maar  later  veel  fraaijer  dan  te 
voren  opgcèoawd,  met  twee  torentjes  op  de  hoeken  van  de  voorplaat», 
eenen  hoogen  aehtkant^n  toren ,  ten  dake  nitstekende ,  en  versieid 
met  eene  fraaije  kap,  sUgklok  en  uurwijzers.  In  1884  is  dit  firaaije 
gebouw  geheel  gesloopt,  zijnde  er  niets  dan  de  twee  toren^es  op  de 
hoeken  van  de  voorplaats  en  de  tuinmanswoning  staan  gddevini.  De 
grond  is  frrootendeels  tot  bosch  aangelegd. 

In  het  jaar  17151  zijn  op  den,  tot  dit  huis  behoorenden,  grond  onder 
het  graven,  ontdekt ,  de  grondslagen  van  een  cirkelvormig  gebouw  ,  van 
RQnl.  middeHijn;  de  rondgaande moiir- was  «8  dik;  het  Uep 
steil  neder  en  was  gebottwd  van  ronde  steenen ,  die-  Ift  daim  lang , 
6  breed,  5  dik  en  met  sniver  tras  'gemetseld  waren.  Aan  den  N.  O. 
kant  werd,  nadat  men  eenigc  lagen  van  steenen  had  afgehakt,  een 
vierkant  gat,  v.  in  het  vierkant  ,  rondom  toegemetseld  ,  gevonden. 
Omtrent  5  v.  onder  den  [yrond  ,  aan  de  Z.  O.  zijde ,  vertoonde  zich 
eene  soort  van  straat  ter  breedte  van  2  of  2^  v.  ;  deze  bestond  nit| 
plat  (relcgde  steenen  en  verwijderde  zich  in  eene  zuid-oostelijke  rigUng 
yfm  het  gebonw. 

ALKEMABE,  ond  adellijk  hnis  in  Rijnhndy  gem.  Ocfjstgent-^ 
Poelgeest.  Zie  PonCOBBsr  (Ooi>-) 

ALKMAAR,  arr. ,  |)rov.  Nwrd^Holland ,  palende  en  N.  aan  de 
Noordzee ,  O.  aan  de  Zuiderzee  en  het  arr.  Hoorn  ,  en  Z.  aan  het 
arr.  Haarlem.  Het  bevat  in  de  7  volfrende  kant.:  Alkmaar 
no.  1  en  2 ,  Rgp ,  Schagen ,  Texel,  Wicringen  en  Zijpe,  ruim 
45,000  inw. 

ALKMAAR ,  kant.  a°.  1 ,  prov.  Nwrd'HoUand^  arr.  Alkmaar , 
aaiende  N.  aan  hel  kast.  Zijpe,  O.  aan  het  kant.  de  Rijp,  Z.  aan 
net  kant.  Alkmaar  n^.  2 ,  en  W.  aan  de  Noordsee , '  en  bevattende  ^ 

behalve  de  w  ijken  A  en  D  der  stad  Alkmaar ,  de  volgende  9  gem.  : 
Akersloot.  Broek- op- Langcndijk ,  Koedijk-«n -Huiswaard  , 
Noord-Schar  wonde  ,  Oud-Carspel,  St-  Pancras,  Schoorl-Gr  oet- 
Harger-en-Kamp,  Tj  i  t  ^roest-en-Markeo-binnen  en  Zuid^Schar^ 
wonde  ,  en  daarin  91)00  inw. 

ALKMAAR ,  kant.  n°.  2,  prov.  Noord-Holland,  arr, Alkmaar,  palende 
N.  en  O.  aan  het  kant.  AUunaar  b*^  1 ,  voorts- nog  O.  aan  het  kant. 
de  Rijp  ,  Z.  aan  het  arr.  Haarlem  en  W.  aan  de  Noordsee.  Het  bevat: 
behalve  de  wijken  R  en  C  der  Stad  Alkmaar,  de  volgende  9  gem., 
'Bergen-en-bet~Wottd ,  Gastricum-en-Bakkum  ,  £gmond-bin> 
nen  -  F,[rmond-a  a  n-  den  -  1!  oef  en-Rinnegom  ,  Egmond  -aan?- 
zee ,  Heemskerk,    Heiloo-en-Oesdom ,   Limmen,    Oudorp  cn 

imraenum.    Het  lelt  9000  inw. 

ALKMAAR,  klass.  prov.  IV oord- Holland ,  verdeeld  in  de  volgende 
vijf  ringen  :  Alkmaar,  Rijp,  Scharwoude  ,  Zijpe  en  de  Ring 
der  Eilanden  -of  •van  Burg-op-  Teicl..  Zij  bevat  46  gem,  ,  met  IMI 


4 


uiyiiized  by  Google 


ALS. 


8^ 


kA^e»)  dk  door*  90  Pradikahten  bediend  worden  ,  cn  31,500.  zieku 
teUen. 

ALK3T  \  \R,  kerk. 
beratteade  de  Tolgeade  6  gcm. :  Alkmaar,  Akersloot,  Bergen, 

K[fniond-binncn-cn-aan-den-Hoef,  Ejjmond-aan-Zce ,  Ileilo  cn, 
Li  nimf  II.  Drzc  rinjr  telt  5700  lielen  en  10  kerken ,  die  door  10  Prc- 
ilikanteu  IxMlicnti  worden. 

geiu.  ia   Kennemerland,    prov.  JY oord- Holland,  arr. 
A^mmr,  kant.  Alkmaar  N".  1  en  2,  palende  N.  aau  de  gcm  Koe- 
dyk-en-Hnifwaard,  O.  aan  Oudorp,  Z.  aan  Heilo-en-^Oeidom ,  W.  aan 
Egmond-biuneii-Ëgmond-aan-dcn-Hoéf-en-'Rinttegoni  en  N.  W.  aan 
grcn-eu-Wood.  Zij  beYot,  behalTode  stad  Alkniaar,de  navolgende  polders: 
Overdijc,  Achtermcer,  Groenewater ,  Eiappolder)  Kijfpol- 
der,     W  eczenpolder ,   Huiswaard,    Zwijnsnieer,  en  jTcdeellen. 
van  de  pold.  de  Schermecr  en  de  Ejjniondernieer ,  beslaat  ccfi 
grondgebied  vau  14ii5  bund.  ,  72  v.  r.  en  6*5  v.  e. ,  en  lAï  onjrevccr  9000 
inw.,  onder  welke  4500  Herv. ,  nagenoeg  5500  li.  K.  ,000  Lutb.,löO 
]fentt.,80Benionstr.on  170  Joden,. 

De  stad  AwAAa ,  in  bet  Lat.  AscnAau ,  Tooilieen  de  voonittendestad 
van  bet  Noofderkwartier  j  en  de  twaidfde  onder  de  stembebbendc 
steden  der  prov.  Holland  ^  thans  eene  arrondiasementsen  kant.  koofdpL 
en  ais  zoodanig  de  lelel  van  refrthankoii  van  eersten  aanleg  ,  van  koop- 
handel en  van  t\*ee  vredej;ere{jlen  ,  lifji  (5  u.N.  van  Haarlem,  4n.  N. 
van  Purmerende ,  4  n.  W.  ten  Z.  vaji  Hoorn,?  u.  Z.  van  den  Helder, 
1iu.0.  vandeNoordxee,ö2^57'34"N.Br.22^25'  liS'  O.  L.  van  Parijs. 
Zy  se^nt  Toor  het  jaar  1288  tot  Kenmmtrland ,  maar  sedert  tot 
W^eii'frmUMd  behoord  te  h^ben. 

Het  is  hoogst  vaarschynlijh',  dat  Auuusa ,  of  zoo  als  men  oudtyds 
schreef,  Alckakb  en  Alcxeae,  zooveel  teg<;en  uil  als  Al-xeeb,  en  datdfr 
plaats  dezen  naam  gekrejrcn  hebbc  ,  van  de  menigvuldige  meren  ,  door- 
"wclke  zij  omringd  was  ,  ca  w  ier  gelal  door  sonnni;yen  op  ruim  dertig 
begroot  wordt j  zoodal  hel  \oorhcen  al  meer  was,  wal  men  rondsom 
AxKJiAAA  zag.  De  lijd  ,  w  anneer  deze  slad  eerst  aangelegd  zy  ,  is  geheel 
onieker;  eenigeil  villen,  dat  zij  eerst  een  dorp  geweest  en  reeds  omtrent 
het  midden  der  dde  eeuw  aan^^elegd  zij.  Zeker  gaat  het,  dat  dese  plaats 
al  in  de  10de  eeuw  hekend  was,  daar  onze  kronijkscbryvers  diii« 
delijk  gewagen  van  gillen  ,  omtrent  bet  jaar  022  ,  in  ylkmaft  aan  het 
Klooster  Ie  Egmond  gedaan.  De  sterkte  dezer  stad  bestond  in  vroegere  tij- 
den in  de  menigte  van  oniUjTfrcndc  meren,  deze  echler  door  droogmalen 
in  land  herschapen  en  de  stad  in  aanzien  toerjcnomen  zijnde,  werd  zij 
van  aarden  wallen  en  muren  uni{'e\ en  ,  Aan  wtilke  laalslc  echler  nog  maar 
weinig  over  is,  daar  de  wallen  thans  aangename  wandelingen  op- 
leveren. Behalve  deze  sQn  er  no  ook  langs  het  kanaal  fraaijc  wan- 
delwegen aangelegd,  terwyldenabQdestad  <>en  Alkmaar  derhout 
(zie  difc  art.  bier  aditer)  ahnede  mime  gelegenheid  tot  wandelen  aan- 
biedt. 

Ai.KSAAB  is  Viermalen  vernrnnt  ;  eorstelijk  onder  den  Ropmschcn 
Koning  Willem,  als  (iraaf  van  HoUaiid  ,  den  II  van  dien  naam;  de 
tweede  uillegging  geschiedde  waarseliijulijk  onilrenl  het  jaar  11)28,  zijnde 
den  24  April  van  dat  jaar  de  eerste  sleen  gelegd  aan  de  oude  FrieschQ 
poort  en  het  slot  Torenburg ,  als  toen  doorgegraven  j  de  derde  had 
in  het  jaar  en  de  \ierde  in  1574  plaats.   Thans  heeft  zy  in 

haiTo  gebeden  omtrek,  binnen  de  slad ,  eene  oppervlakte  van  94  bund.. 
m  V.  r. 


Digitized  by  Google 


85 


De  gedaante  van  AlkMaab  is  lan{p\erDig  rond,  lij  U  van  icvtn  poor- 
ten voorzien  j  als  :  twee  ten  0.^  zijnde  de  Schermer-  en  de  Boom- 
poort;  twee  ten  Z.,  de  TiieawUndcr- iM  de  K«nnemer]»eor«;  ten 
ten  W«  9  de  fi  erger-     Geeftterpoort  en  twee  «en  N.  de  Fnesdie- 

en  de  Texelsche-poOTt.  Devooioialije  (bilnje West-Fries che-poort, 
it  in  afgebroken ,  om  aan  bet  nientv  gegraven  Noord-Hollandseht 

kanaal  eene  bogt  te  ontnomen.  Df*  AVatcppoort,  dir  bier  vroeger 
gevonden  werd,  is  in  1822,  toen  hel  gezegde  kanaal  gegraven  werd  , 
insgciyks  afgebrolvpn.  Van  binnen  wordt  de  stad  doorsneden  van 
onderscheidene  grachten ,  ter  wederzijde  met  hoornen  beplant ,  ter- 
wijl de  straten  langs  deze  grachten  even  als  aBe  de 'anderen  legt  loa* 
pen ;  deae  regelmatigheid ,  gevoegd  bij  de  praelit  en  smdci^khcid  der 
aeboawen,  doet  Annm  voor  de  fraaike  stad  van  ket  geheele  Noor- 
derhmrtier  houden.  Men  lieeft  er  ocdL  eene  ruime  markt,  die  in  kct 
jaar  1S61  op  hare  tegenwoordige  grootte  gebrast  is,  en  aan  de  zuid- 
oostzijde  heefl  zij,  binnen  den  wal,  eene  zeer  mime  haven,  waardoor 
ïich  hier  eene  zeer  geschikte  gelegenheid  voor  de  schepen  opdoet  , 
om  te  overwinteren  en  ,  is  het  nowlig ,  gekalefaterd  te  worden.  Mèt 
deze  haven  staat  de  Trekvaart  op  Hoorn  in  verband ,  ^e  thans  ook  in 
het  Groota  Noord-Hellandsefae  kanaal  ditloepi ,  door  «dk  kanaal ,  d«i 
langs  de  noordsQde  der  stad  loopt ,  op  de  plaats  der  'voomNdige  Wa- 
terpoort daar  binnen  komt  en  haar  nesffden  de  -Boompoort  weder 
verlnat ,  Alxsaar  ,  Boo  wel  met  Amsterdam  en  Purmercnde  als  met 
de  Helder  en  daardoor  ook  met  de  Noordzee ,  gemeenschap  heeft. 

Het  Stadhnis,  een  deftig  gebouw  met  ecnen  sierlijken  toren,  werd 
in  1509  begonnen  en  in  1520  voltooid  ;  naderhand  is  het  op  onder- 
scheidene tyden  verbeterd  en  met  ecnige  nieuwe ,  meest  fraai  behangen  , 
Tertrekken  Tenneerdeid.   De  Toomaamste  toegang  is  langs  eenen  dub- 
belen hardsteenétt  trap  me(  steenen  lemringen ,  man  boiteft  dese  ^ 
'er,  ter  eene  zijde  yan  dezen  trap  ,  nog  eene  wreéde  deor,  vaar  boven  de 
geregtigheid  en  de  Toorzigtigheid  uitgehouwen  <yn  ;  ter  'andefe  lyda 
zijn  de  burger-  en  hoofdwachten.    Behalve  He  regering  van  Aikmaah 
houden  hier  ook  onderscheiflcnc  Heemraden  der  omlijjfyeiide  polders  en 
droogmakerijen  hunne   zitdagen  en  vergaderingen.    Na  het  vergrooten 
der  markt,  in  1563,  werd  de  Waag  gebouwd,  waartoe  de  stad,  op  den 
4.  Korvember  lt^K7,  van  Fiiips  IL  Koninc  van  Spanje  ,  veilof  verkregen 
liad  j  dit  gcèoow  werd  in  1588  voltrokken ,  en  in  1597  met  eeneft 
sierlijken  toren  voorzien  ,  die  25,16  ell.  boven  het  mtmrwerk  nitsteeki 
en  heeft  een  kunstiff  klokkenspel,   dat,  op  ieder   gewoon  klok- 
slag, even   onder  den  eersten  omgang,  vier  beeldjes  te  paard  te 
voorschijn  doet  komen  .  boven  welke  een  trompetter  staat  die  rauzijk 
maakt.    In  het  jaar  1715  werd  deze  toren,  die  15  duim.  naar  den 
Z.  W.  kant  overgeweken   was^  regt  gezet  en  vernieuwd.    Het  Prin- 
'«enl  of,  gemeenlijk  het  Hooge  huis  genaamd,  dat  in  1595,  oaarmen 
>il ,  'door  het  gedaeht  van  tak  Tmananr  ({«sticht  fterd ,  is  een  iffoot 
gebouw  met  .  eene  voorolaats,  die  door  eenen  muur  met  twee  inffanoea 
van  de  «straat  geseheiaen  is.  ^  In  1606  werd  eene  kerk  der  Minaer- 
broeders  tot  een  Ammunitie-  of  Wapenhnis  ingerigt ,  en  derwaarts 
de  voornaamste  Mapenen,  van  welke  men  zich  in  het  beleg  van  1575 
(waarvan  straks  nader)  had  bediend,  overgehragt.    De  Oude  doelen, 
die  in  1509  gebouwd  werd  ,  is  thans  tot  eene  sociëteit  ingerigt.  De 
Nienwe  doelen,  waaraan  Fir.ips  II. ,  Koning  van  Spanje  ,  die  zich  toen 
joistte  Aikhaar  bevond,  den  eersten  steen  zoude  gelegd  hebben,  wordt 
gebrtn'kt  Toor  de  bijeenluimsten  der  schutterij.   Het  nof  van  Sonoj 
of  Snoy,  onder  welken  naam  dit  geslacht  nog  aanwezig  is,  eertyds  het 


Digitized  by  Google 


ALK.  '  87 

Wiit«  ZuttercQ  hdf,  wad,  door annoQdeTWfallen ttJodi , inrt 
m  dea  fiiMchop  van  Haaiiem ,  aao  de  stad  ,  en  door  dete  vervolgens  uat 
den  vermaarden  Didebik  tai»  So50y  verkochl,  naar  wien  het  zijnen  laterea 
naain  ontving ,  en  uit  wiens  handen  het  kwam  aan  Mr.  Willem  Ba- 
DESiDS,  wiens  zoons  het   eindflijk  weder  aan  Jonker  Engelbert  Ramp 
afstond  ,  als  wanneer  de  hooinjraard  aan  bijzondere  personen  overge- 
drageo  en  met  burgerhuizen  bezet  werd.    £cn  gedeelte  van  het  hof,, 
door  varkoop  dndeiyk  weder  aan  de  itad  gekomen  ^  inud  tot  da 
Nieawa  markteen  de  ingang  tot  eene  openkara  ttiaat,  da  Heeren- 
ftr^al»  aai^gdegd.    Onder  de  verdere  wefddlykegekoawen  wdienen. 
nog  vermelding r  het  stads  Accijns-huis,  een  net  gebouw  met  aea 
sierlijk  torentje,  en  de  Bank  van  leen  in     of  L  om  bc  rd  ,  volgens  eene 
vergunning  van  Keizer  KarelV.,  gedagteckcnd  7 .  Febrnarij  11544.  opgerigt. 
De  Vleeschhal,   die  in    1595  volbouwd  was,   is  thans  niet  meer 
in  vezen,  maar  er  is  eene  fraaije  Yischmarkt,  in  1563  aangelegd, 
BMlerliand,  op  onderscheiden  tyden  ,  merkeiyk  verbeterd,  waarop  in- 
aaoderheid  teevisch  in  groote  noeteelkeid  te  koop  aangdiragt  wordt» 
De  ruime  Linnen-  en  Garenmarkt,  die  in  ltf90  gebouwd  waa,  it 
aenige  iaren  gdeden  tot  eenen  zeer  netten  en  met  smaak  ingerigten  stads- 
schouwburg  verbouwd.  Ook  worden  te  Alksaae  ,  in  het  najaar  belangry* 
ke  koe-  en  varkenmarkten  gehouden  ,  alsmede  eene  jaarlijkschc  paar- 
denmarkt ,  der  slad  bij  privilejjie  van  Keizer  Kauel  V.   in  VóiiZ  toe- 
gestaan ,  die  echter  niet  meer  zoo  druk  als  voorheen  bezocht  wordt , 
en  twee  keimarkten,  waartoe  Alkmaar  ,  bij  octrooi  van  3.  Maart  157a, 
ap  naam  Tan  Fnira  II. ,  de  vergunning  verkreeg ,  en  wd  eene  *s  maan- 
dag! na  hebken  Piaschen  en  de  andere  *s  daags  na  8t.  BAaiaouiuos  f 
▼oorta  is  er  sterke  handel  in  graan,  hoter  en  kaas,  van  welk  laat- 
ste product   deze  stad  de  TOomame  stapelplaats  is ,  zoodat  van  de  10 
of  11  miliioenen  Ned.  ponden   kaas,  die  jaarlijks  in  Noord-Holland, 
gemaakt  worden,   en  die  luiar  onderscheidene  landen  van  Europa,  en 
zcUs  naar  de  West-Indische  eilandenen  Zuid-Amerika  gezonden  worden  , 
Uer  nagenoeg  de  helft  ter  markt  gebragt  wordt  j  zoo  was  in  1854 
de  gdicele  hoeveelheid  10,200,000  Ned.  pond. ,  waarvan  Alkmaar 
4,113^16  lied.  pond.  geleverd  heeft;  de  grootste  markldag  was  in  dea 
lomer  van  1836 ,  toen  aldaar  op  eens  187,489  Ned.  pond.  ter  markt  kwa* 
men  ,  terwyl  de  geheele  hoevediheid  in  dat  jaar  beliep  757;970  Ned. 
pond.     Ook   zijn   de  graanmarkten   wekelijks  met  alle  soorten  van 
granen  ,  waaronder  de  beroemde  Zijper  tai  we  ,  ruim  voorzien  ,  en  in  de 
zoogenaamde  fijne  zaden  ,  als  mostaard-  ,  kanarie-zaad  enz.  is  Alkmaar 
de  voorname  stapelplaats ,  wordende  in    de  naburige  dorpen  >an  de 
dnigenoemde  Langendijken  ,  byna  alleen  de  (ijne  kruiden  en  groenten  ^ 
dianier  ter  markt  komen  ,  giBteeld;  Toorta  hebbende  inw.  8  hdangryke 
loutketen  ,  die  zoo  beroemd  iffn ,  dat  het  daar  geraffineerde  zout ,  ook 
leifii  in  andere  landen,  seer  gezocht  is,  1  leepaiederi},  2  azijnmake* 
rijen ,    2   pottenbakkerijen  ,  4   leerlooijerijen ,    1   perganientmakerij  , 
4   houtzaag-    en    3  korenmolens.    Maar   van  de  5  vermaarde  bier- 
brouwerijen;  die   hier  voorheen  bestonden  ,   is  cr  nog  slechts  éénc  ia 
wezen  ,  en  de  vroeger  zoo  bloeijende  Alkmaarschc  lakenhandel  is  thans 
geheel  te  niet. 

De  Uerv.  gcm.  deaerttad,  welke  tot  de  klasa.  en  ringTtn  ^ttmoer 
behoort,  4S00  siden  telt ,  en  sedert  1631  door  vier  Predikanten  be- 
diend wordt,  heeft  een  vrij  beroep  tot  vervnlUng  der  hy  haar  ontstaande 

Tacatoren.  De  eerste  Predikant  dezer  gem.  was  Pieter  Kor^eusz.  ,  die 
i«i  1l$64  herwaarts  beroepen  werd.    De  Herv.  hebben  twee  kerken ,  de 


-  "ó 


88  ALK. 

Groote  en  d«  Kleine  kerkgoioeiiid.   DeGrooie,  dieliylumeersie 

stichting  aan  den  H.  Laubentius  toegewijd  wat ,  zou ,  yolgens  een  oii4 
gedcnkBchrift ,  dat  in  de  kerk  te  lezen  is,  reeds  in  dc  9de  eeuw  ge- 
tticht  zyn,  en  was  in  1347  al  eene  kerspclkerk.  De  beroemde  toren 
van  dit  gebouw,  die  in  op{i[etrokken  was  en  tot  eene  baak  in  zee 

verstrekte,  stortte  op  den  29  October  1468  omver,  door  welken  val 
niet  slecbts  deze,  maar  tevens  de  in  1382  daameveo  gebouwde  St' 
Xattbyskerk  ^ónield  werd;  weilitlYe  men  te  rade  weid  de  beide 
keiken  ten  |^de  toe  af  te  breken  ,  en  in  bare  pkatt  deie  ééne  kerk 
te  lüchtcn ,  die  in  1512  ingewijd  en  nu  eene  der  grootste  en,  fraaiste 
van  geheel  Noord-Holland  is.  Zij  is  van  twee  orgels  voonrien  ,  van  w  elke 
het  grootste ,  dat  zeer  knnsti^  vn  welluidend  is ,  en  noet  dc  beste  in  ons 
vaderland  kan  wedijveren  ,  in  16415  voor  het  eerst  bespeeld  werden  ecnijje 
jaren  geleden  eene  aanmerkelijke  verbetering  ondergaan  beeft,  zijnde  het 
Jdeimle  reeds  iu  11^7 1  gemaakt.    Men  ziet  er  ook  eene  verheven  zerk  , 
waaronder  bet  barten  bet  ingewand  van  Fkobis  Y.  in  eene  looden  kist 
begraven  s^n,  hetwelk  door  een  daarop  geplaatst  opschrift  aangeduid  wordt. 
Voorts  beeft  men  er  nog  de  grafrteden  van  den  Burgemeester  Fiabis  vait 
Teilinge:!  ,  Tan  Wnua  Babdeiis  ,  Heer  van  W armenhuizen  ,  van  den 
Ridder  Frederik  Westphalen  ,  van  den  geneesheer  Pieter  va?»  Foreest  en 
«enige  anderen,  terwijl  boven  het  zniderportaal  vropfror  de  stadsboekeHj 
geplaatst  was.   Vóór  de  Hervorming  was  in  deze  koi  k  eeue  zeer  groote 
kapel  afgeschut  en  ingewyd  ter  eere  van  de  H.  Maagd ,  welke  kapel 
met  aantienlykc  giften  besdumken  was.   Behalve  bet  outaar  van  de  M. 
Mwigd  ,  werden  er  nog  onderseheidène  andere  gevonden ,  en  daaronder 
vyfy  die  seerr\jke  inkomsten  hadden;  ook  waren  er  wel  19  .vikaryen 
aan  deze  keik  verbonden.    De  begeving  der  pastor^  slond  aan  den 
Abt  van  Egmond.  De  Kleine  kerk,  veelal  de  kapel  jrenaamd,  was  vroe- 
ger aan  de  11.  3ïaaji(l  cn  St.  Jan  toe fjf wijd,  welke  laatsit;  de  patroon  was 
der  Malthesor  ri^ldcrs  ,  door  welke  Ilcercn  zij  omtrent  1445  moet  geslicht 
zijn  'y  omstreeks  la56  werd  zij  inerkelyk  verbeterd  en  in  lo40  bet  koor 
voKboawd.    In  1^07  werd  zij  voor  een  groot  gedeelte  afgebroken  en 
mnieuwd,  en  in  1760  dooreenen  ieUen  brand  in  de  aseb  gelegd,  maar 
later  ved  fraaijer  weder  beibouwd.    Van  binnen  is  boven  dtti  ingang 
van  dit  godshuis  een  goed  orgel  geplaatst. 

De  LiiUierschen  schijnen  niet  voor  hrt  jaar  1G38  eene  geregelde  gem.  te 
Alkmaar  gehadte  hebben. Zij  kwamen  omstreeks  dien  tijd  in  stilte  bijecn,cn 
hoorden  nn  den  oenen,  dan  weder  den  anderen  Predikant  Gods  woord  verkon- 
digen j  de  Wethouders  zochten  deze  vergadormg  w  el  te  beletten  en  verboden 
die  een  en  andermaal ,  maar  men  ging  evenwel  met  de  dienst  voort, 
waarop  de  regering ,  in  1641 ,  de  vergaderplaats  door  de  stadswerk- 
lieden  geheel  deed  vernielen ,  zoodat  er  niets  .meer  dan  de  mnnr,  ter 
boogte  van  10  of  12  v. ,  staan  bleef.  Eene  troep  soldaten ,  die  intusschen 
met  stillen  trom  de  wacht  hield,  brandde,  toen  het  werk  verrigt  was, 
gelijkertijd  los ,  en  trok  naar  het  stadhuis ,  alwaar  verscheidene  tonnen 
biers  voor  hen  ten  beste  gegeven  werden.  Df  I^inthfrschen  ,  hierdoor 
evenwel  niet  afgeschrikt  ,  bleven  ter  zelfder  plaatse  liuiine  vergaderin- 

Ïin  houden,  cn  ofschoon  met  ballingschap  gedreigd  cn  op  den  24 
ngnstns  door  den  schout  in  bnnne  godsdienstoeiening  restoord 
lijnde,  vingen  tIJ  eerlang  aan,  eene  nieuwe  kerk  te  bouwen,  die  in  of 
omtrent  het  jaar  164i  voltooid  was,  enscilert  w  erden  zij  niet  meergemoeid. 
Dekoik  op  het  einde  der  17de  eeuw  merkelijk  vervallen  zijnde,  werd  in 
1002  hersleld,  en  is  tlinns  een  deftig  gebouw ,  welks  fraaije  predikstoel, 
doopbek  ^  glazen ,  krooneu  enz.  door  hyzoadere  personen  bekostigd  zijn. 


Digitized  by  Google 


4 


ALK.  M 

Jh  gem. ,  die  tol  dé  ring  Tan  HaarUm  behoorl,  telt  met  ocni|]^c 
leden  uil  den  omtrek  6S0  lielen  en  urordt  door  eenen  Predikant  be- 
diend,  die  door  den  kerkeraad  beroepen  >vordt. 

0e  Remonstranten,  wier  {yrm.  tol  de  Eerste  tktttts  behoort,  en* 
ongeveer  100  zielen  lelt,  liicldcn  liler  eerst  Imnne  rrodsfÜenstoefeniny 
io  eene  houttMi  loods,  in  wier  plaats  zij  in  16158  clc  tcgcuwoordig'e  fraaije- 
«teenen  kerk  gebouwd  hebben  ,  die  van  gallery  en  orgei  vooraen  is,  ea 
dooreenen  Predikaul  bediend  wordt. 

Vroeger  waren  hier  twee  Menn.  kerken,  Ta»  wdke  de  ecnc  llmns 
tol  eene  stads-amuchool  iogerigt  is,  de  andere  evenwel  nog  hare  oor* 
sprookemke  bcstemnnng  benouden heei't ,  en  dooreenen  Predikant  bcdiené- 
wordi,  Tan  welken ,  het  beyocp  aan  den  kcrkeraad  is  oveigdaten.  De  gem. 
telt  200  zielen. 

De  U.  K.,  van  welke  het  getal  comn>,  2400  beloopt,  hebben 
Ic  Alkmaar  vier  statiën,  die  tol  het  aarlspr.  \an  Holland  cn  Zeelandf 
dek.  \3Li\  Noord-Holland j  behooren ,  en  vier  kerken  hebben,  welke  door 
Tier  Pastoors  en  1  Kapellaan  bediend  worden* 

Ook  de  Joden  y  van  welke  godsdienst  hier  ongereer  SOO  gevonden 
worden ,  heUien  in  deie  stad  eene  synagoge  ,  waarinde  dienst  door  eenen 
Rabbijn  verrigi  wordt. 

Lididadige  gestichten  te  Alkvaar  zijn :  het  oude  Mannen»  oa 
VrouM  engasthuis,  dat  eerst  enkel  een  Vrouwcngaslhuis  was,  cn 
den  naam  droeg  van  St.  Elizabethsf^astlniis  ,  uiaar  in  1j89  werd 
het  merkelijk  vcrliimnerd  ,  om  er  ook  het  Mannengasthuis  in 
te  kunnen  overbrengen  ;  ihans  dient  het  gedeeltelijk  tot  een 
Weeshttit  der  Uerv. ,  gedeeltdyk  nog  tot  een  Ziekengasthuisj 
hel  Gere^  diakonie-  oude-  mannen-  en  Trouwenhnis; 
het  R.  K.  weeshuis^  het  Huis sittenhuis,  naderhand  een  Tucht- 
huis; een  genootschap  lol  ondersteuning  van  behoeftige 
kraamvrouwen,  en  voorts  eenige  holjes  ,  waaronder  dat,  uit  de  nala- 
tf^nsehap  van  Gerrit  Wildemah  in  1711)  gesticht ,  en  naar  henihct  Wil- 
de manshof  jc  genoemd,  voor  24  vrouwen,  uit  alle  cbristelyke  ge> 
zindheden  zonder  onderscheid,  dient. 

Alkm^r  is  ook  niet  ontblool  van  wetenschappelijke  inriglingen ;  zoo 
heeft  men  er,  behalve  lagere  scholen  met  een  gemiddeld  getal  van 
leerlingen,  eene  lalynsche  school  met  IS  leerlingen;  [eene  clini- 
sche  s  eliool  met  S4  leerlingen  ;  eene  teekenscbooi ,  een  natuur-  en 
letterkundig  genootschap,  onder  dc  zinspreuk:  Nemo  solus  satü  sapit ^ 
eene  Afdeeling  der  kunst-  en  wetenschapbevorderende  Maat- 
schappij V.  W.  j  een  depart.  der  Maatschappij  Tol  Nut  van  het  Al- 
gemeen, dat  den  9  Maart  ltiO:!i  opgerigl  is  en  67  leden  lelt. 

Het  heeft  Alkmaar  ook  niet  ontbroken  aan  merkwaardige  mannen , 
die  binnen  hare  muren  geboren  zyn.  Onder  dese  mag  men  bil- 
lyk  tellen :  Jah  Aani ds  ,  eenen  mandemaker ,  die  de  hervormde  leer  om- 
'  helsd  hebbende,  een  der  eerste  en  ijverig.ste  Evangeliepredikers  hier 
te  lande  geweest  is;  by  t  gedurende  het  beleg,  den  28  Aug.  1-575  ;  den 
godfjeleerde  Frederik  van  HriLo  ,  Priester  en  Monnik  .  die  aehtervolgens 
het  l>estuur  {H^cliad  heelt  owv  de  nonnenKloosl<'rs  te  AVarmond  ,  Lejden 
en  Beverwijk,  en  tien  onderseiuidene  werken  heeft  nagelaten;  hij  '|-  in 
zijn  klooster  te  lieilo  in  den  letterkundige  Petrus  ^aknius  (I'iltea 

Üaiwiiigh)  ,  geb.  in  het  jaar  ltSOO ,  f  den  SI  Mei  11HS7  als  Hoof- 
ieeraar  in  de  letteren  te  Leuven  ;  de  geneeskundige  Dibk  van  Fo- 
RBE8T,  lijfarts  van  den  Koning  van  Polen  en  Pieter  vah  Fobei^st,  geb. 
ItfSS ,  f  1597 ,  de  eerste  Hoogleeraar  in  de  geneeskunde  aan  de  hooge- 


90 


ALK. 


school  te  Leyden  j  du  regUgeleerden  Naü.iog  vau  Fob££st  ,  eerst  Fensic^' 
naris  van  Alkmaar  cn  daarua  Raadsheer  in  den  boogen  raad  te  *s  Grar 
▼enhage,  f  ^592;  Pavcbatii»  GmaioMnvs  (PiiMaAis  tah  GAsnicni) 
f  1690 ,  na  eeniPensionam  der  stad  Gronings  cn  later  Raadsheer  in  den 
hooien  raad  ic  *s  Gravenhage  te>  zijn  geweest ;  den  Gouverneur  Generaal  Tan 
Nei-rlands  Indië ,  Gorkeu»  VA?f  der  Lijh,  die  van  164G  tot  IB'^O  dat  ambt 
bekleedde ;  en  de  Raad  van  Indië  Frederik  Hootban  ,  die  in  de  '16de  eeuw 
leefde  ;  de  wiskundijjen  Adriaa^  Adbiaaksz.  meer  bekend  onder  den  naam 
van  AoBiA'srs  Metius  ,  {jcb.  1571 ,  f  25  Sept.  1635  «ils  lloojjleeraar  te  Fra- 
neker ;  zijn  broeder  Jacobus  Metius  (Jailob  Adriaansz.)  ,  een  uitmuntend  ver- 
Taardiger  Tan  Terrckijkers ;  en  Cobhuis  Dbubel,  den  nitrinderderther* 
momelcrs.  en  onderscheidene  wis-  en  natuurknndige  werktuigen ,  geb. 
187d,  t  1634;  den  wis-  cn  aardrijkskuDdi{je  Willek  Jilisx.  Blaeu  , 
geboren  11571 ,  -f  1638  jdegescbiedsebrijvers  Simo?»  £iKELBiiBia«,  {jcb.  16 
Maart  1663  ,  -f  4  Novombcr  1738  ,  door  zijne  flednante  en  fjestt  ldlieidt 
van  Wpst-Vrieslandt y  cn  ondvrtjang  van  Vroont'n  vn  Alkmaar  en  zijne 
geschk'ilruisscn  bekend;  oij  Gijsbert  Boomkamp,  die  in  1767  mede  de 

Ïesciiicdeuis  zijner  vaderstad  uitgaf;  en  den  scberpsinnige  wijsgeer 
ohahnbs  GATsaus  (Jobav  wt  lUtBa) ,  bekend  door  syne'  tegenwerpingen 
tegen  de  bovennatuurkundige  bedenkingen  Tan  Rsuns  G*&Tisnn  (Baai 
Pesc artes).  Ook  werd  in  bet  jaar  tmSuS  binden  deae  stad ,  éofir  idKicn 
Paschier  LAMMERTTTf ,  de  kunst  van  damastweven  uitgevonden. 

In  het  jaar  9i4  vinden  >vij  deze  stad  reeds  in  de  geschiedenis  ver- 
meld ,  als  zijnde  toen  door  de  Friezen  ,  die  Grnaf  Dirk.  II  in  het  Yorijrft 
jaar  meende  bi'dwongen  te  hebben  ,  overrompeld  en  verbrand.  In  107 i 
werd  Godevaart  met  den  Bult ,  Hertog  van  Lotharingen  j  aldaar  door 
de  West-Friesen  n^n  weken  achtereen  belegerd ,  na  verloop  van  welkeo 
tijd  ,  WiLLsn  TAV  Gnani ,  Bissohop  Tan  Utreeht,  hem  kwam  ontzettes, 
Tallende  dese  de  belegeraars  zoo  onsachtop  bet  lijf,  dat  er ,  naar  men  wH, 
wel  8000  sneuTolden.  In  113^  onthield  Graaf  Duk  YI,  nadat  byde 
West-Friezen  geslagen  had  ,  zich  een  tyd  lang  te  dezer  stede  op.  Maar 
een  jaar  daaina  viel  zijn  broeder,  Floris  de  Zwarte ,  die  met  hem 
oneeniJj  -«as,  in  Alkmaar,  on  lelde  er  de  kerk  en  de  markt,  (waar- 
door men  zeker  de  woningen  in  den  omtrek  der  markt  zal  moeten  ver- 
staan) aan  kolen.  Naauwelijks  uas  de  stad  ueder  hcrbouv^d,  of 
werd  in  1166  door  de  West-Friesen  gejplonderd  en  geheel  en  al  aan 
Tlam  ten  piooi  gegercEy  en  in  1169  moest  zy  nogmaals  een  der- 
gdyk  lot  ondergaan.  Den  SIS  Mei  1328  geraakte  de  km  in  braad,  en 
werd  benevens  de  voornaamste  huizender  stad  Temield. 

In  de  lloeksche  en  Kabeljaauwsehc  onecnigheden hielden  de 
Alkmaardiis  de  zijde  van  hunne  wettige  landsvrouw,  J.uloba  taji 
Beijere>  ,  waarcioor  dc  Kabeljaauwsgczinden,  die  het  met  Philips 
VAN  BoijRGOiiDiE  hielden ,  tegen  haar  optrokken  ,  de  huizen  Bre- 
derodc ,  Ikemstede  en  Assenddft  Tomielende  \  hierdoor  werden 
die  Tan  Alkmaar  zoodanig  getergd  ,  dat  sy  de  wapenen  aangio- 
pen,  Haarlem  belegerden,  de  Hoekschen  te  Alpben  bielpen  slaas, 
«n  «ader  den  Overste  Willeh  Nagel  ,  niet  alleen  deWestfiriesche  steden  , 
maar  ook  Enkhuizen  en  Medemblik  venneestcrden  j  doch  ondanks  hun- 
nen moed,  werden  zij  voor  Hoorn ,  en  later  in  eenen  zeeslag  omtrent 
AVieringcn  ,  zoodanig  geslagen,  dat  zij  op  aaunadcring  van  Finps.dic 
met  een  magtig  leger  aanrukte  ,  dc  poorten  voor  hem  openzcttedcn. 
Doch  dit  blijk  van  onderdanigheid  baatte  weinig ,  want  niet  allee* 
stiet  de  Terwinnende  soldaat ,  m  de  eerste  wwede ,  een  groot  aantal 
burgers  en  poorters  ym  den  fcerktoren,  maar  ahun  in  de  stad  boorde 


Digitized  by  Google 


ALK.  ff 

men  den  moordkreet  der  eliendig;c  vcnftonnelingen  ten  heiael  itijg^n. 
Be  Hertog,  ^aaittede  mog  niet  ^Idaan ,  ttnek  in  14S6  oen  •llerong«' 
at(Bj|fst  yronnh ,  inhoudende :  dot ,  tut  belefing  vin  de  sehaden ,  die 
de  Bteddingen  den  Haarlemmers  en  anderen  vnn  de  Knbeljaauwache 

partij    aangvdaan  hadden ,  dc  poorten ,  maren  en   resten  moesten 

11  rdorjyc worpen  en  «rpslerht  V orden  ^elyk  de  aarde,  en  dat  lij 
voorlaaii  een  open  dorp  blijven  zoude ,  zonder  f-eniij  stederef^t  te 
hebben ;  dat  de  Alkmaaixlers  op  hunne  eigene  kosleu  alles ,  wat 
aan  de  huizen  Nieuwburg  en  Middelburg  vernield  en  gebroken 
irai ,  weder  moeHen  «nboiriran ;  dat  het  den  Kennemeren  in  het  al- 
gemeen Teritoden  wera  te  vefgnderen  op  het  Iniden  der  Uok ,  en  hun 
hevokn  ^irtrd ,  «dbattingen  «n  tienden  te  betalen ;  het  regt  van  magie* 
traten  te  verkiezen  hun  afnfcnonien  .  en  ook  al  hun  geweer ,  uitgezon- 
derd de  hroodmessen  (die  Filips  echter  overzajj ,  !>ij;>ldieii  zij  uit 
hnnne  eigene  en  hunner  Boudjjcnoolen  hecrlijklicden  ,  binnen  zes  maan- 
den ,  124.000  ifulden  konden  ophnMijjen)  ;  dal  zij  {genoodzaakt  wcrdeh 
den  soldaten  hunne  soldij  te  betalen,  die  Gaësbeeil  hen,  bij  afgeperste 
hfieveo  ,  liad  kwijtgesdiolden  ,  \oorts  *&  jaarlijks  voor  iedere  haarastcde 
twee  tCldve»,  tot  een  eeowig  l)e\\ijs  van  hnnne  hardnekkigheid  (loo 
als  Inmne  tronw  aan  'vronw  J&koba  genaamd  werd)  op  te  brengen,  op 
hnnne  eigene  beurs  te  velde  te  trekken ,  en  tien  der  voornaamste  hoor- 
den van  hunnen  opstand  in  '»  Hertogs  handen  te  leveren.  Het 
schijnt  echter,  dat  dit  vonnis  niet  letterlijk  uitgevoerd  is,  en  dat 
het  slechten  van  poorten ,  muren  en  vesten  alleen  bestaan  hebbe  in 
het  uithangen  van  de  deuren  der  poorten  cn  het  niet  onderhouden 
van  stadsmuren  cn  vesten.  Ook  klom  zij  al  weder  spoedig  zoo  hoog 
in  *sHbrto^en  gunst ,  datdexe  in  eenen  gunsthrief ,  gegeven  te  Lejdcn  , 
den  8  Augnstns  14^,  haar  ome  goede  ttede  van  Alkmaar  noemt  f 
en  haar ,  uit  liefde  tot  haar,  alsmede  om  de  grootc  schade  en  onkoetea 
bij  den  vorigen  oorlog  geleden ,  vrijspreekt  van  alle  achterstallen,  staande 
dieoTiliistcn  ""emaakt ,  tot  zes  w  eken  na  het  sluiten  van  den  vrede  met  ziine 
nicht.  In  liel  jnar  1482  Inivonden  zich  ook  onderscheidene  burjfers 
*  van  Alkhvar  l)ij  het  leger,  waarmede  de  stad  Hoorn  belejycrd  en  iri-^e- 
nomen  werd  ,  om  haar  tot  het  opbrengen  van  de  baar  afgevorderde 
beten  te  dwingen  ,  en  het  waf  hQ  die  gelegenheid ,  dat  lelwre  Alkmaarder, 
Ljuuebt  genaamd ,  het  vaandel  terughaalde  ,  dat  de  stad  in  1486  ,  tegen 
die  van  Hoorn  strijdende ,  verloren  had  (1); 

Hagch^Jk  stond  het  met  Auhaar  in  1  b91 ,  toenhet  kaas-  en  broodvolk- 
zijnde  eene  «araenrotting  van  de  daaromstreeks  wonende  landlieden  ,  die 
mismoedig  -waren,  wegens  den  slechlot»  tijd  en  het  gewelddadig  afvorderen 
van  zoogenaamd  ruitcrgeld, door  Jan  vkh  Kgtiom), Stadhouder  van  Holland- in 
groole  menigte  daarbinnen  tiokkenj  die  van  Schagen  cn  andere  Kenneiuers 
vielen  eerst  aan  op  heihuis  van  Klaas  Korf  vak  Bosuliiex  ,  Rentmepstervan 
Noofd-HoHitrd ,  die  door  tyne  sehraapinoht  loer  in  den  haat  des  volk» 
was ;  de  eerste  woede  trof  zynen  dienaar,  dien  iQ  doodaloegen  ,  en  wai 
Korf,  tot  zijn  geluk,  niet  ^an  huis  geweest,  hem  MU  geen  heter  lol 
Hetrofien  hebben  de  landlieden  zich  aan  den ,  meester  niet  kunnende 
m  reken  ,  koelden  hunne  woede  ann  zijne  goederen  ,  die  allen  vernield 
werden.    Zelis  groeide  deze  oproerige  hoop ,  door  het  toeschieten  van 


(i )  Zie  dit  voorts  bij  Boomkamp  ,  Aikiuaar  en  deszei  fa  gesehiodenia-' 
s«a  U.  Sa»  ea  daareit  oTarjSttonmi  in  mijae :  M  tovwe  Heriaaeringen 
uit  b»t  gebied  étr  G««c  kiedo'ats  ,  bU  tyS, 


BIBL.  LiHlV 

^  rr  1" 

Digilizcci  by  Google 


ALK 


eenijye  Alkmaardm ,  merkelijk  aan.  Haarlciii  zond  eeni{][e  ffema(fli{{<Iei» 
oui  de  uproerigeii  tot  bedaren  le  brengen  j  de  redenen  ,  die  zij  aan- 
"votrdeo ,  herateLden  wel  eeuigzint  de  rust ,  maar  het  muitend  Tolk 
Ueef  de  burgerij  op  den  kab  hangen.  De  Stadhouder  Iam  tui  Efiaom 
maakte  zich  in  het  volgende  jaar  gereed ,  om  het  van  daar  te  doen 
vertrekken  ,  doch  x^ne  magt  te  germg  zijnde ,  moest  hy  aien,.  dat  aü 
zelfs  Haarlem  innamen  ;  bejjrij pende  ,  dat  het  {yemeon  niet  zonde  te- 
bedwinrrt-n  zijn,  dan  door  tnsschcnkonist van  gerejjclde  troepen,  >vaar- 
aan  Lij  gebrek  bad  ,  verzocht  bij  Hertog  Albeut  van  Saxen  om  bij- 
stand, die  ter  herstelling  der  rust  met  eenig  Duitsch  krijgsvolk  naar 
Hdhmd  afiiakte,.  alles  plunderende  en  roovende ,  wat  hij  op  zijnen 
weg  ontmoette.  Hy  trok  naar  Haarlem,  en  leverde  eenige  hevige  gc- 
▼emen  ,  die  meestalten  nmleele  der  Kennemers  uitvielen ,  \vaardoor  zij 
genoodsaakt  werden  ora  genade  te  verzoeken ,  welke  bun  na  langdurige 
voorspraak  eindelijk  werd  toeg(islaan ,  onder  beding,  dat  Alkmaar  ter- 
stond 2600  jTouden  St.  Andi  ies  guldens  zoude  moeten  opbrengen  ,  de 
handvesten  en  banieren  der  stad  in  handen  van  den  Uertog  overleveren , 
en  tot  vermeerdering  \nn  hunne  straf  btmne  vesten  op  eigen  kostca 
afbreken  en  de  grachten  sloojpcn  ;  hovendiea  moesten  2^  der  voor- 
naamste ingezetenen  binnen  Haarlem  Voor  hem  verschijnen,  teneinde 
blootshoofds  en  barrevoets ;  met  een  stokje  in  de  hand  en  op  hunne 
knieifn  ,  voor  lich  en  voorde  geheele  gemeente  nederig  om  genade  en 
vei^iflTcnis  te  smeeken ,  van  welke  vergiflenis  hij  Vó  burgers  uitsloot, 
omtrent  welke  bij  aan  zich  behield,  om,  ter  syner  tyd,  methea. 
naar  Melgevallen  te  handelen. 

Nogmaals  werd  Alkmaar,  op  den  2ö  Junij  11517,  des  avonds  lussclie» 
tien  en  elf  ure ,  ingenomen  ,  door  eenen  grooten  hoop  Gelderscben ,  on- 
der den  Overste  Snucn,  versterkt  door  een  magtig  aantal  Friesen» 
welke ,  te  dien  einde ,  door  bunnen  Admiraal  Lavc»  Pibb  uit  de  Kumrs 
naar  Medemblik  overgevoerd  en  daar  aan  land  gezet  waren.  Acht  da- 
pen  bragt  deze  woeite  menigte ,  die  de  gmtrte  hoop  genoemd  w  erd , 
in  deze  stad  door ,  alles  vernielende  en  roovende ,  wat  zij  vinden 
konde;  wegtrekkende,  slaken  zij  den  brand  in  twee  korenmolens, 
die  aan  de  vest  stonden  ,  w  aardoor  meer  dan  honderd  buizen  ,  benevens 
de  ])oort ,  daar  zy  uittrokken  ,  in  de  asscbe  gelegd  werd  ^  door  dit  on- 
heil ging  mede  eene  vermaarde  school,  die  destyds  te  AunAia  moet 
bestaan  nebben  ,  te  ^nde. 

Cnuanus  11 ,  Konmg  van  Denemarken ,  uit  zijn  ryk  verdreven  en 
herwaarts  gevlugt,  om  van  Keizer  KAan  V,  wiens  zuster  EusAswn  ÏS^ 
ton  huw  elijk  had ,  onderst  and  te  verwerven  ,  kon ,  bij  zijnen  inval  in 
Holland,  Alkmaar  niet  ongemoeid  laten  ,  maar  kwam ,  den  19  Septem- 
ber 1Ö31,  aan  hel  lioold  van  5000  man,  en  vertoefde  er  vijf  dagen, 
in  welken  tusscheulijd  zijne  beuden  de  stad  zoo  deerlijk  beroofden ,  dat 
de  regering  de  schade ,  te  dier  gelegenheid  geleden ,  weinige  jaren  later, 
8000  of 9000  gulden  begrootte* 

Nadat  de  Heer  van  Bbeoebodb  ,  met  syne  hnisvrouw  en  twee  ^ner 
Busters ,  benevens  den  Prins  vab  Obaiub  ,  op  den  1  September  ItfOtt,  binnen 
deze  stad  gekomen  was,  werd  hem  door  eenige  personen  een  retjuest 
aangeboden,  bij  hetwelk  zij  verzochten  de  Miinlerbroederskerk  te  lieblu'n  , 
om  aldaar  de  Uerv.  godsdienst  uit  te  oefenen,  waarop  zij  feu  antwoord 
kregen  ,  dat  het  niet  in  zijne  magt  stond  om  hun  zulks  toe  te  .>lt'in- 
meu ;  iu  jdaats  van  zich  biermede  te  vrcdeu  te  houden  en  eene  betere 
gelegenheid  af  te  wachten ,  stoven  een igcn  ,  zoodra  hij  vertrokken  was, 
met  bijlen  en  andere  werktuigen  naar  de  gezegde  kerk,  waar  zij  alles 


Digitized  by  Googl( 


ALK 


^aSUi  itilkken '  ilöCjjcn  ,  «aarop  de  broeders ,  dit  spol  vernemende ,  de 
ten  over  den  tnunr,  de  andere  over  het  water-,  mt  het  kh>o«tervlafft- 
tcn;  maar  den  volgenden  dag  werden  ly  door  het  {rer(>^  daar  weder 
ingdbrafj^t.  Biirtrcmeesteren  omtrent  dien  tijd  beducht  zijnde  .  dat 
(wniije  kwaadwillijrcn  mofjlfüi  komen  ,  om  heeldstonncrij  in  de  Grootc 
kerk  aan  ie  rijjten ,  keurden  ,  met  voorkennis  van  den  Bisschop  van 
Haarlem  ,  goed ,  alle  de  raden  der  jjilden  bij  zich  te  ontbieden  cn 
hun  te  bevelen  ,  de  altaren  en  beelden  behoorlijk  af  te  nemen  en  wel 
te  bewaren ,  londer  daaraan  ccnige  schade  of  letsel  te  doeo  j  maar  als 
ty  hiermede  besig  waren,  kwam  het  gemeene  volk  en  imoet  al« 
taren,  beelden,  en  al  wat  er  was,  aan  stukken,  wordende  het 
altaar ,  staande  hy  het  font ,  onder  het  geschreeaw:  »  het  moetaf,*  tot 
den  {rrond  verwoest. 

Het  meest  evenwel  is  Alkmaar  in  de  Nedcrlandsclie  geschiedenissen  ver- 
maard door  het  beleg,  dat  zij  in  11)75  vnn  de  Spanjaarden  moest  door- 
staan. In  het  jaar  11571  was  er  wel  cene  Spaansche  bezetting  in  Alkmaar 
gel^d,  maar  in  het  volgende  jaar  werd  de  stad  reeds  weder  door  Sonov  voor 
de  Staatschen  in  bexit  genomen..  Zoodra  had  na  Don  Famns  vas  Tolioo  , 
de  ondste  toon  des  üertogs  van  kiMk  ,  de  ttad  Haarlem  niet  hemagtigd 
of  hij  kreeg  bevel  vaniyncn  vader,  om  ook  Alkmaaa- aan  te  tasten.  De 
gruwelijke  plundering  en  bloedstorting,  slechts  kort  te  voren  door  de 
Spanjaarden  te  Haarlem  fT-opIop.rd  ,  liaddcn  in  den  aanvang  de  Alk- 
maarders  met  geen  kleinen  schrik  vervuld  ,  die  hen  eerst  deed  aarzelen, 
om  hunne  sfaa  te<Ten  zoo  niatrlicrcu  vijand  te  verdediiren  :  dan,  door 
SoNOY  ,  destijds  Staats  -  Gouverneur  van  Noord-IIollandf  met  eeni|r 
krijgsvolk  voonien ,  onder  het  bevel  van  den  Overste  Jonkheer  Jakob 
Kamuaaüw  ,  begonnen  «y  weder  moed  te  scheppen  ^  en  verdedigden 
lich  soo  dapper ,  dat  Don  Fbbdbbik  ,  na  verseheidene  vergee&che  stor- 
men  géwaaga  te  hebben ,  genoodzaakt  was  onverrigter  zake ,  met 
verlies  van  veel  volk  ,  terug  te  trekken  ;  te  meer,  dewijl  de  sluizen  der 
zeedijken,  bij  Krabbendam,  Aartswoude  en  de  Zij  pc ,  geopend  wor- 
dende .  de  omstreken  onder  water  deden  vloeijen  ,  zoodat  de  Spanjaar- 
den zich  gedwongen  zagen  ,  den  8  October  1573  ,  het  gevaar  door  eenc 
tehieiyke  vhigt  te  ontwijken.  Terwyi  de  vesten  bMtormd  werden, 
kweten  de  vrouwen  sieh  even  dapper  als  hunne  mannen ,  vaders  en 
zonen ,  den  vyand  brandende  pekVecpcn  en  hoepels  over  het  hoofd 
werpende  en  met  kokend  kalkwater  begietende.  De  mislukte  aanslag 
der  Spanjaarden  op  Alkjiaar  ,  die  van  andere  voordeelen  voor  de  Staat- 
sche  partij  gevolgfl  werd  ,  gaf  sedert  aanleiding  tot  het  gewone  xeggen  : 
ton  Alkmaar  bcfjinl  fle  victorie. 

De  onccnigheid ,  die  te  dezer  stede ,  in  het  jaar  1608  ,  ontstond ,  ter 
gelegenheid  dat  de  classis  van  Alkmaar  van  bare  leden  vei^e,  om 
by  onderteekeningte  verklaren,  dat  zy  de  Nederlandsche  gelooftbeiydenis 
en  cathechismus ,  in  allen  deelc.,  hield  overeen  te  stemmen  met  de 
schrifture,  hetwdk  door  vijf  Predikanten  geweigerd  werd  ,  gaf  aanleiding 
tot  eene  buitengewone  verandering  der  n';n-i  lng  ,  die  op  den  21  cn  2^ 
Fcbruarij  1610  door  Komniissarissen  der  Staten  van  Holland  bewerk- 
stelligd werd.  Maar  toen,  den  11  Ocfoher  1618,  de  regering  door 
Mal'bits  ,  Prins  van  Oranje ,  veranderd  werd,  waren  eronder  dc  ni<'nwe  . 
Vroedschappen  vijf,  die  in  1610  van  hunne  ambten  verlaten  waren 
lieweest. 

Eenge  Remonstrantsgesinden  bedreven  ten  jare  1619  te  ALKMSAa  groo- 

ten  moedwil ,  die  sedert  door  de  Remonstranten  zeiven  misprezen  werd 
Pil  de  a%ezondcrdc  bijeenkomsten  en  predikatiën  ,  die  zij  er  nog  dat- 
zeilde  jaar  poogden  te  houden,  werden  geweldigerband  belet. 


Digitized  by  Google 


94  ,  ALK. 

Den  6  i»Uj  16SS  onUtond  er  weder  eene  hevige  opsolwdcting  lunneft  èm 
-9Ud.   Het  graaaw  tmeet  de  gbim  ia  aai|  bet  km  vaatekemtwi»- 
slager  Zibkav  genaamd,  die,  ten  miragte,  gelgk  sedert  gebUfcen  i»,  . 

Iseschnldigd  werd ,  touw ,  hcnnip  en  andere  noodwwdigheden  aan  den 
vijand  geleverd  te  hebben.  Doch  de  plundering  van  het  huis  werd 
voorkomen  door  de  ruiterij  ,  die  toen  bezetting  hield  in  de  stad.  Ver- 
scheidene andere  huizen  van  leden  der  regering  werden  ,  ten  zeilden  tijde, 
bedreigd  met  plundering  ,  zonder  dat  het  tot  de  daad  kwam.  Maar  den 
9  trok  een  hoop  wijven  ,  onder  het  geleide  van  Gbut  Pist  Scheer,  die 
lieh  tot  Kapitein  opgeworpen  had  en  yêm  AuH»  M  Tuftimsn»,  die 
een  vaandel  droeg,  t4b  oude  lapaen,  aan  «enen  stok gabonden ,  naar 
Zinuii*s  lynbaan ,  vaar  alles  feplundod  en  vernield  werd.  De  sdwl- 
terij  toen  in  de  wapenen  gekomen,  liragt  den  woesten  hoop  spoed^ 
tot  bedafon.  Yyf  of  les  brihaMwls  ircfdea  gevat ,  en  ter  sUd  uiige  - 
bannen. 

In  167Ö  de  Wesl-Fricschc  zeedijk  doorgebroken  en  daardoor  een 
groot  gedeelte  van  het  Noorderkwartier  ondergeloopen  zyode ,  had 
xnlki  toodanigc  grooto  bmiaa  'veioossaakt ,  dat  dese  mp  voer  dal 
kwartier  gerekend  werd  nadeeliger  te  zijn  geweest ,  dan  .de  geboele  zee 
verderfelijke  oorlog  van  167SI  tot  ;  als  Inerop  nu  koit  daania  au- 
dersebeiden  jaren  aebter  een ,  eene  ster{\e  onder  het  rundvee  en  'twee 
muisjaren  volgden ,  zoodal  de  gemeente  zieh  niet  in  staat  zag ,  om  de 
gevorderde  lasten  op  te  brengen  ,  ontj^tond  er  ten  jan;  1715  eene  groote 
opschudding  te  Alkmaak  ,  waar  het  giuueen  ,  dat  zeer  gebeten  was  op  twee 
Pachters  van  lands  middelen  ,  met  name  Dakiel  Sakgné  en  Aooir 
GaowioiiT ,  den  7  Octc^r  op  bunne  bnisoi  aanviel  en  die  plundode, 
nel  voornemen,  om ,  straks  daania ,  de  woning  van  Mr.  Nicoksas Km, 
Voorzittend  Scbepen  der  stad,  die ,  betSdioutsandit ,  by  beiopenstun 
^r  bediening,  waarnemende,  den  Pacht  eren ,  in  het  vorderen  van'slands 

f>enningen ,  hulp  had  bewexen ,  op  dezelfde  wijze  te  behandelen.  Dit 
aatste  echter  werd  nog  voorgekomen,  door  het  tijdig  op  de  beea 
brengen  van  een  gedeelte  der  burgerij  ,  die ,  geholpen  van  stadsbod ieaden, 
de  plunderaars  uit  eikanderen  dreef. 

De  groote  staatsverandering  in  1747  ,  die  ginds  en  elders  zoo  vele 
bewegingen  .  veroofsaakte ,  verwekte  binnen  dese  stad  weinig  moeite, 
wordende  aldaar ,  op  den  1  Mei  van  dat  jaar,  Prins  Wiuis  lY,  aiet 
eenparige  stemmen  ,  tot  Stadbonder  vedklaard. 

In  1783  gaf  Alkhaah  het  eostc  voorbeeld  van  de  vernietiging  van 
alle  stadhouderlij kn  verkiezingen  en  aanbevelingen  bij  openvallende  pos- 
ten van  regerings-anjbteu  oi  bedieningen.  Hevig  was  de  tegenstand  van 
Prins  Willem  V  legen  dit  besluit.  Maar  ge«n  verandering  daarin  kun- 
nende te  Meeg  brengen  ,  bragt  hij  zijn  beklag  bij  de  Staten  van 
Holland  in ,  die  daarop  besloten ,  dat ,  onverminderd  bet  wedenydi 
beweerde,  de  ophanden  sgnde  verkiezingen  van  Burgcmeesterea , 
Scbepenea  en  Tbesaoriers  door  H.  E.  Gr.  A.  zclven  zouden  gedaan 
worden  ;  ingevolge  van  welk  besluit ,  ondanks  de  tegenluuilingen  Her 
lliddersclinp  en  het  beklag  van  Z.  H. ,  de  verkiezing  van  regeringsleden 
in  Fcbruatij  des  volgenden  jaars  geschiedde.  Ook  was  de  burgerij  van 
Aljilihaar  de  eerste  in  betoonden  ijver  tot  den  wapenhandel,  waartoe 
zich  dadelijk  een  aantal  van  omtrent  600  persunen  vrijwillig  aanboden. 
Ka  de  omwenteling  van  bet  jaar  1787  moest  zij  echter  gedogen ,  dat 
de  regering  bniteniyds  veranderd,  de  .sebntterij  afgedaoltt,  en  «ene 
andere  naar  het  voorsebrift  van  den  Stadbonder  gevoraid  werd ,  terwjl 
de  stad  aicfa  bovendieii  met  inlegeniig  van  krQgsvolk  bcawaard  u^t 


üiyiiizea  by  LaüOgle 


ALK. 


95 


hoewd  een  ea  ander  sondcr  merkaiyka  oPM^mdding  geschiedde ,  even 
jjf  de  verandering  Tan  saken  ia  17fe  aldaar  in  alle  stilte  |ilaatf  liad. 

Toen  de  Enaebcueii  en  Rnsien  in  179B  in  Noord-Holland  geland  waren,, 
leed  deze  ttad  ook  eenigcn  aanstoot,  daar  zij  den  3  October  van  dat 

^aar  des  morgens  door  de  Franschcn  en  Huliandcrs  ontniimd  zijndn , 
in  den  namiddag  door  de  En^^nlschen  bezet  werd ,  die  haar  eehtor  reeds 
weder  den  8  verlaten  haddt  ii ,  na  alhier  in  dirn  tussrhentijd  twee 
malen  eene  zeer  drukkende  rcquisitiën  Ie  liebben  uilgesclireven. 

Bij  de  heugelyke  omwenteling  van  hel  jaar  1813  bevond  Alkmaar 
tieh  In  eenen  seer  moeijelijkea  toestand.  Het  was  onmogelijk  ,  hoe  vu- 
rig men  dit  ook  wensefate ,  licb  dadeiyk  voor  de  goede  laak  te  ver* 
klaren.    DeÜMten  aan  den  Helder,  die  onder  hot  nevel  van  den  Ad* 
miraal  Verduei  l  .  sterk  roet  Franschc  troepen  beiet  waren ,  dienden 
tevens  lot  loevliiglsoord  voor  de  door  het  land  zwervende  Franschen  , 
die  altijd  hunnen  weir  door  Alkmaar  namen  ,  zoodal   er  de  grootste 
omzigtighcid  noodig  was  ,  om  te  zorgen .    dat  de  rnst  bewaard  bleef. 
De  üuder-prefect ,  de  Heer   Fo^iTEin  V  tRsuauia,  die  tc  Alkmaar  zyue 
wsidentie  had,  nam  met  volkomene  toestemming  van  allen  het  ge- 
heek  hewind  in  handen ,  on  op  zija  venoek  wapenden  lieh  schier  alle 
de  aaniienlijksle  burgen ,  tot  voorkoming  van  buitensporigheden ,  het- 
welk te  noodzakelijker  was  ,  omdat  eenige  lieden ,  die  niets  te  verlieseo 
hadden  ,  en  bij  de  omwentelinfy  forltiin  daeblen  te  maken  ,  alle  pogingen 
in  het  werk  stcldeti ,  om  de  bedoelitiijen  van  den  Oiider-preleet  ineen 
verkeerd  daglicht  tc   plaatsen  ,    terwijl   deze    al  zijne    krachten  in- 
spande ,  om   de  rust  te  bewaren  en  tevens  te  zorgen ,  dat  de  Kom- 
mandant  van  den  Helder  geen  voorwendsel  had,  om  zich  meer  on- 
rnjddeHMk  met  de  stad  te  bemoeyen.    Intusschen  gaf  de  Admiraal 
VianDiu,  by  eene  missive  van  23  November,  den  Onder*prefeet  te 
kennen  ,  dat  hij  den  Heer  Willet  ,  Ontvanger  der  Douanen  aan  den 
Helder,  bevel  had  gegeven,  om  zich  ,  onder  geleide  van  een  detache- 
ment koloniale  troepen  ,   geconimaiulrerd  door  den  kapitein  St.  Jüst, 
naar  Alkmaar  tc  begeven,  tol  overneiiin)f|  van  alle  kontante  penningen  , 
die  aldaar  in    de  kas  van    's  Rijks  ontvanger  voorhanden  \saren.  De 
tijding  van  den  aantogt  der  troepen  vervulde  de  geheele  stad  met  angst 
*  en  schrik ,  te  meer  daar  men  renen  had  ,  te  duchten ,  dat  zij  ,  binnen 
de  ttad  gekomen ,  tot  {dundering  zonden  overslaan ;  om  dos  het  binnen 
trekken  te  voorkomen ,  ging  de  Onder-prefect ,  geheel  alleen ,  bet 
detaefaement  tot  Koedyk  ,  een  groot  uur  van  Alk^var,  tegemoet* 
Hier  wist  h\j  de  lleeren  Willet  en  Sr.  Ji'st  over  te  halen  ,  om  zich , 
met  achterlating  der  troepen  ,  ter  overneming  der   kas   naar  Alkxaar 
te  betreven  ,   dit  nu  verrijdt  en  de  troepen  veder  naar  <len  Helder  af» 
getrokken  zijnde  ,  bleef  de  tttad  vervolgens  van  allen  verderen  aanstoot 
van  wege  de  Franséhe  autoriteiten  vry ;  terwKl  men  slechts  den  ge- 
•dakslen  oogenUik  bleef  afvachten  ,•  om  tidb  voor  de  taak  der  om- 
wenteling te  verklaren  ,  waartoe  den  29.  Novendier  besloten  werd ,  op 
welken  dag  dan  ook  de  stad  Alkmaar ,  bij  eene  openlijke  acte ,  van 
de  piiije  van  hel  stndbnis  afgekondigd  ,  zich  aan  de  Fransche  heerschapp^ 
onttrok ,  om  zich  onder  liet  bewind  van  eenen  telg  uit  bet  huis  van 
Oranje  te  scharen. 

Hebben  wij  hier  vóór  gezien  ,  dat  Alkmaar  veel  d(K)r  de  oorlogs- 
rampen te  lyden  bad  «  niet  minder  liad  zij  van  het  water  Ie  verduren  ; 
aoo  werd  sy  den  14  December  li8tt  mot  de  omliggende  oorden  door 
eenen  geweldigen  storm  en  daaron  volgenden  weitendoed  seer  swaar 
beschadigd  j  en  ia  1&70  rigtte  de  bekende  Allerheiligen  vloed  in  den 


uiyiü^uü  Google 


90 


ALK. 


•mtrck  der  stad  januucrl\jke  verwoestingen  aaii.  lu  157^,  op  den  £l2 
Januarij  ^  ked  ly  wederom  eeofin  gewelojsen  toliok,  want  nadat  de 
•tonnen  deg  oorlogs  Tan  hare  muren  menen  ^wekan ,  werd  in  ^ 

door  vi'uvn  >^0LMleni1i*n  storm  uit  liet  Z.  en  Z.  O.  bcJoopen,  zoodat 
tic  Haigendijk  vu  (jalgendyk  Ondorp  doorbraken  en  verscheidRne 
hnizpfi .  ja ,  alle  molens  ,  op  éón  na  ,  omver  waaiden.  Ook  brak  dc 
llundsbussche  door,  waardoor  de  Wcst-Fricsche  dijk,  bij  St.  Maarten, 
mede  jjToole  schade  leed.  Niet  niinder  trof  haar  de  felle  storm  uit 
het  iV.  VV  .  ,  op  den  Vó  Augustus  1607  ,  waardoor  dc  nieuwe  bedijking- 
Tan  de  Zype  doorbrak.  Te  iwaarder  was  in  dien  tyd  de  sdhade,  om- 
dat de  landerijen  in  NoordrHoUand  leer  schaarseb  werden  door  de 
menijrte  van  Innncnmeren ,  en  verscheidene  hnislieden  genoodiaaki  wa- 
ren zidk  naar  Gronin{rcrland  te  begeven. 

liet  wapen  van  Alkmaar  is  van  keel  (rood) ,  beladen  met  ecnc  bnrgt 
van  zilver  ^  boven  bet  schild  ecne  krans  van  sinople  (groen),  en  tot  schild- 
houders twee  leeuwen  van  keel. 

ALKMAAR,  voorname  suikerplant.  in  IVederlandsch  Guiana,  kol. 
Suriname,  aan  den  linkeroever  der  Beneden  Gommewijne ,  tusschen  de 
beide  koffijplant.  Zorgvliet  en  Nijd-cn-Spijt ,  de  eerste  beneden  de  an- 
dere- opwaarts  gelegen ,  1469  akk.  groot  met  172  slaTen.  Zf)  we^ 
met  eene  stooraniacliine.  •* 

ALKMAAR  ,  kl.  cil.  in  Ooat-Indië  ,  tot  den  Sundaschen  archipel 
beboerende,  in  de  Zee  van  Batavia,  ten  N.  van  het  eil.  Lnkbuizen. 

ALKHAARDERIÏOUT,  bosch  in  Noord-JIolland,  ten  N.  van 
Alkmaar  en  tegen  de  muren  dezer  stad  aanpalende.  Naar  men  wil, 
sonde  bet  een  overblijfsel  van  bet  groote  Schagerbosch  zijn,  dat  in  over- 
oude tyden  een  groot  gedeelte  Tan  HóUand  moet  beslagen  bddten. 
Thans  is  het  54  band.  73  t.  r.  groot,  en  een  bQsonder  aangenaam 
ullspnnningsoord  voor  Alkninars  ingezetenen  ,  dat  lanfys  hoe  meer  Ter» 
fraaid  wordt.  In  eene  der  lijnregte  lanen  beeft  jaarlijks  in  de  maand 
Jiilij  de  beroemde  harddraverij  plaats,  die  sterk  bezocht  wordt,  zoodat 
in  (1857)  10  paarden  naar  den  prijs  dongen.  Na  den  afloop  wordt  dc 
overwinaar ,  door  de  stech^lijke  regering,  met  eene  groote  zilveren  kof- 
iijvaas,  en  de  naastbij  komende  met  eenen  fraaijen  zilveren  beker  beloond. 

ALK.SAARDERMEER  of  LAifoniBBn,  meer  in  JTemiemer&inii ;  proT. 
Ifoord-ÉoUand , tsrr.  Alkmaar,  kant.  jilkmaar  no.  1 ,  neb  Tan  Aker- 
sloot naar  Uitgeest  uitstrekkende,  groot  on<^(  \ecr  600  bund. ,  waarran 
nagenoeg  400  bund.  onder  de  gem.  Akenloot  en  dc  overige  onder 
dc  gem.  Uitgeest.  Dit  water  heeft  gemeenschap  met  de  Tiahkymer- 
V  aar  t  f  met  de  Ma  rkervaart  en  met  bet  lYo  o  r  d-h  o  l  landsche 
Kanaal,  welk  laatste  voor  een  gedeelte  er  langs  loopt  en  alleen 
door  eenen  zoogeuaamdcn  rijzen  sehuldam ,  tot  beveiliging  tegen  deu 
golfslag  enz. ,  daarran  algeseheiden  is. 

AUUIAARDER  OYJSRTOOM,  to^  genoemd  de  Zes  Wielen, 
ligt  in  Kennemerlamdf  proT.  Noord-BMland ,  \  u.  N.  Tan  Alk- 
maar 9  en  dient  Toor  de  commnnicatie  met  kleine  Taartnigen  tusschen 
Alkmaar  en  Langendijk. 

ALK3IAARSCIIE  VAART,  vaart,  prov.  Noord-JJolland ,  die  in 
1661  gegraven  is,  en  van  Alkmaar  langs  de  zuid-  of  zuidoostzijde  van 
de  Seliermer  loopt ,  alwaar  zij  thans  een  gedeelte  van  het  Nourd-Hob 
landsche  kanaal  uitmaakt,  Terrolgens  loopt  zij,  met  eene  Noordciyke 
bogt  langs  de  Schermer,  Schermerbom,  en  de  Beemster,  schiet 
voorts  door  Edam  en  Talt  aldaar  in  de  Zuijersee. 


uiyuized  by 


ALLA  of  Wat  Aua  »  riv.  in  Oott-Indïe ,  op  het  eill  Amb^uM^ 
sdiiereil.  Leytimor,  Van  het  Zuiden    afkomende ,  sü  niet  ver 

van   de  stad  Ainhon  in  de  baai  tiisschcn  Lfvliinor  en  Uiloc  uit. 

,  een  der  voornaamste  kampongs  of  dorpen 
der  Padres  in  Oost-Indiè'  f  op  het  cil.  Sumatraf  in  het  gew. 
Kauw  in  de  Jlenang  Kabansche  bovenlanden.  In  dc  nabijheid  de- 
«r  plaaU  u  eene  goudmyn,  waaruit  het  goud  gedeeltelijk  op  de 
Padangselie  mtrkt  gebragt  wordU  De  Padres  yao  A&LAiAM-pAiiAim 
verden  benevens  die  van  Bontjol  veer  da  magtigste  gebonden. 

ALLAN ,  d.  op  Jav,    Zie  Aluhs. 

ATJ.AS,  d.  in  Ooit-IndU,  op  de  Ooetknsl  van  hei  eil.  SÊUimêm, 

landsch.  Batta  j  kon.  Simamire. 

ALLAS,  st.  in  Oost-I ndiëy  op  do  westkust  van  iiet  eil.  Sumatm, 
4P  13'  N.  Br.  ,  100^  28'  O.  L. 

ALLAS ,  zecëngte  in  Oost-Indié'.    Zie  Alass. 

ALLER,  end  adell.  goed  op  de  Ftktwe,  prov.  €relder!aHdf  1  u.  ff. 
W.  van  PuUê»,  beilaaade  m  een  ond  heerenbais ,  dat  in  eene  dnoge 
gracht  ligt,  en  eene  geringe  boerenwoning. 

ALLER  (OUD) ,  eigenlijk  Oloenailer  adell.  hnisepda  FebHif^pvoT. 
Gelderland  y  1  u.  W.  van  Putten,  digt  aan  de  Zuiderzee,  rondsom  in  eene 
gracht  gclcfjcri ,  en  heeft  eene  steenen  brug,  die  in  1723  aangelegd  is  ,  en 
onder  \% elke  men  een  vcrkoelkamcrtje  vindt.  Het  is  ook  van  eene  buiten- 
gracht voorzien  ,  rondsom  welke  deunen- ,  taxis-  en  andere  boomen  ge» 
plant  si|n.  Voorbeen  bad  bet  eene  leenkamer ,  waaruit  men  bewyst,  oat 
bet  vroeger  aan  een  adeliyk  geslaobt  behoord  beeft.  Dnideiyk  kan 
men  lien ,  dat  dit  huis  op  de  grondveeten  van  een  oud  kasteel  ge-i 
bonwd  is.    Thans  is  bet  een  eigendom  van  den  Heer  A.  W.  Baron  vak 

LTlïDE^f.     VAN   OlDENALLER   E?ï    DE  SnOR. 

ALLËRBORN  of  Allesboer,  d.  groothert.  Luxemburg y  kw.  en  6  u. 
N.  W.  van  Diekirch,  gem.  en  ^  u.  N.  van  Ober-fFampaeh  ^  aan  de 
grenzen  van  Belgisch  Luxemburg. 

ALLËRUUIZÉN,  voorm.  huis  ia  SemkMd,  prov.  Utrecht,  omtrent 
AmenfooHj  dal  in  een  bandvest  van  HimanL  vah  Tuviir,  aebt  en  der> 
tigsten  Bitsebepvan  Utrecbt,  vooikmnt,  maar  waarvan  men  tbant  niot 
eens  meer  de  jin'ste  plaats ,  waar  bet  gestaan  beeft,  weet  aan  te  dniden. 

ALLKRSiMA,  heerl.  in  de  prov.  Groningen.    Zie  Aldenmth 

ATJiFSAIEER ,  d. .  prov.  Noord-JIollana.  Zie  Aalsmeer. 

ALLINGWlKll  of  ALLiriGAwiER  .  fraai  d.  in  Friesland,  kw.  Western 
goo  y  in  het  lage  gr.dcfUe  der  griet.  Jf^  onsera  deel  y  arr.  en  5^  u.  W. 
ten  N.  van  Sneek,  1  u.  W.  van  Bohward ,  aan  het  Koud- 
of Makkmnermeer,  en  daardoor  teer  wel  ter  vischvangst  gelegen.  In 
bet  jaar  14M  werd  bier  door  de  Bolswarders,  onder  Gosusk  JotroAnA, 
met  behnlp  van  andere  Scfiieringen ,  het  buit  van  Jaub  Fidbbs  ver- 
overd en  verwoest ,  bQ  wdke  gelegenheid  Jakli  met  nog  vifftien  man 
sncnvclde ,  waarop  Jo^c.vma  zirh  van  rijne  gordcren  meester  maakte. 
To<Mi  DoüWB  Sj  varoama  vn  Epo  AiLVA  hier  ,  in  1449  ,  een  zwaar  huis 
■wilden  stichten,  werden  2  ij  in  liuu  werk  gestoord ,  door  Jatïke  Douw  ama 
en  andere  Vetkoopers,  die  alles  vernielden.  Dit  dorp  telt,  met  het 
daaronder  behoorende  gch.  Vierhuizen,  12^  inw* 

De  kerk  van  Alliimawier,  dieeenen  leer  twaren  toren  beeft,  ie 
ann  de  Herv. ,  die  tot  de  |fem.  Exmorra-en-AlU  ngavfutt  liebowen» 
De  R.  K.  >vord('n  tot  de  Statie  van  Z?o2ii0ar<l  gerekeud. 

ALLOYSEX,  Alleuzew,  Aleüsen  of  Aloeysbk,  voorm.  heerl.  in  den 
Groot  en- Zuid-IioUand9eher^9f^aard,    1074  morgen  (857  Ned,  band. 

I.  l)uh,  •  7 


Digitized  by  Google 


98 


khIL 


0root.  Het  tot  (leze  heerl.  belioorondf!  dorp  T«n  donxelfdcn  naam  ,  drit 
W.  van  Diibboidain  en  O.  van  Maasdaiii  ,  aan  de  Maas ,  la<|  ^  is  een 
dor  7^1  dorpt^ri  .  die,  bij  don  watervloed  van  18  November  1421^ 
verdrunLiui .  eu  was  onder  de  5i,  die  «ederi  uiet  weder  te  vooi*sclüjn 
flekonen  syn.  ToL nesse  jof  Tolloyte,  vas  eene  muddeeliiig  ym 
3esB  lieeriyUi. 

riv.  in  Land  van  AIUêM  ,  prov.  Noord^-Brobamd ,  die 
tktMilO  JBio.  bi'^uiden  de  kerk  van  Rijswijk  een  begittttecuit,  maar 
▼roq^erveel  noordouslelijker  haren  oorsprong  had  ,  daar  dcac  thans  ge- 
ringc  en  heslotene  riv. ,  uaarvan  nojr  sporen  in  den  Boninifh»rwaard 
Schijnen  aanwezig  te  zijn,  dttor  do  Mau«>  is  algesncdeii.  i^ij  slrouiiit  langs 
Waardhuizen,  Ëuimikhoven  ea  Ahukerk  .wfityiartoaga.  Vóór  den  wal^ 
i^Mtd  van  18  Kovcmber  14ftl ,  toen  de.  AlBi.<Mk  onderden  naam  van  Eim- 
w  bekend  was,  liep  zyook  langs  Ahntttin, Etaskerk  en  Almvoet ,  di» 
liy  don  gezegden  vloed  verdcookea  zjjJi^eft  outiastie  sioh  bij  b'  t  )üat<t- 
gemelde  dorp  in  de  Maas.  Thans  veroenijjt  zij  zich  aan  de  Drie  shii- 
zon  met  het  Sch»ntgat  ea  den  Ganttl  9L  do  O^êtkil^  am  de 
Bleek  ie  vormen. 

.  £en  gedeelte  vaa  dit  riviertje,  tea  O.  van  Almkerk ,  wordt ,  we- 
gens «yne  breedte  5  de  Wydei  Alm  geaeemd, 
ALK  (WUDBK  m.  in  bet  Ismi  «an  AtieM,  Zieiiv. 

ALMA,  voorm.  hoerl.  ,  prov.  tn  1^  u>  N.  Yin  Cinmingen ,  arr. on 
8^  n.  W.  'vao  Appingcdam ;  kant.  en  1^  u.  Z.  van  Middt  htuni  ^ 
oem.  en  ^  n.  Z.  W.  van  Bedum  ^  tnsschen  NoordMolde  en  Vv  t-sloi 'lijks- 
bern  ,  aaii  en  ten  O.  van  <lcn  Wolddijk.  Thans  is  het  ociio  iraaije 
hoei^ery  ,  in  eigendom  toeiiekooreude  aao  d^n  laitdboHwer  lihtTt  Lui- 

MEKTS  AkUK.  ... 

AliMARI,  onde  naam  van  bei  Haarlenunerneer*  2ie  Aicaaaai. 
.  h ALMELO  ,  arr.,  prov.  Otser^ml ,  paleodeN.  en  O.  aan  het  kopingnjk 
Hanover  .  Z.  O.  aan  de  PrHiSHScbe  Bynpt»viti<'icu ,  Z.  aan  de.  prov. 

Gelderland  en  W.  aan  liot  arr.  Di'venler.  Het  maakt  h<;t  voorni. 
kwartier  Tttenthe  nit ,  hovat  de  voljifonde  6  kant.  Almelo,  Del- 
den, Enselicd«!,  Goor,  Oldonzaai  eu  Ootmarsnm,  heeft  eone 
oppcrviakte  van  l:2U,Gi8  huud. ,  ea  daarpp  11, 'iü/  h.  en  7Ö,000  niw. 

ALUfËJX),  kant.,  prov,  Operüsêel,  anr.  Almelo ,  palende  N.  aan 
bet  koningrijk  Hanover  ,  O.  aan  W  kant.  Obtmanom  en  OMcmaal, 
7.  aan  het  kant.  !)•  1<Ion  m  Goor,  en  W.  aan  bet  arr*  Deventer. 
Het  bevat  de  volgende  vier  gem. :  Stad- Almela,  Ambt-Alaelo, 
Vriescnveen  en  Wiordon,  beülaal  daarin  ccnc  oj^erviakte  fan 
Al,391>  hnnd.  land,  en  tolt  i213i  h.   eu  12.000  inw. 

ALMELO,  kerk.  ring,  prov.  Overijssel  j  klass.  van  Dewutery  be- 
vattende de  volgende  tien  gem.  :  Almelo,  Weerscloo,  ïuhhcr- 
gen,  Oeimarsiiuiy  Xnter,  Vriesenveen,  Ryssen,  Den e kamp, 
.Borne  en  Wiarden,  ruim  18,000  lidea  en  11  keribea»  4ie  door 
.18  Predikanten  bediend  worden. 

ALM£LO ,  gem.  in  de  beerl.  Almelo-en-Vriesenveen  y  in  SPVpanClry 
prov.  Orertjsf!(  l  f  arr.  on  kant.  ^hm-Jo  (7  ni.  k.  ,  4  s.  d  .)  ,  van  rondsom 
doorhol  Ambt  Alimlo  oiiiyovcu.  Zij  hevat  niets  meer  dan  de  slad  Al- 
melo, die  fronoof|zaam  het  middelpunt  van  bet  ambt  uitmaakt,  be- 
slaat eene  opperN lakte  van  37  hund.  gronds,eu  teil  uUO  ii.  en  nagenoeg 

.3000  inv.,  ander  welke  onfeveer  S400Herv.,  350 R.  K. ,  lOOJIIean., 
13  Lnth.  en  183  Israeliten. 

De  'stad  Amuq  ligt  10  n.  Z.  O.  van  ZwoUe,  9  a.  O.  ten  N.  van 
Devoitcr,  en.  4^  «.  W.  ten  N.  van  OUeasaal,  aau  oadersGheidene 


iMkn ,       iwhlmitia  éê  tUid  mH  «UundUv  ¥grcn%<n     de  AIom* 

losche  Aa  vormen,  liigs  welke  rir.  de  iUd  fchoiKviart  op  Zwolle 
keeft.   m  k  «tme  arr.  tn  lumt.  lioofdpl. ,  en  alioo  de  letel 

NKtbanken  van  eersten  aanleg  en  koophandel ,  en  Tan  een  Tfedegeregl. 

De  opkomst  en  eersten  aanleg  van  dit  stadje  knnncn  wij  met  gee» 
lekerheid  melden  ,  alïoo  dexe  van  zoo  onden  oorspron^r  lijn  ,  dat  daar- 
van geen  geheu^^enis  meer  over  is ,  en  de  onde  charters  en  papieren  , 
door  de  menwviwliffe  oerlogea ,  te  loor  gegaan  zga.  Uet  moet  echter 
eene  der  ondbtc  plaatien  ¥m  Ofetyuel  zijn ,  daat  litft  reede  in  de 
negende  eeaw,  Alfridos,  in  het  Lewen  een  de»  B»  Lmigerm  f  endel» 
den  naam  Tan  Almaloh,  vermeld  Tinden.  Uit  welke  iehryfw|Jze  het 
vermoeden ,  als  of  het  zijnen  naam  draagt  naar  het  water  de  Aa  , 
dat  er  doorstroomt,  meer  grond  ontleent.  In  den  beginne  wa*?  het 
slechts  eend.,  en  komt  als  zoodanig  voor  in  het  verdrag,  dat,  den  2i 
December  1594  ,  tusschen  Faederik  van  BLANESunBia ,  den  een  en  vijftig* 
tien  ^schop  van  Utrecht ,  e»  den  Heer  en  Vrouwe  van  Axaiiia  ,  ge«lo« 
ten  b.  Kaar  ab deze  plaats,  bij  vervolg  van  tijdon ,  in  grootte  enmMark 
teenam^Miy  ,ui  het  jaar  1421 ,  door  Beaan,  Heer  «m  Aimto ,  tol  eene 
alad  gemaalÊt  en  Tan  stedelijke  regtea  en  regering  mrzien.  Gedinende 
den  oorl(^  met  Sminje,  leed  deae  plaats  editer  zoo  veel ,  dat  het  Tan 
eene  st.  in  een  vi.  veranderd  n  \  waarom  het  in  1^72)  door  de  Hun- 
tterschen ,  zeer  fromakkelijk  hemajftigd  werd. 

Almelo  is  thans  eene  statl  van  den  tweeden  rang ,  wier  inw.  voor- 
heen sterkon  handel  dreven  in  lijn  linnen ,  dat  er  geweven  en  ge^ 
bkekt  werd;  «deae  tak  Tan  bestaan  is  eekter,  door  M  al(|enMen  ne»i 
bruik  Tan  katoen,  genoe^jzaam  gchesl  le  niet  ||e§aan|  tnans  is  bel 
Toomanmste  midilcl  van  bestaan  der  Almcleem  biet  vervaardigen  ym 
garen ,  deob  meestal  van  katoenen  goederen }  Tearts  handel ,  bijzonder 
ook  in  koren  en  de  stad  is  aljremeen  neringrijk,  vooral  doordien  zij  de 
omlin-fTondf^  plaatsen  van  vele  noodwendigheden  voorziet.  Men  heeft  ef 
1  stoomkatixrn-spiiinerij  ,  1  jeneverstokerij ,  1  zeepzieder^ ,  S  kalande- 
rgen ,  1  tabak-  en  snuifmolen ,  1  ricluuikerij  (weverakammenfabr\jk) , 
8  korenmolens ,  van  nvclbe  1  tesens  een  pefanolen  ia ,  I  gmttery  ,  7 
Uroftmedt  nj(  aenl  Meibrunnetp,  De  febryMsnlen  Tan  Unnen  en  katoenen 
goederen  laten  die  aan  de  bntscn  van  hunne  wevers ^  bier  en  elders 
gesesligd  ,  a  orvaardigcn  ,  maar  htkbsn  die  niet  in  bunnc  fabrijkhuiaen 
vercenigd.  De  stad  is  welvarende  ,  en  hare  inw. ,  vooral  vele  der  doops- 
gezinden ,  mogen  onder  de  gegoede  gerekend  worden  ,  waarvan  de  grond 
hoofdzakelijk  in  den  vroeger  bestaan  hebbenden  handel  in  linnen  moet 
worden  gezocht.  Kunsten  en  wetenschap|)en  worden  met  ijver,  en  niet 
zonder  een  gunstig  gevolg,  beoefend,  en  staan  er  in  hooge  achting. 

De  Heer.  kerii ,  die  mér  Troeger  gevonden  ymé ,  was  TÓdr  de  Re- 
fimaatie  aan  den  H.  Geobsus  toegewyd ;  teen  waren  er  8  vikafOcn  in 
Iftrestigd  ,  en  de  pnstorij  stond  ter  begeving  Tan  den  Ueer  van  Al-* 
nBtiO.  Ten  jare  1738  is  deze  kerk  in  eene  nieuwe  rnime  kruiskerk 
herschapen  ,  waarvan  het  koer  uit  het  behouden  gedeelte  der  oude 
kerk  bestaat.  Op  dit  koor  vindt  men  eene  eenvoudige,  doch  sierlyke 
marmeren  graflombe  der  grafelijke  familie  van  Rechterek  ,  en  daar- 
onder eeiien  mimen  en  luchtigen  grafkelder  van  die  familie.  De  toren  ^ 
die  tegen  het  kerkgebouw  aanstaat,  prijkt  met  eene  liranye  lantaren-* 
spits.    Ten  jare  is  de  kerk,  me  ook  Tan  een  sierlijk  orgel 

voorzien  is,  door  de  gelu  cle  Temienwing  van  bet  inwendige  en  het 
inbrengen  van  gegoten  ijzeren  ramen,  zoodanig  Terfiraaid,  dat  zij 
onder  de  scbooqiB  en  v^mglige  kerkgebonwen  ecaa  eerste  plaaU 


Digitized  by  Google 


M)  ALM. 

▼erdiGDt,. .  De  Heir.  gem. ,  waartoe  ook  die  van  het  Ambt-AhneU 
gcceltfad  .  woeden  9  -bdCoort  tot  de  elass.  van  Ditenttr ,  ring  van  AL 
Mei».  2(1  telt  ruim  4900  ziel. ,  en  wordt  door  .twee  Pre dfluinten. 
diend,  wier  bereep  eene  ooUatie  van  den  Heer  van  Almelio-en^Vne-. 

senveen  is. 

De  üoopsjj.  liol)bcn  bier  mede  cone  kerk.  Die  gem.  telt,  met  ee- 
nige  leden  uit  tle  nalniurscbap  ,  180  ïiclon ,  rn  \*or(lt  bediend 
«door  ecin?n    Predikant,    die   door  den   kerkenraad  beroepen  Avurdt. 

De  R.  K,  static  behoort  t»t  het  aartspr.  vao  Twenthe,  en  tc4t  ruim 
800  jdelen ,  'onder  .wdlte  ook  die  van  kei  Ambt  Almel«  gefckend 
worden. 

De  Israëliten ,  wier  getal  met  die  van  ccnigc  omliggende  plaatsen  SCO  ba- 
loopt,  bebken  te  Aiaoe  eene  synagoge.  Voorts  heeft  men  kier  nog  een  fraai 

stadhuis  ,  een  gasthuis  ,  eene  Lrttijnsche  school  ,  waaraan  tevens  hel  ondei^ 
wijs  in  de  levende  talen  nu  c.tMUi  bloeijeiide  kostschool,  verbonden  is, 
twee  Nederdnitsche  scholen  ,  met  ruim  500  leerlingeft  ,  en  een  depart.  der 
Blaatschappij  Tot  Nut  tan  H  Algemeen  ^  dat  den  12  Augustus  1804 
opgerigt  is ,  en /ruim  60  leden  telt.  '    *  • 

.  Aunao  lis.ide  geboorteplaats  van  den  letlerfmndigen  Gaamr  vmi  Lek- 
«■p^  die  in  1774  het  liekt  zag,  flO  September  1853. 

. .  ALM£LO  (AMBT-) ,  gem.  in  de  hecrl.  Almelo-en-Vrietenveen  y  in  Twen- 
the  f  prov.  Overijssel f  arr  .  en  kant.  Almelo  ,  (7  m.  k.  ,  4  s.  d.)  ,  palende 
aan  Vriesenveen,  O.  aan  Weerselo,  Z.  aan  üelden  en  W.  aan  VV  ierden. 
Zij  beeft  noch  dorp  noch  gehucht,  maar  bestaat  uit  eenige  rondsom  de 
stad  Almelo  verstrooid  liggende  h.  ,  beslaat  5845  bund.  grond,  telt 
441  k.,  en  ruim  21S00  inw. ,  onder  welke  1850  Uerv. ,  560  R.  K. 
«n'IK  Jjsraëlieten,  die  allen  kerkelijk  onderdo  stadl  Almeb  bebeoien. 

Het  hoofdbestaan  der  inw.  van  dete  gem.  is  landkonw  en  fidirijken. 
Hen  vindt  tae- 1  stoomkatoenspinnerij ,  welke  na  tot  de  hoogte  van 
het  muurwerk  te  xijn  opgetrokken ,  bij  «Icn  storm  van  19  November 

1856  ingestort,  maar  later  weder  herbouvd  en  voltooid  is,  2  sttxMm- 
kunstbleekerijen  ,  2  gewone  linnen-  en  katoenbleekeryen ,  2  leer— 
lüoijerijen,  2  windkorenraolens,  waanan  een  tevens  tot  pelmolen 
dient.  De  weelTabrijk,  die  hier  vroeger  bestond  ,  is  afgebroken.  Voorts 
«s  kier  eene  Ifederd..  school  mei  5SM)  leeclingen ,  en  net  hnis  van  den 
Héér  van  dklmelo"  en -Vriesenveen,  ket  linia  Almelo  gdieeten. 

■Zie  het  bier  volirrn  lc  art. 

APIELO  (HhiT  llüIS)t  adell.  huis  in  Twmthe,  prov.  Overijuel, 
arr.  en  kant.  Almelo^  gem.  A mht- Almelo  j  onmiddellijk  tegen  de  stad 
"van  dien  naam  {belegen,  in  de  nabijheid  van  de  plaats,  waar  het 
ondc  kasteel  moet  {ypstaan  hebben,  welk  laatste  in  1518,  Egbert 
VAR  Alselo  I,  aan  B.eii«old,  den  zoon  des  Graven  van  Gelre, 
(Opdroeg,*  en;  in  den  vorm  van  leen  van  kern  terug  ontving.  Het  te- 
-genwooraige  kuis ,  in  het  jaar  1664 ,  soo  niet  geboowd ,  dan  toch 
memienwd-,  doorZnr.Eii  van  Rechteriir  ,  is  een  fraai  vierkant  gebMw, 
met  Iwite- vooruitspringende  vkugeb,  rondom  in  lyne  gvaokten  ge* 

'legen. 

ALMELO-  EN-  ^  RIESEOTEEN ,  heerl.  in  Tirenthe ,  prov.  Orenjssel , 
palende  N.  aan  Anibt-Hardenbcrg  en  bet  koningrijk  llanover,  O.  aan  de 
gem.  Tubbergeii  Z.  aan  Borne  ,  en  AV.  aan  AV  ierden  en  den  liam. 
'ZiJ^' bevat  de  gem.  Sta>d- Almelo,  Ambt- Almelo  en  Yriesen* 
:  veen ,  en  'daarin  .11,1^  bund.  greod,  met  14iOk.  en  ongeveer  6600iaw. 
;Be  oorsprong  dezer  keerlij kh.  moet  gesocht  worden  ten  tyde  vóór 
dal  ^  de  Jtissckappen  van  ütreekt  fenig  wereldiyk  gen^f  in  Ovenjeeel 


Digitized  by  Google 


ALM. 


1«t 


verkregen  badden,  ook  belMttrdé  oortpronkeiyk  niek  lot  het  gronèv- 
gebied  van  dat  lanflicli«|> ,  maar  was  afgeseheiden  van  de  kwartieren 

Salland  cn  Twcnthc .  loo  als  uit  onderscheidene  oude  stukken  blijkt , 
waarin  gesproken  wordt  van  de  lauden  van  Sallant  cn  Twcntke, 
cn  de  liccrschap  Almelo  j  evenmin  waren  de  Heeren  van  Al:ielo  onder- 
danen van  dea  Bisschop  van  Utrecht,  maar  vrije,  onafhankelijke  sou- 
vereinen  9  ,die  het  jug  heUi,  armorum  et  feierit  (het  re^t  om  oorlog  te 
yoecen ,  HRinne  vasallen  te  wapenen  en  verbonden  te  slniten)  beraten , 
in  één  woord,  deze  heerl.  haa  geene  andere  ondedboorigheid  ,  dan  aan 
Jietryk,  van  hetwelk  zij  onmiddeliyk,  reeds  ten  tijde  der  Frankische 
Kon  in»rcri,  schijnt  te  zijn  uitgegaan.  Ook  had  de  Heer  van  Almelo  op 
zijn  huis  cene  leenkamer  ,  waarvan  onderscheidene  goederen  ,  bij  andere 
bezeten,  als  leeuen  verheven  werden,  en  onder  de  voorregten  dezer 
heerl.  behoorde,  dat  de  ingezetenen  vrij  waren  van  tol-  tn  weggelden 
door  geheel  Overijssel ,  in  welk  voorregt  zij ,  te  allen  tijde ,  tot  op  het 
jaar  179<5 ,  gchaadhaald  zijn ,  terwijl  zij  ook  niet  moglcn  opgeroepen 
worden  tot  delven  van  grachten,  als  andersins. 

Het  eei-ste  stuk,  waarin  men  van  de  Heeren  van  Almelo  gewag 'go- 
maakt  vindt,  is  eene  acte  van  bet  jaar  1170,  waarbij  G odevaart vaü 
llflENEN,  achten  twintigste  Bisschop  van  Ut  rcclit,  ten  behoeve  van  het  ka- 
pittel en  de  kerk  van  Ü.L.  V.  en  St.  LEBuiNLstc  Deventer  ,  afstand  doet  van 
de  nieuwe  tienden  in  Salland  ,  m  elke  acte  {reteekcnd  is,  door  Evehoabdus 
AS  AuKELO.  Later  was  zekere  ]1em)bi&  va>  Almklu  ,  met  de  Heeren  van  Yi- 
-  anen ,  Amstel  en  Woerden ,  benevens  den  Hertog  van  Gelder  in  veihönd  , 
omGauwin  Viji  Amm. ,  denseven  en  dertigsten  Bisschop  van  Utreeht, 
die  door  Willem  II  ,  Graaf  van  HelUnd,  afgeset  was  ,  tegen  den.  in  zijno 
plaats  Terkozen  Bisschop,  Fkidebik  Yiaiyen,  te  beschermen;  terwijl 
zijn  zoon  AnptOLors  ab  Almelo,  in  127)2,  met  Japc  VAt  Nassau,  den  ne{}cn 
cn  derti{jslcn  Bisschop  %aii  l  li*ccht,  benevens  dc  sleden  Deventer,  ZwoUo 
en  anderen,  het  stadsregt  ,  door  den  Bisschop  aan  Gcnemuiden  gegeven, 
geteekeud  heeft,  uit  welk  een  en  ander  niet  alleen  de  oudheid,  maar 

•  tevens  de  aansieiiiykheid  van  dit  gcsladit ,  te  dier  tijd ,  is  af  te  meten. 

Van  AaseuM  soon  EasEaT  kwam  dese  heerl.  aan  sijne  erfibehter. 
Bate  (Bbatbu)  vsa  Aunuo ,  die  zich  in  huwelijk  begaf  met  EvlET  VAS 

'  Hnn  ,  geheeten  vas  nsa  Ese  ,  w  iens  broeder ,  Fsbdbbik  tan  HEKsa , 
gehuwd  was  met  Lutcebt,  de  dochter  van  Swedkr  \\y  Voorst  (eigen- 
lijk Vocrst)  ,  uit  wiens  {jcslaeht  het  huis  Rechtercu ,  bij  Dalfsen  ,  in 
het  geslacht  \as  Heker  gekomen  is;  en  toen  in  14J57  de  linie  van 
£v£aT ,   in  het  derde  geslacht  met  Jar  tan  Ueberen,  gehceleu  van  dea 

.  Ese  ,  uitgestorven  was ,  kwam  Almelo  aan  de  linie  van  Febbbr»  ,  die 
Heeren  van  Reehteren  waren ,  in  wier  liesit  het  sieh  nog  berindt. 
In  het  begin  hebben  de  hcsittert  sieh  nog  wel  Heeeren  of  IIeeckebbe, 
(jniaamd  VAif  REcnxEEEN,  geschreven,  maar  hek  aarste  in  kiter  tyd  .weg- 
gelaten en  zich  uitsluitend  var  REcnTETiErr  genaamd.  Thans  wordt 
deze  heerlijkheid  in  eigendom  bezeten  door  Adolf  Fredebik  Lodewijk 
Graaf  VA?i  Recrteben  I^hpvrg  ,  cn  levert  alzoo  het  zeldzaam  voorko- 
mend voorbeeld  op ,  dat  zij  ,  na  verloop  van  vyf  eeuwen ,  schouu  iu 
andere  betrekking^  in  hetzelfde  geslacht  geblenèn  Is. 

ALMEIXIBCHE  Aa,  ht.,  prov.  Overijssel.  Zie  Aa.  (Albeimco) 
AUIEN,  d.  in  het  voorm.  graaft.  Zutpken ,  prov.  IreieManc/^  kw. 
arr.,  distr.  cn  1|  u.  O.  ten  !\.  van  Zutpheuy  kant.  en  1  n.  N.  O. 
van  Jranmeld,  gem.  en  1^  u.  Z.  van  Gorssel,  7{  u.  N.  U.  van 
Arnhem  j  aan  dn  Bcrkcl.  Het  telt  460  inw. ,  die  meest  in  landbouw 
hun  bestaan  vinden,  en  van  welke  de  Uerv>  tot  de  gem.  Aimeu^ 


Digitized  by  Google 


«»-  ffütfikn  Itbooren.    De  h.  liggen  Kier  aèer  Tersprcid  ,  cn  het  kerkje 
lieeft  eenê  ster  fraatje  Inging  te  midden  ^an  de  buiten  plaats  Ter 
M  e  II  len ,  ondlijds  }jet  Hof  te  Almen  (jcnaarnd.    Vóór  de  Refor- 
matie werd  deze  kerk   door  dcii  Graaf  van  7>ntphen  begeven ,  en  deo 
Pastoor  was  eertijds  een  Kapelaan  toegcvoefrd  ,  die  het  vikariaat  \an  den  H. 
I^icoLAAs  co  Catharixa  had.    Onder  deze  pastorij ,  te  weten  te  Harfsen , 
^at  «Mik  Me  kapel  gdiiomrd.   Aan  den  ingang  Tan  kei  keijj*  te  Al- 
nm  «et  meneene  aeer  %iide  doopvonl  van  Bentkdmer  Iteen,  mcA 
vier  kelodunen  «tgewerkt,  van  weikc  twee  Tan  boven  met  'mcnschea» 
hoofden  ,  oen  met  een  rama-  en  ket  vietde  met  een  kaiteahoofd  uitge- 
keiteld  zijn.    Boven  in  den  rand  van  bet  v  nlcrbekken ,  liet  men  spo- 
ren als  van  ecn'ig  ijzerwerk,   dat  op   de  vouL  {jrstaan,  en  uaarscbijn- 
lijk  fjedlend  zal  hebben ,  om  het  deksel  op  te  li^^len  ,  of  wel   om  de 
l^edaante  van  eene  dnif,  den  H.  Geest  afbeeldende ,  boven  het  water 
te  laten  sitten  of  vweien.    De  vont  is  eene  Nederl.  el  koog,  en  koven 
fdm  tachtig  dtrim  ofver  krois  breed.   Men  viiidl  kaar  aigebedd  ia  dea 
GeUtnchenVoVks-almaruih  VQer  183<5. 
Onder  AuiEn  %t  ook  bek  addl.  huis  Ehze. 
ALMEN  (HOF  TE),  voorm.  adellijk  bui».  Zie  Meuiew  (Tbe). 
ALMEN-EN-HARFSEN .     kerk.    {rem.    prov.    Gelderland ^  klass. 
»n  ring  van   Zutvhen ,    met  eene  kerk  en  cene  kapel  die  door  <^énen 
Predikant   bediend   worden.    Be  gem.    telt  ruim  1100   zielen,  ea 
keeA  een  vrii  beroep. 

AUOENUM»  wset  end  en  keroend  d.  ia  FfieéUmd^  lm.  Wt»-^ 
ierfoó,   griet.  Barradedf  arr.  en  l(  n.         Tan  LêemBmrdeny  kanU 
tn  2  u.  W .  Tan  FrmuHir*    Het  it  inid-  en  noordwaarts  lan^s  den 
xeed(jk   gelegen ,  en  was  vroeger  van  {^rooier  omvan{j  ,  doch   door  de 
kerhaalde    nitle^jring^en  van  de   stad  llarlinfren  ,  {jrootcndecls  daarbij 
ingelijfd,  zoo  dat  deze  stad  thans  geheel  door  de  landen  van  Almencji 
ingesloten  is  en  dit  dorp  ten  O.  tot  voorstad  heeft.    Sedert  de  vergroo- 
tingen van   Uarlingen  schijnen  er  tusschen  de  regering  van  die  stad, 
CD  die  Tan  de  griet.  Berraded ,  gedurige  twiiten  te  kebben  kestaan  over 
dn  ipreDSsebeiding ,  totdat  lij  (;(  oindigd  zijn ,  door  eene  arkttsale  oifc- 
•praak  ran  den  Stadkouder  van  Friesland  van  50  April  1684  ,  volgen» 
welke  ento  anderen  de  Stad  Harlingen  v«rpligt  is  tot  onderhoud  der 
armen  van  Almeniim.    Hier  werd,  zoo  men  wil,  in  777  de  eerste  Chris- 
tenkerk van  Friesland ,    door  het  toen    blo<*\jcnd ,    doch   reeds  se- 
dert de  11de  eeuw  nitgcslorvcn  geslacht  der  Foutemaivs  ,  gesticht  en 
aan  den  aartsengel  MicnAÖL  loegcwyd^  later  \ierd  zij  meermalen  her- 
bouwd en  eindelijk .  ingevolge  oetrooi  van  den  Koning  vao  Spanje , 
Tan  6  Scptemker  1)$68,  in  binnen  de  nienwe  wdlen  van  Harlin- 

gen getrokken.  In  deee  keik  werden  ,  naar  men  wfl,  de  oude  priti- 
legiën  vnn  Kxhtl  den  Groote  bewaard.  De  dorpsin{|ezeteiien.bckooireR 
ibnns  kerkelijk  omler  ITarlinfron ,  en  liet  grietcnijl)(»st(inr  moet  ook 
regt  hebben  op  ociie  zitplaats  in  de  {[roote  kerk  te  irarlin(Tcn  ^  althans 
tot  het  honden  der  sterominffon  vnn  ALMENt  a  .  in  die  kerk. 

Men  tclthicrll2h.,cnöö0  in w., onder  welkc480  Her\'.,l>0  R.K.enlS 
Boopsgez. ,  die  .bun  bestaan  groolendeels  vinden  in  veeteelt ,  alsmede  in 
den  anieid  inde  aldaar  gevestigde  fabrijken,  waarvan  de  eigenaars  in 
fiarÜngen  wonen,  zijnde  1  kalkbiandeif  ,  t  oUenolen ,  2  pelmolens, 
«"ene  plateelbakkerij ,  d  steenbakkerijen ,  1  tras-  en  loodertsmolen  ^  7 
bout7aa^ol<«ns  ,  1  dakpan-  en  estrikfabrijk ,  en  1  linnenbleekery.  Van 
de  2  lijnbanen  is  er  no^  maar  ééne  in  werkinjr.  Ook  is  hier  no"- 
«ene   ia  1828  geheel  nieuw  gebonwde  school  met  onderwycerswonijigy 


bigiiizea  by  ^üOgle 


ALM. 


m 


die  dooqraans  door  160  leerlingen,  onder  welke  Tele  uit  de  lUd  Uar^ 
liiigeu,  bezocht  wordt. 

Weleer  lagen  ook  onder  AtHEinni,  de  sloten  Bolta,  Harliga,  Uarns 
cn.Gratinga ,  van  welke  laatste  de  tegenwoordig  onder  kei  dorp  bo» 
hoorunde  Gratingabuurt  of  Greïtingabnurt haren  naam  onUeent* 
Op  den  zeedijk  alhier ,  bij  de  grensscheiding  der  eontributien  ymk 
don  vijf  dcclen  zecdijkbuitendijks  en  binnendijks ,  staat  het  monnment 
\nn  steen,  ter  ecre  van  Caspar  Robles,  een  Spnansrh  landvonfjd , 
die  de  verbeterin|y  van  de  xoo  n!itti||e  zeedijken,  ten  spijt  van  aanmatig, 
gingen  en  vooniorUcclen  ,  niet  kra<'ht  heell  doorgezet. 

Door  dit  dorp  ioopen  de  trekvaarten  van  liarlingen  naar  Fra« 
■eker  en  Tan  Harlingen  naar  Bolsward. 

In  1064  beging  Roobb  Hauihoa,  op  kct  kerkhof  te  Atnim,  in 
«enen  twist  over  het  v<K)r{jaan  ten  offer,  eenen  manslag  aan  SasU 
VAR  Harrs.  In  11)16  stak  Frits  van  Grombach  ,  Drost  van  Harlingen, 
om  redenen  van  (hTcnsio  ,  de  kerk  en  buurt  van  AtarEnua  in  brand. 

ALMKRS  ,  \ourin.  adell.  huis  in  I/unzingOf   inliet  jUuUe  ambip 
piOV.   Grotn'n/fcn  ,  onder   liet  d.  IJiihnhcn. 

ALMkEllK ,  d.  in  liet  Land  van  Allenaj  vroeger  vereenigd  met 
dea  Lmnde  mm  Arkelj  proT.  Tfoord^Mf^bond,  arr.  en  n.  w.  ten 
N.  van  *s  Iterlo^iAotek  ,  kant.  en  a.  W.  ten  N.  yaa  Hmuden ,  distrw 
en  8  n.  \  W  .  van  WmaUnjkj  gcm.  Afmkerk'^Uihmjk j  1^  o.  ^ 
Z.  van  ff^'oudn'chem,  2  u.  N,  O.  van  Geertruidenhnry ,  aan  de  Alm, 
van  welke  rivier  dit  d.  w^jmtü  num  ontleent.  .  901'  N.  Br. 
en  -ti.^  57'  51"  O.  L. 

Het  is  het  grootste  der  dorpen  in  het  Land  van  AJlend ,  en  moet 
reeds  in  de  zevende  eeuw  ccue  bewoonde  plaats  geweest  zijn ,  want  men 
vindt  dat  Switsëat,  een  der  discipelen  van  St.  Wulsbsord,  in 
Z  a  n  d  w  ij  k  ,  dat  tbans  'eeae  buurt  van  Auuumk  uitmaakt ,  in  098, 
«ene  kerk  heeft  ingewijd  en  men  heeft  er  ceoen  vmcfatbareo  grond, 
die  zoowel  tot  zaai-  en  teel-,  als  tot  weiland  dient,  en  ruim  1100 
inw.  Ten  N.  ü. ,  niet  ver  van  het  d*  siet  men  eenen  heuvel,  op 
■  welk  voorheen  het  slot  van  Altena  gestaan  heeft.  (Zie  AitTaHAScaa 

USUVEL.) 

De  kerk,  die  bij  de  Hen.  in  {jebniik  is,  was  eertijds  een  groot  ge- 
bouw, zoo  als  blijkt  uit  den  al'stand  tusschen  den  toren  en  liet  koor, 
waarin  de  predikdieBst  venMt  wordt,  zij  behoort  tot  de  gem.  van 
AhÊÜt9th-€iMmm9thio9en,  Ook  is  hier  eene  dofpichool  en  cr  wordt 
teiken  jare ,  o{)  den  8  Junij  cenc  paardenmarkt  gehwideii,  maar  alt 
die  dag  op  Zondag  invalt  dan  Zaturdag  te  voren. 

ALnKKRK  is  een  der  72  dorpen  ,  die  Mj  den  watervloed  van  den  18 
November  14l21  overstroomd  zijn  ,  iii.inr  liet  is  grootendeels  weder 
droog  geworden  j  toen  deze  ramp  voorvii  l  stond  hier  een  klooster  van 
Heguliere  Kanoniken  ,  aldaar  door  zekeren  REiaONTMiNRCBODE?!  gesticlit, 
hetwelk  om  gezegde  overstrooming,  naar  Zwijndrecht  verplaatst  werd. 

Den  3  Augustus  18S6  ontstond  alhier  eenen  swaren  brand ,  waardoor 
een  gedeelte  van  het  d.  in  aseh  werd  gelegd ,  maar  het  is  spoedig  en, 
naar  men  wil,  fraaijer  weder  opgel)on\ul. 

Het  maakt  eene  heerlijkheid  uit,  die  thans  in  eigendom  heaeten 
wordt  door  den  Heer   A.  N.  .T.  Trv-^HnoES  Ie  ^^  ondriehem. 

Het  wapen  van  Almkerk  bestaat  uit  twee  staande  salmen  op  een 
gouden  veld. 

ALMKEUK-  EN-  EMiMlKUOVEN  ,  kerk.  gem.,  prov.  JVoonl-Braitaui, 
klasB.  van  Hemden,  ring  van  fFoudriehem,  met  iOW^  sielen,  en  eene 


-  "j 


ê 


lOi  4  LH. 

kerii,  die  door  ccnen  Predikant  bediend  Avnrdt.  Het  bero^  |peM^cdl 
met  agrealic  van  den  Ambachtsli(vr  ^an  Aliukerk. 

ALMKEHK-EN-k'lTWIJK  ,  ^em.  ,  prov.  Noonl-Hvahaml,  arr. '«  //er- 
togenboschj  kaut.  Jlemdetif  disl.  Waalwijkf  (li  m.  k. ,  8  s.  d>]i 
palende  N.  eii  W.  aan  81eeuwijk-en-de-AVerken ,  en  R^s>»i]k,  0.  aan 
Giessen,  Z.  aan  Enmukhoven-en-Waardhaiien  en  Dniseo.  Het  bent, 
lldialTe  de  dorpen  Almkerk  en  Uitwijk,  ook  nog  de  buurt  Zand- 
vQk,  de  geh. :  de  Drie  Sluizen,  Nieuwendijk,  ü ppeUcliedijk, 
Üppelsche  hoek  en  Vcrlaatscben  dijk,  alsmede  een  {jedecltc  van 
den  Nieuwen  Altenaschen  polder,  met  goede  zaai-,  bouw- 
en weilanden,  twee  llerv.  kerken  ,  2  scholen  en  ruim  1300  inw.,  van 
welke  de  Herv.  gedeeltelijk  tot  de  gem.  Ahiikerk-en-Emmiklmenf^ 
deeltelijk  tot  die  van  Uitwijk-en-Waardkuhen  behooren*  DeR.  K. 
dia  tedert  de  Henrormiog  tot  dc  pastorij  van  Dunen  behoord  heUwa, 
wofden  sedert  1837  tot  de  pastorii  van  Wovdrickem  gerekeud. 

ALMONDE,  voorm.  d.  en  faeerlijkh.  in  den  Grooten-Znid-IIolland- 
W^tan-^f^^aard ,  het  behoorde  vroeger  tot  het  Land  van  Sfn'jen,  tiisschcn 
AVecdc  ten  W. ,  en  Datmonr  ten  O.  llcl  ^vas  een  der  7i2  (lorpcri ,  die 
bij  den  watervloed  van  18  November  1421  verdronken,  en  onder  de 
54  ,  dio  sedert  niet  weder  te  voorschijn  gekomen  zijn.  Het  was  1291 
morgen  of  ongeveer  1100  buud.  gixM>t.  En  toen  later  een  gedeelte 
van  het  land  weder  droo^  geraakte ,  weid  Famsais  Hnanui  dm^ 
meda  verleid» 

Het  wapen  van  dese  heerl.  bestond  oit  drie  gouden  kruisen  op  een 
ailve ren  veld ,  evoi  als  dat  van  het  oude  graafschap  Slrijeii. 

ALMSTEIN ,  voorm.  kast.  en  heerl.  in  den  Grootcn-Zuid-JIoUand' 
scAe»- /A'aart?,  tussrhen  Eemkerk  en  Almkerk  ,  aan  den  Alm  ,  waarvan 
het  zijnen  naam  ontleende.  Het  was  een  der  72  plaatsen,  die  bij  den 
watervloed  van  den  18  November  1421  verdronken,  en  onder  de  34, 
die  later  nunmer  weder  te  voorschijn  gekomen  zijn.  Be  heerl.  wae  18U 
morgen  of        hund.  groot. 

ALlfSyOET,  ook  wel,  hoewd  verkeeideiyk ,  Alsvoet  of  Alptobt 
gespeld ,  voorm.  d.  in  den  Grooten-Zuid-IIollandseken/^WMrdf 
tnsschcn  de  Alm  of  Eemdc  ten  W.  en  Ëcmkcrk  ten  O.,  aan  den  uit- 
loop van  den  Alm  in  den  Maas ,  Maarvan  het  zijnen  naam  ont- 
leende. Bij  den  watervloed  van  den  18  November  1421  onderge- 
spoeld  ,  is  het  nooit  veder  droog  geworden  ,  ofschoon  de  streek  ,  Maar  het 
gelegen  heeft,  nog  lang  onder  den  naam  van  de  YisscHE&ii-VAii-Aus- 
>wn  is  bekend  geweest.  Het  amb.  beeloeg  1142  morgen  of  988  boni 
grond. 

AMOË  ,  straat  in  Ooti-Indië,  beoosten  bet  efl.FlorisL,  tnsscheo  ^ 
eil.  Loniblem  en  Panlar  op  121  ^  2'  O.  li. 

ALOETOR ,  d.  in  Onxt-hidtè ,  de  hoofdpl.  der  bevolking  aan  de 
oostkust  van  het  Moluksche  eil.  Bahher.  De  bevolking  schijnt  hier- 
in tegenoverstelling  van  die  der  westkust  van  d^t  eil.  ,  zeer  verrader- 
lijk en  wreed  te  zijn. 

ALOEÏ^N,  voorm.  heerl^jkh.  in  den  Grwttm-Zuid-HoOmiiti^ 
Waard,  Zie  Auotsbn, 

ALOISEPOLDER,  pold.  h^l  Eikmirwin-Dordredd,  ^tfss.Zwi' 
Holland  j  arr.  en  kant.  Dordrecht  j  gem.  Dubbeldam,  palende  N. 
aan  den  Zuidpolder  en  den  Stailspolder,  N.  O.  aan  den  Noord-Bovcupol- 
der,  O.  aan  den  Kop-van-het-eilaiul-vnn-Dnrdrerht ,  Z.  aan  den  rnilt'«- 

5 rond  van  den  Znid-Buitenpoldcr  en  aan  den  liauiaspoldcr ,  en  W.  a^ü 
en  Wieldrechtschcn-poldcr. 


AL  O.  m 

>  ALOR,  pjaatt  in  OoH-lndié',  op  Omlmy,  een  Aar  kteine  Snndasche 
Silanée»,  £r  is  lüer  een  posthouder  en  er  komen  jaailijks  eenigq  vaar- 
tni{ren  van  Koepan(r ,  om  er  was  en  vogelnestjes  voor  JaTaansch  lijn- 
waad, Cliinesrlj»^  (focdcren  en  ijwrwcrk  in  te  ruilen. 

ALOU  (HATOE),  kaap  in  Oost-Indië,  resid.  Amhoinay  op  de  DOOrd- 
knst  va«i  het  cii.  Ce  ram ,  ton  W.  van  hot  strand  Sukclla. 

ALOUWAN,  uc\r.  in  OoU'hidië ,  op  bel  eil.  Java,  j^roy,  Damak  , 
24  palen  0.  van  Saniarang. 

ALPHEN,  kant.,  prov.  Zuid-Holland f  arr.  *«  Gravenhagef  palende 
19.  aan  het  kant.  Woubnijrge ,  O.  aan  het  kant.  Woerden ,  Z,  aan 
het  kant.  Gouda,  Z.  W.  aan  het  kant*  Yoorburg  en  W.  aan  het 
kant.  Lcyden  n°3,  en  bevatten  de:  devol(|endc  negen  gem. :  Alp  hen. 
Benthuizen,  Benthorn,  Bodegraven,  Haserswoude,  Hoogc- 
.veen  ;  Nieuwvcen-  niet-Uytcrhunrt,  Zo  vonhovon-i  n-N  oorden 
en  Zwaninierdara ,  en  daarin  17,512  buiid. ,  Ht>  v.  locd.  en 
54  v.  oU.  land,  1982  h.  ,  4  hont-zan{ymulons ,  7  korenmolens  ,  7  {jnittc- 
i'ijeu,  :2  bierbrouwerijen,  1  steen-,  i)  pannen-,  en  IvqvI-  en  2  puiten- 
bakkerijen,  welke  ook  tevens  pannenbakkeryen  »ja ,  2  kalkovens,  13 
scheeptimmerwerven ,  2  JjeerlooijLt-ijen;  1  loodwitmakerij,  2  touwsla 
gerijen  .  1  suiker-  en  1  vernis&brijky  1  masten-  en  leilmakery,!  betui'^ 
«wartfahrijk,  en  15,000  inw. 

ALPHKM  ,  kerk.  nn{j ,  prov.  Zuid- Holland y  class.  van  Leyden, 
bevattende  de  voljjoiuie  11  gem.:  Alphen,  ^\'o  ubrufyije ,  Leyder- 
dorp,  ZAvainmerdam  ,  Boskoop  -  en  -  Middelburg ,  Zoeterwoudc  , 
Benthuizen,  Uoogmade- en- Rijpwetering,  Oudshourn-en- 
Gnephoek,  Hazcrswoude  en  Koudekerk.  Bese  ring  telt  10,600 
atelen  en  13  kerken ,  die  door  11  yredikanten  bediend  worden. 

ALPHEN ,  d.  en  kant.  hoofdpl.  w  Rijnhnd,  prov.  Zuid^HoUand, 
arr.  en  K§  m  N.  O.  van  *«  GmamJtaeef  gem.  jilpheii-en'Rietveld , 
5  u.  O.  van  Leyden  f  5  u.  W.  van  Iroerden.   op  den  boogen  A\jn- 
dijk   en  langs  den  linker  oevor  van  den  Oiidon-llijn ,  Maarovor  eeno 
ophaalbrug  ligt,  door  welke  het  fj-onioetischap  heeil  mot  de  Aarlaiidor- 
vecnscheRiJnbuurt,  die  meestal,  uisehoon  ten  onregte,  tot  dit  dorp  gere- 
kend wordt,  waai'toe  ly  alleen  kerkelijk  behoort.  Het  ligtö2°  7' 47"  K.B'., 
82^  19^  SST.  O.  L.   Men  is  algemeen  van  gevoelen ,  dat  het  op  de 
oude  reiikaarten  voorkomende ,  Alhbaka  of  AunuKA,  dden  ALrani 
Caitba  genoemd ,  bier  omtrent  gestaan  en  dat  dit  dorp  hiervan  »jnen< 
naam  ontleend  Lebbe.   Minder  is  men  het  er  over  eens  wat  het 
geweest  zij  ,   want  aanwzien    uit  eencn  steen  ,  onder  Alphen  opge- 
dolven,  met   het  opsehril't:  Lecj.  ƒ. ,  blijkt,  dat  hot  eersle  legioen, 
het  Minervische  genaamd  en  h<  l  \veik  door  Domitiaati  opgeri{;t  is ,  daar 
gelegen  heeil,  houden  eonigcn  het  >oür  een  wapenhuis j  terwijl  aiidcrcu 
beweren ,  dat  het  een  korenmagazijn  geweest  zij  ,  en  voeren  tot  staving  van 
•  hun  gevoelen  aan ,  dat  men  hier,  bij  het  omsintlen  van  den  grond  eener 
burgt,  behalve  vde  Romeinsche  gedenkpenningen ,  ook  hard  gezengde  en 
half  verbrande  tarwe  gevonden  heeft,  n  at  hiervan  zij  ,  de  oudheia  dezer 
plaats  wordt  ten  volle  bewezen  uil  eene  oude  vervallen  put,  vrgcgcr  achter 
zeker  huis  in  do  Papostraat  te  zien  ,  welke  van  hetzelfde  maaksel  was  , 
als  die  welke  mon  op  do  l)nrgt  to  Lo\don  vindt  .  en  alzoo  moer  dan  2000 
jaren  oud  moet  geweest  zijn,  ter  wolkor  pl.ial.s(>  inon  in  het  begin  der  vorige 
eeuw,  ruim  400  penningen  van  allcrioi  munt  gevonden  heeil.  Ook 
heeft  men  in  een  ander  daartegen  over  staand  hois ,  ten  minste  7  voet 
onder  den  grond ,  -  eenen  ouden  kelder  ontdekt,  in  welke  men ,  nadat  het 
gewelf  met  geweld  doorgebroken  was ,  eeniga  schoenen  van  een  spHa 


Digitized  by  Google 


iüti  A  L  P. 

fiiUoen ,  zoo  alü  du  Romciacu  ^cwuuu  warcii  tc  dra|][cn,  gevonden 
lieeft. 

kam  is  een  leer  Termftkeiyk  en  welvarend  d. ,  en  een  der  groot* 
ste  yan  geheel  Holland,  datved  Tan  lyne  levendigheid  te  danken  heeft 

aan  den  gestadigcn  doortogt,  van  groote  en  kleine  vaartuigen,  welke 

d.ijjclijks  d<'n  Rijn  op-  rn  nfvaren  ,  en  van  rijtuiffrn  ,  die  hier  meestal 
pleisteren.  Sodert  het  jnnr  1G80  is  drze  doorvaart  nojj  nierkclijk  ver- 
nu  crderd,  door  liet  uitdi(*])cn  vau  deii  Rijn  5  Mant  voor  di«"n  tijd  ge- 
beurde bet  dikwijls  ,  dat  ei  iie  menigte  vaartuigen  ,  aan  de  llijubrug , 
naar  hoog  water  moesten  blyven  wachten. 

De  tyd  wanneer  de  eerste  christen-kerk  te  Alfbeh  gesticht  is ,  kan 
niet  worden  nagegaan ;  vrij  waarschijniyk  is  het  echter ,  dat  dit  reeds  zi>cr 
vroeg  ,  na  de  eerste  prediking  van  het  Christendom  hier  tC  lande, 
heefl  plaats  gehad.  De  kerk  ,  die  hier  tijdens  de  Kerkhervorming  stond  , 
M  as  toegewijd  aan  den  11.  Ro'jifacius,  wiens  aOieeldsel  er  ten  loon  pleeg 
te  slaan.  Behalve  het  liooge  altaar,  had  zij  er  nog  een  van  de  11. 
Maajyd  ,  waarin  etnc  kapelanij ,  of  altijddurende  vikarij  was  gesticht. 
Deze  stichting ,  die  door  David  van  Boübgondie  ,  viji'en  vijftigsten  Bisschop 
van  Utrecht ,  goedgekeurd  wai ,  is  den  SKI  Ocjpher  15ë6 ,  op  het  venoek 
van  NtcotAAS  VAa  ALma  Nico&aass*,  doorGEonaivsvAiiEónoRD,  den  sea- 
tigsten  Bisschop  van  Utrecht,  nader  bevestigd.  .  Dit  onde  kerkgebouw 
moet  van  eene.aansienlijke  grootte  geweest  zijn,  en  daarvoor  ncn  zware  en 
xecr  booge  toren  gestaan  hebben.  Ueze  toren,  die  vierkant  opjpng, 
tot  binnen  de  klokkenzolder  ,  en  aldaar  eeue  balustrade  had  ,  boven 
■welke  wedi  rom  eene  spits  uitst.ik  ,  werd  door  de  Spanjaarden  ^au  alle 
de  ankers  en  al  het  ander  ijzerwerk  berooid ,  en  daardoor  zoodanig  ver- 
zwakt dat  hij ,  hij  gebrek  aan  de  noodigé  voorzorg ,  in  de  maand 
April  ItW  geheel  instortte,  tonder  dat  evenwel  iemand  daaii»y  om- 
kwam. Behahre  met  dezen ,  prijkte  dit  gebouw  met  een  niet  onaardig 
spits  torentje  van  eene  klok  voorzien.  De  Pastoor  dezer  kerk  werd 
door  drn  Abt  van  St.  Paidus-abdij  te  Utrecht  aangesteld  ,  en  het  kos- 
tersambt door  den  Graaf  van  Holland  bc;[<' ven. Deze  kerk  brandde  in  1618  , 
nadat  zij  reeds  cenen  geruimen  tijd  bij  de  Hervormden  in  gebruik  was, 
geheel  af,  en  spoedig  daarop  werd  de  tegenwoordige  gebouwd ,  die 
«ene  kmtskerk  en  geheel  door  de  gem.  bekostigd  is.  Yrijwillife 
inschrijvingen  -daartoe  bedroegen  19,1(76  gl.  en  18  st. ,  naJerlnnd 
heeft  men  nog  it5,799  gl.  over  de  gem.  omgeslagen.  Op  het  midden 
van  het  kruis  staat  een  klein ,  maar  sierlijk  spits  torentje ,  van  uur- 
en  slaj^j^Nvcrk  voorzien,  en  van  binnen  pronkt  zij  niet  koperen  kroonen 
en  een  voortreffelijk  orgel,  dat  er  in  1815  geplaatst  is.  De  b'Jr[}oHj 
heeft  in  het  jaar  1722,  aan  de  kerk  drie  ziheren  schoti  ls  en  vier 
bekers  vereerd,  om  bij  de  viering  van  hel  H.  Avondmaal  tc  gfbnii- 
ken ,  ook  lict  men  er  dc  sierlijke  grafplaats  der  Heeren  en  Vrouwen 
van  AtfBBa,  in  eene  kapel  besloten  j  buiten  de  kerk  ten  Z.  de  graf- 
plaats der  familie  GosTBa,  en  daar  bmnen  ligt  de  verdiensteiyke  &!k- 
ter  en  edele menschenvriend  lÏBOiiAaD  NiaasTBASs  begraven,  op  wiens 
grafsteen  hot  vf^nde  vierregelig  vers,  van  dendicirter  U.  ToumsCs., 
te  kaen  slaat : 

H  Is  NiKRSTRASZ ,   die  hier  rust  :  in  *s  levens  bloei  ontslapen, 

•  iSiert  hem  dc  kroon  der  braaflieid  vrüc»;; 
Geen  lofdicht  nert  sijn'  graf ,  geen  lauw  eren ,  geen  w  apen , 
Zfjn  wandel  is  hem  loft  genoeg. 


uiyiiized  by  Google 


ALi'.  W 

Be  Kerw.jttm,  van  Aamh  werd  (volgens  di  €ktekMenk  Ar  Nê^ 
4krhndaehe  Hervormde  Mb  éoor  A.  Y»bu  en  I.  Dbbkoot)  in  Tenen i^ing^ 
met  die  van  Oudeheomten  ^are  1587 ;  tot  stand  grebragt  door  den  der- 
xraarts  beroepen  predikant  FnA>cnctis  PYTnot,  hoewol  het  schijnt,  dat 
ickcre  Wouter  Evkrtz  reeds  vrocfyer  .nldnar  het  Predikambt  bekleed 
heeft ,  misschien  dat  er  twn  no{j  {fccnc  vaste  {;eni.  bestond.  Thans 
behoort  deze  {jcm.  tot  de  klass.  van  Leyden  ,  ring  \an  Alpheny  telt 
2800  zielen;  van  uelke  iJOü  in  de  A  a  r  1  a  n  d  er  v  een  s  ch  e  Aijn- 
buurt  wonen ,  en  heeft  eenen  Predikant ,  die  door  den  kerkeraad 
beroepen  wordt  ^  maar  Tan  dit  beroep  moet  worden  kennis  {;egevën 
aan  den  Ambachtsheer.  Vroeger  nam  de  Pastoor  van  Aailanderveen 
liier  de  dienst  waar  ,  zoodat  er  reeds  in  1457  of  daaromtrent  eene 
kerk  moet  hebben  jjestaan  ,  maar  sedert  het  jaar  1795  heeft  Alpueiv 
cene  afzonderlijke  statie  die  tot  het  aartspr.  van  Holland-  en-  Zeeland , 
dek.  van  Ilijnland ^  behoort,  oni>eveer  8(M)  zielen  telt,  en  door  ceneii 
ï*astoor  bediend  wordt.  De  kerk  i^ ,  in  1824,  in  eenen  ffoeden  stijl 
irebouwd  ,  zij  munt  vooral  vau  binnen  door  sierlijke  eenvondiglieid  uit. 
Ook  is  lüer  eene  komnklnke  paardenposterij ,  een  postkantoor ,  een 
weeshnis ,  eene  dorpschool  met  ruim  aOO  leerlingen ,  eene  onlangs  op- 
gerigte  kostschool  voor  jonge  heeren,  en  eene  jonge  jufTrouwenschool 
met  25  ^  30  leerlingen.  Voorheen  stond  hier  ook  eene  waag,  'waar^ 
toe  het  rrgt  reeds  voor  200  jaren  aan  dit  (l(u-[>  verleend  werd  ;  later 
werd  zij  echter  naar  de  Aarlanderveensche  liijnbinirt  ovcrgebragt. 

Het  was  vroeger  eene  afzonderlijke  heerlijk.  ,  die  later  met  Rietveldy. 
Tereenigd  schynt.    Van  het  geslacht  der  oude  Ileeren  var  ALi>HEn  , 
mm  weiniff  iekerheid|  alleeii  Ttndt  men  dat  Heao  van  Kiau»- 
«m,  die  in  Balj  uw  Tan  Holland  was,  stamheer  Tan  dit  huis 

gefeest  is ,  *en  dat  verscheide  Hoeren  van  Alphen  's  Lands  GraTCtt 
gediend  hebben,  tot  in  het  jaar  1484$  terwyi  onderscheidene  latere 
afstammelingen  van  dit  geslncht  ,  zoo  in  de  {yeleerdc ,  als  in  de 
staatkundige  wereld ,  beroemd  geworden  zyn.  Zij  voerde  hetzelfde 
wapen  dat  nog  aan  de  gcm.  Aljihen^n- Rietveld  eigen  is  (zie 
dat  art.) 

Alpben  heeft  yan  de  vroegste  tyden  af  rijkelijk  zijn  aandeel  in  dm 
feschiedeDissen  gehad  ;  want  reeds  in  de  dagen ,  toen  de  DeenoA 
en  Noonnannen  dese  landen  afliepen ,  meest  ook  dóe  plaats  het  dnwiF 
ing  lot  van  gerooid  en  geplnndern  te  worden ,  ondergaan. 

Vronw  Jacoba  tah  BfiifcttEN ,  die  door  haren  neef  Philips  van  Bovb- 
eoNBic ,  te  Gent  gevangen  gehouden  werd,  omstreeks  het  jaar  1424,  in 
manskicederen  ontsnapt  zijnde  ,  werd  bij  hnre  versebijning ,  in  de  Hoek- 
sche  steden  Schoonhoven,  Gouda  cn  OudeMater,  als  Gravin  erkend, 
M^aarop  de  Bisschop  van  Utrecht  mede  hare  zijde  koos.  Nu  verzamelden 
de  JUbeljaauwscheo  eene  menigte  toUls  byeen ,  en  begaTen  si^  naar 
jÉLtn»! ,  om  de  gesegde  steden  aan  te  tasten ,  maar  Jacoba  viel 
hen,  aan  het  hoofd  van  die  Tan  Gouda  en  andere  Hoeksgexinden , 
den  SL\  October  1424,  hier  xoo  j|ef!iiclit  op  het  lijf,  dat  zij,  na  een 
hevig  gevecht .  de  overwinning  behaalde,  cn  bovendien  de  banieren  van 
Leyden ,  Haarlem  cn  Amslcrdan»  veroverde.  Daarna  door  de  steden 
Schoonhoven,  Gouda,  ()nde»a!er  en  een  aantal  Slichtschen  onder- 
steund, sloeg  zij  het  beleg  voor  Haarlem.  De  Hertog  van  Bouegon^ 
sië  zond  hierop  ccnige  troepen  af,  om  de  benarde  stedelingen  te  oni- 
tetten  ,  en  tevens  om  de  Gondsclie  slnis  te  stmpen,  ten  einde 
hierdoor  aan  Jacoba  en  de  haren  den  aftogt  naar  Gouda  te  beletten» 
Maar  de  CiraTin  in  tyds  Tan  den  aanslag  onderrigt  aynde  en  tevens , 


Digitized  by  Google 


106 


ALP 


dat  hare  vijaiidea  rfiecU  tot  Le^  den  genaderd  waren ,  brak  Iieiuiclijk 
het  beleg  voor  Haarlem  op ,  en  sloeg  zich  met  haar  leger  te  Alpheii 
neder ,  waar  de  Kabeljaanwsdien ,  onder  aanToenng  Tan  Jak  tas  uit- 
kerken, wiens  vader  bevelhdiber  van  Haarlem  was,  op  den  laaistcn 
April  soo  raauw  ontvangen  wer^n,  dat  sy  na  eeaen  langdurigen 
en  hardnckkigen  strijd  ,  waarin  vrouw  Jacobal  zelve  de  baren  aanvoer- 
de ,  iDct  {jroot  verlies  op  de  vliigt  geraakten  ,  en  ,  tot  voor  de  poorten 
vau  Lcjdcn  vervoljyd  Ascrdcn,  van  welke  stad  alleen  vijf  en  tachtig 
burgers  op  het  slajj veld  bleven ;  waaruit  men  kan  opmaken  hoeveel  er 
in  het  geheel  gevailea  z\jn ,  hetgee»  dan  oo^k  door  somaiigeu  op  wei 
SMN)  begroot  wordt. 

In  I48IS  geraakten  de  Kabcljaaawsehen ,  onder  Jokaji  tam  Bakst  , 
Markgraaf  van  Antwerpen  ^  hier  weder  slaags  met  de  Uoeksdien ,  on- 
der AiiBin  TAR  BaoBiminzBv ;  welke  katsta  op  de  vlngt  gedroTen 
Merden. 

Toen  de  Sjianjaarden  in  1-j75,  het  beleg  van  Lcyden  ondernamen, 
uierpen  zij  te  Alimiln  eine  ^e^schansin{J  op,  die  zij  ecliler  bij  het  na- 
deren van  Graal  Lodlyvuk.  vah  ,  weder  moesten  verlaten ,  waarop 
deie  venehansing  geheel  Temiedgd  werd.  Haar  in  het  Tolgende  jaar 
kwam  de  vgand  terug ,  nam ,  na  het  verslaan  der  hier  liggende  Staatr 
scfae  troepen ,  het  dorp  weder  in ,  en  wierp  de  verschansing  ander- 
maal op. 

Een  zware  brand,  die  liier  tcnjare  1619  in  eenen  oliemolen  uit- 
barstte ,  verspreidde  zich  zuid-  en  noordwaarts  ^00  fel ,  dat  in  weinig 
lijds  niet  alleen  de  molen,  maar  ook  de  fraaije  kerk  en  bijna  het  ge- 
heele  dorp  aan  kolen  gelegd  werd.  Door  dezen  brand,  alsmede  door 
de  toen  plaats  gehad  hdbbende  overstroomingea  ,  het  gedurig  doortrek* 
ken  Tan  krijgsvolk  en  het  sterke  deel,  hetwelk  dit  dorp  -  genomen  had 
in  toemstingen  tot  eenen  togt  buiten  Utrecht ,  was  de  gem.  zoo  fel  ge- 
teisterd ,  dat  sij  aan  de  Staten  verzocht ,  om  Toor  een  jaar  vrijgesteld 
te  worden  van  de  opbrengst  barer  belastingen ,  zijnde  de  ingezetenen 
daardoor  naauwelijks  in  staat,  om  het  noodige  tot  herbouw  der  kerk  en 
afgebrande  w  oninjrcn  bijeen  te  brengen.  Omstreeks  honderd  jaren  daar- 
na, namelijk  op  den  t)  September  1716,ontstond  er  anderwerf  e<'n  z\\are 
brand  in  de  grutterij  van  het  dorp,  die  almede  tot  onderscheideue 
andere  gebonwen  overslo^  en  alsoo  85  buizen  Temidde. 

By  het  doortrekken  Tan  het  Tliegend  legertje,  in  de  woelzieke  da- 
gen van  het  jaar  1787 ,  viden  te  Alphen  9  waar  de  partijen  zeer  op  el- 
kander verbitterd  waren ,  groote  onaangenaamhedea  voor ,  die  tot  spoor- 
bijstcre  uitersten  oversloefyen  ,  welke  in  liooge  mate  ten  huize  van  den 
Heer  de  Superville  gepleegd  veerden.  Na  de  verandering  van  zaken  in 
dat  jaar  ,  strekte  Alphen  voor  ccncn  korten  tijd  aan  den  Hertog  vau 
Brunswijk  ten  hoofdkwartier ,  waar  hem  eeue  bezending  uit  bun  Hoog 
Mogenden ,  bestaande  nit  de  Heeren  tak  StAn  tam  Habdbstehi  en  Wa»- 
SRiABa  TAR  SpAnanoBK ,  kwamen  bedanken ,  Toor  de  betoonde  inschikke- 
lijkheid ,  om  geen  krijgsvolk  naar  *s  Gravenbagc  te  zenden. 

Toen  in  het  jaar  1813 ,  na  het  vertrekken  der  zoogenaamde  Gardn 
d* honneur ^  de  gehuwden  tot  leden  der  Nationale  garde  bestemd,  en 
als  zoodanig  opgeschreven  werden ,  v\  aardoor  men  voor  uittrekken  be- 
gon Ie  vreezen ,  w  aren  het  vooral  de  inw.  van  Alphen  ,  Oudsboorn  en 
Aarlanderveen ,  die ,  in  eene  vlaag  vau  wanhoop  ,  tegen  dezen  maatregel 
opstonden ,  de  lasten  der  krijgsopschrijving  verscheurden ,  en  zclis  op 
Leydcn  aanrukten,  waar  het  gemeen  hun  de  poorten  opende,  maar 
ook  weldra  door  onbesuisde  handelwQse  toonde,  zonder  een  welberaden 


Digitized  by  Google 


ALP. 


100 


ïHinvoerdor  ,  {jeheel  plan-  cii  doelloos  te  werk  te  ^nnn  ,  zootlal  delandliedcn^ 
na  cca  kort  verwijl ,  de  stad  verlieten ,  terwijl  een  enkele  hunner  later 
deze  daad  van  wanhoop  niet  zijn  hoofd  boelen  moest.  Op  het  einde 
'van  dat  jaar  was  dit  dorp  dc  eerste  plaats  in  ons  vaderland ,  waar  de 
Oranje  xla^  op  den  toren  werd  gehesenen. 

Almen  wordt  gezegd  de  geboortepl.  geweest  te  lyn  Tan  den  ver- 
maarden hiatoriescbryver  Willes  Hbo4.  Hij  was  g^bdmschrïjvct  van 
Keizer  Maximiliaan  ,  en  werd  door  bem  in  geKantschappim  {rebezigd. 
Nadat  hij  het  (jeeslelijk  gewaad  had  aaiiofctrokken ,  werd  hij  Vroost  en 
Aartsdeken  te  Arnhem  ,  en  naderhand  mm  heven  tot  Deken  der  proostdij 
van  St,  Jan  te  Ltrecht.  Hij  -f  te  Allt^\l'r|)^r>  in  l(>2'),  na  hel  leven 
der  Ltrechlsche  Bisschoppen,  tot  het  jaar  1ü24  beschreven  te  hebben. 
*  Ook  woonde  Juer  weleer  lekere  Gmoif  tan  Jaabstiid«  die  mnntnue»' 
ter  Tan  WestpFriesland  geweest  is,  en  door  wien  de  seheepjcssdidliB» 
gen  in  1679  gemunt  zyn. 

ALPHËN,  d.  in  het  Land-tusschen-M aas-en- W aid  ^  prov.  Gelder- 
landf  kw. ,  arr.  ,  distr.  cn  6^  u.  W.  Icii  Z.  van  Nijmegen ,  kant  en  3  u« 
Z.  W.  van  Drutetij  geni.  en  2  n.  van  jippdterUf  9^  u.  van  Arnhem  , 
aan  de  Maas,  81°  49'  31"  N.  B^  ,  23-^  8'  2^5"  O.  L.  Tot  dit  d. 
behooren  de  geh.  dc  Nieuwe  schans,  het  Ho  ofd,  G  re  f  felin  g, 
den  Haag,  Kerk  eind,  Moleneind  en  Moorth  ui  sen,  abme- 
de  een  polder  700  bund.  groot,  die  *%•  winters  altijd  onder  water 
•taat,  en  waartoe  de  droogwording  van  het  vroeg  of  laat  open« 
gaan  der  sluiaen  en  het  vallen  der  rivier  de  Maas  afhangt,  loc^nde 
het  dikwijls  dc  maand  Junij  uit ,  eer  hij  geheel  van  het  kwel-  en  regenwater 
ontzet  is.  Op  dezen  polder  staat  é^n  watermolen.  Alpuen  maakte  voor- 
heen met  zijne  ondcrhoorijyheden  ,  die  gezamenlijk  8U1  bund.  63  v. 
roed.  en  63  v.  cll.  beslaan,  ecne  ai'zondcrl\ikc  gom.  uit,  maar  is  in 
1818  met  de  gem.  A^j^elttm  vereeni^d. 

Be  Herr. ,  die  bier  sleehts  5S  in  getal  zijn,  hebben  eenekerk, 
welke  tot  de  gem.  MaoJbommt^y  behoort.  Be  R.  K.  statie ,  die  men 
lot  het  Tik.  van  het  voorm.  bisdom  van  Roermond ^  dek.  Tan  l^rtl^efl ^ 
rekent  en  ruim  700  zielen  telt,  heed  eene kerk^  welke  door eenen  PaS' 
toor  bediend  wordt.  Voorts  zijn  hier  eene  school ,  met  een  gemid' 
deld  getal  van  70  leerlinjfcii ,  139  h.  en  onjycveer  800  inw.  ,  wier  voor* 
naaniste  middelen  van  bestaan  ,  de  landbouw  en  veeteelt  zijn. 

ALPJIEN  ondt^ds  Alfheim,  d.  in  de  Baronie  van  Breda ,  prov. 
Jf0ord^nAamd ,  anr.en  raim4  u.  O.  Tan  Breda,  kant.  ^in,  Z.0. 
ten  O.  Tan  *  (rmneifceii^  distr.  en  4^  u.  Z.  O.  tenZ.  yukPruueuhage , 
gem.  Mphen^-en^Riel  1  n.  N*  Tan  SwÊtle^Ifaaau  en  oTon  loo  Ter.  Tan 
de  Belgische  gienien. 

Dit  dorp  is  zeer  oud,  want  in  711  vindt  men  daarvan  reeds  ,(jewag 
gemaakt,  gevende  Engelbrkcht .  een  Saalfrankisch  edelman,  op  den 
20  Junij  van  dat  jaar  ,  Alfheis  aan  den  H.  Willebrordcs,  die  het  in 
726  bij  uitersten  wille  aan  de  abdij  vau  Echternach  maakte ,  door  welke 
het ,  na  verloop  van  4|  eeuw ,  onder  cenen  jaarlij kschen  cijns ,  over 
gegeven  werd  aan  bet  klooster  Tan  Tongerloo.  Naderhand  is  Ainna 
ge&omen  aan  de  Heeren  van  Breda ;  want  Godev.iart  II ,  Heer  van 
Breda  ,  gaf  in  bet  jaar  1216  de  Hoe  v  c  v  a  n  N i  e  u  w  1  a ndt ,  die  tot 
Alphen  behoorde ,  aan  het  klooster  van  Tongerloo.  En  Abnoüt  taü  Lo^t:i 
benevens  Elizabetu  ,  zijne  huisvrouw  ,  Heer  cn  Vrouw  van  Breda  ,  schon- 
ken aan  helzelAlc  klooster  ten  tijde  van  Ja?i  tai  Bkrlver  ,  dertienden 
Abt,  ten  jarc  1280,  zesli^y  hunderen  in  bossehen  en  woeslijnen ,  jreiej^'cn 
tusscben  de  bucvc  \au  Nieuu  landt  eu  het  bo&ch  der  Tentpelbecrea.  üm- 


c  .  • 

*^'-Trïgili2êb  by  Google 


ALP 


dci'schoidcnt'  ii)r^«'rc  zonen  der  Herren  van  Breda  ,  hel>I>en  lich  voorbeon 
den  titel  van  Ueercn  vax  Alpukw  aanjremntijnl.  Onder  audcrcii  vindt  men 
in  hrl  jaar  12^29,  Gillis  van  JiatüA  ,  als  Heer  va*  Alphen  vermeld. 
Deze  iii:t  iia  lüü.MfiUüis,  vrouwe  van  Ali'u&n,  eerst  gchuud  met  Gilu& 
▼Air  Oudehaudb  ea  na  diens  dood  met  GossTAAn  va^  Wkmuu^c.  Ver- 
▼oldfens  heeft  Fiur»  tar  LmsuiKB,  loon  van  Raso  tak  Gatubii, 
Heer  Tan  Ltedekei^e  en  Breda  ^  den  naam  ^voerd  van  Hear  Tan 
ülvi:>uoi;t  en  Alphbs  en  alt  zoodani[r  aan  den  Abton  hei  koiiTenlTaB 
Tonjferloo  ,  tot  eene  aalmoes  ,  k\«ijt[rescltolden  eeiic  rent  van  eencn 
>»ajjon  broods,  di«ï  hel  jremelde  klooster  ,  nithooCtic  van  zijne  landen  , 
aan  den  Heer  vnn  Alphen  ,  als  hij  verpligt  was  ter  hcirvaart  te  trek- 
ken ,  schiildijj  \kas  iiiL  te  reiken.  Na  zijns  hroeilers  Piaso's  alsterven , 
Heer  van  Breda  gcv^orden  zijnde ,  gaf  gezegde  Tilips  die  heeriijkheden 
ever  aan  lynen  jongstea  Knwder  fUso ,  die  aich  mede  daarnaar  ketik 
doen  noemen.  In  bet  jaar  1334  werd  deze  heeriyUiflid  —  wdké  de» 
•14  Fehruaif)  1586,  door  GaaABB,  Heer  van  Rassegbk,  aU^  door  zijn 
huuelijk  met  Akvibis,  Heer  Filips  dochter,  Heer  Tan  het  Land 
van  Breda  {geworden  zijnde  ,  met  gehct  l  dal  land  aan  Jan  IH  ,  Hrrtojj  van 
Brahand .  \crLoc\il  v  as  —  door  di*'n  Hcrlojy  verpand  aan  Raso  lieer  vaji 
JjiKOhKhukK  ,  maar  in  het  iaar  154:2  weder  üvfnvejreven  aan  Heer  Willem 

«I  'TM 

TAM  DuvENvounuE,  die  haar  in  handen  gal  van  Sxn  vaü  Pulanim  ,  Ueer 
iTAS  DB  IiBCK,  door  wiott  dit  dorp  weder  aan  het  Land  Tan  Btrete 
gelieeht  werd ,  waaraan  het  ledert  ona&cheideiijk  gebleven  ia. 

Alphen  heeft  niet  weinig  deel  gehad  aan  de  ongelukken  des  tijds , 
Hant  in  bet  jaar  li(43  werd  liet  van  de  Gelderschen ,  aangevoerd  door 
Maarte-v  v\>  ilussEM ,  jTohcel  af|yehrand  en  in  de  volgende  oorlogen  beeft 
het  door  phiiulcrinjj  ,  hraiulscliaUiii;;-  en  verwoestiniy  veel  moeten  lijden. 

De  kerk ,  die ,  hi  j  hart*  stichting toej^ewïjd  Mas  aan  den  H. 
W  iLLKBr.onD  eu  door  eeuen  af^ezondenc  nll  het  klooster  \aii  1'ongcrloo 
hediend  werd ,  is  na  de  Reformatie  aan  de  Hervormden  gekomen  ,  die 
haar,  in  het  begin  deier  eeuw,  weder  kddwn  afgestaan  aan  de&.  K. 
De  statie  Tan  Almibii  ,  die  ISOO  sielen  telt ,  Mboort  tot  h«i  Tik. 
Tan  Breda  of  het  Hollandsch  gedeelte  Tan  het  ToormaKif  Hidoin  Tan 
yintverpen  f  en  bet  dek.  van  Breda,  en  wordt  door  cencn  Pastoor  en 
eenen  Kapellaan  bediend.  Omtrent  de  pastorij  te  Alpiien  ,  in  dc  beide  , 
zijn,  voor  omstreeks  50  jaren,  kleine  beiivelijfs  opgegraven,  waarin 
men  lijkhiissen  van  llonieinsche  Vcldheercn  met  asschc  gevuld  gevonden 
.heeft.  Deze  zijn  destijds  naar  do  Abdij  van  Tongerluo ,  op  wier  grond- 
.0ebied  die  hcnTcUjes  gelejjen  zijn,  overgcbragt. 

Toon  hier  eene  Herr.  gcm.  gevestigd  wera,  was  de  eerste  Plrcdikaat 
Jobaxhes  Dabbl  ,  die  in  16'ó5  herw  aarts  kwam.  In  1^9  werd  deze  gem.  ge- 
combineerd met  die  Tan  Cbaah-en-Baarle-Nassau  ,  loodat  de  enkele  Herv. 
die  hier  thans  noj  woont ,  gerekend  wordt  tol  de  gein.  Cfuiam- Haarlt' 
J\'assau-en--yilphv)i.  Men  hecüb  er  liiS  b.  eii  3öO  inw. ,  die  moest  ia 
landbouw   hun  l>esfaan  vinden. 

Het  wapen  van  Alvuln  bestaat  in  een  schild  van  lazuur  (hlaauw) 
hebdien  met  drie  rotsen  Tan  goud ,  staande  twee  en  een ,  bet  schild 
(^ekt  mot  eene  kroon  Tan  goud  en  vyf  lleuvons  Tan  dotdide  kleur. 

ALPHEN  (HET  HOF  VAN)  Toorm.  adell.  huis  in  Rijnland,  proT. 
Zuidf^MoUand ,  onder  ^Iphea^-en-RietveU,  ten  O.  Tan  het  d.  Alphen. 
Het  was  een  deflig  gebouw  met  drie  torens  versierd,  liggende  rondom 
in  zijne  grachten  met  hoojif  jjeboomle  en  fraaije  tuinen  omgeven  ,  en 
werd  van  ouds  ji^eiiaanid  het  huis  Orn  Kalslage'^  ,  door  welk  «^eslaeht 
bet  gebouwd  eu  bewoond  is.    Later  beeft  bet  lang  tot  woning  van  dc 


uiyuized  by  Google 


111 


Ambacbubeereii  van  Alpheu  gostrekt^   maai*  is  nu  sedert  jareu  ge- 
sloopt, 

ALPHEN.  EN-RIEL,  fStm.,  proT.  Nimd-Brahandf  arr»  Breda,  kant* 

Ginneken  j  distr.  Prtnsenhage  (11  m.  k.  ,  8  s.  d.)  palende  N,  aa|i- 
Gilie-en-Rijen ,  0«  aaa  Tilbuivr  cn  (loirle,  Z.  aan  Bel|pë  en  Baarie- 
Nassau  en  \V.  aan  Chaam.  Zij  lK*vaL  de  d.  AIpl>Pü  pii  Ricl,  dit^  Ir 
voren  ieder  eono  afzonderlijke  jfeni.  ulLniaakle ,  uiaar  sedert  1810  te 
samen  vcreenijfd  zijn.  In  de  vo(»rni.  jyeni.  ifphen  li{J{jen  de  wijken  of 
geil.  Kerk  e  n  Goed  uu  t  y  d ,  Druisdijk  ,  Vijl'huizeu,  Aipheu- 
Oiiterwijk»  Ter  Oaver,  waaroader  TDormalige  koaimauderiji 
l*er  Braak ,  4ie  eerst  aan  de  orde  der  Tempelieren  en  later  aan  de 
Ridders  van  Haltha  behoorde ,  Boshoven  en  Kwaalburg  of 
Qnalbnriy.  De  voorm.  gein.  R iel  bevat  de  w^ken  of  gek.  Kerk- 
eind,  Zand  eind  en  Br  a  kei. 

Men  heefl  in  deze  gem.  2  U.  K.  kerken,  1  Hcrv.  kerk,  230  h.  en 
mini  1000  inw.  ,  onder  welke  sleehtséén  llerv.  en  de  overige  U,  K.  Ziyu* 
Het  wapen  dezer  {(eni.  is  helzellde  abdat  van  A  1  p  h  e  n. 
AU>IiEN-EiN-MlETVKLü  ,  gem.  prov.  Zutd-ffoUmtifl,  arr.'*  Gravenr. 
hage^  kant.  Alphen,  palende  n.  aan  den  Rijn,  die  liet  van  Ouda** 
heon^n-Goephoek  en  Aarlanderveea  seheidt,  Q,  aan  Zwammerdam , 
Z«  aan  Beskoop  en  Hazerswoude  en  W.  aan  Koudekerk. 

Zij  wordt  verdeeld  in  5  w^lbMl,  als:  Steekt,  Gouwsl^uis^ 
het  Dorp  of  bestrate  gedeelte,  H  o  o  rn  ,  ook  genaamd  Alpher- Hoornen 
en  Bon  tepaal,  en  hcvat .  helialvc  liet  d.  Alphen  ,  de  jxilders  :  G  roo- 
ien-Polder  oF  Ach t(ïr- de- Kerk  en  Zancn,  lUctveld,  de  Nesse, 
.Steekt  eniüjueveld.  Ook  ligt  nog  onder  deze  gcuiceute  de  Guu  w  sche 
sluis  en  een  gedeelte  gronds  de  Hoogc  Burgt  genaamd,  (zie  hierover  op 
.BoBCT  <Hoo«b)  nader).  Vroeger  stoiiden  hier  de  adeimke  huizen  het  H  o  £• 
Tan-Alphen,  het-Huit-te-Leeuwen  ,  Brittenrust  en  Laag»* 
roede.  Thans  vindt  men  nog  de  bnilenplaatsen  Nieuw-Brittenrust^ 
Grijpesteiu  en  Randwijk.  De  oppervlakte  der  gehecle  gem.  beslaat 
2510  bund.  30  v.  r.  34  v.  e.  gronds  en  men  telt  er  onfyeveer  2800  inw., 
wier  voornaanislo  middelen  van  bestaan  zijn-  landbouw,  handel  ia 
boteren  kaas  en  eenige  fabrijken,  zijnde  1  steenbakkerij,  4  pannen- 
bakkerijën  ,  1  fabriek  van  becuxwart ,  1  kaarsemuakorij ,  1  vernis- 
fabrijk,  1  ludkhrandery ,  1  hierbmu^erij ,  1  korenmolen,  1  grutterij, 
eo- 1  houtslMgniolea.  Voor  ecnigcn  tyd  waren  koer  nog  eene  jene^ 
rerstokery  en  eena  blaauwselfabryk,  die  echter  niet  meer  in  wer** 
fctog  ayn;  ^eel  vroeger  moeten  hier  ook  pypenniakerijon  »ijn  geweest ,  - 
maar  deze  heblwn  sinds  een  aantal  jaren  opgehouden  te  best^ian. 

Er  zijn  in  deze  rrvm.  1  Herv.  kerk ,  1  R.  K.  kerk ,  5  scholen  , 
eene  afd.  van  het  iNederl.  Bijbelgenootschap  met  liO  leden  ,  en  met 
Qudshooru  een  depart.  der  Maatscbappij  Tot  Nat  van  *t  AUjeineea p 
dat  den  85  lanuary  1809  opgerigt  is  ,  en  60  leden  telt. 

Be  Heerlijkheid.  Attaaa-  Bi  RuTm»  ia  in  het  ^ttr  174!!,  door 
den  Heer  Jakob  tan  den  Masa,  voor  eene  som  van  aclit-  en-  vijftig 
duizend  gulden  verkocht  geworden  aan  Gatuaeina  d»  WfLDü  <  wed» 
van  Abrauab  Juzua  BnACONiEa  ,  Predikant  te  Ulreeht ,  en  \v(n  dt  than.s 
in  oin^endoni  bezeten  door  den  Heer  Tiitowonus  PihiEti  liiroii  m\  Smeto 
VAN  Alpuen  ,  Kamerheer  vau  Z.  M.  eii  Lid  van  de  Biddcrdchap  vau 
Holland ,  te  *s  Gravcnhage. 

Het  wapen  de^r  gem.  is  eene  zwarte  ster  met  acht  straalpuBlen, 
op  een  silver  veld. 

ALPHEN'OISTERWUK  geh.  in  de  Baronie  van  Breda,  prov. 
Jfotnrd'Braband ,  arr.  en   5  u.  &  O.  van  Breda,  kan^.  en  9  u. 


Digitized  by  Google 


) 


tU  ALP. 

Z.  O.  len  O.  xskïi  Gi inteken ,  dislr.  ch  5  u.  ü.  Z.  O.  van  Priiuenhage , 
gem.  Alvheu-eèi-Kiel ,  ^  u.  ten  N.  O.  van  Alphen  f  1  u.  ten  Z.  W. 
van  iSief  y  aan  deo        van  Alphen  op  Riel. 

ALPHER-HOORN ,  Jbuuri  in  R  y  n  1  a  n  d.    Zie  Hooair. 

ALSCHEÏl)  ,  {jem. ,  groolh.  Luxemburg.  Tag  ALtscwDT. 

ALSDOIïF  fjeh. ,  grooth.  Ln.remhurg.    TJie.  Arsdobp. 

ALSETTO  ,  riv.  in  het  «rmolh.   Ln rpwhiirg.    Zie  Elti. 

ALSIMO  ,  katoenpl.  in  j\ edtrlandsck  Guiana,  kol.  Suii'uatne,  aan 
dc  niün<liug[  der  Warappakif  ek ,  op  den  linkeroever,  tiissehen  de 
plant.  WaterJoo  en  den  Gruolen  Oceaan ,  groot  500  akk.  eu  150  slaven  , 
ly  de  Negers  Oinras  geoaamd. 

ALSINGEN,  gem.  ,  grooth.  Luxemburg,   Ia»  AuinfiBs. 

ALSITZ,  riv.  in  hel  grooth.  Luaemhurg.    7aq  Eits. 

ALS3IEER  ,  d.  prov.  Noord- Holland.  Zie  AALsaiBa* 

ALSTEREN  ,  d.  prov.  N oord-B raband.    lAv  Halsterejt, 

ALTEKIjEEN  ,  pold.  in  het  Land-van- F oorne  ^  prov.  Zuid-IIaU 
land,  arr.  Brielle ,  kant.  Goedereede ,  Qcm.  Melissant-JVoorderschonrn- 
en-Wellestrijpen,  palende  N.  aan  Oiid-Mclissaut,  W.  aan  den  pol- 
der van  Dirksland,  Z.  en  O.  aan  de  Bieniugen. 

ALTEKLEIN;  pold.  op  het  ett.  DuxeeUndj  pror.  ^eelnut,  dista>., 
arr.  en  kant.  Ztmftsee ,  gem.  ^tVuwerMke,  palende  W.  en  N.  aan 
den  pdd.  Bettewaarde,  O.  aan  Capelle  en  Z.  aan  den  Gouw  cveerpol- 
der ,  waarvan  het  door  den  Steenendyk  gescheiden  i».  Hy  is  hyna  SSI 
hnnd.  groot, 

ALTEKliEIN,  polderlje  aan  de  oostzijde  van  het  cil.  N oord-B eve^ 
land  j  prov.  Zeeland  ^  distr.  eu  arr.  Goes ,  kant.  Kortgeen ,  gem. 
Kais  j  bedijkt  in  1670. 

'  ALTENA,  Toorm.  adeU.  hnis  m  Jhlfland,  prov.  Zuid-Holland ,  arr. 
RoUerdam,  kant  Delft,  gem.  Hofwm  DelfÈ,  even  buiten  de  Sdiool- 
poort  der  stad  Delft.  Opdat  de  Spanjaarden  zich  daarin  niet  moglen 
nestelen,  werd  het  in  het  jaar  'afgebroken  en  verbrand,  maar  in 

lalcr  lijden  is  bet  door  den  Thcsanricr  Generaal  der  \  crecrilfTde  Neder- 
landen ,  (ÏEORGE  DE  BijE,  weder  opgfebouwd.  Op  het  laatst  der  vorijc 
eeuw  werd  het  tot  een  berberfj  verhuurd.  Thans  is  het  eene  Iwiiw- 
manswonin(r.  De  werf  draagt  nog  de  kenmerken ,  dat  daarop  vroeger 
eene  burgt  of  kasteel  gestaan  heeft. 

ALTENA,  voormalig  blokhuis  op  de  Veluwe,  prov.  Gelderlimd ,  aan 
den  IJssel ,  tegen  over  JDeventer  op  de  grenxea  van  Deventer  en  Voorst. 
Het  werd  in  1521  aangelegd ,  door  Kauel  Hertog  van  Gelder,  die 
daaruit  de  stedclingcen  groote  schade  toebragt.  Toen  de  Gelderschen 
het  in  15^8,  uit  schrik  voorde  Keizersehen ,  plotsclin{r  verlaten  had- 
den, hebbende  inw.  van  Devenlcr  bet  tot  den  «jrond  toe  aTrebrolven, 
cn  daarvan  de  waag  gebouwd  ,  die  uog  in  die  stad  op  den  Briok 
bestaat. 

ALTENA,  voorm.  slot  op  de  Felvise  hij  Nijkerk.  Zie  'Bmxxam, 
ALTENA ,  van  oods  vermaarde  herberg  in  de  Betuwe ,  kw. ,  distr.,  arr. 

en  6^  u.  O.  van  Tiel ,  kanl .  vu  2  U,  Z.  van  Eist,  gem.  en  1  u,Z.  ten  O.  van 
Valburg,  aan  den  Waaldijk,  tnsschen  Nijmegen  cn  Slijk-Ëwijk.  Yam. 
hier  varen  de  schnlien  met  {jroenteen  koorn  uit  de  Betuwe  naar  Nijniejon. 

In  het  {rastverlrek  hangt  eene  schilderij  ,  voorstellende  oenen  |['  e*^ le- 
lijke, ecncn  krijgsman  ,  eenen  advokaat  en  eenen  boer  in  zeer  antieke 
kleeding.    Onder   den  geestelijke  staat  te  lezen  :   »  ik  bid  voor  u  ;  » 
onder  den  krijgsman :  »ik  vecht  voor  u  j<»  onder  den  advokaat  :  »lk  pleit 
voor  u;i»  en  onder  den  boer:  »en  of  gy  bidt,  en  of  gij  vecht,  en  of 
gij  pleit ;  tk  ben  de  man ,  die  de  ^jeren  leit. 


Digitized  by  Google 


ALT.  115 

Mr.n  fr'iii ,  dat  dc  naatn  Alteha  lifitami  tan  de  Ugfing  der  huiuii , 

al  te  na  aan  dc  rivier  de  Waal. 

ALTENA  oF  Altojta,  bewoonde  bcrjj  in  ff^eU-Indié' ,  eil.  Curagao, 
in  de  voorst.  Scharlo,  ten  O.  dc  Willemslad. 

ALTENA  (LANO  VAN)  ,  oudtgds  Altseh a  ,  zeer  scboonc  en  vrucht- 
Bare  landstreek,  vroeger  een  gedeelte  van  Zutd-HoUtrnd  mtgemaakt 
hebbende,  thans  tot  de  proY.  Ifoord-'Bfaband  behoorende.  Het  g^renst 
ten  N.  aan  de  Merwede,  ten  N.  O.  aan  de  Maas ,  ten  Z.  O.  aan  bet 
Land  van  Heusden  ,  ten  Z.  aan  Dussen-Munster-en-Muilkerk  en  ten 
W.  aan  Dassen  en  de  Bakkerskil,  bevat  de  {jem.  Alrakerk-cD-UitwiJk  , 
Op-cn-\eor-  Andel ,  K  mmikho  ven-en- Waard  hui  zen  ,  Giescn  , 
Ky  s  wij  k,  de  Werken-en-Slccuw  ijk.  Woud richeni-cn-O  u  dcndijk, 
au  Tan  de  gem.  Mceuwcn-HiU-cn-Babilonicnbroek ,  alleen  het  dorp 
Hill  benevens  een  gedeelte  van  Babilonienbroek,  makende  alioo 
een  gedeelte  van  bei  distr.  ^no^yitenvan  het  kant.  Beutden  ait,en 
beslaande  eene  oppervlakte  van  omtrent  6560  bund. 

Voorheen  was  het  een  (gedeelte  van  het  oude  Graafschap  Teüterbandf 
en  ccn  leen  van  de  Graven  van  Kleef,  totdat  Graaf  Willem,  bij|ye- 
naamd  de  Goede  j  omtrent  het  jaar  1352 ,  de  opperinag-t  cn  leen- 
hecrschapplj  gekocht  heeft  van  Diedehik  IX,  Graaf  van  Kleef; 
sedert  welken  tijd  het  altyd  aU  een  gedeelte  van  Holland  beschouwd 
is.  Men  houdt  DiEmaiK,  den  broeder  van  RoniaT  I,  Ueer  van  ttem^ 
dim,  die  in  het  begin  dór  9de  eenw  moet  geleefd  hebben ,  voor  den 
stamvader  der  Heeren  van  Ai.te?ia.  In  dezen  stam  bleef  de  heerl. 
tot  het  jaar  1135,  als  wannorr  zij  door  huwelijk  overging  in  het  ge- 
slacht vAJi  Hoorke,  dat  in  1150  tot  den  {iravcnslnnd  \rrlieven  werd. 
Uit  dit  geslacht  kwam  zij,  in  of  omtrent  looO,  nut  vn  benevens  het 
Graafschap  Hoorne ,  bij  erfenis  aan  den ,  in  's  lands  geschiedenis  ,  ver- 
maarden FiLiFS  VAiv  MoxTaoREMCY,  Graaf  va?i  Hoobne,  die  in  1568,  om 
s\|nen  yver  voor  Neèrland$  vryheid,  met  den  beroemden  Lahobau» 
Graaf  van  E«ioin»,  op  AitA*s  last,  te  Bmssel onthalsd  werd,  en  wiens 
wedowe  Walbvbge  v.v:v  NnnrwiiiAAR  ,  omstreeks  bet  jaar  IGOO,  deze 
heerl.  voor  90,000  gulden  aan  de  Staten  van  Holland  verkocht.  Na 
dien  tijd  is  het  Lahb  vm  Altua  by  de  graaiiykheids  domeinen  van 
Holland  in|relijfd. 

Het  wordt  door  eenen  dijk ,  die  op  verschillende  plaatsen  anderen 
namen  draagt,  als:  dc  Werkcnscnc,  do  Uppelsche,  de  Ver- 
laatsche,  de  Ganswyksche  of  dé  Dnssensehe  dijk,  maar 
voor  het  geheel  ook  wel  de  Ondaltenasche  binnen-seedijk 
gehcetcn  wordt,  verdeeldin  het  Oud  Landvan  Altena,  ten  O., 
en  in  het  Nieuw  Land  van  Altena,  ten  W.  van  dien  dijk 
gelegen.  De  grond ,  ofschoon  de  landen ,  bij  aanhoudenden  regen 
somtijds  te  lijden  hebben  ,  is  evenwel ,  over  het  al;;en)een  ,  door  mid- 
del van  zijne  watermolens  «looi^aans  tijdig  van  overtollig  water  ont- 
last. De  ligging  is  verschillende,  het  lage  land  is  7  a  10  palmen  of 
meer  onder  A.  P.,  in  Oud -Altena;  doch  in  Nieuw -Altena, 
slechts  8 ,  hoogstens  4  palm. ,  onder  A.  P.  Het  land  b  vmchtbaar  in 
tarw,  koolzaad,  gerst,  rogge,  haver  en  duivenboonen ,  en  er  groeit 
ook  vlas  cn  hennip,  de  wegen  /.ijiiervlak  en  effen,  en,  in  het  Oud 
Land  van  Altena,  nieer-cndeels  met  willige  boomcn  beplant;  van 
Werkendam  af  lot  Heusden  toe,  staan  op  vele  plaatsen ,  ter  weder- 
zijde van  den  dijk.  luaen-  en  andere  vriiehtbooint'n. 

Het  ontleent  vermoedelijk  zijnen  naam  van  een  kasleel ,  dat  onder 
Almkerk  gestaan  beeft.  Zie  Altsba  (Slot  vau) 

L  OiBi..  8 


Digitized  by  Google 


114 


ALT 


Toen  ^  den  St.  SltiabetlitvMy  den  18  NoTemW  1421 ,  èe 
ffehede  Groote  Zoid-HoOaDdsche  Waard  onderliep ,  werd  dexe  streek , 
die  ook  in  die»  >»aard  lag ,  mede  gdieel  onder  water.  bedeWen.  Zy 

moet  echter  spoedig  \*eder  droog  geweest  zijn  ,  althans  geen  hinder 
meer  van  het  ualer  gehad  hebben,  als  komonde  reeds  in  14i^3  voor 
onder  de  onwillijjc  plaatsen^  oin  mede  te  werken  tot  de  bedijking  van 
den  Gruoten  Zuidholiandschcn  Waard,  dat  toea  no^  ais 
mogelijk  beschouwd ,  doch  nimmer  tot  stand  gcbragt  werd. 

ia  14X1$  waren  de  Landen  van  Altbica  en  Hen  td en  aan  de  westayde  nog 
onbedQkt,  want  bij  bandvest  van  51  Mei  1465  geeft  Filips  vah  Boua- 
mmi  oonient  aan  aijncn  Liewe  Nttte  Jacob  wm  tot  TIcerr,  Heer 
Tan  Altscicae  ,  om  dit  land  zoo  ver  noodig  met  eenen  dijk  te  om- 
ringen,  waarvan  de  tegenwooi-dige  O  ud  -  A  l  tena  s  che  binnen -zee- 
dijk, die  het  Oud  Land  cn  het  Nieuw  Land  van  eikander 
scheidt,   het  grootste  gedeelte  uitmaakt. 

In  het  Jaar  1G72,  toen  de  Franschen  Bommel  en  den  Bom* 
mderwaara  introlÜLen,  en  do  steden  Gorinebem  en  Woudriehem  <^ 
ciocbten  ^  werd  het  Larb  tav  AifSiA  {gedeeltelijk  onder  water  getet , 
om  deu  v\iand  af  te  weren,  en  men  liet  het  lang  blank  liggen. 
•  Gevoeliger  nog^  was  de  ramp,  die  het  op  het  einde  van  het  jaar  1740  trof, 
toen  door  stormwind  cn  zware  plasregens  de  Lek  ,  de  Maas  en  de  Men* ede, 
buitengewoon  waren  opgezwollen,  en  bel  water  nu-t  /.ooveel  kracht  tegen 
de  dyken  aanperste,  dat  er  verscheidene  voor  bezweken.  Door  de  inbraak 

'  Tan  den  Maasdyk  en  het  Land  van  Ueusden,  bij  het  dorp  Hcdikhuizen , 
tttstcben  den  24  en  95  Deoember,  Teranderde  bet  L&ini  ? ut  Altbia 
in  eene  woeste  plas ,  en  bet  water  deed  ongemeene  scbade ,  door  bet  om- 
Torwerpen  en  wegspoelen  van  vele  huizen,  scbnren  en  hooihei^D,  bet 
verwoesten  der  akkers  en  het  verdrinken  van  beesten.  De  ingezetenen 
hadden  geen  andere  toevbigt ,  dan  de  nojr  overeind  sfaande  dijken  en 
den  Altenaschen  heuvel,  waarop  zij  zich,  in  hel  gure  wintersaisoen  , 
met  de  weinige  geborgen  have  en  vee  ,  in  grooten  kouiuier  en  deer- 
lijke armoede  moesten  behelpen.  De  gereedste  verligting  bestond  in 
biet  makon*  van  bfdpgaten ,  om  bet  water  door  de  Bakker»-kil  en  in 
het  Bcrgsche  veld  of  den  Biesboseb  af  te  Iriden,  betaeen  aeer  veel 
baat  deed.  Het  gebrek  aan  hout  en  andere  stofifen ,  die  benoodigd  wa- 
ren lot  digting  van  het  gat  bij  Hedikhuizen ,  was  oorzaak ,  dat  men 
daarmede  niet  kon  beginnen  vóór  den  16  FebrnariJ  1741  ,  hoewel  men 
den  dijk  reeds  op  den  2  Maart  digt  had.  Den  19  April  kwam  er 
evenwel  een  nieuwe  ramp  bij,  aangezien  het  gemaakte  werk  aan  het 
bulpgat  bij  Werkendara  ,  dat  wel  beslagen ,  maar  niet  geheel  digt  was, 
door  eenen  boogen  vloed  van  benedenwater ,  w  egspoelde  zoodat  de  lan- 
den ,  die  reeds  bezaaid:  waren ,  onder  liepen,  en  bet  land  in  betmid- 

.  den  van  den  zomer  nog  niet  geboei  droog  geraakte.  In  desen  nood  wa- 
ren de  landlieden  onmagtig,  om ,  zónder  hijstand  van  anderen  ,  de  schade 
eeoig3!;ins  te  boeten.  Men  wendde  zi»  h  te  dien  einde  reeds  vroeg  tot 
de  Gecommitteerde  Kaden ,  die  gererdclijk  eenen  oiider^land  van  twin- 
tigduizend gulden  inwilligden,  tol  het  koopen  van  leeliogt  voor  de 
behoeftigen  en  voeder  voor  bet  vee;  terwijl  zij  naderijand  ,  in  twee 
reisen ,  nog  een  en  dertig  duiiend  gulden ,  tot  herstelling  der  dijken  , 
toestonden. 

Dezelfde  strenge  winter,  die  den  Franschen  over  bel  ijs  den  weg 
naar  Nederland  baande  ,  was  niet  minder  noodlottig  Yoor  bet  Lard  tjli 
Ar-TE?(v.  Het  was  reeds  twee  jaren  na  den  anderen  onder  water  gezet, 
en  onderging  in  September  1794  ten  derden  male  dit  deerlijk  lot ,  zonder 


Digitized  by  Google 


ALT. 


sdiadeTergoeding  voorde  voorgaand*  FMiqieii  verkre^rentebebbea ,  toea  da 

lan<lrrian  slechts  een  g[odeelt(i  van  den  oogst  had  binncngebragi ,  inoe- 
leiitlc  hij  ht't  ovorige  g^raan,  heUij  Ier  inzamelinjj  {beschikt  oi*  niet  ,  van 
deu  akker  halen  ,  de  aardappelen ,  nojj  ter  rooijing  niet  bekwaam  , 
in  den  groud  aan  het  bederf  ten  prooi  lateu,  eu  het  vee  ,  omtrent  drie 
maanden  vódr  den  g««onea  tijd  ,  ter  stdle  drijven.  Vyf  doona^ 
dingetf  deden  de  (feheele  streek  onderloopen.  In  deien  toestanid 
saten  de  bewoners  bij  de  aankomst  der  Franschen ;  en  al  wat  er  aan- 
gewend werd ,  om  de  doonnydingen  te  herstellen ,  en  de  gestopte  slui> 
■en  en  ■watcrloozinjjen  te  openen ,  vond  teg^enwerkinjj  bij  kwaadwilli- 
gen, die  de  waterloozing  verhinderden  ;  bovendien  vonden  de  nijvere  han- 
den, die  zieh  tot  herstel  repten  ,  bij  de  belemmerende  verkleumd heid  , 
de  te  bewerkene  stolTe  door  de  koude  onhandelbaar.  Bij  twee  doorsnijdin- 

Sen ,  ter  ontlasting  gemaakt ,  was  geen  genoegzame  TOOffiorg  ge-' 
ragen  tegen  ij  ^ ja  ng  of  hoog  water.  Dit  baarde  te  midden  van  Fe- 
bnury  de  grootste  verlegenheid  en  jammer.  Niemand  kon  bet  dreigend 
gevaar  ,  <fver  betzwakke  ijs  loopende  ,  ontvlugten  ,  en  bet  was  te  sterk , 
om  er  vaardig  met  schuiten  door  te  breken.  Zolder!^  en  daken  strek- 
ten velen  tot  wijk-  en  berfyplaatsen.  Eenirre  huisgezinnen  ,  die  uit  Wou- 
drichem  geen  hulp  konden  verkrijgen  ,  nocli  van  daar  door  booten  afge- 
haald worden,  zaten  driemaal  vier  en  twintig  uren  zonder  brood,  en  zonder 
vuur ,  moetende ,  daar  zijzclven  ter  naauwernood  lijfsbero^ing  baddm,  een 
gedeelte  Tan  bun  vee  in  den  vked  rien  omkomen.  Uit  desen  nood  góred  ^ 
sagen  si)  deh  Of  nienw  ,  toen  de  reeds  gevorderde  maand  Maart  gunstiger 
dfligenbeloolde,  m  ramp  gedompeld.  Vele  ingezetenen  hadden  reeu  bnnne 
benedenwoningen  weder  betrokken ,  wanneer  h«  t  zwellen  der  rivieren 
hen  noodzaakte  ,  om  andermaal  naar  den  zolder  te  verhiiizen  en 
hun  vee  ,  «rcdeeltelijk  op  de  gewone  sLallinnfen  gebragt,  daar  at' te  halen, 
op  de  dijken  en  korentastcn  te  brengen,  terwijl  velen  ,  daur  het  meeste 
voeder  nat  en  bedorven  was  ,  om  hunne  paarden  en  hoornvee  in  bet  le- 
ven te  behouden  ,  die  naar  het  Gclderscbe  Teerden.  In  de  tasten  lagen 
tarwe ,  rogga ,  haver  en  boenen  lang  uitgeschoten ,  en  broeiden  zoo  sterk , 
dat  bet  mesthoopen  g<*lijk  waren  en  niensrh  noch  vee  tot  voedsel  konden 
verstfekken.  Den  2i$.  Februarij  179i>  brak  Je  dijk  door  aan  het 
Vergercind  hovende  Haai-steeg ,  en  den  22  februarij  1799  terzelfder 
plaatse  ,  zoo  als  ook  tusschen  50  en  31  Januarij  1809  eene  dijkbreuk 
plaats  had  boven  Wondrichcm,  aan  de  zoogenaamde  Nol  j  door  alle 
deze  dijkbiHJuken  werd  het  Oud  land  van  Altena  gmed  over- 
stroomd. 

Het  bestaur  over  dgken  en  sloisen  in  liet  Land  van  Altena  wordt 
mtgeoefend  door  twee  coliegien;  als:  door  Dykgraaf  en  Hoogdyk- 
heemraden ,  van  het  Oud  Land  van  Altena,  en  Dijkgraaf  en 

Hoogdijkheemraden  van  het  Nieuw    L  a  n  d  v  a  n  Altena. 

ALTENA  (NIEUW-LW!)  VAN),  landstreek  in  ]S oord-B raband. 
Zie  Alte\asche  Polder  (Nillwe). 

ALTENA  (OüD-LAM)  VAN),  bevat  het  gedeelte  Tan  het  Land 
«O»  Altma,  prov.  Jftowd^Brahand ,  hetwelk  ten  N.  door  deHerwede, 
ten  N.  O.  door  de  Maas ,  ten  Z.  O.  door  het  Land  van  Ueusden  ,  ten  Z» 
door  Dussen-  Munster*  en-  Muilkerk,  en  ten  W.  door  den  Nieuwen-Al- 
tcnaseh en  polder,  waarvan  het  door  den  On  laltenaschen  binncn-zeedijk 
gescheiden  is,  en  door  Werkendam  bepaald  wordt.Uet  wcrd  in  1467  na 
den  vloed  van  11 '21  herdijkt. 

Jïet  jreheeie  ()uD-L\f<D  v\!«f  Altena  watert  door  middel  Tan 
wateiDioleus  en  sluizen  in  den  Oudallenaschen  binnemecdijk ,  door  den 


116 


ALT 


Nieuwen-Altenaschen -polder ,  op  de  Blcekrivier,  uit.   De  wilermoleai 

brengen  liet  water  tot  riiim  res  palm.  boven  A.  P. 

Het  dijkbestuur  bestaat  uit  ceueo  Dijkgraaf»  zeven  HoogdykheemradeD 
en  cenen  Penninjjmeester. 

ALTEN A  (SLOT  VAN) ,  ook  wel  Oltena  ,  in  het  Land  van  Altena, 
ten  N.  O.  van  liet  d.  Ahidttrk^  aan  den  Alm.  Yolirens  eene  ver- 
telÜiig  onder  dé  ingeietenen ,  loude  de  Heer  Tan  dit  land,  toen  hy 
liet  kasteel  wilde  bouwen  ,  in  gescbil  gekomen  zyn  met  lynen  broeder, 
die  niet  ver  van  bier  ins{]^elijks  een  kasteel  bad  ,  en  tot  hem  leide : 
Tfiet  Al  te  na  of  Bat  is  Al  te  na  ,  waarvan  dan  bet  kasteel  en  vervolgens 
het  {|checle  Land  van  Altena  zijnen  naam  zou  ontvan{Tcn  liebbcn.  Men 
moet  dit  echter  voor  een  sprookjo  bonden;  want  in  de  oude  lijst  der  goede- 
ren van  Sl.  Maartenskerk  te  Li  trccbl  vindt  men  Haltka  vermeld ,  en  bet 
schijnt  oiet  vreemd  te  zijn ,  dat  men  hierdoor  A&vbva  verrtaan  moet ; 
ook  iperd  het  Jmèmbtm  A&TSiuk,  Haltiiha  of  Holtbra  genoemd,  waar- 
uit de  gissing  ontstaan  is,  of  men  den  naamsoorsprong  niet  lOude 
kunnen  ontleenen  van  de  vroegere  houtrijkheid  des  lands. 

Het  slot  was  zeker  geen  der  minste  onder  de  Ilollandsehc  kasteden 
en  men  wil,  dat  liet  ook  voor  een  tolhuis  gediend  bebbe  of  om  de 
riv.  de  Alm  te  dekken,  zijnde  aan  den  anderen  oever  zwaar  muur- 
werk in  den  grond  gcvoudca ,  hetgeen  docL  vermoeden ,  dat  ook  daar 
een  slot  heeft  gestaan. 

.Toen  de  Edelen,  mcdcpll^riig  aan  den  dood  van  Aum  vmPobl- 
MIST ,  hysit  van  Albucbt  V4it  Reuërbx  ,  op  het  slot  var  Al- 
LBRA  gewdken  waren,  werd  het  door  den  Hertog  in  het  jaar  1393 
belej^rd  en  na  oenen  hardnekkigcn  tegenstand ,  bij  verdrag ,  aan  hem 
overgegeven  ,  Avaarna  bij  bet  liet  verwoesten ;  en  er  was  sedort  dien  tijdniets 
meer  van  overig  dan  t>*ee  groote  tienkantetorens  van  welke  de  laatste  in 
1678,  of  volgens  anderen  in  bet  jaar  lü80,  weggeruimd  isj  zoodat  er 
thans  niets  anders  dan  een  heuvel,  bekend  onder  den  naam  van 
AunxASfanr  nBovn ,  overig  is  (zie  het  volgende  art.). 

ALTENASCHB  HEUVEL,  hoogte  in  bet  Land  van  JUetM , 
gem.  Almkerk  en  Uitwijk ,  N.  O.  van  bet  d.  Ahtikerk,  waarop 
vroeger  het  slot  van  Altena  fyestnan  heeft,  van  hetwelk  thans  niets 
meer  te  vinden  is.  Van  dezen  heuvel ,  die  zeer  boog  is  ,  zoodat  liij  bijna 
9|  el  boven  A.  P.  reikt,  en  thans,  met  de  boerenwoning,  die  daar  reed* 
in  1000  gebou>\d  is  ,  in  eigendom  behoort  aan  den  bouwman  1<&a»s 
TAH  BB  ItortBL,  heeft  men  een  aangenaam  gczigt  over  het  gdiede 
Land  van  AUena, 

Toen  in  17^  de  Haasdyk  doorbrak  en  daardoor  het  Land  van  Al- 
tena onder  water  gezet  was  ,  werden  op  den  Altenasohen  hecvel  on- 
derscheidene runderen  en  paarden  geborgen  en  daardoor  in.  het  leven 
behouden. 

;  ALTEN ASCHE  FOLDER  (NIEUWE)  of  het  Nieüve  Land  van  Al- 
miA ,  pold.  in  het  Land  van  Altena ,  P£ov.  Nouni-Hrahund ,  arr. 
*l  Serloyenbosch ,  kant.  Hemden,  distr.  fFaalwijkj  gedeeltelijk  gem* 
jflmtgrk-en^Uiiwijk,  gedeeltelyk  gem.  E mmikhcifen-en'Jf^aardhuisen  ^ 
en'  voor  het  overige  gedeelte  geni.  de~Werken-cn-Slecuivijk  palende 
N.  aan  den  Vcrvoomscben  polder,  O.  aan  het  Oud-Laiul  van  Allena  , 
vraarvan  bet  door  den  Oud-altenaschen  blnnonzeedijk  gescbeideii 
wordt,  Z.  aan  den  Znld-llollandscben  of  Üussenscben  polder,  en  W. 
aan   Dnssen  ,  de  liakkrrskil  en  den  zoogenaamden  Karnemelkspolder. 

Deze  polder,  die  men  in  1640  bronnen  is  te  bedijken,  beslaat  eene 
oppervlakte  van  1106  bund.  1  v.  r.  53  v.  e.  meest  welige  akkeis 


Digitized  by  Google 


ALT. 


117 


en  vette  wellanden.  Hij  staat  onder  het  bestuur  van  eencn  Dijkgraaf 
en  zes  Uoo<|dykheeiaraden ,  van  welke  een  tevens  penninfrmeester  is, 
en  ontlast  nefi ,  soo  toii  njn  eigen  water  ali  van  dat ,  hetwelk  h\j  vai». 
liet  Oud-Land  van  Altena ,  door  de  skrixen  in  den  Ond-alteaaselieo 

binnen-zeedtjk ,  ontvang,  en  dat  van  den  Vervoornschen-polder ^ 
door  drie  {rpoote  sluiien  ui  den  Nieiiwendtjk,  op  het  Bergidier  yMi 

ALTEREX  ,  d.  ,  prnv.  Nonrd-Bmhand,    Zie  nALSTERBü. 

ATjTKWIESE  ,  gch.  ,  {p-oüth.  Luxemburg.    Taq  Altwies. 

ALTl'ORST  of  OüD  Voorst,  d.  ,  in  het  Land  van  Maas  en   Waal  y 

£rov.  Gelderland  f  kw.,  arr. ,  distr.  en  4^  u  W.  ten  Z.van  IVijmegen^ 
ant.  en  1^  o.  Z.  ten  W.  yma  Dntten,  gem.  en  ^  u.  N.  W.  van 
yippeltern  j  ruim  7^  u.  Z.  W.  van  Arohem ,  midden  in  het  wei- 
land ,  binnendijks  gelegen.  Tot  dit  d.  behoorcn  de  gehaditen:  de 
Heppard,  de  Torsch  en  de  Munniken  Woerd,  en  een  pold., 
bijna  600  btind.  nrroot  ,  die  l)ij  wirifortijd  onderloopt ,  en  weder  drooj 
wordt  nanr  ;y>'lang  het  water  in  de  Jtfaat  vroeg  of  laat  wegvalt.  Zie 

voorts  ApPKLlKRt. 

Men  heeft  er  h. ,  eene  in  183!$  geheel  nieuw  gebouwde  school, 
met  een  gemidddd  getal  Tan  30  leerlingen ,  en  ongeveer  270  inw., 
die  in  landboaw  en  veeteelt  hun  bestaan  vinden ,  en  onder  welke 
men  slechts  IK  Herv.  telt ,  die  hier  eene  kerk  hebben ,  Welke  tot  de 
gom.  jélt^ont-tH^Appeltem  behoort.  De  overige  inw.,  dieR.  K.  lyn, 
hebben  hier  eene  statie  ,  die  tot  liet  vik.  van  het  voorm.  bisd.  van 
Roermonde  y  dek.  van  Druten ,  gerekend  wordt.  Be  kerk  is  in  183^ 
nieuw  gebouwd  en  de  pastorij  in  1835  vergroot  en  gedeeltelijk  veranderd. 

ALTl?'üRST-EN-APPELfERN ,  kerk.  gem.,  prov.^  Gelderland, 
klass.  van  Jfijmegerif  ring  van  Batemburg,  met  75  riden  en  twee 
kerken ,  die  door  éénen  Predikant  heiiend  worden.  Het  beroep  ^^eschiedt 
door  den  kerkeraad. 

ALTINGË,  geh.  in  BeHerdmg$pii ,  prov^  Drenthe,  kant.  en  S  u. 
N.  O.  van  ffootjerccn  ,  f^em.  en  ^  u.  N.  O.  van  Beilen. 

ALTLINSTER ,  op  de  meeste  kaarten  Ale^tster  gespeld  ,  geh.  in 
de  lieerl.  Linster,  groolh.  ,  kw.  ,  arr.  en  2^  u.  N.  ten  O; 
van  Lu,rembur(j ,  kant.  en  !^  u.  \V.  ten  N.  van  Belzilorf,  gem.  en 
1  n.  fün^Junglintter, 

ALTOIfA,  kottgrond  in  ifederlandiwft  Guiana,  kol.  Suriname^ 
aan  den  linkeroever  der  Parakrèek,  tuiechen  Viedenbnrg  beneden- 
waarts, en  La  Bonne  Aniitié  bovenwaarts  ;  5000  akk.  groot ,  met  6» 
liaven.  Deze  plant,  is  in  177o  door  de  nuiitelingen  ge|>lunderd  geworden. 

ALTON'A  ,  berg  in  Jf  ext-Indiè'.    Zie  Altena. 

ALTONA  (iSIEUW),  voorm.,  nu  verlaten  konTijplanl.  in  Nederl. 
Guiana  ,  kol.  Suriname,  aan  den  linkeroever  der  Perikakreek  ,  tusscbeii 
Schonauwen  benedenwaarts,  en  Poelwij k  bovenwaarts,  486 ^Jl.  grool. 

ALTRIER ,  geh.  ,   grooth.  LuxmAwy.   Zie  AiT-Tana. 

ALTRIG ,  riv.  grooth.  Luxemburg»  Zie  Olzet. 

ALTSCHEID,  ook  veelal  Alscueid  gespeld,  gem.  in  het  graa^ 
•ehap  Wiltz ,  in  het  grooth.  Luxeynhurg ,  kw.  en  arr.  Diekirch,. 
kant.  Wiltz,  palfiulf  ^^  aan  "Wihverwillz,  N.  O.  aan  Constnmb. , 
O.  aan  Hoschcid  ,  Z.  aan  Boursrheid  en  Goesdorf,  en  W.  aan  Wiltz. 
Zy  bevat  de  gehuchten  Alt  scheid,  Ivautenbach,  Mcrckolta> 
en.Schatbnrg,  en  daarin  430  inw.,  die  tot  de  pastorQ  van  Nwitr» 
wUs  hdiooren. 

Het  geh.  AiTsciiF.iD  ligt  3  u.  N.  W.  van  Diektreh,  1  n.  O.  va» 
Wüu,  van  rondom  door  bossehen  omgeven. 


Digitized  by  Google 


A  L  X: 


ALT-TülEll,    meestal,   Iioewcl    vcrkccrdèiyk ,   ALnitft  getpeld, 

Eeb.  ia  het  re^j^ts^reb.  Tan  Rmkh ,  grooth.  en  anr.  iMgem&wy  , 
w.   €rewnmad^,  kant  RenM,  Qcm.  Bech, 

AIiTWIES,  Altwbis  ot' Altewiese,  freh.in  èehodd,  Rousstj ,  frvoolh,^ 
aiT.'  «1  S  n.  Z.  ten  O.  van  Luxemhurtj ,  kw.  en  S5  n.  Z.  ten  W.  van 
Grevenmarhev .  kaat.  en  Z.  W.  van  Remich,  gem.  en  ^  u.  ten 
W.  van  Mondorf. 

ALTZl.VGEN    ot'  Alzinre^  ,    d.   in  bet  regtsgeb.  van  Liuemhurg, 
grooth. ,  kw.,  arr. ,  kant.  en  1  u.  Z.  ten  O.  van  Luxemburg j  gem. 
tn  I  Q.  Z.  van  Betpermfeu.   Er  is  hier  eene  B..  K.  Iterk,  oie  door 
«enen  Pastoor  bediend  wordt,  en  tot  het  bisd.  Ifamai,  dek.  van 

.  Pieter  te   Luxenihurg ,  behoort. 

ALVA  (HEUVEL  VAN)  of  Hbdvbl  van  Alba.  Dexennaam  {roven  de 
bewoners  van  licl  Land  van  Alteita  ,  aan  eene  hoojyle  in  di-  geni. 
Almkerk-en-Uituijk  f  bij  het  d.  Uit^vijk  ,  waarop  {rdjunwen  schijnen 
{(cstaan  te  heb!>en  ,  zoo  als  men  nit  de  daar  no{j  jjevonden  wordende 
puin  enz.  ,  meent  te  moeten  opmaken.  Yeeliigt  heeft  dürbet  kasteel 
fflestaén ,  dat  aanleiding  gegeven  beeft  tót  het  sprookje  ,  waarran  men 
den  naam  Altena  wil  afleiden. 

AliZETTE  ,  riv. ,  grooth.  Luxemburff.    Zie  Oubt. 

ALZINGEN ,  Alsikobn  ,  in  het  Fr.  Hachi?ille  ,  lÏAcnERviiLB  of 
AcHEviLLE  ,  gem.  ,  groolh.  Luxemburg  j  kw.  en  arr.  Dit kirch ,  knul, 
Clervaux,  palende  W.  en  N.  aan  Belfjisch  Luxemburfi;- ,  O.  aan  de 
gem.  Asselbürn  en  Z.  aan  de  gem.  Begem.  Zij  bevat  de  d.  A  1  z  i  n- 
gen  en  Ho  ff  el  en  de  geh.  Lewesmühlen,  Mottlin-  ^^euf 
en  W  c  y  1  e  r ,  telt  480  inw. ,  en  heeft  3  R.  K.  kerken. 

Het  d.  AumoEif,  ligt  6  u.  N.  ten  W.  van  Diekirch ,  u  N.  W.  vai» 
Qenranx ,  2^  n.  O.  van  het  Belgische  stadje  Honfialize.  P  'uw.  , 
die  alle  R.  K.  zijn,  hebben  hier  eene  pastorij ,  die  tot  het  hisd. 
Kamen  ,  dek.  van  Clervaiix ,  beliuort. 

ALZINOKN  ,  d. ,  in  het  n^glsgeb.  van  Luxtmhurg.    Zie  Altzingetv. 

AMA  (\VA\) ,  riv.  in  Oost-Indiè ^  eil.  Ainboinaj  op  de  noordkust 
Tan  hei  schiereil.  Uitoe. 

AMABIEN,  neg.  tn  Oost-'Indië ,  op  de  westkust  van  bet  eS. 
TtnufTf  in  eene  baai,  7  u.  N.  0.  van  Koepang,  4  n.  Z.  van 
Seavian. 

AMACOEWA  of  AiwAKowA  ,  n^. «  in  Ooat-Indië  j  op  hei  uéLnAoHtekt 
eil.  Ceram,  onder  divi  B.idja  van  Snh&mi-it  staande. 

AMAllEl  of  A»A  HKY  ,  bo|;t  in  Oost-Jndtè' ,  op  de  znidkust  van  het 
jémbonsche  eil.  Cenim  ,  digt  achter  den  hoek  van  Kojik.  Zij  doet 
alch  hy  het  in-  eu  uitzeilt^n  zeer  seboon  voor,  is  van  alle  kanten  bijna 
besloten  ,  en  vormt  eene  goede  reede ,  idsoo  men  er  tegen  aUe  winden 
beveiligd  is ,  maar  aan  de  eene  xyde  beeft  sy  eene  Midieptc. 

Er  zijn  drie  negor^en :  Amabei,  Snwoknw  en  Makarikie, 
thans  digt  aan  het  strand .  maar  vroeger  wel  drie  uren  landwaarts 
in  ,  tnsselieri  de  rivieren  Maknrikie  en  Roewalla  gelegen.  De  inw. 
waren  eerlijds  Heidenen,  en  "werdtn  door  den  Koning  van  Ternale 
aan  de  Nederlanders  gcsclionken.  In  het  janr  '1617  werden  zij 
eehter ,  op  hnn  verzoek,  Christenen  j  maar  zij  zijn  nog  zeer  dom, 
eenvoudig  ^n  bygeloov  ig.  In  de  17de  eenw  hêaea  bun  getal  ruim 
1000  ,  waarondiN*  weeihara  mannen  en  €6  dan*s;  in  W3  waren 
er  1220  tielen ,  en  onder  deze  cenigc  weinige  Mahomedanen ,  die 
hier  eene  elleiidige  moskee  hadden,  de  üveri<je  waren  Christenen^ 
tan  welke  ongeveer  100  ledematen  der  üerv.  kerk  waren,  terw^i 


Digitized  by  Google 


AMA. 


ffiiim.40  kindeien  4c  wéboA  ImodiW.  bevoOuny  wm  toen  ara- 
markriijk  a%enomcn.,  door  de  kindcrtiekte ;  want  men  is  hier  zoo 
te^en  de   kut>pokinenting  ingenomen ,  dat  men  die  door  de  Ykigt 

Moekt  te  ontduiken.  Veh»  woninjyen  waren  ook  in  diep  verval  ge- 
raakt en  e»'ni{je  andere  {ycslolen,  Hoe  nederig  er  deze  woaingeu  ook 
uitzien,  heerseht  er  toch  geen  armoede  in,  want  om  levensnnddeleu 
te  bekomeo,  behoell  meu  zich  slechts  naar  de  bosscheu  tc  begeven^ 
waar  die  in  overvlaed  gtvondeB  worden. 

Abaxii  is  bekend  door  liet  fraaQe  famtl  voer  bkdm  van  taféb, 
dat  de  gnnd  hier  oplevert.  Ook  de  kruidnagelen  tonden  hier  welig 
tieren  ,  wanneer  liet  NederlandschegonTememeQtvroe^jcr  niet  noodzakelyk 
geoordeeld  had ,  die,  ter  voorkoming  van  den  slnikliandel ,  zorgvuldig 
te  doen  uitroeijen.  Maar  er  worden  eene  soort  van  onliarige  padi , 
die  zeer  ligt  is,  en  boontjes  van  katjang,  veel  naar  prinsessen-  oi'hee- 
ffWihoontjes  gelijkende  ,  aangekweekt. 

AMAHEI  of  AiiüiBT ,  neg.  in  Ooit-Inêié' ,  op  de  inidknst  van  het 
.itmhnmhf  eil.  Cermmf  in  de  bogt  van  denseliden  naam,  bQ  eenen, 
seer  Moerassi,<r(Mi  ;rrond.  dien  men  door  moet,  om  aan  de  waterplaats 
te  komen ,  ö^^  ^6'  Z.  B'.  ,  126^  53'  O.  L.  In  de  17dc  eeuw  was 
zij  650  ziel.  sterk,  en  kon  loO  weerhare  njannen  en  32  dati^s  op 
de  heen  bmi[yen.  In  ISiil  \r\,u'  men  er  (iüi  siel. ,  onder  welke 
61  leden  der  Hcrv.  kerk  en  iió  schoolkinderen.  Van  de  afVehrande 
kerk  slond  toen  nog  een  gedeelte  der  muren  ,  hetwelk  blijken  droeg , 
dat  dit  gebouw  niet  van  de  geringste  geweest  was  |  ook  had  men 
ii»ds  hout  voor  eene  nieuwe  kerk  hijeengebragt. 

AMAKCHSSOE,  neg.  in  Oosf.-fnfliè ,  op  het  eil.  Amboinm,  op  de 
N.  ^^  .  kust  van  het  schiereil.  Letflimor. 

AMAHOLO  .  voorra.  neg.  op  hel  eil.  Ceraw.    Zie  Ammaiiolo. 

AMAHONO,  oude  naam  van  kei  d.  Suwo&cw  op  het  eil.  Cet^un» 
Zie  SowoKü. 

AMA  ICA ,  voorm.  neg.  in  Oaut-Indië ,  op  ïmX.  AinJionuhs  &X,  Oma, 
op  den  bentel  Ama  ila. 

AMA  ILA,  heuvel  in  Out-InêSi,  op  het  AnAotuche  eil.  Oma^ 
Yfocger  lagen  er  drie  negorijeh  of  Indiaansdie  dorpen  op:  Ama  Ila^ 
Ama  Ica  en  Ama  Xoeli. 

AMA  ILA ,  voorm.  nf^r.  in  Oott^lndië,  op  het  AwbomtdiM  eil» 
Oma  ,  op  den  heuvel  ylm<i  Ila. 

AMAKONG ,  vorst,  in  Onst-litdii'  ^  op  liet  eil.  Tiinor, 

AMAKOWA ,  neg.  in  Oosl-Indiè'.  Zie  Amacoewa. 

AMALES^,  voorm.  n^.  in  09ii'Indü' ,  op  het  Amion$eAê  eil. 
Cmm ,  ruim  5  n.  gaans  van  het  snideiyke  stmnd.  b  reeds  ia 
het  middrn  der  17de  eeuw  doOT  die  van  Wassea  vernield. 

AMAUfiSTfilN  of  AxELESTEn  ,  oud  adell.  huis  in  het  Lmid  ran 
Vtaneuy  prov.  Z uid- Holland  ^  arr.  en  8  u.  N.  0.  van  Dordrecht, 
kant.,  geni.  en  l  u.  W.  van  Vinnen  ,  in  het  Ftnneusche  Jtosch.  Heer 
Henoaik.  VAM  BaEDEBODE,  dic  iu  1568  overleden  is.  dr-rd  het  bouwen 
voor  zijne  gemalin  Ah.4Ua  van  Nieuwe!<iaae  ,  naar  ^  ic  hij  het  noemde. 
Het  was  een  fraai  gebouw  ,  rondom  in  vijvers  gelegen  ,  maar  b,.  in  hel 
begin  der  vorige  eenw ,  geheel  gesloopt.  Ue  grond  behoort  tbai» 
in  eigendom  aan  den  Heer  Staatsraad  i.  Blakkeu  ,  Jz. 

ASIAMA.  voorm.  nrlell.  state,  prov.  i'^rMasid,  kw.  OostergoOf 
griet.  Tietjerksferadpel ,  onder  Garijp. 

AM  VM,  distr.  in  Ooit-lndië,  op  het  uiiddeu  van  het  ciL  6u- 


Digitized  by  Google 


laO  AMA. 

'  AMANUS-GRACHT ,  kanaal  in  Oost-I ndië ,  eil.  Java,  W.  van 
Batavia j  buiten  de  voorm.  Utrcchtsclie  poort,  zijnde  in  het  jaar 
1647  ,  op  eigen  kosten  van  den  Prokurcnr  J<WMiRn  Abaitos  ,  ge- 
graven. Er  lijn  vde  finale  tuinen  aangelegd,  die  men editer meestal,* 
uithoofile  van  de  ongezondheid ,  verlaten  heeft. 

AMAHASSl,  n^.  in  Ooü^Indiê,  op  de  studwestkust  van  hel 
eil.  Timor. 

AMASSIA  ,  kl.  st.  in  Oost- In  die,  op  de  xuidoostkust  van  bet  eil. 
Timor.  0°  18'  Z.  B'. ,  120°  35'  O.  L. 

AMA  TOELI ,  voorm.  neg.  in  Oost-I ndiè',  op  het  Andtontche  dl. 
Oma ,  op  den  kennel  Ama  Ila, 

AMBA ,  riy.  In  Oott-IndÜ,  op  de  noordkust  .van  het  eil.  Jmva  p 
tend.  Kadoe,  die  niet  ver  van  den  huek  Pabuerauam  in  xee  valü 

AMBA,  nenr.  in  Oost-Indië ^  eil.  Java,  landschap  Mataram,  N.  van 
Karta-Suera-dt -Ninorrat ,  Z.  van  Salatiga,  aan  den  mcg  van  Sama- 
rang  naar  Sou  ra  ca  rt^. 

AMBACHT  (KORT-EN-LANG-) ,  pold.  in  de  Bieahosch ,  prov.  Zuid 
Holland j  arr.  Gorinchem ,  kant.  en  gein.  SliedrecHU ,  palende  N. 
aan  de  nerwede»  O.  aan  den  nolder  de  Ruigtens,  Z.  aan  de  Sneepkfl  , 
en  W.  aan  Steded({k ;  groot  l06  kond. «  7  r.  Yöór  de  overstroo- 
ming van  18-NoTember  1421 ,  behoorden  deze  gronden  onder  de  ba- 
ronie  en  keerl.  van  Menredc  oi' heesl.  Craeijeslein ,  en  scderl  die  OVer- 
strooming  zijn  zjj  weder  aanireslibd  en  drooggeloopen. 

AMBACHT  (LÜITEK),  geh. ,  prov.   NowdnBrahand,    Zie  Lmm- 

AXBACIIT. 

AMBACHTEN  (D£  VIER),  in  het  lat.  Qdatdor  Ofhcu ,  in  het 
fransch  les  Qvatbbs  niriBBS,  aloude  henaniing  van  de  gronden ,  tus— 
scben  het  Land  van  Waas  .en  de  Bonte  of  Westerseliclde  gelegen ,  en 
dus  genoemd  nnai  de  vier  hoofdplaatsen  (Assen  ede,  iizel,  Bo- 

c  h  O  u  t  e  en  H  ii  i  s  l)  aan  uelke  het  omgelegen  land  ondenvorpen  was. 

Zij  behoorden  tot  het  Duitsclie  rijk,  «n  de  injyezetenen  stonden,  in 
het  kerkelijke,  onderden  Utreelilsclien  Bisschop.  Toen  KeizerCh-xoI 
op  de  grenzen  van  het  Rijk,  omstreeks  het  jaar  910,  het  nieuwe  kasteel 
te  Gent  bouwde ,  onderwierp  hij  daaraaii  het  Land  van  W  aa  » 
en  de  Visa  Ambacbtck.  Deze  nabuurschap  viel  nogtans  den  Ylamingen 
lastig ,  en  kunne  vorst  poogde  daarom  deze  gronden  van  ket  ^jk 
als  leen  Ic  ontvangen.  Tenjare  1067  schonk  dan  ook  keizer  Hexdrik 
IV,  als  h'eiiheer ,  aan  BoEDRwm  I.  Graaf  van  Vlaanderen,  de  Vins 
Ambachten.  Boudewun  stond  de/e  daarna  nf  aan  RoiiUEnT  de  Fries , 
en  deze  wederom  aan  zijnen  zoon  Robscrt  11,  bijgenaamd  van 
Jeruzalem.  Steeds  Icrngkeerende  tot  de  Graven  van  Vlaanderen  ,  poogden 
deze  zich  van  lieverlede  van  dc  leenroerigheid  te  ontslaan,  doch  dan 
legden  er  de  Keizers  de  hand  op.  Zoo  gaf  Keiier  Funaan  in  1818 
ook  de  ViEA  Aubaciiten  aan  den  Uollandscken  Graaf  Wiuuni  omdat 
de  Vlaamsehe  Gravin  Joiianha  de  verheffing  had  verzuimd ;  doek  syoi 
toon  HEnDRiK  herriep  deze  gifke  in  1221  en  gaf  ze  aan  JonAKiiA  terug. 
Ma  RGARETHA  volgde  Jjet  voorbeeld  barer  znster,  docli  Ja^  en  Boudewijw 
VAN  AvE»E8,  hare  zonen  uit  haar  eerste  huMelijk  ,  in  het  bezit  van 
Henegouwen  gesteld,  vorderden  in  1247  ook  de  Rijks  leenen  terug. 
Ben  11  Junij  1252,  verklaarde  ook  Wiubh  II,  Graaf  van  Holland  ca 
^Roomsck  Koning,  wiens  zuster  AasunD  met  Jaii  vak  Avnnns  ge- 
huwd was,  gezegde  Ambachten  aan  het  rUk  vervallen,  dewijl  Mae- 
GBEET  in  gebreke  gebleven  was,  om  le  van  hei^te  verbeen  j  Maarop 
hy  die  weder  ter  leen  uitgaf  aan  gezegden  Jak  vak  Avbrres.  EiciAnn 


Digitized  by  Google 


A  M  1). 


TM  Gau  wAun ,  dk  dbor  eeniffs  Kearvonten  tot  Kdicr  TflfluNreii  wat «  Ter* 
ntettgde  in  18tf8  eo  1960  wel  Willehs  uiUpraak ,  doch  HAMAiBm 
soon  Gnr ,  lijne  moeder  op(rcvoI^d  zijnde  en  al  wederom  de  loenen  venMi« 
achtzaniendc ,  verklaarde  Keizer  Ruuolf  I,  in  lll^O  de  Vier  AnsAcn- 
TEs  ook  wederom  voor  verl)enrd  ,  en  droeg  zc  op  aan  J  aix  van  Averües^ 
de  Jüiiffe  ,  tVic  zijnon  vader  inmiddels  Mas  op{iov(>l<rd.  Sedert  Ideven  de 
Vier  Ambacutes  aan  de  Graven  \au  llulland  en  llniejjotmen,  tot  op  het 
jaar  13SS ,  toen  Wiun  111 ,  bij  yerdrag^  zijn  regt  daarop  afstond  aan 
fiowiit.  Graaf  Tan  Flaanderenf  wiens  opvolgers,  Tan  toen  af ,  in  bet 
Mfiist  bestt  daarvan  {jcbleven  zijn,  niito  ak^  deuKenerals  hunnen 
Keenheer  erkennende.  lUau.  V ,  iieefl  nofrians  ook  Uier  aan  die  leen- 
roerijjheid  een  einde  gemaakt.  Nadat  bij  den  Mtinstcrsehcn  Vrede 
Axel  en  II  (list  aan  bet  {jeincenebest  der  Vcrccnigdc  Nederlanden 
tocfjekend  zijn  {jcm  orden  ,  is  de  bcnamin^r  in  onbrnik  jjeraakt. 

AMBACHTEN*  (DE  VIER) ,  anders  genoemd  Duivekduke  c.  a.  ,  geui. 
op  het  eil.  Sckmnten,  proT.  ZedeiMS ,  doe  wel  genoemd  omdat  zij  uit 
«e  Yier  amb.  heerl.  Brydorpe,  DniTendijke,  Klaas  Kinderen- 
kerke  en  Loopera  Kapeile  is  samengesteld.    Zie  Toorts  Doi- 

TZKDIJKE. 

AJIHACHTSPOT.DER,  pold.  in  Rijnland,  prov.  Zuid-Ualhnul  ^ 
arr.  (! ran-nha()e  ,  kanl.  Alphen ,  gem.  Jlozertmoude ;  groot  2tS 
bund  ,    cn    li<j[fende  54  v.  beneden  A.l*. 

AMBACUT  VAN  DORP ,  voorm.  ambt  in  Dtlfland.  Zie  Doup- 
AnuciT. 

AMBADJAN6 ,  berg  in  OóO-tniie,  op  bet  m1.  SmuuUra^  955  ell. , 
96  T.  boTen  de  opiierrlakto  der  .see.  Het  is  een  der  toppen  van 
bet  {rcber{Ttc   SingaUmgé     Vroeger  liep  de  weg  uit  de  fieneden- 

naar  de  Buvenlanden  over  dezen  berjy  en  was  aV/oo  nitersl  steil  ,  niw 
en  smal  j  desnielte|rcnst;iandc  beeft  de  Luitenant  Kolonel  Raaff  in 
1822  zijne  troepen  en  nescliul  daarover  welen  tc  bren^jcn.  In  1835 
heefl  de  ioeniiialige  Cooiniissaris-Generaal  vak  dë.i  Boscn ,  eencn  ande* 
ren  weg  doen  aanleggen ,  waarby  de  Anainni»  Termeden  wordt. 
Zie  Aati.< 

AMBAHIO  st. ,  in  Ooü-lndië,  op  dc  Oostkust  Tan  bet  eil.  Ce* 
Ubet  in  de  baai  van  ïello  2^  20'  Z.  Br.  116°  58'  O.  L. 

AMBAL,  ads.  rcsid. ,  in  Oost  lndië ,  op  het  eil.  Jara  ,  wnA,  Bm^ 
len^    zijnde  tevens  een  re{jenLsehap  van  dien  zelfden  naam. 

AMBALEGA,st.  in  Oost-Ittdii-,  hvi  Siiudasche  eil.  ^a^wra,  bijna 
tc  midden  van  het  eil. ,  2^  m.  O.  ten  Z.  van  Madnrctna,  1  m.  N.  W. 
Tan  Sampan ,  ten  N.  Tan  eene  bergry ,  die  sich  van  Sotia  tot  Saopan 
uitstrekt.  Zy  Is  Tan  rondsom  door  een  firaai  bescb  omgereD ,  bstft 
oenen  sdioonen  Mooiseben  tempel  en  telt  wel  4000  hnisgsainnen  ^  die 
'Onder  eenen  Ingabei  staan. 

AMRARAWA  ,  distr.  in  Oost-Indtë ,  eil.  Java  ,  resid.  Kadoc. 

AMBAUW  ANG ,  plaats  in  ()o%l-Indië ,  eil.  Borneo ,  waar  nietxeer 
diep  onderden  {(rond  diamant-  en  {joudinijncn  {jcvonden  worden. 

AMBILAN  (AJER),  riv.  in  Oonl-Indié ,  op  het  eil.  Sufaalra,  Zie 

IHDRAGIRI.   

AMBIVARITEN ,  een  der  Tolkstammen,  die,  ten  tyde  toen  de 
fiomeïnsehe  Veldheer  Jvues  Cis*a  eenen  inTal  in  deie  gewesten  deed, 
dit  land  bewoonden.  Daar  Gesar  hen  sleclils  eenmaal  noentt ,  is  liet 
zeer  moeijelijk  te  bepalen ,  in  welk  gedeelte  van  ons  land  zij  bun 
verblijf  liicl(ien.  Sommijyen  pkiatscn  ben  tusschen  Breda  cn  Bergcn- 
op-Zoom  en  dus  iu  de  liarmUe  van  Breda,  anderen  meer  suideiyk 


Digitized  by  Google 


I 


Hè  AM  Bv 

I  tir  de  tmttreken  «01»  jintwerjjen ,  hetwelk  liiiieii '  muon  {dmiémrfei^ 

'  tas  hen  xal  gehad .  hefahen  ;  nog  anderen  seuïi  heiuideD  den  Bemer, 

tttsaehcn  den  Dender  en  de  Maas.  V  ckn  sijn  daarentegen  Tan  gevoe- 
len, dat  zij  meer  noordelijk  {rcvestijjd  wai*cn;  sommigen  van  dexeu 
'  pl'rialscn  hen  in  Oppcr-Gelderland ,  en  willen  de  bcnamin{r  der  stad 
£mmerih  van  ben  allj.iilen  ;  terwijl  anderen  hunne  woonplaats  be- 
palen tuii.schcn  d^:  Maas  en  den  llijn  en  dus  in  Gtlderlandj  in  het 
Laud-lmscken-Maai-efÊ'WiMfl  y  een  gedeelte  van  het  tegen woordtge 
distr.  JViJtnegen,  Dese  laatste  meening  heeft  wel  hei  meeste  Toor 
sich,  terwijl  ook  het  oord  met  den  naam  seer  goed  instemt,  die 
uit  ons  om-  {ainb)  en  overvaren  verklaard  schijnt  te  moeten  worden. 

AMBLAU  ,  AsiBLADTV  of  Ambloc,  ook  wel  onder  den  naam  Tan 
AsBuo  voorkomende,  en  door  de  inlanders  wel  eens  Belaitw  {rcnaamd, 
eil.  in  Oont-lntlië ,  gouv.  yirnhrnna ,  3  n.  van  den  znidoostelijken  hoek  van 
Boero,op  ÏS'^  IS-j'Z.  B'.  en  i±T^  O.  Ij.  Het  beslaat  3  Duitsche  mijlen 
in  deu  oaiirek ,  is  bijna  ovaal  of  eirond  van  gedaante,  zeer  bergach-»- 
tig  en  een  der  onTmchthaarste  der  AnhoMK^  eilamden^  soodat  het 
weinig  sago,  en  naanwelijks  genoeg  rijst  voorde  behoefte  der  zeer 
armoedige  inw.  oplevert,  die  daarom  hunne  meeste  levensmiddelen 
van  het  eil.  Boero  halen  ;  vroeger  vond  men  er  -  vele  nagelboomen  5 
ook  heeft  men  er  onderscheidene  soorten  van  visrh,  en  aan  de 
stranden  morden  bij  nitslek  IVaaije  zevluuTnijes  en  schelpen  gevonden. 

Het  land  is  met  eene  menigte  rivierljes  doorsneden,  waarvan  de 
voornaamste  zijn:  de  £la,  de  Lapia,  de  Sonoe,  de  Selaria 
of  Selassa,  de  Sale,  de  Boy,  de  Loene,  de  Loewa,  de 
Nitoe,  ide  5  ile  hoe  en  de  Boa  te.  Men  telt  er  thans  BOOO  inw» ,  naar 
liet  was  oudtyds  veel  volkrijker,  zoodat  men  er  wel  v^ftien  dorpen  vond  , 
die  ieder  ongeveer  500  inw.  bevatte,  deze  dorpen  waren  evén- 
wel reeds  op  het  einde  der  17de  eenw  tot  op  negen  verminderd. 
Vroeger  stonden  de  inw.  onder  die  van  Roemah  Jte  op  Boero ,  maar  iu 
1638  werden  zij  door  den  Koning  Hhasza  voor  vrije  volken  verklaard, 
cn  hnn  eeacn  afzonderlijken  Sengadji  of  Hertog  gegeven, 
s'  Men  heeft  op  onderschdden  tyden  vestingen  op  dit  eil,  aangelegd 

cn  die  van  hesetting  voonien,  ten  einde  dea  sluikhandel  cn  andere 
aanslagen  der  eilanders  voor  te  komen ,  maar  meer  dan  eens  a^  deie 
vestingen  door  de  Amblanwers  afgeloopcn  en  pnt  volk  vermoord,  soo 
als  onder  anderen  in   1635  plaats  had  ,  voor  welk  schendig  feit  zij 
in  1641   vergiffenis  kwamen  smeken,    tevens   vci*zoekcndc ,  dat  hun 
'    eiland  wederom  van  eene  bezetting  niogl  worden  voorzien  ;  hetwelk 
men  hun,  na  verloop  van  eenigcn  tijd,  gedurende  welken  zij  blijken 
vaa  tnww  gegeven  hadden ,  UmAond.   Twee  jaren  later  deed  de  €oa- 
vemeer  wanAmboina,  GEBAni»  Dbhha,  hier  een  ferljc  aanleggen ,  waarop 
een  Sergeant  met  eenige  manschappen  post  hield.    Bij  den  opstand  dtf 
Amboinezen,  in  Maart  16S1,  werd  de  Sergeant  LiAoaBRs  SiMis,  ter- 
wijl hij  heneden  m  het  fort  m«*t  de  Orang  kaja*s  over  een  en  ander 
zat  te   beraadslagen ,  door  dc/rn  op  eene  verrad(!rlijke  wijze  om  het 
leven  gebragt.    \ier  soldaten  echter  ,  die  zlc4i  boven  bevonden,  wisten 
zich  aldaar  eenige  dagen  tegen  dc  mnitende  inboorlingen  te  verdedi- 
gen,  maar  eindelijk ,  door  hnime  wonden  te  vedverswaktxynde,  gaven 
xQ  hetforljeaan  KnuLsaAUasi ,  hethoold  der  mAiters ,  over,  die  hen  mat 
^  eenen  duren  eed  bezwoer,  dat  liij  hun  geen  leed  zonde  aandoen ,  wel- 
ken  eed  h^  ook  letterlijk  gestand  deed .  door  zelve  hen  ongemoeid  te 
laten  ,  ninnr  evenwel  te  zorn-en  ,  dnl  zij  dadelijk  door  anderen  vermoord 
werden,  waarop  het  ibrlje  door  de  muiters  verbrand  en  verder  a%e- 


Digitized  by  Google 


broken  nferd.    Ih  Ancrngtut  lUaiÉiuivolgende  werdf  het  lil.  vtsdtr  tm* 

niagügd  door  de  onzen ,  die  de  nagdboomca  uitroeiden.  Later  it  Jwfc 
dikwijls  door  de  invallen  der  Ne|yrrs  van  Nieuw  Guinea  veroniragt^  dm 
het,  onder  anderen  in  17G")  ,  |jtnnderdcn  en  eeiie  nionJnte  inw.  weif- 
voprden.  Maar  toen  de  Oosl-Indisehp  koni|)a{j;iue  liier  vervoI{jen*  eenen 
IVsLlii  udrr  met  eene  kleine  liezeltiu;;  jrrphiofst  had,  schijneu  dergelijke 
aanrandin^>en  niet  nuH^r  Ie  hebben  plaaU  •|(-iiad. 

AHBOËIiOE  of  AnaoLOB,  d.  in  Indiè',  op  het  efl.  Ja»,  retid.  en 
onderresid.  Rembang,  115  palen  van  Samaraiig,  aan  de  noordluift,  ten 
W.  van  de  riv.  Troepen. 

AMBOENG ,  st.  op  het  Oust-Indisebe  eil.  Bomeo,   Zie  Abbookg. 

AMBOl-XA  landv.  in  Onst-fntliè' y  de  oiulste  en  e^iie  der  {ycwijjlijjslc 
be/itiiii'rcri  der  N('der!.iiHl<'rs  heooslen  Java.  Zij  behoort  tut  de  Mn- 
iiiLscJif  eiliindcn ,  en  beval  dir  (•ilan«lc!i<>n)e|)  ,  >\eike  onder  den  naam 
van  AjuiiOXhCHE  Eilandem  bekend  is  ,  en  uaarvan  de  volgende  twaalf'  de 
Toornaaiuste  zijn:  Ambotna,  Geram,  Boero,  Ambtau ,  Manipa, 
Xilan|r,  Benea,  Noessa-Laoet ,  Honimao  of  Saparoea  en 
Boewanjr  Bessi  of  Oma  ook  iiel  Haroeka  genaamd,  welke  drie 
laatste  veelal  de  Uliasscrs  gelieeten  worden.  Alle  dr/.e  eilanden 
]i[i[^en  in  die  zee ,  welke  door  de  Portugezen  Tan  oud»lier  Arvkipe- 
layo  di  Sf.  Luzaro  [jenoenid  Mordl. 

De  g-rond  dezer  eilanden  is  over  bel  al  {gemeen  zeer  vruebtbaar,  hoe- 
wel nieest^il  bedekt  met  heuvelen  oi'  bergen ,  die  tamelijk  hoog  en  van 
smalle  valeijen  doorsneden  sijn.  Vele  deier  bergen  bestaan  uit  digt 
graniel,  andere  uit  broie  schist,  waaiby  men  hard  asbest  vindt,  ter. 
w^l  sommige  bergtoppen  beddingen  van  swavel  hebben.  In  de  valeijen 
btttaat  de  bovengrond  meestal  uit  cene  roodaebttge  klei ,  die  met  tuin- 
aarde vermengd  ,  rcer  vruebtbaar  is.  De  voornaamste  plant  is  de 
sajTohoom  ,  waarvan  men  onnitputbarc  bossclien  vindt,  die  als  het  ware 
de  moerassijre  en  lajje  ^rronden,  vooral  op  het  eiL  Ceram,  bedekken. 
Uet  merg  van  dezen  boom  is  het  voornaamste  voedsel  der  inwoners.  Teu 
einde  dit  te  hekomen ,  houwen  zy  den  boom  om ,  die  hen  nn  ak  van 
aelven  bei  voedsel  aanbiedt,  daar  dit  sleebtt  cene  geringe  bereiding  moet 
ondergaan,  om  te  kunnen  gegeten  worden.  Bebalve  den  sagoboom,  heed 
men  er  alle  andere  gewone  Indische  vruchten,  en  onder  desede  kruid-* 
nagelen  in  eenc  aanzienlijke  hoeveellieid  ^  ook  uitmuntende  annanassen. 
Rijst  ,  hoewel  anders  een  gcliefdkoosd  voedsel  der  inwoners,  Vn  door 
hen  nieeslal  boven  de  sago  geschat  ,  wordt  er  veinig  aanjjekweekt, 
deels  omdat  de  inzameling  meer  moeite  kost  dan  die  der  sago,  welke 
boom  bovendien  zich  zelvcn  voortplant ,  deeU  omdat  men ,  sedert  de  af- 
•ebaiHng  van  bet  uitroeden  der  nagelboomen,  dal  ie  voren  overal  ,  be- 
balve op  de  eil.  Amboina,  Oma,  Honimao  en  Noessa-  Laoei, 
moest  plaats  hebben ,  zich  hoordsakdijk  op  de  kmidnagelteelt  loeb  n^t, 
die  sedert  1824  geheel  vry  is,  mits  de  opbrengst  tegen  eenen  billijken 
prijs,  aan  het  gouvernemeot  fjcleverd  worde  (1).  De  Amboksche  EirAjj- 
DBN  zijn  bovendien  uitnninleiid  rijk  in  lioulsuuiien ,  waaronder  {revmi- 
den  worden  die  zeer  zwaar  eu  blcrk ,  ja  meestal  voor  den  scheepsbouw 


(l)  Hen,  die  meer  van  do  zoo  belangrijke  nagelleelt  on  den  handel  ia  dat  pr0-> 
doet  «•MGhen  l«  «ttsn,  rvrwjjfea  wij  naar  J.Ouvm  Ji.*  L«ad-en2««toi{« 
tan  io  Nadartandiob  ladiëa,  D.  II,  bl.  48  au  volg.Iawelk  wark  inaBii» 
bet  êlgemeen  meer  om§taadi|;  oirar  AmbvifiB  lal  g«baitdcU  viudaa»  dan  onc  bc-» 
stak  aUiiar  g adoo^da. 


AMfi 


U  zwaar  zijn.  Valbntijn  (1)  schat  de  Terschcidcnheid  van  boomen, 
die  er  gcvondon  worden ,  zoo  groot ,  dat  de  naauwkeurigsie  nian  in  de- 
wereld,  schoon  hij  vrij  lang  leefde,  met  in  staat  syii  loude,  om  alle 
soorten  van  hoornen ,  die  op  Aeze  eilanden  vallen ,  op  te  geren  en  te 
bescli rijven.  Van  het  zoogenaamde  hmjot^nui  (ijzerhout),  vindt  men  \ujl 
vele  Europeanen  tafelbladen  uit  een  enkel  stuk.  Voljyens  het  oordeel  vaa 
deskundigen  ,  zoude  men  op  deze  eilanden  ook  het  nieerendcel  der  voort- 
brengscl(*ii  van  den  Jnvaan«chcM  grond ,  alsmede  den  thee-  en  den  kodij- 
boom  met  voordeel  kunnen  aankMeeken.  Niettegenstaande  het  dierenrijk 
wilde  varkens  ,  herten  en  onderseheidene  vogelen  oplevert ,  is  het  vleesch 
er  schaarsch ,  want  onder  de  vogelen  mdt  men  er  meer,  die  door  fraai- 
heid van  vederen,  dan  door  smakeiykheid  yan  vleesch  utlmiinten,. 
als  daar  zijn  :  papegaaijen,  kakatoes,  loerris,  paradysvo^els ,  kroon* 
duiven,  parclhoendcrs  enz.  ;  maar  men  heeft  er  overvloed  van  visch, 
en  eene  oneindige  verscheidenheid  van  koraaljrow assen  en  sehelpdieron , 
onder  di^z^'  Inatsle  ook  schildpadden,  die  de  inhooilingen  vannen  door 
ze  onderst  b()\en  te  terpen  j  bulTels  en  paanien  zijn  er  scliaaisoli ,  de 
babiroesa  behoort  er  tc  huis,  en  van  de  slangen  vindt  meit  er  ecuige 
soorten,  waaronder  die  vergillig  zijn. 

De  bevolking  bestaat  voonuunemk  nit  Alfoeren,  wier  getal  niet 
juist  op  te  geven  is  ,*  en  uit  afstammelingen  van  Maleischen  of  Javaan"^* 
schen  oorsprong;  voorls  vindt  men  er  eenige  Chinezen,  en  ecnige 
weinige ,  op  zijn  hnnnrst  280  ,  Europeanen.  Het  gezamenlijk  getal  inw. 
sehat  men  op  4o.(>0() ,  en  onder  deze  22.000  Christenen  ,  met  name 
Proteslanten.  In  soniniige  distrikten  van  Amdoina  ,  wonen  Christenen 
en  Muliumedanen ,  in  een  en  deselfde  kampong,  vreedzaam  en  ingoede 
verstandhouding  met  elkander,  maar  geen  Christen  of  Christun  mI 
immer  een  huwelijk  met  iemand  van  de  Mahomedaansche  godsdienst 
aangaan,  of  daarmede  eene  vertronwelQke  vriendschapsverbindtenis 
aanknoopen.  Tot  beter  beheer  en  toezigtover  de  invimeling  der  nage- 
len ,  Iiad  de  Gouverneur  van  Amboina  vroeger  onder  zijn  onmiddel- 
lijk bestuur  zeven  groote  en  vier-en-twiniijj  kleinere  distriklen .  op  l)et 
sehiereiland  Lcytimor.  De  ondergeselilkle  Residenten ,  AssisleuL-resi- 
denten  of  Posthouders ,  hadden  toczigt  over  een  zeker  aanUl ,  zes  , 
adit  of  tien  deser  distrikten ,  terwyi  de  onderboorige  bezittingen  S  a-' 
paroea,  Noessa-Laoet,  Hila^  Haroeka  en  Larika,  onder  het 
bestanrVan  afzondeiiyke  Residenten  stónden .  Behalve  in  dese  plaatsen 
was  dlB  aankwecking  van  nagelen  overal  verboden ,  maar  sedert  de  ver* 
ordening  van  1824  is  dit  verbod  opgeheven.  De  hoofden  des  volks 
voeren  den  algemeenon  titel  van  Orang  kaja  (voorname  lieden),  maar 
de  inw.  zijn  regtstreeks  aan  de  Nederlandsche  regtbankcn  onderworpen. 
Onder  deze  hoofden  voorden  er  gevonden,  bij  wien  de  waardigheid 
erfelijk  is ,  en  dese  worden  Radja's  genoemd. ,  De  andere,  van  welke 
de  benoeming  door  den  Gouverneur  oer  Molukache  eilanden  gesdiiedt , 
worden  Patli's  geheelen.  By  een  dergeiyke  keme,  verden  vroeger 
veelal  de  gebruiken  der  inwoners,  die  eenen  boogeii  eerbied  voor  oude 
geslachten  hebben  ,  geraadpleegd  ,  thans  rigt  men  zich  eebier  meer  ,  zoo 
naar  de  bekwaamheden  en  pcrsoonlijlvc  verdiensten  van  dein  aaamerking 
komende  personen,  aU  naar  de  achting,  die  zij  genieten. 


(i)  Zie  8  i'iaus  unoit  volprcïnn  eii  v  >or  hen,  die  onie  Oost -Indische  bezittingen, 
in  harea  gehceion  omva-g.  willea  leeren  kennen  ,  nog  oumiAbare  Beschrijviaj$ 
T«a  OuiU  en  Niav  w-Oo«t<»Iadi«a,  !>•  III»  tt*  fi.U«  «s5,  welkoiucbstbaar 
weri,  Ou«  daar»  Waarde  nieowera  «chrijrara  awagon»  tmI  Uiii  gida  vonirakt kcalL 


AMB. 


Aaii  de  Mahomfldaaiisolie  bewonon  deser  flil«  Ilao  men  ml  gwa 

dapperheid  ontxeg({eii ,  maar  di|  i*  eer  een  gevoel  vaa  dieriyke  voesi- 

heid,  dan  wel  van  waren  moed.  Zij  ïijn  veelal  lisligf ,  wraakgfierij , 
verraderlijk  en  wreed ;  voorts  woedend  en  onverzoenlijk  in  hunne 
gramschap,  waardoor  zij  zeer  gemakkelijk  tot  de  {jrofstc  i)uileiisporig[- 
heden  en  de  gruwelykste  misdaden  verleid  worden.  Vooral  zijn  zij  ge- 
vaarlijk ,  waaneer  hunne  driften  nog,  door  het  gchniik  van  opium, 
^aangezet  worden.  OnverMhillig  voor  dien  dood ,  iien  ig ,  hy  het  h^aaa 
eener  mifldaad  ,  niet  op  de  gevolgen,  welke  daaruit  moeten  voort- 
vloeijen ;  ook  zyn  zij  volstrekt  onvatbaar  voor  herouw.  De  gehechtr 
beid  aan  hunnen  geboortegrond  is  hij  hen  zoo  groot ,  dat  zij  de  ver- 
banning naar  een  ander  oord  als  zwaarder  straf  hesehouwen ,  dan  de 
veroordecling  ter  dood.  De  zelfmoord  is  eehter  hij  hen  geheel  onbe- 
kend. De  Christen  Andioinezen  maken  hijaa  een  volstrekt  tegenbeeld 
¥an  hen  uit.  De  kleederen  deier  laatste ,  bestaande  in  eene  kabaai  en 
sarong  (1),  agn  doorgaaps  van  «wart  katoen  vervaardigd.  Zy  dragen 
schoenen  en  eenen  hoed  van  Europischen  vorm  ,  waardoor  zij  zich  van  • 
hunne  Habomedaans<^  landgenooten  onderscheiden,  dieaichvan  eenen 
hoofddoek,  bij  wijze  van  tulhand,  bedienen.  De  vrouwen  dezer  Chris- 
tenen zijn  mede  niet  zwarte  kabaaijen  gekleed ,  maar  de  voorname 
dragen  kleedjes  van  zeer  fijne  en  fraaije  Makassarsche  stoffen.  Zij 
hebben  geeu  hoofddeksel ,  maar  hun  lang  en  gitzwart  liaar  wordt , 
^oor  eenen  grooten  knoop ,  achter  aan  het  hoofa  bijeengehouden.  De 
inlandsche  hoofden  deser  eilanden  schatten  het  voor  eene  groote  eer, 
op  de  Europische  wijze  gekleed  te  sgn,  ten  welk  einde  zij  zich  hullen 
in  ouderwetsche  rokken,  van  geel,  rood  en  ligl^roen,  maar  nimmer 
van' donker  gekleurd  laken,  en  in  lange  broeken  van  roodgeslrecj>t  ka- 
toen ,  waarbij  zij  eenen  vilten  hoed  en  selioenen  ,  zonder  kousen  ,  (li  a;j(Mi. 
De  stoften  ,  die  overigens  deze  eilanders  tot  kli  eding  dienen,  worden  niet 
door  hen  zeiven  vervaardigd,  maar  uit  Ja\a  en  Bengalen  aangebragt. 

Het  luchtgestel  op  deze  eilanden  is  zeer  gezond ,  zoodat  de  Euro- 
peanen er  minder  aan  ziekte  onderhevig  zgn ,  jdan  op.  de  meer  weste- 
lyk  gelegene ;  hetwelk  men  schijnt  te  moeten  toeschrijven  aan  de 
gematigde  hitte,  die  hier  hcerscht,  doordien  de  winden,  die  zich 
m  onderscheiden  moussons  regelmatig  afwisselen ,  over  eene  uitgestrekte 
watervlakte  herwaarts  sLroomen,  .ea  daardoor  aanmerkclyk  iiekoeld 
worden. 

Deze  eilanden  zijn  sedert  het  begin  der  17de  eeuw  iu  het  bezit  der  Neder- 
landers, en  onder  hnn  bestuur  gebleven ,  tot  .in  de  maand  November 
van  het  jaar  1795 ,  toen  sy  door  de  zwakke  bezetting  aan  de  Engel- 
schen  werden  overgegeven ,  die  ze ten  gevolge  van  den  vrede  Tan  1815  , 

in  eenen  zeer  vervallen  staat,  weder  aan  de  onzen  overgaven. 

AMBOINA ,  in  het  M.ilritsch  Thau  ,  ell.  ii)  Oast-Indii' ,  \\A  niet  het 
grootste  maar  het  voornaamste  der  liimlvtvigdij  Aiithoiiia  en  de  zelel 
van  dt'n  (iunvenieiir  der  3Ioltiksche  eil.iuden.  Het  heeft  het  cd.  Ce- 
ram  tcuiS.  ,  Oma,  llouinioa  en  Noussa-Laoot  ten  O.,  lioero  ten  W.  , 
en  eene  onbegrensde  zee  ten  Z\  5^  41'  Br.,  1IS<>  47' O.  L.  Het 
beeft  pp  zyne  grootste  lengte  8^  m.  en ,  op  zijne  kleinste  lengte  4^  m.,  en  u 
van  4  tot  4£  m.  breed  wordende  door  eenen  zeearm  genoegzaam  in  tweeën  ge- 


(i)    Zie  des0  beide  Wschrertn  ,   in  Olivisb»  Ii.intI»eaZefltogten,  D.  1, 
bl,    i3a  ,  en  TOorU  orer  dp  Jdeeding  der  Amboinawi  oaeUudig  gclieadeld, 
II,  UL  68. 


Digitized  by  Google 


1S6  AMB. 

dedd ,  loodat  het  Ivee  sebierailandea  vormt ,  die  aan  elkandeven  yatt  tij  n  , 
door  ecne  smalle  landengte  van  niet  meer  dan  drie  honderd  sestig  roeden, 

de  Pas  van  Baguela  genaamd.  Het  noordwestclijtvc  cn  grootste  deier 
schiereilanden  wordt  Hitoe,  bet  ziiid-oosteiyke  Leytimor  geheetcn. 
De  noordcÜjkc  kust  van  llitoe  lijft  2  ra.  van  Cennii  en  de  ooslolijke 
van  dat  scliien'li.  1^  ni.  van  Oma.  De  baai,  die  de  twee  schiereilanden 
jiclieidt ,  wordt  in  dn  i)miien-  en  de  buitenhaai  verdeeld  ,  Anelke  laatste  zoo 
diep  is,  dat  een  seiiip  slechts  op  Mcini^je  plaalseu  ankeren  kaoj  ook 
g^aat  hier  somtijds  een  zoo  zware  stroom  ,  dat  de  schepen  daardoor  naar 
tee  worden  teroggedreven. 

De  [rrond  op  AaaouiA  is,  hoewei  herg-  cn  rotsachti^r,  evenwel  leer 
vnu  hlLaar  ,  maar  aan  aardbevin(ren  ouderhevijf.  Zoo  had  er  op  den 
12  Mei  J6i5  zulk  eene  verschrikkelijke  aardlievinjj  plaats  ,  als  men  bij 
inensehen  {jebenjjen  hier  niet  bad  ondervonden.  Zij  b('j|oii  in  den 
mor{jen?5loijd ,  duurde  den  jrebeelcn  nacht  doDr,  ca  was  van  een 
100  hevig- onweder  vergezeld ,  dat  het  scheen  ,  als  ol' hemelen  aarde  vergaan 
sonden  ;  den  17den  dier  zelfde  maand  ontstond  er  weder  eene  aard- 
heving  ,  die  wel  8  of  10  dagen  aanhield ,  waardoor  de  grond  alom  open- 
gescheurd werd  én  aware  rotshrokken  neder  stortten.  Een  denralgke 
ramp  tro£  dit  eiland  op  den  12  Jnny  1679,  *s avonds  omtrent  d  ure, 
wanneer  onderscheiden  sterke  schokken  ,  vergezeld  van  ongenieene  zeer 
schrikkelijke  donderslagen  en  zware  bliksemstralen  met  eene  sterke 
schittering,  werden  wnargenonien.  Dit  was  eelilcr  niette  vergelijken 
bij  betgene  den  17  fehruarij  daaraan  volgende  voorviel ,  als  wanneer  dit 
eiland,  des  avonds,  bij  schoon  maanlicht  cn  stil  weder,  zonder  eenig 
voorafgaand  gedruiseh,  van  zoodanige  schudding  cn  aardheving werd  aange- 
tast, dat  er  met  den  eersten  schok  75  chinesche  woningen  benevens  een 
gasthuis  nederstortten  ,  waardoor  75  menschen  gedood  en  9tf  zwaar 
gekwetst  werden,  ook  werden  de  overige  stecnen  gebouwen  zoodanig 
gcschmnl  en  ontzet,  dat  de  bewoners  er  zich  niet  meer  in  durfden 
\ertrouv\e»i  j  over  bet  gebeele  eiland  kwamen  er  bij  deze  ramp  23^2 
personen  om.  De  laatste  dezer  aardberoeringcn  begon  den  len  ^io— 
▼ember  183<J ,  en  duurde  eerst  met  geringe  tusschenpoozingen ,  en 
vervolgens  afnemende,  ruim  twee  maanden  voort;  hierdoor*werd  mede 
eene  verschrikkeiyke  verwoesting  aangerigt;  het  Chinesche  kamp 
stortte  grootendeeis  in ;  in.  het  mrt  Victoria  lieten  onderscheiden 
nmenschen  bel  loven  en  bet  vernieuwde  hooAi  rukte  geheel  uit  el- 
kander. Het  gcbcj'gte  op  de  kust  van  Hitoe,  naar  den  kant  van  den 
Pas  Baguela,  leed  bijzonder  veel,  zoo  zelfs,  dat  daarvan  stukken 
algevallcn  zijn.  Het  spleet  ook  op  verschillende  plaatsen  ojx-n.  waar- 
door later  nog  klompen  dreigden  af  te  storten,  zoodaL  het  niet  zonder 
gevaar  te  naderen  was.  Door  het  nederstortender  Itminen,  geraakten 
ecnige  riviertjes  verstopt ,  ten  gevolge  waarvan  een  zwarte  modder 
uit  den  groiid  opM  clde  ,  die  ,  nadat  de  rivieren  weder  haren  loop  hadden 
genomen  ,  opgedroogd  is.  Verscheidene  doessons  (tuinen)  in  de  valleijen , 
met  vrucht-  cn  andere  voordeelgevende  hoornen  .  werden  door  den 
iiedergestorlen  grond,  mresJal  beslaande  uit  een  zanda<"hhf;  {^rint  , 
bedolven  ,  waardoor  de  aangren/.tMi<it'  neporijen  grootc  schade  h  ileii  •  uiiL 
sloegen  er  vele  woningen  om ,  cn  de  Moorsche  temj)els  werden  onbruik- 
baar gemaakt.  Het  eiland  had  echter  aan  den  znid'  en  zuid-westkant 
bijna  niets  geleden;  de  schokken  waren  in  die  rigting  minder  hevig ;  en 
in  het  algemeen  werden  de  meesten  van  een  zwaar  onderaardseh  geluid 
vooralgegaan ,  dat  eenige  seconden  aanhield ,  en  dakv.  ijls  de  gelegenheid 
gal',  om  in  lyds  de  open  lucht  tc  kunnen  kiezen»   Het  scheen  ab,  of 


üiyiiized  by  Google 


.    AMB.  127 

«m  «elMrit  ternietigin^  londa^plaats  fadilMi ;  het  ^cUiid  wu  ab  vui 
7wareKanoMehoteA.  Men  heeft;  opgemerkt  ^  dat  de  schuddingen  zoo  welb(f 
helder  raaan-en  sterrelieht,  aU  met  donker,  regenachtig  weder  plaaU 

hadden  ,  en  dat  te  Axboüta  niet  het  minste  Mtn  eeiien  bezetten  zwavel- 
^rhtigen  danipkrin'r  is  waargenomen  ,  maar  nu  en  dan  donder  met 
ihkkerende  bUksemstraleD ,  cUe ,  aU  het .  \kai'e ,  tot  op  dea  (rroud  ne- 
dervielen. 

Van  de  reede  gezien ,  levert  dit  eiland  een  allezins  fraai  en  TerroULend 
gezigt  op.  Sehildenchtige  vlakten ,  tuaichen  de  kleine ,  meni^rvuldijje , 
bestchen  gelegen ,  allen  in  bekooriyk  groen  getooid ,  doen  zich  daar 
aan  het  oog  voor.    Hooge  steile  bergen ,  met  g^roene  bostchen  bedekt  , 

strekken  zich  over  het  geheele  eil.  uit.  In  het  verschiet ,  als  in  de 
lucht  verheven,  zijn  de  kruinen  der  hcrj^en  omzoomd  met  ondoordringf- 
hare  ,  donkere  wouden  vari  kolossaal  jrelioointe  ,  dat  in  den  helderen 
danipkrinjj  de  hier  en  daar  verspreid  ii^jgendc  hutten  nog  duidelijker 
doet  nitkomcn,  en  aan  het  geheele  land  eenc  onbeschrijfelijke  schoon- 
heid byiet*  By  het  aanichouwen  Tan  dit  verheven  toonecl ,  vindt  het 
oog  eene  aechte  verpoonng ,  in  groepen  van  landvolk  en  grazend  vee , 
welke  men  hier  op  de  minder  steile  afhelüngen  der  naastbij  gelegene 
bei^n  ontwaart ,  terwijl  nu  en  dan  een  wandelaar  ,  die  naar  het  hoog 
gelegen  Batoe  Gadja,  het  buitenverblijf  van  den  Gouverneur  ,  op- 
klimt,  dit  heerlijke  tafereel  nog  sehilderachliger  maakt.  Aan  het 
uiterste  westelijk  einde  vcrtoonen  zich  ,  op  de  lagere  helling  der  ber- 
gen ,  langs  de  zee,  uitgestrekte  boomgaarden  van  kokosboomeo. 
bese  loogenaamde  klappertuinen  maken  een-  der  aangenaamste  gedeelten 
van  het  eiland  nit.  JDe  w«|[  derwaarts  gaat ,  even  als  de  grond  van 
het  geheele  eiland,  nu  eens  berg  op  dan  weder  berg  af,  terwijl  men, 
den  ganschen  weg  over ,  aan  de  regtcrhand ,  het  gesigt  op  de  blinkende 
seevlakte  en  de  schepen  van  de  reede  luM-ft. 

Groote  rivieren  wordee  hier  niet  gevonden.  Menlg\uldige  beken  ,  die 
goed  drinkbaar  water  opleveren,  storten  bier  en  daar  in  bruisende  wa- 
tervallen van  hooge  bergkruinen  af,  stuiteu  al  spattende  ojp  de  uit- 
stekende rotsgevaarten ,  en  banen  neb  eindebjk  eenen  weg  naar  de vrudiU 
bare  dalen.  De  voornaamste  dezer  riviertjes  zijn :  de  Tomo,  deAlla, 
deNitoe,  deBatoeGadja  of  Olifantsrivier,  de  Marocwa,  . 
de  Lateri,  de  Poeteh- T  sjina,  de  Lopa,  de  Malene 
de  Toewa,  de  Roehoe,  de  Lela,  de  Ame,  de  Let  ie,  de 
S  a  h  O  e  r  o  ,  de  L  a  a  ,  de  M  a  s  i  s  i ,  de  P  i  a  -  K  i  t  s  j  i  1  de  P  i  a- 
B  e  s  a  r  ,  de  W  e  t  i ,  de  W  e  s  a  ,  tlr-  ( )  p  o  1  a  r  i ,  de  W  u  1  a  w  a  ^ 
de  M  e  t  e  n  ,  de  M  a  t  a  1  e  ,  de  L  a  w  a  ,  enz. 

De  hoogste  bergen  liggen  op  Hiloe  en  heeten  de  Wananieen  de  ' 
Ka  pa  ha. 

De  gesteldheid  van  den  grond  schijnt  vooi;  den  rij^dioawweinig  ge- 
schikt ;  dit  voorname  voedingsmiddel  wordt  van  Java  naar  Amboina  , 

overgebrajTt .  KofTIj  en  indigo  worden  er  met  goed  gevol^r  anngekMeekt. 
Groenten  en  vruchten  zijn  er  minder  ovei'^  loi'dijy  dan  oji  Java,  en 
aardappedcn  \\  orden  alleen  in  enkele  tuinen  %an  Europeanen  gevonden.  Het 
belangrijkste  voortbrengsel  uit  het  plantenrijk  is  evenwel  de  krnidnagel  , 
van  «eiken  elke,  in  volle  groeilLraeht  staande ,  boom,  jaarlijks  van' 
is  -tot  50  Nedeil.  oneen ,  en  niet  solden  meer ,  ja  selis  somwijlen 
vier  of  vijfmalen  zoo  veel  oplevert;  terwijl  men  de  geheele  hoeve  Hu  id, 
die  jaarlijks  gewonnen  wordt,  op  2-50.000  tot  500,000  Nederl.  pond. 
schat.  Ook  worden  hier  de  kostbare  Moluksche  oliën ,  (onder  anderen 
de  kajoepoetie-olie)  verzameld. 


Digitized  by  Google 


Behalve ëe  hoofdstad  Ambo  n  (zie  dit  art.hieronder)lielkc  op  Lc  y  li  m  or 
ligt,  syn  op  de  kusten  ttmgc  blokhuizen  by  de  aanzienlijkste  doq>ea 
gelegen,  waarvan  de:  voornnnmslP'  /ijn  :    Larika,   Hila,  Hitoe- 

Lama.   rn  M  i  d  d  e  I  Ij  ii  r     op  de  landengte  B.pjucla. 

Vóór  lu'l  ciiule  dt'r  16de  eeuw  werd  Amboina,  dal  toen  in  de  han- 
den der  Portiijjezcu  was ,   al  door  de  Nederlanders  bczochL.  Stevem 
▼AR  aaa  Hacbh  ,  die  het  in  1600  leeds  aangedaan  had ,  maakte  sic|| 
in  1605  meester  Tan  het  fort ,  dat  de  Portiageien  hier  aangelegd  had- 
den,  en  noemde  het,  naar  deie  overwinning,  Victoria,  welken 
naam  het  thans  nog  draagt;  dit  was  dus  de  eerste. bezitting  der  Ne- 
derlanders in  die  streken,   rn   deze  vcroverin[y  kan  Jils    de  eerste 
f»Tondsla|j  aangemerkt  worden   van  hel   uilgesU'ckle  gebied door  de 
Nederlanders,  sedert,  in  Indie  verkregen.    Vóór  de  grondvesting  van 
Batavia,  was  o|)  Amboina  de  zetel  van  den  Gouverneur  der  Oost- 
Jndisdie  Maatsehanpy,  en  nog  wordt  dit  eil.  als  de  slootdl  der  Mor 
luluche  eilanden  beschouwd.    In  IQVi  barstte  er  een  opstand  op 
AnvoiHA  nit,    veroonaakt   door  het    misno^en   over   liet  verdrag 
met  de  Nederlanders   aangegaan,  om  geene  kmidn^len.,  dan  aan 
de  Oosl-Indische  Maatschappij ,  Ie  verkoopen ,    mnar    de  Gouverneur 
Herman  van  Spedlt  dwong  de  opstandelingen  ,  die  zich  in  ecnc  bijkans 
OUM inbare  vesting  vei"s<  hanst  hadden  ,  door  honger,   lol  de  overgave. 
£ene  gebeurtenis  ,  die  in  16i3  op  dit  eiland  plaats  bad ,  was  van  veei 
heiUooier  gevolgen  voor  ons  vaderland ,  daar  men  het  als  de  bron  be* 
ichoawen  mag,  waamit  de  vroe|]|ereafkeer  der  Engelschen  van  de  Nederlan- 
ders is  opg;eweld.  Men  meende  namdyk  ontdekt  te  hdiben ,  dat  de  op  Aü- 
BoiNA  ^vestigde  Engelschen  het  voornemen  hadden  ,  om  verraderlijk  het 
fort  \ictoria  te  overweldigen,  den  riouvernenr  te  vermoorden,  en 
diegenen  der bezettelingen,Avelk,e  geen  Mcdcrstand  zouden  bieden,  gevangen 
Ie  nemen.    Dien  ten  gevolge  werden  de  verdaehten  in  hechtenis  geno- 
men, welke,  op  de  pijnDauk  gcbragt,hunne  schuld  beledea,CQ  dicnsvolgens 
ter  dood  gebragt  worden.   l)aar  nu  de  Engelschen  beweerden ,  dat  het 
geheele  geval  een  uitvloeisel  van  den  nayver  der  Nederlanders  Jras, 
en  dat  deze  laatste  hun  geeA  volkomene  voldoening ,  of  bewys  van  de 
legtmatagbeid  van  het  geslagen  vonnis  gegeven  hadden ,  gebruikten  ly  het 
als  een  voorwendsel  ,  wanneer  zij  iels  van  de  Nederlanders  wcnschtcn 
te  ontvangen ,  of  verlangden  hun  den  oorlog  aan  te  doen  ;  terwijl  het 
in  16ü2  en  1665  de  regering  van  Engeland  diende  ,  oni  lieL  volk  tegen  de 
Nederlanders  up  Ie  winden.  Ouder  het  bestuur  van  den  Gonveruuur  Gebard 
Dbhmbr  ,  rees  er,  in  1643 ,  weder  een  opstand  op  dit  eiland,  doordien  hy  de 
posten  van  Kapitein  en  der  vier  inlandsche  bevdhebbers  op  H  i  to  e  geheel 
willekeurig  aischaHe.  De  misnoegden  hadden  den  sterken  posl  Kap a  h  a 
bezet ,  die  door  den   Gouverneur  belegerd ,  en    na  herhaalde  malen 
vruchteloos  aangevallen  te  zijn ,  door  dc  onverschrokkenheid  van  den 
Nederland schen   Kapitein  Jakob  Verueiden  ,  eindelijk  veroverd  werd. 
Acht  jaren  later  zag  de  Gomerneur,  Aunuldde  Vlvming  van  Oldsüook>,  zich 
weder  genoodzaakt  lol  het  dempen  van  ecnen  opsUmd  ,  veroorzaakt  door 
liet  bevel   Lot  uitroeijcn  van  eene  zekere  hoeveelheid  nagelboomen. 
Kort  nadat  de  Nederlanders  weder  besit  van  de  Ambonsche  eilanden 
genomen  hadden,  barstte  er,  in  Hei  1817,  op  Ahboisa  weder  een 
opstand  uit ,  die  echter  weldra  gedempt  werd  ,  aangezien  het  eiland  ,  op 
|ict  naderen  van  onze  krijgsmagt ,  door  de  hoofden  der  opstandelingen 
verlaten  werd  en  de  meeste  der  inwoners  zich  onder\vicrpen, 

AMIiO'NA,  st.  in  Oost-Indii'  ,  op  het  eil.  yJmhohia.    Zie  Axbon. 

AM150K,  gcb.  in  Oosl-Indic ,  op^  hel  Atnbonsche  eil.  JVocssa 
Jiarou. 


Digltized  by  Coogle 


AMBOLÖE,  A,  in  Ootê-tnéÜ,      htt  e\[.  Java.  Zie 

AMÜON  ,  ook  wel  Amboina  ,  en  door  de  inlanders  Awr  ^aamd  ^ 
«t.  in  Ooaf-Indiè ,  res,  en  eil.  Am^ofiia ,  dc  hoofdst.  van  deze  resid. 
en  van  dit  «'il.  ^  en  dp  zolel  van  den  Gouvpi  neur  der  Moliiksche  eilanden 
en  der  ho»)(<ladmini8trali(^  van  dat  {fonveruement ,  op  de  noordzijde  en 
aan  de  groote  baai  Lcytimor ,  op  ecnen  fraaijen  ,  en  ,  naar  den  kant 
▼au  deft  berg  Soija ,  lan  jzaam  openden  grond.  Zy  is  fraai  gebouwd ,  zeer 
r«gelaiat%  dooniieden  met  breéde  en  regte,  doch  ongeplaveide ,  straten  , 
we{jen  en  paden,  die  met  dc  ter  ivedenyde  geplante  faontgewassen 
cn  dc  daaraan  grensende  lusthoven ,  tninen  enz. ,  een  fraai  geheel 
uitmaken.  De  stad  is  nanrenoejr  een  half  uur  lang  en  breed,  en  heeft 
de  gedaante  van  epfien  langwerpifjcn  driehoek. 

Van  de  reede  doet  zich  Amboina  niet  gunstig  voor,  en  gelijkt  wel  een 
nederig  visschersdorp  j  geene  noemenswaardige  gebouwen  of  andere  op- 
meriwntwaardige  Toorwerpen  sijn  et  te  zien.    Een  zeer  ver  uitstekend 
toaWnhoofd  strekt  er  tot  landingsplaats  ^  en  is  met  eene  kraan ,  tot  het 
lossen  der  goederen  uit  de  koopvaardij  schepen ,  voorzien.  De  grootste  * 
schepen  kunnen  voor  dit  hoofdton  anker  komen,  én  liggen  er  zelfs  vei- 
liger, dan  verder  van  den  oever  ,  waar  de  diepten  zeer  ongelijk  en  hier 
en  daar  van  bijna  honderd  vademen  zijn.    Dit  hoofd  lanjirs  jTaando  ,  komt 
men  voorbij  de  batterijen  cn  door  eene  poort  in  het  fort  Victoria  (zie 
dat  woord.)    Wanneer  men  het  fort  is  doorjregaan ,  bevindt  men  zich  op  * 
een  uitgestrekt  met  gras  bewassen ,  zeer  ellen,  fraai  plein,  met  wandel- 
pedtti  dÏDOrMieden,  en  omgeven  met  firaaije  rijk  aangelegde  en  on- 
derhbndene  woningen  der  voornaamste  ambtenaren ,  welke  door  eene 
laan  van  muskaatboonien  besehaduwd  worden.    De  voornaamste  pu- 
blipkc  of  mt^est  opmerking  verdienende  gebouwen  zijn  twee  Protestant-^ 
sohc  kerken,  d(? eene  voor  Europeanen  cn  dc  andere  voor  inlandsche  Chris- 
tenen ,  beide  nette  gebouwen  ,  doch  niet  oud  ,  daar  de  vroeorcr  hier  bestaan 
hebbende  kerken  door  de  aardbevingen  van         zoo  bouwvallig  geworden 
Waren  ,  dat  men  ze  eindelijk  heeft  moeten  aftreken.    Voorts  het  galeis 
Iran  den  Gouverneur  aan  de  BatOe  Gadjaof  Olifints  rivier, 
het  stidhois ,  het  weeshuis,  hét  gasthuis,  de  sohonwburg  en  einde-* 
lyk  de  woningén  der  heeren  officieren  en  ambtenaren.    De  huizen  tyn 
meestal  ruim ,  van  hout  opgetrokken ,  en  slechts  éénc  verdieping  hoojgf ,  • 
als  daardoor  minder  aan  het  gevaar  blootgesteld ,  om  bij  aardbevm<' 
gen  in  te  storten  ;  terwijl  de  eigenaars  van  groote  sleenen  huizen  ,  om 
dezelfde  reden  ,   veelal  des  nachts  hun  verblijf  houden   in  een  bam- 
boezen huisje,   dat  geheel  afionderlijk   op  het  erf  tot  dat  einde  ^e^ 
bouwdis.        sommige  hnisen  zijn  tinnen,  dié  veelal  een  fraai  mt- 
aigt  heUien.   Der  wachthuisen  syn  van  steen  gebouwd. '  De  -  mime  over», 
dekte  markt,  ten  W.  van  het  kasteel  aan  het  strand  gelegen,  waar- 
van het  dak  op  stijlen  rust,  is  van  onderen  open,  en  van  allerlei 
levensmiddelen  rijkelijk  voorzien  ;  de  viseh  wordt  in  een  aftonderiyk 
gedeelte  d«'zer  markt  te  koop  geveild. 

T)e  bevolking  der  stad  wordt  op  13,000  zielen  geschat,  waaronder 
3000  slaven. 

In  de  omstreken  der  stad  treft  men  allerwegen  de  ftaiéste  huHeii- 
plaalsen,  lusthoven  en  wandelplaatsen  aan.   Aan  den  kant  der  reede 

zijn,  buiten  het  fort  Victoria,  nog  twee  niet  onbelangrijke  forten, 
Bi  t  i ase  en  Loc  gcheeten  ,  en  tegen  de  overzijde  der  stad  ligt  het  fort 

Ca  peil  en,  dat  voor  weinige  jaren  door  den  Generaal-Majoor  CocHir» 
aanjielegd  is,  boven  op  den  kruin  van  eenen  berg.  Voorts  liggen  nog 
1.  Deci..  V 


Digitized  by  Google 


IMB. 


in  dtonttr^en  yvk  Ti^U^fU^^i  forton  Larike,  0«ri«tf,  km- 
blau,  de  Pat,  Oma  en  Hatoecbii,  aHe  cóhtèr «  ma ab  de 

hier  voorfrenoemde ,  in  yervallcn  toestand. 

AMBOSOG  ol  A.!aB0E7iQ ,  st.  in  Onst-lndie  op  de  N.  AV.  kust  van 
het  Sundoiche  eiland  Borneo ,  6^  16'  N.  B.  134°  14'  0.  L.  Mea 
beeft  er  eene  goede,  ruime  en  gemakkelijke  kaven. 

AHBODNI,  riv.  Sm  <ht^n&,  op  de  noMpdeaatkiul  va»  ImISo»* 
dasohe  e9.  Èmmj  dislr.  Pmmi,  £ij  keeft  eenen  oortelijkiB  loopi» 

AMBOYNA.,  «a.  in  Oott-IndÜ.    Zie  Ahmua. 

AMBOYNA  .   st.  in  OoKt  Indië.   Zie  Ami. 

AATCRE  (GROOT  en  HLfil^,  bkuMttiNita»  »  Wnt^MigfO^ 

j^ntillische  eil,  Cura^ao. 

AMBSËN  ,  buurs.  prov.  Gelderland,    Iac  Amfsbi*. 

AMBY  ,  geni«  in  kei  Land  van  V alkeabury ,  proT,  Limburg  ,  distr, 
«n  arr«  JUmttrieht,  kant.  Meemen,  (6  m.  lu ,  1.  t.  d.)  jpaleaila 
N.  aan  de  feai.  Keansea  ,  O*  aan  Ber^  en-  Terbiyi  ea  BenMeai ,  Zw 
MO  Heet  ea  W.  aan  Maastricht. 

Het  beval  niett  dan  het  d.  Aatby  ea  ee*ige  verstrooid  liggende  b» 
ea  daarin  ong^eveer  6i>0  inw.  ,  die  meest  in  landbouw  hun  bestaan 
vinden  ,  en  onder  welke  20  Uerv.  die  tot  de  gem.  Menrssen  behooren. 
De  R.  K.  hebben  hier  eene  statie  .  die  650  leden  telt ,  tot  hot  bisd. 
van  Luik  f  dek.  van  y^/eerMe»  behoort ,  en  waarvan  dc  kerk  dooreenea 
Pattaor  bediend  wordt. 

Het  a.  kmïït  ligt  ^  «.  O.  vtt»  Vaifkiek»,  1  i».  Z;  te»  irtui 
Meerssen  ,  ^  W.  van  Bemden  en-  i  u.  N.  van  lieer.  Va»  dk  dorp 
wordt  als  eene  bQionderbeid  opgegeven  ,  dat  de  iaaroneia  afilaaratelia- 
gen  zonden  zijn  van  eene  troep  Heidens  of  Zigeuners ,  die  ruim  drie 
ecuwen  geleden,  hunne  zwervende  leveatw^pat  aw>ede,  lieh  tldawr  ab 
landbouwers  nedergezet  hebben. 

AMCHUË ,  kleine  riv.  in  Afrxkaj  in  Opper  Guiuea ,  aan  de  Goud-* 
hu9t,  die  in  het  kon.  Akim  op  eeneo  hoogen  berg  ontspringt  en  in  het 
bon.  Fantra  io  Ée»  valt. 

AMS  erWAT-Ajn,  riv.  in  Oot^IndÜ,  ep-  beteÜ.  AnMtui ,  aan  da 
Zeidknst  van  het  scbiereil.  Hiioe.  Zij  valt  met  eenen  zuidwaarleahen 
loop  in  de  binnenhaal  tusschea  de  schiereil.  Hitoe  en  Leytimor. 

AM£I  (SI ) ,  eil.  in  Oaif'Immp  in  den  SmAuêkm  Artkifl,  ten 
N.  O.  van  Borneo. 

A|iI£lD£  ,  gem.  in  den  Alblasserwaard ,  onder  het  Waterschap  van 
den  Oterteaard  f  prov.  Zuid-Bolhnd  f  arr.  en  kant.  Gorinchem , 
pafende  M.  aan  de  Lek,  O»  aan  Zedarik ,  waatdoot  kefcvtan  Lekaaond 
getcbeiden  it ,  en  aan  Tienkaiven.  Hel  bevat  nbtt  dan  bet  d. 
Aat-ei  d  e ,  Ugjgende  onmiddeliyk  aan  de  riv.  de  Lek  \  eeaige  verttrooid , 
ilMar  iaidwaarlt  jfdegane  builen  ,  en  daarin  1  karenmolen  ,  t  gnitteri)y 
1  btouwerij  ,  171  h.  en  ruim  1000  inw. ,  meest  allen  Hervorm- 
den ,  die  hier  eene  kerk  hebben,  tot  de  frem.  Ameide-en-T ien^ 
hoven  behoorende.  De  E.  K. ,  die  7  in  getal|;  zijn ,  behooreu  tot  de 
statie  van  Yianen. 

•  Béaé  ffoéu  k  eene  keeiL,  dieTroeger  ain  kei  kdi  wèm  Hiamia  ke- 
•  kéeade « itaarfan  ket'tlot^  tnttcken  Anieide  en  Tiankoven ,  op  ket  grondge- 
bied van  Tienkinfen,  gertaan  keeft*,  hiter  kwant  lij  door  huwelijk  van 
Hbhhm»  vAit  YtAWÊk  ttH',  dn  oudtte  dochter  van  den  Heer  Jas  va» 

Hbrlaar  ,  die  {recne  zonen  naliet .  in  het  buis  vah  Vukbü  ;  maar  in 
172Ö  kochten  de  Staten  van  UoUand  dc  hoogc  Heerlijkheden  van 
ViAHBx  en  AaEioB,  met  hetgeen  daartoe  behoorde,  van  Siaoyi  Uuoaia 


ADOtf  Gravc  van  der  Lipj)€  Detmold ,  wteiis  jfroot^ader  ,  door  huwe* 
^jk  mét  AiBLLiA  VAR  Doha  ,  dociitcr  van  Gravo  Cuhibtiaaii  tas  Albrbcht 
fM  Tan  eene  éoêêi»  ¥UI  den  KiwMe»  Heer  ta»  Viaoen ,  uit  den  huize 
fêjt  BaEBMuiaa,  w  hot  betit  daar  heerlijkheden  gelmiiai^waf :  da  hiddS» 
«Dg  geschiedde  op  den  2  Novemher  vtat  dat  jaar  aan  den  Hmkwdieheii' 
feeneraai  Graaf  tam  HoavEsca ,  in  naam  van  H.  E.  G.  M.  In  1799 
^erd  Ambidk  d^oor  «^femelde  Stalen  weder  verkocht  aan  den  Heer  Ab^oitd 
liEsas,  Schepen  van  Rotterdara  ,  maar  rij  behielden  het  hooge  re(jts[jebied 
aan  zich.  Onder  de  voorwaarden  van  den  verkoop  was  bepaald,  dat  de 
Ambachtsheer,  in  vervolg  van  tijd  ,  de  afzonderlijke  aanstellingen  van 
Schout  en  Sekretaris  loude  hebben ,  welke  ambten  tot  biertoe  onder 
Ameide  «n  Tienhoveii  gemeen  wareiK  Th&M  troidt  daie  haal,  ia  ei* 
gendom  hexeten  door  den  Heer  Hr.  li.  T.'  NiHlRi  N.  U«  té  Ftrecht. 

Amim  en  lianen  hebben  hare  eigene  handvesten  en  regtén  gdiïd  , 
welke  met  eenen  Latijiischen  commentariua  s^n  uitgegeven,  tt 
Utrecht,  in  1686,  door  Mr.  Joiiav  AffDRiBS  vai»  imK  MEViin.  Jhzd 
handvesten  zijn  van  Walraven  van  linEDBRooE  ,  Vrijheer  tot  VmneneH 
Heer  van  der  Ameyde  en  anderen  uit  het  ffeslacht  der  BAEasaODn* 
Tan  1615  ,  1629 ,  1680  en  1684. 

Op  da  l|fst  dea*  goederei»  Tan  de  l^tréchtsèha  &eiirwofdl  èatm^  ge« 
Boemdaette  landstaeek,  door  de  Sbsehoppen  Tan  Ütreeht  ter  leen  geucveit 
aan  de  Graven  TAV  Goaa.  Indien  hetr  naineiyk  Ahbids  is ,  waarvan  daar 
oadtsr  den  naamr  van  Aainaov  gesj^roken  wordt ;  he^elk  evenwel  nieC 
onwaarschijnlijk  is,  aangezien  daarin  ook  viMoheryeB  Termehi  Urofden^ 
IV aartoe  deze  gem.  bijzonder   {jele^jen  is. 

Het  dorp  Amkide  of  Aseide  ,  in  den  omtrek  meestal  Ter  Mrt 
geheeten  ,  ligt  aan  de  Lek  ,  5  u.  N.  \uii  GDrinehem  ,  11  u.  O.  ten  N« 
Tan  SdMonhoren  en  Sf  u.  W.  ten  Z.  tan  Yimien ,  W  97"  N.  Br* 
tt*  97'  S0^  O;  L.  Het  was  toorheen  eene  stad  met  poorlett  Tooniai  ^ 
en  men  naemC  bet  nog  de  Heèe  Aaaiai ,  welke  wootden  tothedeit  tne  ep  hel 
cachet  van  het  geraeentebeitniir ,  rondom  het  wapen  ^  te  lesen  Staan  « 
ofschoon  het  thans  geheel  ontmanteld  en  het  voorkomen  van  een  d. 
heeft..  Het  is  niet  wel  te  bepalen  ,  wanneer  de  ontmanteling  plaats 
gehad  heeft  ,  hoewel  er  redenen  zijn  om  te  veronderstellen  ,  dat 
de  Utrechtschen  dit  zullen  gedaan  hebben,  toen  deze  plaats  in  15^7 
door  hen  bemagtigd  werd.  Ia  den  oorlog,  ten  jai-e  1589,  ont* 
ibttn ,  tttsiehen  Dno ,  Heer  tan  AfM\  en  Hmanr,  neer Tur  VwiÊnp 
ten  gmlge  van  mishandelingen  en  doodslag ,  iegeny  vier  Gojdncheinsdw 
burgers  te  Meerkerk  bedreven,  werd  Ameide  door  Jtf  Tltf  jhoott^ 
den  zoon  van  Otto  ,  {tpHccI  in  de  assche  gelegd. 

Toen  de  Franschen  in  het  jaar  167ï2  ons  vaderland  overstroomden, 
hadden  de  Staatsche  troepen,  op  den  dijk  ,  aan  de  sluis  bij  Ameide, 
eene  verschansing  van  rijsbossen  opgeworpen  ,  dia  aes  of  zeven  voet 
hoog ,  zonder  grachten  noch  borstweringen ,  enr  rihsen  TOOraan  met  pa^ 
Ussadbn  Toorsttn  was.  Uit  desen  post,  dSe  door  het  Mghneift  tut 
Bumilnr ,|b»t  dr  mariniers  Tan  den  Zeekapileiii  fa  Batw,  tft  satAen 
naauweiykl  800  man ,  beset  was ,  liepen  vier  soldaten  naar  den 
vijand  over  ,  v  ien  zij  ,  zoo  nicl  de  fjelejrenheid  als  met  de  sterkte  ,  be- 
kend maakten.  Waarop  deze  ,  onder  het  geleide  van  de  verraders  ,  met 
800  man  voet-  en  200  man  paardevolk,  op  de  verschansing  aanvielen, 
w«lke,  na  eenen  zeer  geringen  tegenweer,  door  de  Nederlandsche  solda- 
ten verlaten ,  en  door  de  Fransehen  heséb  werd,  dia  daarop  naar  het 
dorp  tfokkeo',  dat  doot  hen  mtgeplundard  eir  Tervolgeiaraan'  kolen 
gelegd  werd.   Da  kerk,  die    mede  met  Ukkahissen  wildmt  inhrattll 


Digitized  by  Google 


AM£. 


«teken  ,  werd,  op  de  bede  van  den  Predikant ,  doör  yconpraak  tsIi  eèneil 
Onroomsclien  bevelhdiber  der  Franscben ,  {rcsixiard.  Ila  eeni^^e  ureo' 
Yerwgli  Irokken  dele  iveder  af;  maar  in  16? kwamen  er  weder 
eenigen  lijd  post  vatlen ,  eii  meenden  van  hier  naar  Langerak  op  te  hre^ 
ken,    dit  hun  echter  belet  wordende  ,  moesten  zij  «ok  dit  duip \erlaten. 

De  kerk  is  vrij  groot ,  en  op  het  vierkant ,  waarboven  de  achtkante 
spits  slaat,  van  e<'neii  trans  of  omloop  voorzien.  Er  is  hier  ook  een 
raadhuis,  naar  hetwelk  men,  ter  wederzijde  van  de  pui ,  met  trappen 
opklimt,  en  uit  welks  dak  een  achtkant  koepeltorentje  oprijst. 

Uet  wapen  van  Ambibb  bestaat  in  een  roMi  veld  met  eenen  tttveren 
balk  in  het  midden  ^  en  een  smal  lilveren  balkje  ter  w  ederzijdc. 

AMEIDE  (SLOT  TE)  voorm.  sloi  .  prov.  Zmd^IiQUand.    Zie  Herlaah. 

AMEIDE-EN-TIEMIOVEiN  ,  kerk.  |rem.  ,  prov.  Zutd^Honand,  kU&a. 
van  Gouda  y  riiio  Vianen  j  met  1180  zielen  en  twee  kerken,  die  door 
céncn  Predikant  bediend  wordt.  Het  beroep  ges€hiedt  beurtelings  door 
Ata  Ambachtsheer  van  Ameide  en  door  dien  van  Tienboven. 

AMEID£N-ZUD-WIND ,  voorm.  bedijking,  prov.  Zutd^ÈoUand, 
4i«  langs  de  Zederik  lag. 

AMELAND  (1) ,  eil.  tot  Friesland  beboerende ,  thans  eenc  griet, 
dier  prov.  uitmakende ,  en  tot  het  arr.  Leeuwarden ,  kant.  Hobterd 
(6  m.  k.  ,  5  s.  d.)  gerekend  wordende.  Het  ligt  op  ruim  53**  N. 
B.  ,  en  24^  O.  L.  ,  ongeveer  2  oi'  3  u.  ten  N.  van  de  Fnesche  knst, 
ten  naastenbij  2  u.  O.  van  liet  eil.  Terschelliuj^  ,  en  on{r(!^eer  5  u. 
\V.  van  Schiermonnikoog.  Ten  ^.  heeft  dit  cd.  de  Noordzee,  ten 
O.  het  Pinkegat,  ten  Z.  de  Wadden,  ten  W.  het  Amelander  gat. 
Het  strekte  weleer ,  door  zijne  gunstige  ligging  ,  ten  voormuur  van 
fle  Provincie  Friesland :  heeft  in  eene  zuidwesteiyke  cn  noordoostelijke 
strekking  thans  eene  lengte  van  4  u.  op  eene  breedte  van  byna 
i  u.  ,  hoewel  het  aan  den  oostkant  merkelijk  smaller  is  ,  en  be- 
vat drie  dorpen  ,  namelijk  :  Hollum  ,  Ballum  cn  Nes  met  het  geh, 
B  uren  en  daarin  oii  nveer  2100  inw. ,  onder  welke  ruim  900 
Herv. ,  die  2  gem.  uitmaken,  welke  5  kerken  bezitten,  waarin  de 
^enst  door  8  Predikanten  verrigt  wordt ;  1000  Doopsg. ,  die  K  ver- 

r derplaatsen  hebben ,  waarin  oe  dienst  door  1  vasten  Predikant ,  en 
Broeders  Vermaners  wordt  waargenomen  ,  en  160  R.  K. ,  die  eene 
statie  uilmaken  ;  welke  eene  kerk  heeft ,  die  dooreenen  Pastoor  bediend 
"wordt,  en  lot  het  aartspr.  van  Twenfhe  behoort.  Daar  de  weinige 
Lutherschen  ,  die  hier  gevonden  word(;ii  ,  uiet  in  staat  waren  ,  eenen 
leeraar  te  onderhouden  ,  gaf  de  klassis  van  Aiiislerdam  voorheen  jaarlijks 
vyftig  gulden  aan  den  Predikant  tc  Leeuwarden  ,  mits  hij  zich  drie- 
malen in  bet  jaar  naar  Ameland  begaf,  om  aan  z^ne  geloofsgenooten 
het  H.  avondmaal  te  bedienen ;  thans  echter  heeft  dit  niet  meer  plaats. 
Toorts  heeft  men  op  het  «nl.  4  sdbolen  ,  5  pakhuizen  tot  berging  van 
gestrande  goederen  ,  1  huis  ,  waarin  cenige  krankzinnigen  verpleegd  wor- 
den, 1  koninklijke  paardenslocterij  ,  1  eendekooi  en  2  korenmolens. 
Het  weleer  xoo  bioeijende  eu  welbebouwde  eiland  bevindt  zich  thans 


.  (i)  lilt  Art»  is,  evea  aU  die  ,  waarin  de  op  dit  eil.  liggende  dorpen  zuUon  bo- 
Kftttdeld  worden,  grooiondeels  overgenomen  uit  het:  Iets  orer  het  eiland 
Utmcland*  ia  Iwt  M«ttg«lw;Brk  il«r  JL««  u  ws  rd er  Couraatea  vm 
34  Novtmber*  &  «a  i5  Dec«mb*r  i636  voorkomtgida,  helwelfc,  aoo  wif  wel  oaderrigt 
«Ön  ,  uit  èé  wel  Tenuedeiié  ]mi  vaia  omen  igrerifeii  aedewerfcer »  den  Hoe» 
W.  EaM^n,  veoftgevtoeid  w. 


155 


over  liiêl'  algemeen  in  ccnen  kwijnenden  en  Terannden  toêttanclj^ 
£en  groot  getal  der  inw.  houdt  zich  mei  de  visscherij  bezig,  of 
vaart  tpr  zee  ,  ofschoon  de  scheepvaart  thans  merkelijk  verminderd  is. 
Immers  het  getal  van  meer  dan  honderd  ^rontschippers  of  kapiteins  enr 
kommandeurs ,  die  hier  no<j  vóór  slechts  >  ijltijj  jaren  woonden,  is  nit 
tot  zeer  weinigen  ingekrompen.  De  landbouw  staal  hier  nog  op  geen  zeer 
koogen  trap.  De  vruchten  ,  die  er  thans  geteeld  worden ,  bestaan  hoofd- 
■akdijk  in-  rogge ,  garst ,  tarwe ,  erwten ,  boonen  ,  aardappelen  en 
groenten ,  die ,  vooral  de  rogge ,  hier  vrij  goed  tieren.  Van  meer  Be- 
lang is  hier  de  naardenfokkerij  ,  die  zeer  bevorderd  wordt  door  de  oj» 
dit  eil.  gevonden  wordende  koninklijke  paardènstoetery- ,  waarin  vijf 
Kchoone  hengsten  ten  dienste  der  ï;ëwoners  geplaatst  zijn  ,  ten  einde 
het  Amelander  paardenras,  dat  vrof^ger  wegens  schnonlieid,  vlugheid, 
fijnheid  en  sterkte  beroemd  was  ,  eh  sedert  eenige  jaren  in  goede  ei- 
genschappen verminderde  ,  te  verbeteren  ,  en  den  paardenhandel ,  die 
Toorbeen  bier  bloeide ,  en  geene  geringe  voordeden  aanbragt ,  weder 
te  berstellen.  Dexe  maatregel  is  van  zeer  goed  gevolg ,  daar  er ' 
jaarlijks  ltSO  venlens  op  bet  eiland  geteeld  worden.  Ook  de  veeteelt 
i«  hier  niet  onbelangrijk.  De  runderen  ,  die  in  de  dorps^^ciden  («razen  , 
worden  telken  avond  op  stal  gezet ,  ofschoon  het  grootste  aantal  hun 
voedsel  >ln(lt  iii  iiet  zoogenaamde  buitenveld,  welke  groote  nltiro- 
strektheid  lands ,  bijzonder  aan  de  zuidzijde ,  goede  kleigronden  en 
graslanden  bevat.  iioewel  de  Amelanders  door  en  bij  den  wa- 
tervloed van.  1899  'een  verlies  van  140  stuks  beorttvee  en  een  bon- 
derdtalscbapen  tebetrenrenbadden,  soois  dese  ramp  nogtans  reeds  bef«- 
steld  ,  zoodat  men  weder  in  staat- is,-  jaarlijks  200  stuks  jongvee  naar 
Friesland  en  UoUand  te  vervoeren;  ook  is  de  boeveelheid  boter,  die 
hier  gewonnen  wordt,  voor  eifyene  behoefte  meestal  meer  dan  ge- 
noegzaam. De  konijnen,  vroeger  zon  talrijk  in  de  duinen,  welke  zij 
ondermijnden,  zijn  thans  grootendcels  uitgeroeid.  Boomcn ,  en  vooral 
vruchlbuomen  ,  worden  er  zeer  weinige  gevonden.  In  de  dorpen  vindt 
men  wd  enkele  nien  ,  meest  ypenboomen  ,  elders  eenige  willigen  en  yliea- 
boomen,  inaar  bun  scbraai  aaniien  toont  duidelijk,  boe  nadedig  éer 
aeberpe  seewinden  op  hunnen  grod  werken. 

Txoeger  was  dit  eil.  ved  grooter  :  naar  sommigen  willen  wel  viermaal 
Eoo  groot  als  thans.  Het  be\atte  toen  daar,  waar  thans  eene 
diepe  zee  gaal ,  behalve  minder  bekende  plaatsen  ,  aan  de  west- 
zijde nog  hel  dorp  Sier  met  den  vuurtoren  aan  den  mond  der  31iddel- 
see ,  en  aan  de  oostzijde  de  dorpen:  Oosthuizen  en  Ocrtj 
terwijl  er  van  tijd  tot  tijd  versebillende  ontdekkingen  langs  dé  stran- 
den van  dit  eiland  gedaan  zijn ,  waaruit  men  moet  vooionderstdlen  ,'dat  èr 
meer  dorpen  of  gduicbten  hebben  gestaan  ,  welke  alle  sijn  verdwe- 
nen ,  en  waarvan  men  bij  de  gescbiedsdirijvers  geen  melding  vindt 
gemaakt.  Bij  mensehen  gcheujren  is  hot  aan  de  zuidzijde  ,  door  het 
vi'rloopen  van  het  vaarwater,  w<'l  een  uur  gaans  afgeslagen;  ja,  men 
i-ekent  ,  dat  hel  geheele  eil.  ,  in  dc  laatste  honderd  jaren  ,  bijna  een 
vierde  van  zijne  oppenlakle  verloren  heeft :  want  waai'  nu  de  zee  over 
diepten  spoelt,  waren  destijds  groote  vdden.  en  graslanden  aanwesig. 
Zoo  weidde  de  pachter  der  vogelkooi ,  ongeveer  vijftig  jareb  geleden  • 
aan  de  oostzijde  des  eilands,  een  twintigtal  boombeesten  ,  paarden  en 
schapen  op  eene  weide,  ^^  aarvan  thans  niets  racer  overig  is.  Men  ver- 
moedt met  waarschijnlijkheid  ,  hoewel  het  niet  bewezen  is  ,  dat  Ahelard 
eenmaal  aan  den  vasten  wal  van  Friesland  is  »jehe<  }it  geweest  ,  aangezien 
PuKius^in  het  begin  onzer  jaartcUiug,  reeds  van  ^3  eil.,  tusschcuden 


Digili^CLi  by  CoOglc 


iaopd<dei  Bjjas^  lUn  lutlaudschien  kaap,,  i^waagt ,  <«ii  jdr  WjicUeii , 
•fiboon  toen  minder  breed  dan  thans ,  reeds  hij  de  oacien  ^  ouder  den  tinton 
^tfx  Jlltare  VaUosui^ ,  belLeod  uarea.    ilet  is  oabeli^istbaar,  dat,  épwt 
4t  aittiMffvuidige  «tonm  ca  nAtervlMto ,  die  Friesland  gedmende 
Mpe  Fffwi  van  •eenmen  teisterden ,  eek  -dH  eil. ,  hetwelk  het  eerst  en 
aMNrt  Mil  4m  ||«»eldigen  golfslag  UooAstand ,  ontzaggelijk  \eel  heeft 
glicdiP.|  naarbij  nog  konjt ,  dat  men   \oor    zeker    huiidt,   dat  de 
grond,  in  den  gcduchten  stormvloed  van  1^84,  ongeveer  3  a  4  v.  is 
l«4'Ronken.  Ook  heeft  men  ,  op  die  diepte  ,  onder  den  zandbodem  ,  waaruit 
cb  oppervlakke  grooLcndeels  bestaat ,  eeuen  kleigrond,  met  stecneu  ,  ge- 
reedsehaj^n  eo  aadore  aakei^  vermengd  •   geTondeft.    Keg  dafo» 
Inks  oaal  de      ffmtt  nan  de  snidxijde ,  «aar  alcand  «n  land  mok 
flolfciluQg  schfltdoB  ,  iMït  sehijnbaar  Taste  strand  ,  uit  KeraeliiUieMdelage» 
iMid  en  klei  zamengesield ,  door  gedmeife  kabbeling  te  ondermijnen, 
waardoor  het  zand  oöder  de  bebou\^de  oppervlakte  van  het  land  iveg-' 
geveerd  wordt ,   ea  de  bovenste  lagen  allengskens  overhellen  ,  instor- 
ten en  medegesleept  worden ,  om  met  de  eb  in  den  boezem  der 
Noordzee  te  verdwijnen ,  of  met  den  vloed  de  noordwestkust  van 
Mxkahaé  daar  lunfraiiding  Ie  wrqkeo.  Am  de  «verige  zijdii» 
m  Iwl  eiL  «  Jnimntrgnn ,  door  eene  reeks  hooge  en  breede  mnddafr*- 
nen,  v^aarvM  de  hoogsta  akb  loaiwijleB  ISO  è  èO      boren  de  oppep- 
irlakike  der  zee  verheilen ,   als  eene  natuurlijke  zeewering,   te(jen  de 
Noordcee  omgeven.    Deze  zijn,   wel  is  waar,   in  slaat  den  hoogsten 
^loed  te  wederstaan  ,  maar  zij  hebben  nog  met  eenen  anderen ,  niet 
minder  gevaarlijken  vijand  te  kampen,  namelijk  met  den  wind,  en  wel 
injxoader  den  storm  ,  die  samwylen  mw  veel  kiacht  op  dedniM»  ntoebiit, 
éaX  jij  lieh^  daor  geweldige  Terstaivingen ,  niet  aelden  TerplMtaen^ 
^  de  nal^jgelegene  akkers ,  die  met  de  aehomiste  vruchten  prijken , 
pdbfliÉ  OBtei  «and  bedekken  en  bedelven ,  en  daardoor  de  hoop  des  land- 
bouwers TcrijdeliMi.    Om  dit  gevaar  af  te  weren,  en  deze  nadecli>jc 
gevolgen  ie  vooi  koiiien  ,  heeft  het  Gouvernement ,  sinds  twintig  jaren  , 
onder  het  bestuur  van  eenen  Opziener  ,  weder  de  zoo  heilzame  duinbeplan- 
tingen  met  helmriet  ingevoerd  ^  en  het  is  bijna  onbegrijpelijk ,  bae 
jLaMUMü  dut  lijn  behoud,  in  dit  oj^igt ,  'mA  aan  tniHiüeiwn  lebilay 
mar  aan  deze  plant  en  ana  eenige  nossen  stroo  en  dunne  lakjes , 
vaarin  het  helmriet  vast  gezet  w  ortlt ,  te  danken  beeft ^d^Kulepene  yatk" 
ten  daardoor  thans  van  nevestigdc  duinen  voorzien  zijn.    l)oor  de  aan- 
planting van  dit  helmriet,  welks  lange  ,  lanije  en  vezeJaehlige  wortelen 
zich  al  krnipcnde  "ver  en  soms  wel  zos  v.  om  zicli  lieen  in  hel  dorre  zand 
uitbreiden,   morden  de  duinen  middellijk  voor  verstuiving  hcwaatd ) 
iemijl  degTMMl  bwendien,  door  tmolting  en  natuurlij  aemetling, 
Tan  tijd  tot  t^  eemgains  rniditlMarder  wordende ,  aanleidiog  ontvangt , 
•dat  ook  andere  planten   daarin  «idueaien  en  tot  de  vastheid  van 
de  anderslosse  zandheuvelen  bijdragen ,  ten  einde  den  sterksten  stormen 
w(Mler6tand  te  bieden.  Er  is  echter  eene  plaats  ,  ongeveer  in  het  midden 
des  eilands ,   even  bewesten   Nes ,   waar  zeer  lage  of  liever  geheel 
0eene  duinen  zijn ,  door  welke  opening  de  Noordzee  alleen  bij  hooge 
-irlaoden  gelegenheid  heeft ,  langs  eene  laagte,  b<dte  <if  slenk aicfa  eenen 
daorto^  dwars  door  of  over  bet  cfl.  te  bonen  en  bet  in  twee  deden 
leefgelden.    Hoe  nadoelig  zoodan^  doortogt  ook  rijn  nooge  ,  moetechter 
de  vreet ,  dal  bet  dl.  bierdoor  van  elluuider  getdbenrd  konde  worden , 
Koo  als  men  vroeger  vooronderstelde  ,  ongegrond  zijn:  want,  hoewel  de 
pogingen  ,  om  di*  jrevaar  gtïheel  af  te  wenden,  door  deze  slonk  te  dempen  , 
even  als  die  om  dea  stroom  af  te  leiden,  mislukt  zijn  .  neemt  deteia- 
stroomiug  des  waters  toehAan  tijd  tol  tijd  meer  ai  dan  toe. 


Digitized  by  C 


13» 


iMoegtle  tijden  ook  mogen  ombuUen  ;  —  met  hoe  weinig  xekerhei4 

men  ook  kunne  stellen,  dat  iiet  als  een  allodiaal  goed  door 4e  Frnnschf 
Koningen  beaeten  werd  :  —  dit  meent  men  met  grond  te  mogen  vast- 
stellen :  dat  Koning  Radboud  hier,  aan  di-n  mond  van  de  Middelzee^ 
der  Godinoe  Fosta  eenen  tempel  Jbad  gesticht ,  waarnaar  het  eil.  den 
nnm 'nm gowju»  jaade  befconen  hebben.  Nadattee  Xnaing,  deer 
Kéêm.  dim  Grootem  ^mérvna  vas ,  kwam  Amige  «sa  Tmmju  »  de 
beminnelijke  dochter  ¥«b  dea  Fneaebon  Mima§  Gokdibald  ,  die  jftiüd 
huwelijk  trad  met  Taeke  ta?i  CABViüeiiA  ,  den  eersten  Vrij-  en  Erfheer  van 
Ameia^cd,  welke,  zoo  men  wil,  in  het  jaar  806,  den  tempel  van  Fosta  in  eeue 
christenkerk  veranderde.  Dexe  kerk  {^roeide  later  tot  een  Benediktijner- 
Jdouster  aau  ,  iietweik  in  de  12de  eouw  naar  f  er  werd  in  Ferwerderadeei 

#vergebragt  zyiide ,  hit  aanidilii  wtm  bet  btfkende  klbeitor  Seewcvd 
fegemm  beeft.  Ntidka  iQd  k  de  feheele  'erfbeerfykbnd  l^mtutm^ 
•■  Tcedeeao  bellmis  van  vau  GAwnafiHA  gehlevon  tot  aan  het  jaar  140$, 

wanneer  de  toenmalige  Grietman  van  Ferwerderadeel  het  anders  he^ 
greep  en  het  eilana  wilde  hesrliouwd  hebben  als  onder  lyn  bestier 
staande  ,  in  welk  beweren  iüj  eelitcr  door  de  Staten  van  Friesland  in 
het  ongelijk  gesteld  werd  ,  hetgeen  jermoedelijk  niet  xoude  gebeurd 
sijn ,  indien  Ameland  toen  nog  zoo  nannw  net  Friesland  m»  vereenigd 
fewtmt  «b  in  .de  nenonde  en  tiende  eenv.  Pknn  Tin  QiMmmt  imgtt 
juA  in  1494  naar  Iwieiier  ¥iinnnÉHi «  idie  xidi  toen  bïnnen  AniMv» 
pen  befond ,  en  (i^erkrecg  van  hem  eenc  ruime  bevestiging  dier  voor* 
regten ,  welke  door  de  Staten  van  Friesland  .  te  Hartwerd ,  aan  de 
heerlijkheid  van  Ameland  w  aren  tot^gekend.  In  het  jaar  1310  verhoorde 
men  eenige  «ude  lieden  ,  die  eenparig  getuigden  ,  dat  zij  en  hunne 
oudevea  nook  van  eenen  Heer  van  Ameland  hadden  hooren  spreken , 
danidt-denbniie  van  fiif  (UnnDNnA,  en  dat  bet  land,  Toorieoveel  n|^ 
«wten ,  aan  niemand  anders  onderwomen  was  j  waarmede  ook 
weibeineo  OTeceenboniit  bet  getuigenis  der  Meerea  GcdqpirtlKide  Staten 
van  Friesland  ,  aan  de  admimliteit  te  Ënkhuizen  gojyeven  in  1588. 
Toen  Olivub  Croxwu.  ,  Protector  van  Engeland,  in  Kyrl  onzen  Staat 
den  oorlog  verklaard  had  ,  zonden  de  Amelanders ,  bekommerd  voor 
de  stremming  van  hunne  visseherij  en  scheepvaart  door  de  £ngelsche 
kapen,  in  Fefarnarij  1694,  twee  peinonen  nit  bnn  nndden,  .onder 
den  titel  van  l%eianten  Yan  bet  eilaod  Ameland ,  dervnarta ,  om 
hem  te  onertnifsn ,  dnt  bnn  eiL  volkomen  onafhankelijk  van  Fries- 
land was  ,  en  diensvolgens  als  f;eheel  on/.ijdifr  moest  aanjyemerkt 
worden  j  hetwelk  hun  door  den  Protector  dadelijk  werd  toe^rezejjd , 
die  zelfs  niet  naliet,  deze  lieden,  naar  de  wijze  der  At'gezanlcn  van 
Koningen  en  Vorsten  ,  op  's  lauds  kosten  te  onthalen ,  en  aan  zijne 
eigene  tafel  te  noodigen;  hoewél  de  bonding  en  oenvondifo  manier 
van  apreken  deur  lieden ,  geen  gelijkheid  boMMnde  met  den  bonC» 
ecben  Inent, aan GaonwiL  en  ondemcheidene  En^clsche  Groeten,  gcdn- 
••nndé  eenige  da|[en ,  veel  stof  tot  schertsen  gaf.  In  den  oorlog  van 
1672  viel  hun  weder  het  geluk  te  beurt  ,  van  als  neutraal  beschouwd  te 
worden  ,  maar  ditmaal  op  verzoek  de^»  Keizers  ,  die  Abblaho  te  dezer 
gelegenheid,  hoewei  rte  onregte,  ab  een  leeo  van  het  keizerrijk 
beschreef. 

Ontffent  Jiet  jaar  f655  ontatond  er  oen  bevig  geaefail  oiwr  bet 
leeniegt  vnn  dit  eil. ,  hetwelk  toen  bbstuurd  werd ,  door  Heer  Pisian 
vAü  CAHXi!«i:a4 ,  viens  zuster,  Catharina  ,  in  het  huwelijk  trad  met  ëkns? 
Zunn,  nit  Fommeren,  Kapitein  Majoor^  der  kilanteno  van  den  Staat» 


Digitized  by  Google 


136 


AM£. 


ém  dUarloor  in  de  gelegfenheid  kwam ,  om  allt  ompnuikflijka  (tapitf  ^ 
'ren,  rakende  de  heerlijkhèid  yaik  Amiuia,  te  zien   en  af, te  fcbr^ 

Ireo.  Later  met  zijnen  sclioonvader ,  over  familiezaken ,  in  ijescliil 
geraakt ,  werd  hij  hierdoor  aan^yespoord  .  om  te  b*'|>roeven  .  of  hij  de*  heer- 
lijkheid Ameland  iiiet  voor  zich  zoude  kunnen  Terkrijgen.  Hij  be- 
dankte hierom  voor  zijnen  mililairen  post ,  cn  rei2>de  naar  Weeoen  , 
'ftbraar  lm  sïeh  bij  de  Nederiandiclie  midenten  Fopvb  tav  Aisha, 
Okieia,  TAW  VAvnm  en  Sinoii  tax  Bbaiwoiit  ▼enro^gde,  kun 
iTDorboudende ,  dat  Ahelahi»  eeoe  -vrije  keeilijkkeid  en  leenroerig  aan 
den  Keizer  was ,  die  het  dus  naar  zijn  welfjevallen  konde  belee- 
nen.  Deze  drie  Hecren  vonden  zijn  voorstel  niet  ongegrond ,  en  wis- 
ten hot  7.no  ver  bij  des  Keizers  Staatsdienaren  te  brengen  ,  dat  vax 
CAmairiGHA  na<^  W  eenen  opontboden  werd ,  om  zich  te  verantwoorden  ; 
cn  toen  deie  mlka  weigerde  ^  ids  niet  aan  den  Xeiier  onderworpen 
sijnde  ^  iferiirejftn  Zon,  YAM  Atska.  taii  WATiaBi  en  tan  BsADnoRT 
een  keileriijk  diploma  .  waarbij  Ameland  hun  werd  opgedragen.  Pimi  TAV 
CASMitfGHA  ^  middelennijl  ovcriêden  zijnde ,  Het  de  hcerl.  na  aan  zijnen 
broeder  Wijtse  ,  die  jtich  over  deze  zank  bij  do  hoo|;e  R«*jTC'rin{j  dezer 
landen  TCrvoegdc  ,  en  aldaar  alle  mojrelijke  bescherming  vond ,  hetgeen 
ten  gevolge  had,  dat  de  drie  HoUandscIic  lleeren  te  VVecncn,  bespeu- 
Tende  dat  de  laak ,  aoo  zij  verder  gingen ,  Toer  ken  van  zeer  kwade 
fevolgen  konde  worden,  voor  de  beleening  bedankten,  die  toen  aan 
ZcHH  alleen  werd  opgedragen,  hoewel  zonder  eenige  vrucht  :  want, 
ofschoon  er  eene  loort  van  Afgezant  des  KeizefS  naar  Ameland  ver- 
trok ,  om  den  nieuwen  Heer  aldaar  Ie  huldigen ,  was  er  bijna  nie- 
mand ,  die  Wijtse  van  Cammingha  verlaten  wilde.  Dus  Mcrd  dan  ook 
eindelijk  Zcbm  genoodzaakt ,  vooreerst  van  zijne  eischen  af  te  zien  ,  te 
BMer,  dewijl  de  Staten  Generaal  den  handel,  in  dezen  gehouden,  bij 
manifest  van  16  Maart  1697 ,  onwettig  keurden.  Men  boorde  toen 
vooreerst  weinig  meer  van  deze  zaak ;  maar  in  het  jaar  lGb4  wist  Zvum 
dow  een  boekje,  genoemd  Genuinus  ^melandiae  Sfotus ,  by  Keiscr 
Febdikand  111  eene  ordonnantie  te  verkrijfjen  .  bij  velke  Jille  inwo- 
ners van  Ameland  gobuden  v  crdon,  aan  Zliim  ,  als  luiniicn  Melli[>en 
Heer,  trouw  te  zweren;  terwijl  de  Keizer  tevens  aan  \\  illem  Fbedehik 
VAji  Na$8ao,  Stadhouder  van  Friesland ,  verzocht ,  om  hem  ,  totverkrygiug 
vm  bet  eiland,  bystand^te  bieden ;  maar  ook  dit  werkte  niets  uit,  en 
later ,  toen  de  Overste  Kauk  vam  Dm  en*  de  Notaris  Johan  Scbol  op 
AnBLASO  verschenen,  om  de  ingezetenen,  en  var  CAKMiNunA  in  het  bijzonder, 
eene  afvrajjinfy  te  doen ,  of  zij  genegen  waren  de  bevelen  des  Keizers 
al  of  niet  te  gehoorzamen  ,  vervoegde  zich  de  toenmalige  bezit- 
ter wederom  tot  de  Staten  van  Friesland  ,  met  dien  gevolge,  dat 
deze  daarop  eenen  nadrukkelijken  brief  naar  Wccnen  schreven.  Zvum , 
al  z^ne  pogingen  verydeld  ziende ,  liet*  evenwel  z|)n  voornemen 
biet  varen,  maar  kwam  by  naeht,  met  een  Xeberlyk  diploma  en 
tergeidd  van  eenige  soldaten  ,  op  bet*  eiland  aan  ,  om  het  te  vermeeste- 
ren en  vAif  Cambikgua  gevangen  te  nemen.  Dan  ook  deze  aanslag  werd 
door  eenig  volk  ,  tijdifr  uit  Friesland  overgekomen,  verhmdcrd  ;  terwijl, 
tot  meerdeiT  geriibl stelling  voor  het  toekomende,  een  Friesch  oorlog- 
schip in  het  noordwestelijke  zeegat  van  Axeland  gelegd  Merd.  Zuusi  , 
inmiddels  te  Weenen  gecne  meerdere  hulp  kunnende  bekomen ,  en , 
door  sQne  gedane  pogingen  ,  geweldig  verarmd  zynde ,  bewoog  een 
voornaam  kassier  van  Amsterdam ,  Mabtmds  Doesem  genoemd ,  hem 
met  eene  aanzienlijke  som  gelds  bij  te  staan  ;  waarvan  deze  naderhand 
nooit  eenen  penning  heeft  iertig  gezien  ,  dew^l  Ziiaa  eindelyk ,  zonder 


Digitized  by  Google 


AMB.  m 

Mmm  inoi  iQu  leengoed  gev  orden  te  1^0 ,  Ttrdwtnea  it.  De  er(^ 
gehamen  van  Doeueih  wilden  intiisscben  gaarne  hun  geld  icru^  hebben , 
waarom  zij,  nint  \prlol'  van  Ileeren  B!ir[jonH*pst«'ren  van  Amster- 
dam, iii  107'),  hiM)  rt'j^l  op  A.MiLASü,  \\r^cjiü  dt!  aan  Zin^ 
scliolene  penningen  ,  voor  ccne  be|)aalde  som ,  aan  den  (jraal'  vaa 
KoKiMift  overdroegen.  Deze  Graai,  insgelijks  door  Kdier  Leokhld 
met  een  «diploma  vooniien  zijnde  4  wierf  te  dien  einde  ruim  1«I0  soldaten 
te  Brcmen  aan ,  die  hij  in  f^f  vaartuigen  inscheepte,  terwijl  eenige 
lieden,  onder  verzonnen  namen,  don  tocsland  van  «hct  eiland  zouden 
bespieden  5  locn  de/e  ccblcr  bet  eiland  omlrokkcn  ,  en  de  schepen 
door  le{>eij .vind  opjjelionden  werden,  ontdekte  men  iels  van  de  zaak, 
v^aardoor  de  bespieders  te  Lcenwarden  in  hcclilenis  geraakten  ,  en  de 
soldaten  zoo  wel  ontvangen  wei>deu  ,  dat  hun  en  deu  Ueer  Kö^fissK 
de  onderneming  seer  fcwalyh  bekwam  ,  en  deze  geheel  in  rook  Terdween. 

De  laatste  Heer  uit  het  geslacht  tav  Cuuixoia,  die  dit  eil.  beiat ,  wat 
,Fra:is  Duco,  de  ecnigc  zoem  van  Watsk;  wts  Caixiugba  en  Rixt  Dotiia, 
welke  laatste  ,  nadat  haar  zoon  ,  op  den  10  November  1680,  overleden 
was,  tot  haren  dood  in  hel  bezit  dezer  heerl.  gebleven  is.  \  an 
hare  erfgcnanicn  is  deze  bcerl. ,  met  het  rej^t  \an  volstrekt  vrij  erfelijk 
eigendom,  bij  verkoop  ,  overgenomen  dour  AatLiA,  \  urstin  van  A.vualt- 
.DnsAD,  weduwe  van  Prins  HnviiK  Cahhie  ,  Stadhouder  van  Friesland  ,  en 
wel  ten  behoeve  van  haicn  eenigen  loon ,  Prins  Ian  Wuun  Faiso,  Er&tad- 
.houder  van  Friesland ,  voor  de  som  van  170,000  gld. ,  benevens  10,000 
wegens  onkosten  van  verkoop.  Sedert  werd  het  van  wege  den  Ërfheer  door 
eenen  Baljuw  en  ecnen  Sub-Baljuw  ,  door  Volmagteu  en  Bnrgemeesters  , 
bestuurd  ,  die  zelfs  .  onder  approbatie  van  den  Erfheer,  dc  civile  en 
criminele  justitie  uituetenden  ,  volgens  de  Statuten  y  Ordonnantiën  en 
Costumen  van  Ameland ,  in  1622  door  Watse  vau  Casmi'hgha  vastgesteld. 
Thans  hdiooren  de  duinen  en  de  emdekooi  lot  de  11  ij ks  domeinen ,  ea 
wordt  het  eiland,  als  een  onmiddellijk  deel  van  Friesland,  door  een 
Grietenij-bestuur  beheerd. 

In  17:23  zocht  zekere  Bisschop  der  Jansenisten  hier  eene  kweekschool 
op  te  rigten  ,  maar  dit  bekwam  hem  zeer  slecht,  daar  de  B,  K.  dit 
zoo  euvel  opnamen  ,  dat  zij  zelfs  door  de  {jlazen  der  kerk  scho- 
ten ,  om  dien  keiler  het  leven  te  benemen.  Vrmses  Maaia  Loi>isa  , 
weduwe  van  Jm  Wilub  Fbiso  ,  lond  wel  een  detachement  soldaten 
ter  sijner  bescherming  derwaarts  •  doch  de  Bisschop ,  tiende  dat  hij 
er  toch  niets  kon  vorderen ,  vond  best  het  eiland  te  verlaten. 

De  hevige  stormen  en  watervloeden  ,  die  van  tijd  tot  tijd  ons  Vader- 
land teisterden  ,  hebben  ,  zoo  als  wel  te  denken  is,  Aseland  nietonaan- 
gerand  gelalen.  Zoo  waren,  onder  anderen,  de  geweldige  storm  en  wa- 
tervloed van  l>  ^iovember  1673  voor  dit  eiland  zeer  noodlottig ,  dewijl 
de  meeste  dijken  verwoest  werden  en  vele  landerijen  afspoelden.  Onder 
anderen  wenlen  die  van  Hollum  hierdoor  in  de  noodsakelijkheid  ge- 
hiagt ,  om  hunne  dorpsweidc  aanmerkelijk  te  verkleinen.  Bij  den  vloed 
▼anl68S  leed  Ahilahii  insgelijks  niet  weinig  :  want  het  water  rees  toen 
zon  hoorr ,  dat  er  een  schip  ,  door  de  slenk  ,  uit  de  Noordzee  in  de 
\\  adden  werd  gedreven.  De  geweldijy»'  storm  en  ^\alervloed  van  kers- 
nacht 1717  was  voor  dit  eiland  niet  minder  verwoestend,  dan  mkh'  vele 
andere  plaatsen.  Alle  dijken  werden  daardoor  weggespoeld.  Let 
water  klom  eenige  voeten  hoog  ia  de  meeste  hoixen ,  voomameliik  te 
Nm,  alwaar  men  den  ondei|;ang  van  het  geheele  eiland  verwaditU). 
lotusschen  kwamen  er  gcene  menschen  bij  om  ,  en  dc  dijken  weiden 
eerlang  weder  hersteld,  doch  spoelden  andermaal  ten  giooten  deele 


138  '  AMtS. 

ireg  in  den  boogen  vloed  T«n  1719.  Op  deo  i6  OctoBer  IfStS  gin» 
l^a  de  vissehcrs  volgens  ^wooDte  *s  morgens  met  hunne  booten  i» 
zee  l  doch  "werden  door  eenen  boo  hcvigcn  storm  beloopen  ,  dat  dc- 
meeste  schuiten  in  dc  branding  van  liet  strand  Merdeo  omgeslagen  e» 
daarbij  51  pei*som^ii  van  Ballum  het  leven  inschoten,  meest  ailea  on-^ 
gelukkige  weduwen  en  weeten  nalatende. 

De  meerte  der  AmcAanders ,  die  hua  bestan  m  de  veeleek  liadea  ^ 
«Mdemnden  in  de  maand  October  1824  een  Ttrwdirikkel|H^  onheil ,  daar 
«en  getal  tui  hendefëTeMi%  stuks  hoornvee ,  door  eenen  hevigen  wind 
«n  feilen  rcfjen  lot  in  zee  voort  fjed  re  ven ,  met  den  plotseling  stijgenden 
wloed  allen  eerden  verz\Hül{icn  cn  geen  kondc  worden  gered.  Bij  dea 
storm  en  h<Kinren  vloed  van  Februarij  ,  toen  al  het  land  overstroomd 

werd ,  de  dorpen  llollum,  Ballum  en  Nes  onderliepen  ,  het  water 
twaalf  palmen  boog  in  lommige  hniaen  ttond ,  veiloren  m  geene  me»* 
-odiei»  net  leven ,  maar  er  verdronk  een  honderdul  schapen  en  bet 
toonefi  van  venreesting  was,  na  het  afloopen  van  het  water , treurige 
beklagenswaardig*.  De  dijken  ,  die  dc  landen  van  HoUnm  ,  Ballum  , 
Nes  en  Buren  moesten  l>e.schermen  tegen  de  zee,  waren  niet  alleen 
Mejjjpslageii ,  maar  wel  twintig  gaten,  sommigen  van  zes  el  diepte 
waren  daarin  gescheurd.  Dc  duinen  aas  de  noorclzijde  ,  die  anders  glooi- 
lende  oploopen  ,  stonde»  nn  sleil,  als  een  muor,  langs  bet  strand,,  eo 
net  gevaar  van  doorsn^ding  en  verdere  verwoesting  wns  bij  het  ge* 
ringste  toeval  niet  af  te  wenden.  De  booi-  en-bowtlnnden  irafenaMt 
duin-  en  zeeEand  overdekt  —  al  wat  nog  vrucbtbaar  was ,  door  ever- 
«tuiving  bedorven  ;  onderscheidene  huizen  waren  vernield  of  zwaar  bescha- 
digd ,  putten  en  bakken  bedorven  en  al  bet  zuivere  water  ondrinkbaar 
gemaakt. 

De  bewoners  van  dtt  eiland  hebben  over  het  geheel  een  gecond  ^ 
•irriendêiyk  en  rond  voorluNnen  ,  en  gelijken  ,  daar  nnnne  taal  ook  r^A 
wanbet  stadfriesch  heeft ,  met  vele  HoUandsi^  woorden  vermengd ,  ca 

met  eenen  HoUandschen  tongval  uitgesproken,  meer  op  stedelingen  dn 

op  landlieden.  De  meeste  mannen  hebben  een  sterk  ligchaamsgestel  , 
en  zijn  eenvoudig  gekleed;  ter^^ljl  de  vroef^ere  wijde  broeken  en  Druine 
rokken,  meer  algemeen  ,  behalve  bij  dezeevarenden,  door  de  gewone 
Friesche  kleeding  is  vervangen.  De  Amelander  vrouwen  en  meisjes 
mogen  metregt  idH»on  genoemd  «orden :  sommigen  adfs  adrtenlMMur 
de  'sehoonstc  van  gdieel  ons  land  te  zijn  ;  even  innemend  van  «gelaat  y 
als  saekt  van  aard  en  inborst ,  sijn  sij  daarenboven  in  het  gezéllig 
verkeer  beschaafd  en  ongedwongen ,  daar  de  meesten  met  baar 
zestiende  jaar  in  Holland  gaan  dienen  ,  en  na  verloop  van  eenige  jaren 
weder  huiswaarts  keeren..  Hare  nette  en  zindelijke  kleeding  ,  bij  eene 
ranke  gestalte  en  gezonde  blos,  draagt  niet  weinig  bij,  om  het  be- 
vallig geheel  te  voltooijcn.  Deze  kleeding  en  vooral  het  hooldveriierscl 
(een  oorijser  met  naald  en  krulletjes  langs*  bet  vooihoMd)  is  bijna 

Ceel  aan  de  NoordhoUandscbe  gelijk  ,  soioon  de  zwarte  kapers  of 
roenen,  welke  daar  nog  gedragen  worden,  hier  haren  opschik  niet 
meer  ontsieren.  Over  het  geheel  is  de  gezcllijje  verkecrinfy  bier  onder- 
houdend cn  aangenaam  ,  terwijl  dc  zeden  er  allezins  pnjzensw  aardig 
zijn  ,  daar  er  onder  de  jonfj-e  lieden  zeer  zelden  onzedelijkheid  of  onge- 
regeldheid plaats  heelt.  Dc  slaat  der  gezondheid  is  er  bovendien 
hoogst  gunstig,  en  er  bestaan  vele  voorlieelden  van  hoogen  ondeidom. 
Het  wanen  vnn  Ameland  bestaat  uit  twee  vakken ,  waarin  op  een 
geel  veld  drie  schuinsche  balken  en  op  eenblaanw  veld  eene  kwartier  maan. 
Iletgeen  de  Terscbellingers  seggen  ,  ontleend  te  siin  van  drie  balken ,  dia 


uigiü^ed  by  Google 


m 


4c  AmdmAm  hxm  bij  kwartio;  nuum  «wdeft  BtAvtÊÊmi  biUbtir,  tol 

het  bouMou  van  ecne  galg. 

AMFiFiANDK ,  Toonn.  graafseh. ,  dat  door  Koning  He.ndrik  III  in  het 
jaar  1046  aan  de  kerk  \an  Ltrecht  {jescïionkea  werd.  Het  moet  ge»' 
legen  Lebben  ter  >\cderitij(Je  van  deii  IJssel.  D<>  grenzen  vi orden 
opgegeven  ,  ais  loopcucle  van  Rutliuk  ,  cenc  plaats  niet  ver  van  het  huis 
te  Dort,  inde  buurseiiap  Zuidluu  ,  iaiiyfi»  Ter  liunncpe  ,  het  vooria.  sUa 
W^gestapcl,  AW'sepe,  eo  Stoiiteaburg  ,  naar  SStaveren;  vaorti  door  de 
Loeoeosche  veencn  laofp  Eerlicek ,  Suytempe  «n  fischode  veder  naar 
Huttiok  ,  .  soodat  het  een  gedeelte   n  an  het  kwartier  Sallaud ,  een 

fedeelte  van  de  Velttwc ,  en  .«en  Uein  gedeekt  van  hei  gnwliciii^ 
fUtphen  besloeg. 

AMELA^JDER  GAT,  aeecngte  ten  N.  W.  van  FriesUmrl ,  aan  de 
Noordzee,  tiusclien  Terschelliog  en  Ameland.  Zij  neemt  hare  rigting 
he(x)i»ten  Terschelling  en.  strekt  zich  naar  Ameland  en  de  Wadden 
vit.  flet  word^  op  neb  selve  gebonden  voor  bet  rnimate  tn  bestiir 
aeegi^  aan  de  Noordsee,  doch  was  vroeger  van  weineg  gebruik,  om- 
dat bet  binnenwaarts  tegen  de  banken  stoot  ^  en  geene  sehepen ,  die 
boven  de  acht  voet  diep  gaan,  konde  doorlaten.  Ondertusschen  kwamen 
er  wel  eens  groote  schepen  ,  die  wegens  kwaad  weder  freen  zee  kondeD 
bouwen  ,  vuor  eeni^ren  tijd  ,  ten  anker.  Thans  echter  wordt  h«t  ook 
door  groote  schepen  bevaren. 

Se  betonnine  en  bebakaning  in  bet  Amaaaii  a«e,  de  Jêjtiiugf 
de  Xrommehalg,  de  ^61,  de  Fritêthê  fFadden  tot 
.aan  bet  ^r^mimgerdiep  en  bet  JCo  ristpertfer  PMd,  vvelke  door  de 
jemeene  armenkamer  te  Ilarlingcn  werd  gevoead ,  en  voorde  bekostiging 
van  welke  kustverlichting,  betonning  enz.  eenige  rej^ten  op  de  door- 
varende schepen  werden  gevorderd,  is,  met  allen  aankleve  van  dien,  cui 
daaruit  voortvloeijende  balen  en  schaden ,  tegen  behoorlijke  ,  en  ,  bij 
X  overeenkomst  met  de  belanghebbenden ,  vastgestelde  schadeloossteUiojg 
aan  de  tleden  Harlingen  ,  Stavoren  en  da  genoemde  armankanar,  <nei 
den  1  Juiy  183tf ,  ovei^gaan  op  bet  departement  van  Bfavine ;  %irwi|l 
de  voormelde  regten  en  tollen ,  met  den  1  Mei  1836 ,  v}n  vervangen 
door  de,  hij  Z.  M.  besluit  van  28  Maart  1836  ,  bepaalde  baffing  van 
bniten-  en  binnen-vnurgdd,  ion-  en  bakengeld. 
AMELANDS-HUIS ,  aanuenlyk  adellijk  gebouw  binDen  X<eeuWMadea. 

Zi»  CAMHINOiA-HCJS. 

AMELESTEIN ,  katteel  ia  Zmd-BMmd.  Zie  jUunaanii. 
AJIELENIlEBfi,  aok  wel  de  Xunn  WjaAiiiMi  gebeeten,  voorm. 

huis  van  de  Uceren  vah  Brbda  ,  thans  eene  boeranvoning  ^  die  aan 
bet  doatetn  behoort ,  in  de  Baronie  van  Breda  j  prov.  No^trd-Bra- 
hand,  arr. ,  kant.  en  ^  u.  N.  van  Breda ,  distr.  en  SI  n.  tan  O» 
van  Prinsenhage,  gem.  en  ^  u.  W.  van  Terheide, 

Men  wil ,  dat  dit  huis  door  Ajielserga  ,  eene  dochter  van  Piptn  vak 
Laiipex  ,  aoude  gesticht  en  alzoo  van  xeer  ouden  oorsprong  geweeat 
ayn. 

AMELUPOLDER,  pold.^   prov.  Noêtd^BwAmd.    Zie  Ehm^ 

MM.DER. 

AMELIAPOLDEB.  ,  pold.  in  het  Land  van  Kndmnd ,  prov.  Zee^ 
landf  dist  r.  Sluis  arr.  Middelburg  y  kant.  IJzendijk  ,  gem.  Biervüet^ 
Deze  polder  ,  op  oeUooi  van  1658  ,  Icn  jare  1639  bedijkt  ,  is  ,  volgen» 
de  kadastrale  opmeting  ,  572  bund.  ,  60  v.  r.  13  v.  e.  groot  en  schat' 
baar  vaor  eene  grootte  van  317  bnnd. ,  63  v.  r.  93  v.  a.  'Bij  bei 
«ondarmitar  isettan  van  een  gedeelte  van  het  Land  van  QMbuind  f  i» 


biyiiized  by  Google 


140 


1851  ,  ten^rcAoIgre  van  den  Belfjischen  opstand,  heeft  deze  polcbririef» 
geleden ,  als  huilen  de  linie  van  defensie  ligjjendc. 

AMELISW  VAllD  of  Amelisweerd  ,  anders  ook  llEER-AaELTswEEnn 
]Ik£h  Melisweerd  genuemd ,  amb.  hecri.  ook  ridderliofkt.  0(ii>  Ahelis- 
'vrtm  in  bet  Overbwartier ,  £ïP^'  ^^^f  ea  9  o.  Z.  van  ji~ 
mertfoort ,  kaol.  en  4  N.  w .  van  f^ijk  hij  Buunieiê ,  gem.  en  l  u. 
.  min  JUjnavwen,  De  heerl.  is  ongeveer  lOK  bund.  groot,  ligt  aan 
renen  bogt  Tan  den  Krommen  Ryn,  was  vroeger  leenroerig  aan- 
het  liuis  TAN  ZviLETtBCRG,  cii  hccft ,  naaf  men  ■wil,  haren  naam  ont- 
leend \an  zekeren  Ameiis  vaj*  Weerde  ,  of  Amelius  de  Iasvla  ,  die 
eeu  der  oudsle  bezitters ,  of  misschien  wel  de  stichter  van  het  huis 
moet  geweest  zijn. 

'   In  1672  werd  hek  door  de-  Franschen  verwoest.   Van  toen  af  be- 
stonden er  alleen  eene  koepel  aan  den  R^n ,  de  fondamenten  van  bet 
oude  slot  en  een  huis  van  weini^r  aanzien  ,  tot  dat  Jonker  Geruabd  Go- 
9AAKD  Taats  tan  Ajsbkoiigeiv  .  Maarsehalk  van   hel  Ncderkwartier  van 
Llrccht,  in  1707  hier  ecne  brng  over  den    Rijn  liet  lejjjjen  ,   en  er 
een  aanzienlijk  huis   optrok  ,    nadat  hij  reeds  te  voren  fraaije  tuinen 
had  doen  aanleggen.    'J  oen  zij  in  lïiÓT  cn  1558,  voor  eene  ridder- 
hofttad  «"kend  werd  f  bdioordiBr  sy  aan  Jtst  VAir  Rbhissi  vas  Wvlp* 
Een  barer  vroegere  Desitter»wa8  Jonker  Jtmtn  vin  HircaTBüaaoBK,  die, 
ab  Kapitein  van  een  Sticbtsch  regiment,  in  het  vermaarde  beleg  van 
Oostende  ,  ffckwetst  werd  ,  en  aldaar ,  in  1601  ,  aan  xyne  wonde  wer- 
lecd.    In  het  jaar  1808  is  zij  van  den  tocnmalin^en  bezitter  Gerard 
Ar.^ou»  Baron  Taets  van  Amero:«cen  ,   Heer  van  Schalkwijk  ,  in  eijjen- 
dom  overgegaan   aan  JjObexvuk.  Napoleon  ,   toen  Koning  van  Holland, 
die  er  eenigen  tijd  zijn  verblijf  hield ,  en  doorwien  deae  goederen  met 
de  ridderhofstad  JfteuW'Ameliswaard  in  1810  verkocht  zijii 
■an  den  Konunandenr  J;  P.  tan  AYicaavooBT  CnonBELI^.    In  het  vol- 
gende jaar  werden      weder  verkocht  aan  den  Heer  Mr.  Paulüs  Wit^ 
LEM  Boscn  TAN  Drakestbin  ,   na  wiens  overlijden  zij  bij  boedelseheiding 
in  1835   zijn    ovcrj^enrnan   aan   zijnen    zoon   Jonkheer  Mr.  Hendrik 
Willem  Bosch  var  Duakestein,  Lid  van  de  Ridderschap  der  provincie 
Utrecht. 

Het  wapen  van  deie  heerl.  is  een  schild  vangend,  beladen  met  drie 
swarté  banen .  ihet  roode  kammen  en  baarden ,  geplaatst  twee  en  een  , 

vergezeld  van  boven  van  de  letters  A  en  H.  Het  wapen  der  Ridder- 
hofschap  is  hetzelfde,  nitjjezonderd  de  btters  A  en  H. 

AMELlSWAAllD,  veelal  Nieuw  Ameliswekrd  .  ridderhofst.  in  het 
Overku  arlt'cr  y  prov.  Utrecht ,  arr.  en  5^  n.  Z.  W  .  van  Amerafoort ^ 
kant.  en  4^  u.  N.  W.  van  ÏFijk  hij  JJuurstcde  j  ^  u.  W.  van 
mauwen ,  aan  den  Krommen  Rijn ,  over  welken  hier  een  brug  ligt. 
Het  was  vromer  leenroerig  aan  de  proostdij  van  Ood-Mnnsier  te  Utrecht, 
ed  is  thans  een  sierlijk  gebouw ,  met  vier  gedekte  schoorsteenenr.  Hel 
ataat  evenwel  niet  op  de  plaats  van  het  oude  hnis  ,  dat  meer  voor- 
waarts, tusseben  bet  tegenwoordige  huis  cn  den  Krommen  Rijn,  ge- 
staan beeft ,  en  waar\'an  de  grondslagen ,  vierkant  in  zijne  grachten 
liggende,  nog  aanwezig  zijn.  Het  heeft  ecnen  fraaijcn  tuin,  aange- 
naam plantsoen  en  fraaije  wandelingen  ,  voornamelijk  in  een  boschje, 
aan  de  oven\jde  van  den  Rijn  ,  dat  sich ,  van  die  rivier  tot  aan 
den  ryweg,  haar  Wyk  by  Duurstede  uitstrekt.  Zy  werd  eertyds 
GaoBNEWooiiB  gehe^lcn ,  omdat  zij  bij  het  geslacht  van  dien  naam 
bfzefrri  is  oeweest.  ^Irn  denkt  echter,  tlat  de  oudste  en  non^ronke-' 
iyke  naam  Abmi^wlerd  geweest  zy ,  omdat  Ameus  van  Wbbbdb  ,  van 


Digitized  by  Google 


141 


lid  jaar  1233  tot  1^79  «  als  bezitter  vun  dit  huis  voorkomt^  iiadcr- 
haudf  eerstin  1350,  is  hetaan  Let  geslacht  van  Gboenewovde  gckoniea.  Toen 
het  in  1538  door  de  Suten  der  provincie  t/treeht ,  voor  riddemuitiif 
erkend  werd  ,  was  Albbrt  tam  Leiuwbvbbba  er  bezitter  van.  In  m  elk 
geslacht  het  omtrent  loOO  van  Bennx  Pnu£Ys  is  gekomen.  In  1810 
verstrekte  het  huis  tot  verblijf  aan  de  hooge  ofiicieren  van  het  paleis 
van  LooEwiJK  Napoleon  (zie  het  vorige  nit.).  Te  gelijk  met  Oud" 
A  m  e  i  i  a  w  e  e  r  d  is  deze  ridderhoCslad  Ujehedeeld  aan  Jonkheer  Mr. 
ÜE^ünik.  W  ULEM  Busuu  VAX  D&AkLsiEi.N  ,  lid  \Ai\  dc  Uidderschup  der 
provincie  Utrechft. 

Het  wapen  van  Noow-Anui^WAAa»  ia  een  schild,  beladMi  nd.  adkt 
golvende  strepen ,  van  goud  en  rood. 

AMËLROY  ,  gem. ,  prov.  Gelderland.    Zie  AanEBZODSff. 

AMEN,  geh.  in  Rolde  j  dingspil ,  prov.  Drenthe ,  kant,  en  1^  u*. 
ten  Z.  O.  van  Assen^  gem.  en  1  u.  Z.  \V.  van  Rolde. 

AME]\0£BAN ,  d.  in  Oost-Indiè' ,  op  de  zuidelijke  kust  van  hei 
SMdaidte  tSL  Timor,  in  weiks  omtrek  veel  Sandelhout  valt. 

AMER,  riv. ,  die  by  Geertrnidenberg  ui^  de  vereeniging  van  de 
Oude  Maas  met  de  Donge  ontslaat ,  door  de  soogeaaanide  Werkecr 
damsche  killen,  eencn  aanmcrkelijken  toevoer  van  water  uit  dc  Mer- 
wede  ontvangt  ,  voorts  bezuiden  het  Bergsche  veld  westwaarts  stroomt 
voor  den  Moerdijk  en  NV  illemstad  den  naam  van  IIollaüdsdiep  ,  bij  llel- 
voetsluis  dien  van  Haringvliet  draagt,  en  bij  Goederede  door  eeoen. 
wijden  mond   zich  in  de  Noordzee  ontlast. 

AMEB.,  watertje  in  den  pold.  Ruiyenhil,  prov.-  Nottrd-Bmibamd , 
dat  zich  met  eenen  zuidelijken  loop  in  den  Dintel  ontlast. 

AM£B  (GROOTE) ,  watertje  in  den  pold.  Ruiyenhil,  prov.  Noord- 
Braband  j  ten  Z.  van  dc  Willemstad,  dat  eerst  noord\\est,  vervol- 
gens west  loopt ,  en  zich  besuidenden  pold.  Mallha,  iu  liet  JiollaudÊsk' 
diep  ontlast. 

AMER  (KLEINE),  watertje  in  den  pold.  Ruiyenhil,  prov.  Naord^ 
firabandj  dat  met  eenen  snidwestelijkeu  loop  door  eenen  sluis,  tegen 
ever  de  Rolleplaat ,  in  den  mond  van  den  DinUl  uitloopt. 

AMERONGEN ,  gem.  in  het  Orerkwartier ,  prov.  Utrecht  y  ut* 
Amersfoort,  kant.  Rhciien  (7  m.  k.  ,  4  s.  d.)  ,  palende  N.  aan 
Renswoude  en  Wondenberg ,  O.  aan*  Rhencn  en  Vcenendaal  ,  Z.  aan  den 
Rijn  en  Wijk  bij  Duurstede  en  \V.  aau  Leersum  en  teu  deele  aan 
Langbroek.  Zij  bevat  behalve  het  d.  Amerongcn,  een  gedeelte 
▼an  de  bnurt  Eist,  alsmede  de  bnursdiap  Gin  kei  en  de  ridder* 
bo&teden  Amerongen  met  Lievendaai,  Waijestein,  Berke- 
stein  en  Natewisch,  is  S^SS  bund.  groot,  en  telt  daarin,  ruim 
1600  inw. ,  die  mieest  bun  bestaan  in  tabaksteelt ,  kcornibouw  en  vee-, 
houderij  vinden. 

De  Herv.  gem.  ,  die  hier  1300  ziel.  telt  ,  en  lot  de  klass.  van 
Wijkbij  Duurstede,  ring  van  Rhenen ,  behoort,  was  vroeger  met 
die  van  Le  er  sum  vereeuigd ,  en  deze  combinatie  had  tot  eersten  Pre- 
ddunt  HrauGos  RAismDiiis,  die  omtrent  het  jay  1624  ovflrieed« 
In  bet  begin  der  vorige  eenw ,  werden  dexe  vereenigde  kerkim  echter 
van  elkander  gescheiden,  en,  in  171  werd  Gebuabdos  vak  Oosni» 
als  eerste  Predikant  bij  de  afgezonderde  gem.  van  Aheboncex  beroe- 
pen. Deze  [,^em.  lieeit  bier  ceue  grooie  en  ruime  kerk,  op  welks 
midden  voorheen  een  sierlijk  spitsje  sl  )nd .  dat  voor  cenige  ja- 
ren afgebroken  is.  De  toren ,  die  op  eene  hoogte  gebouwd  is , 
is  vierkant  ^en  boog,   naar  bóven  verdunnende,  met  ti^oe  Uêbt 


biyiiizea  by  Google 


m  '  AM£. 

tn   mei  eene  lage  spits  ff«dekt.    Vóór  de  :keiryi0rA 


irnjir  ^  uwm     wini     Ma||v  Kv.v«wm>«         t  vw>  IiItTI ■>! 

iiHff  vasdecekerk  in  liet  kapittet  to  Utrecht  in^li|fö,  en  er 

Ceiie  vikarij  aan  liet  altaar  van  St.  Jtstts.  Da  {ij'of'dpren ,  zoowel  van 
de  vikarij,  als  van  de  kerk,  zijn  door  het  {rerncldc  kapittel  geeifjend. 
Thans  wordt  deze  kerk  door  eenen  Predikant  bediend  ,  die  door  den 
Kerkenraad  beroepen  \%ordt.    De  U.  K.  iuw.  bebooren  tot  de  statie 

Aanwmw  i§  eeiie  l^erl. ,  daartoe  eekter  dê  kmirt  Eist  niet luoet 
gerekend  «OfdMk  Be  eigendom  en  ket  legisgebied  m  de  moerassen 
of  Teenen  van  Aberonseïi  hebben  celeer  aan  den  Proest  en  het  kapittel 

Van   den  Dom  te  Utrecht  toebehoord ,  en  toen  Gosebald  ,  de  vier  en 
twintigste  Bisschop  van  Utrecht  ^  deze   aan  anderen  vervreemd  had, 
moest  bij  die,  in  1136,  op  bevel  van  Keizer  LoTHAaics  II  ,  weder  aan 
dtti  wettigen  eigenaar,  den  Domproost*,  teruggeven,  die  in  1280  ook 
iuM|  het  bnrgerlijkc  rcgtsgebied  wtt  A«iMfiani^  bénevens  drie  ^enid 
^MBe)te  van  de  inkomsten  aMaaf  ^i^kreeg  y  want  daar  ei^  over  dit 
regtsg^ied  gioete  geickilleiif ,  tuadien  den  Domproost  en  Sweobk  tav 
Abcoude.  rrprcziM)  waren,  en  deze  in  het  fTc/cjrd,»  jaar  lot  znlk  ecne 
hoogte  stegen  ,   dat   zij    aan  regtsgclecrdeii  ter   beplcrting  in  handen 
gesteld   werden  ,  verklaarde    Gtsbrecht   VA?i  Abcoide  ,  Heer  Swedeus 
»oon ,  dat  hij  al'stand  wilde  ducu  van  al  hetgeue  hem  iu  deze  heerl. 
mogt  «eekomeii,  ingeval  de  Ikfniprooel  zweren  irtMe,  dflt  ken  ket 
ngtsgebied  in  vollen  eigendom  toekwam ,  en  aangesien  deie  den  eed 
deed,    was   het   geschil    spoedig  beileekt.     Bvenwel    verbleef  het 
koogfe  regtsgcbied  aan  den  Bisschop  van  ïltrecht  terwijl  zij  beide  het 
middelbaar  regtsgebied  uitoefenden.     Het    bisschoppelijke  gedeelte  of 
de  halve  ambachtsheerlijkheid    moet ,    in  vervolg  van  tija ,    op  an- 
dere Ueeren ,  en  zelfs  aan  de  Graven  van  Holland  ovemegaan  zijn ; 
«khans ,  in  het  jaar  1454 ,  kêleende  Fnmt  êt  €h€dè ,  Heer  Gtsbbbcit  TA* 
Ntbibodb  met  ket  kuis  te  AiBaeiieBir,  kenevent  den  boomgaard ,  het 
raaphof,  broek  en  veld,  met  al  ilJn  toebekoeren ,  boo  als  die  goede- 
M  den  Gmaf  opgedrs^;en  waren  doorGetARo  ,  den  Basterd  rknCvtvt- 
BoaoH ,    namelijk  ,    den   Grave  en    zijne  nakomelingen  ,    Graven  of 
Gfavinfien  van  Holland ,    tot    zulken  regte  en    leene  ,  als  Eli.vs  v4N 
AjiEROffGEN  en  zijne  voorvaderen  die  van  de  grafelijkheid   te  leen  ge- 
kondea  hadden.  deze   overgave  behield  Gerabd  ta5  Golekboegk 

ÉcJiteF  de  leifing  deier  gtiederen  aan  sick,  soodat  GBaaaicn  vjit 
MvmaoBE  verpligt  werd  de  goederen  wederom  aan  hem  af  te  staan  , 
waarmede  hif  andermaal  in  het  jaar  1468  ,  door  Kabel  den  Stouf- 
te,  Hertog  van  Bonrfrondie ,  beleend  werd.  Toen  Fitips  11,  Ko- 
ninfy  van  Spanje,  in  11561,  om  geld  verlegen  was,  vergnnde  hij  het 
schoutsambt  van  Aiehoxgei  ,  de  thinsen  en  den  landtol  ,  benevens 
eenige  andere  partijen  aldaar  ,  alsmede  de  hooge  Heerlijkheid  voor 
MBte  som  van  auitdrnsend  galden  aan  Godau  vak  Rnov ,  Heer  ocm  5baf- 
Mif  die  dese  keeilijkkeid  in  ket  midden  der  vijftiender  eeaw  gek«ckt 
imd.  ffnar  in  1615  werd  dH  pandschap  weder  gelost  door  de  G^^de- 
pnteerde  Staten  der  prov.  Utrecht,  die  voortaan  het  regtsgebied  te 
Amerongen,  uil  hunnen  naam,  door  het  hof  en  den  Maarschalk  van  het 
Overkwarlier  deden  uitoefenen.  Het  bleef  dus  aan  de  Domeinen  van 
die  provincie  tot  in  het  jaar  1620  ,  wanneer  die  van  het  geslacht  vas 
ftnM  küt  weder  in  pandschap  ontvingen  ^  hetwelk  echter  niet  langer 
dMordedMi  IM  Bet»jakr  1676 ,  wanneer  de  staten ,  tut  aanmerkmg  Tan 
de  getronwe  «fiensk  door  den  Heer  GonAa»  AiuiAAir  Baron  vj»  Bomnr , 
VMjkeePTJW^Lflaoiittii  Gintkti,  Mi$ttm»f  tot  wehrem  vatt  den 


Digitized  by  Coogle 


lan^  gedaan ,  Imdi,  jm  tSkt  paiidfdiap  onUuattii ,  en  htt%  hm  tm  de 
iMeil.  Tan  AniovaBr,  zoo  v^[]d  en  breed  dia  sicll  dénigzins  aiUUwULea^ 
tot  ecnc  hooge  en  vrije  heeriijkh.  verhieven  ,  met  een  erflijk  reg^t ,  om 
door  hem  cii  ïijne  nazatoii  vernotaakt  en  geerld  te  kunnen  worden  , 
als  eon  \rij  en  ei{jen  goed  ,  en  aldaar  het  hoo{|e  ,  lage  en  middelbare 
regisgebied  ie  oei'euea.  JDeieGooAAAO  AuHiAA.t  tan  Kaefiou  ,  die,  ua 
imdersehetdene  geaattehapfwai  bg  ▼encbillendp  mogendheden  bekleed  te 
iiéldbett,  m*  1601  ab  A%eauit  aan  het  hof  t»  Koppenhagen  overieed, 
nag  met  het  volite  ragt  onder  onze  TOfdientteiyke  Staatilieden  geteM 
worden;  even  als  sgn  sooo,  de  Luitenant-Genenal  Gooaeo  vati  RBSDBy 
die  door  zijnen  moed  een  einde  maakte  aan  den  oorlog  in  Ierland,  ih 
1691  ,  en  deswege  door  Willem  Ui  tot  Graaf  van  Alhlone  en  Baron 
van  Agrim  verheven  werd  ,  altijd  cene  eervolle  plaats  ouder  de  krijgs- 
lieden verdient.  Thans  wordt  deze  hecri.  in  eigendom  bezeten  door 
den  H.  B.  H.  G.  Heer  Gbobgi  GoaAav  HnaT,  Graaf  tjw  Rrdb  en  Affnami 
Dese  gÉtafe  Toert  fot  wapen  een  rood  ichild ,  waarop  een  sUveren 
haUb  niet  ze»  silveren  leliën. 

Het  d.  Abbhohgeh  ligt  nagenoeg  in  het  midden  der  gem.  ,  i5i  u. 
O.  van  Utrecht  j  5^  u.  Z.  Z.  O.  van  dm^rsfoort  en  1|  W.  van 
Hhenen.  Voorheen  werd  bet  ook  wel  UdsaDa-ËBcs  en  door  anderen 
£AAE&i»GJt;.^  geheeten. 

Bet  it'  eott'  aaniieidyk  en  fraai  dorp ,  dat  e^ter  Toel  Tan  de  mm* 
pen  da»  oorloge  heeft  te .  l^den  gduid.  Omtrent  het  jaar  1490  oT 
1422,  hcbhen  de fieUenehen  ,  die  toen  bet  stioht  van  Utrecht  afliepoBy 
ook  ditr  dorp  op  eene  onmenscbelijke  wijze  vernield  en  in  brand  tfb» 
stoken  ,  terwijl  zij  er  vijf  jaren  later  niet  veel  beter  huis  hielden.  In 
lï$85  behaalde  de  Spaansclien  troepen  ,  onder  den  Overste  Jan  Babtista 
Taxis,  bier  eene  overwinning  op  deStaatscben  onder  den  Graaf  tan 
Meurs.  In  .1672  had  dit  dorp  wederom  zeef  veel  van  den  moed- 
wil der  Franiche  soldaten  door  te  ataan  ,  die ,  onder  andere  baldadig- 
iMdon,ook  hetHnit  te  Amerongcn  (zie  bet  volgende  art.)  in 
brand  staken.  Door  den  storm  van  20  NoYember  1056  lyn  hier 
Tier  tabaksschuren  omver  geworpen. 

Er  is  te  Amerongcn  een  distributiekantoor  voor  de  brieven. 

AMERONGEiV  (HET  HUIS  TE) ,  oud  adell.  huis  in  het  Orerkimr- 
pnov.  Utrecht f  bij  het  dorp  van  dien  naaiu  van  Amerongen.  Uet  waa 
reeds  im  '  1519  b^nd ,  maar  het  is  onseker,  wie  stioUer  geweest 
sij  yan  het  onde  hnis,  dat  een  der  ondsie  sloten  van  het  Sticht 
wna.  IMot  dit  door  de  Franschen ,  in  107d ,  Tedifand  en  verwoest 
was ,  werd  ter  zelfder  plaatse  bet  tegenwoordige  gebonw  opgetrokken  , 
dat  zich  zeer  fraai  voordoet,  boven  den  sierlijken  innrang,  een  balkon 
heeft  ,  door  eenen  fraaijen ,  van  rondom  in  eencn  vijver  besloten 
tuin  omgeven  is  en  om  zijne  trotscbe  bonworde  eene  bijzondere  opmer- 
king verdient.  De  menigte  lavensgroote  en  iraai  geschilderde 
afhoeldingtti  dei  vreegera  heiitters  van  dit  hui» ,  weUke  de  gaail*  * 
derilstt  Tenieren^  het  antieke  hnisniad)  «t  vorige  eenwen  af- 
koiD5ti(r  en  door  de  latere  hesitler»,  met  de  meeste  zorgvnldi|^ieid 
in  denzelfden  toestand  bewaard  en  eene  uitgebreide  bibliotheek  ,  waar- 
in men  zeer  vele  kostbare  werken  onderseheidt ,  allen  keurig  net  in- 
gebonden ,  en  tot  de  laatste  jaren  bijgehouden  ,  zijn  vooral  bezien»- 
waardig. 

Dit  hnis  was  vMheen  leenroerig  aan  de  gvnatll^khMd  van  HoQmd, 
behalve  den  voorburg ,  die ,  als  een  Goasbeeks  iMny  andw  do  lefB* 
roerigheid  der  Stoten  vwi  Utraaht  behootda. 


De  Bobbbh  tüi  Aiebo^ou,  een  adellijk  geslacht,  dat  in  li*'t  be^n 
d  T  vorijyc  eoiiw  intfrpslorven  is  ,  bezat  het  in  het  jaar  1370.  Van 
deze  is  het  door  htiwt'lijk  In  l  liJïS  gekomen  aan  Jan  Bob  van  Hemertept 
M'aariia  dit  geslaclit  het  heeft  bezeten  tut  omlreijt  1370  ,  Gysbertvs  , 
zoou  vaa  ixn  van  IIcaEATEK ,  heeft  het  buis  als  toeu  vertimiucrd  en 
verkocht  aan  Heer  Gobakt  vak  Rbbdb  ,  wiens  soon  Heer  Fanaaw ,  na 
lange  processen  ,  met  xijne  oudsten  broeder ,  de  Heerl.  bij  revisie  in 
het  jaar  1608  heeft  verkregen.  Thans  is  het  een  eigendom  van. 
den  U.  £.  ü.  G.  Heer  Gioacs  Godaeo  Hisbt  Graaf  vau  Ruub  en 
Athlon  E. 

A3IER0NGER  BOSCH,  hosch  in  het  Ovcrkwartier ,  prov.  Utrecht, 
arr.  Amersfoort ^  kant.  Rlieuetif  geoi.  Atnerongen, 

De  storm  van  99  November  18S6,  beeft  ook  in  dit  bosch  groote 
verwoestingen  aaniri  regtf  süodat  bet  getal  ontwortdde  en  verwoken 

sparren       3000  begroot  WOfdt. 

AMËEbFOOET,  arr.,  prov.  Utrecht,  palende  N.  aan  de  Zuider- 
zee. O.  aan  de  prov.  Gelderland,  Z.  aan  dc  riv.  den  Rijn,  die  het  van 
deicieriand  ,  en  de  Lek,  die  het  van  Gelderland  cn  Znid-llulland  scheidt  , 
W.  aan  het  arr.  Utrecht  en  de  prov.  Noord-Uulland.  Hot  bevat  in  de 
volgende  4  kantons :  A  m  e  r  s  fo  o  r  t  No.  1  en  2,  B.  h  u  n  e  n  eu 
Wyk  by  Duurstede  ruim  49,000  inw. 

AMERSFOORT ,  kant.  No.  1  ,  prov.  Utrecht ,  arr.  Amenfrort ,  pa- 
lede N.  aan  de  Zniderzee ,  O.  aan  de  prov.  Gelderland  ,  Z.  en  '  W< 
aan  het  kant.  Amersfoort  No.  2,  en  bcNalteiide  de  volgende  15  gem. 
Amersfoort,  Bunschoten,  D  n  i  t  d  e  -  H  a  a  r  -  e  n  -  Z  e- 
V  en  hui  zen,  Hoogland  cu  Slouteoburg,  eu  daarin 
14,000  inw. 

AMERSFOORT,  kant.  No.  2,  prov.  UtredU,  en  AntÊnpm,  pa> 
lende  N.  aan  de  Znideraee ,  en  aan  bet  kant.  Amersibort  No.  1,0. 

aan  het  kant.  Amersfoort  No.  1  en  aan  de  prov.  Geldcibnd,  Z.  aan 
de  kant.  Rhencn  en  \V}jk  Duurstede  en  \V.  aan  het  arr.  Utveefat 
en  de  prov.  Noord-lIoUand .  liet  bevat  de  voljrende  8  gem.  Baarn, 
de  Bil<lt,  Eemnes,  Lensden,  Woudenberg,  Zeist,  Zoest 
CU  de  Vuursche.  en  daarin  ruim  15,000  inw. 

AMERSFOORT ,  klas. ,  nr^.  UtrtdH,  Zy  is  verdeeld  in  de  vol- 
gende twee  ringen,  Amersloort  en  Tïenkoven ,  en  bevat  dl  gcm., 
met  even  zoo  v(  Ie  kerken  ,  die  door  25  Predikanten  bediend  worden , 
en  ongeveer  2o,000  xielen  tellen. 

AMERSFOORT,  kerk.  rinjT .  prov.  Utrecht,  bevattende  de  volgende 
10.  gem.  Amersfoort,  Baar  n- e  n- Eemb  r  u  gge  ,  Bunschoten, 
Eemnes-  Binnendijks  ,  Ee  m  n  es-Buitendij  ks  ,  Leusden,  de 
Yuurscbe,  Woudenberg,  Zeist  cn  Zoest.  Deze  ring  heeft  10 
kerken ,  die  door  12  Predikanten  be<fiend  worden  ,  en  telt  12,000  aiel. 

AMERSFOORT,  gem.  in  EemUmd,  prov.  Utrecht,,  arr.  en  kant. 
Amersfoort  (6  m.  k. ,  5  s.  d«),  paalt  ten  N.  aan  de  gem.  Hoogland, 
]N.  O.  aan  de  Gelderschc  gem.  Hoevelaken,  ten  O.  aan  Stouien-- 
burn^  ,  ten  Z.  aan  Leusden  en  ten  W.  aan  Zeist  en  Zoest,  en  bevat 
nlcls  ,  dan  de  stad  Amersfoort  en  eenij^e  verstrooid  lifygende  Itnizen  iii 
huie  omstreken  ,  die  allerbekoorlijkst  zijn ,  want  ten  ziet  lueu 
vette  weSandcn ,  ten  O.  tabaksvelden ,  ten  Z.  teer  vruchtbaar 
bouwland  en  ten  W.  uitgestrekte  heigronden ,  met  kreupelboseh  en 
sommige  heuvden.  Zy  strekt  «cb  meest  naar  het  O.  en  W.,  ook 
i4'n  Z.,  ruim  een  half  uur  gaans  uit,  beslaat  1010  moigen,*  beeft 
12397  huizen ,  en  bevat  eene  bevolking  van  ruim  12^000  inw.  ' 


biyiiizea  by  GoOgl«" 


145 


I)e  slad  AasftsrooRT ,  in  het  Latyn  Amisfürtum  ,  ligt  4  u. 
N.  O.  Tan  Utreclit,  8^  n  Z.  O.  Tan  Amsterdam,  18  u.  N.  O.  van 
*s  Graveniiage,   52»  9"  N.  B.,    95«  5'  8^  O.  L.,  au' 

ontleent    vennoedeiyk  haren    naam   van  hare  ligging  aan  dó 
vier  de  Ëem;  althans  in  oode  kronyken  der  1«mo  m  14de  cenw, 

tvordt  zij  AirsvoRDK ,   ITfwfsfurt  en    Heeïsfurt  ,   ook  wel  Ermsfobt, 

AeMSFORT,    EeMPüRT  ,     AmSFOKT  ,     KMKSKOOnr  ,    AmISVOORT  ,    of  EWESFORT 

genoemd ,  en  op  dien  grond  {•  isl  men  ,  dat  zij  haren  oorsprong  ont- 
vangen heeft  \an  een  veer  of  cene  waadbare  plaats  ,  ook  9oort  genoemd , 
of  vel  van  een  slot,  aldaar  aan  de  Eem  gesticht,  hetwelk,  als  een 
riddenmtig  goed ,  aan  een  hyxonder  aeslacbt ,  dat  daarnaar  geheeteii 
was  y  toebehoorde.  Deie  gissing  heeft  te  meer  waarschynlykheid  y 
daar  noen  in  sommige  der  vroegste  handsehrifteo,  Heeren  tav  Anms- 
pooRT  vermeld  vindt ,  die  hunnen  naam  van  zoodanig  een  slot 
ontleenden.  Men  wil ,  dat  dit  slot  loude  gestaan  hebben ,  waap 
later  het  stadhuis  ge5?onden  werd,  en  dit  vermoeden  wordt  eenigo 
waarsichijniykheid  bygezet,  doordien  het  plein  vóór  dit  stadhnis, 
hetwelk  thans  tot  korenmarkt  dient,  nog  tegenwoordig  •  den  Hof 
genoemd  vordt,  als  synde  geweest  den  voofksf  of  het  voorplein, 
waar  langs  men  naar  het  slot  ging;  terwijl  de  straat  achter  het 
stadhuis,  thans  nog  de  Y ij  verstraat  gcheeten ,  dien  naam  sonde 
dram>n  ,  omdat  daar  de  vijver  was  gelegen,  die  het  huis  van  achte- 
ren oiiriaf ;  wat  hier  van  zij ,  zeker  gaat  het ,  dat  het  stadhnis ,  of-* 
schoon  door  den  tijd  aanmerkelijke  veranderingen  ondergaan  hebbende 
bijdesloo^ing  ,  in  1822,  nog  sporen  van  hoogen  ouderdom  droe^.  De  lijd 
der  sliehtingTnn  de  stad  »  Toutrekt  onbekend.  In  oenen  girabrief  tid 
K&BIL  deu  Srêote,  van  het  jaar  777,  wordt  gewag  gemaakt  Tan  Lusiimia 
of  Ledsdir  aan  de  Eem,  dat  omtrent  ^  n.  van  Amersfiiori  ligt;  eis 
van  vier  Mildernisscn  ,  ter  inefJerzt'Jden  van  de  Eem  ,  welke  men  op 
den  Amersfüorlschcn  berg  schijnt  te  moeten  zoeken  ;  docii  van  Amers- 
foort zelf  wüiilt  ia  dien  brief  geen  wooixl  gerept.  In  de  elfde  eenw 
vindt  men  er  misschien  het  eerste  gewag  van  gemaakt,  onder  den 
naam  Tan  BiasToara,  in  eenen  brief  Tan  Bissehop  Ansiaia  Tan  het 
jaar  1006,  gegeven  ten  behoere  Tan  het  Benediktyner-kloosty,  door 
hem  op  ffwont,  naden  HHUgtn  herg j  gestielit;  meer  aeker  wordt 
het  Termeid,  oiüder  den  naam  van  Ahesfordb  en  AvtttronTHE ,  fat 
twee  brieven  van  Keizer  Koei«raad  en  Bisschop  Berivold  ,  van  de  jaren 
1028  en  10150  ,  waarin  zij  {jewag  maken  van  de  tienden  van  Amersen- 
FOORT.  De  plaats  was  echter,  in  het  jaar  1006,  nog  niet  met  muren 
omringd  ,  zoo  als  sommigen  hebben  aangeteekend. 

De  stnd  is  een  artond.  en  kant.  hoofdpl. ,  en  alt  soodanig  heeft 
men  er  eene  regtUank  Tan  eersten  aanleg  en  twee  Tiedegeregten ;  ook 
is  zij  de  zetel  van  den  tegenwoonKgcn  Aartspriester  Tan  Utrecht ,  en 
telt  thans  binnen  hare  muren  niim  10,000  inw. 

Eertijds  was  de  stad  veel  beperkter  van  omvang ,  maar  zij  is  later 
uitgelegd  en  door  eenen  nieuwen  ringmuur  omgeven ;  waarom  z^ 
voorheen  in  de  Oude  en  de  Nieuwe  stad  onderscheiden  werd , 
hoewel  die  benaming  thans  niet  meer  in  gebrnik  is.  Sommigen  wil- 
len ,  dat  dese  TergrooUng  in  het  jaar  1561  hdobe  plaats  gehad  | 
maar  hiermede  is  geenssias  OToreen  te  brengen  eene  oude  aan- 
teekening,  waarin  men  Tormeld  vindt,  dat  de  inw.  van  Utrecht^ 
om  een  geschil  met  die  van  Amersfoort ,  over  eene  dtibbele  Bisschops- 
verkiezing ,  namelijk  van  Rldolf  vanDiepholt  en  Zweder  va.i  CotEMBoncrr, 
en  waarin  de  Amersfoorters  DisraoLi's  sijde  kozen,  reeds  ten  jaie 

1.  Db£l.  10 


14& 


14^5.  nieuwe  stad,  I>ij  de  Utrectilsche  poort,  iu  4gm  brttudsUken, 
WMnut'  men  louëe  .moeten  .oordeden,  dat  4ie  ver|frootiiig  meer  dan 
etate  eeiiLW  .Tfoe«er  moet  hebben  plaals  gehad.  De  graebt ,  die  weleer 
otix  den  luwur  der  oude  slnd  liep  ^  is  no^  oveigeUefeD ,  eo  wordt  tlians 

de  sinffi'l  jjeuocuid  ;  aan  tien  binnenkant,  waar  de  oude  muar  gestaan 
l^eeft  ^  zijn  van  roudojii  liui/cn  gebouwd,  die  daarom  nog  heden,  dc 
Bfunriiui/en  {yenociud  v orden  ^  deze  zijn  ten  deele  aangenaam  te  be- 
uoncn ,  daar  zy  vaji  aclilcren ,  gcuoegsaain  allen ,  van  tuinen  voorzien 
vjn ,  die  op  de  hmnengraeht  mtkomen.  Uoewd  de  meette  binnen- 
poorten ,  Me«t  de  yergrwitittff  der  stad,  a%ebroken  werden,  Ueres 
«¥enwel  iwee>  iMin^k.  de  Kamper- en  Jlloemend ale r-bin-r 
pjBinpoort,  tiort  lang  naderhand  staan,  maar  dezo  zijn,  de 
eerste  in  18^21,  d.r  laalslo  reeds  vroeger,  almede  weggebroken. 
de.  nillejfipn;';  lieelt  dc  stad  liarc  tegenwoordige  gedaante  gekregen, 
die  zich  in  de  lengte ,  vau  hcL  Z.  W.  naar  hel  N.  O. ,  veel  verder 
tiitstrekt  dan  in  de  breedte ,  van  bet  N.  W.  naar  bet  Z.  O. ;  heb? 
I^êndn  in  hare  liggiug  de  gedaante  van.  een  ei.  0e  ttraat,  die 
haa^  in  de  lengte,  Tan  de  eene  naar  da  andere  poort,  dooiloeiity 
woi!dl  daarom,.. mei  regt,  de  Langalmat  genoemd.  De  bnitenmnnr, 
die  van  twintig  uiUpringcnde  torens  voorzien,  en  door  eene  goede 
buiteogracht  omringd  was,  diende,  in  vroeger  tijd,  tot  versterking 
der  stad,  maar  is  sedert  het  jaar  1829  voor  bet  grootste  gedeelto 
a%eVrokcu  en  in  fraaije  wandelplaatsen  herschapen,  xoodat  AjiEjisr' 
f i9oav  thana  Tobtreht  nieta  meer  van  eene  vesting  beeft.  .  Ken  was  na 
|ket  jaar  1030,  tiPen  de  itad  mo  ineedig  door  Uwnepem  vennee»- 
tfvrd  jverd,  begonnen  nog  eenige  anaere  hnitenwerhen,  die  de  gedaante 
ynn  vavdijnen  of  halve  manen  hadden , '  modom  ^  atad ,  vóór  de 
poorten  ,  te  leggen  ,  maar  deze  zijn  daarna  \er\  allen ,  ook  is  de  stad  , 
door  hart!  ligiïi'ig  eene  laagte ,  en  zoo  nabij  den  Amersfoorder 
berg,  dat  zij  geheel  en  al  voor  het  gpselmt ,  dat  men  daarop  planten 
niogt,  bloot  ligt,  ten  ceueuialc  ongeschikt ,  um  immer  tut  ceuu  ves* 
tang  vali  eeoig  belang  te  worden  aangelegd. 

AnNHVooarhad  vroeger 6  hoofd-  en  bypoorten.  De  seseenie  lynde 
K  o  p p eU ,  (Ie  U  t  r  e chta  c  h  e  ,  de  S  1  y  k',  de  St.  A  n  d  r  i  e  s-  ,  de 
Kamp-  en  de  Bloemendaalsche  poort.  De  vjy  f  andere  zijn  dn 
de  Heer-,  de  K  o  n  i  n  g  s- ,  de  S  t.  A  a  t  o  n- ,  dc  V  arken 
(fii  de  Kleine  K  o  p  p  e  1  p  o  o  r  t ,  vau  welke  echter  thans  drie  hoofd- 
poorten ,  namelijk:  de  U  t  r  c.eh  t  s  c  h  e ,  de  Slyk-  en  de  St.  An- 
4  riesp.ooj  t ,  en  twee  bypoorten;  met  name:  de  Heer-  en  de 
Kleine  Koppel  poort  aedert  hel  jaar  a%d)roken  en 

door  békken  vexvangen.  ayn.  De  Kopp.elpoort,'  voorbeen  ook 
de  .8  p  O  e  i  p  O  O  r  t  genaamd  ,  wordt  ondendieiden  In  dc  G  r  o  ole^ 
f n  de  K  1  e  i  n  e  K  o  p  p  e  1  p  o  o  r  l.  Zij  staan  ter  wederzijde  van 
de  haven  ,  en  hebben  eene  groole  waterpoort  tnsschcn  haar  beide , 
waarin  een  schol  is,  dat  vroeger  schijnt  gediend  te  hebben,  om 
bet  water  af  te  schutten ,  maar  nu  niet  meer  gebruikt  wordt.  De 
jKiO^p  cl  poort  wdiynt  haren  naam  gekregen  te  hcbl>en  van  ver- 
•^mdene  wateren,  die  hier  vereenigd  of  gekoppeld  worden.  Buiten 
den»  poort  is  de  veerkaai  en  eene  fraaije  baven  in  de  Kem.  De 
k  ojr  e  n  m  a  r  k  t  Is  eene  ruime  vierkante  plaats ,  en  wordt  daarom , 
ter  onderscheiding  van  de  Visch-,  Groen-  cn  Varkenmarkten, 
di*^  veol  k]«Mner  zijn,  de  Grootc  markt  ;;fnoemd.  Zeven  straten 
loüpen  dü.uoi)  uit,  en  de  landlieden  uit  dc  onislreken  konien,  dejs 
^  rijdags  j  hier  imn  kuren   tc  kuup  vujluu.     Aau  dtuc   murkt  &ldat 


Digitized  by  Google 


^  St.  Joris  leer k«  weUw  nea  evenwel  een  vrijer  oiuigt 
soudc  hebben,  indien  dii  niet  door  de  xoogenaundo  Beurs,  eeoft 
•verdekte  gaaudcrij,  belemmerd  werd.  Op  de  Varkeamarkt  lijyt  een 
bijzonder  groolc  keisteen  ,  die  in  het  jaar  1661  door  Jonker  Kvbr- 
iiARD  Meister,  te  midden  der  beide  gevonden,  en  van  daar  tot  binnen 
Amersfoort  f;pLra{rt  is.    Over  het  aljremecn  vindt  men  in  deze  stad 

Êocde  liui^eu  met  hoekige ,  uitgetakte  gevels ,  die  meestal  meer  door 
are  groote  ruimte ,  dan  wel  door  fraaiheid  van  bouworde  uitmuatea , 
«n  binnen  4le  waUen  een  getal  van  9097  uitmaken. 

Be  Serv.  ludiben  hier  eene  kerk,  staande  aan  de  noonbyde  der  • 
markt,  omtrent  in  het  midden  der  stad.  Nadat  men  woifft 
jaren  daaraan  gebouwd  IukÏ  ,  is  lij  in  1248  voltooid ,  op  dea 
215  September  van  dat  jaar,  door  Otto  IH,  den  zes  en  dertigsten 
liisschop  van  Utrecht ,  en  broeder  van  Flor»  IV ,  Graaf  van  Hol- 
land ,  ingewijd,  cu  onder  de  bescherming  van  den  U.  Gtoacios  (St. 
Joais) ,  gesteld.  Ia  een  ond  kandiehrift  leest  menwdl,  dat  ketgroat 
jaltaar  van  St.  Georgiuskerk ,  den  SS  Septenüier  1148,  ingewgd  is 
(door  Orro  UI,  Bisschop  van  Utrecht,  maar  dewijl  mij  «li  de  geschie- 
denis weten,  dat  deze  Otto,  den  11  April  1249,  gestorven  is,  moet 
bier  oiijjclwijfeld  eene  scbrijflbut  plaats  hebben ,  en  deze  inwijding 
cal  in  het  jaar  1218,  een  halfjaar  vóór  Ottü's  dood,  hebben  plaats 

fehad.  Deze  kerk  was  eerst,  toen  Ameks^uort  nog  gcene  stadsregten 
ad,  niet  meer  dan  eene  kapel  ten  dtcusle  der  buren,  maar  ,  van 
.lyd  let  tyd  verifroot  en  Terfraaid  i^}nde ,  werd  s))  ten  laatste  eene 
parochiekeilL^  diepraektig  en  rQk  aan  kerkaeradea  vat,  en  waarin 
vijdig  altai<en  gevonden  werden.  Destyds  was  de  cenige  parochie- 
kerk der  stad  en  werd  zelfs  in  1357  door  JosAiiifis  va5  Diest  ,  den 
vijf  cn  veertigsten  Bisschop  van  Utrecht,  iot  eene  koUegiale  of  kapit- 
telkerk verheven  ,  waarvan  het  kapittel  uit  één  Deken  en  12  Kanonniken 
bestond,  die  met  goede  prebenden  begiftigd  werden.  Drie  jaren  daarna, 
Mnelijk  in  1540  ,  werd  zy  ,  benevens  een  groot  gedeelte  disr  stad ,  door 
do  vUuDimen  vernield ;  bij  welke  gelegenheid  er,  volgens  den  naam- 
loosen  schrijver  van  de  Amersfoortsche  kronyk,  een  groot  mirakel 
noude  gebeurd  lyn,  hetwelk  gelegenheid  sonde  gegeVen  hebben  tot 
eene  jaarlijksche  processie,  n  Het  H.  Sakramcnt  des  altaars,  «  zeg^ 
hij,  »had  van  Witten  Donderdag  af,  in  de  kerk  ten  toon  gelegen. 
»>Een  godvruchtig  man,  zijnde  een  leek,  kwam  in  de  kerk,  die  in 
» vollen  brand  slond ,  geloopen ;  en  vond  den  knoop  van  de  kelk ,  daar 
i»de  kelk  al  be;gon  te  smetten,  ongesmolten  en  ongescbanden ;  zoo 
•keelt  bi$  die  dan  met  alle  eeilnedigkeid  daanpil  gedragen ,  zynde 
7>ielfr  zijne  beenen  gdirand.  Van  dien  tfjd  af,  tot  op  den  dag 
«van  heden  toe,  is  daar  over  alle  jaren  op  het  octaaf  van  Paschen , 
»*eene  processie  gehouden,  n  Naderhand  is  zij  weder  /eer  trelTelijk 
opgebouwd,  en,  in  het  jaar  1614,  met  vele  en  zeer  Iraaije  gesehiU 
derde  glazen  versierd,  die  door  den  tijd  veel  geleden  hebben, 
en  thans  geheel  zijn  weggenomen.  Dit  gebouw  is  30,115  ell.  breed  en 
1^7,18  clL  lang,  behalve  het  koor  aan  de  oostzijde,  dat  sick  18,76 
flU.  verder  uitstrekt,  en  bestaat  nit  drie  bysondere  vakken,  welker 
daken  van  gelgke hoogte  zijn.  De  toren,  die  eert yds buiten  den  voor- 
gevelaan  de  westzijde  der  kerk  stond  ,  is  sedert  de  vergrootln;;  in  Mw  l 
boven  het  dak  van  hel  znidelijkstc  gedeelte  geplaatst,  en  mogl ,  om  die 
reden ,  van  geene  gi-ootc  hoogte  of  zwaarte  wezen.  De  kerk  is  van  een  on- 
gemeen fraai  orgel  voorzien  ,  en  bij  het  koor  ziet  mon  een  eenvoudig  gc« 
dcnkicekeu^  ter  cac  van  dca  vermcuirdea  bouwuice&lcr  van  hetstaonuis 


Digilized  by  Goügle 


I 


148  AME. 

ViM  J^AMfBH  ^  Hoer 

Haarlem^  on  overltdlon  up  zijn  litiis  Rtnideiiliropk.  hij  Anwnfoort,  dea  4 
Maart  16^8.  Vóór  liet  jaar  1787 ,  hadden  de  lierv.  hier  Mg  ««ene  tweede 
kerk,  dc  Kleine  kerk  jfehe^len.  Dit  was  van  onds  {T(»en  paro- 
chiekerk, maar  ecne  -kaprl.  ni  ucrd  tor  eere  der  II.  Maagd  Maria, 
tiaaraan  zij  toegewijd  wüs  ,  de  L  i  e  v  e  -  V  r  o  u  w  e  -  K  a  p  e  1  g^ehecten. 
'Heze  kapel  Mros^  vóór  de  lleformatie,  lecor  vermaard  in  dc  oinstrer 
kca.^  iMrd  rtü  betoclift  door  eenc  ontelbare  menigte  memdslingcn , 
ter  oorzftke  Tan  «en  Lmvc  •  Yroowabeelid ,  dat  ridaar  'bewaard 
verd ,  en  Mani-aaii  men  de  kracht  toeschreef  -Tan  wondiTwerken  Ui 
doen  (I).  llrl  gehonw  ,  dat  ten  jnre  1787  lot  een  ning-azijn  gebrnikt 
Mfi»d ,  en  toen  ,  door  het  springen  van  oene  hom,  onbniikhaar  gewor- 
den ,  later  "•fheel  {gesloopt' is  ,  w^s  eenc  kleine  kruiskerk,  en  praalde 
met  eeneti  Iraaijtut  toren,  die  oog  bestaat,  en  ,  ten  aanzien  der  hoiiw- 
orda,-  Teel  gelijkheid^  mei  den  dmntomn'  *rao  Utrecht  heeft  ,  zijnde, 
evenab  dekei,  vandiia  amgangca-,  maar  met  eane  veellraaijcre  kap,  Toor* 
sten.  Zy  is  OB^Sl  ett.  heojf ,  «n  heea  een  Teorireireiyk  klokkenspel, 
een  kunstgewrocht  Tan  den  vermaarde»  >Faaii6  Hbwont.  Meer  daa 
een»  is  deze  toren  ,  nitlioofde  vnn  zijne  lioofric  ,  door  den  bliksem 
getrolTcn  ,  (mi  merkelijk  beschadigd  geworden;  zuo  ais  in  1547,  11558, 
1625,  iü;>l  en  het  laatst  in  1805  ,  waarna  hij  van  eenen  afleider  voor- 
Bien  is.  De  Herr.  gem«,  die  roeds  in  1^79  bestond,  toon  RinrfiERos 
QWjmM  ida-eenta  Piwdikant  te  AHasaoèaT  beroepen  w«i4y  telt  .9000 
tiehm ;  behoovt*  tot  do  •  klass.  eü  ria^  Tan  Am9r$fii&rt,  mmi^  bediend 
door  5  Predikanten  en  een  Pfoponent,  en  heeft  een  Tri}  beroep. 

Voortijds  was  hier  ook  oene  Waalsche  gem.  ,  aan  welke,  bij  de 
overkomst  der  Hugenooten  ,  in  1685,  de  K  lei n  e  ke  rk  ter  godsdienst- 
oefening  toegestaan  was  ;  maar,  deze  eerste  vlugtelingcn  gedeellclijk. 
uitgestorven,  en  gedeeltelijk  door  huwelijken by  de  Nedcrlandsche  natie 
ingelijfd  zijnde ,  is  die  geraoenle  weder  Tardwenen. 

De*  Lnth.  gem. ,  die  door  éénen  Predikant  bediend  wordt ,  490 
sielen  telt,  en  tet  ■  den  ring  Tan  ühteht.  bduiort ,  he^ft  hiér  ook 
eene  kerk ,  xynde  cèn  klein  geboow ,  dat  Troeger  ecncn  apiteen  toren 
hnd.  Maar  toen  in  1836  het  inwendige  en  in  1837  dc  voorgevel  van 
deze  kerk  geheel  vernieuwd  zijn  ,  is  die  toren  geheel  w»'pvTel)rukeo 
en  door  eenen  anderen  vervangen!  Vóór  dc  Hervorniii)?r  was  dit  (jeliuuw 
de  H.  Gee  s  t  ka  p  cl ,  en  het  werd  in  108G  aan  dc  Luth.  gem. 
a%é*taan  door^  de  regering,  die  toen  %00  dakatons  lohoot  om  het  te 
herstetten,  «n  tot  «het  •  bettemde  <|^rmk  in  te  rigtan. 

Dc  Remonstrantsdie  gm.  ,  die  hierccne  kerk  heeft,  waar  vroeger  het 
B«ggij  nh  of  stond  ,  en  tot  dc  derde  klaisis  van  die  geiUidheid  bdlOIMt^ 
wordt  door  den  Predikant  van  Utrecht  bediend. 

De  R.  K.  statie  ,  die  ö3jO  zielen  telt ,  onder  welke  ook  ecnigcn 
uit  de  nabuurschap  mede  gerekend,  worden ,  heeft  twee  kerken ,  welke 
ieder  door  eenen  Pastoor  en  eenen  Kapellaan  bediend  worden,  en 
onder  het  aartspr.  Tan  ITlreeAt^  behooren.  Eene  deier  kerkeii  -is  een. 
ruim  en  irotsen  gebonw ,  dat  in  1818  geatieht  is,  inwendig  met  een 
koêtbaar  orgel,  en  uitweikdig  roet  eenen  firaayen  TOor||em  en  een 
sieriyk  koepeltorentje ,  pronkt. 


(i)  Omtreat  clen  oorsprong  van  iit  woncTerdadige  hocH  \  Itnlt  men  eene  legrnd» 
in  de  Utrechtse  ho  Yolksalnienak,  voor  het  jaar  i858 ,  bl,  167,  mede- 
^deeld,  waarbij  ook  ccne  afbeelding  vau  doa  toren  gevoegd  i«* 


Digitized  by  Google 


I 


Ook  die  van  de  oude  CIcrezij  der  R.  K.  hebben  hier  2  kerken 
diö  ieder  door  eenen  Pastoor  bediend  worden  ;  terwijl  die  [jczindte  hier 
ook  ceii<  seminarie  bezit ,  dat  in  1726  opgerigt  is ,  en  eenen  toevloed 
van  kwËekelingcn  beeft ,  die  déér  ia  oe  kost  besteed  worden  ,  en^ 
onder  het  opzi(rt  Tan  eemn*  Pcetideiit,  het  obdenv^ 
leermeesters  in  onderscheidene  vetenschap]>en ,  maar  insoiideilieid  iii 
de  ijodgoleerdheid. ,  genieten  en  oeLgebniikTaa  de  hier  tér  Sledd 
Vestigde  latijnsche  sehool  maketi, 

Aangezion  het  getal  Joden  door  drn  tijd  sterk  toegenomen  was  , 
heeft  de  regej'ing  hun  in  1726  vergund,  eene  s  y  n  a  o  j  e  biiuïcn  deze 
stad.  ie  bouwen,  zoo  ah»  zij  ook  eene  afzonderlijke  begraalulaais,  buiten 
de  B 1  oe  m  e  tt d  a««l  s  O  h'e  piO  OT  t ,  heUien  aangelegd* 

Vódr  de  Rcfomatie  was  Amersfoort  -f«n-een.goed.aantal  hlooslerf  t«or- 
lien,  waarvan  eenige  sedert  dien  tijd  geheel  te  niet  geraakt  en'eenige 
tot  ander  gebruik  verordend  zijn.  Onder  dexeTcrdient  vooral  vei-meld 
te  worden  hot  Klooster  der  Franciscanen  of  Minder- 
broeders, dat  in  1194  gesticht  was,  later  de  Stads  Doelen 
of  het  öchullershof  geworden,  en  thans  tot  ecne  kaserne  in- 
gecigi  is.  I^it  gehouW/  was ,  nog  een  kkMMter  aijnde  ,  merkwaardig , 
doonlien  de  Utrechtsche  Bissehop  -Datu  taii  BoimeoiiBii  -,  nb  'h«t 
hftio  to  Utreebt ,  door  dèn  opstand  der  burgers^  te  bang  güiliaakt 
werd,  naar  Amersfoort  vlugtende  ,  daar  binnen  eenigon  tijd  zijn  verblijf 
genomen  luM'ft,  uaardoor  eenige  daarbij  stanndo .  mi  eerlijds  aan  het 
klooster  behoord  hebbende  hniz«a  uog  heden  ,  ter  gedachtcoift  daarvan , 
D  a  vidsliof  geheetcn  worden. 

.  Ouder  de  gestichten  van  liefdadigheid  nMmten  voornamelijk  uit  het 
Bnrger-wees hu iis  voorheen  nel  kUxiBter  der  Regnliere  Kinon- 
niken ,  Harienhof*  genoemd ,  werwaarts  de  woeien ,  in  1641 ,  of«ige->' 
bragt  sQn ,  uit  het  onde  weeshuis,,  dat  ten  jare  tUttS,  voorname^k 
uit  een»giift  van  CArnARiNA  Sonsii»,. gesticht  was ,  en  het  St.  Piëteit 
g^a^thnis,  gesticht  vóór  1590,  waarin  thans    SSI$  oude   mannen  en 
lt>    onde  vrouwen  hunne  woning  en  onderhoud  hebben.    Dit  laatste  is 
een  ruim  gebouw  ,   voorzien  van  een  torentje  met  een   Inidklokje  en 
een  kerkje,  waarin  nog  icdercn  zondag  door  de  llerv.  Predikanten, 
'voorde  armen  gepredikt  wordt.   In  het  tpogenoemde  Sacrament»- éi 
Bloklands  gasthiHs,  dkt  in  het  jaar  ltf79,  door  Woimar  Ti^ 
I^LOkLA?iD  en  t^ne- hoisMouw  JosAmnLpm,  gesticht  is,  \^erden  TTOftger^ 
ll2  oude  mannen  onderhouden  ^  maar  dit  is  in  het  laatst  der  voor- 
gaande   eeuw   met   het    St.   Pietersgasthuis    vereenij^d  ,    en  beslaafr 
niefcmeer  afzonderlijk.  HetSt.  Eli  sabeths-ga  s  th  ui  s ,  ia  11377  opjjerigl 
is  eigenlijk  een  ziekenhuis ,    strekkende  alleen  ,  om    zieken  ,  die  be-^ 
hoeftigzijn,  te  huisvesten,  en  van  Toedsel  en  de  noodigc  geneesmidde- 
len te  Toorxien.   Het  H.  Geesthuis-  ook  het  Pothuis  geheeten,* 
strekt  lot  geen  woning ,  maar  uit  de  inkomsten-  van  dit  gesticht 
wordt  weketyks  brood  en  boter  aan  behoeftigen  uitgedeeld-.    In  dit 
huis  werd  voorheen  een  pot  warm  eten  {jekookfc,  pt»  aan  do  armon  uit- 
gedeeld,   waarvan  het  zijnen  naam  ontleent,  thans  houdrn  er  de  zoo- 
enoeiiidc  Polliroedcrs  of  Rofyenteii  der  armen  ,  de  Pof  gelicelen  ,  hunne 
ijeen komsten.    Oudtijds  hadden  du  Potbrocders  ook  onder  hun  beslier 
een  Wandelhuis, waarin  behoeftige  reizigers  eenen nadit  gehuisvest  we<<- 
den ,  doch  dexe  huisvesting  is ,  oih  het  misbruik  dat  er  van  gemaakt 
Averd  ,  iii  het  jaar  IBoi  aïgeschaft.  Het  Stads' ki-H derhuis  ,  weleer 
de  Noodhulp  of  dr  Armen  Noodhulp  genaamd,  dat  in  1717  ge- 
slicht  was  ,  U  iu  18^)5  met  liet  Hurgerweeshuis  vereeui^d  en  beslaat 
uicl  meer  ofiuuderiijk.  Ook  had  men  in  1818 ,  ocu  W  crk  instituut  Iw 


uiyiïi^ed  by  Google 


wering  der  bedelarij  op^erigt,  maar  dit  hceCitn  1828  opgeboudeo  ie 
bMtam. 

Onder  cU  wtteatdwppéiyiw  nr%tïng^eii  Uiiiieii  dtie  tlai,  ttkuMn , 

behalve  bet  Seminarie  der  R.  K.  yao  de  onde  Clem||y  eend- 
La  tij  ntcke  tchoel,  die  door  eencs  Rector  ,  eenen  Conrector  en  eimeit 
Onderwtjxer  in  de  wis-,  geschied-  en  aardrr|ksk.iindc  bediend  wordt. 
Deze  schooi,  die  in  16!^!^,  in  het  yoormalig  klooster  van  St.  Ag:ie» 
geplaatst  vrerd ,  moet  rroeger  in  een  ander  {];cboiiw  gerestig^d  z.rjn  [^e» 
weoat,  wanfc  men  vindt  daarvan  reeds  gewag  geoftaakt  in  l^t  jaar 
1880»  In  dit  16de  cemr  oefenden  mth,  nier  Um  Indaaansdie  Pm- 
een  in  d»  Int^sche  taal.  Voorts  zijn  er  10  scholen  roor  het  lager 
•nderwrjs  y  een»  In  1854  geopende  Hsird  werk  school ,  ter  opleidinjr  van> 
tknmcrlie*len ,  smids,  architecten  ent.  bestemd  cn  een,  fleti  *'17  Dc- 
eenib<T  1817,  opgerigt  Departement  der  Maatschappij,  Tot 
Nut  van  't  Al{ifcmcen,  dat  riiira  100  leden  tolt,  cn  lot  het 
hottiku  -van  ^eiks  byeenkomsten ,  ia  de  nabijheid  van  de  Utrecht> 
adi0  .poinrt*  aan  de  nienv»  «andelingcn,  tcrpleatie  tmi  de  onde  stad» 
wallen  9  een  Stui  gefaoow  foor  partiktüicre  rekening  h  opgerigt , 
Hetwelk  levens  geschikt  is  ,em  plcigtige  gekigenheden ,  tol  vereeni- 
fpna  van  Udr^e  gezelschappen  te  dienen. 

Een  voorname  tak  van  handel  der  Amersfoorters  bestaat  in  f^ranen^ 
voornamelijk  büfïkweit,  die  op  den  nabij  gelegen  heuvelachtigen  grond , 
«en  op  de  Vchiwe  welig  groeit^  deze  handel  is  nog  zeer  bloeijcnde.  Vaik 
nog  meer  aangdegenheid  voor  deze  stad  was  voorheen  het  bierbrouwen,  en 
de  Amerafoorlsclie  bieren  waren  niet  minder  vermaard ,  dan  de  Mftselie 
en  DeVentersche ,  en  wei^n  niet  alleen  naar  de  nabij  gelegen  provin- 
ciën Gelderland  en  Holland ,  maar  lelfii  naar  Zeeland  ,  Krahand  en 
Vlaanderen  verzonden  voor  den  zeer  goedkoopcn  prijs  van  15  of  14  stuivers 
«ie  ton.  Ter  aanmoediging  van  dezen  handel,  verbood  Karkl  V  ,  dat  er, 
in  den  omtrek  van  anderhalve  mijl  rondom  deze  stad,  ecnijye  brouwerij 
wezeumogt,  terwijl  de  Amersiuortschc  brouwers,  ecncn  tijd  lang,  vrij- 
dani^  van  tollen  in  Holland  genoten  heldien ,  waardoor  het  getal  bron- 
W^erijjMi  in  die  ilad  seodanig  toenam ,  dat  er ,  in  het  begin  der  16de 
•ewr,  tnstehcn  de  50  en  40  gevonden  werden.    Ook  irindt  men  in; 
da  iMide  gedenkschriftea  "verhaald  ,  dat ,  in  1427  ,  toen  de  stad  door 
FiAiPS  de  Goede  f  Hertog  van  Bourgondic  ,  belegerd  was,  drie  honderd 
brouwers  geheelc  brouwketels  met  kokend  bier  op  de  wallen  bragten  , 
hetwelk  zij  den  lielcgeraren  ,  als  zij  met  stormladders   dc  muren  be- 
klimmea  wilden  ,  op  het  lijf  goten  ,  waardoor  deze  zich  genoodzaakt 
ironden ,  met  groot  wliee  bet  bel^  op  te  breken.  Tbans  ecb^  tdl 
men  niet  BMor  dan  ééne  brouwen)  binnen  Amerefixirt.   Eene  andere 
hoofilneting  der  Amersfoorters  was  vroeger  het  laken  weven ,   en  de 
daaraan  verknochte  handel  in  wol  ^  deze  is  echter  geheel  te  niet  ge- 

faan  ,  maar  daarentcKen  zijn  de  diemet-  ,  bombazijn-  en  marscillefabrij^ 
en  thans  in  vollen  bloei  ;  men  vervaardigt  er  mede  eene  stof  amcrs- 
foorts  genoemd  j  ook  i&  er  een  aanzienlijke  handel  in  bokking,  zrjnde  dc 
Amarefiertselie  bokking  zeer  beroemd ,  en  er  was  vroeger  even  buiten 
.  de  noort  der  elad  eene  glasUaieri},  waarin  grof  glas  tot  fleeeehen 
gebla/cn  werd ,  deie  is  echter  te  niet  gegaan ,    daarentegen  is  er 
in  1856)  eene  zijdereederij  opgerigt,  waar  naai-enstikzijde  Tervaardtgil 
wordt ,  Mclkc  meidie  van  livon  kan  wedijveren,  en  wordt  alhier  mede  Icn- 
tcdoek  vervaardigd.    De  tabaksteelt  blijft  ook  nu^y  een  middel  van  be- 
staan voor  vele  inwoners  der  stad  cn  (>n)siioken.    Iti  hrt  jaar  1056 
lelde  men  tc  Amersfoort  reeds  vijlllj;  planters ,  ca  in  lüTO  honderd 
•en  twintig ;  wdk  getal ,  na  dien  tijd ,  somwijleo  tot  twee  honderd 


t 


Digitized  by  Go 


m  Tenneerdcrfl  (geworden.    Voorfasen  was  er  in  lahak  eeiie  veel  (rfooier  , 
"veraeiiding,  dan  thsni,  mar  Z^iredeiï,  Denemarken  ' en  tteorwcgeii, 
alwaar  hif  met  smank  gerookt  werd,  dewijl'  men  téfgl,,  dat  hij  ofer 
aee   getoertl  wordende,    dour   de-  «eetucht,    die   scherpte;  'welke 
anders  aan  don  inln>i<!schrn  tabak  cijjen  is,  {^roolendccls  vrrliest  ^>  en 
xaciiicr  en  aan{rt>naincr  wordt.    Thans  «ordt  lii]  te  AincrsCooil  {jospoïi- 
nen  ,  en ,  in  Aaten  (jepakt ,   naar   l>»iinkerkcM  ,  St.  Oiner  en  andere 
Franschc  plaalsei<  len  behuevc  der  rcQÏe ,  maar  bijzonder  ouk  naar  llali^ 
Tersooden ,  waarhU  tot  siiïiif  {reinalea.  ea  yan  daar  vervolgens  m  niériiffte 
naar  de  Nederlaném.  lei^i^  ge^oelrd  wordt.   Br  Amersfoorlers  hebben 
Weder Toorheen  met  dexe  nering;  veel  {jeldgewonnen ,  maar,  tn  het  midduii 
dcrvori^reeenw^  watdeinlandsche  iabnk  tot  snik  cenen  laijen  prijs  {gedaald,' 
dat  de  soort ,  die  vroeger  Toor  12  en  13  stnivers  het  pond  verkocht  werd  , 
niet  meer  dan     st.  {yelden  morjt,  hetgeen  veroorzaakte,  dat  de  planters 
naanMtlijks  hunne  onkosten  konden  goedmaken  ,  daar  hnnne  zolders  niet 
tiabak  logen  opgevuld ,  en  zij  geen  aitrck  daarvan   hadden  j  zoudal 
4onunige  hnnner,  na  lang  biéwaiens  en  nitdroogens,  dien  m<jt  'd<é 
Mft  Terliea  moesten  wkoopen ,  hetwelk  aan  de  -grootste  pla'ntlers' 
teel  schade  ,^  en  aan  de  mindere  genoegzaam  hnnneki  'ondergmig  bc- 
fokkende.    Later  is  die  nering  echter  weder  teiigenonien ,  eii  thaü^ 
eenigzins  aan   Ivet  bloeijen.     Ter  vei-voering  van  tabak   en  andeTc 
koopgoederen ,  is  de  rivier  de  Kern  een  bekwaam  hulpmiddel ,  hel- 
Weik  veel  tot  bevordering   van  de  scheepvaart   over    de  Zniderzed 
naar  Amsterdam  en  elders  b(fdraagt,  terwijl  ook  eertijds  vele  Duitsclie 
waM  ,  met  de  toogenoemde  Hessenkarren ,  derwaarts  gebragt  td  aldaar 
ttanr  Amiftefdoni  ingescheept  werden.  De  af-  en  aankottttt  Ie  lande, 
er  mede  leef  geriefelijk  ,  daar  de  snelwagens  (diltgóneBs),  die  tujschèb 
AmstertUm  ,  Arnhem  ,  Deventer  en  Zwolle  heen  en  weder  rijd«*n  ,  gc« 
deellelijk  door  deze  stad  komen  ;  l»  r\\ijl  er  bovendien  nog  Innn'wagens 
van  en   naar  Ulreelit   rij<l(Mi  ,  derwaarts,  over   den  Amersfoorlschen 
berg  ,  een  regt  doorgaande  straatweg  is  aangelegd.    Er  is  liier  ook 
cene  hebmgrijke  wekdyksehe  korenmarkt,  die  des  Vrijdags  gchbiv- 
den  wordt,  even  ab  de  beier»,  kaas-,  hoender-  eiermarkt  ehs.  ;  Dè 
jnariyksdie markten  xijn  vier  in  getal:  als  daar  zijn :  de  mid  vastenniarkt^ 
ide  paaschmarkt ,  de  Bartholomcnsniarkt  en  de  St.   Gallenniarkt.  f)e 
kermis  valt  in  op  den   tweeden  Mnandnjr  .  na  1  October.     Den  17 
CKitober,  of,  als  deze  op  eenen  Zondag  komt  ,  des  Zatnrdags  tevoren, 
is   het  paardenmarkt;  den    11,.  of,   zoo  deze  op  Zondag  valt,  den 
10 ,  is  het  ossenmarkt ,  en  de  volgende  Vrijdagen ,  tot   den  laat^ 
Sten  Vrijdag  m  Hei  ,  YCtte-hecstenmarkt.-  0e  magere-beestenmarkt 
wordt  on  de  Vrijdagen ,  die  na  de  Paasdmiarkt  volgen ,  tot '  déii 
laatsten  Visdag  in  November  toe ,  gebonden.    Bovendien  wordt 'Cir  nog 
al   eenig   vertier  aan    de    stad    hexor^d  ,    door  het   garnizoen,  dat 
thans  nit  rijdende  artillerie  bestaal ,  en  vrij  talrijk  is,  waarvoor  dan 
ook  in    183j  eene  nienwe  ruitersmanege  gebouwd  is,  die,  zoo  len 
«anzien  van  hare  ruimte,  als  om  hare  doelmatige  iurigting,  voor  celi 
4ler  fraaiste  gebonwen  van  óeÉt  soort  kan  doorgaan,  terwijl  men  'ér 
levens  in  1831  en  1836  twee  kavnllerieslallen ,  'berekend  voor  tf6S 
paaiden,  aangebouwd  heeft,   welke  xoodanig  geplaatst  zijn,  dat  db 
«nanege  zieh  nagenoeg  in  bet  midden  tusschen  de  beide  stallen  be\iiidt. 

D.il  deze  .sta(l  ,  die  eerliJiU,  als  oene  vrije  heerl. ,  door  hafie 
eigene  lb*eren  ,  Avas  beblinnd  geweest  ,  reeds  zeer  vroeg  aan  den  liis- 
M'hoppelijken  sloel  van  l  Inn  li!  onderworpen  geraakle  ,  is  onlwijfel- 
iuiur  ,  olM:hoou  incn  ,  omtix-nl  dc  wyzc  hoe,   even  min  ab>  van  deu 


Digitized  by  Google 


m 


AMB. 


tijd,  wasneer  <lil  geschied  xy,  eovlg  idtfr  narrgl  heeft.  Vermoedk»-^ 
lijk  xal  een  der  Heercn  dezer  plaats,  ten  einde  zijne  heerlijkheid 
des  te  veiliger  te  bezitten,  die  vrij  willi^ij^  als  een  leen  aau  den  Bisschop- 
hebben  opgedragen.  Een  der  [fevoljTcii  dezer  opdragt  was ,  dat  zij  , 
in  12159,  door  Hesdehik.  van  VixifDEN  ,  acht  en  dertigs ten  Bisschop  vau 
Utrecht,  met  het  stadsregt  begunstigd  werd.  Niel  lang  daarna  moei- 
len  de  huryeit  evenwel  de  «range  TniditeD  der  Bbachoppeiyke  re- 
gering tmakcn  f  door  dc  verregaande  twiiien ,  waarin  ly  leefden  met 
J41  TAff  Nassao  ,  Jan  vah  VnumBoaaen  Fudeiuk  van  Blahkeüheii  ,  den  ne- 
gen en  derligsten ,  acht  en  veertigsten  en  een  rn  vijfiigsten  Bisschoppen  van 
i//recA^,  waardoor  zij  menige  belegering  hebben  moeten  nilstaan  ;  behalve 
dat  zij  dikw ijls  betrokken  waren  in  de  oorlogen,  door  de  Bisschoppen 
tegCQ  hunne  naburen ,  namcl^k  dc  Hoilandcrs  ca  Gcldcrschen  ,  gevoerd» 
Ifeeit  hadden  x\i,  in  tyd  vannorlog ,  van  de  Gelderichen  te  lijden,  voor- 
Minemk,  gedurende  de  regering  van  Xabil,  Hertog  van  Gelder,  die, 
in  den  jafe  15S4,  zeer  miBnoegd  was,  over  dc  benoeming  van  Hendsil 
VJUf  BBij^mi  tot  Bisschop,  welke  in  den  beginne,  zoo  wel  door  die 
van  AsERsrooRT  ,  aU  door  die  van  Utrecht,  zeer  begunstigd  werd.  Na 
dien  tijd ,  hebben  de  Geldcrschen  onderscheiden  malen  oenen  aanslag 
op  deze  stad  gedaan,  welke  hun  eindelijk  gelukte  in  lti45  ,  toen  dc 
Veldoverste  Maarten  van  IIosseil,  na  èene  Korte  ,  doch  hardnekkige 
helegering  ,  zich  daarvan  meester  maakte ,  en ,  nietugcnstaande  deplan- 
dering,  voor  eene  som  vaii  80/100  caroli guldens ,  afgekocht  was,  tem» 
sijn  gegeven  woord ,  den  ingezetenen  van  huaae  heuttingen  hevoolde» 
Later  was  de  stad,  melde  andere  sleden  dezer  provincie,  niet  zoodra 
onder  de  gehoorzaamheid  van  Kauel  V  gebragt,  of  zij  moest  de 
bittere  gevolgen  der  biimenlandsche  onlusten  ondervinden ,  wordende, 
nu  eens  door  het  Staatschc  ,  dan  weder  door  het  Spaansclie  krijgsvulk  in- 
genomen. £n  dewyl  de  burgers,  oithoofile  vao  het  groot  aaatai 
Boomschgesindcn ,  dat  sicfa  onder  hen  bevond,  der  Spaansche  rege- 
ring meer ,  dan  djor  Staatschc  waren  toegedaan  ,  konden  zy  niet  beslui- 
ten tot  het  aannemen  der  Utrechtsclie  unie  van  het  jaar  lüTO, 
dan  na  daartoe  door  het  Slaalsche  krijgsvolk  te  zijn  gedwongen. 
Sedert  dien  tijd  is  iVmersfoort  beslendig  aan  dc  Slaalsche  parlij  ge- 
l>lcven  ,  en  m  as  cenigc  jaren  van  alle  oorlogsrampen  ,  bevrijd.  Maar 
éB  belegering  van  *s  Hertogenboscb,  door  Prins  FaEDmuE .  Hbhderik 
YAü  Oéah»  ,  in  het  jaar  1629 ,  gaf  aaalading ,  dat  de  stad  weder 
een  vijanddijk  beioek  te  lijden  had;  vermits  Graaf  HmfDniK  vab 
ma  Baas,  om  eenige  afwending  van  's  Hertogenbosi-h  te  maken ,  nwt 
eencn  troep  Spanjaarden,  ondersteund  door  14,000  man  keizerlijke 
troepen ,  onder  bevel  van  den  Graaf  Ersst  van  Montecucüli  ,  door  de 
Veltnvc  ,  in  het  Slicht  van  Utrecht  dronjj  ,  en  don  5  Augustus  voor 
AaEASiuuiiT  vcrsclieen.  De  bevelhebber  Teutllliaar  van  Dorp  zag 
sieh  genoodzaakt,  dewijl  het  de  stad  aan  genoegxame  steriLte  en  be- 
aetting  ontbrak,  haar,  den  tweeJen  dag  . van  het  beleg,  hij  verdrag 
over  te  geven.  Ofichoon  de  regering  der  stad  aan  Hoktbgocijli  groote 
aommen  tot  afkoop  van  de  plundering  had  ge'^(  ven ,  werd  zij  nog- 
tans,  tegen  dc  voorwaarden  van  het  verdrag,  deerlijk  geteisterd  en 
geplunderd.  De  schade,  hierdoor  veroorzaakt,  werd  op  meer  dau 
70,000  gulden  geschat.  Deze  troepen  hielden  Amersfoort  in  bezit, 
totdat  de  verrassing  van  Wezel,  door  de  Stalen,  hen  noodzaakte  het 
geheele  Sticht,  en.  dus  ook  AaEBsrooBT,  weder  te  verlaten,  uit 
vrees  van  te  worden  a%esneden.  Toen  hierop  de  vijanden ,  den  S4 
diersdfde  maand  ,  weder  waren  jafgetrokkcn ,  werden  verscheidctt  per^ 


Digitized  by  G 


sonei^ ,  die  tot  Uc  overgave  hadden  medegewerkt  ^  door  den  Uaad  vait 
State  met  geldboete  of  ballingscliap  gestraft ;  wordende  onder  andcrco 
de  Bevelhebber  tav  Dob»  gebanoen» 

Bij  den  inYal  der  Fransdien  in  Gddeckod  en  Utiecht  in  1672,  be» 
Toud  Ambrsfoort  zich  te  zwak  ,  om  cen^|ea  legemtand  te  kunne» 
bieden ,  weshalve  de  Markgraaf  br  Rochefoht  zich  van  deze  stad 
verzekerde,  welke,  {jcdiireiido  17  maanden,  door  iware  inkwartie- 
ring ,  brandschatting  en  velerlei  gepicejrdc  l>al<iadiglicden  der  soldaten , 
jammerlijk  geplaagd  werd,  waartegen  de  lloomschgeziude  bnrger» 
geene  andere  Tertrooftang  hadden  ,  dao  dat.  de  6  r  o  o.  t  e  of  S  t. 
Jtoriskerk  hun  ter  godtdienttoefening  wat  ingeniimd.  Be  stad 
genoot  f  sedert  dien  t^d,  eene  tamelijke  nist^  tot  in  het  jaar  1702, 
wanneer  eene  geweldige  beroerte  tusschen  de  regering  en  de  bnrgerij 
ontstond  ,  die  zoo  hoog  liep,  dat  zij  de  geheele  stad  met  dcii  ondei^ang 
bedreigde  ,  maar ,  door  het  onthalzen  der  twee  voornaamste  belhamels  , 
PiSTEa  VAN  Houten  en  Uichaiu)  Saab,  twee  aanzienlijke  burgers ,  en  de  ver- 
banning Tan  den  Oud  Bmgemeesler  Wi&ibh  Tvbhan,  die  eerst  met  het 
iwaard  erver  bet  bood  gestraft  werd,  gelukkig  werd  gcstuK  en  geëio- 
d»d. 

Bij  de  biugertwisteil  in  1787,  heeft  een  gedeelte  der  Staten  van 
Utrecht  hier  eenijren  lijd  hun  verblijf  gehoiidcn.  Van  de  onlusten 
van  dien  tijd,  en  de  wrange  vrurhten,  welke  zij  den  Nederlander, 
zoo  vele  jaren  achter  elkander,  deed  smaken,  bleef  Amersfoort  ook 
geenszins  verschoond;  terwyl  het  Fransche  dwangjuk,  dat,  van 
1795  tot  1813,  onder  loo  vele  onderscheidene  nonnen  den  Nedsr^ 
landeren  op  de  scbonders  drukte ,  zich  bier  ook  al  te  knellend  beeft 
doen  gevoelen,   om  reeds  door  de  ingesetenen   vergeten  te  zijn. 

Behalve  door  dc  oorlogsrampcn,  is  A me rs  foort  dikwijls  door  andere 
pla|[en  bezocht  geweest,  als  door  brand,  pest,  en  bijzonder  ook  door 
watervloeden  ,  die  meest  veroorzaakt  werd(!n  door  het  Rijnwater,  dat 
by  dykhreuken,  tusscheu  iUieenen  en  Wageuingen ,  door  en  langs 
d^  stad,  den  weg  naar  de  Zuidersee  nam.  Van  inedanige  water* 
Tloeden  sijn  voorbeelden  geweest  in  de  jaren  1477 ,  IKSSS ,  liS9tf , 
1643,  16^1  en  1702;  door  welk  ongeval  somwyien  gebeele  pook- 
ten en  stukken  der  wal  weggespoeld  zyn. 

Amersfoort  heeft  onderscheidene  beroemde  mannen  m  allerlei  vak- 
ken voorljjclirajjl.     De   {godgeleerden  noemen  er:  Willem  HeKDHiKsen  , 
in  de  geleerde  wereld   meer  liekend  onder  den  naam  van  Gulielmus 
HE?iaici ,  eerst    Regent  •  der   Hieronymusbroeders   tc  Amersfoort ,  en 
later  y  in  1380,  Generaal  der  geheele  orde  van  den  H.  FaMMusci», 
van  den  derden  regel;  Elus  vah  AaBESFOoav,  Hoogleeraar  in  dt 
godgeleerdheid ,  aan  de  boogesehool  te  Basel  ;  Jacobvs  Thyhaevs  , 
gewoonlijk  Jacobcs  van  Akersfoort  ,   Hoogleeraar  inde  godgeleerdheid, 
en  ,  in  1494,  President  van  het  St.  Laurenscollcgic  tc  Keulen;  Mahcel- 
Lcs  Lekt,  Generaal  der  Reguliere  Kanunniken  van  geheel  Duitsch land ; 
Tkeodorus  va!(  ËXBOErf^  Overste  van  liet  St.  Agnesklooster  te  Goriu- 
.cheoi ,  en  een  dier  geestelijken  welke  den  8  Jnnij  1572,  door  de 
soldaten  van  Lohr,  op  eene  wreedaardige  wijze  werden  om  het 
leven  gebragt,  en  door  de  Roomsche  kerk  als  martelaars  vereerd 
worden ;  GaaiSTiMl*  vak  Biosaoon ,  lloogleeraar  in  de  god{;cleerdheid 
te  liCJivcn;  Nicoiaus  Zdesich,  (eigenlijk   NicoL.i.is  va>  Zoest)  de  vijfde 
Bisschoj)  van  *s  llerlogenboseh  ,  geb.  o  Augustus  11564  ,  f  22  Augustus 
1()25  ;  GüALTiiERus  i»E  Brui.x  ,  1  looglccraar  lu  dc  wd[relecrdheid  te  Utrecht, 
7  July  16Ü3  ;  Liuoucts  Wolzoge.h,  lloogleeraar  in  dc  kcrkc^jkc  ge- 


1^4 


XUE. 


schiedeui*  aau  de  'doo^bieUtigc  school  Ic  Amsterdam  ,  f  13  N4>v.  1690 j 
ea  AnuiAM  AMiioTMtinni  Hobsci,  Uoonfleeraar  in  de  godgehserdbeid  m 
ierkel\fkc  geschiedenis,  nnii  dc. kweekschool  der Remonstnuitea  te  Am» 
ütenlam^spel».  <l<>u  ^l^l  Feh.  17220,  f     ^pt'i^  1794.—  DcmgUgeleerdeii: 
loHAïfKBs  Vo?nfr,  President  over  de  Nederlaiidsehc  zaken ,  van  wcgpc  dea 
Koningr  van  Spanje  ,  en  Gezatit  hij  de  vrcdeha^dellnj]'  te  Keulen  ,  f  1J>85  j. 
Albrbti-'s  BE  Wijs,  Ambassadeur  van  Keizer  MvxiMiLUAit  II,   aan  het 
Turksehe  hof ,  "f  21  Oct,  1588:  Joa5?ies  ik«2<ii(«Gius ,  Raadsheer  in  den 
Hoo«€n  Rasdta  Mediekn  ;  zijn  Moeder  Jagomis  BBiiifui«ui» ,  Hoogleeraar 
m  de  regten  te  Douay  ,  f  1611 ;  Wiloui»  Vohk^  Ambundeur  Tan. 
den  Koning  van  Spanje ,  aan  kei  hof  van  Denemariien  f  JonAR  dk  RnsBa^ 
Uo(^&eera;)r  in  de  regten  te  Douay ^  Tmkas  Zoinus  of  varZ^nut,  Hoog* 
leer.TTr  in  i\c  i  i'<rlen  te  Leyden  ;  zijnen  zoon  ITemiicus- Zof.sivs  ,  "j*  1627  en 
Jacob  van  Santvooht  ,  ix'ide  lloogleeraren  in  de  rejjlen  te  l>etiven.  —  De 
geneeskundifjen  :  HENunik  Üotteh,  lloojrleeraar  te  jMarpur/y.  —  Dc  natiinr- 
en  wiskundigen:  Kverari)  Meakveld,  Huoglecraar  in  de  natuurkunde  te 
Brnmai*         'wijsgecren :  Aknmidi»  tin  Hn ,  Hoogleeraar  inde  ^ijsbe- 
l^rte  te  Franeker.  —  Voorts  de  staatalieden:  PAOiimBois ,  <n  h.  1591^ 
*)*  1t(94',  JuBAiH  VAfi  Olde^ibari^eveld  ,  gch.  14  Septi  1$479  en  op  hetlllli^ 
schavot  onlhaUd,  den  15  Mei  1619,  beide  Advokaten  van  de  Staten  vaa 
Holland;  EonERT  de  Vrije  Temsinck,  geb.  1701  ,  f  Junfj  1785-;  Pibtbr 
BoTH,  de  eerste  Gouverneur-Generaal  van   Neèrlands  Indië,  op  zijne 
tenigreize  naar  het  Vaderland,  in  1615,  door  eene  schipbreuk  op  de 
kust  van  het  eil.  Mauritius  geworpen  en  aldaar  overleden  (1) ,  en  Aabr» 
Jmhmh  ,  die  in  1659  Gottvemeur-veneraal  op  de  Kost  Tan  Ckunea  was.  — 
De  (jjeselneds^MtiveN:  Micbabl  tan  Isselt  ,  f  lt(97,  en  Mr.  Gmanr 
WiLLBM  vAif  Oostni  DE  BniiN ,  gcb.  17  Oct.  1727  ,  t  16  Jnlij  1797. 
De    geschied-    en    oudhoidknndi{|en  :    Matthys    TEMMincK ,   geb.  26 
Febr.  1734,  t  2^  l^ec.  1814.     De  Nederduilschc  dichU*rs :  Francoi» 
Lbntfrü^ck  geb.  11   Jan.  1717  f  15  April  1792,  en  Pibter  Pypebs  , 

C^.  1 4  Dec.  1749 1  20  Junij  180^  j  —  en  de  schilders  en  bouwmeesters  , 
HBBRT  TAH  OoRT  ,  dio  iu  bei  unddeit  der  16de  eeuw  geleefd  heeft. 
Hél  wapen  Tan  Ameitifoort  ia  cm  roed  kmis  of  een  regt  opataandt 
balk ,  met  eenen  dwarrilHilk  daardoor ,  op  een  lilTeren  veld ,  met  eene 
rinsekroon  daarboven  .    on  ter  wederzijde  een  staande  leeuw,  die 
et  M-npensrhild  vast  houdt.    Op  het  oude  zegel  ,  dat  xy  reeds  TOOT 
1389  voerdi'  komt  dc  stad  als  Asersfoirdb  voor. 

AMERSFOORT ,  voorin,  houten  vesting  in  Oost-In  dié' ,  resid.  en 
eil.  Amboina  j  op  de  oostkust  van  het  schiereil.  Hitoef  tusschen 
Way  en  Toleboe.  Later  ttond  bier  een  pagar  van  palinaden  van 
denielfdeo  naam ,  die  nu  uok  al  verdwenen  is. 

A]f£RSFOORTSCH£  BËRGËN,  booge  en  zandige  landstreek  ia  de 
proT.  Utrecht ,  toI  van  heuvels  ,  nollen  en  kleine  bosschaadjen  ,  die 
aieh  ten  Z.  van  de  vcenlanden  van  de  A^iursche,  tusschen  dc  steden 
IJtrecJht  cn  Amersfoort ,  in  eene  strekking  van  liet  Z.  O.  naar  het 
N.  W.  ,  wel  4  uren  ver,  tot  digt  aan  den  Rijn  ,  uitstrekken. 
De  breedte,  langs  den  Amersfbortseben  weg,  die  er,  genoegzaam 
In  eene  tegte  lijn,  xuidwaarls  OTerbeen  loopt,  is  min  S  of 
«1.  gaans.  '  Naar  den  kant  van  Utrecbt,  schijnt  weleer  de  kerk  van 
i$t.  Piet  er  op  de  bergen  gestaan  te  bebben,  tot  welker  berboit- 


fl)  Zijn  na.nra  is  op  bel  eiluJiil  Maurilus  TcreruHir.d,  door  rcncii  liougca  casttV* 
4trluigcu  k«|{«UMrg,  «lic!  steeds  dea  luaa  van  Pietcr  Botü  dracht* 


.  Kjui.  Google 


ning ,  nadat  zij  afgebrand  was  ,  door  Keirer  Heiidrix  IV ,  zekere  land- 
hoeve. Broekhoven  ot' Brockcrhoxon  genoemd  ,  gelogen  op  de  Yeliiwe,n)el 
«1  haar  toebehooren  geschonken  werd.  De  hoogste  dexcr  bergen  ,  de 
Amersf oorderbe  rg  ,  ligt  sleeiittD^inin.  2^W. 
terwyl  men  op  lynoi  kruin  ,  even  ten  0;  van  de»  weg.  onder  «enige 
boomcn  eene  verhevenheid sict die  voormaal»  tot  gcrcgtsplaats  ^endev 

AMESTELLE ,  oude  naam  van  de  riv.  den  Am^tel.  Zie  dat  voord. 

AMETH  of  Amet  y  neg.  in  Obst-fnéte,  resid.  Ambotnn ,  op  den» 
uoordoostlioek  van  het  eii.  J\ oe$sa-Laout  f  ni,  N.  van  Akoontr,  met 
ivelke  het  langs  eenen  zeer  aangenamen:  ^eg  gcmceusohap  heelt ,  en* 

m.  van  Nalahia ,  digt  bij  den  berg  Brne. 
.  Zg  itaaA  onder  eenen  Sadja  ,  die  ook  te  geWeden*  beeft  over  de» 
Patti  van  Akoong  ,  en  Idde  in  beft  begin  der  vorige  oeuw  1000  inw.  , 
ender  w  elke  519  weerbaren  mannen  en  107  dati^s.  In  1824  betlond 
fie  bevolking  nit  814  X. ,  onder  velke  16d  leden  der  Herv.  kerk  ,  ei» 
195  schoolkinderen. 

AMK\I)E  ,   geni.  en  d.  in  den  yi Iblasserwaard.    7Ae  Ameide. 

AMFUÜ  ,  bergketen  in  Oosl-Indië ,  op  liet  Suudasdie  eii,  Tirnor, 
Zy  doorsnijdt  £t  eil«  in  xyne  gchede  lenfftft  - 

AMPUAN,  neg.  in  Oof^lndS,  op  het  Stmdattèe  eÜ.  Tkm.  Z|| 
ttaat  onder  eenen  Radjn,  die  aan  bet  Nedbriandecbe  fiKNiverMmeni 
eynsbaar  is. 

AMI8  (KLEIN)  ,  eil.  m  OoH-Indie ,  ten  bet  ék.  JWm, 

en  tot  de  prov.  Japara  behoorende. 

AMISVOORT  ,  oude  naam  van  AaEBWoenT.  Zie  dat  woord, 

AMITIÉ  (LA  BONNË),  kostgr.  in  JVederlandsch  Guiana,  kol.  Snn- 
mwie  ,  aan  den  linker  oever  der  Feralureeky  tntieben  AltoM  kostgr. , 
bovenwaarts ,  en  Hodi» ,  kostgr. ,  benedenwaarts;  akk.  groot* 

AMKAMA ,  voorm.  klooster  van  Prcmonstreiter  monniken  ,  prov. 
Friesland  ,  kw.  Westertjoo  ,  griet.  Menaldumadeelj  onder  bet  d.  2fer*> 
Ukum.    Het  was  eene  uithof  van  het  klooster  Lidltim^ 

AMMAHOLO  of  Aw  inoLO,  voomi.  neg.  in  Oost-Ind'^ë  ,  eil.  Cernm, 
niet  ver  van  de  riv.  de  Latoe.  Het  lag  op  de  landengte  Hoewamohel  ^m, 
N.  van  Essan^maarwerdindelTdeeeuwreedsaandeneg.Lessidagetrokken. 

AHMERS  (6BO0T->,  gem.  in  den  AUêuKmantd,  pvov,  Zmêf- 
HoUmnd,  orr.  Goriuchem,  kant.  SUednekt  m»  k* ,  4  s.  d.),  pa-* 
lende  N.  aan  de  Lek,  O.  aan  Nieuwpoort^  Langerak  en  Ond-en- 
Nienw-Gondriaan  ,  Z.  aan  Oltolain^ .  W.  aan  Brand w ij k-cn-Gijbeland 
en  aan  iHreefkerk.  Zij  beslaat  uit  de  polders  Gclkencs,  Am- 
mers-Gravcland ,  Achterland  en  Peulwijk,  en  bevat  het  d, 
€ir  00 t-Am uiers  ,  beuevens  eenige  verstrooid  Liggende  woningen.  De 

r.  bedant  IKSSbund.,  56  t.  reed. ,  87  t.  eil.  gronde,  en  beeft  139 
1  korenmolen^  1  dorpscbeol  en  8KDinw«,  die  meest  in- landbonw, 
meikerij  en  vechaindel  hun  bestaan  vinden.  ZQ  is  eene  heeriykbeid, 
tbans  behoorende  aan  bet  domein. 

Het  d.  Gtroot-Ammers  is  tamelyk  groot ,  en  ligt  5^  n.  N.  W,  tei» 
N.  van  Gorinchem,  3  vt,  N.  ten  O,  van  Slicdrccht,  x  "van 
Nicuwpoort  en  S  n.  Z.  ten  O.  van  Gouda,  op  den  grond  van 
Gelkeues.  Tot  de  llerv.  gem.  behooren  ,  behalve  alle  de  inwoners  van 
GaeoV'*AnHiBS ,  ook  nog  ene  van  den  Opperstok,  zijnde  eengededter 
van  Streefkerk  f  dat  aan  Gaoov-Anus  paalt,  en  ook  altijd  ééi» 
ouderling  en  één  diaken  in  den  kerkenraad  beeft.  Deze  gem.  heeft 
hier  eene  kerk,  die  in  de  Icnglc  gcl»fHi\sd  is,  en  eenen  hoogen  torcit 
met  eene  achtkante  spiU  beeft  j  telt  lUüO  siel.,  cn  wordt  tot  de  klaas. 


A  M  M> 


van  G&nda  ,  rlii*f  van  Vianen  prekend.  Dc  Predikant  wordt  door  den 
kerkeraad  Jj€ roepen. 

Hel  ivapen  van  Gboot  ihima  la  een  tchild  van  goud ,  Maden  met 
ctuc  acbtpuntifrc  ster  van  sabel  (xwart), 

AMMËIIS  (KLKINl ,  (jein.  in  den  Crimpenretpaard,    Zie  AnuufOft. 

AMMEKS-GIIAVELAIÏD ,  pold.  in  den  Jlblasserwaarr! ,  prov. 
Zuid^JIoUand  f  arr.  Gortnchem  ^  kant.  Sltedrecht ,  ffcm.  Groot- Am- 
mm  y  leu  N.  bepaald  door  Achterland,  ten  O.  door  Otid  Goiidri- 
aao ,  tun  Z.  duur  Üttoland ,  en  ten  W.  door  Laa^-Blukland  e» 
Baandwyk*  ffij  staat  ^  met  Achteriand  en  Peulwijk,  onder  het  be- 
stuur van  7  Heemraden,  1  Waardsman ,  1  .PeldenMchout  en  Seere» 
lans  en  1   Pcnnin(|rnu>ester,  en  beslaat  met  dese  polders  954  bund. 

rnd ,  die  door  5  molens  dron^r  «rcnialen  woi^ni  Het  iand  iigt 
palin.  1  duim  o  stroprn  onder  A.P. 

AMMERSTüL  of  Kleii-Axxers  ,  gom.,  in  den  CHmpenreu  aard  f. 
prov.  Zuid-IIolland ,  arr.  Rotterdam  j  kant.  Haastrecht  j  (17  ni.  k., 
5.  8.  d.  3  ai'd.) ,  palende  W. ,  N.  en  O.  aan  Berg-Ambacbt  Z.  aan 
fk  lek  ,  die  ket  van  Grool-Aromen  seheidt.  Het  bevat  bet  dorp  Am- 
mcrstol  en  eenige  verstrooid  liggende  buiten,  beslaat  64  bvindi 
7.  V.  r.  t  \.  c..  gronds  en  beeft  W  b.,  2  scbcopmakcrijen ,  2  touw- 
slager\)en  1  dorpscbool  en  ruina  SOO  inw. ,  die  meesl  vnii  den  landbonv  , 
tie  hoepelmakerij  en  de  zalmvissclieri)  leven.  Deze  {joni.  is  t^enc 
bferL ,  tbans  in  ci|ycu(iünii  bnzeten  door  den  Heer  Gysbert  Kabel Dlco 
Baron  vau  IIabuenbroejï.  va:i  lUnDEnBAOEK.,  Ie  Stcrkenburg  ,  prov.  Ulrccbt. 

Het  d.  AmiEMiOB  ontleent  lijnei»  naam  van  eenen  tol ,  die  hier 
vootfbeen  pkeg  te  zijn  en  den  Sn.  Aagnslus  l40f  door  ALiaacBT  vau 
Pnnan  naar  Soboonboven  verlegd  is.  Ynwger  werd  bet ,  aoo  als  nojf 
meest  in.  de  i»andeling,  KLEiK-Aanas  genoemd.  Hut  W^^l  zeer 
aangenaam  in  bei  geboomte,  5  n.  O.  van  Rotterdam,  i2  u.  Z.  van 
Haastrecbt ;  1  n.  \V.  van  Seboonlioven  ,  en  ^  u.  ]\  .  van  Groot-Am- 
nicrs  ,  binnen  den  Lekdrjk.  \\aaraan  ook  eenige  buizen  slaan.  Men 
gisl,  dat  bet  zijne  sliebling  aan  bel  gcslacbt  van  van  AnkEL  zal  verschuldigd 
zijn  ,  hetwdk  bier,  aoo  binnen  als  bniten  den  Lekdijk ,  vele  goederen, 
poo  door  gift,  als  door  koop  besat;  urdke  goederen  xeUs  in  134T 
nog  door  RoBBBaT  var  Ark.el  ,  die  in  dat  jaar  in  eenen  slag  bij  Luik  sneu- 
velde ,  bezeten  werden.  Dat  bet  van  beogen  ouderdom  is ,  lijdt  geen  twij- 
fel, aangezien  nog  in  bel  bejrin  dezer  eeiiw  voor  zeker  buisje  ,  buitendijks 
staande ,  waar  in  Vüri<jcn  tijd  de  kuuuniezeu  tot  de  ontvangst  van 
den  tol  geplaatst  waren  ,  bet  jaartal  1521  te  lezen  was.  Men  wi^  dat 
de  plaats  lot  eene  stad  xoude  aangelegd  zijn,  waarvan  meo  nog  ccuige 
merkteekenen  ,  onder  anderen  aan  de  haven ,  meent  te  vinden  ;  aelber 
is  bet ,  dat  bet  ten  jarc  1500  zoo  welvarend  was  ,  dat  men  er  twee- 
maal *s  IK  ecks  marktdag  hield  ,  hetwelk  niet  te  verwonderen  is ,  als  men 
wtMit  ,  dal  bier  van  alle  goederen  en  koopiuansclmppen  ,  die  binnen 
Schoonliuveu  te  koop  werden  aanjjcbragt,  alsmede  van  die  welke  on- 
verk«)cht  weder  teruggevoerd  werden  ,  zekere  daartoe  bepaalde  tol  moest 
worden  betaald  ,  maar  dal  alle  zulke  goederen  en  waren  ,  die  door 
de  inwoners  van  Sdioonhoven  gekocht  en  niet  naar  elders  vervoerd 
werden,  vry  waren  van  den  tol;  terwijl  tevens,  de  bewoners  der 
omstreken  van  Schoonhoven  ,  die  hunne  goederen  en  koopmansdiap- 
pen  oj)  de  wekelyksche  maHLten  te  koop  bragten  en  van  daar  onver- 
kucht terugvoerden,  van  bet  betalen  van  den  tol  tiilgezonderd 
varen.  Dit  nu  bad  noodzakelijk  ccuen  {jesladigeu  aainoer  mui 
kuupmanscliap[>en  herwaarts  ten  gevolge,  en,  daar  dc  bande  l  gruutcn- 


Digitized  by  Google 


AMM.  1S7 

deels  bestond  III  hönt ,  planken ,  kolen  ,  f^raneii  ,  wyiienz.,  welke  Linf^t 
den  üyu  lierwaarLs  afkwamen  ,  bevordti-dc  zulks  merkelijk  den  hloei 
van  dit  plaatsje ,  die  mnw^l ,  na  liel  verU^Qcn  van  dan  tol  naar 
Sdioouhoveo  ,  allengs  afnam.  Toen  echter  Troiiir  Jacobi  tui  Bnnani 
den  burgers  van  Aniraeii»tol ,  ten  jare  1481  ,  een  uitsluitend  privilegie 
gaf,  vaarby  zij  vrij  verklaard  werden  van  eenije  tollen  ia  Heae|roii- 
wen  enz.  ,  had  dit  ten  gevolge  ,  dat  onderscheiden  bnrgers  van  het 
nabiiri{f<!  Bergambacht  en  andere  ornjrelegen  plaatsen  hier  Uua  bvv* 
gerregt  kochten,    ten  einde  dezen  vrijdom  mede  te  (yeuicU'ri. 

Men  heeft,  er  eene  kruiskerk  met  eenen  kleinen  turen  ,  die  vóór 
4e  Hervorming  eene  parooluekerk  wai ,  onder  het  dek.  tÊumka»  den 
Leh  en  den  IJ  snel.  Ito  keus  van  eenen  Pastoer  slond  aan  den  Ma»- 
lasticus  van  OndmiiRster  te  Utrecht ;  de  instellhig  werd  door  den  ' 
Proost  van  dezelfde  kerk  gedaan.  De  kerk  van  Ahmerstol  is  thans 
in  gebruik  bij  de  llerv.  gem.,  welke,  van  de  llerornialie  af ,  tot  het 
jaar  ,  met  Bergambacht  is  gecombineerd  geueest,  maar  in  het 

laatst  gemelde  jaar  daarvan  algescheideu  werd.  De  eerste  Predikant 
die  dese  gemeente  a&onderl^k  bediende  was  Hsaküids  van  Uales. 
AUa.  de  inw.  van  Annasm,  beboeren  tot  deae  gem.»  die  tat  de 
klass.  van  Gouda ,  rins  van  ScJtoonhwen  gerekend  vioidt.  By  vae^ 
ture  beeft  de*  kerkeraad  een-  viy  beroep. 

Het  wapen  van  Ahmerstol is  een  in  tweeën  gedeeld  schild  ,  van  la/iiiir, 
welks  eene  zijde  beladen  is  met  eenen  kliinmcnden  Leeuw  vai^  Kliyer^ 
en  de  andere  niet  eenen  klimmenden  zalm  van  goud. 

AMMERZODEN  ot  Axerzouk:^  ,  g^im*  in  de  Bominehrwaard ,  ^vqy» 
Mderlmidj  kw.  en  arr.  Ttel,  distr.  BemmeUmaofd  y  kant.  B^muui, 
(21  m.  k.,  7.  s*  d«)  palende  N.  aan  de  gem.  Kerhcljk ,  0.aan  ffeiel, 
Z.  aan  de  Haas,  oie  haar  van  Noord«Braband  scheidt,  W.  aan 
Neder-IIcmert ,  en  bevattende  de  dorpen  Ammersoden  en  Well  en 
de  buurschap  Wordragen  ,  Mclkc  te  zamen  ééne  Hooge  Heerlijkheid 
uitmaken,  die  voorheen  aan  de  vax  Arkels  toebehoord  heeft,  maar 
thans  een  eijjeiidom  is  van  den  Heer  Lnvis  Alexa!<drb  Ali'uo^se  Baron 
DE  WoEi.MüAu ,  te  Op-Leeuw  ,  in  Belgisch -Limbui^.  Zij  beslaat  109G 
bnnd.,  54  v.  r.,  17  v.  e.  grond,  en  bevat  mO  h.  en  i^noeveer 
laOOinw. ,  onder  welke  raim  1200  R.  K. ,  5S0  Herv.  en  10  Ëvang. 
Luth.  Meest  allen  vinden  in  den  landbouw  hun  bestaan  en  zij  kwee- 
ken  veel  aarda])j)elcn  en  hop  aan.  Men  heeft  in  deze  gem.  1  R.  K. 
CU  2  Herv.  kerken ,  2  kasteelen  en  2  scholen ,  die  te  samen  \  winters 
'    door  ruim  550  leerlingen  bezocht  worden. 

Het  dorp  AxMEazouEN  ,  door  de  landlieden  meejst  Ahelroy  of  Ahxel- 
aoTBN  genoemd ,  is  vrij  groot ,  en  ligt  te  midden  van  geboomte  ei| 
bouwland,  6^  li.  Z.  w.  van  Tiel,  2  u.  Z.  van  Bommel,  ISu. 
Z.  W.  van  Arnhem  en  l  u.  N.  O.  van  Well.  Men  heefl  er  110  h« 
en  omtrent  900  inw.  De  Herv.  hebben  bier  1  kerk ,  die  tot  de  gc- 
ICOmbineerdc  gem.  van  7F ell-yi inmerzoden-vn-Jf  ordroffPn  ]»elioort.  De 
statie  der  R.  K. ,  die  1160  zielen  telt  ,  behoort  tol  licl  voonii.  blsd.  of 
vic.  gen.  apost.  van  's  Hcrfo(jenhosch  ,  dük.  van  Drtel.  De  Lnlh. 
Leliooren  tot  de  gem.  van  Bommel.  Er  is  hier  ook  eene  school ,  die 
*s  winters  door  ruim  200  leerlingen  besocht  wordt. 

Het  wapen  van  AnuaiODeR  is  hetseirde  als  dat  van  Arkd,  bestaande 
ia  een  gouden  veld  met  twee  roode  banden ,  van  boven  met  vier  en 
van  onderen  met  drie  getakte  pennen. 

AMMERZODEN  (Kasteel  te)  ,  prov.  Gelderland j  kw.,  arr.  enOj  u. 
Z.  W.  van  Tiel,  distr.  JSommekrwaard ,  kaot.  en  2u.  Z.  van  ^ptii- 


L-iyuUL-j  cy  Google 


m 


AMM. 


mei,  {Tpm.  Ammprzoilen.  Het  ü  een  dedig  huis  met  vier  ronde  torens, 
waarvan  il 4'  eene  iui>t  eciie  sierlijke  kap  gedekt  is.  Het  kasteel  iii  door 
twee  grachten  omjjevcu  ,  ëie  dóór  MMi  lioo(ren  luurden  wal  Tan  CMi 
gochêiden  nja. 

Teorhean  sehiynt  dit  kasteel  door  de  Hceren  vah  Abui  te  i^a 
bexcten  geweest.   In  1^90  brandde  liet  af,  aU  wannesr  Heer  Georgb 

Vak  Arkel  ,  zes  dagen  na  den  brand  ,  aan  dejjcvoljen  van  dien  ,  overleed  , 
terwijl  alle  titels  papieren,  zoo  betrekkelijk  de  heerrijklicid  als 
«niierzins ,  verloren  gingen.  Tien  of  twaaU'  jaren  daarna  was  het 
in  7:ijne  tegenwoordige  gedaante  weder  herbouwd. 

Thans  is  het  een  dgendmn  Tan  den  Heer  Lavis  AmMMn  kummm 
Baron  w  WeauMM»  te  Op-Leevw,  in  Bdgisck-Limborg. 

AMMBRZODEN-WBLL-Ell-WORIttAGHf  heeil.   prov.  GêUê^ 

iand.    Zie  Ammfuzodbh. 

AMMERZODEN-WELL-EN-WORDRAGEN (POLDER  VAN),  pold., 
in  de  Bommeleriraard ,  prov.  Gelderland ,  kw.  en  arr.  Tid  j  distr. 
Bommelerwaard ,  kant.  Bommel ,  gem.  Ammerzoden,  palende  N.  aan 
Kerkwijk,  O.  aan  Uedel,  Z.  aan  de  Maas  en  W.  aan  Neder-Ileniert. 
Hij  bevat  binnendyks  840  bnnd,  en  met  de  Imitengronden  of  oliter- 
wiaardén  1005  band.  W  t.  r.  17     e.  . 

AMMILATOE  ,  strand  aan  een  binnenwater  in  (htt-Indie ,  op  dè 
weiU||de  van  het  Amhontcha  eil.  Bonoa.  Men  vindt  er  twee  riviertjes  , 
waarvan  bet  water  benedenwaarts  l)rak  is. 

AMOERA  ,   golf  in  Ooat-Indie j  op  bet  eil.   Celehes,  aan  de  kust 
\;an  Mnnado.    Zij  is  wel  vijf  mijlen  diep  ,   heeft  eenen  goeden  an- 
kergrond en  is  vrij  wel  tegen  alle  winden  besohnt ,  zoodat  de  sche- 
den er  veBig  in  kannen  kiopen  ,  «ito  zij  den  Oosthoek  vermyden , 
t      mm»  «en  breed  rif  is,  dat  al  vrij  verin  lee  uitsteekt. 

AMOERA  of  Amoerahg,  voornaam  d;  in'  (htt^IndS,  prov.  eH. 
CtUktt ,  8  mijlen  Z.  W.  vnn  Menado,  aan  eene  golf  van  denzelfden 
nantn  ,  O.  W  N.  B.  141°  ^1'  O.  L.  Er  is  een  opsiener  die  onder  den 
Adsislont  Resident  van  Menada  staat. 

AMONJK,  kl.  riv.  in  Ooxt-Indie ,  ojp  de  Noordoost  kust  van  het 
eil.  Java ,  resid.  Grissee,  Zij  ontlast  iKh  ,  na  eenen  loop  van  het  W. 
naar  bet  O.,  bij  de  stad  Grissee ,  tegen  ever  den  hoek  van  Kamang 
op  bet  eil.  Madora,  in  den  mond  der  straat  van  Hadnra.  Vóór 
haren  mond  liggen  drie  kleine  droogten. 

AMOR,  naam  ,  dien  de  riv.  de  Li^gk  vooifaeen  van  liCerdam  af  tot 
acin  haren  uitloop  ,  bij  Gorineheni  droog. 

AMPAT  LA\VANG,  distr.  in  Oott-Indié ,  op  het  eil.  Sumatra, 
ads.  resid.  Benkoeleu. 

AMPEL ,  eS.  in  Ooft-Jndte,  ten  K.  van  bet  eil.  Jotw,  resid.  .^oe- 
rahatja ,  wordende  door  twee  nitloopen  van  de  riv.  Kadiri  gevormd. 

AMPEL,  d.  in  Oof^/ndtiP;  op  het  eil.  Jnm,  resid.  jfoerolurto.  Men  heeft 
hier  eenen  zeer  ^rooten  en  prachtigen  Moorscben  tempel ,  en  naast  desen 
bet  fyraf  van  eenen  narant  a  an  Sjech  Ibn  Moel\5a  of  Re«  Iskael  ,  den  voor- 
naanistcn  giondveüler  der  Moliamedaanscbe  godsdienst  op  Java  ,  dien  zij 
Sultan  Ampel,  of  anders  dc  Panomhahan ,  en  ook  Melden  Waclidoem  , 
<l.  i.  den  Heer,  noemen  ,  en  van  wien  zij  vele  wonderen  verhalen.  Het 
graf  op  zieb  self  i»  onaansienlijk  ,  en  ligt  slechts  een  weinig  hooger , 
aan  eene  menigte  -anderen  daar  rondomliggende  Hoorsebe  graven, 
die  allen  den  vorm  bébben  van  gewone  tuinbeden,  aan  welker  beide: 
uiteinden  men  eenen  steen  van  2  of  S  v.  lang  boven  den  grond  ziet 
nitstcken.  Indien  men  omtrent  deze  graven  iet»  onreins  bragt ,  zoude 


.  Kjui.  Google 


4i|  BOS  goed  ty* ,  ab  «f  «ten  nel  lym  leven  ipeeUe ;  bet  is  efllfteene 

Ijrootc  eer ,  wanneer  ïniMDd  tot  deze  g^raveii  maQ  naderen  ,  daar  sicai 
beweert,  dat  het  allen  g^roo Ie  UeiJijren  zijn,  die  hier  lijjji^en. 

AM|*INAfV  ,  st.  en  haven  iii  Oost-liidië j  op  liet  eil.  Lombok  j  aan  de 
straat  van  dien  naam.    Hel  is  de  voornaninste  s(ad  van  het  eiland. 

AMPSEN,  ook  wei,  ofschoon  verkeerdclijL  Axbse:*  of  Amssen  (|[esjpcld  , 
b^^ri.  in  bet  graa&.  Znipken,  prov.  Gelderland,  kw.^  fUstr. ,  arr. 
en  3  n.  O.  ten  N«  ipn  ZuipIteH ,  bant.  en  |  n.  N.  van  Leehem ,  ^em» 
Ma  i  u.  Z.  O.  van  Laren.  Het  it  eene  heerl. ,  toebelioorende  aan  het 
wuieolijk  geslacht  der  Nagells^  fnitlims  inisigendoni  beieten  wordende 
door  deo  H.  K.  U.  G.  Heer  J.  A.  ü.  iiaioo  TAnNieaiA  tor  Anma, 
te  's  Gravenhage. 

£r  li^t  hier  een  iraai  buitengoed  van  dcnzeLOden  naam 9  cn  men 
telt  er  1I50  inw. 

AtfSFOftT ,  onde  naam  van  AnasveeiT.  Zie  dat  n^oord. 
.  AHSTSL .  van  oods  nek  AnuvtttB  (jpdieeten ,  riv.  in  ^imstelland , 
{)rov.  Noord- ffoUand.  Zij  .ontleent  haren  oorsprong  lüt  den  Rijn  j 
idoor  den  ^  a  r  en  dc  Breekt  j  alsmede  door  de  Kromme  My- 
drecht,  ontstaat  op  de  grenzen  der  prov.  Utrecht  j  een  weinig  boven 
.den  Uithoorn,  uit  de  vereeniginji  van  de  Drecht  en  de  Kromme 
Mijdrecht,  en  heeft  hy  dit  dorp,  door  middel  van  eeiic  sluis,  ge- 
ineenaebap  met  het  Sijdelmeer.  Van  daar  vloeit  zij  noordwaarts 
laoyi  Tbamen ,  de  Vinkebnort ,  de  Nes ,  de  Zwaiuweobikurt  en  Waard- 
buizen ,  vaar  gQ  een  eilandje  vormt,  naar  Ouderkerk ;  ter  regterzijde, 
deerde  zoogenaamde  Nesse  rslu  is  gemeenschap  hebbende  met  den  Jf^aver 
cn  by  Ouderkerk  merkelijk  door  dc  Utrechtsehe  Vaart  versterkt 
wordende  ;  voorts,  in  dezelfde  rigting,  haren  loop  naar  Anister(Kiin  vnorl- 
xetteude,  loost  zij  een  gedeelte  van  haar  water,  door  de  ft  e  esp  er- 
maart ,  ]H'elke  daar  tuve^is  het  zuideljjke  gedeelte  der  Ring  slo  ot 
van  hei  JOiemêrmeer  nitmaakt,  in  de  nabijheid  van  bet.d. 
Ofiemerbrag ,  in  bet  JPfiemwe  diep  uit,  terw|il  nader  by  de  stad 
bpniepde ,  ter  andere  sQde  van  dat  meer ,  door  dc  Schulpbru^  weder 
langs  de  JRings  lo  ot ,  norr  een  gedeelte  in  heX  Nienire  diep  afzet, 
van  waar  zij  door  de  IJpcslootersluis  bij  Zeeburg  ,  hare  uitloozing  heeft 
in  de  Zuiderzee;  maar  het  is  niet  alleen  door  deze  ,  des  Aïsstels  eigen 
uitwatering',  dat  zij  zich  ontlast ,  zij  doet  dit  ook  ten  deel c  duor  de  stad 
zehe  ,  welke  laatste  zy  met  onderscheiden  armen  doorstroomt,  van 
welke  de  middelrte  de  sterkste  is.  In  deien  middelsten  'arm  ,  aan- 
vankeiyk  de  BimiER-AnsTMi ,  vervolgens  het  Beun  en  eindelijk  bet 
"Water  genoemd,  ligt  de  zoogenaamde  Vijgendam  ,  die  alleen  Iietwiater 
onder  sich  doorlaat,  doch  de  doorvaart  belet,  waarom  dc  schepen, 
ten  einde  in  het  IJ  te  komen  ,  kort  nadat  zij  binnen  de  stad  zijn  ,  ren-f  s 
af  den  Binnen-Auistel  verlaten  ,  en ,  of  door  de  Z  w  a  n  c  n  -  b  u  r  g  e  r- 
gracht  ,  langs  de  Oude  S  c  li  a  n  s  ,  of  door  dc  Prinsengracht 
,en  Nieuwe  Eapenburgcrgracht  varen. 

Vcoeger  was' de  vaart  langs  den  Ansru  alleen  voor  kleine  Icbepen  bmik- 
baar,  en  alle  vaartuigen,  die  van  \  ast5taande  masten  voonien  waren,  of  oone 
meerdere  breedte  bidden ,  dtui  ruim  4^  Nodeii.  el ,  moesten  ,  even  als  die  , 
welke  met  hoogc  opperlasten  voorzien,  ofeenigzins  diep  geladen  waren, 
over  het  llaarleuimeniiccr  en  het  IJ  ofwel  over  het  Haarleinuiermeer  en 
den  Overtoom,  naar  Amsterdam  komen.  Dc  verhindering  in  de  Naart  uit 
Amsterdam  naar  den  Ajkstll  ,  ^oor  schepen  met  slaande  masLen  , 
werd  veroorsaakt  door  .dc  gemetselde  bogen ,  in  de-  soogcnaamdc 
Hooge^luis,  zijnde  eene  ateencn  brug ,  ter  plaatse ;  waar  de  Absxel  in  de 


100 


Ytad  komi^        dcse  xijn  ,  Hi  1899,  dc  twee  middeltteik ,  te» 

dienste  van  de  toen  verlegd  wordende  Kenkehe  vaart,  weggebroken  9 
en  bierdoor  is  eene  opening  ter  doorvaart  daargesteld,  die  van  cene 
dubbele  valbru{][ ,  niet  daaraan  verbonden  nederslaande  l>alansen ,  voor- 
zien en  tnssrbrMi  (!e  lioofdmuren  8  el  en  1  palm  uijd  is.  Om  even* 
Mei  den  Atistei-  ook  voor  diepjjaande  schepen  bevaarbaar  te  maken  , 
is  de  riv.,  ia  het  verband  mei  de  Drecht  en  de  Aar  (zie  dit  art.), 
Hl  1894  en  182S,  op  het  voorttdvan  den  Heer  Jacob  vb  Jem  (1), 
die  het  plan  hiertoe  en  tot  het  dooi4»reken  der  bo^en  in  de  Heo^ 
gerinb ,  te  Amsi  idam,  hetwelk  daarmede  in  onmiddellijk  verband 
staat,  reeds  in  1817,  aan  Z.  M.  den  Koning  had  voorgedra{ren  ^ 
van  liaren  oorsprong  af  tot  aan  den  Omval  .  ter  breedte  van  16  ell.  in 
den  bodem  tot  op  5  (dl.  beneden  A.P. ,  nitgediepL  ,  terwijl ,  van  den  Omval 
tot  aan  hel  paahverk  vóór  de  Hoo{>e  slnis,dczc  diepte  zich  over  eene  breedte 
van  41  elL  nitstrckt.  De  reden  ,  waarom  men  de  geul  hier  breeder,  dan 
in  hét  overi{re  gedeelte ,  gemaakt  heeft ,  is ,  omdat  aan  den  Omval  de  ' 
van  Keulen  op  Amsterdam  varende  sdiepen  op  den  Abstel  komen.  Voorta 
aïjnmedefVoljrens  bet  plan  van  geiegden  Dijkjjraaf,  de  birnggenflan  den 
Uithoorn  en  te  Ouderkerk  zooveel  verbreed  ,  dat  zij  thans  eene  wijdte 
van  8  ell.  ,  7  palm.  en  J5  d.  binnen  de  kapitale  hoofden  ,  benevens 
eene  bijzondere  doorvaart  voor  de  vlotten  hebben,  terwijl  zij,  ter 
wederzijden  ,  van  stevige  rcmmlngwerken  ter  lengte  van  230  ell, 
voonien  sijn.  Hiennede  in  verband  zijn  ook  de  bruggen  ,  die  binnen 
de  stad,  over  den  Bibrbh- AnsriL ,  '  de  Zwanenburgwal  -en  de 
Oude  Sehans  lagen,  namelijk  de  Magere  brug,  de  Blaauwe^ 
brug,  de  Zwanen  burgerbrug,  die  St.  Anthoniesbrng; 
de  X  e  i  'z  e  r  s  b  r  11  {j^ ,  de  U  i  d  d  c  r  s  b  r  n  g  en  de  K  a  l  k  m  a  r  k  t  s- 
b  ril  <y  ,  die ,  op  twee  na  ,  allen  slechts  ceiien  val  hadden  ,  door  dubbele 
ophaalbt  u{|jfen  ,  met  eene  wijdte  tnsschen  de  kapitale  hoofden  van  9 
ell.  ,  vcrvanjjen  ,  en  daar  nu  van  de  beide  ,  op  deze  vaart  liggende  , 
achutsluiien ,  zijnde  de  Ams  tel  sin  is  en  de  St.  An  to  nieslnis  ^ 
de  eerste ,  tnsschen  de  slagstijlen ,  8  en  7  palm.  wl}d ,  en  m  de 
kolk  47  ell.,  7  pabn.  laiijj  is,  en  de  tweede,  tussclien  de  slag» 
stijlen  ,  8  ell.  en  6  palm  wijdte  .  en  in  de  kolk  47  ell.  ,  6  palm. 
lengte  heeft,  zoo  kunnen  thans  aUe  schepen,  die  8  ell.  breed  en  4.3  ell. 
lang  zijn,  door  Amsterdam,  uit  den  Amstel  naar  het  IJ  varen.  De 
uitvoering  der  werkzaamheden  ,  zoo  tot  uitdieping  van  den  Amstrl  , 
als  tot  verwijding  der  bruggen,  was,  bij  Koninklijk  besluit  van 
5  April  1893 ,  opgedragen  aan  het  Hêemraadtehap  tan  JfiemwefAnuiei, 
welk  oollegie  toen  den  titel  bekwam  van  Heemraadschap  mns  den 
Mwutel  en  Nieuieer-Amatel ,  en  bij  hetwelk  genoemde  Heer  Jacob  ofe 
Jüi<fi  j|el ijkt ijdi{T eerst  als  lid  ,  vervolgens  .  {yednrende  de  werkzaamheden, 
als  Dijkgraaf  werd  aann-esteld.  Thans  Ijestaat  het  Heemraadschap  uit 
eenen  Dijkjrraaf ,   vijf  Heemraden  en  eenen  Secretaris. 

Hel  aanleggen  van  het  Oosterdok  of  de  Oosterhaven  te  Amsterdam  , 
heeft  weder  eenige  verandering  in  de  gemeenschap  tnsschen  den  Akstel 
en  het  IX  te  weeggebragt ,  en  wel ,  dat  de  Seharhierslnis  en 
de  St.  A  n  t  O  n  i  e  s  lu  i s  te  voren  aan  de  schepen  van  den  AsstiL 
komende  ter  doorschntting  in  het  IJ  dienden ,  terwyi  die  schepen  na 


\\)  IIcl  is  uil  *s  mans,  niet  in  Jen  handel  annweztge,  gedruklo  bescliröring  , 
getiteld :  De  Amstel,  de  Dreclit  en  de  Aar  voor  grootere  schepcu 
bevaarbaar  gemaakt,  dat  wij ,  soo  nopcas  deze  werkea,  al«  die  aan  de 
Aar  «A  Draekt,  v««l  oalleond  Iiebbtn» 


I 


AMs:  m 

door  (Icio  slnhcn  in  dft  voorzeiclc  liavcn  komen ,  uit  welke  zy,  door 
de  Onstcrdoksluizen  ,  in  het  IJ  jjerakcri.  Die  schepen  echter ,  nielke 
iiet  Oosterilok  niet  willen  aandoen  ,  varen  Links  af  uit  de  Oude  Schans 
kinffs  de  Waal ,  onmiddellijk  in  het  U.  '  ' 

AMSTËL  (BINN£i\),  het  gedeelte  van  den  middekten  arm  der  rrr. 
den  Amttel,  bbmen  Amgtermam'f  van  de  Höofje'Sknr  tót  aan  deSal- 
veinaansbru|*'.  .  ,         .  • 

AMSÏEL  (KROMME) ,  riv.  in  Atmtelland.    Zie  Bollewijr. 

AMSTEL  (NIEUWER-) ,  kant.,  jh-ov.  Noord- Hoïïarul ,  arr.  Amster- 
dam,  palende  N.  aau  de  kant.  Amsterdam  ,  n*^.  1,  5,  i>  en  6 ,  O.  aan  het 
kant.  Oiider-Amstel ,  waarvan  het  gedeeltelijk  door  den  Amstel  g^e- 
'  sdieiden '  woldt,  2.  aan  het  kant.  AaUmeer  en  'W.  «an  het  hem^ 
meer,  heV  kant.  Aabmeer  en  het  Haariemmermeer.  Het  iMwat  w 
de  twee  {rem.  Nieu wer-Amstcl  en* Rietwi|k*en-K'itttwykeroordr 
t^OOO  bund.  land,   en  ruim  4900  inw.  ' 

AMSTEL  (NIEUWER-),  oudtijds  NitE^f-AMSTEt ,  ^o.tn.  m  AmsteUnnd^ 
prov.  N oord' Holland  j  arr.  Amsterdam  {\  m.  k.  ,  8  s.  d.)  ,  palende  N. 
aan  Amsterdam  ,  O.  aan  den  Amstel ,  die  haar  gedeeltelijk  van  de  gcni. 
Watergraaismeer  ea  Ouder-Amslel  scheidt,  Z.  aan  Thamen-eu-üit- 
koom,  en  W.  aan  de  Legmeer,  de  gem. '  Aalsineer-eD-Kadcilftaart  j 
]Uetwyk*en>Riet«fJkeroftrd  en  Skiten-8lA^rdyk-0lderp-«D-de-yrye^Mri 
Z|ï  bestaat  uit  verseheidcn  poMevt,  als  daar  zijn  :  de  BuitcnveM' 
sche  polder,  de  Amstel véensche  ofMiddelpolder,  de  BoveiM 
kerker  po  l  ile  i- ,  de  O  n  tewalcr-  of  Over-Am  s  telpoldc  r ,  benevens 
een  gedeelte  der  Stadspolder.  Zij  bevnt  het  d.  Amstelveen,  de 
buurten:  A  an -de  -  Schu  Iph  rug,  O  ycr-Ouder  kerk,  Zwaluwen- 
huurt,  De-IIand-na  ar-Leyden,  Aan-de-Noordammorbru^ ,  de 
Dvbbele-biiart>aan-d en-Overtoom,  benevens ({edcelten<nütf 
de  bnnrtendelles,  Waaif  dbuiien,  Aan-de^Weesper-siJde^ 
^an-de<*Ut<rechtsche-zyde  en  A  a  n-den-Overtoom^ 
schon-weg;  alsmede  deAmsteldijk,dcLegmeerdijk,  de 
A mslel vncnsch  e- w eg ,  Buiten  vcldert  en  Bovenkerk.  De  gem. 
Ni e  u  ^v  er- Ams  tel  beslaat  4877  bund.  19  v.  r.  61  v.  e.  gronds  ,  en 
heeft  1400  h»,  1  Herv.  kerk,  )S  Koouischc  kerken,  4  scholen,  een 
dra.^der  Maatschappij  Tot  N^ui  wan  H  Algemeen,  dat  den  S5  Octobev 
ISW  opgerigt  is,  en  10  lieden 'telt.  1  pottenbakkery ,  1  kaarseii*- 
makery ,  2  katoendrukkerijen  ,  1  kmidmolen ,  1  glasblazerij ,  2  grut- 
terijcn,  ondcrsclieidene  leerlooijerijen  ,  cene  teorlakkerij  ,  vele  buiten^ 
plaatsen  en  4850  inw  .  die  meest  in  landbouw ,  vetweiderij  ,  melkerij  enr 
veenderij  hun  bestaan  vinden  ,  en  onder  welke  ongeveer  2200  Herv. , 
die  allen  lot  de  gem.  van  Amstelveen  behooren  ,  niim  HOOR.  K.  ,  die 
tot  de  statiën  van  Bovenkerk  ,  Buitenveldert ,  de  jSea-en-  Zwaluwen- 
hnAr#>.'6tt  éb-^futM  gerekend  vrerdeh ,  van  welke  laAtote statie dekei4l 
cignlQk  Iwdten-  de-  |fem.'  iNiWnjrBa-AHteEi,  jgel«g<ia  is-,*  ^rw^l  déilren-) 
tegen  de  meeste  leden  der  statiën ,  vraartoe  >de  onder  NiEowia-fAlftTéj 
staande  kerken  op  het  Ru  s  t  e  nbnr|perp  ad  en  de  L  iefde^  aaW 
de  L  a  n  ge  h  1  e  c  k  e  r  s  I  O  O  t  ,  beliooren  ,  ondcïr  Amsterdam  wonen.' 
Voorts  heeft  men  onder  ISielwer-Amstel  140  Lnth.,  ettelijke  Doopsg.  en 
eenige  Joden  ,  die  tot  h«mne  respeetive  gem.  te  Amsterdam  behooren. 
.  Het  bestuur  der  polders  onder  rSiHuwER-AasTEL  of  liever  over  detf 
Bnilenvekbcfaen  |.  den  Hiddd^-en  den  Vrijen  Bovenkerkerpolder ,  werd  / 
volgens  éetrooi  van  Kéiier  Karei  V ,  gegeven  den  51  December  lHfiOy 
aan  eenen  DQkgraaf ,  vier  Heenm<aden  en  eenen  Secretaris  ópgedrapenr.' 
De  Keizer  noemde  dat  coUegie  toen  Dijkgraaf  m  Humridm*  tdn 

I.  üftBL.  11 


1^  AMS* 

Ini^e  cn  ihrne  van  Jtl^ttelteen ,  \am  M^  hA  lSeh  Mkfj^^ 
JleeinmileH  ter  JVteumet  AmHel,  «l  dfi«n  PM«  heeft  het  he\w^r 
4w»  tl*  in  18»5 ,  taw  heliW*  één  HMUMid  TPrmecrderd  werd ,  en 
den  titel  ontvio^  vaa  ffwmnmdÉekap  fHii  4m  AmUe^  m  JVwtwet*- 

'Wpmam.  is  fpnc  UwmI.  ,   dlo  iiieosUl  onder  den  naam  van  A«- 
«IcnTSHEE!iLiJKUEn»v4N  AMSTiavKKx  ^.)o.komt.   Kn  ofschoon,  ineenen  brief 
>an  (1.>H  iare  1451 ,  het  Aubvcht  va»  AuWv^w  van  het  AnMOiv  ïa» 
Wn-Aïstüï.  ondei-schcidcn  woidt ,      hel  evpnvel  wamhUnHlfc,  flat 
mdicK  brief ,  dM>r,l*tt.  A»«Mai«  W  A»Hii.VBEH,  het  dorp  van 
dWa  IMMIB.  ea,  da«d«lT««  Niim-A»W,  <k  roodii»  fe^egcn  lande- 
nitBlto  «enM»nMbe«    De  naam  van  Nibuwek-Awstel  wordt  met  voor 
het  »ar  13S4  gcyoiiden.    Gelied  Am^telhHd,  in  het  begin  der  ve*  r- 
üe^iilTeeuw,  fMi  het  overlijden  v«ii  Güido  va5  Hb^egoüww  ,  B,^sdiop 
van  Utn  chl ,  iii  hauden   d.T  Graven  van  UuUaud   gekomen  zyndc , 
^erd    het  Aubagiit  v.ii  JJ^Ïl^ff  AT'*'^^ 

uMEii,  ia  M  iMar  1399,  wor  nw»  5000  $ehikhm  <d.  i.  4WI 
gMldca),  Ynrlui^  MA  Hf»  KwM»»  va«  Ooww^lik  ,  den  ^on  ya« 
V,  GiW»  IMneeitar  Wn-W  üvw ,  dic  4m  amha<?hUhoerlukheid  , 
Tbr  JMW  lit«r,  weder  overdeed  aan  MABCAHErnA        Kiiep,  gemaiin 
van  do»  «eocMmidett  Hertog  Albbecbt,  na  vrier  overlijden  ly  kw»"» 
aan  hare  mowler  ,  insjvtlljks  Mi*gaii£tha  va-»  Kleef  genawad ,  die  » 
ia  liet  iaar  1411  ,  overdei-d  aan  bare  andere  dochter  Catbaiiina  ra» 
Kief*,  van  welke  zij  verder,  in  het  jaar  WO,  hy  koop  ovemng 
«an  JUjiw*        B^nsttw,  U<wr  «ta  Vearft  ^«W  Wwdochter  Mas* 
SoMWMhaar,  Ml  .h<*e9  aehtnvlWMaAir»  vav  Bübdbbmb^, 
Mn  jMivviyii  hrogt.    Haar  sqai»  Rvaod»  taiI   BwaESpaE  verkocht  z« 
widfUkt  if  lirt jaar  1^89,  voor  de  som  -van  5000  {juldcn  m  gnmden 
•  en  ccnc  eemvijje  onlosbarc   r«-nle  van   ^   gulden  jaarlyk», 
«i»:de  9taa  4mHerdmn^  door  welke  jij  ihans  nog  bcioten  wordt.^ 

ifet  wa})tH  dc^er  (jem.  is  een  rootl  schild  ♦  met  twe<s  xwwte  dwU»-. 
balken  doorsneden}  op  dtwbovewteii  halk  Maan 4rie witte fcfqiieii  a» op 

4an  oiideriiteji  één,     .  «r     .  «r  »»    j         >    *  j 

AteT£I«  pPD^R-Jt  kant. ,  prov.  Noord-HolUind ,  arr.  ^émtierdam^ 
mhnit  ff  aarthtt  M»t-  Nienwcr-Amstcl  en  hot  IJ,  O.  aan  de  kant. 
Wl^en  Baambrugge,  welke  laatste  lot  do  prov.  lUrccht  behoort, 
Z.  weder  aan  bet  kant  Baambrugge  ,  cn  W .  aan  het  kant.  JSieuwcr- 
Amslei ,  Maarvan  iu  t  liier  door  den  Anislel  gescheiden  is.  Het  bevat 
d&  voWndc  5  gem.  O u der-Aius tel  ,  Dienen  m  W*t«rgra«fa* 
ma^r,  «n  daarin  4^7  huiid.  65  y.  r-   00   •  «.  ,  ^  «™ 

.  AJI^TBL  40ÜDBE-),  oudX^id*  OooER-AiamtE ,  rrcm.  in  Jinstd- 
Ij^id,  prov.  Nmri-HoUmdif  arr.  ^«««enfam,  kaut.  Oiukr-Ainstel-, 
ij^  m.  k. ,  i  s.  d.)  ,  palende  N.  aan  de  gem.  Watergraafsmeer, 
9,  aati  dc  gem.  Diemen  ,  Bijlmermeer  en  Abcoude-Proostd^jc-Cft-Aas- 
4owi ,  welke 'laatste  tot  de  prov.  Utrecht  behoort,  Z.  aan  de  geaa.  Wa« 
verveen  ,  mede  in  de  prov.  Ufcwücbt  gelegen  ,  en  W.  ai»  dcft  Ani-. 
j^tel ,  aie  haar  van  dc  goü.  lUettwe^-Ainrtd  laMdt.  Zg  beslaat  uk 
TUfivopmmMUlm^  4inde :  da  Cr oot c-D  11  lyend rechter  polder  , 
4ftJC|aiae-D*it«ndrech  ter-pol  der ,  .4e  Hol  endrechtcr  -p  oldc  r, 
de  Bnllewük.en  de  Rond  c  n -Hoep  e  n -polder  ,  en  bevat  betd. 
Ouderkerk-  aan -den  -  Amstel ,  de  buurten  :  Aan- den -Omval , 
Óroot-Duivendrecht,  Klein- Duivendrechl,  Holendrecbt, 
dc  .BuUew^ik,  Hy^te-^         CU  gedecUcu  van  dc  Nes  cn  Waard- 


Digitized  by  Google 


0 


AMS.  i9S 

liiiiseii;'   De  Qcm.  Oodba-Avstbl  beslaat  S04d  hund.  04  t.  r.  48  v.  e. 
gnmds,  en  Jieeft  306  h»y  1  Ibrv.  kerk,  2  R.  K.  kerken,  1  btts-^ 
kruid- ,  1  verw-  ,  1  tras-  of  cement-  en  2  snuifmolens ,  t  grntterij  ,  eenc 
algeuieene  burgerlijke  begraafplaats ,   ccnn  afzonderlijke  begraafplaats 
voor  de  R.   K.  ,   en   een  fraai  kerkhof  der  Portugescbe  Joden  ,  dat, 
naar  meu  meent ,  op  dezelfde  plaats  is  ,  waar  Reigerthroeh  of  Reigert- 
éoaB&9  een  Uutaiiit  dier  Heeren  w  AntsL,  gestaan  ' bèeft*.  Tiw||èr* 
bestond  bter  ook  eene  peneleinfidnryk ,  nnaar  deie  is  sederV  ondeneheU 
dcne  jaren  Temietigd.   Men  telt  er  9000  inw. ,  'die  nch  medt  met 
landbioVr,  vetweiderq,  melkerij  en  veendery  generen  eri  onder  welke 
zirh  ruim  900  Herv. ,  die  allen  tot  de  {jem.  Ouderkerk-aan-den-j4m- 
êtcl  behooren,  1050  R.  K.,  die  tot  de  statiën  Bullewf'jk  en  Dtiivendrteht 
gerekend  worden,  1i5  £v.  Lnth.,  5  Rem.  en  20  Joden  bcvindeti ,  <tie 
tot  hunne  respective  gem.  Ic  Amstebdah  behooren. 

Dexe  gem;  ia  eene  deeii. ,  meest  ander  den  '  naam  van-  AmAcam*^ 
■BuuKan»  m  OaamiaK  bekend.   fSjf  iras,'  c?mi  als  geheel  Amstcl- 
land  ,  in  het  begin  der  veertiende  eeuw ,  in  den  boezem  der  grafel^fk^ 
heid  van  Holland  gekomen,  en  bleef  daarin  tot  in  het  begin  der  vorige 
eeuw  ,  zonder  ooit  in  leen  uitgegeven ,  verkocht  of  verpand  te  zijn 
geweest.  De  stad  Amsterdam  had  reeds  vroeg  bot  eliypndom  over  Oüoia- 
Abstel  trachten  te  verkrijgen  ,  vooral  werden  hiertoe  pogingen  aange- 
wend,  in  het  jaar  16t$8,  toen  Gecommitteerde  Raden  van  Holland 
diènslig  gevonden  hadden ,  eenig»  der  CrrafeiyUieidsdomeirien  te  vet^ 
luiopen  ,  als  wanneer  de  Vroedacnap  van  Amstodam,'  onulelp'  anderetf", 
€K»k  van  deze  heerl.  door  aankoop  trachtte  meester  te  worden ,  hetwelk 
echter  te  dier  lijd  niet  gt-lukte.  In  1674  wendde  de  Vroedschap  dier 
stad  weder  pogingen  nan  ,  om  deze  heerl. ,    voor  eene  redelijke  som  , 
in  pandschap  te  verkrijgen  ,  maar  bet  verzoek  ,  te  dien  einde  ingezon- 
deu  ,  werd  door  de  Staten  van  UoUand  van  de  hand  gewezen ,  zoodot 
de  stad  elaedeiyk  besloet,  er  deer  amkoop  ekenaar  Vani  te  worden,  het- 
wejUe  «rettwel  eerit  in  1751 '  gdnkte ,  «oen  deae  lieerl.'voor  eenè  sóm  vaii 
95y100'  todden    aan  haar  overging;  zoodat  het  h^eiiyk  regt  over  Ouanfir 
AasTBL  thans  wevdt  nitj^eaefend  door-  Bar^emeester  én  WethondereA  ééé 
stad  Amsterdam.  ■    ^   '    ^  f 

Het  wapen  van  Ouder-Amstel  is  een  rood  schild ,  met  twee  zx^arto 
dwarsbalken  doorsneden ;  op  den  bovensten  balk  staan  drie  en  op  dcui 
ondersten  twee  witte  kruisen. '  '  '\ 

AX6TSL  (SLOT  TB) ;  veorm.  kast;  in  JmtUUand,  prov.  JToifpi^ 
BéUand,  vermoedeiyk  gestaan  iidl>bénde  op  een  gedeate  vail  dé^ 
grcnpd,  waar  nu  AmtUrdam  1^,  en  wel  bew^ten  den  Amstel,  op 
of  aan  den  dijk ,  omtrent  of  op  de  hoogte  der  Oude-  en  Papenbruggen  ^ 
llaar  somminren  willen  tusschen  de  Vrouwen-  eh  de  Dirk-van-Hasselt-» 
steeg  (waarschijnlijk   eigenlijk  de    DiRK-vAji-As-zijn -steeg).  '   De  gis* 
sing  ,  dat  dit  slotte  dier  plaatse  gestaan  hebbe,  schijnt  te  meer  gegrond , 
omdat  men  aldaar ,  oude  stukken  van  muren  en  grondslagen  van  torens 
gmAdabiaseft*'  Xen  verftioeflt ,  dat  hel  deo#  BaanrTAÉt  A«stu ,  djijttt 
ttm^  ledÉe,  ^gastietit  sijj;  ten  minéte  iil  èd  iWuUtSSt  ceu^  was  lie^ 
reeda  in  stand.    Het  scnijnt  de 'eerste  aanlèi^lijf  ' tot  bet  bouwen  vaA 
'  Amsterdam  te  hebben  gegeven.  Men  gist  namelijk,  dat  eenigo  vii- 
scheid,  omstreeks  het  jaar  1177  en  1200,  hnnne  hulton  aan  de  over- 
zijde van  d?n   Amstel ,   onder   de  beschuttin|r   van  het  slot  ,  hohheii 
neder   geslagen,   welke  buurt,  allengs  loenenionde ,  eindelijk  lot  de 
tegenwoordige  groote  en  wijd  vermaarde  koopstad  is  aangegroeid.  Het 
is  niet  onwaaraehijnlijk,  dat  de  Oudebrug  tot  vereenigiag  van  de  hdiat 
met  het  slot  gediend  bebbe. 


Digitized  by  Google 


Dit  jsh)t  werd  ,  omtiprit  1203,  door  dc  Kenncmeis  en  WcstfrïPznn ,  omler 
aauyoeiiiii{]^  van  Wolteh  van  E«iMO>D  cn  Albrecht ,  Baamlcrhccr  van  Brebe- 
BODE  ,  in  brand  jeslok(>ii.  Lator  schijnt  het  weder  opgebouwd,  en,  in 
%2S'^y  door  Jas  vak  1'er!>v;>-  bezeten  te  zi^n.  In  vervolg  van  tijd  echter 
zofidcn  .4c  .  Iloilao^vcbe;  Qtm^tL  1»%^  in  hnnae  ma^  lieUieD  geluid. 

^ifclu'id 'l^i^  pert*.eele$  aal)  parlikn^ëi^ea  verkoel        ,        •  '     '   *  [ 
AMSTK1J)  \M  ,  M.  .in  Zie  Amsteédait.  » 

AAi[STiihiU]4K. ,  dijk  in  yJ in$telland ,  prov,  Noord-JlolJavd ,  arr. 
uifmterdam y  kant.  cii  p,<Mii.  I\  lenimr-  i instel.  Zij  sli'ckl  lit  li  van  hot 
tfiibek,  10  nun.  b«nl4^ii  dc  üLrecbtsciH^  ^oyl  dur  st^  Am^terdaiu , 

Aan  èmn  dQk  voiid.ipiMi.Y0orbeaii  cteoe'  bijnaona%ebrokenf  rodksjna*. 
^cwJjPMlflM  9i<l«a>  ^i^lKe         4e  mfertcai t*  dtn  'Auwvati'g  -deier ««iw, 

f?<?!p<?pV  ï  leo  door  lai^df^ijen^,  en  l]^crqm»omt){]^n  vervangw  zijn  ,  .  jnuunti 
hq^^'fri^^gc  pp  dpnN.  O.hpQli  van  hel  Kleine  iMuvpveld  lijrtket  Kalfje, i 
eené  ,  Jie^-berg ,  die  noj{  al  dikwijls  door  dc  Ams^lt^i  daimmus  bezocht  wpiidt. ' 
ip^biujift  laiijfs  de/en  dijk  ,  welke  dient,  om  den  Ihiitenvcldschcn  ezixlcB. 
^1,1^1  vccnsc hen  {>old^r  te^ett  iiet  Aiut>tcl\idtci-  Lc  besckutteu ,  bcyat  oin«- 
Ki^VV^^  iftw.      ...       :      .  .  ;  •         .:  . 

\  S^^  Mkè»  Meijerij  tm  's  HmfogHOnMi^ 

kiHy.f  Mlcu^nd  f  proy .  N oord-B f albamd ,  ary.   en   ongeveer  4  li.  Qi» 
ten  N.  yai|       Htirlfi>fffiéoscii  ^  lilslr.   en  5  .n.  N.  O.   van  .0e«fcil^. 
Igem.  cp  niim  i  n.,  Z.  W,  van  Oss  ^  |   n.  N.  W»  .ITAB  ttoesch.  . 
...  De  Hoeren  van  Oss  hadden  liier  hunne  hoeve.         '  '. 

j./iiyiSTELHOI' ,  oud  ftdeliijk  huis  io  Aimtelland.   Zie  RttisciiENSTUi». 
^,  .^J^^TELjl^^JS'jp,^  'u\  vroegere  tijden  onder  den   verkorten  naam 
4tSBSvr?LL|^  Yeoekói|i^94e^  ,  Toorii^.  baljnwschap  ,  pnwd  ffoliUtÊdf  dat, 
voijj^cns  4^  ond^te. -^rdeüsling  dier  profUMie^y  Uii  K^tmenurUnnd  .enit 
jf^^estfriesl^ind  gerekend  werd,  maar,  volgens' i^eoe  latere  venieelilH^ «/ 
tot  lji(Ot  ZuVf/crAru'ar^ü'r :  ]Kb(>Q<^c.    Uet  grén^e  ten  IV.  O.  aan  het' 
li,  ten    O.   aa|i  den  Mniderban ,   W  ees^perkerspel  en  liet  Bijliemcrr 
moer,  ton  Z.  Z.  O.  en  ten  Z.  W.  aan  dc  prov.  Utrecht,  en  teH  W-^ 
Ofiu,  caa  g^de^lte  yf^i  Kcnnqui^rland.    Het  bevatte  .df!  stad  Anister- 
digi-,J)fii>cvjE^  4fi,<loi5ïfm  ^öi^telvc.fsn,  Ovderk^rky  Dieöi^  .wi 
WaTérTcen,   alsmede   de  amb.  heerl..  'WAVerad.',  •  B^Ulual  dftii» 

Aap  4^/.ire^y4^  T^i^uwer-Aiiis^el  of  Jict  R'ejftsgebiiÈd  Vall 
^nistclvpfn.  L^Van  de  oostzijde  Li{j.  Ouder-Amstel  of  hel  I\«*g\ts- 
gebied  van  Ouderkerk,  de  OutcM  aler  of  O vqr- AmstcUohe) 
(-oldcjp,  de  ambachten  Dicmen.  en  VV  averveen  ,  behalve  no{j  iieb 
|ieni^jf-  of  AYat  ja  1?  graags  meer,  Waveren,  Botshol  en  Ruige- 
jl^ilnis.  Zoodfit;  (i^jt^.ip ,,;het  Msgeaw*  JUfjoflrd-Uolktvdf  bet 'ikaoU: 
imder-^mttel  etk  ]^|;,'>frofitpte  g^d^te  Van  if«nN0fr-.4«iffi(l;:eo  « inl  de* 

j  iTyjfic  Qglf^Efirf;;,.^  J|oogheeiiiriM|(i»el»ippén  lijn  er  die  A^sü»* 
jbetrcffen  ,  on  waarover  de  Baljuw  van  onds  als  Dijk(jraaf  is  aangen 
stejd  ,  als  :  hot  H  o  o  g  h  ce  ni  r  a  a  d  s  c  h  a  p  van  A  ni  s  t  e  1 1  a  n  d 
cn  liet  11  O  O  fr  h  e  O  n),r  a  a  d  s  c  h  a  p .  den  Zeeburg  of.Die-*? 
ïii  e  r-  eni  Mi|  i  d  e  r-z  c  c  dij  k.  .!  • *  /  »  .., 
,  ïle,<  groii^,  is,  bi^r  laag,  weck.  eP  .  moerassig,  zoodai  .er  wpinïg 
si{fï]and,,,ipiaar  ipeesti..wei>  en  •  TefspMiid  gevpnden  wordt^-  van  welk 
ylaffi^  .godf^lte..  tft.:wBterpl«si«n  is  . .  iiili^Yeted; 


Digitized  by  Coogle 


Hier  wordt  t)ok  ,   voornamelijk  in  de    iiabijlieid    van  AmstcrdattV 
veel  •  jyroente   aaiijrekweekt ,   die  dfljyclijks  in  {jrzpfydc  stad- tpr  iiiürkt 
«ordi- 0c'brag;t.  '  In  deM  AsMtel,  dc  TUcnplassim  ei^  de -andore  watë<^ 
MD  wmrdt  Me  groote  «liee^eelittiè  ÏMttrs,.  imöek  /  karrpcr ,  bri»élii( 
maar  "voeral  paUnjf,  gevaa^a:  *'    '.  '' 

•  '  AsmuAa»  was  -VMMger  eeaé*  heerl. .  van  welke  dc  IFeercn  den  tHel 
Tan  Heeren  Van  Axstec*   voprficü.      Het  eerst  dat  '  men  daarvan  {jir-- 
Majr  jremaakt  vindt,    is  ten   jate    lOl^,   in  oenon  brief* ,    die  aaii 
AbKLBOLD,  d^n  ne|Tenlicn(len  Bisschoj)  run  Vhechl  ,  wovAl  toejrfH^'hrevéii'V 
eu  uaurin  dc  Heereii  van  Amstel  ,   als    Icenuianncn    der  Utrcchtsclre 
kevk,  -voorluMDcm  Op  liet  midden  der  MdBe  eenwlièxét' Eeb^ii^'VAié  . 
!4ii9ni^  de  faecrli  <yaii  Aatm'iHiff  ak  leenman  der  UlrechtaélWelefk^i' 
reeds  ^Yoegef  metHttaiav,  den  tes  en  twiutigstcn  BUschop  f 'ifi"^ 
schil  te  zijn  {jeweest,  {yeraakté  Egbert  weder  in 'twist  met 'H5i>DfeVAAii4 
VAif  Rhbbnen,  die  in  11;56  ,  na  hel  overlijden  van  Heruan  van  llooiiif  ^ 
als  Herberts  opvoljjer ,  tot  de  bisschoppelijke  waardijilieid  verheven  was. 
Dcïe  oneeni^heid  was  veroorzaakt,  doordien  de  Heer  van  Amstel  den 
Bisschop  de  inkomsten  van  Akstel  en  het  omgclejjen  lund  onthield-^ 
topiwalte»  GaaavAW  een^  gegrond  regt  meende' *  te  Inbben;  'E^ïoEnt 
wierd  diensvolgenrgebanaen,  en  BMMstzichtip  bevel  van  dén  Keixerwè^le^ 
op  zeer  nadeel^e-  voorwaarden  ,  met  dan  Kssdlop  Vei^EOcnenr ;  zoodat 
hij  m\  alles  ,   wat  hij-  voorheen  in  Aïstel  lèenroeri|f  bezeten  hm!*', 
slechts  als  Stedehouder  vnn  den  Bisschop  hehonden  kon.    Zijnen  7.mn\ 
€rijsBHRT  I,  Hecr  VAN  A.nsTEL ,  ^  inden  wij  eeliter   weder  als  lennnan 
van  dén  Bisschop    van  Utrecht  vermeld.    Deze  koos ,    in  den  twist 
tiisschen  Graaf  Lodewmk  vah  Looü  en  Willes  Graaf  van  HoUofitét^y 
eVen  als  tijn  leenheer  ötto  1\  ^  de  dirie  en  dertigste  BSssehop  tan  ütrtdUt^ 
des- eersten  xijde,  en  hielp  bem*,  met  sijae  gemalin  Ada',  naar  IFtifecHt' 
ontvingten;  maar  dit  kwam-  faónr- dnnr  te-  staan  ,  want  de'Xennemèi^. 
en  Westfriezen  staken    don  dam  in   den   A^mslel  door ,    en  liepen^ 
jyeheel  Amsteiland  ,  al   roovcnde   en  plunderende  af.    In  den  oorlojr 
tusschen  Otto  II.  ,  dm  vier  en  derlijjsten  Bisscliop  van  iJtrecht  ,  en 
RvBOLP,  Kastelein  van  Koeverden  y   met  den   Bisschop    te  veld  ge- 
f rokken  '  aynde*,  werd   hij  ,  bij  Anc  ,  ondisr  Grtunsber;ren ,  vém- 
gewond  e»  gevan^fen  genomen ,  terwQl  dé  Ksschpp  in  den',  siffjd 
'•mkWam.     van  zijnen  overwinnaar  vi^heid  bdiomen  h(^bbèfndè  ,"  om 
tegenwooirdig  te  z^n  by  de  verkiezin.';  yan  ernen  nienwcn  Bisschop ,  ltfi}k 
"hy  op'  zijn  krijjjsmanswoord  belooide  ,  dadelijk  na  drn  allonp  iHér-vér- 
kiezing  teru{y  te  komen,  werd  hij  door  den  nieuw  verkoren  Bisschop», 
'Wilbrand  van   OtDENBrno ,   van  zijne  {rdoftc  ontslajren  ,  onder  voor- 
geven ,  dat  Ruoolf  voor  niets  anders  dan  een  oproermaker  Ie  houden 
^as,  aan  wkn-  men  zijn  woosd  niet  behoefile*gestand' te  doen.  '*  IXk 
dien*  f Hd  vhiden  wlf  it  Heeren  v«ii  AssnK- altyd*,  met  betreUdilip 
tot  hunnfe  beerlijkheid  A]vsTCi.i.AifD  ,  als  'leenheeren  viur  dc  TJtrecbtsche 
kerk  genoemd.    Toen  echter  Gijsbhecht  IV,  Heer  van  Amstel  orh 
zijiw  m('dpplif|l!{»heid  aan  den  moord  van  Floris  V ,  Graaf  van  tfol- 
iand  ^   hot  land  moest  ruimen,   werden  zijne  f^oedirren  \Trbeurd  ver- 
klaard ,  en  heef  t ,  sedert  dien  tijd ,  A«5tella>d  dan  eens  onder  Utrecht  , 
dan  weder  onder  Hollaild  beboord*.    Uit  ccnr  vredesverdrag  tusschen 
WiuBH  VM  Ibcaniii,  den^  een  en  vecriinrsten  Bisschop  -vanr  Uireeki  , 
«en  SkU  I,  Graaf  van  HoUtand^  in  1897  gesloten,  blijkt  het,  dat 
^  Bisschop  over  dese  heerl.  gezag  had ,  of  waande  te  hebben.  Volgens 
dete  overeenkomst  moest  de  Bisschop  haar  aan  den  Graaf  tc  leen*  op' 
dragee»  9  om  er  naar  zyn  welgevallen  eeneu-  man  in  tc  zetten^  die* 


uigiü^ed  by  Google 


AJiS. 


dfii  BiiMilMp  moeit- .bdde  doen.  GmS  hm  II  gaf,  onMnelLt  iMI 
jMT  1390  ,  de  lieerl.  aaa  zijneo  broeder  GotM  vak  AvBame ,  om  die 

te  behouden,,  tot  dat  hy  in  liet  hexit  van  een  Bisdom  .of  iele  andere 
inw  geiyke  waarde  zonde  gesteld  xyo  ,  of  anders  tot  aan  zijnen  dood  ^ 

m  welk  geval  die  goederen  weder  aan  deu  Graaf  moesten  komen  , 
maar  ,  ofschoon  Guido  den  Bisschop  Willem  ,  die  ,  na  eeueu  inval  in 
Abstllland  gedaan  en  daar  vele  verwoestingen  aangerigt  te  hebben ,  in 
1301,  in  ceti  gevecht  gesneuveld  was ,  dadeiyk  opvolgde  ,  bleef  hij  nogtans 
in  bet  tjeiit  van  AneriUiAi»,  tot  inlSIt,  wanneer  hy  bet  aan  Wouoi 
lll.  Graaf  fa»  Holland ,  a&tond,  op  Toorwaardc  ,  dat  deie  heeriykheid 
notnt  van  de  graaflijkheid  mogt  gescheiden,  of  aU  een  ekeodom  van 
het  Sticht  beschouwd  wortlen.  Keizerin  Margarktha  verklaarde ,  bij 
handvest  van  het  jaar  1546,  Amsterdaji  ,  waaronder  men  hier  ook 
AasTELLATiD  vcrstaan  moet ,  nooit  te  zullen  scheiden  van  de  grafelijk- 
heid ,  waaraan  het  sedert ,  zonder  verhindpring  der  Utrechtsche  Bis- 
schoppen ,  schijnt  gebleven  te  aqn. 

In  liet  jaar  \wl  leed  AnenuAH»  veel  overlast  tui  eeaen  bo^ 
BnyJecbe  ruiters,  die  in  betStiefat  lagen,  «n  hunne  soldij,  welke  «(j 
van  bnnne  Konin^n  moesten  vorderen ,  uit  *s  Gravenhage  dceigdeo  M 
balen  ,  waarom  r.ij  Holland  aan  vele  oorden  afliepen. 

AM8TELLAND ,  dek. ,  aaris^pr.  \anHollattd-eu' Zeeland  y  prov.  Noord-  ' 
Holland  f  bevattende  de  volgende  50  statiën  :  A  msterd  am  (18)  ,  Ab- 
coude, Bovenkerk,  Buile  uv  el  derl,  Bullew\)k,  Die  nier  brug, 
jDuiTendrecht,  *t  Kalf  ^  Kudele taart ,  Nes'en-Z.waliiw«ii^ 
Jbttnrt,  Nieuwendam,  Qnakelen  Zaandam,  die  bediend  woeden 
door  31  Pastoors ,  en  on^ruvccr  41,000  zielen  tellen. 

AMSTELLAND  (HOOGHEEMRAADSCHAP  VAN).  Dit  bestaat  in 
het  bestuur  over  de  wateren ,  die  over  Amstbliasd  in  hel  IJ  en  de 
Zuiderzee  uitgeloosd  wonlcn  ,  en  is  van  wijder  uitgestrektheid  dan 
het  Baljuwschap  van  dien  naam;  want  het  bevat  alle  landen,  zoowel 
buiten  als  in  kmnuAm  gelegen ,  die  met  elkauderen  over  Ansrua^uf» 
uitwakeren»  in  bet  U  en  de  Zuidqnee. 

])e  land^  van  Aairaiii.AiiB  en  anderen,  welker  wateren  met  die 
.yan  AuiSUiAiiD  gemeenschap   hadden ,  plagten ,  in  overoude    tijden  ^ 
ecne  vrije  uitwatering  te  liebberi  door  den  Aistel  in  het  IJ.  Maar 
toen  in  de  veertiende  eeuw  ,   ter  plaatse  ,  waar  nu  Amsterdam  ligt, 
een  dam  in  deo  Arastel  gelegd  v^as  ,    werd    daardoor  deze  uitwate- 
nng  verhinderd.    De  Heeren  van  Amst£l  stonden  haar  wel  aan  de  in- 
l^eaetenen  bunner  beerl.  toe  9 .  maar  vreemden ,  die  voorbeen  over  As* 
jKfwxM  plagten  nit  te  wateren ,  moesten  deie  vrybeid  nn  koofMo,  Die 
vanNieuwyeen  enKal^agen  deden  dit  vódr  beteindeder  dertiende 
eeuw ,  toen  de  Heeren  vact  Ahstel  nog  Heeren  van  Amsterdam  wa- 
ren, en  werden  in  het  jaar  1564,  door  Hertog  Albrecht  van  Beiiere:<  , 
in  het  gekochte  regt ,  bevestigd.    Te  zijne  tijde   bestonden  cr  reeds 
een  Heemraad  en  eenige  Sluismeesters  in  Aastellaiid  ,  zoo  als  blijkt  uit 
eenen.  ziiner  brieven  van  17  October  1587,  gegeven  ten  overstaan  van  twee 
.tteemraJen,  Piina  Aujoet  en  GevavMmv  Tamma.    Het  regt  van 
uitwatering  werd ,  in  het  jaar  1411 ,  ook  oekocbt  door  die  van  R  e  i- 
jerskoop,  Bijleveld,  Achthoven  en  Mastwijk  ,  .allen  op  Sticbtp 
schen  bodem,  ten  Z.  van  den  Ouden  Rijn  of  de  Leydsehe  vaart  gelegen  , 
die,  sedert,  ecne  uitwatering  gegraven  hebben  ,  de  Bijleveld  genaamd, 
üuk  blijkt  het  uit  brieven,  die  op  het  einde  <ler  vljriiende   en  iu 
bet  begin  der  zestiende  eeuw  uitgevaardigd  zijn,  dat  de  Pruostdy  van 
Muijcrt  of  Mijdrecht ,  iu  het  gemeen  de  P  roos  ld  ij  va  u  St.  Juug»- 


^  KjuL-  ..  i.y  Google 


AMS. 


MMMI,  m  hftre  «mkoorigen  oilite«iit  Ouder-  en  Nieuwer  Ain»tcl,  be* 
lyrijpende  Mijdrechi , TiiAméii,  Uitjboftrtt,  Wilnii,  Weftmn^ 
Biokland,  StiektKh^Ku  del  staart  ea-  A«kttieiyiio¥eia«  toM 
ook  reeds  het  regt,  om  over  Amruukii»  uit'  te  wataffetty  tefkregea 
%adden.  ^ 

Het  HooenEEMKAADscaAr  vak  AasTEtLA?»»  staat,  op  bevel  vail 
Keiier  Karel  V  in  dato  2^  September  Vi^ ,  onder  het  bettuor  va» 
«enea  Dijiij  n^raaf  en  ses  Heemraden. 

AII8TRL(M>Aliini ,  latQnsi^  naaoi       de  eUd  Aamaua.  Zie 

dat  Moord.  ^  ,  .  ,  » 

AMSTELREDAMME  ,  oude  naam  van  de»tad  AasTEiiDAJi.  Zie  dat  woord.. 
AMS  i  KLSI.l  IS  ,  lioU  binnen  jémHerdum  ia  de  riv.  den  AmHtL. 

2de  dit  laatste  woord. 

•   AMSTELVEEN ,  oudtijds  Amst 

HoordrHolUiml ,  arr.  en  1^  u.  Z.  van   Amsterdam ,  kant.  e»  gem. 
I¥4elmtet^jinltiet,  1  n.  W.  van  Ouderkerk ,  li  u.  N.  O.  van  Aalsmeer 
len  &  «.  H.  tan  dén  üithoofn,  in  .den  AmÊÊehemuOim  eT  MUdém^ 
polder ,  aao  de  Poel,  zijndeeen  planey  dat  mHk  hetLegmear-  gjBnNeli*> 
*ehap  heeft.     Het  d. ,  dat  ontw^telbaBr  tijlien   naam  ontleent  vaft. 
de  nieni{fte  daör  rondom  {jelegen  veenen  en  de  nabijheid  van  de  rivier 
den  Amstel ,  is  tamelijk  jrroot ,  en  bestaat  m  eene  xegte  straalt ,  Ier 
wederzijde  met  huizen  bebouwd.  : 
ÖB  oudste  kerk  uit  dit  d.  is  ,  door  de  Kennemers  of  de  Stichtschen  , 
garende  de  Hoeksehe  en  KahdjaanarscSie  twisten  a%ebrand ;  de  godshuis- 
Bewaarders  uf  kerkaeest^  moerten  toen ,  em  de  kealen  tot  het  lier- 
bouwen  der  kerk  te  vinden  ^  eenige  keilie^Dederen  verkoopcn.    Vóél*  d^ 
RefoniKitic  was  de  Kc  i  k  van  AisTEtTttg  aan  den  H.  ürbawus  toegcw^^ 
Wij  vinden  opgeteekcnd  ,  dat  de  teTronMonrdifre  kerk  ,  die  bij  de  Hdrv.,. 
gebruikt  wordt,  in  1594  zonde  frcstieht  zijn,  zoodal  het  jaar  1641, 
«iat  aan  ^den    twxui  te  lezen  slaat ,  zal  moeten  aanduiden ,  dat  zij» 
teeü  tennenwd  Is.    Het  is  eenc  nette ,  ruime  en  luchtige  kruiskerk  ^ 
die  een  zeer  goed  orgel  heeft  ,  ea  met  een  fraai  grafteidien  voon  den  -Ne- 

'derdahscfaen  en  Latypsefaen  dichter  loasa  taii  BaoBaavwia  ^  dfie  iddadr* 
t>egftweö ligt ,  prijkt.    Het  koor,  dat  achter  den  prediksloel  is,  iroirdt 
door  een  hek  van  het  schip  der  kerk  afgescheiden.    Midden  op  ;het 
krnis    staat   een   fraaije    spitse  toren,   die    viMi  nnt-  en  slagweilt 
■voorzien  is.  De  dorpsschool  y  die  door  niim  laO  leerlinffcn  bezoclit  wordt , 
is  achter  de  kerk  gelegen.    De  Herv.  gem.,  die  ongeveer  2200  zielen  telt , 
KiboorI  tot  de  dass.  van  Atmterdam ,  ring  van  W eesp»    Het  beroep  van 
denPredBumft  gtidiiBdt  mét  apréüie  -^m  de  Begemgtan  AnuMdaiii. 
Ma  de  Reformirtie  waren  de  gem.  vao  Aaeftmaa  ea  'Onderker^k 
aanvankell^  gecomhineerd.    He   eerste  Pkvdikant  ki  dese 
binalic  was  Geraud  Paüli  ,  die  er  in  1)586  de  dicnat -waarnam,  tn 
li>95  werden  deze  gem.  echter  gcsrhciden  ,  sodf^rt  wanneer  de  Predi- 
kant PiEtBR  PovfEus  Edesz,  die  lot  dus  Mire  de  combinatie  bediend 

•had,  uUeen  te  Amstelveen  de  dienst  waarnam.  De  R.  K.  worden gede(ïl- 

*telijk  totde  Statie  van  Sovenkeiéy  gedeeltelijk  tot  die  van  Buttenvêkhti 
gerekend ,  terw^  die  van  de  overige  gezindten  tol  hrnme  respcctive  gem. 

•  te  /imsterdam  behoorett. 

Men  heeft  hier  ook  een  aanzienlijk,  tn  176^  gebonwdDiakoniehnia 
en  een  wel  injyerigt  Armhuis,  beide  voor  de  Herv.,  terwijl  in  het  laatste 

•ook  de  liiith.  weczen  uit  de  gem.  Nieiiwer-Amstel  besteed  worden .  Het 
R.  K.  Weeshuis,  dat  liier  v(  uc^ier  stond  ,  is  bij  den  brand,  die  in  den 
nacht  tussciicu  iil>  eu  26  Juiiij  1792  dit  dorp  teisterde,  met  73  of  74 


^  lyui.  Google 


AMS. 

j 

«oonliiiiMM  in .  kolen  ifelegd,  t||ade » liU  «Kt  ongeluk ,  in*  heft  getoffdc 

ffestidit  een  lünd  van  negen  jaren  in  <U  vlammen  omgekumea.  Ifa 
mm  lyd  Ie  er  een  &.  K.  W  ee»-e  n  Armliuie  aan  den Uverloom- 

•clien  wonr  gesticht. 

In  het  jaar  lo25  Merd  A^sttlvefn  door  Keizer  Karel  V  met  eeiie 
vrije  paardtiiuiarkt  begiftigd,  die  hier  nog  den  51  Augustus  gehouden 
qn  .vi'^  druk  bezocht  .wordt.  Ook  heeft  dit  dor|>  de«  zomers  veelddor- 
togt  van  ry tuigen,  daar  de  gewone  veg  van  Oouda  naar  Amsterdam 
Ider  jloorloopi ,  terwijl  deze  weg ,  die  voorheen  door  bet  muUe  «and 
liop^  thans,  tot  aan  de  Hand  naar  Lcydim,  beetraat  is. 

Den  50sten  Sept.  1787  had  er  te  Amstelvee?c  een  scherp  ^^^eveclit 
tusschcn  de  llollandschc  Patriotten,  onder  aanvoering  van  den  kolouul 
DE  Pühte  .  en  de  Pniissen  ,  onder  den  Luitenant-Generaal  vojj  Knobbbls- 
poHP  ,  plaats ,  tengevolge  waarvan  de  eersten ,  na  eencn  harduckkigcu  , 
tegenstand.,  ten  laatste  bet  dorp  inoeslefi  ontruimen.  . 
•  In  bet  jaar.lSQO  i*  hier  ook  aan  de  slnis,  ^aacdoarhel  water  ui€ 
de  ringsloot  van  den  Bovenkerkapc^der  lich  in  de  Poel  en  daardoor 
in  het  Legmeer ,  ontlast ,  eene  verschansing  opgewospen  ,  4io «  in 
verband  met  de  werken  ie  Jlalfweg-llaarleni,  ter  verdediging  van 
Amsterdam  moest  dienen  ,  maar  deze  is  ,  onder  het  Fransche  bestuur, 
ïn  verval  geraakt  en  thans  geheel  geslecht,  hoewei  de.  sporen  der 
balteryen  nog  aanwezig  zijn. 

,  In  de  nabijheid  van  Amtelvuii  is  de  dichteres  Ao^tba.  DaaiKy  den 
lOden  Dec.  1741  ,  geboren  ;  zij  f  14  October  1804. 

AMST£LVE£NS(:iI£  POLDER  of  MiuuENPOLua,  pold.  xn  Autttellanil , 
^ro\.  Noord-Holland  y  ürr.  Avuterdamj  kant.  en  gem.  N ieiuter- Amstel  , 
palende  N.  aan  den  Buitenveldschen  polder,  O.  aan  den  Amstel ,  Z.  aan 
den  Bovenkerkerpolder  en  W.  aan  dcu  Ainslelveensclien  weg.  Zij  is 
171  bund.  59  v.  r«  5  v.  e.  groot,  ligt  ondtH^  A.  P.  eu  bevat, 
behalve  het  d.  Amstdveen  zelf,  eenige  aanzieulyku  buitenplaatsen, 
.laags  den  Ametel,  soo  mede  goed  weiland.  Aan  en  in  desen  pold. 
%t  ook  de  aanzienlijke  buurt  Over- Ouderkerk.  Niet  ver  van 
daar ,  een  weinig  auidelyker ,  staat  een  groote  kruidmolen ,  waartoe 
verseheidi-ne  {yebouwcn  beliooren.  Alniede  >\ orden  er  tv?ee  stcencn 
uiijlpalen  gevonden  ,  een  aan  den  Amsleldijk  en  een  aan  den  Anistel- 
"veenschen  weg,  v»elke  den  afstand  aanduiden  ,  binnen  welken  de  stad 
Amsterdam  voorheen  het  ban-  en  dwangregt  uitoefende.  jNog  ligt 
.  hier  m  Watertje  ,  Bankrasmeer  genamnd» 

Une  polder  4taat  onder  het  opzigt  van  vier  poldermeesters  en  wordt 
door  fwee  watermoleDs ,  die  .hode  op  den  Amstel  uitmalen ,  van 
het  overtollige  water  ontlast. 

AMSTELVEENSCllE  WEG,  streek  in  AtnsieUand ,  prov.  Noord- 
J/ollatid,  arr,  Amsterdam ,  kant.  en  gem.  Nieuwer- Amstel ,  zich 
uitstrekkende  van  het  dorp  Amstelveen  tot  aan  het  Kleine  Loopveld 
en  meest  uit  boerenwoningen  bestaande.  Veelal  wordt  de  geheele  w(^ 
van  Amstelveen  tot  aan  de  Dubbele  buurt  aan  den  Overtoom,  aldus 
genoemd ,  mear  het  gedeelte  tnsschen  die  buuri  en  het  Kleine  Loop- 
.jveld  heet  eigenlijk  de  . fut^e n «e/JerfscAen  we^. 

AMSTEMIADE  ,  gem.  in  het  land  van  Valkenberg ,  \wov.  Limhurj/, 
arr.  en  distr. ,  Alaastricht ,  kant.  Oirsbeek ,  (7  m.  k.,  2  s.  d.)  palende 
N.  aan  dc  gem.  Oirsbeek  en  31crkelbeek  ,  O.  aan  Brunssiun^  Z.  aan 
/Ui)en>brodL  en  W.  aan  Nutli  en  Wijnandsrade.  Het  be\at  liet  d. 
Amstenradeen  eenige  verstrooid  liggende  h.  ,  waaronder  het  kas- 
.  teel  van  den  Heer,  J.  B.  Graaf  vAa  AnssNovao ,  eu  telt  4^0  inw.  i  die 
allen  R.  K.  zijn ,  en  iu  den  landbouw  hun  bestaan  vinden. 


Digitized  by  Google 


AH  8. 


H«t  doi|l  AaifiniAOB  li{ft  4.  u.  N.  O.  vao  Maastriciil,  x  u.  Z.  (X 
•vau  OinlNwk ,  1  u.  O.  ton  Z.  van  SQliyuum ,  |  u.  W.  van  Brunssom 
en  i  u.  N.  W.  van  Hoeusbrock.    £r  ia  hiér  eene  R.  K.  kerk* 
•tatic  behoort  tot  het  bisd.  Luikj  dek.  Nati  Schinncn. 

AMSTERDAM  ,  arr.  prov.  Noord-Holland ,  palende  N.  aan  het  IJ  , 

0.  aan  dc  prov.  ü l recht  ,  Z.  aan  l  trecht  en  7aiid>liolland  ,  en  W. 
aan  het  llaarloiimiL'rnieer.  Hrt  l)t'\at  de  volji^ende  \'i  kaïitonx:  Am- 
sterdam 1-ü,  Aicu  w  er- Aaislei ,  Üuder-Auistei  ^  iSaarden, 
|l i  1  ve  rs u m,  Weesp  en  Aalsmeer. 

AMSTERDAM  (DE  ZES  KANTONS  DER  STAD) ,  Kaïa.  No.  1 , 
palende  N.  en  W.  aan  ketkant.  Amsterdam  No.  2,  O.  aan  hel  kant. 
Nieuwer-Amstel  en  Z.  aan  het  kant.  Amsterdam  No.  3.  Het  beslaat 
liet  eerste  polteiekantou  ,  benevens  het  noordoostelijke  gedeelte  van 
bet  tweede,  en  bevat  de  biir|Tcrwijkcn  No.  15  en  14  {rehcci,  No. 
•11,  lii  en       jjt'deellelijk  ,  niitsjjaders  de  bnitenNNijk  No.  ^. 

Kant.  No.  2,  palende  N.  aan  het  IJ  ,  O.  aan  het  kant.  Amsterdam  No. 

1 ,  Z.  aan  bet  kant.  Amsterdam  No.  3 ,  en  W.  aan  bet  kant.  Amsterdam 
No*  4.  Het  beslaat  een  gedeelte  van  het  tweede  *  en  ongeveer  dc  helft 
van  bet  derde  policiekanton  en  beval  de  bnigtrwgken  No.  1— 1§  en 
IG  (geheel,  en  11,  li2  en  li>  gedeeltelijk.  -  . 

Kant.  No.  5  ,  palende  N.  aan  de  kant.  Amsterdam  No.  2  en  4,0. 
aan  het  kant.  Amsterdam  iNo.  4  ,  Z.  aan  het  kant.  Nietiwer-Amstel  en 
W  .  aan  bet  kant.  Amsterdam  No.  5.    Het  lieslaat  het  grootste 
dedte  van  het  tweede  pollddumlon  ,  ea  bevat  de  bni^erwijken  No.  W  , 
33 ,       —  60  geheeL  en  34 — 1(2  {rcdeeltelijk ,  mitsgaders  de  hmte»- 
ivijkcn  No.  1  en  2. 

Kant.  No.  4  ,  palende  N.  aan  het  IJ  ,  O.  aan  het  kant.  Amsterdam 
No.  2,  Z.  aan  het  kant. Amsterdam  No.  3,  en  W.  aan  de  kant. 
Amsterdam  No.  i>  cn  6.  liet  beslaat  een  gedeelte  vau  hettwtxïde, 
benevens  ongeveer  de  hellt  van  hel  derde  policiekanton  ,  en  bevat  de 
i>urirerw  ijken    i\ü.  17—27  ,  2ü— 52  geheel ,  en  34— ö2  gedeelteUjk. 

Kant.  No.  IS,  palende  W.  en  N.  aan  het  kmt.  AmsterdamNo.  6,  O. 
aan  het  kant.  Ajoisterdam  No.  4,  Z.  aan  de  kant.  Amrterdam  No. 
en  Nieuwer-Amstel.'  Het  beslaat  ongeveer  de  hdft  van  bet  vierde  po- 
liciekanton ,  en  bevat   gedeelten  van  de  bargerwyken ,  No.  35— «46 , 
m!ts|Tadcrs  de  bnitenwijk  No.  3. 

Kant.  No.  6  ,  palende  N.  aan  het  IJ  ,  O.  aan  het  kant.  Amsterdan» 
No.  4,  Z.  aan  het  kant.  Antsterdam  No.  5  en  .  aan  het  kaut. 
Haarlem  No.  2.  Het  beslaat  ongeveer  de  helft  van  bet  vierde  pol^ 
cickanton ,  mitsgaders  de  gem.  Sloten-Sloterdijk-Osdorp-en^de- 
Vrye I-Geer,  en  bevat  gcdeelteu  van  de  buigerwijken  No.  47**39,ale» 
mede  Ifö  en  S4  geheel ,  benevens  de  huitenwtïk  No.  4  en  degem.  Slo- 
ten- en-  S  1  o  t  e  r  d  ij  k  -  O  s  d  O  r  p  -  e  n  -  d  e  -  V  r  ij  e  Geer. 

AMSTERDAM,  klass.  ,  prov.  Noortl-Holland ,  verdeeld  in  de  vol- 
gende drie  ringen:  Amsterdam,  AVeesp  en  ISaarden.  Zij  bevat 
20  gem.  met  50  kerken  ,  die  door  o4  Predikanten  bediend  worden  , 
en  ruim  110,1)00  zielen  teQen. 

AMSTERDAM,  kerk.  ring,  prov.  Nooird-HoUamd ,  klass.  van  Jm- 
sterdam.  Zij  bevat  niets  dan  de  gem.  Amsterdam.,  met  tien  kerken , 
die  door  28  IN edikanten  bediend  worden,  en  lelt  100,1)00  zielen. 

AMSTEUDAM  ,  Lnlh.  kerk,  ring.,  prov.  Noord- UolUind.  Zijlievat 
niets  dan  de  gem.  Amsterdam,  met  2  kerken  ,  die  door  5  PimU- 
kantcn  l)C(lu!iid  \s orden  ,  en  telt  32,000  zielen. 

A31S 1  EiU) AM  ,  gem.  in  Aimielland,  pi-ov.  jSoord-IlolUuid  ^  arr. 
jimsterdam,  kant.  Aml^rdam,  No.  1^3  cn  een  gedeelte  vau  Nu.6> 


170  AMS. 

(I  m.  k. ,  1  t,  d.)  paUnde  N.  aan  het  IJ,  QL  aan  degem.  IKcmen ,  Z. 
aan  Niattwer-Anistel  en  W.  aan  Sloten-  e«  SloterdiJk«Oidorp^ei»-d«> 

Vrije-Gecr.  Zij  bevat,  behalve  de  stad  Amsterdam,  de  Zaag"- 
paden  ,  het  K  a a  ni  p  a  d  ,  !ict  S  t  e  c  n  c  ii  p  a  d  of  de  Varkens- 
gang,  het  Lange  B  l  c  e  k  e  r  s  p  a  d  ,  het  Korte  B 1  e  e  k  c  r  s- 
p  a  d  ,  het  S  1  ij  p  p  a  d  ,  het  Kwakerseiland,  hel  Leyderdur- 
per  pad,  hetSchulppad  ,  het  Z  an  d  pa  d,  bat  Schap  enba  r- 

5erpad,hetMeniio]iietenpad,  hel  Otterapad,  oatNoor- 
el  ij  k  c  Zaa^molena  pad,  bet  Zuidelijke  Zaagmo  lens  pad  y 
bet  Hoedenmakert-  oadtijds  het  Spiegelpad,  het  01  i  fa  nis- 
of  O  n  t  e  w  a  1  e  r  p  a  d  ,  het  Oetgenspad,  h«!t  A  c  h  t  e  r  -  Oe  l- 
genspad,  de  Stad  s  r  i  c  1 1  a  nd  e  n  en  de  S  t  a  d  s  b  u  i  t  e  ns  i  n- 
gels,  benevens  gedeelten  van  den  Rijnlandschen  Zeedijk, 
iu  bet  gemeen  de  S  p  a  r  c  n  d  a  ui  m  e  r- ,  de  II  o  o  g  e-  of  de  II  a  a  r  1  e  lu- 
m  er  dijk  gelMetcii,  Tao  dea  Haarlenamerwcgy  iran  de  KoiIp 
▼erlooreiiTaart  of  Nieuweweteriay,  vaa  het  Jan  kan* 
senpad,  van  de  Ov  crt  oemraiia  vaart,  {lad  «dvci^^  de 
laaUle  van  onds  de  Heilige  weg  ccnoemd,  van  de  woninge» 
langs  de  Oude  Wetering,  van  de  Uirechtschezijde, 
van  de  Oude  Scha  ger  laan,  van  liet  K  u  i  per  s  p  a  d  ,  van  bet 
li.  u  s  t  e  n  b  u  r  g  e  r- ,  oudtijds  llust-  en  Werk  pad,  van  de 
Weegperzydc,  van  den  Oulcwalerweg  en  van  den  Zee* 
hutff  of  Dieaierdijk,  alsmede  eenife  bier  «n  daar  TmpNM  lig- 
gende huizen.  Deze  gem.  telt  ndm  §00,000  iam-.,  die  meest  m 
•dan  haadel  hun  bestaan  vinden  ,  hoewel  er  ook  Tela  labryken  ge^ 
vonden  Morden ,  als  daar  zijn :  seliecpstimmerwcrvcti ;  masten-  en 
zeilmakerrjcn  ;  lijnbanen;  ankcrsmedcrijen ;  1  fabrijk  van  geoctroijeerd 
scheepsbekliH'dinjysvilt ;  1  koper- ,  metaal-  en  klokgicterij  ;  2  lettergiete- 
xyen  j  eul  pietlerij  tot  het  vervaardigen  van  rood  koper  in  bladen,  waartoe 
JA  1807  bet  eerste  stoomwerktuig  hiér  te  lande  opgerigt  is ,  nrdkc  bla- 
den aUni  geplet ,  niet  ilechts  mü  dia  nit  Engeuebe  l3ÜMr(tken  kon- 
Jken  wedyveren  ,  maar  .die  zelfs  door  hetere  hoedanigheid  vanhetkoper, 
overtrelVeu;  1  scheepskombuizenfabrijk  ;  1  brandspuitfabrijk ,  waarvan 
het  fabrijkaat  zoowel  in  Dnitsehland  als  in  de  Kn{j;els<  hc  koloniën 
gebruikt  wordt-  rijtuigfabrijkcn ;  1  in  18!^7  opj^ciijjlc  fabrijk  van 
stoom-  en  andere  werktuifjen  ,  bestaande  uit  eeiic  ijzer-  vn  kopergiclerij 
en  onderscheidene  andere  wcrkplaatseu ,  waarin  dagelijks  150  tot  200 
.traiUiedfln  ailieid  vinden,- en  «aaraa  bat  zoogenaanide  ({«blaat  door 
•eene  stoomverkiog  Tan  10  paaidaakraoht ,  boege  drukking,  ged  reven 
iverdt,  terwijl  de  draaijery  in  beweging  gebrnjjt  wordt  door  Oen 
-aloomiverkUug  van  14  paardenkracht ,  la^fo  drukking }  labrüken  vao 
wis-,  natuur,-gczigt,  "weer-,  heolktindiorc  en  andere  instrumenten  ;  1  pijp- 
gazfabrijk  ;  1  fabrijk  van  klein  zilveren  spijkers  j  goud-  en  zilverslagerijen, 
stnetlerijen  en- draadtrckkerijen  :  oiidoi seheidene  juweliers,  onder  wel- 
ke levens  gundsnieden  zijn,  die  ook  ndderorders  vervaardigea } 
diaauuiudijperijen ;  salpeteribbiyhea |  1  sterkwater-,  terpentyn-  en 
vermtlioenstoluérü ;  1  vermiljoen^  en  boMafobr||k,  waarvan  de  Fratt- 
-aobe  Aadaade  getuigt,  dat  zi|  de  eerste  geweest  is,  alwaar  vermil- 
joen werd  gestookt  j  2  kamfer-  en  boraxraflinaderijen ;  fabrijken  van 
chemicaliën;  1  spicjielfoflie-fabrijk  ;  2  loodwitmolens ;  zegellakfabrij- 
ken  j  lijmCibrijken  ;  teer-  en  traankokerijeti ;  olieslagerijen ;  looijcrijen  ; 
1  vitrioolfabrijk  ^  welke  in  slaat  is,  zelfs  bij  cene  verdubbelde eonsum- 
tie,  zoo  binnen-  als  buitenslands ,  aan  de  behoefte  te  voldoen  ,  terwijl  de 

'faoedantgbeid  "van  bel  swavel- ,  het  salpetennor  ca  bet  sotttiunr ,  dal 


Digitized  by  Google 


AMS.  171 

j  aUaar  vmaardijrd  wofdt ,  door  dakuiidi(;cii  gocd|;elMiid  »  {  1  ftW^ 
van  verlakte  lederen  hoeden  en  van  saddmakers-,  miittaireii-en  teliccpsle* 
derwcrk  ;  hoedtMifahrijkeu  ^  leerlooijeryen  j  niaiokiynfabrylbai  |  reulu>lfar- 
fabrijkeii ;  1  glasbiii{rerij  ^    {rlasslyperyen }   wasbleeken ;  waskaarton- 

fabrijkcii  ;  1  zijdet'abrijk  j  12  vcrwerijen ,  waaronder  2  katoen- 
2  turkschgaren-  en  2  z ij dcverwe rijen ,  terwijl  de  averijrc  zich  tot  geen 
byzondcr  vak  bepalen  j  serj^cfabrijken  ;  kalocndrukkerijen  j  eene  iu 
1831S — 1856  of^erig^te  tuUei'abrijk ,  waartoe  een  getal  van  200  toi 
500  penonen,  meettal  kinderen ,  benoodigd  zijn  ,  zoodot  daardoor  voor 
de  arbeidende  en  minvermogende  volluiklasse  «en  vraarlijk  nianwe 
bron  van  volkswelvaart  geopend  is ,  terwijl  liet  daartoe  ingcrigte 
gebonw  ,  staande  op  den  Stadswal  bij  de  Regiiliertgracht ,  ter  hoogte* 
van  drie  verdiepingen,  voorzien  is  van  l'51j  ijzeren  ramen  cii  7  l)tiitcn- 
deuren  ,  en  in  het  geheel ,  in  bel  voor- en  achlerlront,  eene  broedlc  beeft 
van  76,  bij  eene  diepte  van  11  en  cc ue  hoogte  van  12  iScderl.  ell.j 
1  lakmoes&brijk  j  2  fabrijken  van  behangselpapier  j  boek»  ,  kaart-  en 
plaatdrukkcrijen ;  1  &bryk  van  alk  soorten  van  albasteiikansl«eikien| 
1  planunrderij  j  houtzaagmolens)'  korenoMilens ,  waaronder  .twcn^  die 
door  stoom  in  bewegiqg  geiiri|(t  worden ;  een  door  stoomwerkende  rysU 
fn  pelmolen ;  7  bierbrouwerijen ,  van  welke  2  tevens  azijnmakenjeo 
zijn  ,  terwijl  er  boveiulieu  nog  twee  afzonderlijke  azynniakerijcu  ge- 
vonden worden  j  mouterijen  ;  55  suikerrafliuaderijeii ,  waaronder  die  met 
sLooiu  gedreven  worden  j  cbocolaadiuokns  ^  zeepziederyen  en  een  aaulal 
tabakffobrykm. 

De  gemeente  AwnaoAn  wordt  verdedUI ,  behalve  in  6 ,  hieibo- 

von  omschreven,  vredegeregten ,  in. 4policiekantons  alaook  ipOObor- 
gerwijken  en  5  bnitenwyken.  Voorts  met  betrekking  tot  de  stedelijke 
dienstdoende  sehiitterij  in  8  batailloris  ;  voor  den  laiidstomi  in  18  ba^ 
taillons  ;  voor  Óen  ontvangst  der  direete  belastingen  in  6  perceptiën  j 
voorde  Nederd.  llerv.  diaconiescholen  in  «5  kwartieren  ,  voor  de  Nederd. 
licrv.  diaconie  in  4  kwartieren,  voor  de  WaaUche  diaconie  in  14  wijken 
▼oor  de  Nederd.  Herv*  Predikanten  in  27  binnen-  en  4  buitenw^ken, 
.voor  de  stedclyke  Genoesheeren  in  18  modieimde  wyken  ens. 

Be  slad  AnsnaDAn ,  oudtijds  AMSTEi^REDAwnof  AauTBLRBaAjnydoer 
sommigen  ookAlSTBLOAM  en  in  het  Lat.  Amstblobahus  gcheeten  ,  voorheen 
de  booldst.  van  Amslelland ,  en  de  vijfde  onder  de  stcmbt^bbende 
steden'  der  prov.  IlolUmdj  thans  de  hoofdstad  en  tevens  de  grootste 
van  het  geheele  Koningrijk'*^  eene  arr.  en  kant.  hoofdpl.  en  als  zoodanig 
.de  zetel  van  regtbankën  van  eersten,  aanleg  en  koophandel  cn  van 
.aes  vredcgeregten ,  ontleent  haren  naam  van  de  nv.  den  Anstel, 
die  er  doorstroomt  en  vanecnendam,  in  die  riv.  gelegen.  Zy  1^ 
8  U.  O.  van  Haarlem  ,  8  n.  N.  O.  van  Leyden  ,8  a.  N.  W.  van 
Utrecht  cn  7  ii.  Z.  tei)  W.  van  Alkmaar,  ter  plaatse  waar  de  Amstel 
zich  met  bet  IJ  verccnigt,  152^  22'  30"  N.  B,  22^  52'  oi"  O.  L. , 
op  eenen  lagen ,  weeken  en  nwerassij^en  veengrond  ,  waariuider  ,  op 
eene  diepte  van  ongeveer  vijftig  voet ,  ecu  vaste  zandgrond  ligt ,  die 
de  palen  draagt ,  welke  men  bier  in  den  grond  moet  heijen ,  alveteDs 
de  grondslagen  van  een  huis  te  kunnen  leggen.  Nog  dieper  onder 
dc  aarde  wordt  eene  harde  klei  gevonden,  die  men,  nu  en  dan,  by 
het  boren  of  graven  van  putten  of  regenbakken  ,  ontdekt.  De  waterige 
cn  moerassige  grond  in  Amsterdam  maakt  de  liulit  aldaar  eenigzins 
onzuiverder  ,  dan  in  andere  llollandsclie  steden  ;  ook  geven  de  grachten  , 
\an  welke  de  stad  doorsiunUn  vvoidl  ,  inzonderheid  bij  danipify  en 
vochtig  weder,  ecucu  wai»um  uiL ,  dic  \oKiï,i\  ouaaugcuaam  en  bomlijd^r 


Digitized  by  Google 


AMS. 


iiadcelig  it»  voor  hen ,  die  «r  niet  aan  gewoon  Sventre?  Ean  racnr 

niet  xeggcn  dat  ci* ,  in  evenreÜtgheid  van  het  f^tsA  injyczetcnen  ,  te 
AasTSKBAB  iMerinenflolien ,  dan  in  andere  gedeelten  van  ons  Vaderlaiid, 

sl<»rvpn ,  ja,  'men  bcMf«rl  zelfs,  dat  cr  de  Inchtsjresteldheid  zeer  g-c- 
sdiikt  is,  voor  tf^rinffachlijje  gcstclloii.  Tot  I)!'Vordprin;M|pr  ^'y<  zondlieid 
draajjt  vooral  bij  dcztii*f[  ,  die  meii  aaiiwcndl  ,  oin  het  water  in  de  stad 
zooveel  niojyrlLjk  te  ververschcr»  ,  door  hot  IJwalor  lanfjs  de  meni{j\  iildig-c 
(jrachten  ie  h'lden,  iietwelk  vulgcnder  wijze  jreschiedt:  ilet  IJ  oi  Zuiderzee 
water,  dat,  bij  grere^reld  gt^iyde ,  iweeonud  in  de  Tier  en  twintig  uren ,  van 
het  O.  met  den  tIakmI  voorde  stad  komt,  wordt  doorde'intappende  slui- 
zen ,  tot  op  eene  bekwam*  hoogte  ,  dat  is  ,  tot  op  eenige  duimen  beneden 
A.  P.  ,  ter  stad  ingdaten,  temiji  de  N  i  en  w  c  R  a  p  e-n  b  n  r  [j  c  r-  e» 
St.  A  n  l  h  O  n  i  c  s  1  n  i  z  e  n  ,  die  het  ijwater  arsehiitten  ,  en  de  E  c  n- 
ho  o  r  n  s  l  n  i  s  ,  die  alleen  dient ,  om  uit  te  lappen  ,  di{jt  {jehondcn  >vor- 
den.  De  strofMii  komt,  niet  {jercjfeld  jjctijdc,  uit  de  ZnidiTzce,  over 
Pampus ,  in  liet  IJ  ,  en  loopt  van  den  vuurtoren  bij  Durgerdam  ,  M  aar  hij 
liet  diepitois,  eerst,  met  eenen  flaaowcn  bogt,  naar' den  Waterland- 
sDhen  oyk,  waarna  Idj  lich  stedewaarts  wendt,  en  het  sterkst  aan- 
loopt, op  do ilnis onder deSt.  Anthontes—  of  N i e vwiema^kt ^ 
alwaar  men  het  eerst  het  wassen  van  het  water  waarneemt ,  om  welke 
reden  fiet  kantoor  van  d^n  op/icner  der  statlswalcrcn  ook  vóór  deze 
slms,  in  een  houten  hinsji!  ,  over  het  water  {[ebouwd,  {n-plaatst  is. 
!Nadfft  alzoo  het  water,  binnen  de  stad,  tot  eene  {^cnoc^zanie  hoo^rte 
«geklommen  is,  set  men  de  drie  eerstgenoemde  sluizen  open,  waardoor 
■et  water  sim  in  het  IJ  ontlast  en  maats  maakt  voor  'eenen  verschen 
aanvoer  ,  die  bij  eenen  volgenden  vloetl  jresclnedt.  Men  'heeft  er  evenwel 
gebrek  aan  drinkbaar  water,  hetwelk  de  brouwers,  van  boven  Wecsp,  uit 
deVrrlit  innptf'n  halen.  Tii  deze  hchdoftc  v  on!t  voorzien  ,  zoo  door  liet 
pompualcr  te  laten  konu'ii  van  Utrecht,  als  door  re{j(nd)akk(Mi ,  \vclke 
in  de  meeste  huizen  [joa  on den  worden  ,  en  tevens  door  m  alcrhaaUlers  , 
gewoonlyk  icaterschuiten  genoemd ,  die  allerwegen  in  de  graiehten 
l^SlpA  on  het  water ,  dat  sif  boven  Weesp  intappen ,  voor  eenen 
stiuver  de  twee  emmers  aan  de  ingezetenen  veriioopen.  In  het  jaar 
1837  heeft  men  te  AnsTEnDVM  eene  putboring  beproefd,  waarbij  men 
Avel  jjeene  Artesische  sprinjjbron  ,  maar  toch  goed  welwater,  verkregen 
heeft ,  zoodat  men  tlians  de  hoop  veedt ,  van  ,  door  merr  dcrnrplijke 
putborinjjeii  ,  Amsterdam  van  versch  water  te  voorzien.  Aan  de  Oost 
de  AV'esl-  en  de  Zuidzijde  is  de  stad  van  grasrijke  beemden  omjjcven  , 
terwijl  aan  de  WestsQde  bovendien  ongeveer  50  zaan^molens  (rcvonden  w  or> 
den ;  ten  N.  wonlt  sq  bespeeld  door  het  U ,  langs  hetwelk  /ij  zich  in  db 
'gedaante van  eenc-hilve  maan  uitstrekt,  wier  beide  hoornen  in*  dien 
waterboezem  indringen  en  bet  Ooster-  en  het  "Westerdok  ,  bencreos 
het  daartusschen  liggende  open  gebleven  j^edeelte  der  haven  insluiten. 
Zij  Mordt  door  den  Amstel ,  dit»  liaar  aan  de  Zuidzijde  binnen- 
driu{|t  ,  en  na  eenen  vrij  kronkelijjen  loop  aan  de  noordooslzijilc 
weder  verlaat  ,  in  twee  deelen  ,  dc  O  u  d  e  en  de  ^  i  e  u  w  e  z  ij  d  c , 
gescheiden  ,  en  is  met  een  aantal  graehten  doorsneden ,  die  90  eilanden 
vormen ,  langs  wier  hooiden  de  fraaiste  huizen  staan ,  in  welk  opzigt 
de  Heeren-  en  Keisersgracht en  bovenal  uitmnnteu.  Db 
kaaien  lan^s  deze  grachten,  over  welke  meer  dan  9tl0,  meestal  s(  eenen 
brujyjycn  li{y{;en  ,  zijn  grootendeels  breed  ,  met  booraen  beplant,  en  , 
even  als  di-  andcro  straten,  jjoed  {jcplaveid  ,  ook  wordt  de  gclufle  stad 
des  nachts  door  !28,000  lantaarnen  verlicht.  Onder  de  bnifyj^en  munt 
\uoral  uit  du  ruim  18)  cll.  lange  en  ^0  ell.  brecde  A  ui  a  t  c  1  i>  r  u  |*  oi 


Digitized  by  Google 


173 


fi»o(r.tfilttis»die  op  vyf  m  dertig  orcrwclfde  bogen  nist,  van 
«elke  d»  Iwee  nudjelfU  in  ^ya  nc^^ebruken ;  terwijl  tle  ope« 

woog  Toonaen  is  van  eeae  dubbele  Tiilbnig ,  met  nederriaaode  bdam 

sen  daaraan  verhonden  ,  om  Keulenaars  en  andere  {jroote  scbepen  ,  niet 
slaande  masten,  door  te  lalcn.  Lan<]^s  den  Anistel  heeft  dcxc  slad , 
door  middel  der  scheepvaart  ,  {jemcenschap  met  schier  alle  onze  ten 
Z.  en  0.  van  haar  geh^jnMi  V  aderlandschc  provinciën;  lanjjs  het 
IJ.  Cl)  de  Zniderzee ,  mcL.  alleen  met  iNuurd-Uullaud ,  (ironingen 
Friesli|Q4f  0v«r||tsel  m  ee<i  gedeelle.,viMi  GeUUrlaod,  maar  mot 
de  {(elicele.  )uiii4«i4ryveii^  wenUli  terwyl  sy  cbor  straulwegeo  in. 
-fd'bindiiig  st^et  met  alle  de  voornaiiqisle  steden  van  Europa. 

De  Noordzee  ,  met  welke  AMSTEiMn,  na  mede  door  liet  Neord-Uol-  ^ 
landsche  kanaal ,  gcmeenschnp  heeft ,  en  "waarvan  zij,  langs  dit  gerekend, 
omtrent  15  u.  allijTt ,  brengt  langs  de  Zuidei-zec  en  het  IJ*  de  ebbe  e« 
d^n   vloed  tot  vóór  en   binnen  de  stad.     Bij  nieuwe  en  volle  maan 
heeft  men ,  des  morgeus  te  drie  ui-e ,    het   hoogste  water ,  en  by 
kifartieRiuiaii  heeft  wa^n  op  datielfde  nvr  bet  logste  water  vóór 
Aaeiw^B» .  Ak  het  .wa^er  te  dier  stede  het  hpo^ste  is,  is  .htfi 
op  de  recdo  Yan  Teael  het  laagst ,  en  zee  jnngekeerd;  ifoodafc  hetven» 
schil  tosschen  Aksterdak  en   Texel  juist  een  getijde  is.  , 
Het  Amsterdamsche  waterpeil ,   dat  overal  in  dit  werk  ,  met  de  let- 
ters A.P.  wordt  aangeduid,  heeft  tot  vergelijkingspunt  gediend  \an  alle 
de  waterpassingen  der  rivieren ,  dijken  en  wateren  in  iNederland  ,  en  dc 
d^i^bij  opgenomen  peilschalen  en  gestelde  of  g^kos^ene  verkenmer-i 
ktu  i\)fi  <|Ue  berleid  gcwoiden.tet.een  denkbeeldig  borisontaal  >iafc« 
door  dit  .punt  gaande ,  hetwelk  .  s^idspeil  gieaoemq  wordt,  en  sedert 
meer  dan.  ^  jMon. onbewegelijk  gebleven  isv    De  stand  van  dit  peil 
vnidt  men  opgegeven  en  bepaald  op  9  v.  en   5  d.  Ainslerdamsclie 
maat,  of  8d.  6  v.  5^  1.  llijniandschc  ,   beneden  dc  groef  van  dc  dijks- 
pcilstccnen  ,   die  in  den  muur  van  de  K  o Iks  waterkeeriiig  ,   in  die' 
onder  de  Nieu  webrug  cu  elders,   zijn  ingemetseld.  Opdi^ni 
S8  Beeember  1812,  is  door  den  Lnptenant-Geperaal  Jkasoa  lUusisuri 
aèrv  en  eenp  kominiwe,  >.vttt  wege  den  Mair»  der  j«tad  AnsitmH» 
daartoe  benoemd,  ,pi|e. stand  van  dit  stadspeU , met  Ifetri^king  tot  .dc 
groef  in  de  steen  aan  de  K,olk«waterkeering.,  .  met  alle  oplet->» 
lendhcifl  onderzocht  en  bij  uitstek  naaiiwkeiirig  bevQuden.     Dit  ouder-j 
zoek  iiecft  ten  gevolg  gehad,  dat,  tot  betere  verzckerinji^  van  dit  vaste, 
punt,  vier  steencn  /,ijn  iujjenietseld ;  de  eerste  ia  den  muur  van  deu, 
westeiykeu  koker  der  grooLe  Amsteisluis  nevens  de  pi^Ghaal.  3  de, tvvceder 
üi  htji.  pos^lyke  Gpn^wóft.iraii  bet  «cbterfront  der  beurs  {  de  deide  ini 
de  $fbK(ijerf toren  j  en  de  riorde  in  den  b^oüdmnur  w-de  .kolkswa^ 
terkfffrjng,  heneden  den  dljk^peilsteen.,  ep  wctke  vier  stccnen  het  A.1^^, 
door  eene  ingehakte  groef  is  aangewesen.    Dit  Amsterdamscbe  stadspeiL 
is  bij  de  voornaamste  Waterschappen  in  de  provincie  Holland,  zoowel 
in  het  Zuidelijke  als  Noordelijke  gedeelte  ,  op  onilersclieidenc  plaatsen; 
ovcrgcbragt  en  tot  rigtsnoer  aangenomen.     Tca  einde  de  naaiiwkeu- 
righeid  der  bepaling  van  deze  peilmerken  te  lieproevcn,  zijn,  dt'u,A),. 
9*  en  7  Ji^nnfury  181S ,  alle  do  uitwaterende  slituen  deser.Watersehap» 
pen  gp^lol^u  gehlfpren,.  tffWÜ[.ii.bf^..jU«  de  onpervUkte  van  het  w«ter 
bedekte,  en  is  voorts  op  gelijke  uren,  gedurende  deze  diio  dagen  ^ 
de  stand  van  het  water  in  betrekking  tot  het  A.P.  met  alle  na.iiiM'— ' 
kenrigheid  opgenomen.     Den  6  Januarij    bleven    de  watermolens  ii\ 
Rijnland  j  Ihlflaiid  en  Schfelatid  geh(«l  stil  .slaan  ,  en  maalden  alleen 
gedurende  den  ^lacht  j  de  beide  andere  dagen  g<ivea  zij  e^ig  ^aj^.y 


.  ujui.  Google 


174  AMd. 

daar  dn  sliiiacn  ccht«r  gesloten  bleven ,  kwam  het  aangeroerde  water 
wddm  tot  dm  horizmitolen  stand ,  en  de  hierdoor  Terportaakte  klim* 
BMng  wat  op  alle  plaatsen  ^  waar  da  waarnemingen ,  geschied  sQn  , 
nagenoeg  eren  groot. 

l)e  opUomst  rn  eprs!n  aanvias  van  A«sterdai  is  geheel  in  het  duister 
hedolven.     Het  ineesl  alj^fcineene  {yevoelen  is  ,  dat  zij  van  zeer  jjeriiig^e 
bcjyiiiselcn  aangegroeid  *ij  ,  en  aan\;mk«'lijk  geen  bijzondcreii  naam  gehad 
hehhe ,  lol  dat  zij  allengskens  aangcwasbcu ,  vermiMKieiyk  uiet  vóór  de 
dertiende  eeuw ,  den  na<m  ^an  AaMtuiMMn  (dat  is  Ajnttua-naB)  heeft 
aangenomén»  In  eenen  Latynsehen  brief,  in  het  jaar  1108,  door  Boac-' 
■landen  drie  en  ttrintigstem Bisschop  tauüiredii,  gegeven ,  wordt  van 
aakeren  Wo&raia,  Sehout  >ran  AassrnLa,  gesproken  ;   maar  het  is 
onzeker,  of  men,  door  dit  Amestelle,  ccnc  bebouwde  plaats  of  "wcl  het 
Land  der   Uceren    vaji  Asstel   moet   verslaan.    Evenmin  moet  het 
verhaal  van  Melis  Stoke  ,    dat  de  Kenneniers  omtrent  het  jaar  l!205 
jieiiutt'l  siiie  vesten  in  brand  <>lakcn  ,  up  Amsterdam  toegepast  worden  , 
want  het  blUkt-oit  andere  schrijvers^  dat  hierdoor  het  alot  te 
Amstel  bedoeld  wordt.   Zeer  waanehyniyk  it  het  echter ,  dat  om- 
slirecks  dien  tijd  reeds  eenige  lieden  ,  A  cnitoedelijk  visscbers  ,    zich  ^ 
in  de  nabybeid  van  den  Amsteldijk  of  don  dam ,  die  reeds  in  den 
aanvang  der  dertiende  ceuw  lag,  ter  plaatse^  "wtfar  M  de  Fapenhrtig 
ligt,  gevestigd  liebben. 

Ftonis  de  V ,  Graaf  van  Holland  ,  spreekt ,  in  het  oudste  bekende 
handvest  van  Amstsrdas  ,  dat  in  bet  jaar  127l>  gegeven  is,  vaii  ^ 
kêmneê  mswewlgt  apud  ^mtiektdamme  dat  ii :  üiden  die  dQ  Antffeerdan 
hun  verhiyf  hielden.  Het  plaatsje,  het  moge  een  vlek,  een  dorp 
oCslecbts  flMnr  eene  hnurt  geweest  iQn )  was  toen  al  ,  naar  bet  schijnt,* 
tamelijk  in  aanzien  toegenomen,  want  uit  hetzelfde  handvest  blijkt, - 
dat  de  An>sterdammers  ,  tot  vergocdirify  van  zekere  schade  ,  bun  door 
'b  Graven  volk  aanjjcdaan  ,  verlof  krej^cn  ,  om  himne  eigene  goede- 
ren tolvrij  door  het  geiieelc  land  te  voeren.  De  schamele  vissehers  waren 
dus  toen  reeds  welvarende  btnnenlandsebe  kooplieden  geworden ,  of  leg- 
den «eh  ten  nanste  soo  wel  op  den  handel  ak  op  de  visséhtory  loe.'- 

AnstiavAa  is  vilfinalen  vergroot  geworden,  eer  zij  hare  tegenwoor-' 
dige'  gedaante  verkregen  heeft,  als  de  eerste  maal  in  het  jaar  14tt« 
toen  de  stad  niet  alleen  uitgelejrd,  maar  ook  met  muren  cn  torens 
omringd  wei-d;  de  tweede  vergrooling  werd  in  het  jaar  1583  begonnen  j 
met  de  derde  maakte  men  in  het  jaar  11595  eenen  aanvang;  de  vierde 
werd  in  het  jaar  1012  cn  dc  vijfdein  bet  jaar  1658  ondernomen.  By 
deie  laatste  vergrooting  verkreeg  de  stad  van  huiten  omtrent  deselfifo 
gedaante ,  die  ^  nog  tegenwoordig  heeft,  behalve  dat  zy  van  dë'hmd^ 
zijde  met  wallen  omgeven  was,  welke  vóór  eenige  jaren  ten  deele* 
geslecht  en  in  aangename  wand«Apla«tsan  herschapen  aljn. 

Voorheen  was  Amsterdam  vooral  om  hare  li^[^ing  rcer  slerk  tc 
achten  .  alzoo  het  land  om  de  stad  door  middel  van  verscheiden  slui- 
ten ligtelijk  onder  water  kan  worden  gezét.  Na  dc  laatste  uitlegging 
it  de  stad  binnen  hare  muren  met  aanzienlijke  grachten,  fraaije  stra- 
ten en  nog  Onderscheidene  idtnintttende  openbare  aebotfwen  TeraÜBfd. 
Aan  den  IJkant  is  stf  mét  geene  mnren ,  waHen-  noeh  holwiHrken ,  maar 
gedeeltelijk  met  palen  omringd. 

In  181^  zyn  aan  die  zijde  van  Amstcrda*  ,  twee  havens  aangelegd 
en  sedert  voltooid:  dc  eene  genaamd  het  Oosterdok,  welks  dijk 
«?encnaa!»van{i[^  neemt ,  tegen  den  Diemerdijk  bij  Zeeburg  ,  ongeveer  iOOO 
«iku  vau  dc  stad,  terwijl  by ,  met  insluiting  der  ciiaDdcn  Oosten- 


j  ^  .d  by  Google 


17$ 


burg,  Wiiienburg  en"'  X.fttléii linrg  ,  benevens  het  duk 
der  marine,  aan  de  kraanslnu  dndigt,  bevaitends  eene  lengte  vanr 
OB|[BTeér  4t500  tot  4SD0  ellen)  de  andere  (pnaanid  bei  Wetter- 
dok,  velks  dv)k  eencii  aaiivaiify  neemt  tegen  den  Sparendainsehen 

zeedijk. ,  on'^evt'cr  GOO  cll.  van  do  stad  ,  van  waar  hij  ,  met  insdui- 
ting  van  het  Bikkers-,  het  F  r  i  n  s  e  n-,  en  het  R  c  a  a  I  e  n  e  i- 
land,  eindigt  aan  de  Nieuwe  Haarlemniershiis,  hevalU.Mide  eene  lengte 
van  ongeveer  2000  tot  2100  ell.  Beide  deze  havens  zyn  in  de  haar 
emgeveode  dykeu  roet  .bapitak  leeslniiea  voonien ,  en  kunnen  voor* 
laan  tai  «me  veilige  ligploati  Yoor  groote  adiepcn  dienen.  OiB«ieuk 
teraelfiier  iyd  ii-  men .  aebler  de  Oosterbaven  begonnen  een  voortreflk- 
lyk  entrepotdok  aan  te  lc|^gen ,  welks  omtiek  men  na  bereids  eene 
kleine  stad  van  enkel  pakhuizen  zonde  kunnen  noemen  ,  waarvan  hctgretal 
nog  van  lijd  tot  lijd  vermeerderd  wordt.  De  invaart  in  genoemd 
entrepotdok  uit  de  Oosterhavcn ,  eeniglijk  door  de  Scharhiershiis  plaats 
ifindeude,  wordt  nu  (in  1838)  dour  nog  eene  geheel  nieuwe  schutsluis  van 
«OM-  mol  gfootew  ttilgebreidbdd,.¥oottiett,.  ten  einde  de  Mbq>en  ge^ 
biden  uit  en  naar  aee ,  tet  en  van  de  pakbnlien  aan  en  af  tte  voeren; 
.,1  Hel  open  gebleven  ^eclte  tuatcben  de  beide  nieuwe  bavene  yaii 
kmnmtm  ^rordt  mei  drie  boomcn  afgesloten,  de  ]^raane^,  dft 
V  i  e  u  w  e  -  b  r  u  g  s-  en  de  H  a  a  r  1  e  m  m  e  r  h  o  o  m  genaamd. 

De  dijken  om  voornoemde  havens  worden  ,  bij  gunstig  weder  ,  veel 
door  de  inwoners  van  Akstekdah  hczoelit  ,  om  zich  met  het  fVn.iije 
|[ezigt  op  iicL  iJ  te  verlustigen:  terwijl  zich  bovendien  ,  binnen  de  stad 
m  de  Plantaadje ,  langs  den  Bnitenkant,  bet  Nienwe-werk  (de  voor- 
pmlige  wallen  oc  zoegenaamde  scbansen).,  deHeeren»  en  KeizcrigraebtenV 
den  Singel  enz.  en  daar  buiten  langs  den  Amstel,  den  Overtoom  of  de 
i^raaiie  Bttitensii^ls  mirascboots  de  gelegenbeid  tot  wandelen  aanbiedt; 

Een  ander  vermaak  voor  de  Amsterdammers  bestaat  in  het  varett 
Biet  speeljagten  en  boeijci-s  ,  zoodat  onderscheidene  inwoner*  een  dep» 
gelijk  vaartuig  in  eigendom  bezitten  ,  waarom  men  dan  ook  hier  drie  ; 
met  palen  en  boomen  afgesloten  jagthavens  beeft ,  waarvan  twee  aan  den 
Ukanlen  een  in  den  Amstel  tegen  de'grooteAaiiieibrug.  De  eigenaars 
dkr  jagten  'syn  gewoon  jaarlijks  in  de  maand  Angnstns ,  bet  eene  jaar 
fp  bet  II  f  en  bet  andere  jaar  cup  don  Amstel,  in  orde  eede  spele» 
vaart  en  een  spiegelgevecht  te  houden  ,  als  wanneer  de  jagten  onder 
eenen  Admiraal ,  eenen  Yice-Admiranl  cn  eencn  Scbout.by  oaobt  gescbikt 
worden,  hetwelk  men  jidmiraalzeilin  noami.  • 
.  AnsTeBDAM  heeft  thans  in  haren  geheelen  omtrek  binnen  de  stad  j, 
mwm  eppcrvlakte  van  760  bund.  41  t.  r.  46  v.  e^  Zij  telt  aeltt 
MNvten  ab:  drie  nnn  -  de  '  westzijde ,  de  -Ea^rl^mmerpèii^tii; 
ast  Zaagmolens-  en  bet  JELaarapoortjlsj '  üMteam  de  zuidsyde'; 
de  Leidschepoort  en  het  Weteringsp<lortje  en  drie  aan  de 
©ostrijde ,  de  Utrc ch  tsche- ,  de  Wees  per-  en  de  Muider- 
poort.  Brie  dezer  poorten,  de  Leid&che-  de  TJtrechtsehe- ,  en 
de  W  e  e  s  p  e  r  p  O  O  r  t ,  zijn  sierlijltc  gebouwen  ,  en  de  beide  laatste  ge- 
genoegzaam  van  eenerlei  gedaante.  De  Haarlemmerpoort,  die  de 
&naiste  van  aUen  en  in  1617  gebouwd  was ,  is  In  bet  jaar  1837  afgebroken 
en  woidft dooreenen  nieuwen  tocf^ang  Tervaagrii,/A)o«itdeJlaiderpoort> 
die  in  1771  gebonwd  cn  alzoo  de  nieuwste  is ,  thans  met  bet  vokte  regt ,  èé 
fraaiste  kon  genoemd  worden  ;  Let  Z  a  a  g m  o  Ie  n  s-,  bet  R  a  a  a  m^en  beH 
Weterin{|p  oortje  rijn  slechts  uitganjren  onder  de  wallen  door ,  cn 
alleen  vuui  \ uel;;anjfcrs  bestemd;  hoewel  de  boomen,  waarmede  zij  afgeslo- 
ten zyn,  ^cl  c«m6  guopcud  i^prdcu  om  wagens  cu  kiirrcn  van  molenaars 


Digitized  by  Google 


m  A  M  S. 

en  andere  rcg^hcblienile  éoo»  te  lalen.  Men  heeft  er  ISopenepleaftieiif 

van  welke  de  Dain  de  frroolsie  is.  •»  • 

i\nar  nili;  waarschijn iijkheid  heeft  het  oudste  stadhuis  van  AMSTcm<* 
D.v»  grcütaan  in  dn  Enrje-Oudczijdskapelsteefj ,  ter  zrlfdcr  plaatsn  ,  wa^r 
nieij  llinn.s  no^  v«jór  een  huis  het  Oude  stadhuis  leest.  Wanneer  dit 
evenwel  gesticIiL  was  ^  is  even  xoo  onbekend  ,  ai&  de  tijd  ,  wanneer  het 
weder  verlaten  —  Het  tweede  stadhnis  stond  o|i  den  Dam  en 
was  reeds  in  het  jaar  1411  hekend  $  sevcn  jaren  later  werd  er  eene  aan^ 
Biaidyke  vierschaar  hy  gebouwd  ;  in  1421  cn  in  1452  werd  hel  door  de 
vlammen  verteerd  ,  maardeftiger  weder  lierbouwd  en  vergroot,door  er  het 
Sl.  Kli  zabcts  -  {rast  huis  en  de  daartoe  behoorende  kapel ,  die  er  naast 
slüuden ,  aan  te  trekken  :  ook  werd  het  toen  met  ecneu  vrij  hoogden  toren 
voorzien,  welks  spits  in  het  jaar  1(51^5,  bouwvalliff  geworden  zijnde, 
a%euonien  werd  j  eindelijk  zag  men  het  gcheele  gebouw  ,  den  7  Juii| 
16^2 ,  door  brand  in  de  ^ssche  gelegd.  Intnsschen  was  om 
reeds  sedert  het  jaar  1650  er  op  beoaoht  geweest ,  om  een  niieow 
stadhuis  te  hoaw«n>  ep.den  Dam,  achter  de  phttts  waar  bet  oudo 
stond  ,  maar  het  liep  tot  iq  het  jaar  1648-  aan ,  eer  men  met 
het  uitvoeren  van  dit  voornemen  eenen  aanvang  konde  maken  ,  zoodat 
eerst  den  20  Januarij  van  dat  jaar  de  eerste  der  13,6a9  palen ,  waar- 
op het  rust,  werd  ingeheid,  terwijl  den  28sten  October  van  dat  zelfde 
jaar  de  eerste  steen  werd  gelegd.  Na  het  vecbrauden  van  het  oude 
stadhnis  werd  het  bonwen  van  het  nieuwe  met  soo  veel  ijver  voort» 
taet,  dat  de  Wethouderschap  er  op  den  Isten  Augustus  16{$«$,  voor 
de  eersti}  reis ,  plegtig  aitting  konde  nemen.  Het.  gebouw  had  echter 
toen  geen  dak  ,  cn  er  moesten  nog  verscheidene  jaren  besteed  worden  ^ 
eer  het  geheel  voltooid  was.  31;iar  toen  het  nu  ook  volbouwd  was  / 
overtrof  het ,  zoo  in  de  schikking  en  sieraden  der  veelvuldige  kolom- 
men ,  als  di>or  vertrekken,  gaanderijen,  voetstukken,  bet  aanbi*engen 
van  Udit,  tm  wat  er  meer  kan  genoemd  worden,  dat  een  gebouw 

Srootsch  en  sieilQk  maken  kan,. al  wat  men  tot  dus  verre  in. do  Ne* 
erlanden  gesien  had^  en  strekt  als  zoodanig  tot  eene  onsterlelijko 
eer  voor  de  bouwmeesters  Jjyuis  t<mi  CsiirEN  eu  Damel  Stalpkht  ,  die 
bot  ontworpen  hebben  en  onder  wier  opzijyt  lu  t  {^ebouwd  is.  In  het 
jaar  180S  werd  dit  j^ebouw  aan  zijne  oorspronkelijke  bestemming 
ontnomen,  en  door  Koning  Lodkw  ijk  hi  een  koninklijk  paleis  herscha-^ 

i)cu,  waartoe  het  nog  isingcrigt,  dienende  bet  Z.  M.  onzen  geëer- 
nodigden  Koning  ten-  verUyf ,  wanneer  het  boogstdeoaelven  Jidbaagt 
fle  hoofdstad  té  beioeken^.  Het  gebouw,;  dnt  vroeger,  wd  eens  bet 
IkANVfliL  TAN  EunoPA  genoemd  is,  en  door  velen  als  het  AGaxsrB.WonnBnn 
}Wn£LQ  geacht  w  (;rd  ,  heeft  eene  langwerpig  vierkante  gedaante ^ Staat  met 
den  voorge\el  naar  het  oosten  en  met  den  achterf;evcl  naar  het  wcstoii 
gekeerd  ,  is  lang*  deze  voor-  en  achtergevels  ongeveer  80  Ncdcrl.  ell; 
lang,  langs  de  beide  zijgevels  omtrent  63  ell.  breed,  en  niet  hel 
dak ,  maar  sonder  den  toren  ,  33  ell. .  hoog;.  De  voornaamste  in- 
gangen zijn ,  van  voren-  door  seven  poorten  of*  ronde  bogen ,  em  van 
achteren  door  eene  deftige  steenen  poort,,  en  verder  door  eene 
vierkante  deur,  die  in  tweeën  opengaat.  .Op  ieder  der  vier  boo« 
ken  van  het  dak ,  dat  zes  en  dertig  vensters  heeft ,  cn  waar  acht- 
tien witte  selioorsteenen  uitsteken,  ziet  men  de  vergulde  keizerlijke 
kroon  ,  door  vier  verjjulde  koperen  adelaars  fjedra{jen  ,  naar  men  wil 
ten  leekcn,  dal  AnstKaDAM  eeneKcizcrlijke  vrije  rijksstad  geweest  is.  Ook 
heeft  men  onderdo  twee  zijdaken  twee  groote  regenbakken  ,  waariu  het  wa^ 
ter  bewaard  wordt ,  om  er  xich  by  ongeval  van  bnmd  in  bet  pa* 


Digitized  by  Google 


«1: 


leis  van  tc  kunnen  bedienen.    Voorts  pronken  do  voor- en  de  achtergevel 
ieder  met  ecne  fraaije  kap  of  frontespies  ,  \iaarin  een  groot  getal ,  meer  dan 
lovcnsgroote ,  beelden ,  door  den  kundi<ren  beeldhouwer  Aarus  Quellxn 
verraaodiijd  ,  geplaatst  syn.    In  de  kap  van  den  voorgevel  xiet  men 
AMMuiDur, 'Voorgesteld  óior  iiet  beeld  «ener  deftige  maagd,  met  é»t 
keizerlijke  <Iiroeii' op  het  hoofd,  lioudeade  eenen  olyf^ak  in  de  roglM-. 
hand;  en.  het  trapenacbild  met  de  -  Uokisrliand  op  de  knie.    Haar  zetel  ' 
wdrdt  door  tvrrie  leeuwen  brwaarrl.     Vier  zeenimfen  bieden   haar  ter  i 
vKederzijde  kraiisen  aan ,  terwijl  twee  anderen  haar  aard-  en  boouivracli- 
ten  in  den  schoot  storten.    Nepto?ios  op  zijne  schelpkoets,  met  deu 
djrietaad gewapend ,  bekleedt  hare  regter  zijde,  en  vóó^  den  zetel  dob-  . 
bcre»  twee  «rilnas'  kn .  eénige  andere  stittomgodea  iCO  godioéen ,  di»/ 
daer*.' kSnUuMwiifl  éer/ ürerAd  ÜanBn  roeni  teekojidigeiii.  *  Op  de  Hj^tn 
dezer  kap  ziet  men  drie,  twaalf  voefe^hooge,  inêtalen  beddda  »  «yaikr 
de  Vnede  met  dea  paémtak  in  de  regter-  en  den  slangenstaf  van  Mer-i 
cüRius  in  de  linkerhand,  de  Vnorzigtigheid  en  dc  Rciytvaardij^licid,  In 
het^  midden  boven  de  kap  van  den  voorgevel  staat  dc  19  ell.  hooge 
toren.  Deze,  welks  kap  op  kolomnipn  rust,  is,  even  als  hel  gebeeb^  builen- ^ 
iNilk.  fles  gebouws,  yan  Bremer-  eu  Hontheimer  steen  op^haaUl ,  en  \au 
eea.lumsiig  kkkkensp^l  «o;  «Hmntcad  «uMiatfk  ymomeA^i*  BMttffiéè^t 
whrk  ,  welks  tod  rniaiS  éOli  I         ürémt^  otét^htl  kr*vigiw>tift ,  weegl : 
miiiiiSlOi  Nedcrl.  ponden,  boven  uit  de  kap>Tan  den.1bre^êy»tcfwer 
hmtaarn,  die  2  clJ.  4  pabnv  4*dii -hoog  n,  en  op.  welks  top  een  kogge-f 
sphlp,  zijnde  het  oiide  wapen  van  Ahsti-rdam  ,  ten  windwijzer  staat,  fn 
de  kap  des  achtcrfrevds  wordt  de  koophandel  van  Amstjüiovm  vertoond, 
dooreen  vrouwenbeeld  met  den  hoed  van  MEacoHiiis  op  het  hoold  ,  eii 
MatAnde  met  den  voet  op  eenen  wereldbol.  Men  ziet  rondom  haar  allerr 
leitetnnansgeraedsehlip  'jea  aan  bare  Toefteii  de  beelden  ymn  bet  U  en 
dbo'  .Amslel ;  terwijl  de  faewbnere  dar  ondersebeidene  weMlddeeleii  JiAaii 
de  schatten  van  hun  land  komen  toebrengen.     Het  toppunt  vad  da 
lijst  prijkt  inet  een,  twaalf  voet  ihoog,  metalen  beeld  van  den  Atlas  ,  die 
««nen   vrij  groeten  ,  rijk  venjridden  wereldkloot  torschl ,  terwyl  men 
ter  >¥CHler7,ijde  op  deze.  lijst  ccn  ,  eveneens  twaalf  voot  boog  ,  niotaleu 
beeld  ziet ,  van  hetwelk  dat  ter  regterzijdc  de  Waalvzaamlieid  ou  d^t 
Aêiif 'linkerzijde  dc  -Matigheid  Yoorslelt.    Het.&uwèndig<ir  is  Imel  jmnèet 
èasieabMardig^  ddn-bét  uitwendige.    Oés  bettèk  gedoogt  edilar  met^ 
alktiimbet  bi|aoi|de^ta  bësobf|iTOrii  >De  baiteiigemeen  Craa^eTffOOftt 
naai ^  die  yrocger  tot  Burgemeesters  kamer  diende ,  eh  door  alle  vrcemdf^ 
Ungeh  alsdo  fraaiste  in  Europa  beschouwd  wordt,  alsmede  de  34  cll.  lange , 
lt^,60ell.  bi'eedc  cn  28éll.  hooge  Groolezaal,  die  tot  het  geven  van  groolc 
partijen  zoo  als  bal«  enz.  gebezigd  wordt,  mogen  wij  eehter  niet  geheel  uiet 
stilzwijgen  voorbijgaan.  Zelden  heeitmeuvoortiriVelijker  gczigt  inbuig 
•gëbinw  anlwaard^  daa  ndi .  bij  de  eeistejntitode  ia  dese  jaalT,  diQ  w^twee 
ra#areriogereii' deuren. ban  afgesloten  worden,  aasden  betnhoUwer  Toofw 
doét f  wav  hij  ook  »jne  oogen  wendt,  nietsbiet  hij  ,  dan  leldzaamho^ 
den    grootsrhheld  en  praoht^  niets  dan.  betgeen^daor  kunst  en  schikking 
iiilnniiif.  Dit  trolsrbe  gebouw  ,  welks  aanzien  aller  oogen  tot /icii  trekt, 
werd    in  dc  ii^aand  Oelober  17()2 .   des  avonds  oniirciil  elt'  ure,  door 
het  alles  vernielende  vimr  aangetast,    üe  eerste  ontdekking  daarvan  gcr 
«chicdde  door  het  ontwaar  worden  van  eenen  zwarcn  damp  en  stank  ^ 
'vao  welke  méu'  de  oorzaak  met  bespeuren  konde ,  tot  .dat ,  byna  één 
uur  later,  ecmge' voorbijgangers  zagen,  dat  er  aan  de  zuidzyde  vi|n 
bel  toennuiltge  stadhuis,  tusscben  het  dak  en  de  tweede  verdieping, 
boven  do  legeUuimer,  bnuid  was.    J)e  ontsteltenis  -  was  te  grooiefy 
1.  Den.  12 


t 


m  AM  6. 

omdat  men  cr  niet  spoedig  wist  tc  komen  ,  Tcrmits  in  het  boTenste 
grdeelte  van  het  gebouw  alles  gesloten  was  :  doch,  door  deo  gewo« 
oeu  ijver  der  branduHiiUieden  «n  de  spoedige  luinift  vut  een  der 
BiirgcineMleren  ,  geraakte  men,  welhaaal  aan.  bet  werk ;  de  Tbai  dgey 
uHnssohtn  iiH  lee  ramen  Ie  gelijk ,  en  men  'voomfelde  zich  eene  vreès- 
eemke  TenMMBlinif  {  maar^  tegen  alle  verwachting,  werd  mendenknnd 
V  nior(jcns  omstreeks  vijf  nrc  reeds  inpcstcr.  Men  verhaalt ,  dat  een  va- 
reos{rezel,  van  buiten  tenren  den  immr  opklouterende ,  de  p^p  van  de 
eerste  spuit  naar  binnen  bragt,  voor  welke  stoute  daad  hij  door  Biir- 

riec&teren  ^  spoedig  daarop ,  naar  genoegen  beloond  werd.  £a  schoen 
brand  nog  bijna  den  gebeden  volgendn  da^  «nenlen  bietf , 
wat  de  sebnde  eoliler  mbder «  dan  de  icbrik ,  die  daiffdnnr  tewrar 
saabt  Werd.    In  het  jaar  1806  werd  dit  g^bonw  andermaal  deor  dn 
vlammen  bedreigd,  t^nde  toen  de  brand  aan  dezelfde  zijde,  maar 
nti  op  de  zegelkamer  ontstnan.    Hoewel  het  viinr ,  dat  in  den  nacht 
ontdekt  werd  en  in  den  ochtend  reeds  gebluscht  was,  aan  het  gebonw 
zelve  ^eenc  {rroote  schade  oanrigtte ,  waren  er  evenwd  vde  beiangryke 
papieren  op  de  zcgelkamer  verbrand. 
>  «t  legmweaidigeStndbn  ia  ttaat  op  de  Ottduydif — ibnigwal ,  wmm 
ret  yfm  de  Oude-Ooelenitinaty  en  ia  ,  naaraonMi^n  meenen  ,  tendi  ta»» 
aebn  1349  en  15^2  getUebt » maar  nat  teen  bet  Gwiliënkleestcr.   Sa  d« 
n^erntetiging  der  kloosters  werd  het  aanvankelijk ,  en  wel  in  het  jaar 
V57S  ,  tot  een  logement  voor  Prinsen  en  Heeren  van  ^root  aanzien  aan— 
{fele^o^d,  zoo  als  het  onder  anderen  den  Graaf  van  Leicestek  in  1586, 
on  MAüRrrs,  Prins  wan  Oranje,  in  1594,  tot  huisvesting  diende  ,  en  werd 
diensvolgens  bet  Prinsenhof  genoemd.    In  bet  jaar  liSd7  werd 
bet  eebter  let  eene  Tergaderplaata  mor  bet  oelliqgie  der  «dmMMt 
gesebikt,  imarfan  het  sedert  den  naam  van- Admimlileitsbef 
of  Zee  kantoor  bekwam;  ofschoon  bet  kterneg  weder  eenn  enkele 
fnaal  tot  woninry  voor  ecnc  Vorstelijke  personnidjc  is  ingeruimd,  namelijk 
m  1658^  voor  Maria  db  Medicts,   Konin<,nnnc-weduwc  van  Frankryk* 
Nadat  het  in  het  jaar  1661  deftig  herbouwd  was ,  werden  ook  de  adi* 
terstc  gedcelVen ,  die  tot  woningen  voor  de  afgevaardigde  leden  luft 
andeio  piovineien  dienden,  Teel  vertimmevd  en  dodmntiger  ingerigt. 
Ali  eebler  in  ISOB  bet  toenmalige  stadbum  lot  een  koninklyk  paki» 
a%etüani  «erd ,  veranderde  bel  Admiraliteitebof  mede  van 
beatemraing  ,  en  werd  tot  Sta  d  h  n  i  8  in  orde  febragt,  mnttoe  bet 
ook   fhans   nog  gebruikt  wordt.     Het  heeft  twee  toejrangen ,  ééncn' 
aanzienlijken  op  de  Oudezijdsvoorburgwal  en  ééncn  in  de  Prinspn- 
'hol'stfM'ij,  welke  laatste  onder  een  gebouw  heen  loopt,  op  welks  dak  een 
spit!»  torentje  met  een  klok  staat.  Met  den  eerstgenocniden  komt  men  door 
ten  Ijzeren  belt,  "«Barop  twee  lantaamen  prijken ,  op  eene  numn  vierkante 
pkiaU,  «  wier  midden  eene  finaye  pomp ,  die  tegen  eene  blaam»  ardm»> 
stecncn  tuü  «taat,  daar  eene  sierl^ke  glaien  lantaarn  boven  op*  is.  Sé 
plaats  is  omrigd  door  onderscheidene  gebouwen  ,  die  inwendig  onderling 
gemeenjichap   hebben  en  van  welke  sommige  gclieel  of  gedeeltelijk  tot 
woningen    ^^^n  beambten    bij    het  sladiiuis  dienen.    De  gevel  van  het 
hoofdgebouw  ,  jp'ootcndeels  van  gebakken  steen  ,  rust  op  ccn  wit  voetstuk 
eazuüenvan  witten  hardsteen.    De  kap  is  versierd  uiet  den  Holland- 
«dmi  leeuw ,  die,  door  twee  engeltjes  bekranst ,   den  Hdlandedwn 
tuin  bewadit ,  en  twne  krentw^Be  ankeei ,  bet  voormalig  ^rapm  der 
admiraliteit,  vAithondt ,  nllcsiiit  fraai  jen  hardsteen  gebouwen.  ,Ter  reg- 
terzijde  staat  bet  beeld  der  Gen yiljiheid  ,  vergezeld  van  een  kind, 
dat  den  hoorn  van  omvbed      zich  heeft  fdaaraubter  net  men  Nwiu- 


Google 


AMê. 


m 


ms  op  (Nellen  walvisch  ,  met  èehichip,  kompas  -,  {rraadboog  en  panera 
ïer  fitikcr  «yde  bespeurt  men  den  ZÏeeoorlog ,  oi!i{jevcn  van  {reschtit, 
rolpaarden  ,  krtiidvaten ,  ankers ,  zeilen ,  scheepskisten  en  koopwa» 
reti ,  en  gevolgd  door  tritons ,  meerminnen  ,  zeepaarden  en  andere  gc> 
dlNMillen*  Vier  netgebouwde  schoorsteenen  ,  die  de  vier  oorlogsdiqwn  der 
TbqpMtomlB  opperoflkiercn,  ab  ^maéemÈimrml,  ém  XmtimM^ké*^ 
nbMdvdenVioerAdmiraaltadeBSdioatböniMht,  lot  «Miiw(|Min  M»» 
|ien,  «teken  ten  dake  uit;  terwQI  beneéra  y  lfcr*^eder>yde  Tan'dtB-ni* 
gang,  op  fraaije  arduinst(M>nen  pilaren,  twee  leenwen  het  wapen  ddr 
fldnnraliteit  vasthouden.  Ook  inwendig  is  dit  gebouw  zeer  beziens-* 
waardig  ,  zoo  om  de  onderscheidene  fraaije  vertrekken,  onder  weikn  de 
voormalige  raadkamer,  thans  tot  bui^emees^ters-kamer  dienende  ,  byBoa* 
éÊéi  olliiaMit ,  ab  eni  de  zeldzaamheden,  oudheden  en  fehilderyeB  enz., 
dl» -er  beMDd worden.  (1)  ■  ','> 

-<<4fafe 'Palei  s  van  Justitie,  was  te  toren  het  Aaltooese* 
ni  e  r  t  we'eelisttt  In  het  begin  der  leventiendo  eeuw  diende 
het  gebouw ,  waar  tbnn<;  de  L  a  t  ij  n  s  c  li  e  school  gehouden  Avordt, 
tot  onderhoud  van  kranken  en  armen ,  ter  wering  van  bedelary  en  tot 
opvoeding  van  vondelingen  en  andere  oiid(!rlooze  kinderen;  maar  in 
1663  besloot  men  een  nieuw  Aalmoezeuiorsweeshuis  cm  Ie 
rigten,  dataan  de gaidwcrtiade  der  WawayaAt,  taiiBtw  ^Bliyd; 
sciie  graeit  en  Leydidhe  ttiaat ,  yhonwd  «erd*  Do  eente  iénm  taft 
dit  g^nw  werd  den  17  l|aart  1664  ^legd ,  en  het  was  toen  tot  ketiellila 
doel  als  het  vorige  gijetiekt  iagengt ;  in  het  jaar  1684  werd  edrtat 
besloten  de  aalmoezeniers  alleen  met  het  onderhoud  der  gemelde  weezen 
te  belasten  en  dit  huis  alzoo  bestemd  voor  weezen,  teotid  ontin  1^  Bur* 
aerweeshuis  te  worden  opgenomen,  voor  verlatene  kinderen,  voor 
die  van  gevanflonen  of  ter  dood  veroordedden  en  voor  vondelingen  s 
^eMfi  Ut  onderlioad  dér  amen  mr  de  haitiiltonhimmi  «var-  wieré 
mlaten.  Dit  aafanoeiemecainlU'waa  een  deftig  gdKmw ,  dat  van  veiren  eeaé 
breedte  had  van  96  ell.  5  pdfllv  duim.,  behalve  de  zijvlengdb,  die  ièdtf 
12  ell.  1  palm.  5  didm.  brééd  waren.  Het  was  ter  afscheiding  van  jongena 
en  meisjes ,  in  tweeën  verdeeld ,  had  in  ieder  gedeelte  eene  niime 
vierkante  binnenplaats  en  was  voorts  van  alle  die  geriefelijkheden  voor- 
sien ,  welke  men  in  zoodanig  een  gesticht  wenschuen  kan  ;  terw^l  het 
iaoiieél  roimtebevatte;  dat  er^  omtrent  het  einde  der  leveatiende  eeimy 
<hwel|ea>  de  1900  éa  |400  kinderen  m  waren.  INlgeilielit  beawéék  ackM 
Ier  onder  den  last  der  mden  en  der  kosten ,  en  werd  in  het  jaar  t93K$ 
geheel  vernietigd Cer»yi  de  1267  kinderen  ,  die  ^er  zich  op  dien 
ti|d  in  bevonden,  naar  de  kolonion  der  Maatschappij  van  Weldadigheid 
Werden  overgebragt,  bij  welke  toen  reeds  750  besteed  waren.  Hetnuis^ 
i^ans  tot  een  Paleis  van  Justitie  herbouwd  ,  en  den  4  October  1856 
door  den  Voorzatter  der  rc^^tbank  van  Eersten  aanleg  te  AasTzaaAii , 
din'  fiteaatstaad  Vr.  M.  €.  rut  Hm,  met  eene  federearing,  pleg^ 
«ig  ingewijd,  heeft  een«n  trolsehen  Toorgéfel,  dfe  allee ,  watn»¥aii$ 
danvavd ia  Aaailerdanihafindt ,  *§  Konuift ipideiiallaitt  uiligaaiidBvi  ^ 


{i}  Zijt  di«li6g|iMrlg  mogton  zijn,  meer  te  weten  ,  ook  van  dexe  bezienswaardlglM^vaf 
énnnen  hunntn  wcellust  Toldocn  h\]  C.  vah  der  Viivin,  Wandelingen 
in  en  om  Am  .sterdam,  bl.  2^5,  ia  wolk  welgcsofirevcn  werkje»  dat 
Ons  ia  Uit  artt  veel  ten  gid^  verstrekt  liceft,  zneu  nog  menige  bolangrijke  bij^ou- 
derMSd  ontiwiit  NéerUndt  hoofdttad  zal  vennold  vindea^  walke  ons  Mekaielga'^ 
do^do  op  tB  neia«tt. 


Digitized  by  Google 


overtreft  ,  en  ^««aro^  men ,  ter  wedenijdc  van  het  Nedcriandsche  wa» 
pen;  wa.irbo  ven  het  jaartal  1829  ,  het  volfjende  opsehrift  leest:  Auspi-^ 
eiis  (tult'c/mfi  tnii  Antjunte  refeeta  haec  Aedei  legtest  Jiistitiaeqne  Soera  ^ 
dat  IS  :  Onder  nw  hewind ,  Konin{y  Willes  ,  is  dit  gesticht  herbAttwd  en 
MBiwc^  en  gcrccriigheid  toegewijd.   Langt  «enaii  fraaQeD  trap  tnA 
<Mit4atr>«en!  verlieveii  jwrtaal  don  tempel  der  geregtigheid  bianen, 
wéa^  «tiU^'/ëtnvoiIdighc«d^,  ^nder  eenig  versiersel,  door  alle  deVaalea 
heèrschtv  even  als  bf 'de  bouwmeester  de  gedachten  der  beschouwers, 
door  j^eene  arfleldinjj  hcz^r  (i-ehoaden ,  alleen  in  zich  zeiven  had  willen 
bepaioa.    In   dc  voorzijde  van    het  gebouw  vindt  men   de  onder- 
scheidene   zalen    voor  de  regtbank  van  eersten  aanleg,  de  vredt:- 
geregtën  en  de  regtbank  van  enkele  politie,  waet  -de  'oaaH^.  bekoo- 
foide  rvarlfékkén  ^nxir'^ÜIegters,  den  PieMdént  der  regtbank,*  éem 
Dflicicr  van  jnstitie,  den  Prokoreur  crimineél  enz. ,  alsmede  voor 'de 
gri^Bei^  ut^rmQl  de  tingttligph  voor  het  publiek  aan  de  ochtemyde  ge- 
vbncEdn  iropden.     Hnnr  door  cenc  koude  huivering  'en  stillen  eerbied 
.\rbrdt  mdn  bezield,  wanneer  men  dc  ontzettend  ruime  en  hooge  zaal» 
)i^r  -hict   hof    van    assises  voor  de  provinciën   Noord  -  Holland  ea 
Utrecht  busLemd ,    en  in  het  midden  des  gebuuws  gelegen,  bianea** 
1iÉe&fit,>.  iÉdt  KGlil^,>^dat>  door  de «  U^Jsénen  Gnekaelien  stijl  getMAkHeiiÉ 
Ifooj^efAaatate'-niAaiiduun!  bewidén'  '«alt ,  .TaMatMakf  i  éaoC'  de  boagts 
der  xijvlinigebv-ttïatldeihinste  breking  of 'icfaakerfng.  lien  verbeeldt  sich 
sbiieaaeé  ïsdhoorten,'  jlntieken  tempel  .te^  <^Ün  V  waarvan  de  pilaren  toL 
«an  dc  ■  kroo?i)ïjj!t  achtfr  een  slijt  behangsél  zijn  bedekt  ,   terwijl  zich 
boven  '  do  nruiren  de  losse  bofrrn  des  portaals   zonder  glazen  v«  rtoonen. 
HetL,  idóor .  de>  hoogte  ,  buiten  )iet  gczigt  des  aanschouwers  gelegen  pla-^ 
ibnd  .  jdati'doeir'^  kanstig  aan  het  dak  is  aangehangen ,  is  schoon  ,  in 
^enepfbrbtMhen'  stijl  , '<  en' ^MrMAr.  doër  •.sijne  'inlerl^ke.  Mtfuurte-een 
4aaf|penaani  gevoel  vobr  hét iscbbone  y  en- «eri)ied  voor  bet  |pMNilafeb|B  der 
bon>iiMrde*  (1)  i*  Het  gefaonir-V  dat  weleari,''aèder!  den  naam  vhn  Rasp* 
•fi  T  iifch  t  li  ti'i s  ,  tdt  eene  {yevangcriïs  voor  misdadij^ers  verstrekte, 
die»t  t^ans  tot  Vercenipd  huis  van  Arrest  en  Justitie; 
terwijl  in   het  voorniali|»e  Sp  tnhuis  de  hoofddirectie  der  politie  en 
bet  .kominist»ariaat  van  Let  tw^'cde  poUtiekanton  gevestigd  i\)n.  Het  voor- 
malijlf  Verb  aitb  fibfbèê'faaii^diB-Wetenogspoort,  dal)  onder  beli  Fraosdie 
baatnnRdat-'éfane'II  i4l4nretf'«jeil  'Gïfial»  ^hr,^n.f^9niê4kaè»^4n 
vdüSXI.  tot'fctofa'iSiïjaldii  -  Zi^id^ w i^ndh  ui  Jb^emgt  «fes-jt  t»  febeel 

|féi^opt;>   f   '  I     h  'iit  fi-i  ti  j  nil'fi  1  • 

A'iDe  ({kodphandel  ,  die  reeds  vi^oeg  irt  A^nslcrdam  begon  te  Hoeijen  , 
ibaakté  .,1'dat  men  er  spoedig  behoefte  had  aan  eene  vergaderplaats  voor 
4c  koDplièdeQ  ;  het  is  dus  te  verwonderen,  dat  men  niet  ,  dan  vóór  het 
def(  iestièndei  eeuw  ,  er  met  ernst  op  bcdaclit  y^as ,  om  eeae  Beurs 
tipdmnwen;/  ViMr  'dian  tijd  küranMn  da  baepUcdb».  aan  baV  einde  «dar 
'U^utn^oeseliaatrmeen'v  en  .sebuildeo,'  bQ»  ra^naebtig  weder  ,  ander  da 
bufek  der.  htuaeii..  '  Beze' plaats  te  eng  wordende  ,  werd  de  vemMlar* 
pUnIrftmrifgdf  aaa^'bet  iw^atfniide/da^  jtianiMÉraf,;  alwMAr  daliyds:aan; 


(tl|  ^jrii^ in«H'ii4«n  njst  bfiter  to.kniineii  doen»  i»u  kiert  Toor.'oo  r««l  «a»  bsslak 
j^doo^^,  volgen  da  fusije  beMhrïjrin^,  die  van  dit  trotscke  gebonw M  vtaden. 
IS.  iW  «lè.  M  er  kwee  rdig  beden  vit  elke  provincie  va  a  ons  Tader» 
laaii  vau  oii;:eii  goacliten  medearbeider  J.  TAifWifK,  |ts.  In  welk  «eer  aanl>ovo« 
lensxvuarJi.;  WL  ikj-i  incn  ,  yoorol  omtrcril  dc  nieuwere  {;ebouwcrt  onzes  VaderJttllda» 
nteoigo  bL)soudci-heid  vinden  sal«  dte  oldcr«  lo  vergeo(«  gesucltl  wordtt 


I 

■k-u^j  ui 

Tierkont  houten  huieje  stond  ,  het  Paelhnitke  gehcoten,  xrbrdnndc 
het  pleintje,  waar  dit  gestaan  heeft,  nog  wel  de  P  1  a t i e sbeurs. 
ofdeSchippersbeu  rs  ffenoemd.  Aangezien  de  kooplieden  nier  echter 
fe  veel  aan  hel  gure  weder  blootstonden,  besloot  Je  regering  in  het 
jMVÜWdv^rOlofvkfrp^K  im  Oudet^dskapel  gcln8Uo^.te¥ 
0UÊfi'%^nft¥  'ircêr  4»  ]iM|plied«iii.liBk«Mmle  mukmt,  iMètrnMalaé* 
•feh«ër«6k  in  de  Otfile'kerk  henrs  hebben  gehówleD  oltlanria'ibnp 
orde  Tttft  kerkmecstepcn  ,  dd.  Vf  December  160S  ,  wordt  aan  de  tweML 
hoiulf>n<;l3^ers  dier  kerk  belast,  dat  zij  te  beiirslijd  een  van  beide  in 
de  kerk  moesten  Maar  iir  hrt  jaar  1608  hc^on  ineiL,  op  het 

koordeinde  van  liet  liok-4n,  eenc  geheel  nieuwe  beiirs  te  bouwen  ^  die  in 
iSilS' z6o  w  gereed  wak  )  dat  inen  er,  de  eèrate  vtrgadcring  boadeli 
hméti  Wk  gebottw  wwteea»  Hi-dL  -O'  palni-  ^  éaud  feng  en  96  ^.-  9^ 
fdm  94mm.  brMd^ci»pr|(|kt0inetceiieii  toren  ,die  vaiMmm  finuu  kbkkenspel' 
wr  «wnryMCi  fwwiimi  wai>,  maar  het  had  naantieiyki  eene  halve 
eeuw  gestaan  ,  of  men  was  rw-ds  op  de  vergrooting  daarvnn  bt-darht ,' 
welkt'  in  het  jaar  1608  plaaUs  had-.    Na  deze  vefgrooting  wasdebcnrs' 
binnenwerks  70  cll.  8  palm.  1  duim  lanif  en  39  ell.  ö  palm.  1  duim  brwd. 
Bij  die  gelegenheid  word  •  ook  de  toren  ai'gcbrokeii,  en  vcFfvangcu  door 
•81»  jddaer,  aiaar  «ermkaomtje,  waarin  idleen  «enesla^UaM  liQDg  4  bei- 
MtC'  kei  klokje ,  dat  b(f  het  aangaaD  der  betnt  geinig.' werd/  ilKnr 
Ben  rs  rustte  op  v^bogeo^  welke  in  ket  Rok-in  gelegd  waren.  De  ralddeP 
iteboog,  die  verre  w  eg  de  grootste,  was  ,  diende  eerst  tot  doorvaart  viMn' 
schepon  mot  jT<»stroken  masten,  maar  in  hot  jaar  1622  ontdekte  •  men 
dat  zek'Tc  Hvltiiazar  Paul  ,  door  de  Sjiaiijnartlen  cmijf  kocht  was  ,  om: 
te  Ahstehüaji  brand  te  slichten  „  en  nadal  deze  in  het  htenis  zat,  liep 
hel  geruclit ,  <lat  hij  voorneuiens  geweest  was,  om,  door  middel  van* 
««■•  vaartuig  met  ktukniid,  onder  beiwstijd-,  het  gebouw  tft  doeh  id*  d# 
IwiÉliirtiigum  Wat  hier  van  s(|,  leker  gaat  het,  dat  dese  doorvaart» 
sedért  altijd  afgesloten  is  gehouden^    Van  binnen,  IxMcn  dezen  mMU 
delsten  hoofT ,  b^iood  de  beurs,  tot  wolkrmen  aan  beide  einden  ,  door  een' 
dubbel  luik  ,  toegang  had,  uit  een  groot  laiigwciTpJjr  vierkant  ploin^ 
omringd  van  bre«le  gaaml e rijen  ,  Maarvan  dv  vervuiliseis  op  zes  eii. 
veertig  pilaren  van  blaauwen  arduinsteen  rustten.    In  den  gevel,  ditf 
over    het  Rok-in   uitzag,    was   een  groot  beeld    van  MEioitnia»; 
die  wnMfalleii  «»  kaapvaren .  onder  de»  linkenmn  hiMl>,    ni  taNee» 
witgehettHraA'V'  ^  ^  de  kap  van  deien  gevaVaag  men  het!  wapen  >tdeq 
stad  doer'pAker»,  balen  enz.  omringd,  terwyl  de  voocgeveV mede 
met  het  wapen  der  stad  versierd  was.     De  vcrtn'kken  boven  de  bètirjp 
waren  het  laatst  ten  dienste  der  Honiukli  jkc  akadciiiie  van  bceldende^ 
kunsten  in^erigt.  Diiarmen.  om  de  verzakkin^jtHï,  die  men  in  dit  voor- 
treflfelijke  gebouw  ontwaarde,  voor  ougclukkeu  beducht  was  ^  heeft  men- 
aieh  genoodzaakt  gezien,  bot  in  18S7  af  te  brakenen.ivMrloopig  ,eslw 
kulpbenrs  op  den  üam  op  te  daan,  terwQl«en  een  prvja  nit^ooflt 
wara  aan  bnir,  die  ket 'kaste  nlan  soudc  'indienen  tat  .ba«iwing  VmI 
eene  nieuwe  baim,  welke' naar  net  'sakljnt  op  deplahls,  waar  thans  der 
Groolc  Visehmarkt  {];ehouden  Mordt,  zalopgetrokken  worden.  Hehalvo  dpze 
JJeurs,  is  er  inl617  ophot  Water,  tejen  de  Oudebrug ,  ten  dienste  der 
graanhandelaars,  eene  K  o  or  n  beu  r  s  |iesticht  ;  de  eerste  was  van  bont, 
en  is  in  1768,  wegens  liare  bouwvalligheid;  ter  zelfder  plaatse  door  een» 
fraai  steenen  langwerpig  vierkant  geboww  vervangen,  dat  van  voren f|[»-K 
aioten  wordt  door  'een  gieren  hek  met  denren ,  waarop  men  kocenareiii* 
en  den  staf  van  MBnctuus  afgebeeld  ziet.    Van  drie  sydru  beeft  doxv* 
konrs  eene  (^ndery  die  door  •  18  pilaren  gesdioord  wordt*    la  deae; 


r^aandery  ,  z^n  laug&  dc  «andeo  gcDotniiierde  ka&tjf»  vu  Ufka  Ler 
kewariitg  der  ilioiisteifs  graan  ;  pok  vi^di  neo,  fa  dèwHflItoiyhlwr 


tliwignidary,  «aiBb  watt  bakoieo,  jev^igt  «aa«,.|«l» 
ést  Iwonikoopers.    Niéi  w  van  deie  bems,  op  de  kolk,  staat  Jm* 
Koojrnmetershuitje,  «es  fieimkileepOi  langwerpig  vierkant  g«bo«w, 

dat  ter  wederxijde  eenen  steenen  opgang   heeft  ,  inet  hel  eladsi»apca 
in  fhn  gevd  prykt ,  en  boven  eenen  ruimen ,  overwelfden  kelder  staat» 
.Dc  meeste  arbeiders   en  arbeidsters  in  granen  onthouden  zich  hier. 

Toi  bet  lossen  en  laden  van  grove  wareu  eu  tot  hel  iiiiellca  eu  iig« 
tM  ¥an  sware  matten,  heeft  mm  de  Gr«eie  koeii«  op  deboooto 
w  kt  XMperiMiofi  m  het  die  «edert  Iwk  |wra4«l  behmd,  w 
1606  terheletd  en  in  1824  geheel  nieuw  opgetimmerd  is.  Vroeaer 
hSmct  nogéene  Kleine  Kraan,  AMihet  Bikkerseiland,  die  totheè 
lossen  en  laden  Tan  molensteenen  diende ,  maar  deze  is  in  1857  afgebroken* 

Ajisteadah  had  voorheen  drie  wagen  als  :  de  Waag  op  den  Dam, 
de  St.  A  nthonieswaag  en  de  Reguliers  waag.  l)e  Waag  op 
den  Daui,  de  eersteen  de  oudste,  waarvan  dc  l>ou>v  in  hel  jaar 
USOttnynnngen  en  in  VM  ^teoid  werd,  atend  tegen  .«ver  hei 
peUe  ^  en  wee  een  heeht  mkanfc  gebouw,  vnn  hiaanwen  aidai»- 
eleen  opgehaald.  Hen  woog  er  met  zeven  icheleH ,  behalve  eene 
schaal  voor  fijne  wam ,  die  midden  in  de  waag  hing.  Ter  wederzijde 
■van  de  voordeur  ging  men,  langs  eenen  fraaijen  trap,  naar  het  wacht- 
huis voor  de  soldaten.  Dit  Irotsche  gebouw  werd  echter  in  1808,  op 
l^st  van  den  Koning  LooEvruK  ,  ge^iloopt ,  ten  einde  het  paleis  een 
minier  lutzigt  te  geven.  Dicnsvolgens  werd  de  waag  verlegd  naar  do 
Wcttenuhi  in  een  gebeow ,  dat  in  hei  jaar  1619  opgetrokhen  was« 
om  tot  eene  TleeMmhal  te  dienen,  en  de  Westerhal  genoemd 
Werd  5  terwyi  het  bovenste  gedeelte  tot  een  wachthoie  der  eehiit- 
Icry  verstrekte.  Later  echter  wederom  van  l>estemniing  veranderd 
zijnde  ,  werd  dit  gebouw  tot  een  kantoor  van  den  ijk  der  Nedcrl. 
maten  cn  gcwigten  iiij'-eri'^t.  De  St.  A  n  tho  nies  waag  ook  wel,  naar 
hare  standplaats  op  dc  Nieuwemarkl ,  de  Nieuwe  waag  genoemd^ 
heeft  in  de  nüwendige  gedaante  veel  van  een  oud  kasteel,  en  diende 
véér  &t  laatale  vergrooting  der  stad  tot  poort,  dragenie  ,den  naaa 
▼an  8t.  Antbonietpoort*  Het  benedenile  gedeelte  werd  eehtet 
in  het  jaar  J617  tot  eene  waag  ingcrigt,  maar  is  thans  tot,nen  olin» 
pakhuis  verhnnrd,  terwijl  de  bovenste  vertrekken  hetThcntrum  ana- 
tomicura,  het  Colle{riuTn  Chirur{yicum ,  de  Ontleedpluats  voor 
de  Uooglcerarcn  in  dc  ontleedkunde  ,  j|cnieenlijk  de  Sn  ij  k  a  rner  gchec- 
iMi,  en  de  Stads  Scherm-akudemie  bevatten,  üuk  wordt ,  bij  i^ien- 


stadspoorten ,  die  in  16b5  gchonwd  was,  en  de  ftegulierspoori 
heette.  Zij  werd  in  1668  tot  eene  stadswaag  TcrUmmerd.  Hot  bo- 
venste gedeelte ,  dat  toen  tot  wachtkamer  voor  de  buqrery  ingerigl 
werd,  dkïut  thans  tot  eene  provoost  der  schuttery.  Het  is  een  deftig 
Vieriunt  lianisleenen  gebouw ,  dat  in  den  voorgevel  niet  de  oude  en 
niinwa  wapent  der  itad  prykt,  en  thans  toi  wachihnis  voor  het  gar^ 
nïeaen  dient.  Hadeihand  heeft  'om  hier  de  soegenoenade  Kenl- 
aehc  waag  opgerigt,  dienende  om  de  goederen  te  wegen,  dio 
door  Keulsche  schepen  vervoerd  worden.  Zij  bestond  voorheen  in 
een  vlottend  hnisje  ,  dat  aan  den  Buitenkant  vóór  het  West-Indische 
pakhuis  aan  dea  wal  lag ,  en  sedert  24  Augustus  i8i^  vervangen 


Digitized  by  Google 


m 


is  d(^r  een  gebouw ,  in  den  Binneii-AnMtc)  op  palen  geheid,  la 
<l«se  Mia»Q ,  die  bare  boknc^theid  geroemd  wordt ,  is  ook  merkwaar* 
dig  de  unster ,  door  den  bekwuuien   werktuigkundigen  ,  Wxlum  Lm- 

tmmm^  vermfdigd,  wêtamtA^  mm  9000  pond  wegen  kan*  Het 
flMbné  hmat ,  dat  na  kei  bfuvfii  d«r  Nieuwe  Keidiaie  waag ,  tea 
dieiiala  wan  de  Amrterdamfclie  atoooibooCinaaUebappij  gebruikt  werd » 
18  nu  weder  door  eene  andere  waag  voor  het  Oosterdok  vervangen^ 
sijnde  er  toen  tevens  eene  gebouwd  aan  de  binnenzijde  der  Wester- 
dókftlaixen  en  eene  aan  den  noordwe«tvleilgel  d^  Kieuwehrug  .  v/iór  iie^ 
j>penUggende  gedeelte  der  haven. 

Het»  Algemeen  groot  naaasyn  ,  voorheep  het  AdmiraliteiM 
mw$ÊÊÊin  genoemd ,  a«i4e«  iJkinfc,  op  dea  auMwetterhoefc.  van  fattaih 
liMf  «  'Ml  walkakoawMig  mes  de»  Imn  September  1655  eenoi  aaiwwig 
jnaakte ,  en  dat  negM  «aandan  laler  reeds  tot  het  gebniik  ,  waartoe  mm 
het  bestemde  ,  bekwaam  gemaakt  was,  is  62  dl.  2  palm.  i  duim.  breed  en 
56  ell.  ö  palm.  2  duim.  diep.  Dc  voor-  en  achtergevels  ziju  met  zinnebeel- 
den, van  de  scheepvaart  ontleend,  versierd.  Langs  eene  stecnca  brujr  komt 
men.  in  het  portaal,  en  dit  doocgaande  komt  men  op  eene  groutu  vierkante 
kipiwplmti ,  omgevea  door  «eve  gaandery,  die  op  46  pijlaren  rusU 
Mtt  TÊM  kaïditaen  apjfekaalde  gcbmiw  htlkk  drie  verdiepingen ,  be^ 
kaWede  keldcn,  waana  walepvaten,  granaten,  kogels  cn  ander  grof 
^zerwerk  rgebfifgOB  woidea.    Op  de  eerste  verdieping  vindt  men  de 
bergplaatsen  van   zeilen ,   touwwerk ,  spijkers ,  bouten  enz.     Op  de 
keide  andere        blokken  ,  vlaggen ,  kardoezen,  lantaarns,  kompassen, 
ketels  cn  aiulere  seliecpsbehoelten  gcfdnatst.    Op  de  tweede  verdieping 
■Wordt  bovendien  eene  zeil-  en  eene  kompusuiakery   gevonden  y  terwijl 
0m  grtal  gedadta  van  deie  vardicping  tot  wapenkamer  dient  Ia  1791 
amT  dit  gebtuw  anwaadig  geheel  door  de  vjUtm  vemieUl,  maar  bimi^a 
weinige  maanden  was  liet  herbouwd  en  even  als  voorheen  rijkelijk  vau 
ket  benoodigde  Toorsien,  hoewel  de  schade,  door  dit  ongelukkig  toey-id 
veroorzaakt ,  zeer  belangrijk  was.  Achter  dit  magazijn  ligt  het  scheeps- 
dok ,  binnen   hetwelk  de  oorlogschepen,  onttakeld  zijnde,  opgelegd 
en  bewaard  worden»    l)e  bij  dit  magazijn   gelegen  en  daarmede  ge-^ 
■nnonsr.hap  hebbende  K^jkswerf,  waar  vaartuigen  van  alle  grootte., 
^Éa  Bnieidwpen  aC  lot  da  kleÜMla  ioUan  toe,  yervaardigd  wordm^ 
strekt  lick ,  van  het  magH$ii  lang»  ket  U ,  ter  laagte  van  494  idl., 
V  ipolm. .  $  d.  flit.   Be  toegang  der  werf  is  door  eene  gnoole  i^keeiMW 
poort,  die  vroeger  met  een  fraai  koepeltorentje  prijkte  ^  nu  nog  vaa 
een  uurwerk  voorzien  is,  en  in  dc  Groote  Katten biir<[erstraiït  staat, 
even  als  de  gebouwen  ,  die  tot  de  werf  behooren  ^  «mi  w  aarin  de  woning 
van  deu  Schout-l^- nacht,  de  bureaux  van  den  l^uipagemeester  ,  Onder- 
•fvipagameester ,  Constnielenr ,  Onderconstrueteur ,  MagazyaI^eester 
tm  4akcppiiko— Imi^i iier,  almdade  aaoedery,  de  bontplaats,  dcsckil- 
ê^lltÊmhAAf  de  kaekUMNiweiawkikd ,  de  Uekkenmakery  ,  de  kuiperij  en 
Int  takeknapn^n  gebonden  waideoJiog  heell  man  of  doe  werf  29  groots 
jnet  leijen  overdekte  kappen  ,  waarvnn  9  dienen  ,  om  schepen  onder 
te  bouwen  cn  elk  een  stccnen  huisje  hebbcD  ,  om  het  hout  in  gereed 
Ie  maken,  en  de  drie  andere  tot  berging  \an  het  hout,  cn  eene  zes- 
m   vierdubbele  kap ,   waarvan  zes  gedeelten  ioi  aanbouw  vau  kanoa* 
MbAéIbb  '  «•  da  vier  overige  tot  Berging  vaa  kant  ingcrigl  zijn,vAoj^(s 
(Mae  Malion^  af  moddlett^laola ,  eene  aMotiomakarwiiota,  ens. 
ittiJBaRyks  lynbaan  ,      Oostenkuig ,  pronkt,  in  dien WMirgevel ,  met 
ket  wapco  der  admiraliteit  onder  een  sieviyk  feston ,  terwyi  in  de 
iyit  a#R  den  {jaaal  een  leauir  nat  ketgeneraliteitft  wapen  a%ebpeid  ip. 


Lyigiii^ed  by  Google 


AMS. 


]>B  te«rkcteU  *t«t 'het  teeren  en  Ae  siéot  tot  hel  leenig  maken  vao 
toawwci^  sUo ,  -voonigtigfiieidshahre ,  tól  voorkoiafa^  va»  fcrand  y  door 

Hinar'.vcrt  omn-ovcn. 

De  K  a  s  c  r  n  e  O  r  a  d  j  e-N  a  s  s  a  n  ,  de  Muiderpoort ,  welke  men 
op  het  laatst  van  1810  he^on  te  bouwen,  werd  aan  van  Ivelyk  Kaserne 
St.  Charles  genaamd,  omdat  de  toeiiinalige  Opperbevelhebber  van 
iiefc  obsenrtitieleger  in  Holhiid ,  Gnuitts  Onnot ,  Hertog  vaüi  Rtygio  , 
er  den  eersten  steen  aan  gelegd  beeft»  Zy  is  naar  liet<  plan  Tan  den 
kapitein  der  geme  Pigot  dB  Mora&s,  door  den  bekwnnen  St«ldft«Archi> 
tcct  M.  A.  YA!x  PER  IIart,  opQebüuwd  ,  heeft  van  het  N.  O.  naar  het 
Z.  W.  cenc  lenjjtc  van  271  ell.  cn  cenc  breedte  van  27  ell,  en  be- 
slaat met  de  achtfrwaaits  ull<jeboiiw(le  vleuffcis  cene  oppervlakte  van 
0598  V.  ell.  Het  is  een  zeer  reg^elmatig  gebouw ,  dat ,  bebalvc  de 
Mlders ,  die-  onder  het  dak  zijn,  dne  wdiepingen  heeft^,- 
ion  ingerijrt  is,  dat  er  3000  mUn  in  kmaen  gehnimei  .ivwéen.  Het 
ii ,  echter  te  bejamiBeren  ,  dat  een  ,  anders 'Voer 'hol'  déél,  waartoe  bet 
opgetrokken  is ,  loo  geschikt  gebouw ,  naar  liet  oordeel  vam  «Un 
deskundigen  ,  in  eenen  zoo  ongezonden  hoek  dor  stad  ffelejren  is  , 
waarom  ook  het  grootste  gedeelte  der  te  Amstebdam  in  }>ezetting  lig- 
gende troepen  in  het  voormal ijje  Kvangelisch-Luthersche 
w  e  e  s  h  n  i  s  is  gehuisvest.  Het  laats^cnoemdc  gebouw,  dat  in  1678  gesticht 
is  ,  op  den  grond  van  eenen  tnin  ,  die  tot  eenen  gondledenmikerij  was  hhh- 
gelegd,  en  ten  gemelde  einde  aan  de  ETnogelueb-Jjathefsefae  gimeeiite, 
door  den  eigenaar.  Jan  Gvebubs,  vereerd  was,  v^erd  sedert  uit  aanzien- 
lijke vermakingen  verbeterd  en  vergroot ,  cn  in  17o9  deftig  vertimmerd. 
Masr  tijdens  de  Fransche  overheersching  Averd  het  aan  zijne  oorspron- 
kelijke bestemming  onttrokk(!n  en  lot  een  hospitaal  ingerigt ,  later  was 
er  ecnc  stadstusschenschool  gevestigd,  tot  dat  het  in  1856  tot  eene  ka- 
serne bestemd  werd.  Bovendien  s\|n  er  neg  onlaags  twee  nieuwe  barakken 
by  de  Utrecfatsche  poort  gebouwd ,  en  nn  weder  niet  eene  bweme  langs 
de  Achtergracht ,  mede  van  hout ,  vermeerderd ,  alles  ten  diensteder 
Xnvallerie,  die,  behalve  de  stallingen  in  deze  gebouwen,  ook  nog  an- 
dere aan  de  Levdsche  poort  vn  liet  Drilveld  betickt.  —  De  hoofdwarht 
is  aan  hot  paleis ,  de  garnisoenszit  kenzaal  aan  bet  Drilveld  en  de 
beido  knildlmisjes  met  hunne  kojyehvcrf  aan  het  Nienwewerk. 

litihaivc  dc  bovenbeschreven  ai'zonderlijke  melding  verdienende  gebon- 
weaea  die ,  welke  een  wetenschappelijk  of  weldadig  doelhebhefl',  •c^lalor 
Mllen  Termeld  worden  ,  beeft  men  nog  in  jLnmaiNui'de  volgende  opcnknM 
gebouwen  :  deBankvan  Leening  of  Lombaard,'  aan  de  West^ 
zijde  van  den  Oudezijds  Voorburgwal ,  in  1648  gesticht  tot  e?n  Magazijn 
voor  de  huiszittende  armen,  maar  in  het   jaar  1615  tot  het 
tegenwoordige  gebruik  bestemd,  en  in  1669  merkelijk   vergroot;  het 
Koninkiyke  postkantoor,  op  de  Nieuwezijds  Voorburn[-wal  ,  in  het 
jaar  1755  opgerigtop  de  plaats,  waar  voorheen  de  Stads  Paardenstal 
-dn  de  Stads-Apotheek  gevonden  wcidén,  enbeiadfehoInMlkBién  nog  zes 
In  ^rsehillende  wyken  der  stad  g^daatste ,  briefonhasten  'heeft ;  het 
•  'Voormalige  0*00 1- 1  nd  ische  Kompagnt  et  bi  n  ne  n  h  u  i  S'V'^n  ^ 
eude  Hoogstraat,  waar  thnns  het  K  o  m  m  i  s  sa  r  i  a  a  t  d  e  r  in^'^en 
nitgaande  rcgten  en  de  Bnreaux  van  'sRijks  entrepot 
gevestigd  /ijn  ;  het  voormaligeW  est- I  ndisehc  Ko  nipagnieshuis 
thans  liet  koloniaal  Bureauj  het  Lokaal  der  Nationale 
-"Hllitie,  op  den  Singel,  dat  voevfteeh  ^n  der  stads  uapeidiuizen 
'was  4  en  waar  thans  de««mtliticMiad  litting  hoaldti;  ter  geêd-(«nf  oCklnH 
ring  der  jongelbigen,  die  jaariyks  in  de.  loting*  voor  de.  krggsdienit 


oiyuUL-j  cy  Google 


m 


Vflllcn  ,  tcnvljl  het  ondep«!le  {jcdcelte  van  het  gfebouw  lot  Sf-alKfï{T  van 
paarden  en  rijtnij^cn  des  konings  is  ingerigt ;  het  Bureau  der 
dienstdoende  Schutterijj  het  zoogenaamde  Huis  ondfr  het 
Zeil,  over  het  Pah^is^  dat  gedeeltelijk  tot  Bureau  van  Buitenlaudi>chc 
paspóotten,  gedeeltelijk  vóor  het  pUutti«l||ke  koauBandtmeiit  en  gedeel- 
telijk tot  woning  van  den  Kommandant  der  ttad  dient  $  de  voormalige 
Ltiken-Z  ij  de-en  Saaihal,  in  de-Slsaktittst ,  «aar  de  Hooglüsr- 
aar  ih  de  scheikunde  thans  zijne  lessen  geefl ,  terw^l  in  een  ander  ge* 
deelte  van  dil  frehoiiw  het  Komniissariaat  \an  het  eerste  poifciekantOR 
gevestigd  is  ;  liet  Kistcniakerspand,  tussehen  de  Kalverstraat  en 
het  Rok-in,  op  den  hoek  van  de  Olieslagerssteeg  ,  hetwelk,  gedurende 
de  Fransiphe  overheersching  tot  Latynscbe  school  was  ingerigt  j  en 
Iftl^'bij  pdrtiktilierén  in  gebraik  ia ;  het  Bn re-a it  d e r  Ma vtne* 
op  dUl^lilMniershurgwiil ,  voorheen  een  der  stads  wapenhuisen  $  het 
iln^tt'ÉVilTan  Ie  venimiddel  en  en  hek  ftiee d i  n  g s m  a ga- 
lijn voor  de  Marine,  met  het  daaraan  pnlehde  Slagthuis 
der  Marine,  Mclke  gebouwen ,  aan  het  einde  der  groote  Oosten- 
burgerstraat  gelegen  ,  voorheen  als  pakhuis  der  Oost-Indische  conipagnio 
onder  den  naam  van  het  Suikerhuis  bekend  w aren  ;  de  H o u t- 
Haagmolen  der  Marine,  Mn  htt  Funeni  Ryksgcschut- 
irer^,  op  een  gedeelte  derplaats,  waarwoeger  hetOostindi  eehe 
Itnitennnii  gertaan heeft,  verwaarU  «ij  Tan  het  einde  der  Kadijk', 
waar  zij  vroeger  geplaatst  was,  overgehragt  is  ^  het  Amortisatie 
Syndicaat  ,  inde  Korte  Spinhuissteeg  ,  eertijds,  onder  den  naam  van 
St.  Joris  hof,  een  proveniershuis,  en  door  IjOdewijk  Napoleon  tot  zijn 
ministene  van  Finantien  herschapen.  Vroeger  had  men  hier  onderschei- 
dene V  leescbh  allen  ,  als:  de  Groote  vleeschhal  in  de  Nes  ,  voor- 
'lieen  een  kerl^  aan  St.'  "Pam  toegewijd  j  de  Kleine  Vleesehbal; 
'tertyds  het  kerkje  fan  hM  Sr.  MAnaABvnu' klooster ,  naast  de  gfoote 
'Maande ,  maar  in  1779  weggebroken ,  toen  de  groote  Yleesehhal  ver- 
{jroot  werd;  de  Hal  op  de  Westermarkt,  voorheen  jrehnnden 
in  het  gebouw,  thans  tol  ijkknntoor  bestemd,  cn  ,  in  1808,  toen 
dat  {Tohouw  ingenomen  werd,  om  voor  waaf*-  te  dienen  ,  overgebragt 
in  de  tegenwoordige  tusschenschool  ]  de  Hal  op  de  Botermarkt 
in  1757  gebouwd,  en  de  in  181^  gestichte  Joden  Vleetehhal, 
Ar  'WiÈèsperhontniarkft,  van  welken- alleen  dehuitsteinog  ileebUiaU 
niodbnig  in  gebntik  is. 

~^f*Cr  lijn  in  AasvaaaAadrie  visch  markten :  de  Groote  Zee-enlUvi^i^ 

vischmarkt,  benoordenden  Vlj|jendam  aan  het  Damrak,  die  waarschijn- 
lijk in  de  14de  eciiw  reeds  in  wezen  was,  en  in  tweeën  verdeeld  is, 
namelijk:  in  cene  Zeevischmarkt  ,  en  in  eene  lliviervischinarkt  j 
<le  tweede  genaamd  de  Boe  r  e  n  -  ook  wel  de  Kleine  vi^chmarkt^ 
«eiiigiyk  dienstbaar  voor  AiMtèli-' en -andere  rifierriadt,  éie.doerdé 
boeren  op 'hei  Rok-in  wórdt 'aangevoeld,  is  gelegen  in  dvNes ,  beanidénila 
Voormalige  gfooto  Vleeschhal  en  de  derde  is  de  J  o  d  e  n  v  i  s  c  h  m  a  r  k  t , 
op  Vlomjenhurg.  Er  plagt  nog  eene  Visehmarkt  aan  den  Singel  bü  da 
Haarlejninershiis  te  bestaan,  doch  deze  is,  sedert  ecnigejaivn ,  als  zoo- 
danig niet  me<'r  in  jrehniik.  Voorts  heeft  men  hier  eene  Os  se  nmark  t^ 
waar  alle  Maandagen,  en  in  bet  najaar  ook  op  Woensdag  en  Vrijdag  J 
'Diarkt  gehouden  wordt,  terwijl  er,  op  marktdag  ih  bet  voorjaar,  on»* 
irent  1000>  heesten  te  koep  staian  ;  ohmièicllijk  daaraanpaiande  <eana 
•iialTeren- ,'*sehapeii-  e»  laniiv»r««inia#k'^;  eene-a%eslw*> 
ten  v  a  r  k  e  n  m  ark  t ,  waar,  in  davslagttijd,  ongOVf^r  400  varkeus  op 
ééneu  dag  worden  aangebragt*  Tevens  wmen  hier ,  'vooral  des  Maandag»*^ 


m 


iaïiide<i«:  gewone  luarktdag ,  allerlei  levetibiatddclcn  en  andere  waren  op 
onderscheiden  markten  Ib  koop  gehra^t.  lu  de  aiiiaud  September  > al ( 
do  gpewoue  jaarlijkacho  kermis  ia ,  die  drio  Hekan  daqrl» 
•  m  voonoaligo  Ooelent  of  ScJuittortliQvcii  zijn  thaoa  tot  ctideje 
(fibniiken  ingengt  of  door  «adcre  gelNMiwe^  Torfviigen  ;  zoo  studt  tlwii» 
op:  de  ^aaL» ,  waar  voorheen  de  Y oethoo|^doeleD  gevonden 
werd,  eeiM;  R.  K.  kerk ;  de  Handbpogdoelen  is  grootendeeb  tot 
burj^rwoninf^eii  vrrliinnierd ,  terwijl  het  overige  gedeelte  nog  onder 
den  naam  v.m  de  Groote  Doelen  tot  logement  dient;  en  oc  Klo- 
veniers  Doelen,  i£  mede  tut  eeu  logement  ingerigt.  Ook  had  mea 
wrihoM  j  to  AaoiüiSM ,  vijf  foowMiao  Stad  t-ber  hor  gen  ;  naneiyfct 
ket  Oadoaijdt^KeeroalogeinoMty. dat  thaat  tot  het  houdoii 
ym  ■ihiiiho  ^AwqiMigeag^kMgd woHt ;  hot  Nieuwesijdo-Hoa- 
re  niogoMeilt,  ali  tot  een  Wees-,  Arme-,  Oude  Mannen-  ea 
Vrouwenhuis  voor  dc  Herstelde  Luthersche  gemeente  ingerigt; 
de  Oude  Stadsherberg,  die  in  de  helft  der  voorgaande  eeuw  {]^e- 
sloopt  is,  en  waarvan  de  grondslagen,  hg  het  aanleggen  van  den  dijk 
aan  den  JJkaat,  weggeruimd  zijn^  de  Nieuwe  Stadsherberg,  zijnd» 
oen  heditvieflMnt  gebouw  op  palcoheaooideade  IJhnig«  dai^  Taaimifloiu 
ia  het  water  ligt  en  door  eeao  ophaalbrug  voa  de  stad  kaa  j»r 
aohoiden  worden  ,  waarin  men  nog  logement  houdt  en  gelagen  zetT,  aio*- 
medc  de  Stadsherberg,  iu  de  plantaad^e,  die  tbaa»  tot  eea 
,  Museum  van  Natuurlyke  historie  is  ingerigt. 

De  onderscheiden  Stads-Werkplaat  senzijn:  de  Sla  ds-S  mo- 
de ry  en  daaraan  verbonden  Stads  Timmertuiu,  tussciieii  de  AVecs- 
perpooft  en  Anistelbrug,  waar ,  behalve  de  onderscheiden  lootaen ,  ia 
^Miae  het  bont,  datbierto  droo^en  Ii<jL,  bewaard  wordt,  de  wageunMhoc«- 
!Riakel ,  de  tiimnerloots ,  de  loodgieten-  oa  leidekkerswinkel ,  de  smida- 
frinkel,  de  btandspuitmakerswtnkel,  de  enimerlappeMwiakcl,  do  schilders- 
winkel, benevens  de  loots ,  waarin  de  schilders  of  >  erwers  werken ,  en  ook  de 
brandspuiten  geplaatst  zijn,  alsmede  de  molenaarswinkel  gevonden  worden^ 
de  Stad  s-Metsel  tui  H  ,  vroeger  ouk  v^cl  Stads-Steentuin  genaamd, 
tliaus  mede  nabij  den  Stads-timiuertuin  geplaatst.  De  voormalige  Stads- 
|sotobttt»«a  Xlokf  loter y  ii  sindft  laaf  nkt laoer  la  mUng ,  maar  diqaft 
fbiiH  lei  oenoa  ÉtooMhoreamdoa,  ook  «at  Inor  vrocfor  ooaoStadf*Tcp  U  V 
Mkair^  ,  byde  ütrtehtsebe  poort,  welk  gebouw  vroeger  tot  eoa  4ir 
stads'iiakhuizen ,  waarin  oorlogstuig  werd  bewaard  ,  daaide^  on  tbanp 
voor  een  jyetleelte  door  partikulirren  bewoond  wordt ,  en  voor  het  an- 
dere gedeelte  tot  Stalling  voor  paarden  van  asch-  en  vuil- 
niskarren is  ingerigt.  Het  voormalifif  S  l a  d  s  -  T  u  i  g  h  u  is  ,  op  hel 
Water  ,  ten  O.  van  de  Oudebrug ,  dat  in  en  16^8  vernieuwd 

fa.!ver^reot  is  gewwdoa  oa  twee  geveb  mot  lairdrteoBoa  habwamw 
heeft,  in  oen.  faa  wolho  dobddo  ttailiwapens  ffoai  uilfohMiweB  ^jnt, 
dient  thaae  .tet  woning  van  parliwlieren,  en  do  «oorm^iflo  Stadi- 
Timmerwerf ,  op  Ouslcnburg ,  waar  vlotschuiten ,  mo44anólMMiWen  en 
dbrpelijke  vaartui{jen  ten  dienste  der  stad  gemaakt  werden  ,  is  vernietigd. 

Behalve  de  torens  ,  die  aan  de  kerken  gevonden  worden ,  heeft  men  in 
Amsterdam  nog  drie  torens,  die  op  zich  zelve  slaan.  De  U  eg  ui  i  c  rs- 
tprea  aan  bet  einde  van  de Kalvcrstraat  en. den  Singel,,  waar,  vi^ór 
do  doideVermoUng  der  tltd) do  Rof  aller  f  poort  jlond,  daa  fa» 
•oemd  naar  bat  daidwilia  folegoa  jHogalierakloaater,  waidt 
ook  wel  do  Hun  tato  re  n  genoend  y  aoar  hot  gebouw ,  dat  er  naast  stant 
en  ,  hoewel  oorspronkelijk  tot  een  bnrgerwachthuis  gesticht,  in  het 
jaar  1672,  locn  de  Frauschea  de  provincioa  (seldArhïad».  Utrecht  en 


Digitized  by  Google 


I 


Overijssel  overliccrd  hadden  ou  dc  Amgicrdamgchc  koopUcdcia  zwarig^ 
htad  maakten  ,  om  hun  {jöud  en  zilver  naar  <ii:  buiLeuinunitin  te  zt^uden  ^ 
V>t  p^Q  muBl  werd  bekwaam  gemaakt,  en  omtrent  tien  maaodci» 
fkiiirlof  4ieiide«  Nadat  .de-TVand  Jiel  jand  fvuinid  had»  data 
aiiiiiivadcvoiftmiiiaUyd.en;]aekJMiis  latar  tat  een  logement  en  kioiluhuia 
ingarigt»  dat  tluinA  nog  bataat  en  dao  naam  van  de  M  u  a  t  draagl.  JOeft 
toren  is  van  een  klokkenspel  voorzien.  De  Schreijerstorcn^lfe* 
meeldijk  deSchreijershoqk  genaamd  ,  naar  hel  scbreijcn  der  vrou- 
'»en ,  die  vroeger  hier  ter  plaatse  a&cndd  uamcn  van  hiinue  jiians,  ais  dcAcu 
aau  het  KamperhooCd ,  scheep  [^in^cn  y  staaL  hij  dit  hoofd  aan  den 
Hkant ,  ter  plaatje,  waar  vooMezeu  de  «tad&muur  aan  de  oostzijde  ein* 
«fdar  Diaa  «mi  ,  vaaria  thaaa  Iwt  Imilaor,  ii»n  daa  HaTan*  m  Dfk- 
zneertafi  aB.  4%^  w  di^  Vatawoboiyt  t%ai  k  a^  CnMt^  JiatfiMi  i 
hacht  favaafta,  dat  met  een.  dak  cn  van  boven  van  eenen 
omgang  en  eeae  borstwering  voorzien ,  in  1482  gebouwd  is.  Baven 
de  deur  zl(^t  men  nog  eenen  st4ien,  waarin  ecne  weenendc  vrouw  cn 
een  schip,  met  de  woorden  :  bcAAYzaHoDCK  1569  er  onder,  zijn  uitjje- 
houwen ,  naar  men  wil ,  ter  gedachtenis  van  ecue  vrouw ,  die  het  vertrek 
mua  liaian  man  zoodanig  betreurde ,  dat  zy  er  krankziimig  van  werd. 
Yaa  dan  M«nt- Al^aanti-oraa,  ttaande  op  de  Uoda  S^Mna^ 
d%t  by  denUkanti  ia  da  naanoawpaoag  met  geene  zekerheid  fl|^ 
geven.  Vast  gaat  het  echtar,  dat  men  dien  met  i||oet  afleidaa  van  bak 
verblijf  des  Hertogen  van  Alb4,  tc  Amstordnni ,  aangezien  men  reed» 
in  15^0,  in  de  oude  registers  der  stad,  van  het  huis  te  Montel» 
baan  gewaagd  vindt.  In  het  jaar  1606  werd  deze  toren  nicrkclijk 
veranderd,  verhoogd  en  omtrent  in  den  tcgenwoordigcn  staal  gcbragt. 
Yiar  jaren  latar  betond  men ,  dat  hij  meer  dan  leven  Yoijt  op  zijde 
feaakt  wm ,  maarnw  hS§  ^nandaran  merkelijk  venwanid  en  irannianwa 
9ft  palen  gezet  werd*  Y<^r  eeoiga  jann  bestonden  er  nag  tnrae  andeffi 
torens.  De  Uaringpakkerstorcn,  aan  den  Ukant ,  niet  ver  van 
de  Nieuwe  Ilaarlemmersliiis  ,  ter  plaatse ,  waar  vooHieen  de  oude  stads-> 
muur  eindigde  ,  en  toen  de  Ueilifi^e  kruistoreu  geheeten  ,  terr 
wijl  zijn  latere  naam  ontleend  is  vau  de  harinjjpakkers  cn  kcnrmecS^ 
ters  van  den  visch ,  die  hier  huuue  vergadering  hielden  ,  werd  in  Au** 
gast|ulS39vnorafln«dLteièaebt.  Daandare,  jp[enaMnddalnnR#0'dla» 
poortatara»  anderging  in  Oateber  van  datMlAs  jaareen  gelijk  kt»  INaa 
ftoodop  eenegvctotaaleenanfarugopden  Singel,  en  had,  nadttt  b0Mi.be| 
jaar  llttjft  verzwaard  en  aanaMnaiUk .  wMead  was,  dria<anfaiigaii^ 
met  eene  doorlnclitige  lantaarn  en  een  slaginirwerk. 

De  Herv.  gem.  te  Avsteadam,  die  tot  dc  klass.  en  ring  van  yim^ 
sterdam  behoort  en  100,900  zielen  telt,  heefteen  vrij  l)erü('p  tot  ver-» 
TuUing  derby  haar  outstaaudc  vacaturen.  De  eerste,  die  hier  de  leesr 
dar  barvanning  predikte «  wm  Sm  Aamaai  ean  fÊimmm  mmdamibar 
«anJUbmaar,  die,  in  bat  jaar  IHM,  bataeiatin  da  Iiaataadjoy' 
taan  nagbuiten  dc  stad  gelegen  en  thans  de  Gelderscbekjide  (rehecten, 
te  WaonI  Gadf  vafimKligde.  Te  dien  tyde  kwamen  ten  aelida  einda 
h<»rw'narts  over  :  HKRMAHirs  BrcnERüs ,  Jursiaak  Ibpss  ,  JoRAifirES  Davids  , 
KoppiifGA  Jelles,  Johannes  Bildebbeek,  Appius  Resnebi  ,  KonnEiis  Bab^ 
KEH  en  Albert  IIardenberg  ^  maar  de  eerste  vaste  Predikanten  zyn  ge-* 
wcest  Joahhbs  Kbuchlihus  ,  Petrus  Habdehberoius  ,  Martinus  Lviiics  ^ 
Jaanana  lliHMg.Ai  k  WsawrAAn ,  EuaBaaaaaa  Caaaos  «n  JaAanaa  ftaanai 
eraa ,  van  welbe  de  beide  aenlen'  in  l)(78cn  de  averigen  in  ItfW  faarn 
waarts  beraepen  werden ,  de  laalila  naar  het  sclüjnt  ter  inriinaym 
van  HaBMiwafirai,  dia  iatOMefaen  naar  ZwoUe  beraepen  -«a> ;  mo-* 


Digitized  by  Google 


18S 


dal  het  {yclal  vartc  Predikanten  aanvankelijk  op  vijf  moet  lijn  Bt»» 
naald   peweL-st  ,  ten^ijl  in   1583   nog-  een    zesde ,  afzonderiyk  voor 
nrt  {rasthuis  ,  Leroepen  werd  ;  in  1601  werd  echter  het  QetsX  tot  zeven  ,  inr 
1602  tot  acht  en  in  1610  tot  tien  vermeerderd,  welk  getal  later  t)el6  tot 
dertig  aangegroeid  is.   Thans  eehter  t^n  er, 'ris  mëh  den  Hoogleeraar 
in  de  godgrieerdheid  aan  de  Doorlnchligc  school  nièderekent acht  en 
twintig ,  onder  welke  één   voor  de   hoogdnitsche  taal.'    De  Uerv^ 
hebben  tien  kerken,  zijnde  de  O  n  d  r    kerk,  de  Nieiiwekerk^ 
de  Nicuwezijdskapel,   de   Oiidezijdskapel,    de  Zuider- 
kcrk,  de  Westerkerk,  de   Noorderkerk,  de  Ooster" 
kerk,  deEilandskerkcudeAmstelkerk.         '  •• 
-  De  Oude  kerk,  ihile  W«rfnoesstnMt,*woidtT«prdeeiidste-fceik* 
AasnaiMngekonden,  daar     reeds  op  een «  in  het  jaai'  MOO  gctee-' 
kenden ,  platten  grond  der  stad  voorkomt.    Door  w  ien  en  wanneer  sDgo-* 
sticht  ly ,  li  eehler  geheel  onzeker.  Vóór  dal  sy  in  1578  aan  dèUen^ön»* 
den  overrf'mrr ,  vtak  zij  aan  de  H.  IT.  JoiïAwrriïs  urn  Dooper  en  Nicolaas  toe- 
gewijd ,  en   telde  toen  53  altaren  en  15  kapellen,  waaraan  OHderschei- 
den  vikarijcii  verlwiulen  waren.    Men  vond  er  cene  menigte  kostbare 
heelden  ,  ouder  welke  een  levensgroot  beeld  van  den  II.  Nicolaas  van 
massief  silver ,  hetwelk  men  in  tWï%  iwisaiolten  keeft,  om  er  geld  van 
te  mantea.  In  het  hooge  koor  was  eene  kunstig  gewelkte  filteren  hoe- 
tiedoos  rnn  rrroaie  waarde «  die  echter  in  1544  gestolen  en  Tersmolteit 
werd.    Men  had  er  ook  cene  mcnij]^te  van  allerlinnde  kerkgereedschap- 
pen van   louter  zilver,  fraaije  altaarstukken  en  kunstijj  ge  werkte  tapijt- 
ten  ,   waardoor  deze   kerk  ^oor  eene  der  rijkste  van  het  gehcele  tand 
gehouden  werd.    De  paslory  was  vcreenigd  met  het  kapittel  van  O.  L.  V. 
kerk  te  *s  Gravenhagc ,  en  verd  hegeven  deer  deo  Mten  van  het 
kapittel.   Be  Pastoors  deier  kerk  waren  in  groot  nansien  ,*  'soodtt  sQ 
den  Toonrang  vóór  den  Sehont ,  de  Schepenen  eik  den  Raad  hadden  ,  en 
genoemd  werden  Bewiitdhebbers  of  Meesters  der  parochijkerk  van  detf 
H.  Bisschop  en  Belijder  Nicolaas.     In  1572  was  bier  Pastoor  PnrLippuy 
h  Leidis  of  var  Leydbn  ,  die  ,  ofschoon  tol  den  (geestelijken  stand  opgeleid 
zijnde ,   een  tijdlang ,   niet  zonder  roem  ,  Hoo^leeraar  in  de  Regten 
te  Parys  was,  en  zich  vooral  vermaard  gemaakt  heeft  door  zya  werk 
oesr  ée  5itoiHmty  e»  Asf  Isf  dbr  ngemHm  (dê  Otum  Mê^^Mkêt  «t 
•sris  fMthH/MtUmm)*   De  koster  irerd  door  de  stedefilke  regering  ns»» 
gesteld ,  welk  voorregt  deer  Wulcm  YI,  Graaf  van  Holland ,  in  Jub(| 
1409,  aan  de  stad  was  toegestaan.  Deze  kerk ,  die  76  ell.  9  palm.  3  duim. 
lang  en  65  ell.  7  palm.  breed  is,  ter\«'ijl  de  geheele  omtrek  van  binnen  155 
cH.  1  palm  8  duim.  beslaat,  w  ordt  voor  een  proefstuk  der  bouwkunde  gehou- 
den, vooral ,  omdat  zij  zoo  ligt  van  houtwerk,  muren  en  dak  is  en  des> 
niettegenstaande  reeds  zoo  vele  jaren  staat.    Zij  hceA;  vier  ingangen , 
«aarvan  de  veonwamsle  aan  de  wests^e  onder  den  toren  is.  >  Dé 
toren  is ,  van  den  grond  ti  tot  aan  den  windwijzer  ,  67  ell,  9  pahn*  4  dnïm. 
hoog,  beslaande  ket  metselwerk  de  helft  van  deze  hoogte  en  de.  op  eene 
kunstige  wijze  ,  vast  en  sterk  in  elkander  verhonden  ,  houten  kap  of 
spits  ,  die  drie  omgangen  heeft  ,  de  andere  helft.  Meer  dan  eetis  is  deze 
toren,  die  \aii  een  Mellnidcnd  klokkenspel  en  uurweik   voorzien  is, 
vernieuwd,  en  omtrent  het  midden  der  vorige  eeuw  zijn  de  grondslagen 
nog  aanmerkdyk xetwnmvé.  Het  schip  der  kerk,  waarin- twee ko|iercn 
/     lanipkroenen  hengen ,  mst op  43  sware  pijlaren.  Temidden  v«i  hetfain» 
aan  de  noordzijde  ,  staat  de  predikstoel ,  welks  trap  eene  fraai  mwerkte  ko-^ 
peren  lemring  heeft.    Het  hooge  koor  is  door  een  schoon  Koperen  heh 
van  het  schip  der  kerk  gescheiden,  en  ter  plaatse,  ivaar  voerhee» 


Digitized  by  Google 


AM». 


m 


hel  hoogc  autaar  stoml ,  is  een  kleine  predikstoel ,  die  bij  het  in- 
zegeoea  van  huwelijken  gebruikt  wordt ,  om  er  het  formulier 
W  «f  te  lem.  Hekorgel ,  «aanncd»  doe  kirk  veniard  is ,  is  ma 
aierkwMnli(|[  om  ét  welliiideiidheid  als  om  het  fruye  sehUder-  en 
beeldhouwwerk ,  waarmede  hot  prijkt.  .  Het  is  in  hek  westen  tegen  Am 
grooten  ingpng  geplaatst.  Het  oudste  ,  dat  hier  gestaan  heeii  ,  was 
maar  7  ell.  U  palm  hoog.  Doch  tnsscheü  de  jaren  11530  cii  1510  werd  er 
een  gemaakt  door  Hbkdrik  va?i  Nit!tJviK?(uuF,  en  z\jnc  beide  broeders.,  waar- 
vaii .  d({  flp^u  door  AIaauten  van  Ueemskkrk  geschilderd  waren.  Dit 
i^rgd»  yread.Tan  t\id  tot  tijdy  en.  onder  andoren  in  den  jare  1589,  met 
Dinvw;»  «^prten  Tcrmeerderd. '  J)oeh  ombeiit  iiet  jaar  1784  wevd  faefc* 
4141^.  Gaysrtuic  Yatter,  orgelmaker  .  van  den .  Keurvemt  tw  Haa* 
noyer^  geheel  van  nieuws  kermaaki.ea  io  den  Jtagenweordigen  itaat 
gehragt.  liet  werk  is  voorzien  van  vier  en  zestig  registers,  vier  en 
vyfiig.  stemmen  cn  acht  blaasbalken.  Dit  orgel  ,  dat  in  welluidend- 
beid  veel  overeenkomst  met  dat  van  Haarlem  heeft  ,  rust  van  binnen  op 
\icr  zwar^  i^rmeren  pilareu  ,  waarvan  de  kapitceleu  en  voetstukken 
kunstig  v^iefvU  zyn,  .Yoorhé^a  wM'eraii|p«tli  kldner  orgel,  wtMym 
ket  iwjerji  uw  Gouda  Tervner^*  maar  de  kia'nogti  aanwezig  e« 
¥iu|  hplit^ .  pHt.  gesneden  en;  Teifold  haakwerk  versierd  is  ,  waarin 
m^Q  fiet  wap^ii  en  .  segflli  win  AasTCRDAji  afgebeeld  ziet.  De  buiten- 
zijden der  d(Muen  zijn^  <!oor  den  beroemden  GoRNttis  Knizé ,  met  vele 
speeltuigen  en  muzijkl)oek(>n  traai  beschilderd.  De  geschilderde  glazen 
\ai\  i^Qiti  ,kcrk  yerdieueu  vooral  met  aandacht  beschouwd  te  worden  , 
^ng^icn  pr./9uder  gevonden  wor^l^n  ,.  die  reeds  drie  ccuweu  oud  zijn, 
^  ecn9  JV^vchl^  -^i^iKieu  heli^eti,  .fels  üf  zy  slecbks  aederk  drie  e( 
yvfr,  j^rei^  i^aardigd  waroi».  Onder  de  aMrk«NHlrdi||lièd^.  f^-  deaw 
l^^tei^  ili|f^,,ineefi  kamertje  ,  Imyveii  in  dén  SHiuv  ivam  tane^der  oude 
kapellen,  het  zuidcr  kruispand  ,  gemetseld,  en  eerst  met  eene  ijzerrn 
en  d^n  met  eenc  houten  deur  gesloten,  eene  eikenliouten  kas,  waarin  de 
^orspronkelyke  handvesten  en  privilegiën  ,  door  de  Graven  van  Holland  cn 
andere  V  orslea ,  van  de  oudste  tijden  ai' ,  aau  de  stad  Amsterdam  geschon- 
ken ,  bijwaard  worden.  De.  kapel  is  door  een  houten  beschot  cnhooger 
jpor  een.aeil  van  de  kerk  a%ciilaleau  -  Vjieeger  bewatrdn  wam  Uer  ooh 
een  futdifi  Tan  eeue  koefi^kerk ,  dat  ^  «ntreoi  bet  jaar  l7$Q^  doarllHMnuuiè 
tdf^pntü  f,  bekwaam  landmeter  en  bouwkundige,  ontworpen  is-,  om 
daaryiaar,  op  dc  Botermarkt,  eene  kerk  te  stichten.  Dit  model  is  ech- 
ter sedert  jaren  uit  elkaudcr  geuomen  en  op  de  kast  van  de  zuider- 
deiir  der  Nieuwekerk  geplaatst.    In  de  Oude  kerk  vindt  men  ook  dc 

iraf$tedp^  va^  den  \  eldmaarscU^ilk  Paul  Wirtz,  vau  de  Zeehelden , 
Aooa  5^  .QunsKBiK  ,  Isaac  3wnai »  Aaaanw  w  nn  .flsiav ,  Womm 
'yj^  ,fn  Canius  JjMiew ,  bygenaumd  tmlUMiof kekHiuav»  , 

en  den  Knnstsehilder  Tl  ET  ER  Li^nuuteoii  ^  ^yMnaatnd  liAaen*  Biinj 
yofihfi  ymdi  men  er  het  familiegraf  van  den  nurgemeestec  Coamui 
pE  (jRAAif  ,  Vrijheer  van  Zuid- Polsbroek  ,  het  graf  van  den  Zwecdschen 
Admiraal  Zeehol.u  ,  hel  dubbele  graf  van  de  iainllir  Crohhout  en  de 
grafstede  benevens  het  inonnmentvan  de  Dichteres  Luchetja  Wilhelmira 
YAK  Merker  ,  echtgenootc  van  den  Diditer  Nigolaas  Sison  van  Wintre. 

,De  Nienwekerk,  op  den  Dam,  werd  in  1408  gesticht,  deer 
VfiJJUi  ,£ea|BT  9  Heer  Tan  Piinnerende  ^  die  in^  1417  overleed  cn  hier 
lie^yen  is.  Zij  werd  Teovheen  de  paroeliiekerk  van  O.  L.  V.  en  de 
H.  Gatiiabi^ia  genoemd ,  Tan  welke  laatste  men  wilde ,  dat  hot  gebeente 
bier,  op  het  hoofd-allaar,  in  een  looden  kistje  bewaard  wei'd.  In  1431 
ucrd  zy,  bcucvcu»  een  derde  getleelte  der  stad»  door  brand ■  Tcmield 


Digitized  by  Google 


190  A1& 

of  ten  minste  zwaar  bc&chadi{(d ,  maar  nok  spoediff  WMk;r  in  haren 
vorijrcn  sl;iat  hersUdd.  liet  was  to«n  ccne  zocr  sierlijke  en  nette  kerk, 
waarvan  liet  model  naar  die  van  Aniiens  genomen  was.  Dc  Pastorij 
stond ,  even  aU  die  vaa  de  Oiidekerk ,  «er  beg«!^fi|r  van  den  Hekes 
ymk  ket  kapittel  van  O.  L.  ¥.  k^kte  ^i^nivenhage.  Men  vond  èr 
94  altaren  •  n  vele  fraaie  priesterlijke  kleederen  en  kostbare  kerkfk»* 
raden  ;  ondeff  anderen  een  TVguld  nlnaren  krnis  dat25  mark  wroojjf,  in' 
betwtflk  men  gt'loofde  ,  dat  eim  stnkje  van  *s  Hollands  kniis  opf|e<5loten 
f/Oi  ,  een  ver}|nld  zilveren  H.  SakramenLshiiis  ,  wej^nde  38  mark  ,  en 
een  zilveren  Lieve  Vrouwenbeeld  .  dat  32  mark  zwaar  was.  De  kapellen 
waren  almede  rijkelijk  b(^iftigd  en  onderscheidene  vieartjen  daarin 
ieht.  WvrnfemaMdenna  devoraBdering  in  rcjjering  en  godidienift, 
«en.  jare  llf^B,  m  AntnaMB  plaaii  kad,  weid  desa  ksrik, 
Tan-  alle  beelden  en  verdere  sieraden  ketoeiM.  Doek  op  den  11  den 
lannarll  I64tt  Uoi  kaar  eene  nog  swaardere  iMnp,  daar  z'y  toen 
andermaal  eene  prooi  der  vlammen  v^erd ,  maar  rij  was  spoedigr 
in  100  verre  hersteld  ,  dat  er  den  lOden  Mei  1648  weder  de  eerste 
predikatie  kondc  plaats  iiebben.  Ter  fyelc{yenheid  van  deze  herbouwing- 
besloot  men,  in  aau  de  westzijde  eenen  zwaren hardsteenen  toren 

op  te  trekken  ,  en  voer  daarmede  voort  tol  In  het  jaar  IMT «  maar  KeC 
taen.  ketwerk  slebsn,  waarom  k^  de  onvolmaakte  toren  f»- 
nikomd  -werd.'      bleef  in  J&ta  toestand  tot  m  kat  kiar  1791$  slaan , 
als  wanneer  dit^vaartc  tot  den  f(rond  gesloopt  werd.    De  kerk  heeft,  bi| 
die  herlwiiwinff,  omtrent  dezelfde  gedaante  gekregen,  die  zij  tot  nu  toe 
behouden  heeft,  is89ell.  1  palm.  7  diiini.  lannr  en  met  de  kruispanden 
37  elL  4  palm.  3  duim.  breed.    Deze  kerk,  wier  zuidergevel  meteen 
lomwinper  prijkt,  heeft  een  vrij  hoog  spits  torentje  en  vier  ingan- 
9^1^  'win  - welbs  dis '  Op  da  Donker»  Slaisdé  voomaamsté  Is.  HMS 
fMdf  rast- op  Ki-  'sware  pilam.  1»  ket  mim  hingen troegcr  4  groéfo 
kapeien  kaarskroon«n  y  ieder  met  90 ,  en  in  den  omgang  12  kieineitf 
ieaèr  met  20  tot  16  armen  ,   die   echter  thans    door  ^  lampkrooneil' 
vervanjjen  zijn.    Men  lieell  in  deze  kerk  eene  [*^aanderij  voor  dc  bur- 
gcrueezcn.    Beoosten  dc  zaidcrdeur  is  de  consistoriekamer  en  bewesten 
dc  noorderdcur  het  gebouw  ,  waar  dc  Diakens  vergaderen  ,  hunne  uitdee-' 
lingendoencns#  Güdirila  bmienawaardigheden  dexerfcerk  ma^metregt 
gemmnd  worden 'de  met  nitmyntend'  heeldweik  'versierde  tenumlflkoii- 
ten  >pmdils«eol  ^^sypde  een  konststnk  van  den  beroemden  AtstBrasYvw* 
nmmnrCBf  onderaan  net  men,  in  vier  vakken,  de  vier  evangelisten , 
en  nevens  die  vakken  staan  de  Sterkte  ,  het  Geloof,  de  Liefde  ,  de  Hoop, 
de  Gcregtigheid  en  dc  \oorzigtijjheid  affjebecld.  lloogcr  worden  de  zeven 
wei  keu  van  Iwirmhaiiigheid  door  gevleuf^lde  beeldjes  voorgesteld.  Hel 
khuikbord  is  van  rondom  met  fraai  loofwerk  versierd ,  en  draagt  eenoi 
totail  met  vessshsideii  omgangen ,  op  welke  kleine  beeldjm  schynen  «ë 
«asMleien.   Ba  levnii^  van  den  trap  is  met-  wijngaardbladen  do<M^ 
werkt,  an  het  bovenste  gedeelte  stelt  een  dik  bogtig  touw  voor,  het* 
welk  soo<kan8Ü{j  uit  bout  gesneden  |s,  dat  het  van  hennip  schijnt 
gedraaid  te  zijn.    Deze  kerk  heeft  twee  orn-ds  ,  waarrnn  men  het  {rrootsle 
ak  een  raccsLerstnk  beschouwen  majr.    Het  heeft  43  registers  of  stera- 
men ,  onder  welke  dc  ffox  hnmana  of  raenschcnstem  zeer  beroemd  is. 
De  vcrsierseleu  van  dit  orgel ,  aoowel  in  schilder-  als  in  becldhonwknnsty 
aün  nitmoniend  bewerkt.    Het  koor  is  van  het  mim  gesdieiden  door 
aan  kopesen  kak,  dat  op  een  wit  en  swait-marmeren  voetstnk  mst; 
ket  dient  ter  vsAtrekking  van  hnwdMjken ,  ter  bisvestiging  van  aanne* 
melmgen^  OB ,  twaaroau  in  ket  jaar,  om  er  de  prijzen  aan  de  losriingen 


Digrtizéb  by  Google 


A.MS. 


m 


der  Itatijnsclic  school  uit  (c  reiken,  ilaar  beigccn  boven  al  in  dete 
ImtIl  è»  «amUcM  verdKeat »  i»hetpnud|;faf  vaA  den  bevoemdea  Adnuiaal 
»B  Rinni',  aan  ]wl«iiid« Tan  Iwt  ktor ,  waarop  dM  het  beeld  tan  dieaMM 

veirgelnkaUjkeoZeefaidd,  doordcn  bekwamen  Ros  boot  VsuDKnuit  wit  mar* 
mcr  {jenonwiiSflevenaf^Gote  ziet  li^ea ,  hebbende  in  dc  re(rterheiid  ëe» 
sUf  des  jebieds  ,  terwijl  <le  linker  op  de  borst  en  het  hoofd  op  een 
atuk  geschut  r«»l.  Voorts  vindt  men  hier  noj  dc  grraftoiuben 
\au  den  Schout  bij  naclit  Jaa  Wolter  Baron  Be5tinck  ,  van  den  Kom- 
mandeur  ix»  vaü  Galu  ,  van  den  S^ikapitcin  Datid  Swekbs  ,  van  den 
anvandsfokkea  Lnkanuil  tartea  €ABti.  laitim  tul  Stm  en  fwi 
dao  Vanider  Wederlaaittclia dichteBi Jaaw vaw m Vaaaat , beaemoa  aen 
moiMnieai  Ier  eere  van  den  Ijaitenant-Admiraal  Jait  Hendiuk  vm 
KüvsBEncKv ,  wiens  stolTclyk  overschot  in  dc  kerk  te  Apeldoorn 
begraven  is.  Deze  Kerk  is  voor  altijd  jjedcnkwaardijj ,  omdat  daarin  , 
op  den  29  en  50 Maart  1814  ,  de  grondwet  aangenomen,  ome  Koning^ 
als  Souverciuc- Vorst  gehuldigd  ,  en  dus  de  onafbonkelykheid  vaa  oae 
TaéorUiid  op  nieuw  gevestigd  werd . 

0a  NJettwastj4fkapel ,  loüdiea  hA  RoMn  en  éa  Walm 
alvaat,  is  voor  eene  der  oudste  kedken  van  de  stad  te  iMndttiy 
iMawai  de  tijd  harer  stichting  fahBfll  amekar  ie.  £ertijds  dnaf  aj 
den  naam  van  Heilige  stede,  naar  zeker  wonder ,  dat ,  in  het  jaar 
154Ï5  ,  ter  plaatse,  waar  nu  de  kapel  staal.,  zoude  voor^revallen  zijn, 
wanneer  de  gewijde  hostie,  door  eenen  zieke  zijnde  uitgespuwd  oti  in 
het  vuur  geworpen,  oubeschadigd  weder  daaruit  gehaald  werd.  Der 
lapal  bmaUe  dea  SSiten  kpni  van  het  jaar  af  ^  m  moÊ  wfl, 
^.1^  noiMiaail,  en  wol  den  Mttan  Mal  I4ltt ,  nog  eens  a%»iirwiè 
zij.  Sedert  is  zij  veel  sierlijker  weder  hefbauvd.  Y^Sr.daiMrvMnuif 
had  zij  Boi  aitaren.  De  priesterklcederen  an  hal  altiuwgawaad  waraa 
velerlei  en  in  groot  getal.  Onder  anderen  was  er  een  gouden  kelk  , 
benevens  andere  grootc  geschenken  door  Keizer  Maxihiliaan  aan  de 
Heiitge  stede  v<!recrd  ;  ook  vond  men  er  e(nie  cioojwont  vaneen  uitstekend 
BUUiksel.  De  kerk  draagt  een  toreutje  ,  rust  op  twintig  nette  gekoppelde 
üaeiMD  jnlann ,  en  heeft  eene  ffaanderij  abnadaeeii  nitaiaatend  orgel  y 
datin  het  jaar  1638  vermeawd  werd  an ,  hoewaL  Ueui,  haWMwd  ia  aai 
zijn  krachtig  geluid ,  ook  is  het  voorzien  van  deuren,  dia  van  binnett 
fraai  beschilderd  zyo.  Nog  beeft  deze  kerk  ,  die  ,  bij  den  avondgoda» 
dicnstocfening ,  door  gaz  verlicht  wordt,  boven  den  gevel,  aan  dé 
zijde  der  Kal  verstraat,  eene  klok.  Zij  beslaat  in  da  lengte  ü  eU.  S 
palm.  7  duim.  en  in  dc  breedte  56ell.  8  palm. 

De  Oudesgds  kapel,  aan  den  Zeedijk ,  oudiyds  dc  S  t.  Olofskapel 
flêhecian  ^  «enl  in  het  hcgin  der  IMe  eaaw  gdbanwd  en  aan  den 
Olof  of  Olaus  ,  Patroan  van  Naerwegan  ,tee§ew^|d ,  ten  halicwe  der  koop- 
üaden  uit  de  Oostzee ,  ^  Absteroaji  kwamen  bezoeken.  Naaftdeae  kerlt 
werd  in  het  jaar  1300  eene  andere  kapel  gebouwd,  f|clij kende,  naar  men  wü, 
naar  den  tempel  te  Jerusalem  met  het  graf  des  Zaligmakers.  Men  ver-» 
moedt ,  dat  zij  gebouwd  was  door  de  broederschap  der  Jeriisalemsvaar- 
ders ,  die  hier  ,  omstmeks  dien  tijd  ,  bestond  co  haren  oorsprong  verschuif 
4igdïsaaBdel)edevaartennaarhetH.  Land,  welka taan  nog  door eaaan^ 
gen  andarnomen  werden.  NadaRcfonnaiieiveBd  da  OadeBijd*>kapel,  dia 
hou wval  l  i  g  A\  as ,  afgebroken  en  in  1616  weder  opgcbouvd  en  vaqpaot. 
is  53  ell.  3  palm.  8  duim.  bag  «n  ^  aU.  4  palm.  7  dnixb  hased^ 
en  van  een  net  torentje  met  eenen  trans  en  een  imrwcrk  voorzien. 
In  het  midden  rust  de  kerk  op  vier  pilaren ,  ter  zijde  tegen  <i(;  mu- 
ren staan  er  upg  zevei^,  wier  kapiteeicu^  als  ook  de  dwarsbalken^ 


r  " 


m 


AMS. 


nog  ftporco  drafj^n  vt^n  ovorood  saij'  ca  bceldhónw«fk.  la  Bit  'fBUII 
^geu'  Janipkranslcs.  Bov4sii  cenen  der  Yler*nigangcn  siei  me*,  in. 
veerlrcffeiyk  beeUSboiiiMik ,  een  geraamte  v**  doodtlieafilen   en  been*. 

deren  ,  uit  welke  eenige  kuornaren  uasscii  ^  vn  daar  eader  de  woor- 
den .  Spes  altera  ri'far  ^  d.il  is:  df  hoop  des  anderen  levens. 

De  Zuid  er  k  crk,  in  de  Zaïulstranl,  korl  iia  de  Kerkbervorniinjj  in  iG05, 
naar  het  ontweq)  \an  den  beroeuiden  Hendrik  dk  Ketier  ,  die  ook  de 
bouwnteestcr  der  beide  >okeude  kerken  geweest  is  ,  begonnen  ,  doch  eerst 
in  1611  /voltooid,  is  8&ell.  6  dmm.  hmg  en  SS  eU.  7  palm»  ednirn.  breed.  Hei 
midden  der. kerk  steekt  ver  Boven  oetwee  eydaken  uit,  en  niet  cptien 
iwara^  ronde, ardninsteenen  pilaren,  tejrcn  een  van  uelke  de  predikstod. 
siBat.  In  den  iH^^nrinnc  had  zij  gesohiklerde  giaxen  ,  doch  deze  zijn  , 
om  de  dulslerlieid ,  die  daardoor  Teroorzaakt  werd,  in  het  jaar  1659, 
\»eg{jei>ün»cn  en  «iijTrschlldcrde  in  de  plaaU  gezet.  De  kerk ,  die  van 
drie  gaanderijen,  mmi  iani]>krooncn ,  en  sedert  18^3  vaneen  fraai  en 
wcUiiidund  or^ci ,  bekostigd  uit  de  bijdragen  van  ecnige  leden  der  ge^ 
meente,  voorzien  is,  pronkt  met  eenenaaosienlijken toren -die in I9I4 
veluiaid  weM , '07  elU-7  duim.  boog  is,  drie  omgangen  en cenen door- 
biebygen 'bocj^*  met  een  afraai  onrw  erken  klokkenspel  heeft ,  eii  is  voer 
cenige  jaren  met  eenen  nieuwen  predikstoel  l)egiftigd.  In  de  consisto- 
riek.inier  ziet  men  een  kunstig  sebiUlerstnk  van  Ferdi^tajid  Boi.  ,  ver- 
beebk'iide  Iwl  aanhrvinjcn  raa  gesfheiiken  lot  opbouw  mw  Saloxons 
ieiit^L  liet  kerkhof  iü  liet  ecnigste,  nab\j  eenc  kerk  gelegen,  en 
vmrdt'iiog  ,  hoewel  weinig ,  gebruikt. 

«Ifiket 'Wie<sterkerk,  waaraan  in  1620  de  eerste  steen  gt^^tgd 
dn;*  waarin  -  den .  8  Juny  1651  de  eerste  leerrede  gehouden  werd  ,  is 
een  regelmatig  gebouw  ,  dat  47  ell.  ^  palm.  6  duim.  laog  cn  S7 
«11.4  palm.  G  duim.  breed  is.  Het  giM)ouw,  dat  *s  avonds  door 
lampen  verlielit  wordt,  die  aan  elf  kroonen  hangen,  is  twee  sta- 
tiën hoog.,  die  beide  met  pilaren  vnu  de  Toskaansche  en  Ionische 
bouworde  versierd  zijn^  De  onderste  static  is  13  ell.  5  palm.  8 
dbbncip  9  de  bovemite  11  elt.  4  duim.  boog.  Op  deze  statie  iM'bct 
dak^.r'^  16,47  ell.  boog  is.  Het»  gebonw  vormt  een  dnbbelluniBy 
maori  is  licnéden  door  nangebragle  transen'  langwerpig  vier^lit. 
Het. ge\% elf  rust  op.  ticnp  «lare  pilaren,  elk  als  eenen  drieling  zaïnen 
gekoppeld  ,  tegeii  eene  van  welke  de  predikstoel  8tnnt.  In  1(>87  wenl 
Loveoi.  don  voornaaiusten  iujyaon-  ren  bij  uitstek  fraai  orgel  geplaatst, 
dat  op  ^ier  marineren  pilaren  lubl,  en  Tu  ivgislers  heeft;  behalve  om 
het  fraaijc  marmeren  beeldwerk ,  zoo  aU  bet  Geloof,  de  Hoop  en  de  Lief- 
lleipsiicl«ób  ^om  dedópr  den  bereeroden  Gnjju»  bb  LAnMgeicinlderde 
dbiiiedv  I  bcziens^améig.  •  Ook*  is  I  er  in  dme»  kerk  '«ene  |pwnder||. 
Dt^iOrens 'de  hoogste  .en  fraaiste. -der- stad  ,  heefk  drié  -  omgangen  of 
jtraiisen  cn  bevat  met  den  kap  tot  aan  bet  kruis  ,  eene  hoogte  van  84 
elJw  6  palm.  i  duim.  Voorla  heeft  zij  een  welluidend  klokkenspelen  goed 
duiirwerk  ,  en  prijkt  met  de  Roomsehe  Koninklijke  kroon  en  het  wapen 
der  stad.  De  groote  slagklok  ,  die  boven  den  derden  omgang  hangt, 
weegt  ongeveer  7466  Ked.  pond.  Op  Zondag,  27  Junij  1704,  terwijl 
da  iPkedikant  bet  voontbed  .naanwelijks  geëindigd  bad ,  stortte  een  ge- 
dseltê  van  den  noordeiyPuten  boog  dernr  kerk,  met  een  geweldig  ge- 
ki^aak  naar  beneden ,  waatrdoor  xes  aalmoesenicrskinderen  verpktlerd, 
en  vier  en  veertig  min  of  meer  zwaar  gekwetst  werden. 

De  N  oorderkerk,  op  de  Noordemiarkt  ^  w  aaraan  almede  in 
1G20  <!e  eerste  steen  gelegd  is,  was  in  IGl^.l  reeds  zoo  ver  vol- 
buuwd,  ii^  ur   dcu  IGdeu  April  van   dat  jaar  de  eerste  predikatie 


Digitized  by  Go  ^v.i'. 


AMS.  Id5 

fidoHi  ward.  Hat  it  een  imn  kralMBbomr,  dil  ém  tennlieefty 
I>üV6n  eene  van  irelkc  dc  tien  f^den  ,  het  geloof  en  Uei  onie  ynèiat  tm 
lezen  staan.  Het  gewelf  ratX  «p  vier  dikke,  als  drielingen  zaamgekop- 
pelde ,  kolommm  ,  tegen  eene  van  welke  de  predikstoel  staat  ;  uil  het 
midden  vau  het  dak  rijst  een  sierlijke  toren,  die  tot  aan  den  kloot, 
Melkc  het  kruis  en  deo  windw^zer  draagt,  13  ell.  2  palm.  8  duim. 
hoog  is.  . 

.  De  Ootterkerk,  op  Wittenhurg,  waaraan  nien  in  1669  is  ba* 
Ifonnen  te  bouwen  en  die  in  1671  ▼oltooid  was ,  went  gebouwd  in  da 

S laats  rm  eeoe  an  16$9  getimmerde  konten  loots ,  die  tot  het  bon- 
en van  openbare  {yodsdienstije  vcrfraderlufifen  {jebruikt  werd  en  aan 
het  einde  van  het  Rapenhur^j  stond  ,  ter  plaatse,  waar  sedert  dc  nieuwe 
Rapenbiiqfershiis  gelcjjd  is  ,  om  welke  te  Icf^jjen  men  de  gezegde  loots 
moest  afbreken.  Het  is  een  vierkant  gebouw  ,  waarvan  iedere  zijde 
S8  ell*  5  palm.  4  dnim.  lang  is.  Bet  gewelf  mst  on  Tier  vierfcantn 
pilaren  van  de  lonisehe  bouworde.  De  predikstoel ,  die  tusschen  twee 
pilaren  in  bet  midden  der  kerk  staat ,  is  rondom  met  fïraai  beeld-  - 
werk ,  in  paneelen  gesneden ,  versierd.  In  1829  is  deze  kerk  ,  die  met 
een  sierlijk  achtkanti|r  koepeltorentje  prijkt^  door  eenige  godsdienst- 
vrienden met  een  oqjel  bejjiftigd. 

De£ilandskerk,  op  het  Bikkerseiland ,  in  16S9  gesticht ,  was 
aanvankeiyk  eene  bots ,  die  men  in  bet  jaar  17S4  besloot  door  eenea 
steenen  kerk  te  laten  Tonrangen ,  welke  m  1796  Tolbonwd  was  en  eena 
langwerpige  gedaaKte  heeft.  Het  dak  mst  van  binnen  opsestien  witte, 
ronde  liardsteenen  kolommen ,  tegen  eene  van  welken  de  predikstoel 
staat.  3Udden  uit  het  dak  steekt  een  koepeltoren ,  die  doorluchtig  en 
van  uurwijzer  en  slajjklokken  voorzien  is.  In  de  kerk  hangen  12  ko- 
|>ereii  ^narskroouen  ,  vier  in  bet  midden,  van  welke  dc  twee  middelste 
de  giootste  zijn,  en  vier  aan  elke  zijde. 

De  Amstelker  k,  op  bet  AmsteKeld,  elgenlyk  sleehtseene  bon* 
ten  loots,  die  in  1669  en  1670  gebouwd  werd ,  twee  statiën  hoog  is, 
neven  ingangen  heeft  en  inwendig  niets  bijzonders  oplevert,  dan  een 
ainnehceldifj  tafereel  ,  dal  door  Locis  Fabricics  Doubourg  geschilderd 
cn  in  het  kostcrshuis  op{jehan{i;en  is.  De  kerk  wordt,  bij  den  avond' 
godsdienst,  door  lampen  verlicht,  en  is  onlangs,  uit  de  nalatenschap 
Tan  een  lidmaat  met  eeue  aanziculyke  som  begiftigd ,  ten  einde  daarmt 
Terfraaid  .te  worden. 

Voorfaeen-badden  de  Her?,  bier  nog  eene  kerk ;  namdKk  de  G  a  s  t- 
bniskerk,  die  thans  Toor  het  Grootboek  der  Nationale 
schuld  dient,  terwijl  in  de  daaraan  belendende  huizen,  de  Ne* 
derland<;che  bank  en  hare  Directie  gevestigd  zijn . 

Behalve  het  Kerkhof  aandeZuiderkerk,  heeft  men  bin- 
nen Amsterdam  nog  zes  kerkJioven }  zynde:  het  Leydsche  of  Hei- 
ligenwegs-,  het  Kartb u i ser s- ,  het  8l.  Antonie-,  bet 
Raam-  of  Western,  bet  Palm- of  Noorder-  en  bét  Sl. 
Pieterskerkhof;  dit  laatste,  eigenlek  over  de  Test  met  eene 
bmg  aan  het  Funen  vereenigd ,  dient  meestal  voor  armen ,  voor  de 
genen,  die  in  het  gasthuis  overlijden  enz. 

De  Waalsche  gemeente,  die  hier  1100  zielen  telt,  voorheen  door 
zes  Predikanten  bediend  werd  en  twee  kerken  had,  beeft  thans  slechts 
eene  kerk  ,  waarin  dc  dienst  door  vier  Predikanten  verrigt  wordt*, 
terwyi  er  bovendien  nog  twéémaal  's  wedis  in  bet  Walen  weesbnis  ge- 
predikt wordt.  Reeds  in  het  jaar  lö78  werd  vóór  de  zich  te  A«- 
svERDAx  'gevestigd  bobbende  Ciereformeerden  uit  de  Waalsche  Neder« 
1.  Deel.  13 


AH8. 


Jaodm ,  ^oörnlMnM  liARMfiaavB^dien men  voor  den  eenten  Franschcii 
BrediiuHiiiteAMcnMaboudcnmoet,  ia  die  taal  gepredikt,  zonder  dat 
men  weet  op  te  {yeven  in  welke  kerk;  maar  in  het  jaar  1586  werd  door 
de  re{rerluc[  lK'slol«*n  den  Waalschen  Gcrefornirrrdcn  de  Nieiiwezijdskapel, 
tot  verriglinjj  van  de  openbare  godsdtt  iisL ,  loc  Ie  staan  ,  hoewel  daar- 
aan geen  gevolg  schijnt  gegeven  te  zijn ,  want  kort  daarna  moet  hm 
de  tegenwoordig  nog  door  ken  gebniikt  wordende  kerk  van  het  Paur 
linenkloofter  i^n  afgestaan  ,  die  in  1616  reeds  moest  vergroot  woiden. 
In  1647  werd  sy   vertimmerd  en  in  1661  andermaal  vergroot,  ali 
wanneer  op  het  niiddon  van  hft  dak  een  koept'lt orcnl je  geplaatst  werd , 
dat  echter  later  u  edcr  algehroken  is.   Naderhand  zijii  er  ook  nog  van  tijd 
tot  lijd,  en  laatstelijk  in  den  jare  1822  ,  vorheleringen  aan  de  kerk  ge- 
daan ,  terwyl  in  1837  het  kostershuis  en  de  consistoriekamer  geheel 
«vwkonwd  en  vergroot  B^n.   Be  kerk  heeft  een  fraai  orgel,  dat  in  1680 
gemaakt  en  omtrent  vijflig  jaren  later  vemietrwd  is.  Het  gewelf  rust 
op  Teertien  ronde  steenen  kolommen.   De  andere  kerk,  die  de  Waal- 
••dw  gemeente  hier   gehad  heeft,  en  de  Ni  en  we  Wal  en  kerk 
genoemd  werd ,  stond  ter  plaatse  ,  waar  voorheen  de  scliennst  liool  was  , 
op  den  hoek  van  de  Prinsengracht  en  het  Molenpad.  Dit  gebouw  dient 
thans  tot  ccne  stadsschool. 

SieEngeltche  P rethy te  riaant  che  gemeente,  die  door 
Awee  Predikanten  bediend  wordt,  wékt  tot  de  khttt.  Tan  jimtieNbÊm 
behooren ,  lieeft  eedert  1607  ,  ab  wanneer  Jon  Vèmt  tot  eersten  vasten 
Predikant  deser  gemeente  beroepen  werd,  de  gc^^ezen  kerk  van  het 
Beggijnhofin  [ychruik ,  welk  gebouw,  dat  voor  eene  der  oudste  kerken 
van  AasTEBUAx  gehouden  wordt ,  in  1665  op  stads  kosten  vertimmerd  en 
vergroot,  en  in  1727  wederom  vernieuwd-  is.  Zy  heeft  eenen  toren, 
waarop  eene  hooge  spits  staat.  In  1733  hebben  de  voornaamste  Ie~ 
dender  gemeente,  op  hunne  kosten,  een  menw  oigol  in  deae  kei^  doon 
plaatsen. 

Yddr  dezen  hadden  de  Engelschen ,  die  men  Browaiiten  noemde, 
ook  eetio  kerk  in  de  Bariidrsteeg  ,  die ,  na  den  zwaren  brand  des 
jaars  lGGï2  ,  weder  opgebouwd  werd.  Maar  de. gemeente  nam  sedert  zoo 
sterk  al  ,  dat  zij  ,  in  het  jaar  1708  ,  slechts  uit  éénen  Onderling ,  ééncn 
Diaken  en  drie  broeders  bestond ,  die  toen  tot  de  Presbyteriaansche 
gemeente  overgingen  en  het  keikhois  aan  de  Nederdmtsche  Hervormde 
diakonic  overgaven ,  welke  het  in  1714  verkocht  he^. 

De  Bngelsche  Episcopalen  hebben  hier  eene  teer  kleine 
gemeente,  welke  door  cénen  Predikant  wordt  bediend,  die  zijne  zending 
van  den  Bisschop  van  Londen  heeft,  en  door  den  Koning  van  Grooi-Brit- 
tanje  bezoldigd  wordt.  Vermoedelijk  heeft  deze  gemeente  hier  geen 
aanvang  genomen  vóór  het  jaar  1700,  want  omtrent  dien  tijd  huurde 
ty  eene  bovenkamer  vaneenhnisop  den  Ondesydi-Ai&teibar^wal ,  dat 
te  voren  tot  eene  Boomsdie  kerii  was  gebruikt  geweest.  In  dit  hnis 
.hielden  zij  hunne  vergaderingen  tot  het  jaar  1763 ,  ali  wanneer  deie 
in  de  kleine  gehoorzaal  der  Doorluchtige  school  verplaatst  sQn  gewm^ 
den  ,  welke  zaal  zij  echter  in  het  jaar  1767  ,  op  aanzegging  der  regerinjy, 
weder  hebben  moeten  verlaten.  Sedert  hadden  zij  eene  kerk  op  de 
Groene  Burgwal ,  die ,  wegens  bouwvalligheid ,  eenigen  tijd  naar  de 
Heerengracht  verplaatst  synMe ,  later  weder  hersteld  is ,  terwijl  men 
den  gevel  eeoige  jaren  gdeden  in  eenen  Gothisohen  styl  ge- 
boowd  heeft.  Inwendig  is  de  kerk  fraai  geOtncadoord ,  van  mat  gene- 
pen ghnen ,  twee  predikstoelen.,  en,  in  plaatsman  stoelen,  met  banken 
voorzien.  Terwyl  zy  voorts  met  een  orgel  benevens  een  fraai  wapen 
van  Engeland  prykt ,  en  's  winters  door  eenen  kagchel  verwarmd  wordt* 


j  ^  .d  by  Google 


AM5. 


1911 


De  Remonstranten  hadden  ,  vóór  en  na  dat  hunne  leer  ,  in  de  Synode 
te  IXurdreehi  van  de  jaren  1018  en  1619,  veroordeeld  was  geworden, 
te  AasmoAa  ito  oaderscheiden  burgerhuizen,  heimeiykiB  venndeffui||«n 
gehoadeD ,  maar  het  liep  aan  tot  in  den  somer  Tan  iiet  jaar  l^KSO»  eer 
zij  oademanien  zeker  huis  of  lieedfliimakerij ,  aan  de  westsijde  van  de 
Keizersgracht ,  bezuiden  de  Prinsenstraat,  tot  eene  kerk  te  Tertttnnieren; 
welke  den  8  Septemher  van  dat  jaar,  door  Simoi»  Episcopius,  ingewyd 
werd.  Deze  gem. ,  die  tot  de  Eerste  klasse  behoort  en  800  z.  telt, 
wordt  door  2  Predikanten  bediend ,  en  do  Hoog^lecraar  aan  de  kweekschool 
■eent  er  mede  jaarlyks  een  bepaald  geUl  beurten  waar.  De  Re- 
mooft rantiehe  kerk  is  een  eenvoudig,  maar  net  en  >  vierkant 
gehoBw ,  dat  oitirendig  door  burgerfauixen  geheel  aan  het  oog  onttrok- 
ken wordt.  Men  gaat  derwaarts,  door  twee  lange  gangen»  Boven 
deu  predikstoel ,  die  in  het  ziiidon  staat ,  is  het  orgel  ,  en  aan  de  drie 
andere  zijden  der  kerk  zijn  twee  gaanderijen  boven  elkander ,  die  ieder 
door  twaail  houten  kolommen  ondersteund  worden.  Bij  dc  avondgods- 
dienrt  wordt  de  kerk  wet  lampen  verlicht.  In  de  kerkekamer  ziet 
men  afbeeldsjeb  van  de  vermaarde  Bemonitnuitseke  Hoegleefaren 
Jacobus  Aanmos ,  Saiov  Sfneonoe  ett  Pattmos  vis  Lmietca ,  van  den 
Predifcuit  JoHAinns  UraKsoftiART  en  van  den  Ontvanger  Pkann  Uimi- 
aocAABT.  Ook  is  er  cene  fraaije  boekerij  ,  voorzien  van  eene  luenigtn 
der  nuttigste  werken  voor  de  studenten  der  kweekschool. 

De  Evangelisch-Luthersche  gemeente,  die  tot  den  ring  van  Am' 
Sterdam  behoort ,  cu  ruim  52,000  zielen  telt ,  wordt  door  5  Predikan- 
tenbediend,  heeft  twee  kerken ,  de  L  ut  h  e  rsche  Oudekerkendn 
LutherscheNienwekerk  geheefen.  De  eeitte  vaste  Predikant 
by  doe  gemeente  was  ANoaiAS  Nnscasa,  die  ten  jare  1585  herwaarts 
overkwam.  De  leer  van  LvTBERwas  te  dezer  stede  vroeger  bekend  dan  die 
der  Gereformeerden ,  want  reeds  in  1520  hielden  de  volgelingen  van 
LuTHEE  hunne  heimelijke  vergaderingen  in  bijzondere  lunzen,  waarin 
zekereMeester  Willem  ,  Priester  van  utrecht,  leerde.  Ook  kwamen  zij  som- 
IQds  buiten  dc  stad  byeen ,  alwaar  zij  Lutuebs  overzetting  van  het 
Nieuwe  TesUment ,  in  de  Nederdoitsehe  taal ,  laten.  In  bet  jaar 
ilNIB  verzochten  zij  aan*  de  Regering ,  die  toen  nog  Roomschgennd 
was ,  om  de  St.  OIofsknpel ,  dew^l  men  de  Gereformeerden  toegelaten 
bad,  in  de  Mindcrbroederskerk  te  prediken ,  maar  dit  verzoek  wera  afge- 
slagen. Na  de  verandering  in  regering  en  godsdienst,  ten  jare  1578 
voorgevallen  ,  predikten  zy  in  een  pakhuis  ,  op  den  Singel  ,  bij  dc 
Handboogsdoelen,  niet  zonder  kennis  van  de  Gerelbrmeerde  \\  ethouder- 
aekap,  maar  toenzy,  tien  jaren  laler,  cene  oponbare  plaats  ter  verr^ 
ting  hnnnar  godsdienstoefening  venocmeli ,  vonden  zij  too  weinig  gunst 
b^  de  toenmalige  regering,  dat  men  hen  niet  alleen  afwees ,  maar 
hnn  verbood  eenige  bijeenkomsten  te  houden  ;  zelfs  werd  ben  in  het 
jaai"  1604  aangezegd  ,  dat  zij  hunne  heimelijke  vergaderingen  zouden 
liebben  na  te  laten  of  de  stad  te  ruimen  ,  want  men  verstond  toen  , 
dat  hier  geen  andere  godsdienst  dan  de  Gereformeerde  behoorde  uitge- 
-nefend  te  worden. 

0e  Lnthersehen  bekwamen  eehter  aüengskens  meerder  vryheid 
en  vergaderden  eindelyk  openiyk  in  hun  pakhuis  ,  op  den  hoek  van  bet 
Spui  en  den  Singel «  de  Pot  genoemd,  alwaar  sy,  in  het  jaar  1632, 
in  getal  zeer  toegenomen  zijnde,  en  de  Regering,  in  liet  stnk  van 
godsdienst,  tlians  verdraagzamer  vindende,  eenc  openbare  kerk  be- 
gonnen te  bouutMi  1  die  op  Kersdag  \an  bet  jaar  1633  ingewijd  is,  en 
tegenwoordig  de  Lulhcrscbe  Oude  kerk  genoemd  wordt. 


Digitized  by  Google 


196 


htth  TMur  uigaiurcn ,  alt  een  op  den  Singel ,  waarmr  een  pku ,  dat 
net  een  |)ieren  nek  afgesloten  Is ,  tivee  op  bel  Spui  en  een  in  de  Hand- 

boo{rstraflt.  De  kerk ,  welke  in  1837  ved  mlMterd  u  ,  Iiced  van  binnen 
drie  .gaanderijen  boven  rlkander,  waarvan  de  onderste  op  hanlstccnen 
püaren  vnn  (!<•  Dorische  onle  rust ,  een  vierkant  wclfjcschikt  doophuis,  eenen 
deftigen  predikstoel  en  een  aeer  fraai  orfyel  ,  met  kunstijs  jrnmaakt  beeld- 
werk versierd,  welks  deuren  door  Philip  Tidema?»  schoon  beschilderd  waren, 
doch ,  in  het  jaar  1855 ,  bij  de  herstelling  van  het  orgel ,  wreggenomen  aynr 
en  thans  in  de  censistorieluuner  bewaard  worden.  Voorts  Ëngen  in  den 
kerk  drie  groole  en  twee  en  twintig  kleine  koperen  kaarskroonen ,  diethant 
door  lampen  vervangen  zyn.  In  de  consisloriekaaier  b  OMde  een  echt 
geschilderd  afb(^eldsel  van  den  j^raolen  Maahteti  Lutheh  te  eien  ,  bene- 
vens vier  kleine  stukken  ,  dien  Hervormer  ,  lijnc  vrouw  ,  zynen  vader 
en  ïijne  moeder  voorstellende.  Men  vindt  er  ook  nog  een  houten 
model,  waarschijnlijk  van  het  gewezen  pakhuis  de  Pot  en  drie  daar- 
aan palende  hniien.  Het  is  in  deie  kerk,  dat  de  Maatsdiappij  Tot 
Jfmimm  Hjilgemeen  bare  jaarlijksehe  alfoneene  vergadering,  door  het 
houden  eener  pl^igc  redevoering  opent. 

He  Luthersehe  Nieuwe  kerk,  die  in  het  jaar  1668  {ge- 
sticht was,  stond  mede  op  den  Singel ,  niet  ver  van  de  Nieuwe  Haar- 
lemmersluis.   Zij  was  een  der  fraaiste  gebouwen  der   stad  ,  naar  de 
schets  van  den  Bouwmeester  Dorsman  vervaardigd  ,   en  geleek  in  ge- 
daante naar  de  kerk  de  Belonda  ie  Rome*  De  fraaQ»  ronde  kap  van 
hek  voorgeboaw  der  kerk,  uit  welke  een  sieriyke  lantaren  stak,  die 
eene  zwaan,  bet  sinnebeeld  van  Lmza,  tot  windw^ser  had,  wna 
van  buiten  gedekt  met  rood  koperen  platen,  en  rustte  op  vier  paar 
ronde  gekoppelde  en  zes  half  ronde  slecnen  pilaren    van  de  Dorische 
orde,  die  op  vierkante  voetstukken  gevestigd  waren.    Dit  ronde  voor- 
gebouw werd  ,  van  achteren,  omvangen  met  een  halfrond  gebouw  ,  dat 
Tan  binnen ,  daarmede  vereenigd  en  w  elks  plat  van  beven  desgelijks  met 
l^operen  platen  gedekt  was.   De  knrk  had  vier  mime  ingangen  ,  em 
van  binnen  in  het  halfironde  gebouw ,  twee  gaanderijen  boven  elkander, 
naar  welke  men  langs  eenen  breeden  wenteltrap  zonder  spil ,  en  die 
altijd  voer  een  meesterstuk  der  bouwkunde  gchnu  den  is,  opklom.  Naar 
den  predikstoel  ,  die  met  kunstig  snijwerk  ,  verbeeldende  de  voornaam- 
ste Evangelische  geschiedenissen,  versierd  was,  en  in  het  voorste  of  ronde 
gebouw  stond  ,  {jing  men  langs  eenen  trap  ,  die  in  den  mmir  verborgen 
was.   Het  sierlijke  dnhbefe  orgel ,  dat  met  fraai  geschilderde  deuren 
en  kunstig  beeldweiiL  versierd  was,  was  in  1719  boven  den  predik* 
stoel  geplaatst.   Het  gebouw  ontving  het  licht ,  behalve  door  den  lan- 
taren 9  die  op  het  midden  van  den  ronden  koepel  stond ,  door  twee 
rijen  glasramen  boven  eikanderen.    Onder  den  lantaren  hing  een  zware 
koperen  kerkkroon  en  daar  rondom  zeven  en  twintig  kleine.    Het  ge- 
hecle  gebouw  was ,  van  den  grond  af  tot  in  den  lantaarn ,  45,86  ell. 
hoog.  Desë  kerk ,  die  op  Kersdag  1671  ingewijd  was ,  werd  den  18 
September  1822,  binnen  les  uren  tijds,  op  de  buiten  muren  na,  ge- 
heel afgebrand.  De  algemeenc  kerkelijke  vergadering  der  Evangelisch  £«- 
thersche  gemeente  besloot  dadelijk,  om  den  herbouw  uit  vrij  willig  bQeeil- 
gebrajyte  penningen   te  beproeven  ;   de  inzameling  en  deelneming  ,  soo 
ie  Amsikkdah  zelve  als  elders,  was  zoo  ruim  ,  dat  men  spoedig  met 
de  heibouwing  een  aanvang  m<'!akte  ,  en  de  kerk  op  den  18den  Sep- 
tember 1896  tot  hernieuwd  gebruik  inwijdde.    Dit  gcl)ouw  is  b\jna  in 
alle  opziffte  gelijkvormig  aan  het  afgebrande ,  met  dit  onderscheid , 
dat  het  halfi^Nide  gedeelte ,  dat  vroeger  aan  deniids(jde  niet  soo  ver. 


Digitized  by  Google 


107 

MO  dra  noofdkant,  het  ronde  gebouw  omgaf ,  thans,  door  aankoop 
van  belendeBde  gebouwen  ,  xieb  terweden(|de  eren  ver  uitstrekt  f  dat  de 
vrmnmeii  stoelea,  die  Toorbeen  matten  nttmgen  badden,  nu  met  paar«> 

dehai'en  ,  door  zwarl  fluweel  of  trijp  ovcrlrokki  n  ,  zittingen  voorzien 
en  de  mansbanken  nlle  van  fraai  gehnnnd  eikenhout  zijn  ;  dat  de  lan- 
taren van  eene  andere  {jedaante  is  en  dat  bet  gebouw  sleclils  drie 
ingangen  heeft  j  terwijl  het  geheel  in  alles  een  oog  veel  fraaijor  voor- 
lunnea ,  dan  ▼óór  den  brand ,  beeft ,  en  ook  bet  koepeldak  4  ell.  5 
palm.  4  duim.  hooger  dan  dat  der  Torïge  kerk ,  of&eboon  naar  men  w»  , 
niet  soo  stavi^^  gebouwd,  is.  £n  boo  staat  dan  nu  dit  kerkgebouw- 
daar ,  als  een  toonbeeld  van  den  Godsdienstijjeu  zin  der  Nederlanders , 
die  ,  evcB  als  hun  edele  Koninjr  en  zijn  waardig  gezin ,  niet  geaarzeld- 
bel)ben,  om,  door  ruime  bijdrageih,  de  Lnthersclie  gemeente  te  A«- 
öïta»A«  in  staat  te  stellen,  haren  leni|>el  zoodanig  ie  herbouwen,  dat 
Ml  «y»»  prachtig  koepeldak  ,  even  als  weleer ,  tot  een  der  lioufd- 
aseraden  van  de  Amsibbstao  verstrekt. 

Omstreeks  het  midden  der  aefattimide  eeuw  ontstonden  er  onder  de 
Lutberschen  «  bijzonder  in  Duitsehkind ,  vek  geschillen  ten  aansien  der 
Hervorming  en  kerkleer.  Eene  overmatige  g^beditbeid  aan  bet  oude 
aan  de  eene  zijde,  eene  gretijye  gesteldlicid  op  nieuwigheden  aan  den 
anderen  kant ,  verbitterden  de  parti  jen  en  deed  hen  ,  hoe  langs  hoe 
^yder^  uit  elkander  loopen.  Üit  dien  hoek  waaiden  deze  geschillen 
<Kik  Uer  te  lande  over,  en  beroerden  eene  cn  andere  gemeente,  der 
Angsburgsohe  gdbo&belijdenis  toegedaan.  Nergens  evenwel  liep  dit 
geschil  booger  dan  in  Amsterbah,  waar  men  de  aansienlijksie  en 
talrijkste  gemeente  dier  belijdenis  liier  talande  aantrof.  £en  en  ander  der 
Leeraren  drukten  zich ,  len  aanzien  van  deze  of  gene  leerstelling , 
niet  op  de  oude  wijze  nit ,  en  werden  daarom  geoordeeld  schadelijke 
begrippen  te  koesteren  en  voort  te  planten.  Zij  voiulcu  echter  hunne 
aankangers ,  die  met  den  naam  van  Foontanders  van  het  Nieuwe  Licht 
bestempeld  werden ;  terwi}!  allen  ,  die  geen  smaak  in  kunne  leerwijxa 
vonden  ,  sich  gaarne  met  den  titel  van  VoortHÊmAn  mn  het  Oude  Lickt 
zagen  onderscheiden.  Reeds  eenige  jaren  bad  het  vuur  van  dezen  kerk- 
twist in  de  Amsterdamsche  geniecirte  gesmeuld  en  gevonkt  ,  toen  het  ten 
jare  1791  met  zulk  een  ojienbaar  geweld  ten  dake  uitsloeg,  dat  het 
eene  volkomen  scheuring  ten  gevolge  had.  Een  aantal  leden  der 
JUuth.  gera.  konde  niet  langer  goedvinden ,  zich  te  verecnigen  met 
de  thans  in  hunne  kerk  openbaar  voorgedragene  leeringen ,  en  kwam 
tot  hel  veel  gcmcbt  makenoe  besluit ,  om  xieh  van  de  kerkgemeenschap 
hunner  overige  medeleden  af  te  scheiden  en  eene  nieuwe  gem.  op 
te  rigtcn.  Eene  openbare  scheiding  was  eene  daad  van  zulk  eenen 
aard  ,  dat  zij  zonder  toestemming  en  goedkeuring  der  Regering  van 
Absterdah  niet  mogt  plaats  hebben.  Hiervan  bewust,  verzochten  eenigen 
dier  leden,  den  15  Maart  van  dat  jaar  ,  dat  niet  slechts  aan  hen, 
niaar  aan  allen,  die  met  hen  in  godsdiensti|fe  begrippen  gelijk  stonden, 
«n  verder  tol  hun  gemaakt  plan  soiiden  wdlen  toetreden ,  het  houdea 
van  vrife  en  openbare  godsdienstoefening  mogt  verleend  worden ;  bet» 
welk  hun,  op  de  plegligc  verklaring  ,  dat  geen  andere,  dan  de  zuivem 
Jjitthersche  religie,  volgens  de  Ovvcrn mierde  ^iKjxhnrq fiche  Geloofshe- 
lij'denisj  onder  hen  zou  worden  geleerd  ,  toegestaan  werd.  Zi.j  ,  die 
bet  bestuur  over  de  nieuw  opgerigte  gemeente,  welke  zich  dellerstelde 
Lttthersehe  noemde,  op  zich  genomen  hadden ,  noodigden  hierop,  in 
bet  h^n  van  Mei,  de  deelnemersin  hun  plan  uit,  om  de  sommen, 
waarvoor  sy  ingeschreven  hadden,  in  den  loop  dier  maand  betalen^ 


L/iyiiized  by  Google 


Id8  AKS. 

Ie  geiylwn  tyda  alk  hunoe  gdoo&gtnooten ,  die  zich  SMi  hen  wilckii 
Yowigen,  aanmanende ,  om ,  binnen  dien       ,  hunne  milde  giften  , 
ter  aangewezene  plaatse  ,  te  doen  beiorgen ;  terwijl  zij  aan  alle  welda- 
dige lieden,  in  oi"  buiten  de  gemeente,  diegenegen  mogten  zijn  ,  het 
hunne  lot  opbouw  dier  gemeente   bij  te  dragen  ,   zonder  daarvoor  be- 
idend te  willen  wezen  ,  hiertoe  gelegenheid  gaven  j  en  deae  nitaoodiging 
WÊB  niet  te  vergeeb,  want  niet  weinigen  uit  andere  kerligenootachappen 
openden  de  milde  hand  Toor  hunne  broederen  Lutheranen ,  die  siy , 
in  ondencheiding  van  de  anderen  ^  als  loodanigen,  wilden  erken- 
nen. Daar  het  nu  de  Herst.  Liith.  gem.  aan  eene  plaat«  ter  vergade- 
ring ontbrak  ,  en  deze  niet  onverwijld  in  gereedheid  konde  zijn ,  ver- 
kregen de  oprigters  van  Burgemeesteren ,  op  hun  aanzoek ,  ter  hand- 
having van  de  openbai^  eerdienst,  by  voorraad,  het  gebruik  van  de 
Nienwe  Walenkerk,  Toor  de  morgenbeurten  op  lon-enieettdagen;  en 
Tin  de  Gasthuiskerk ,  voor  de  avondbenrten  des  Zondajp  en  Woens* 
é^p ,  onder  betaling  van  zoodanig  eene  som  ,  als  Dircctenfen  der  nieuw 
Opgerigte  gem.   met  Kcrkmeestercn  dier  beide  kcikrn    zouden  kun- 
nen goedvinden.    Ingevolge  hiervan  hield  de  medeuitgeweken  Leeraar 
JoHATiKEs  Haselac  ^  uie   eene  hoofdrol  in  al  dit  bedrijf  gespeeld  had  , 
voor  deze  al'gesclicidene  gem.  de  eerste  leerrede  ,  op  deu  3  Augustus 
1791  9  ia.  de  GasthaiskeK.   Door  de  ruime  bydragen  in  ftaat  gesteld , 
luièhlen  de  Herst.  Luth.  eerlang  het  etadigebouw ,  op  den  Kloveniere- 
bui|fwal  naait  het  Oostindische  huis ,  onder  den  naam  van  het  Krank- 
z  i  n  n  i  g  e  n-  of  Dolhuis   bekend.    Dit  braken  zij  af  en  bouwden 
op  dien  grond  eene  rnime  kerk  ,  die  in  1793  voltooid  was  ,  en  thans 
nog  tot  Kerk  voor  de  Herstelde  Lutherschc  gemeente 
dient,    liet  is  ccn  langwerpig  vierkant  gebouw  ,  dat  van  binnen  ze€ir 
doelmatig  ingcrigt  is,  twee  gaanderijen  Cee(i en, boven  den  predikstoel , 
met  een  svaar  orgel  prykt ;  terwyl  aan  de  fraaye  iMiperea  kaar*» 
luroonenin  bet  ruim  lampen  Tan  hetzelfde  metaal  hangen»   Van  de^yf 
ingangen  zyn  twee  in  den  voorgevel.    De  frontespies  rust  op  eene  krooa* 
lijst ,  die  door  zes  pilaren  geschoord  wordt  ,  wordende  in  deze  frontespies  , 
door  zinnebeeldige  figuren  ,  de  godsdienst  en  hare  gewone  attributen  voor- 
gesteld.   0^  de  kroonlijst  leest  men  ,  in  gouden  letters  :    £n  iii  hieven 
wobiandw  m  dt  leere  der  Apostelen.  Thans  wordt  deze  gem. ,  (üe  onge- 
TeerlO,000  sielen  telt,  door  4  Prodikanten  bediend.  ^  UilMStjaarl&ll 
weiden  er  door  de   Synode  der  Et.  Luth.  kerk  pogingen  aangewend 
tot  eene  zoodanige  wjjdcre  of  naauwere  vereevigilig  net  de  Hent. 
Luth.  gem.,  als  met  de  belangen  der  beide  gemeenten  meest  over- 
eenkomstig zoude  zyn  ,  welke  pogingen  echter  vruchteloos  afliepen. 

De  Hernhutters,  eene  gezindte,  die  niet  voor  het  jaar  1731  be- 
kend is  geworden, en  wier  gevoelens  meest  met  die  der  Lutherschen 
achijnen  overeen  te  komen  (1) ,  badden  bier  Troeger  ook  bnnne  byeen- 
komsten ,  in  een  huis  in  de  Haarltanmcrhouttuinen ,  maar  dit  beeft 
thans  niet  meer  plaats. 

Dc  Doopsgezinden ,  die  ook  wel ,  naar  Mehfio  Sihonsz  ,  Mennoniten 
genoemd  zijn,  hebben  reeds  kort  na  hunne  opkomst,  omtrent  het  jaar 
1530 ,  heimelijke  vergaderingen  in  en  buiten  Amstekdam  gehouden  j 
maar  konden,  aangezien  zü  destijds  aan  zeer  gestrenge  vei*volgingen 
ten  doel  stonden,  toen  aldaar  nog  geene  gemeente  vestigen.  Üadat 


(i)  Om  4es«  gssiodls  buUmi  wij  op  hol  Art.  Zolot  gefegoiihtM  viaion  ,  aador 
10  ofrokoii* 


j  ^  .d  by  Google 


▲  MS. 


Afi  tijJeit  eolrter  geniatigder  iraiden ,  lumMn  lil  allungifcfiii  b^M 
€n  kregen  eene  aanzienlijke  gem. ,  welke  efwivel ,  «o»  de  harige  tm* 

ten  en  schenrinjren  ,  die  cr  onder  de  Deopsg.  zelveo  plaafei  hadden  ^ 

later  mrrkelijk  verviel.  Ten  ue>'olf][e  van  deic  Iwistrti  varen  er  drie 
of  vier  arzonderlijkc  {jeni.  der  Doopsjr.  te  Amsteadam  ontstaan ,  die 
zich  allen  echter  huer  verecnijrd  liebben  en  nu  slechts  ééne  {^em. 
uitmaken  ,  \ieikc  :iiOÜ  zielen  telt,  en  door  3^  Predikanten  bediend 
wordt;  tervyi  de  beide  Hoegteeraran  der  AlgMMana  Boopsgeidadê 
Sociëteit  ieder  jaar  nog  tfraalf  pradüdianrtea  waarnemen^  Er  ia 
thans  niet  meer,  dan  ééne  Dooptgcsindv  kerk  te  Aflntnnidi ,  staande 
tusschen  den  Singel  en  de  Ueerengracbt ,  niet  ver  van  bet  KoninfiM 
plein.  Deze  kerk  is  in  het  jaar  '1639,  van  den  gfrond  af,  in  de  t^ 
enMoordige  gedaante  (jebouwd  op  tle  plaats ,  waar  te  voren  een  pak-» 
nis  stond,  dat  tot  de  brouwerij  het  Lam  behoorde,  naar  welke  stand-* 
plaats*  iy  dan  nn  ook  bij  den  naam  van  de  Doopsgezinde  kerk 
wk  et  Lam  hekend  etaat.  tsq  heeft  drie  in{ran{ren ,  twee  op  den-  Singel 
en  een  op  de  Heerengraeht,  en  van  binnen  twee  gaaodef^jen^  die  op 
nes  houten  pilaren  rnsten ,  ook  is  zij  Tan'  een  net  or{rel  voorzien ,  en 
wordt  hij  den  avondjjodsdienst  inct  lampen  verlicht.  \  ix)egfer  bestonden 
er  nog  meer  Doopsgezinde  kerken  te  Ahsterdaji  ^  als  ,  onder  anderen , 
twee  op  den  Singel,  van  welke  ééne  in  de  nabijheid  van  den  Jan 
Bodenpoortstoren ,  de  Kerk  bij  den  Toren  genaamd,  thans  tot 
bergplaats  dient,  en  de  andere  by  den  BkMtnurbnrgnal ,  da  Kerk  de 
Zon^gdieeten,  later  tot  vergaderplaats  van  de  bdde  Amsterdamsche  de- 
partementen der  Maatschappij  Tot  Jfwf  '^^igfMiM  gediend  heeft, 
en  tegenwoordig  tot  Yerkoopplaats  raa  roerend»  foederan  gabraikt 
wordt. 

De  Kwakers  ,  die  oorspronkelijk  uit  Engeland  afkomstiiy  zijn ,  en 
zekeren  Gëobge  Fox  tot  stichter  liaddon ,  ver[radcrdcn  te  Amstehdaji 
eeist  in  of  kort  TÓór  het  jaar  1656,  seer  gelieim,  in  bijzondere  hui» 
sen  ,  en  ToomaHidiyk  in  £n  Engelsehen  gang  aan  de  Schans  ^  t^l  d» 

Regulierspoort,  naderhand  editer  meer  openbaar  in  een  huis  in  da 
Driehoekstraat  bij  de  Brouwersgracht,  tot  dat  zij  in  het  Jaar  1675  een 
huis  op  de  Keizersgracht  kochten  ,  waar  zij  in  een  ruim  bmnenvcj-trek  , 
dat  tot  eene  kerk  ingerigt  is,  b\|eenkwamen,  Deoe  gem.  telt  thans, 
slechts  één  lid. 

De  R.  K.,  die  yóór  de  Tsrandering  der  regering,  in  1578«.al  d» 
openbare  kerken  tè  AnaisaaAM  in  gebrnik  hadden,  moesten  sicn  tei^ 
atond  na  die  verandering  in  bijiondere  buizen  behelpen  ,  ^waar  de  r»> 

Sering  hunne  heimelijke  bijeenkomatan  ooglnikend  toeliet.  Maar  toen- 
e  afval  van  den  Graaf  van  REtiNEBBRG  in  het  jaar  1580  aanleiding  gaf, 
om  den  R.  K.  te  verbieden ,  in  de  Provincie  Holland ,  hunne 
godsdienst  uit  te  oefenen ,  werd  ook  te  Amsterdam  het  prediken  y 
trouwen ,  doopen  enz.  naar  de  R.  K.  wijze ,  by  eene  byzonder» 
kenr ,  verboden.  Na  het  jaar  1600  hebben  eehter  van  tyd  tot  l^d 
meer  vnyheid  gekregen  en  genoten  eindelijk ,  even  als  alle  andere  ge- 
sindhedcn  ,  eene  ongestoorde  nist ,  hoewel  hunne  kerken  echter  uit- 
wendig in  niets  van  buqycrwoningen  onderscheiden  moglen  rijn.  Na  de 
omwentelinjT  van  179a,  en  zeUs  kort  te  voren,  zijn  de  me<2ste  dezer 
buizen  in  wezenlijke  kerken  veranderd ,  hoewel  men  ze  altijd  by  de 
vorige  namen  blyft  onderscheiden.  Thans  beloopt  het  aantal  R.  K., 
te  AnanniOAn ,  32,000  en  met  die ,  wdko  boiten  da  poorten ,  maar 
onder  het  regisgebied  der  stad  wenen ,  4X^000 ,  sQ  behooren  tot  bat 
aaitspr.  van  JtoUmnd^n-Ztelmidy  dak,  Jmtt^lkÊud,  maken  bipiian 


biyiiizea  by  Google 


▲  MS 


de  st^d  16  statiën  uit  en  hebben  even  zoo  vele  kerken.  Deze  kerken  worden 
door  16  Pastoors  en  ^8  Kapellanen  bediend,  terwijl  bet  Jongens- Weeshuis  , 
hoewel  geeoe  afzonderlijke  statie  uitmakende ,  nog  cenea  eigen  Pastoor 
beeft»  D«  kerken  zijn:  de  Moxet-en-Aaronskerk;  het  Boompje; 
liet  Stadhuis -van -Hoorn;  deToren;  d c  R.K.  Fransefae  kerk; 
de  Ster;  de  kerk  op  het  Beggijnhof;  de  Nieuwe  R.  K. 
h  e  t-Ge  loof-de-Hoop-en-de-Liefde  ;  de  Posthoorn  ;  he  t  Roo- 
de-Uert;  dePapegaai;  de  Pool;  het  Duifje;  de  Krytherg;  de 
Zaaijer;  en  de  Kerk- i  n  -  het- Maagdenh  uis. 

De  Mozes-en -Aaronskerk ,  op  de  St.  ^ Anthoniebreestraat , 
«Uns  genaamd  naar  dn  beelden  van  Hout  en  Ajaok,  die  er  In 
den  §em  ^ tonden ,  TÓdr  ,  dat  afgebroken  werd ,  om  er  eene  geheel 
nieuwe  kerk  in  de  plaata  te  bonwen ,  welke  in  1859  voltooid  moet 
xijn ,  is  aan  den  II.  Fbawciscbs  van  Assisbs  toegewijd,  en  bezit  otitler- 
scheiden  iDraaije  altaarstukken,  door  den  vermaarden  Jakoo  de  Wit 
geschilderd  ,  benevens  andere  fraaije  schilderijen  ,  wnarnndor  voorna- 
melyk  een  Italiaansch  stuk,  St.  franciscus,  vergezeld  va» 
iWÊê  myelm»  tw»rtteUende  ^  nitmnnt.  Ter  s^de  van  de  kerk, 
die  wanneer  volbouwd  is ,  met  twee  torens  prijken  sal ,  is  eene 
ruime  Liimenpluats  met  eene  siermke  fontein.  Deze  kerk  wordt  door 
v^f  Minderbroeders  bediend,  van  welke,  de  oudste  de  dienst  Tan  Pas- 
toor verrigt.     De  statie  lelt  3700  conim. 

De  Franciskaner-  of  Mind  erbrocderskerk ,  genaamd  het 
Boompje,  naar  eenen  boom,  welke  in  den  {rc\c\  staat  afgebeeld ,  die 
almede  aan  den  H.  FaAncncvs  tah  Assises  toegewijd  is  ,  en  voor  de 
grootste  der  H.  K.  kerken  binnen  AssmsAS  gehouden  wordt,  staat 
aan  de  oostsgde  van  de  Kalverstraat  en  komt  op  het  Rok-in  uit.  Bexe 
kerk,  waarvan  de  statie  ruim  4000  eomm.  lek,  bevat  twee  groote 
gaanderijen  boven  elkander,  die  drie  xijden  van  het  gebouw  beslaan 
en  op  zes  bonten  kolommen  rnslen  ,  heelt  een  fraai  hoofdaltaar ,  een 
welluidend  orjjel  en  uitmnntende  schilderstukken  van  Babe:<d  Gbaat 
en  andereu.  Dc  dienst  wordt  door  G  Minderbroeders ,  van  welke  de 
oudste  voor  Pastoor  dient ,  verrigt. 

De  Dominicanen  of  Predikheeren-kerk,  genaamd  het  Stad« 
huis -van-Hoorn ,  op  den  Oudes^ds  Achterburgwal,  by  de  Korsjes- 
oortsleeg ,  aan  den  H.  DoMircicirs  toejyewijd  ,  heeft  twee  gaanderijen 
oven  elkander ,  en  boven  in  het  niiddcn  der  kerk ,  eenen  ruimen  en 
luchtigen  koepel  ,  tegen  welke  eene  uitmuntend  uitgevoerde  Bespotting 
9an  Christus  geschjüiderd  is  ,  hetwelk  men  voor  een  Merk  vauRfcXBBAaD 
TAir  Kvs  houdt.  Het  altaar  is  sierlik  gebouwd  en  heeft  twee  geslingerde 
bonten  kolommen.'  Deze  kerk  is  onlangs  uitwendig,  door  eene  nieuwe 
pui  verfraaid  ,  waarvoor  te  lezen  slaat :  CoeLI  trIhVant  bene- 
*  DICtloneM  Ih  IntVs  Fna  effJLagJtanUbFs ,  2  Paral  Cap.  Gto, 
dat  is  :  Dat  dc  Hemelen  hun  zegen  geven  ,  als  zij  die  ,  hier  binnen  ,  te 
zamen  komen  albidden  ,  2  Kron.  Kap.  6.  Zij  wordt  door  twee  PaLei-s 
Dominicanen  ,  den  oudsten  ab  Pastoor  en  den  anderen  als  Kapellaan , 
bediend,  In  de  woning  van  den  Pastoor  vindt  men  fraaije  afbeeldsels 
van  voorname  mannen  uit  deerde  der  Dominicanen ,  en  ,  onder  desen  , 
een  van  Paus  Bekedictls  XIII.    De  statie  heeft  ongeveer  1400  oraum. 

Behalve  die  kerk  hebben  de  Predikhecren  hier  nog  eene,  do 
Toren  genaamd,  omdat  zij  nabij  den  .Tan-Rodepoorls-loren  ,  op  den 
Singel ,  gebouwd  is.  Deze  kerk  ,  die  mede  den  H.  Domimcils  tot  Pa- 
troon heeft,  is  een  net  gebouw,  hetwelk  iu  het  jaar  1641  gc- 
stidit  is.    De  gemeente ,  die  hier  gewoonlijk  vergadert ,  is  scdei  L  het 


lyi  i^co  Ly  Google 


SOI 


hefpa  der  vorig*  eeuw  200  toegenomen ,  dal       thant  nagenoeg  tMI 

comrn.  telt  9  en  gedeeltelijk  moet  geplaatst  Mrorden  in  twee  vertn^Lken 

onder  de  eifyenlijke  kerk  ,  alv.aar  de  dienstdoende  Pricstert  door 
eene  opening  in  den  zolder  zeer  goed  ktinnen  gehoord  worden.  Twee 
Paters  Duuiinicanen  Terri(rten  de  dienst  in  deze  kerk,  de  eene  als  Pas- 
toor dc  andere  als  Kapeilaau. 

De  E.  £.  f  r  ansche  kerk ,  op  de  Boonunarkt ,  die  door  éénen Paa» 
toor  en  éénen  Kapellaan  bediend  wordt .  IS  in  ket  jaar  gesticht^  in 
1733  sierlijk  heiDouwd  en  sinds  eenige  jai^en  met  eene  nieuwe  pnivoot^ 
zien.  Zij  is  aan  den  U.  Petbüs  toegewijd  ,  lieeft  twee  ndme  gaande- 
rijen ,  die  op  houten  kolommen  nistcn.  Men  ziet  in  deze  kerk  een 
marmeren  Maaia^beeld  ,  handende  het  kind  Jezus  op  den  arm  ,  dat  door 
Faas^is  Absiel  vervaardigd  is ,  tien  zeer  fraaye  hasi'elieis ,  door  deu 
beroonden  Jakoi  »a  Wit  gesdiUderd ,  en  voorstellende  de  Evange- 
listen en  de  Toornaamste  Kerkyaders  ,  en  in  de  woning  der.  Paters  eene 
fraaije  Afneming  van  hêt  imU  naar  Psraiis  Paqu»  Rvnim*  De 
statie  telt  ruim  1000  comm. 

Dc  R.  K.  Kerk  de  Ster,  staande  in  de  Spinhuissteeg,  werd  in 
1699  gebouwd,  ter  plaatse,  waar  tut  dus  vcurc  een  pakhub  gestaan 
had.  Zij  is  aan  den  11.  Augustinius  gewijd,  heeft  twee  gaanderijen, 
die  op  vier  kolommen  rusten,  en  is  met  eenige  fraaye  schilderden  ver- 
sierd. De  predikstoel  is  kunstig  bewerkt  en  net  altaar  met  smaak  inge^ 
rigt.  Deaekerk,  waarvan  de  statie  2000  comm.  telt,  wordt  door  dne 
Paters  Augustynen ,  den  oudsten  als  Pastoep  de  beide  andere  ab 
Kapcllanen;  bediend.  • 

Dc  R.  K.Kerk  op  het  Roggijn  hof,  is  in  het  Westen  van  hel  Beg- 
'  gijnhoftenjare  lü72  gebouwd ,  eninl72D  aanmerkelijk  verfraaid ,  zijnde 
toen  ouder  anderen  dc  zoldering  gestucaduord.  lu  deze  kerk  worden 
niet  alleen  de  H.  BssfiA,  de  rtioitei^  van  de  orde  der  Beggijneu, 
en  de  H.  Jaaimns,  maar  ook  de  H.  üasviA,  als  byiondere  Besebenn- 
beilige ,  gevierd.  Zij  bevat  ondersrheideu  fraaye  schilderyen ,  ala 
eene  Geboorte  des  Heitands  en  eene  Hemelvaart  van  Marta  door  den  be- 
roemden Jan  Baptista  Weenix;  eene  Opstanding  door  JoHANi<iEsVooaHODT  en 
twee  schilderijen  ter  gedachtenis  van  het  mirakel  der  Heilige  stede. 
Ouder  andere  zeldzaamheden  worden  bier  bewaard  vier  kussens  ,  waar- 
op de  geschiedenis  van  bet  voorzeide  mirakel  gestikt  is,  een  ryk  ver- 
sierd kasniiel ,  dat  door  Keiser  UasiuiiUas  aan  de  kapel  der  Heilige 
stede  gesdionken  is,  twee  vanen  met  het  jaartal  1553^  die  voorheen 
bij  processiën  gebruikt  werden  ,  en  thans  bij  h^  fioest  van  bet  mirakel, 
dat  den  lüden  Maart  invalt ,  aan  twee  kolommen  aan  den  ingang  der 
kerk  ten  loon  worden  gehangen  ,  bij  welke  {jelegenheid  cr  ook  eene 
ple^fTtige  dienst  gedaan  wordt.  In  deze  kerk  wordt  dc  dienst  door  één 
Pastoor  eu  twee  Kapellanen  vcrrigt.    Dc  stalie  telt  ongeveer  900  comm. 

De  Nieuwe  R.K.Kerk,  op  den  Singel ,  ter  vervanging  van  de  R.  X. 
Kerk  be  t- Gel  00  f-de-Uoop*en -de- Liefde,  die  op  den  Voor- 
burg wal  by  het  Spui^  stond,  en  thans  a%^roken  is,  terwyl  bet  ledigt 
erf  tot  bergplaats  van  eenen  steenhouwer  dient  ,  werd  in  het  jaar 
1820,  gebouwd,  op  dc  plaats  van  het  voormalig  West-Indische  huis, 
vroeger  de  Voctboogsdoelen.  Zij  heeft  eene  statie  nict  2000  comm., 
is  aan  O.  L.  Y.  Ueinehaart  toegcw^d ,  en  strekt  uitwendig  tot  een  sier 
raad  van  AnsTianas.  In  den  voorgevel  zyn  het  Geloof,  de  Hoop  en  de 
Liefde  op  eene  ainnébeeldige  wijxe  voorgesteld.  De  firaalje  doorbicbr 
tige  toren  is  van  een  slagndrwerk  voonien  en  van  binnen  heeft  de^e 
kerk  een  fraai  altaar,  met  eeu  scboon  standbeekl  van  da  Vêi^hetriijbU 


AM8. 


Mabia,  eenen  cenvoudigen  predikstoel  cn  een  klem  ,  maar  welltiidenct 
orQel.   Desa  Jusrk  wotdl  door  ééoea  Patloor  ea  iwee  Kapellauen  be« 

dieiid. 

De  li.  K.  Kerk  de  Posthoorn,  op  de  Prinsengracht,  hij  de 
BnmwBnpteht,  it  ia  1$87  gcftidit,  mur  later  mcrkdyk  vertimDierd. 
Be  statie,  die  thans  17C0  comiii.  telt,  werd  lierwaarts  orerfebragt 

vaa  den  Haurlemmerdijk ,  tussdiende  Brouwerstraat  en  Benlioomsluis, 
vaar  xij  het  friesche  wapen  heette.    De  kerk,  die  aan  den  H. 

Adgd8ti?ids  toefjcwijd  is  ,  is  een  vrij  {jroot  j^ebouw  met  Ivfee  {gaanderijen 
hoven  eikander  en  ecne  derde  ,  die  kleiner  is.  Het  altaar  draagt  het  op- 
schrift a/toreprm7e^ia<um,  dat  is ,  bevoorregt  altaar,  omdat  men  aflaten 
verleent  aan  de  genen ,  die  hier  hunne  godsdienst  komen  uitoefenen. 
9e  dienst  in  dese  k«rk  wordt  Yerrigt  door  éénen  Pastoor  en  éénen 
Kapellaan. 

De  R.  K.  Eerk  het  Ra  ode  Hert,  in  de  HeÉntj^oeksteeg ,  oot* 
leent  haren  naam  van  een  rood  geb^ldhouwd  hert ,  dat  vour  den 
gevel  ligt.  Deze  kerk,  die  aan  den  H.  Nicolaas  to^ewijd  en  niet 
zeer  groot  Is,  >vordt  {yplioudon  op  de  derde  verdiepin{»'  van  een  groot 
woonhuis  ea  bevat  eeu  i'raui  altaarstuk ,  de  KruUigintf  van  Christus  voor- 
steUende.  Zy  wordt  bediend  door  éénen  Pastoor  en  éénen  Ki^ielina. 
Be  statie  telt  880  eomm. 

De  R.K.  Kerk  de  Papegaai,  inde  Kalventraal,  waar  menden 
U.  JosEPii  als  hijzondcren  Patroon  vereert ,  is ,  naar  men  wil ,  om- 
streeks het  jaar  gesticht ,  en  op  het  midden  der  18de  eeuw  ver- 
bouwd. Men  komt  er  van  de  zijêe  der  Kalverstraat  binnen  door 
eenen  langen  gang.  Zij  heeft  twee  gaanderijen ,  die  op  ronde  ko- 
liHnmeB  rusten  ;  voofCs  siet  man  er  ondeneheidene  firaaije  schilderijen  , 
«aarandar  eene,  de  JTrooiiMi^  omi  O,  L.  Fraum  Toontdlende,  van 
JUioB  DE  Wi*  uitmunt ;  het  altaar  prijkt  met  eenen  swaar  Tet^ptUcny 
kunstig  gedreven  tabernakel*  Een  Pastoor  en  één  Kapdlaan  varrigleB 
de  dienst  in  deze  kerk,  waarvan  de  statie  600  comm.  telt. 

De  R.  K.  Kerk  de  Pool,   op  de  IJgracht,  aan    de  H.  A^nn  toe- 
gewijd, ontleent  haren  naam  van  een  pakhuis,   in  >velks  plaats  zij 
in  17^  gebouwd  is.  De  statie,  die  thans  nagenoeg  1600  comm.  telt, 
is  aciiter  Teel  ouder,  en  bestond'  reeds  Téér  de  Teranderinjr  in  VS78f 
maar  was  toen  gevmticd  in  de  buurt  Outewaal,  buiten  de  si.  Antbo- 
nienoort,  waar  eene  kaael  slond,  die  mede  aan  Sr*  Aifii4  toegewi|d 
was ,  en   in  w  elke  no{*" ,  tot  op  het  midden  der  zeventiende  eeuw, 
dienst  {yedaan  werd.     Maar  hij  de  laatste  nitlegginfy  der  stad  is  desa 
kapel  verdwenen  ,  en  dc  statie  werd  in  1663  verplaatst  naar  het  Fa- 
nen ,  waar  later  de  rookerij  der  Oost-Indische  kompagnie  geweest  is. 
Benige  jaren  later  werd  sij  naar  bet  Kattenbnrgerplein  en  eindelijk  iu 
17SD  van  daarnaar  het  pakhuis  de  Pool  ovei ^ehran^t.   Beie  kerk  is  een 
mim,  hooff,  luchtig  en  nel  gebouw  ,  ■  welks  gevel  in  1806  geheel  ver- 
menwd  is ;  op  de  kroonlijst  leest  men  in  vergulde  letters  de  folgende 
woorden  uit  Gen.  XXV  UI  ,  vs.  17.  A'on  est  htc  aliud  nisi  dotnus  Dei 
9t  porta  Coelij  d.  i.  Hier  is  niets  dan  een  huis  Gods  ,  en  eene  poorte 
des  hemels.    Van  binnen  zijn  er  twee  gaanderijen   boven  elkander. 
Ter  wederzijde  van  het  altaar ,  dat  prachtig  versierd  is ,  en  met  een  door 
JsaoB  w  Wfr  Mschilderd  altaarstuk  prijkt ,  zijnde  eene  kopij  van  de 
Afneming  mnMt  hnnU  door  Rnans,  staan  de  beelden  der  apostelen 
Pbtbcs  en  Paolus  ,    ook  heeft  men  er  eene  TOortreMijke  schilderij 
van  MoRiTZ.  Deze  kerk  .  die  van  een  torentje  TOOflien  is,  WOrdtdoOT 
ééofiu  Pastoor  en  twee  KapeUaueo  bediend. 


Digitized  by  Google 


AMS. 


^3 


Be  R.  K.K.erk  kei  Vreder-Duifjc,  op  é»  PrmfeaffMlit, 

legen  over  het  AnutelYeld,  deo  H.  WainoBDus  toe(re«yd9  is  in  1790 
gesticht ,  cn  in  eenen  zeer  eeovoodigen  maar  deftigen  smaak  gdMMwd. 

In  de  kroonlijst  leest  men  de  volgende  woorden  nit  Ilaggai  lï  vs. 
10:  In  isto  loco  dabo  pacem  d.  i.  In  deze  plaats  zal  ik  vrede  geven. 
In  deze  kerk ,  die  inwendig  zeer  doelmatig  ingerigt  is  ,  en  vroeger  met 
^neu  lantarentoren  prykte ,  welke  onlangs  weggebroken  is ,  wordt  de 
dienst  door  éénen  Pastoor  en  éénen  Xapellaan  Torrigt.  De  statie  teil 
ruim  1000  comm. 

Be  E.  Ker  k  de  K  r  ij  t  b  e  r  g  ,  op  den  Singel ,  ky  kei  Konings- 
plein ,  waar  men  in  bet  bijzonder  den  H.  Igratius  m  Lotola  vlti-t  , 
werd  vroeger  door  de  Jesuiteii  bediend ,  maar  sedert  de  afschafling 
vau  die  orde,  tot  in  17K7  ,  bleef  zij  gesloten,  na  welken  tijd  zij  eehtcr 
weder  tot  de  godï>dieu:>toefeniug  gebruikt  wordt,  liet  m  een  vrij  groot 
en  sckoon  gebouw ,  welks  gevd  onlangs  geheel  wnieuwd  is ,  waartoe 
BMD  een  woon- en  een  pakkuis  a%d)ffoken  keeft. .  Bediensl  woidt  door 
drie  Paters  Jesuiten  verrigt.    De  statie  telt  ruim  S500  comm. 

De  R.  K.  Kerk  de  Zaaijer,  9p  de  Keizersgracht ,  b^  de  Brou- 
wersgracht, die  den  II.  Ig;*atiu5  de  Lotola  tol  Patroon  heeft,  werd 
mede  vroeger  door  Jesuiten  gebruikt,  en  was,  na  de  vernietiging  dier 
orde,  gedurende  eeuige  jaren  gesloten.  De  statie  telt  ruim  1 400  comm. 
en  wordt  thans  weder  door  drie  Paters  Jesuiten  bediend.  Uet  gebouw ,  dal 
kier  mraeger  stond ,  is  voor  een  paar  jaren  afgdwoken  en  in  de  plaats 
daarvan  cene  nieuwe,  sierlijke,  vaneen  vierkant  torentje  voorziene  keik 
gebouwd  ,  die  in  1837  voltooid  is.  In  de  l^st  onder  de  iiontespies  ieesi 
men :  Eji  tit  Seminans  Seminandum  dat  is :  Een  zaaijer  ging  nit  om  te  zaai- 
jen,  Mare.  IV  vs.  5,  en  in  de  blaauwe  steenen  lyst  van  die  middelste  dor 
drie  poorten  staat :  MDCGCXXXVII. 

De  R.  K.  Kerk  in  het  M  a  a g d  e  n  h  u  i  s  op  het  Spui ,  aan 
p.L.V.Pr»ffiilalietoegewyd,  is  seer  doeknatig  ingerigt ,  en  bevat  finwye 
aekUderstukken,  waaronder  dat ,  ketwelkde  Boodschap  des  Sng^umm 
Maria  voorstelt ,  en  dat ,  hetwelk  het  Mirakel  van  de  IL  sfede  vev* 
beeldt,  onderscheiding  verdienen.  Ook  wordt  in  deze  kerk,  waarvan 
de  statie  ongeveer  1600  comm.  telt,  een  stukje  hout  bewaart,  liet- 
geen  men  gelooft  een  gedeelte  te  zijn  van  het  kruis  des  Heilauds. 
Door  éénen  Pastoor  en  twee  Kapellanon  wordt  alhier  de  dienst  verrigt. 

Behalve  deie  statiën  binnen  de  stad  worden  er  neg- twee  daar  kuiten 
tol  AaaifaoAx  gerekend,  oftehoon  de  tol  die  statiën  kekoorende  kerken^ 
zijnde  de  Kerk  de  Liefde,opkel  Langebleekerspad^  ca 
de  Kerk  op  h  et  Ru  st  enburgerpad^  eigeniyh  onder  de  gcnu 
Kieuwer-Amstcl  gelegen  zijn. 

De  R.  K.  der  Bisschoppelijke  Clcrezy ,  gemeenlijk  Jansenisten 
genoemd,  wier  getal  te  Amsterdam  ruim  500  beloopt ,  hebben  er  2  sta<- 
tiën  en  drie  kerken  ,  die  duur  2  Taittoors  cn  1  Kapcllaan  bediend 
worden ,  en  onder  de  namen  van  de  Ooijevaar  j  de  Jaasenis- 
tenkerk  op  de  B  ro uwersgrackl  en  de  Brie  Bonlekraai^ 
jen  onderscheiden  worden. 

De  Kerk  de  Ooijcvaar,  in  de  Barndesteeg  ,  waar  de  H.  H. 
Petrus  en  Paulls  bijzonder  gevierd  worden  ,  is  gesticht  ter  plaatse  ,  waar 
vroeger  eene  herberg  stond  ,  daar  de  ooijcvaar  uit  hing ,  van  wel- 
ken vogel  men  nog  cene  afbceldmg  boven  dc  deur  xiet ,  waarnaar 
de  ken  dan  ook  gemeanmk  genoemd'  wnrdl.  BeM  k«rk  is  een 
Ittcktig  wel  gesdhikt  gebenw.  Be  predikstoel ,  die  de  gedaante  van 
«nen  kdk  keeft,  woral  voor  een  fcnnftig  werkatnk  gakoiiden*  Hel 


Digitized  by  Google 


204 


AilS. 


«ItMntak,  TerbetUeiide  Sim  mei  kei  kimd  Jwn  t»  ie»  Tempel, 
u  zeer  liraai  door  Coets  {rescliiMerd.  Ueie  kerk  wofdt  door  eenofl 

Pastoor   cn  eencn  Knpnllaan  bediend. 

DcKcrk  op  dc  Brouwersgrrach  t ,  aan  de  H.  H.  Willebrordü» 
cii  Joa^M.'dES  lopfjcwijd  ,  is  f^csllcht  door  Justis  Moedersohn  ,  die  in 
1604  Pastoor  dezer  kerk  >^a.s,  ^ikaarooi  zij  ook  onder  den  naam  iran 
de  Ke  rk  TO  n  deo  Heer  l^sDuwont  1i«keiid  it.  Hel  it  een  nrim 
en  wdgeicliikft  ^oboaw,  dat  tid  ééne  gaanderij  en  konstige  fdnUer- 
stukken  voorzien  is  en  door  eenen  Pastoor  bediend  wordt. 

De  Ke  rk  de  Drie  Bonte  Kraaiien,  in  de  Onde  Teertninen^ 
aan  den  H.  Ourtpncs  toojjewijd  ,  ontleent  haren  naam  van  dc  drie  bonte  , 
kraaijen ,  die  vóórhel  huis,  alwaar  zij  reedü  vóór  het  midden  der  16de 
eeuw  gesticht  was,  uitban^ren  ,  is  net  betimmerd  en  van  eene  ruime 
^pumdery  voorzien.  In  deze  kerk  wordt  thans  nog  slechts  eens  in  het 
jaar  dienst  gedaan ,  maar  b(|  sal  eerlang  afgebroken  worden. 

Vroeger  hadden  de  R.  R.  der  Bisschoppelijke  Qeresy,  hier  nog  vier 
kerken,  synde  genaamd  de  Kerk  in  de  Yi  nke  straat,  de  Kerk 
d  e  P  a  a  11  w  cïi  de  Kerk  op  de  N  i  o  n  w  o  7,  ij  d  s  -  A  c  h  t  e  r  b  n  r 
wal,  die  door  het  afnemen  der  freineeiite  niet  nieer  tot  kerkelijk  ge- 
bruik {»ebezi{jd  worden,  maar  thniis  tol  voon-  en  pakhnizcn  dienen, 
en  dc  X  e  r  k  in  h  e  t  R.  K.  J  o  n  g  c  n  &  w  c  e  s  li  u  i  s  ,  die  ten  dieu' 
afe  der  weesen  aan  de  E.  K.  a%eslaan  is. 

De  koophandel  op  Smima  en  de  Lerant  gaf  gelegenheid  daA  neb 
cenige  Armenische  kooplieden  op  bet  einde  der  zeventiende  eeuw  te- 
AntUDAa  vestigden  ,  welke  ee^rst  hnnne  godsdienstige  bijeenkomsten 
in  dc  Dijkstraat  hielden  ,  maar  in  1714  slichtten  zij  de  tegenwoordige 
Armenische  kerk,  op  IKvarsboonisloot .  dat  een  tamelijk  fraai  ge- 
bouw is ,  met  eencQ  defligen  ingang ,  w  aar  boven  een  liggend  lam  of 
AfftiMÈ  Bei  in  marmer  nitgebonwen,  met  een  bijsdirift  in  de 
Armeniscfae  taal  er  onder.  Inwendig  heeft  de  kerk  noch  predikstoel , 
noch  oi^l,  noeh  beelden,  maar  wel  eenige  altaarstukken.  Zij  wordk 
door  éénen  Priester  bediend  ,  die  gemeenlijk  door  den  Patriarch  van 
Groot- Armenië  herwaarts  geionden  wordU  Dese  gemeente^  is  tot  2  leden 
uitgestorven. 

Ëindelijk  hecfl  men  te  Amsterdam  nog  eene  Griek  sche  of 
Russische  kerk,  op  den  Oudezijds-V  oorburgwal ,  bij  de  XnHipdp 
ttoeg.  Dit  gebouw,  wdks  Toorgevel  tn  bet  begin  doMr  eeuw 
nieuwd  werd  ,  is  niet  groot ,  maar  net.  Zij  is  door  zich  hier  gefestifnl 
hebbende  leden  van  die  gezindte  i^bonwd.  Het  altaar  is  Van  de 
C^nlijke  kerk  afgescheideu  door  een  houten  beschot  ,  in  hetwelk 
eene  deur  is  ,  met  eene  openinn;  van  boven ,  waarin  epn  houten  kruis 
staat.  De  dienst  in  deze  gemeente,  die  uit  50  leden  bestaat,  wordt 
waargenomen  ,  door  éénen  Priester ,  die  meestal  uit  Busland  herwaarts 
geionden  wordt. 

Men  weet  niet  juist ,  in  welken  tijd  de  eerste  loden  zich  te  A»>  * 
amnsH  gevestigd  nebben  ;  vast  gaat  het ,  dat ,  toen  Jak  III  ,  Ko* 
ning  van  Portngal  ,  de  Joden  in  1S49  uit  zijne  staten  bande  ,  onder- 
scheidene naar  Holland  gevlngt  zijn,  waar  men  hun  eerst  gecne  schuil- 
plaats verleenen  wilde  ;  in  het  vervolg  veroorloofde  mei>  hun  zieh  aldaar 
ueder  te  zetten  en  volgens  de  Joodscbe  berekening  moet  de  tijd  hunner 
vestiging  te  dier  atede  omstreeks  het  jaar  ItIBS  bepaald  worden.  Mea 
▼erdeelt  de  Jodenin  twee  leeten ,  de  Portogesebe  en  de  Hoogduitscbe ,  thann 
Nederduitsche.  Zn  nemen  allen  bijna  demlfile  plegtigheden  waar,  es 
s0n  enkel  ondersdbeiden  door  eenige  bQsoadere  gebruiken;  die  door  • 


% 


Digitized  by  Google 


AMS.  W$ 


overkveriiu|  vau  hunne  Toorouders ,  de  Portugezen  ,  DuiUcliers  of  Polen  , 
tol  hen  gelLomen  zyn. 

DeSyofigogre  der  Portngetche  Joden  op  het  Leprozenplcin , 
aan  het  einde  der  Joden-Broedstraat ,  is  een  prachtig  gebouw  ,  in  • 
1670  gebouwd,  door  eenen  ruimen  yoorhof  om.'jt^ven  ,  en  evenidt  de 
Tabernakel  injrerigft.  Door  de  voorpoort,  vnn  liet  voorhof  gaat  men  over 
een  ruim  plein  ,  ter  wcderrijde  met  gaaiidei  ijcn  ,  die  door  twaalf  pilaren  * 
ondersteund  worden  ,  en  onder  een  van  welke  ecu  groote  waterbak  ,  met 
eene  koperen  kraan  is ,  waarin  de  Joden  hunne  handen  wasschen  ,  eer 
de  Synagoge  binnen  tredm.  De  Toorfaof  is  voorts  met  onderscheidene 
hniien  heset,  in  een  van  welke  de  Opper-Rahbijn  woont  ,  in  de  an- 
deren komen  de  Parnassijns  bijeen  ^  of  er  worden  scholen  jjehouden , 
om  de  Israëlitische  .Teiij^d  in  de  Hebreeiiwsche  taal  en  de  wet  te  on- 
derwijzen. Het  gebouw  der  Synagoge  is  vierkant  en  hoofy.  Het  heeft 
een  plat  dak  met  eene  fraaije  stoenen  balustrade.  iMcn  treedt  er 
btiioen  door  eene  brcede  poort ,  die  op  gemetselde  kolommen  rust  eu 
ia  de  Hebreenwsche  taal  tot. Ojpschrin  heeft:  JToar  tl  sol  door  lir 
grooMd  «twr  goedertierenheid  m  uw  hme  ingaan;  welke  woorden 
Mi  hegin  ttitmaken  van  het  achtste  Ter»  des  ^Jnlen  Psalms.  Behalve 
deze  fraaije  poort  heeft  men  nog  twee  ingangen  tot  bet  gebouw  ,  welks 
(yewelf  op  vier  zware  bardsteenen  zullen  rust.  Bij  den  hoofdingang 
ziet  men  een  verheven  vierkant  spreekgestoelte  ,  met  armblakers  op 
de  vier  hoeken ,  w  aar  zich  de  Voorlezer  plaatst  ;  vóór  dit  gestoelte  is 
de  plaats  van  den  Opper-Rabbijn  of  Ghacham  ,  en  nog  lager  zyn  die  der 
Pamaasyns.  Ter  wedeni|de  siet  men  de  gaanderijen  voor  de  vrouwen  , 
welke  ieder  op  zes  bardsteenen  pilaren  rosten  en  van  voren  met  digt 
traliewerk  afgeschoten  syn.  Behalve  de  vier  groote  en  elf  kleinere 
kaarskroonen  ,  waardoor  de  synagoge  des  avonds  verlicht  wordt  ,  is 
er  nog  eene  glazen  lamp  ,  die  men  altijd  brandende  houdt  en  daarom 
het  eeuwige  licht  genoemd  wordt.  Het  oostelijke  gedeelte  is  van  het 
overige  der  Synagog^c  gescheiden  door  een  hek  van  mahonijhoul , 
achter  hetwdk  de  dienst  gedaan  wordt.  In  de  omtuining  staat  eene 
groote  sakendaanhoiiten  kast ,  waarin  de  Boeken  Hous ,  naar  de  wyze 
der  Ouden  ,  op  rollen  leer  net  geschreven  en  met.  r^k  geborduurde 
dekklceden  omhangen  ,  bewaard  cn  op  snhhathdagen  of  bij  plegtige 
|[elp,rirenheden  ontrold  worden.  Er  zijn  ruim  2Ï500  Porlugcsche  Joden 
te  AnsTEBDAM  ,  en  de  dienst  wordt,  bij  deze  geraeeule  door  ééneu  Opper- 
Aabbijn,  2  Assessoren,  2  Voorzangers  en  1  Adjunct-V uorzaugur 
■  verrjgt. 

De  Synagoge  der Nederdnitsehe  Joden uveel kleiner,  dandia 

der  Portagesche  Joden  ,  doch  UJna  in  denzelfden  vorm  gebouwd  ,  hoewel 
sijgeen  voorhof  heeft;  Zij  is  met  eenen  deftigen  opgangen  fraaijen  koepel 
versierd  ,  maar  van  binnen  is  zij  genoegzaam  gelijk  aan  die  dor  Portuge- 
scbe  Joden  .  behalve  dat  men  er,  bovenden  iiifrnng,  een  tafereel  vindt , 
waarop,  met  vei'gulde  letters,  een  algemeen  gebed  tot  God,  in  de  Ne- 
derduitsche  taal  ,  te  lezen  is.  Behalve  deze  hoofd-synagoge  worden 
«r  nog  leven  bij-synagogen  voor  de  Nederdnitsehe  Joden  in  dc  na- 
liuttrscnap  gevonden.  Het  aantal  Nederdnitsehe  Joden  helobpt  te 
jUnsterdam  ongeveer  19,000  cn  de  dienst  bij  hunne  gemeente  wordt 
door  éénen  Opper-Rabbijn,  2  Assessoren,  6  Rabbijnen  en  in  elke 
Synagoge  éénen  Voorlezer  dus  8  Voorlezers,  benevens  eenen  Opper* 
Voorlezer  of-  Voorzanger  ,  verrigt. 

Ecnig  geschil,  dat  er  tusscheu ettelykc  leden  der  Nederdnitsehe  Syna- 
goge en  de  Parnassijns  ontstoftd « Teroonaakle  eene  alschciding  ,  ^elka 


V 


Digitized  by  Google 


AMS. 


ten  gcYolgc  had  ,  dal  er  in  1708  een  bnii  tn  de  AmnbiimlHnl  tot 
eene  Synag^oge  der  Nieuwe  -vergadering  gf  Feliz  £ibertait 
ingerigt  werd ,  die  niet  groot  en  inwendig  in  geenen  dcde  vwat  andere 
buisen  te  ondersclicidrn  >vas.  Deze  gcm.,  die  slechts  greinige  leden 
telde,  en  i^aarbij  do  dienst  door  éénen  üabbyn  verrigt  werd,  is  echter 
later  wedrr  ïo  niet  {fejyaan. 

Amstebdax  is  bgzündcr  ryk  aan  liefdadige  gestichten  en  inri{jtingen  $ 
onder  doe  verdient  het  Binnen-  of  ot.  Pietersgasthuis  eene 
eerste  plaats.   YMr  de  t^den  der  Henrormiag  had  men ,  te  dier  ttede, 
onderscheiden  gasthuizen  ,als  :  lietSt.  Pietersgasthuit^  in  Gansoofd, 
hetwelk  thans  de  Net  beet;   het  St.   Ëlizabethsgatthuis  naast 
het  oude  stadhuis,  waarmede  het  in  1484  verbonden  werd  ,*  het  Onze 
Lieve  Vrouwegaslhuis  op  den  Nieuwcudijk  en  versclioiden  anderen. 
Deze  gasthuizen  ,  te  ver  vaneen  staande  ,   werden  ,  oiulrent  het  .i<iar 
1578,  onder  den  naam  van  St.  Pietersgasthuis  Ie  zameu  verceui^d  , 
aa  overgebragt  ia  de  twee  kloosters  der  Oode  ea  der  Nieuwe  Nonnen  , 
alwaar  thans  nog  het  gasthuis  gevonden  woidt .  dal  nit  TorsefaeldeBe 
gebouwen  bestaat ,  en  zijucu  ingang  heeft  op  do  Oosti(|de  ¥an  den 
Oudeaijds  Achterhui^  al,  door  eenebreede  poort,  boven  welke  men  twee, 
door  Jar  van  Logteren  fraai  in  steen  uitgehouwen ,  beelden  ziet ,  die  twee 
luranken  ,  eenen  man  en  eene  vrouw  ,  voorstellen.    Het  {jesticht ,  waar- 
ia  ,  sedert  17i$4 ,  ook  de  Stads  Apotheek  overgebragt  is,  bestaat 
uit  verscheidene  gebouwen  waarin  aOo  lieken,  Tan  welk  geslaeht 
of  jaren  ook  ,  hetnj  inboorlin^^  uf  vreemdeling ,  verpleegd  worden ,  tolt 
dat  zy  volkomen  hersteld  syn.    Voorheen  werden  mor  ook  aUeflei 
behoeftigen  drie  nachtea  CHBtfaagea  en  geherbergd ,  maar  dit  is ,  om 
hel  misbruik  ,  dat  er  van  gemaakt  werd,  afjjesehaft.     De  krankzinni- 
gen ,  en  zij  ,  tlii'    met  besmettelijke  ziekten  en   uitwendijjo  {jehrekca 
behebt  zijn  ,  worden  naar  het  Bnitcnji^asthuis  ,  aan  den  Overtoom- 
schen  weg  ,  overgebragt ,  hetwelk,  ten  jare  1G50  ,  tot  een  Pesth  uis 
ingerigt  werd,  Ier  Tervan^riug  van  een  dergelijk,  dal  in  1616  daartoe 
hdkwaam  gemaakt  was ,  maar  spoedig  te  klein  bevonden  w^.  Éët 
Buitengasthuis  is  ia  den  nacht  tussoien  14  en  15  April  1752  bijna 
geheel  afgebrand ,  maar  terstond  daarna  weder ,  omtrent  even  als  hel 
te  voren  was,  herbouwd.  —  Het  Bu  r  ge  rwccsh  uis  heeft  zijnen  oor- 
sprong te  danken  aan  de  {jifte  van  zekere  huisjes  in  de  Kalverstraat,  die 
omtrentbet  jaar  ItiSO,  door  zekeren  Haasje  JvLAASDOcjiTEa  ,  huisvrouw  van 
Xuuks  iMesscooitn^vPaaAiTs ,  tenbehoere  van  arme  weesen  beschikt  wer^ 
den.   In  het  jaar  1961  werd  echter  een  grooter  weeshuis  gesticht ,  ter 
plaatse,  waar  nu  hel  logement  de  Keizerskroon  is  ,  vanwaarde weeieny 
m  het  jaar  1580,  ^in  het  herbouwde  St.  Lucicnklooster  overgebragt 
werden  ,  dat  thans  no[j  tot  Jon  gens-w  ceshuis  dient,  en  waar  men, 
op  de  ruime  binnenplaats,  in  1851,  een  {]fcdenktceken  opfrerijTl  hoell 
ter  eerc  van  den ,  aldaar  opgevoeden  ,  onsterfelijken  Luitenant  ter  Zee 
Jah    Carel  Josepbiis   van  orm.  —  Het   Meisjes  -  weeshuis 
tegen  hel  longens^eeshnis  aanpalende ,  is  in  het  Jaar  1634  gebouwd  , 
ca  kreeg  sünen  uitgang  doer  eene  mole  ea  sierlijke  hardsteenHi 
poort  in  de  St.  Ludo-steeg.  —  Yoovts  heeft  men  nog  het  m  1636  ge~ 
sticht  Diakonie  weeshuis,  waarin  oudcrlooze  kinderen 'vaa  leae« 
maten  der  Hervormde  gemeente  ,  die  in  Amsterdam  liebhcn  gewoond , 
worden  opjyenomen  ,  met  eene  school  en  eene  apotheek  ,  uit  welke  laatste 
de  armen  der  gemeente  van  geneesmiddelen  voorzien  worden  ;  oen  Di- 
akonie-Oudc  mannen- en  Vrouwenhuis  der  Nedcrduitsche- 
Gcreformearde  gameente,  dat  ia  1661  foor  tnuwtn  gestichten 


j  ^  .d  by  Google 


AMS. 


207 


is  1716  nel  mm  n—ing  tom  ouèt  mHunn  twgraol  tt  ea  een  gelied 

y§k  beslaat  aan  den  Ainstdi}  het  Gorvershof;  het  Diakonie- 
B«stedeiiaytlll&if,  dat  toot  gebrekkigen  behoeftig  leUi'ii  der  Her- 
vormde (ycmeenle  ffcsticht  cn  in  1791   voltooid  is  ,   >*elkc  drie  laatste 
gebouwen  door  eenen  {yrooten  tuin  zameuverboiujon  zijn  j   het  Huis- 
zitten  wed  uw  cnhoi',  in  IGaO  voltooid,  hetwelk  Monin^jen  voor  be- 
hoeftige ongehuwde  vrouwen  bevat;   het  Nieuwezyds- Huiszitten- 
liiiit,  dal  in  16tf4  (^eboowd  it,  ondenoheidea  firaaije  schilderyen 
beik,  en  waar  uildeelingen  van  levensmiddelen  aan  de  ttadfannen 
plaati  hebben;    kct    Walen*wees-    en     oude  -  vrouwe  n-  en 
Mannenhuis,    op  den  hoek   van  de  Prinsen-  cn    Vijzelgraehlcn , 
dat   in  1071  volbouwd  is  cn  toen  een  vroe{jer  gesticht  voor  wcezen 
der  AVaalsche  jrenicente   vervanrrrn   heeft;   hot  Kn^clschc  wees- 
huis, bestemd  voor  kinderen  vau  de  overleden  lidmaten  der  En- 
cehcha  Pmkyteriaanteha  kark  en  mr  oade  lieden  ran  die  gexind- 
Jieid ;  het  Svan^elisch^Iintherteke-Diakonie-OndeoKanneii 
en  Vronwenhttis  en  Weeahnia ,  ipaar  weezen  van  beide  kunnen 
benevens  «ede  asattnen  en  mroirwen  van  de  Evangetisch-Luthencfaen 
gemeente  worden  opgenomen;   het  Wees-  Armen-    oude-  man- 
nen cn  vrouwenhuis  der  Herstelde  Lutbersche  gemeente, 
dat  in  1617  tot  eene  Vleeschhal  en  een  Waebthuis  gebouwd  is ,  in 
1623  aan  de  W.  I.  Maatschappy  tot  vergaderplaats  werd  afgestaan  , 
eederl  16tf7  tot  eene  kefbeif  diende  ,  die  onder  den  naam  van  Nieo* 
vreiyda  Heeren-Logement  verhuurd  werd  ,  tot  dat  het  in  1896tet 
bei legenwoofdige  doel  ingerigtis;  het  Weeshuis  der  Collegianten  , 
van  ouds  genaamd  de  Oranje- A  p pel,  voornamelijk  ter  opvoeding 
Tan  weesjongens  geschikt,  waar  de  Collegianten  vroeger  in  een  boven- 
vertrek hunne  {rodsdicnstoefening  hielden  ,  en  dat  thans  tot  Wees- 
huis voor   de  Doopsgezinden  dient;  liet  Me  i  s  j  e  s-wees- 
bnis  der  Collegianten;  het  Onde-Vrouwenkuis  van  de 
Boop  s  getinde  n  :   het   Leprosenkuis,   welks  spreek-  en 
ngentenkaraers  met  fraaijc  schildèrtten  pryken  ,  waaronder  ket  ili^en- 
Umstuk  van  den  beraemdeni  FcRDirtA'VD  Bul  ,  cn  de  Omgang  op  kopper- 
maandag ron  NiEüT.An©    vooral  bezienswaardig  zijn ,  in  1402  onder 
den  naam  van  St.  Nicolaas-  en  St.  Anthoniegasthuis  gesticht, 
ierwyi  het  in  1504  voor  hen,  die  met  het  zoogenaamde  lazarus  be^ 
bebt  waren,  ingerigt  werd ,  en  den  naam  ontving ,  welke  het  nog  he- 
4en  daaagt ,  hoewel  ket  tkana  tot  verUyf  strekt  van  bejaarde  lieden  ^ 
die  er,  teaén  betaling  in  eens,  van  kost  en  inwoning  levenslang  voor- 
sien  worden;  het  R.  K.  Jongens- weeshnis,  dat  sedert  1700 
«yn  bestaan  dagtcekent ;  bet  in   1628  gebouwde  ,  maar  in  1787  in 
lijnen  tcgenwoordigen  staat  gebragte  ,  R.  K.  Maagdenhui  s  ,  op  het 
Spui  ,  werwaarts  de  wrosnicisjes  ,  uit  een  vroeger  gesticht   van  dien 
aard  ,  op  den  jNieuwexyds- Voorburg  wal ,  overgebragl  zijn  (1) ;  liet  iu  1785 
^Iteoide  Werkhuis ,  inoerigt  om  straatbcdelaars  te  bewaren ,  wiQ- 
SriHigers,  die  geene  midulen  van  bestaan  hebben ,  in  te  nemen,  en 
.wodanigen  te  tuditigen  ,  diedoor  wangedrag  de  vrijheid  en  openbare 
verkeering  in  de  samenleving  voor  cenigen  tijd  verbeuren ,  welk  gdxmw 
met  eenen  defligen  voorgevel  prijkt,  die  door  den  Becldhoinvei  A.  Ziesehis 
met   een  fraai  ürontespies  versierd  is ,  terw  yl  de  regenten-  en  regen- 


(i)  £eue  na*u\vkGurig«  bMehrijtring  van  dit  gesticht  is  te  viudeji  in  bel 
RoVaiscb  Catkol^lc  J  ■« viroe kjo  voor  I03^  bh 


Digitized  by  Google 


m 


AMS. 


tettcniuimers  verdStnen  betigtSfd  Ie  vofdeny  ooi  de  diur  gcTondai 
wordende  oitmuntende  schilderstukken  van  BABTiouMunii  vai  obr  Hsut, 

Jaiide6ae?(  ,  Kahel  DujARDf»  ,  Jan  MvuRiTS  QüiitKHABD  ,  CH  andcfcn  j  het 
R.  K.  O  »k1  r  A  r  in  rn- ka  n  l  O  O  r  ,  dal  mot  een  der  iKnocmdste  schil- 
derijen \ari  .ÏAkou  DE  A\  iT  prijkt  ;  het  ï^<^{y{|ij  n  h  o  f ,  Avnar  (infrehiiM'dc 
Trouwen  de  II.  K.  godsdieusl  kosteloos  eeuc  wouiu|]r  bekomen  ,  mits 
hef^yxende  dat  ty  Toor  haar  eigen  leYensonderhoud  kunnen  xorgen  (1) , 
B«BHTAiio*t  Steun  de«  Ouder  doms,  een  ipestieht,  waarin 
aan  ongehuwde  grysaards  Tan  de  R.  K.  godsdienst  >i»oning ,  kleeding 
en  Tocdsel  om  niet  wordt  verschaft  en  in  welks  bidvertrek  men 
twee  l>ezirTiswaar(lijTe  sebild<^rijen  van  de  Lelie  en  Kaïphcizex  vindt  j 
het  G  e  s  l  i  (  li  t  v  .1  n  L  i  e  f  d  a  d  i  jj  l»  e  i  d  ,  waarin  R.  K..  meisjes 
Morden  verpleegd  ,  die ,  weezeu  geworden  ,  te  oud  zijn  om  in  het  Maag- 
denhuis te  worden  opgenomen^  en  dat  thans  40  dei^elijke  weezen  bevat  ^ 
het  Gesticht  Tan  Liefdadigheid  in  1837  opgerigt  en  uit  do 
nalatenaehap  Tanden  Heer  Scninrs  afkomstig  waarin  14  oude  Trouwen 
worden  verpleegd;  het  in  1648  geslichte  Mederlandsch-  Portu- 
gecsch-  Israëlitisch  Jo ngensweeshnis  ;  het  in  1750  opgerigte 
Nederlandseh-  Portugccsch-  Israëlitisch  Oude  Mannenhuis^ 
het  Nederlandseh-  Portugeeseh-  Israëlitisch-  Oude  Vron- 
wen-eu  Ziekenhuis  ,  dat  sedert  1834  bestaat  j  het  IS'  ed  e  r  land  sch- 
Israeli tisch -Onde-mannen-  en  Trouwen-  en  siekenlims, 
dat  in  1835  opgerigt  is;  het  Nederlandseh-  Iiraeiitiseh*  Job- 
gensweeshuis  ,  sedert  1855  zijn  bestaan  tellende ;  de  beide  gestichten : 
Aan  de  w  el d  ad i  h  e  i  d  g  e  w  ij  d  ,  het  eene  op  de  Heerenmarkt  het 
andere  aan  de  W"eteriii;yspoort  ,  wordende,  ffedtirende  den  winter,  in  het 
eerstjTcnoemde ,  dagelijki»  spijzen,  en  ia  het  andere ,  dr\e  malen  inde 
week,  turf  aan  bchoei'tigen  uitgedeeld. 

Tot.de  liefiladige  inrigtingen  behooien  ook:  het  Genootschap 
tot  beoefening  Tan  deugd  en  kunde,  den  SÏO  Ang.  1733 
door  den  Heer  A«  £unk  Sterk  opgerigt,  ten  doel  hebbende,  onder- 
steuning  te  geven  aan  hulpbehoevenden  ,  vooral  in  dierroege  ,  dat  an- 
bachtslieden  enz.  door  ziekte  verachlerd ,  weder  hun  ei<Ten  brood  kunnen 
verdienen,  en  hetwelk  in  het  jaar  1818  zijnen  wcrkkrinj  had  uit[;ebreid 
door  de  oprigting  van  eene  \  erkoopplaats  van  handwer- 
ken Ter  vaardigd  door  hulpbehoevenden  van  goe- 
den huixe,  die  echter  later  weder  Ie  niet  gegaan  is  ;  bet  ge- 
nootschap ter  aanmoediging  der  koepokinenting 
met  8  Directeuren  en  16  werkende  leden ;  de  Ma atschappy 
tot  Redding  van  Drenkelinfjen,  die,  in  1767  ,  door 
den  Heer  Jakob  de  Clercq  opgerigt ,  de  eerste  van  dien  aard 
is ,  welke  in  Europa  bestaan  heeft ,  en  een  aantal  navolgers  heeft 
gehad  3  de  in  1824  opgerigte  Noord-  en  Zuid-holland- 
acbe  Redding-Maatschappij,  met  ongeveer  1000  leden, 
die  ten  doel  beeft,  om  by  bet  Tergaan  Tan  schepen  op  onxe  kusten 
ten  minste  het  leven  der  schipbreukelingen  te  redden ;  het  Genoot- 
schap tot  zedelijke  verbetering  der  Gcvangcnea, 
dat  syn  beslaan  Tcrschuldigd  is  aan  de  Hoeren:  W.  H.  Smmwiay 


U)  la  hl  Roomsch  Catbolijk.  jaai  hoekje  voor  l835 ,  bl.  63  kau  men 
«ene  omstandi|je  bcscürijving,  loo  van  dit  gebouw  ,  als  tau  de  (karloe  bcbooread* 
kerk,  vindea* 


Digitized  by  Google 


« 


AMS;  S09 

I.  L.  NiERmm  Jumoa  en  W.  H.  Warnsinck  ,  in  IB^Z  opgerigt 
ymtd,  en  ongeveer  BÜOO  leden  tdt;  liet  Fonds  tot  AnnmoedH 
ging  V  an  de  gowape'nde  dienst  in  de  Nederlanden,  den 
1  April  1815  opffcrijt ;  het  Nederlandscbe  Bijbelgenoot- 
schap, dat  in  1ö15  zijn  bestaan  ontvinjj  ,  de  verspreiding  des  bijbels 
in  zijne  oorspronkelijkheid  zich  ten  doel  stelt,  en  omtrent  1000  leden  heeft  j 
het  Nederlandse  h  Godsdienstig  Traktaat-Gfinootschap, 
ten  doel  hebbende ,  door  het  gratis  of  zeer  goedkoop  verspreiden 
van  kleine  geschriften  ,  tot  godsdienst  op  te  wekken ,  in  1820  onder  den 
titeWan:  Aratterdamsch  Traktaatgenootschap  opgerigi, 
waarna  het ,  om  de.  toeneming  der  leden  door  het  geheele  land ,  wier 

getal  thans  ruim  2500  beloopt ,  atjnen  tegmwoordigen  naam  aannam  ; 
et   Genootschap  ter   bevordering    van  Godsdienstijy 
onderwijs  voorVondelingen  en  Verlaten  Kinderen, 
hetwelk  tot  vervang^ing  van  het  voorrnalig-  aalmoezeniersweeshuis  dient  ; 
deHaatschappij  tot  Bevordering  van  het  Godsdien- 
ttig  onderwas  onder  de  Slaven  en  Kleurlingen  iii 
de  koloniën,  met  600  leden  j  het  Collegie  Zee  ma  nsiioop» 
aynde  eene  inrigting  ten  nutte  der  zeevaart,  en  tot  ondenteonrog 
van  de  zoodanigen  ,  die  door  schipbreuk  ongelukkig  geworden  zijn,  dat 
thans  in  een  eigen  {jebouw,  aan  den  Buitenkant,  ver^radert  ;  en  voorts 
nog  een  aantal  hofjes  ,  in  welke  oude  lieden  ,  meestal  kosteloos ,  wor- 
den opgenomen ,  waarby  wij  nog  zouden  kunnen  voegen  de  Holland- 
aclte  Brand-    en    Levent f ersekeri n gs o ci eteit ;  de 
Onderlinge  Brandwaarborgmaats  ckapppijen  -voor  ge- 
bouwen ,  koopmansehappen ,  meubelen  en  buissieraden  ;  twee  Z  e  c  a  §- 
sn  rantiesocieteitenjeeneHaatschappij  vanOnderlin- 
e  Weduwenpcnsioenenj  en  het  Onderling  Weduwcn- 
o  n  ds  ,  onder  de  zinspreuk  :  de  Troutve  Wachter.    Voorheen  had  men 
hier  nog  een  Oude  mannen-  en  Vrouw  en  huis ,  tusschen  den  Oude- 
zijds-Achterourgwal  cn  den  Kloveniersburgwal ,  alwaar  het ,  in  1600 ,  op 
een  gedeelte  gronds  van  het  Oude  Nonnenklooster  gebouwd  werd ,  ter  ver* 
vanging  van  een  dergelijk  gesticht,  dat  in  13)10,  in  de  Kalverstraat , 
uit  eene  gifie  van  sekeren  Jan  Beuhi,  Priester,  en  Haasje  Klaas- 
dochter ,  huisvrouw  van  Klaas  Jakobszoon  rm  't  Paradijs  ,  gebouwd  was  , 
en  aanvankelijk  tot  kosteloozc  opneming  van  honderd  en  dertig  onge- 
huwde lieden  strekte  ,  welk  {jetal  vervolgens  tot  1150  en  eindelijk  tot  200 
vermeerderd  werd,  maar  sedert  175o  tot  een  Proveniershuis,  voor 
lieden  boven  de  l$0  jaren,  diende,  die  er,  tegen  betaling  van  eene 
som  ,  geevenredigd  naar  bunnen  ouderdom ,  in  opgenomen ,  en  van  de 
Doodwendupte  behoeften  des  levens  voorzien  wöden,  en  tbans  ten 
dienste    der  Konininklijke  Akademie  van  Beeldende 
kunsten  ingerigt  is  ;  het  Oudezijdshuiszittenhuis,  dat, 
tot    berging  van   voorraad    voor  bclioeitigen  ,     in   1486  getimmerd 
cn   in    1710  herbouwd  Merd ,    maar   thans  in    een  Rijksmagazijn 
van  oorlog  is  veranderd  j  een  Evangelisch-Lu  therseb-Wees- 
huis,  dat  tbans  tot  eene  kaserne  gebruikt  wordt ;  een  D  o  o  p  s  g  e- 
aind  Weesbuis,  tegenwoordig  tot  eene  Stadswerk-  cn  leer- 
school dienende  j  het  S  t.  J  o  r  i  s  h  o  f ,  een  deftig  proveniershuis  onder 
den  druk  der  Fransche  overheersching  te  niet  gegaan  ,  en  thans  ten  dierste 
van  het  Amortisatiesyndicaat  ingerigt ;  en  een  Gesticht  van  Boet- 
vaardigheid, voornamelijk  ingerigt,  om  R.  K.  on^jelukkig  ver- 
leide of  onteerdc  personen  van  het  vrouwelijke  geslacht  op  het  pad  van 
1.  Deel.  14 


Digitized  by  Google 


^10  AMS. 

eer  en  deagd  teniu  te  bmgen,  ea  mder  om  armoedifen  Ie  herbergen 
en  voor  mbstappt^n  te  bewaren.  ' 

Nu  tot  de  opeiibai*fi  scholen  ovcrjfaande ,  staat  ons  cer«l  te  spreken , 
van  de  D  o  o  i  l  u  r  h  t  i  c  S  c  li  o  o  l  of  liet  Atlienaeum  i  l- 
1  Q  s  t  r  c.  liet  daartoe  dlcnonde  jebnuw  was  vroej^tr  ren  kerkje  van 
het  St.  Ajjnietenklooslcr,  dat  nad«Thand  lot  Pakhuis  voor  de 
A  dm  i  ral i  te  i  t  gebruikt  werd.  In  of  kort  na  het  jaar  1630,  werd  dit 
kerkje  in  drie  verdiepingen  gescheiden  j  de  onderste  bleeCeen  jtakhait  der 
Adaundifeifc,  ca  dient  thalit  tot  een  Rijkspakhnit ,  alwaar  degoedereir 
van  wege  het  ryk  of  de  stad  aangehaakl,  worden  opgeslagen  en  ver- 
haeht ,  indien  men  le  niet  terngvordcrt.  Be  tweede  verdieping  strekt 
tot  e(»ne  [gehoorzaal  voor  de  Ilooijlceraren  der  Doorluchtige  School  , 
waarvan  de  wanden  versierd  zijn  uiet  de  afbeeldsels  van  omtrent  vijlti» 
beroemde  en  geleerd t;  mannen  van  allerlei  staat  en  gezindheid  ,  door 
den  Oud-Prcsident-Schepea  Geraud  van  pAPEssaoEK,  in  het  jaar  1743 , 
aan  de  0oorluehti|pe  tehool  -vereerd  ,  alsmede  met  eeoe  koperen  plaat , 
waarop  de  afbeelding  der  &B€thlijfieleH  tan  hêt  mide  Palmyre  wordt 
gmnden,  terwijl  op  het  portaal  twee  oude  borstbeelden  van  Julids 
GAiSAa  en  MAacos  Tullios  Cjgeho  geplaatst  zijn.  De  kleine  gehoorzaal 
is  achter  de  groote  gcloj^en.  Op  de  hoogste  verdieping  is  de  Stads- 
boekerij geplaatst.  Üp  den  8  Janunrij  1()i>!2  werd  deze  school  door 
Gerahuus  Joaknes  Vossivs  ,  Iloogleeraar  der  Gesciiiedenis  ,  ingewijd  ,  en 
*s anderendaags  deed  Gaspar vs  Barlabcs  er  zijne  beroemde  redevoering 
Over  den  mixen  koopman,  Hen  heeft  hier  sedert  onderseheiden  ver- 
maarde Hoogleeraren  gehad  ,  onder  welke ,  behalte  Vossiusen  Barlavos  , 
Jacours  PiiiLim»  D*Oamu ,  Lvsoncos  WoLSoec^r ,  PsraDs  FaAHcius , 
Petrüs  iJüRaA>>rs  Skcunhus  .  A>dre\s  Bo?c?c  ,  Daxiel  Wijttejcbacii  ,  JAt 
Hetvdrik  van  S\mm)};>  .  IIemirik  Co^sta>tijx  Cras  en  Jan  Melchior 
Kempkr  }jel)bi'n  uit<;em(irit.  Thans  (1838)  zija  er  1  Leelor  .  1  4  Hoogieer- 
area  en  ÜG  Studculcn,  van  welke  2ü  in  de  godgelecrUliciU  ,  oo  iu  de  reg- 
ten  9  25  in  de  geneesknnde ,  2  in  de  letteren ,  1  ia  de  wijsbegeerte,  1  in 
dé  godgeleerdheid  en  letteren ,  1  in  de  godgeleerdheid  en  rq^tep  7  in  de- 
regten  en  letteren  en  1  in  de  letteren  en  wijsbegeerte.  Ter  beoefening  der 
kruidkunde  is  sedert  1685  oók  een  Plantentuin,  gewoonlij  k  li o  r  t  n  s 
Botanicus,  vroeger  meeslal  Hortus  Medicus,  gcheeten ,  in  de 
planlaailjc  jrevesligd  ,  die  nagenoeg  een  morgen  groot  is,  en  bij  niiue- 
meudhcid  aan  het  doel  beantMoordt,  terwijl  men  er  tevens  eene  vcr- 
lamèli]^  van  werken  over  de  kruidkunde  en  een  kabinet  van  vreemde 
gedierten  on  liqnor  en  endencheiden  mineraalertsen  Tindt. 

Hierna  komt  in  aanmerking  de  Stads  Latijn sche  school, 
die  eerst  sedert    het  jaar  1678  bestaat,   als  wanneer  bet  oude 
Aalmoe  zeni  ershuis ,  r.ijiule  een  gedeelte  van  het  voonnnliffe  K l a  ri 
senkFooster,    te    dien  einde,    vertinmierd    cn  bekwaam  gemaakt 
is.    Vroeger  waren  hier   Iwee  Lalijnsohe  scholen  de  eene  in   de  Ko»»- 
straat  in  het  gewezen  Lelhanienklooster ,  waar  later  eene  her- 
beiY<)  de  Groote  School  genoemd,  geweest  is.    De  andere  was  ten 
•noorden  der  Nienwe  kerk ,  waar  nadenkend  de  vermaarde  'boekdmkkery 
van  JoA]ff  Blabu  gestaan  heeft,  die  den  92  Februarij  1672,  met  de- 
letters  cn  platen  van  de  beroemde  atlassen  en  stcdehoekea,  eene  prooi 
der  vhimmcn  geworden  U.    De  li;irdsteenen  poort  .  die  voor  deze  laatste 
gevonden  werd ,  is  bij  de  vertinuneriiig  der  tegenwoordige  school,  derwaarts 
overgebragt.    Boven  deze  poort  iecsl  men  onder  het  wapen  der  stad  : 
JHscipUna  rikte,  tcipio  d.  i.  het  onderwijs  is  de  steun  des  levens  ;  eii 
daaronder  in  iwarten  toetsteen:  Aiie  prebtUf  pnAilaU  pw$,  pkMe 


Digitized  by  Google 


AMS.  m 

heatus  vt  vere  fiasj  haec  scholaculta  tlahttj  d.  i.  'ui  deze  school  «uit  gij 
leeren ,  hoe  gij  door  het  onderwys  bekwaam  ,  U oor  bekwaamheid  deugd- 
nam  en  door  deugd  gelukkig  knnt-  worden.  Inwendig  it  het  gebouw . 
in  les  ruime  wliekken  'veraeeld ,  ieder  Toor  eene  abonderiyke  klasM 
bestemd ,  in  welke  door  cénen  Rector ,  éénen  Conrector ,  vier  Precep* 
toren  en  èénen  Leeraar  ia  de  wiskunde  ooderwgs  gegeven  wordt.  Ile* 
se  school,  die  thans  ongeveer  100  Iccrllno-en  telt,  heeft  in  het  jaar 
1837  (behalve  de  wetenschappen  ,  in  art.  10  van  het  Koninklijk  besluit 
van  8  Augustus  1815  voorgeschreven)  de  nuttige  strekking  gekregen  , 
em  met  dat  onderwijs ,  de  beoefening  van  andere  wctenscbappei\jkc 
kondigheden  te  paren ,  en  loo  doenifo  een  verhoogd  model  tot  op- 
leiding der  jeugd  daar  te  tteUen. 

Behalve  deze  ,  heeft  men  hier  nog  voor  de  loogenaamde  geleerde  8tn« 
diën  :  de  Kwecksch  ooider  Remonstranten,  tot  oplcidin(; 
van  Predikanten  voor  die  gezindte  met  éénen  llooglecraar  cn  6  Studen- 
ten j  waarin  Simo?i  Episcopiüs  de  eerste  llooglceraar  in  de  Godge- 
leerdheid geweest  is.  Hel  heeft  geen  afzonderlek  gebouw.  De  lessen 
worden  in  een  daartoe  geschikt  vertrek ,  dat  aan  de  kerk  gebouwd  is,  (^e- 

Seven,  terwyide  bibliotheek  der  hiroederschap  daarboven  geplaatst  *is ; 
e  Kweekschool  van  de  Algemecne  D  oo  psges,inde 
aocictcit  ter  bcvorde ring  van  de  Predikdienst,  met 
15  Studenten  cn  2  Hooglcerarcn  ,  die  hunne  lessen  geven  in  een 
aan  de  kerk  {jebouwd  lokaal  ,  waar  ook  de  bibliotheek  der  Doopsge- 
zinde gemeente  gevonden  wordt ,  en  aan  welke  kweekschool  de  eerste 
Hoogleeraar  geweest  is  Tjerk  NiEmftEnauis ,  die  den  28  November  173<$ 
syne  waar(li<];iieid  aanvaardde ,  terwyi  de  Studenten  onder  de  Doopsge- 
maden  ,  die  zich  tot  het  predikambt  wilden  bekwaam  maken  ,  zich  , 
vóór  dien  tijd,  aan  de  lands  hoogesdiolen  of  aan  de  Doorluchtige 
school  te  Amsterdam  ,  maar  meest  aan  de  Kweekschool  der  Remon- 
stranten ,  oefenden  ;  het  Kvangelisch-Lutbcrsch-Semina- 
r  i  u  m ,  met  drie  Iloofylecrarnn  en  8  Studenten  ,  volgens  Z.  M.  besluit 
van  2o  December  181  voornamelijk  door  de  bemoe^inffen  van  den 
geleerden  Jut  Mbi^bioe  KsiPBa  gevestigd ,  en  in  1818  tot  stand  gekomen , 
ten  einde  zij ,  die  tot  Leeraars  voor  die  gezindheid  willen  opgeleid  worden , 
niet  meer,  zoo  als  voorheen  het  geval  was,  buiten 's  lands  hunne  Studiën 
zonden  behoevenjvoort  te  zetten,  aan  wdk  Seminariam de  eerste  lessen  door 
den  Predikant  J.  W  S r vtiüs  Mülibr  gegeven  zijn,  terwijl  J.  G.  Plüschke 
de  eerste  Hoogleeraar  was;  het  Ne  dcrlandsch- Israëlitisch 
Seminarium  tot  vorm  in  fj-  van  bikNvame  Rabbijnen  en  Wetgeleer- 
den, in  181ü  opgerigt,  met  drie  Ouderwijzers  en  50  Studenten;  en 
eene  Genees*,  Heel-  en  Yerlosknnd ige  of  Cliniiche 
school,  met  twee  Hoogleeraren. 

Voorts  heeft  men  in  Amsterdam  nog  de  in  1820  opgerigte  K  o  n  i  n  k- 
lyke  Akademie  der  beeldende  Kun  sten,  met  S  Directeu- 
ren en  1'iO  leerlinjyen  ;  te  voren  boven  de  Rrtirs  ,  doch  thans  in  het 
gewezen  Oude  Mannen-  c  n      r  o  u  w  e  n  h  u  i  s  ,  in  welk  lokaal 
eene  menigte   groote  zalen,  zoo  tot  bet  geven  der  lessen,  als  tot  de, 
om  de  twee  jaren  ,  plaats  hebbende  tentoonstelling  van  sebilderyen 
van  levende  meesters ,  ingerigt  zijn  j  de  sedert  Januaqj  18S7  bestaande 
Koninklijke  Muzyk-  cn  Zangschool,  met  vier  commissarisr-  > 
sen  ,  6  onderwyzers,  %  onderwUseressen  en  omtrent  150  leerlingen; 
de  in   1784.  naar   een  ontwerp  van  den  Heer  0.  Titsi^ch  ,  gestichte 
Kweekschool  voor   de   Zeevaart,   mol  een    daartoe  zeer 
doehnatig  ingerigt  gebouw,  dat,  in  den  voorgevel,  met  een  kun- 


Digitized  by  Google 


I 

21i 


AMS 


stiff  beeldwerk  ▼an  A.  ZitsBRis  en ,  in  de  kamer  der  commusMiMeD, 
met  twee  ▼oortieffelüke  schilderDen  van  W.  Schellim,  den  togt  maar 
Chattam  in  1668  voorstellende,  en  met  onderscheidene  afbet  UlscLs  van 
Kederlaodschc  zeehelUen  prijkt,  terwijl  het  {resliclit ,  op  welks  plaats  een 
driemast  instructic-vaarluij;  {bevonden  wordt  ,  onder  9  Commissarissen  en 
1  Directeur  slaat,  en  ongeveer  80  lccrlini;cii  heeft,  die  door  a  leermees- 
ters onderweiea  worden;  het  Instituut  tot  onderwys  va» 
blinden,  in  1808  door  de  Vry-Met^elarcn  opgeri^jt ,  met  6  on- 
derwQseri  en  84  leerlingen ,  die  alle  in  het  lezen  ,  rekenen  ei» 
•ehiyven  ,  onderwga  genieten ,  de  meitjes  bovendien  in  l»ct  naaijen  , 
kreiden,  borduren,  weven  en  andere  nuttijje  liandNs erken ,  en  de 
jongens  in  het  mandenvlechten,  stoelenmatten ,  neltenbreiden  enz.  ; 
de  HoUa  nd  sch  e  manege,  in  1744  opgerigt  ,  waarin  het  be- 
nedenvertrek ,  dat  tot  rijschool  ingcrigt  is ,  eene  lengte  van  46  cU. 
4  palm.  2  duim.  en  eene  breedte  van  18  ell.  2  palm.  8  duim.  beslaat: 
de  ïranscke  manege,  opgcrigt  in  1761,  waar  de  tot  rijschool 
dienende  ual  25  ell.  7 palm.  8  duim.  langen  11  ell.  8 palm.  9  duim. 
breed  is:  H  Stadstusschen-scholen  ,  1  N  c d e  rdu  i  t  s c  h  e 
Stadsbur  g  c  rs  cho  O  1  t^n  I^ï  S  t  a  d  s  a  r  m  e  n  s  o  h  o  I  e  ii  welke  laat- 
ste vooral  zoo  uitmuntend  ingerigt  zijn  ,  dat  zij  steeds  door  deskundi- 
gen als  model  worden  aangewezen.  Voorts  nog  15iS  partikuliere  J  o  n- 
gensscholen;  Wo  partikuliere  M  e  i  sj  essckolcn  en  ruim  580 
Kleine  Kinderscholen. 

De  andere  wetenscbappelyke  inrigtingen  te  Aistbiuiam  xyn  :  het 
Koftinkiyk    Nederlandsch    institnut   van  Weten- 
schappen, letterkunde  en   SC hoone  kunsten,  dat  in 
het  fraaije  Tripiicuhuis  vergadert  ,  alwaar  het  eene ,  wel  niet  groote  , 
maar  van  zeldzame  stukken,  helrekkcliJU  de Ncdcrlandsche  geschiedenis, 
taal-  en  dichtkunde  goed  voorziene  bibliotheek  heeft  en  waar  tevens 
'sHyks  Museum  gevonden  wordt ,  dat ,  behalve  een  aantal  andere, 
stnkken  van  groote  Nederlandsehe  meesters ,  den  alomberoemden  Scktti- 
tenmaaUijd  yan  BARmoionus  tar  dsb  Hbut,  de  schilder^  van  Rehsraiib 
VAn  Rhijn  ,  onder  den  naam  van  de  Nachtwacht ,  door  gcLeel  Eur  opa 
bekend,  alsmede  de  nooit  volprezen  twee  tafereelen  uit  den  f  ierdaag- 
Mchen  Zeeslag  benevens   de  Stad  Amsterdam  van  het  IJ  te  zien  ,  alle 
drie  door  Willem        de  Velde  ,  als  ook  de  ,  om  het  cftect  van  bel 
kaarslicht,  overheerlijke  jivondiehool  tslü  Gimèm»  Doe  bevat;  de  in 
1776  door  den  horlogiemaker  Wiun  Wam  en  eenige  andere  beoe- 
fenaars van  kunsten  en  wetenschappen  opgerigle  Maatschappij 
▼  an  letteren    en    fraaije   kunsten:     Felix  Meriiis  die 
tot  400  effective  leden  lellen  kan ,   en  in  1787 ,   tot   het  houden 
barer  vergaderingen  ,  een  gebouw  stichtte ,  dat  /oo  in-  als  uitwendig 
stad  en  land  lt)t  sieraad  vei-strekl ,  en,  onderaruleren  ,  eene  bijzonder 
fraaie  concertzaal  heeft ,  lerwyl  voorts  de  maatschappij  verdeeld  is  in 
vier  afdcelingen  ,  waarvan  de  eerste  letterkunde,  koophandel,  leevaart , 
landbonw  en  fabryken  omvat ,  de  tweede  aan  de  natuurkunde  ,  de 
derde  aan  de  teekenkunst  en  de  vierde  aan  de  toonkunst  gewijd  is  ; 
de  in  1806  door  C.  VnEDE!<BERG  gcstichtte  K  n  n  s  t-  en  W  c  t  e  ii 
schap  bevorderende  Maatschappij  :  V.W.,  mede  in  vijf- 
departemenlcn  verdeeld,  als  van  taal-  en    «Ik  hlkunde  ,    van  teeken- 
kunst ,  van  toonkunst ,   van  wis-  en  proeloudervindelijke  natuurkun* 
de  9  en  van  kunstmatige  voordragt,  hebbende  de  maatschappij  tevens 
het  aankweeken  en  beoefenen  van  menschlievendheid  tot  doel ;  de 
Nederlandsehe   Handelmaatschapy,  die  uit  *s  Gravenhage» 


.  Kjui.  Google 


A  M  S.  215 

waar  lij  in  Maarl  werd  opgerigt  naar  Ajistekdam  is  overjcbragt.j 

de  in  ISSO  opjrerigte  West-Inditche  Haatfcbaupij  ;  het  Legaat 
van  HosmiKBOF ,  in  1772 ,  by  uitenten  wil  Tan  den  neel*  en  Ereuk-' 
meester  J.  HoimiKaop,  vastgesteld,  tot  belooning  van   bekroonde  ant- 
Mooidon    op  prijsvragen  ,   strekkende  lot  bevordering  der  Heclknndc 
en   vooral  tot  volmakliinr  van  dc  kennis  der  brenken  ;  het  Genoot- 
schap:   Eene  ontermoei(k  arbrid  komt  alles  te  hoven  j   dat  in  het  jaar 
1779,  door  de    Ueeren  Araoldls  Üastiaax   Strabde  ,   Pieter  Hetnis  , 
Jam  Boltbh  en  Hnuusi»  Raakkbs,  is  opgerigt,  met  het  doel,  om 
de  beoefening  der  wislmnde   te  bevorderen  en  onder  btinne  mede- 
leden aan  te  kweckcn,  terwijl  zij  thans  eene  niet  onaanzienIiJii.e  boekerij 
besit  en  uit  150  leden  bestaat;  de  Maats c ha ppij :  2'ot        wm  *^  AU 
•  gemeen  j  in  1784  opgerigt  door  den  WEW.  Heer  J.  Nielwe^ocïien  ,  in 
leven  Leoraar  hij  de  l)oopS|jeiindcn  te  Monnikeiulain ,  welke  maatschap- 
pij ,  thans  reeds  15,000  leden  telt ,  en  ten  doel  heefl  GodsNrucht  en  jjoede 
zeden ,  overeenkomstig  de  grondbeginselen  der  Christelijke  godsdienst 
te  bevorderen,  en  voorts  soodanige   nuttige  kundigheden  en  we- 
tenschappen ,  als  voornamelyk   voor  den  minvermogenden  borger- 
.stand  onontbeerlijk  sijn ,  voort teplan ten  ,  ten  einde  daardoor  het  ver- 
stand te  beschaven  ,  liet  hart  te  veredelen ,  en  zoo  veel  nionrdijk  alge- 
meen geltik    te  verspreiden  ;    zijnde   niet  alleen  het  hooidbestunr  te 
dezer  stede  {jevestijjd  ,  maar  ook  twee  van  hare  drpnrtenienten  ,  -waarvan 
het  eerste,  den  2  April  178^  opgerigt,  ruim  70ü  en  het  tweede  ,  sedert 
9  April  179t^  bestaat ,  ongeveer  800  leden  telt ,  welke  departementen 
te  samen  een  eigen  gebouw  bezitten ,  waar  tevens  het  bestuur  der ,  in  1879 
opgerigte ,  spaarbank  bare  zittingen  heeli ,  dat  voorts  eene  teekeoschool 
bevat ,  en  ^\uar ,  {gedurende het  wintenaisoen ,  aan  de  kindereti  en  bloed* 
vorv anten  der  leden  lessen  in  de  proefondervindelijke  natuurkunde  ge- 
geven worden;  het  Genoolsehap  ter  bcvorderinjj  der  Heelkun- 
de, den  9den  Maart  1700  door  een  gezelschap  geneeskundigen  opgerigt, 
teu  einde  de  kennis  der  beschouwende  en  beoerenende  heelkunde  te  be- 
hartigen ,  cd  die  onder  de  Nedcrlandsebe  Heelmeesters  uit  te  breiden  j  ^ 
hel  Leesmuseum,   dat  zyncn  oorsprong  te  danken  beeft  aan  eene 
byeenkomst  van  57  hoeren,  dié  licli  tot  leden  van  het  op  te  rigten 
Leesmuseum  vereenigden  ,  en  dat  ,  sedert  het  jaar  I8!:20  .  een  uit  eigen 
middelen  van  den  grond  opgebouwd  lokaal  bezit  en  thans  meer  dan 
400   leden    telt  j  G  e  n  O  o  t  s  c  h  a  p  :     Tot  Nat  en  Beschaving  ^  ^Pu^'- 
rigt  den  5  December  1807 ,  dat  teu  doel  heeft  de  beoefening  \air 
Letterkunde  en  80  «leden  telt,  onder  welke  80  werkende,  en  daaren* 
boven  6  leden  van  verdienste ;  bet  Hebreeuws  ch  Ie  t  ie  roe  f  enenjd 
e  n  o  o  tschap :  l'onneletk  (tot  nut) ,  den  5den  Mei  ISl'ó,  door  de  Hoeren 
S.  J*  MeLDEn  en  M.  N.  Loonsteiü  gesticht  ,  ten  einde  de  beoefening  der  He- 
breenwsohe  taal  aan  te  Makkeren  ,  en  thans  on,';eveer  60  leden  tellende  ; 
Let  Genootschap:    l  e  r  b  e  v  o  r  d  c  r  i  n  |j  der  toonkunst,  Al- 
dceling  Amsterdam,  met  772  leden  en  oi  iiounoraire  leden  j  het  toon- 
kunstig genootschap  :  Kunstgenocgcn  j  het  Gebouw:  TeenmUa- 
bita ,  tot  l^eenkomsten  van  mnzijk-societeiten  in;>erigt;  het  Onder- 
wijzersgen ooi  schap  :   Tot  nut  der  Jeugd,  in  de  maand  Juny 
1809  door  de  hoeren  J.  van  \\  vk  Rz.  ,  A.  vax  oei\  Sw4n  ,  G.  Duliak  en 
andere  onderwijzers  onjjerijjt  ,  nn't  het  doel  ,  om  do  Nedcrduitsehe  ,  Fran- 
sche,  Iloojrdnilschecn  KiijjelscheLalen  ,  uilts|rad('rs  de  stel-  i'.n  rekenknmle, 
de  vaderlaiidsehe  en  aljjeuieene  jjescliicd.-ai.ssen  ,  de  aardrijkskunde  , 
dc  dichtkunst,  de  schoon-  schrijfkunst  en  de  kunstmatige  vuordragt  te 
beoefenen,  en  zich  voor  het  onderwijs  hunner  leerlingen  tnccr  en  meer 


Digitized  by  Google 


AM& 


lieliwailll  te  maken  ,  bebbenJc  in  het  jaar  18d6  den  naam  Tan  :  Taal- 
«II  Iieitcroef enende  Maatschappij:  Tot  Nut  der  Jeu^d 
aan{rcnoinpn  en  tellende  thans  niira  120  leden  ;  dcMaatschappiJ 
lot  aanmoediging  der  Bouwkunde,  die  sedert  1818  In-slaat 
cn  5«$0  leden  heeft ;  het  genootschap  tot  aankweeking 
van  teeken-,  schilder-,  beeldliouw-  en  graveer- 
Jlu  nsl;  het  genootschap:  Tot  ▼  erm  eerder  ing  va  n  kunde 
op  god  sdiens t  gegrond;  eene  aaniieniyke a id e e  1  i bj^  der 
Maatichappij  van  Fraaije  Kunsten  en  Wetenseliap* 
pen,  uit  ruim  200  Icdrn  bestaande;  het  Letterkundig  genoot- 
schap: Tot  Nut  en  heschariiuj  ;  en  het  genootschap  :  Doctrinaet 
Amicitia,  dat  in  September  1838  zijn  vijftif^jarig  bestaan  vieren 
zal  ^  ruim  450  efTective  ,  23  honnoraire  cn  uO  buiten  leden  telt ,  en 
een  eiicen  gebouw  heeft. 

De  S  tadssehonwbnr  hg  de  lieydsche  poort,  is  aeboowd 
ter  verhanging  van  eenen,  die  megerop  de  Keizersgracht  stond  enden 
11  Ibi  1772  door  brand  verteerd  werd ,  waarbij  ook  onderscheidene  men- 
schen  omkwamen.  Het  tegenwoordige  gebouw ,  dal  43  ell.  2  palm.  9  duim. 
lang  ,  22  ell.  6  palm.  4  duim.  breed ,  cn  13  ell.  2  duim.  hoog  is  ,  rust  op 
eenen  gcmetseldensteencnvoet ,  is  voor  het  overige  van  hout  opgetrokken  , 
en  kan  nagenoeg  1600  personen  bevatten.  Het  tooneel ,  voor  hetwelk  een  * 
groot  orehest  geniaalst  is ,  dat  door  de  eerste  meestert  der  stad  hetet 
wordt y  beslaat  8  ell.  2  palm.  in  de  breedte,  omtrent  17  ell.  inde 
lengte,  en  9  ell.  3  palm.  \  duim.  in  de  hoogte,  enhniteen  groot 
aantal  fraaije  decoratien.  Behalve  dezen  schouwburjj  ,  -waar  de  stuk- 
ken in  de  Nederduitsche  taal  opgevoerd  worden ,  heeft  men  hier  nojj 
eenen  Franschen  cn  ccnen  11  o  o  g  d  u  i  t  s  c  h  e  n  s  c  h  o  u  b  u  r  {j  ^ 
alsmede  zoogenaamde  liefhehberij-comedies ,  zynde :  Le e  r  z  a  am  Y  c  r- 
maak  in  de  Elandstraat;  het  Ho  is  in  *t  Bosch,  thans  genaamd : 
Knnstgenoegen,  in  de  Joden-Kerkstraat,  een  in  ^de  Amstel- 
straat,  enz. 

Bij  de  schouwburgen  zouden  wij  kunnen  voegen  het  Do  o  l  ho  f ,  dat , 
oui  de  daar  gevonden  wordende  mechanische  beelden ,  als^iedc  om  de 
oude  cn  vermaarde  wapenruslinjjcn ,  verdient  bezocht  te  wowen. 

Het  is  wel  tc  denkeu  ,  dat  het  cenc  stad  ,  die  zoo  vele  gcstK"I'ten  cn  inrig- 
tingcn,aan  de  wetenschappen  gewijd,  bcvat,ook  niet  aan  geleerde  en  andere 
beroemde  mannen  onthroLen  hehbe.  De  Tolgende  lyn  de  ▼oomaamsten 
geweest. 

Godgeleerden:  AiiiAiavs  van  Amsterdam  ,  gcb.  1490 f  'te  Leu- . 
ven  in  11544  ,  na  een  groot  getal  godgelcertlc ,  w^jsgcerl[ye  en  taal- 
kimdige  werken  geschreven,  cn  zijne  boekerij,  bij  uitersten  wil, 
aan  het  burgerweeshuis  zijner  geboortestad  gemaakt  te  hebben;  Kor- 
REUS  KaooK ,  of  CoB?iEui]s  Cnocus,  een  leermeester  aan  de  Luliju- 
sche  school  zyner  gdioortestad ,  die  sich  als  schrijver  van  Tei^ 
scheiden  godgeleerde  en  taalkandige  werken  soo  beroemd  maakte,  dat 
de  Koning  Tan  Portugal  hem  eene  Hooglceraarsplaats  aanbood,  hff 

1!)J56  ;  Jv'^f  Sjttders,  racer  bekend  onder  den  geleerden  naam  van 
.loATCMKs  SARToiiiLS  11570  ,  die  als  zeer  ervaren  in  de  Hcbreeuwschc  , 
Gricksehc  en  Lalijiischc  talen  ,  cn  tevens  als  schrijver  eener  uitlegging 
der  groote  en  kleine  Profeten  vermeld  wordt  j  JoAiv?fES  Timaix?«us  ,  die  in  het 
jaar  1ot>5  een  werk  omt  V  ffeeren  jivo»dmaal  in  bet  licht  gaf;  Joasjies 
^fo!«sBttius ,  die  omtrent  den  zelfden  tijd  eene  uitlegging  over  eemige 
duistere phiaUett  der  H,  Schrift  en  eene  verhandeling  over  het  Avomdmeud 
fcchreef ;  J.vcovvs  Jaxsehios  geh.  1S47  f  ^  July  16SS  ab  bestuurde 


AKS. 


\nn  Iict  paussclijk  coUcg^ic  tc  Leavra  ;  'nii  .ontoieheideae  tiiUeg^knnilijrc 

sclirirten    {yes(  hrcveii    Ie   hebben  ;  ïfAXiiiLiANirs   Samdeus  jjeb.  11578 
•f  1636  als  Hoüjjieeraar  iii  de  {jodj»^clc('r(lljcl(l  Ie  Wnrtzbiirjv  •  Jacobus 
i«AUAcnTius  ,  gebv  li>84  f  1644,  na  zich  ais  schrijver  van  ceni;];e  ijod- 
ftdeeide  wenen   te   hebbca   beroemd  gemaakt  j    Simon  Episcupius  , 
de  eefste  Hooffleeraar  aan  de  kweelueliool  der  Remonstranten  ,  geb. 
11S8S  t  4  April  1645^  JoHAmm  CLomaNmw ,  geb.  i^m  t1682, 
na  eerst  Hoogleeraar  in  dé  godgeleerdkeid  te  Harderwyk  en  yervolgent 
te  Franckrr  tc  zijn  ji^cueesl  ;  Joakües  \AJi  ber  Waaijem      in  NoTemfaev 
1701  als  lloogiceraar  in  de  godgeleerdheid  te  Franeker;  Gekard  Gboese, 
onder  anderen  bekend  door    zijne   Jlislorie  der  kmikers ,  geb.  1642 
1 1710  j  Phiuppbs  van  LiMuoaca ,  geb.  lU  Juuij  1653  f  30  April  1712  , 
Hooglccniar  aan  de  kweeksdiool  dïer  Remonstranten  ;  de  Doopsgezinde 
liefikprediker  ILanii  Scueni,  geb.  1700  f  ^  Oet.  1770,  meest 
door  ïijne  Godt/elccrdc ,  historisch  en  j)hilosnpfUidte  vermttkeUjUuJk» 
cn  ïijne  Hutorie  der  ff^aldensen  bekend;  Pmsos  Cbbtkmus  ,  geb.  T 
Dcc.  1716  f  3  Aiig.   1789 ,  Iloooloeraar  in  de  godgeleerdheid  aan 
de  doorluchtige  school  in  zjjne  {jchooi  tcstad .  cn  Paulvs  Cuevalllek  , 
geb.  10  September  172ï2  -f  7  blaart  i79'>,  Uoogieeraar  ia  de  godgc- 
Uierdhdd  aan  de  koogc  school  tc  Groningen. 

Regtsgeleerden:  Nnouiks  Evnuuuti ,  f  in  1SS77  Hsf^ 
leeraar  in  de  Regten  aan  de  hoogeschool  te  Ingolstad ;  Hnnimis  Nooan- 
MMtOL,  28  Jan.  1702  t  ^  ^771,  vooral  door  het  bcwerkei» 
«ener  niei»we  nitgavc  van  de  Pririlvf/icn  ^  Ilandreslen ,  Costumen , 
W ellen  en  Keuren  van  yJinslerdam  beroemd  geworden  ;  Ja>  Melchior 
Kempeb  ,  geb.  26  April  1776  f  i20  JuliJ  18:21,  lloogleeraar  in  de  regtcn 
tc  I^yden  j  B£:«jajii:ï  Pltuus  van  \\  Jb^ELt  Schulto  ,  geb.  1^3  Sept.  ,176? 
'f  96  Apr.  18S9 ,  een  der  drie  opstellers  van  Koning  Lobbwuis  Bur- 
gerlük  wetboek;  en  Garel  Asssa,  gc^  15  Feh.  1780  t  3^  Aug. 
1856,  Sekretaris  van  liet  roinisterieele  departement  van  Justitie,  en 
▼an  de  Commissie    tot  bet  ont>verpen  der  Nederlandsclie  wetgeving. 

Genees-,  Heel-  en  Kruidkundigen:  Gysbertds  HonsTiu* 
(Gysbert  van  der  Horst)  -f  in  ló'óó  ,  na  verscheidene  geleerde  werken  uit- 
gegeven te  iiebbeu  j  Beknabdus  Dessenius  KROO?(E!<Buntt  ,  de  schrijver  van 
fele  genees-  en  kruidkundige  werken ,  geb.  1510  f  1374 ;  Pieter  Pauw, 
oeb.  15ê4'f*  als  Hoogleeraar  der  onüeed-  en  kruidkunde  te  Leyden; 
SsABTEN  JA^'S3Mon  Koster  ,  de  eerste  ,  die  tc  Amsterdam  openbare  leisen  in 
de  ontleedkunde  gaf ,  f  kort  na  het  jaar  1600 ;  Yopiscvs  Fortunatvs  Plem- 
Müs  ,  geb.  1601  ,  "t ,  als  lloogleeraar  in  de  geneeskmule  aan  de  hoogeschool 
ie  Leyden ,  12  December  167 1  ;  Joaioes  van  Uouae  ,  geb.  IfJ^ül-fS  Ja- 
nnarij 1670 ,  tils  lloojyleeraar  in   de   ontleed-   en  heelkunde  aan  de- 
zelfde hoogeschool  j    Nicolaus  Foi\TANUS  (Nicolaas  l*'o.>iTEi?i} ,  die  ver- 
seheiden  geneeskundige  werken   geschreven   heeft;   diens  hfoeder 
Jossmns  Fwminis,  de  L^ifmedicus  van  Prins  Haosivs;  Govian  fitaMo^ 
geb.  21  Maart  1649  f  April  1715,  na  eci-st  lloogleeraar  in  dc  genoss- 
en ontleedkunde  aan  de  hoogeschool  tc  I^ieyden ,  later  Lyfmedicns  Aan 
Willem   UI,   Koninfy  v;m  Eufrelaud  ,   Ie  zijn  geweest,  en   zich  ook 
als   Nedcrdnitsch   diclit«  r    Ie  hebben   beroemd  gemaakt  ;    zijn  zoon 
NicoLAAS  BiDLoo  ,  dic  Lijfarts  van  den  Kussischcn  Keizer  Peter  I  was  ; 
NuoLAAs  Tulp,  geb.  1303  f  September  1674,  die  vooral  in  het  vak 
dep  ontleedkunde,  waarin  hij  een  tydlang  openbare  lessen  gaf,  moet 
uitgemunt  hebben;  Johannes Comm£li!< ,  geb.  1629 f  1692 ak Hoogleeraar 
in  de  kruidkunde   aan  de  doorluchtige  school  syncr  geboortestad;  dc 
genees-  en  ontleedkundige  ioniHiiBs  Swumanui,  geb.  1037  t  1080; 


ite  AMs. 

AmiAH  CYrftUAN,  een  heelkundige  uit  de  17de  eeuw;  Joiabites Buk* 
■AK  ,  geb.  1706  t  20  Jan.  1772  ;  en  zijn  zoon  Nicolaas  Lacheüs  Boa- 
■Aif,  gcb.  1754  t  11  Sept.  1793,  beide  Hoogleeraren  in  de  Kriud- 
kunde  aan  de  doorlnchtige  school  hunner  geboortestad ;  en  Nicolaas 
Pabaots,  geb.  11  Nov.  1748  t  7  Sept.  1812,  Hoogleeraar  in  de 
gcneetkniide  aan  de  hoogeschool  te  Leyden. 

Wijsgeeren:  AaaoLM» SnravnBii» ,  geb.  1610 f  8  Maart  1667 alt 
Hoogleeraar  io  de  wysbegeerte  aan  de  doorlucht igo  school  zijner  geboor- 
testad ^  BAnrrn  of  Be!<(edictds  de  Spinoza  ,  geb.  1635  f  21  Februarij 
1677;  W  illes  Decrhoff,  geb.  1650  f  Oclobcr  1717  j  Bukciard  db 
VoLDEH,  {jcb.  26  July  1643  t  21  Maart  1709,  na  eerst  Hoogleeraar 
m  de  wijiibcgcerte,  later  io  de  w  iskunde  ,  aan  de  hoüge&chooi  Ie  Leydeu 
te  zyn  geweest ;  enPAVLiw  tAa  HniaT  ,  geb.,  171(6  f  lOFebr.  1685,  als 
ruftend  Hooglceraar  m  de  iraaije  letteren  en  wysbegeerte  aan  de  kweek- 
school der  Remonstranten  in  z\jne  geboortestad. 

Wis-  Aardrijks-en  Werktuigkundigen:  Joa^i  Blaeo, 
geb.  23  Sept.  1598  i  ^  1673  ,  wiens  Atlassen  en  Stedeboeken 

teregt  voor  zeer  naauw  kcurig  gehouden  worden  ,  en  wezenlijke  pracht- 
uitgaven ziju  ;  Meifidebt  Meelwsz  BAkkSB ,  de  uitvinder  der  kamcelen 
of  schccpsligters  die  io  1690  leefde  \  Joahhbs  Hvdde  f  15  April  1704  , 
na  slJne  mathematische  kundigheden  en  vooral  zijne  waterweegkunde 
ten  nutte  zijner  geboortestad  te  hebben  aangewend  ,  door  het  aanlegen 
der  waCerleuUngen  aan  de  Amstdsluis ,  en  het  voltrekken  der  heilzame 
waterkceringen  voor  vier  der  voornaamsle  sluizen  der  stad  ;  Nicolaas 
W  iTSEN  -J-  10  Augustus  1717,  onder  wiens  iierkeu  de  Besckrijving  van 
JVoord-en  Oost-Tartarye  ,  en  de  Aloude  en  Hedendaafjsche  scheej)shoute en 
betti'er  vooral  melding  verdienen  ^  Geaabd  Stuujk,  geb.  19  Mei  1687  f  15 
Kei  1769,  ook  door  tyne  groote  kennis  in  xeeraarl-  en  tterrekonde 
bekend ;  AaaAaAa  UvuAAa,  geb.  5  Hei  1730  f  6  Bee«  1611  cn  llAnnii 
Sas,  geh.  30  January  1754  f  7  Dec.  1811  bdde  als:  beoefenaars  der 
uatnurlijke  historie  en  werktuigkundigen  beroemd  geworden  ^  en  GliniT 
Moll,  gcb.  18  Jan.  1785  1 18 ,  1838,  als  Hoogleeraar  in  de  natiiur- 
en  sterreLunde,  aan  de  Iloogcschool  te  L  trecht. 

Geschiedkundigen  :  Petbos  Opmeer,  geb.  1526  t  4  ISov.  1594  , 
bekend  door  zijne  Kerkelijke  en  waereldlijke  geschiedenissen;  El- 
mt  ai,  YsBa ,  die  een  Vervolg  op  de  GwoeAe  ÉeUamdidke  Ckranijk 
▼an  het  jaar  1516  tot  het  jaar  1595  sdu  eef  ,*  Cobkelis  yam  Oaehbodb, 
Aie  eene  Beschnjr lil g  van  Batavia  ef  Holland  uitgaf,  en  een  werk  der 
JVederlandxcfie  (iesc/nede nissen  begon  ,dül  doorzijn  o>erIijdeti  .  hetwelk  in 
1599  voorviel  ,  on\üllooid  bleef  j  Fbeuehje.  de  \  rij  ,  als  de  st  iuijver  \ari 
eene  Historie  of  Kort  Jf"  aarachtig  verhaal  der  kerhclijke  herocrlen  in 
MeUand  bekend  j  W  icqieiort.  gcb.  1598  t  ^682  j  Jacobds  Pailippus 
n'OaviuB,  geb.  88  JnliJ  1696  f^^  Sept.  17tf8,  als  Hocfleeraar  in 
de  geschiedenis  en  ^eLsprekendheid  aan  de  doorluchtige  school  ayner 
geboortestad,-  Jan  Wagenaar,  geb.  20  Oet.  1709  f  1  Maart  1775, 
die  zich  door  zijne  keurige  Vaderland&che  Historie  en  talrijke  werken 
eenen  welverdienden  roem  verAvorven  heeft  ;  JoiiA'X'tEsREGETtBOOG,  -{"50  Mei 
1775,  na  eene  Geschiedenis  der  Hemonstranlen  te  hebben  jycschreven  ; 
Jacobds  Jvok  ,  f  26  3Iei  1788  ,  bekend  als  schrijver  van  onderscheidene 
geschiedknndige  werken  ,  maar  Tooral  als  odtwerper  van  het  Vadev^ 
landech  Weefdepioek ,  waaraan  de  eerste  deden  van  synehand  lyn;  en 
Jacobus  Komiüg,  geb.  1769  f1858 ,  vooral  beroemd  door  zijne  bekroonde 
V erhuvdeUm^  oaer  het  re^  tan  Haarlem  op  de  uiteimding  der  Beek' 
drukkunst. 


Digitized  by  Google 


▲  MS: 


217 


Oostersche  taalgeleerden:  Jbas  Hsrki  Pareau,  gd».  15 
Mei  1761  t  1  Febniary  1835 ,  Hooijleeraar  aan  de  hoogcschool  te* 
Utrecht;  Jacob  Abersfoobot,  {jeb.  1786  f  23  üct.  1824,  als  Uöog- 
Iceraar  in  de  Godgeleerdheid  aan  het  atheneum  te  Frarieker,  na  eerst 
cenen  leerstoel  in  de  Oostersche  lalcn  te  Hardere  ijk  bekleed  te  hebben; 
YiNCEiiT  £lie  Menil  ,  geb.  1701 1  6  Maart  18^5  ,  Predikant  by  de  Waal> 
sche  gcm.  |e  Schiedam  ;  en  HhÓmk  Aust  Hamaker  ,  geb.  28  February 
1789  t7  October  189S ,  Hoogleeraar  aan  de  hoogeschool  te  Leyden. 

N  ederdttitschc  letterkundigen:  Willes  Semtel  geb. 
1654  t  15  Maart  1720;  Kor:«elis  vaü  Aekel,  geb.  13  October  1670 
Scpt.  1725,  rrcdikant  bij  de  Remonstranten  te  Rotterdam; 
Lasbeat  t£?c  Kate  Uerjiiansz.  geb.  23  Janiiarij  1674  f  14  December 
1731  ;  en  Coiinelis  Fbasses  vau  Eck  ,  geb.  2  Maart  1764  f  11  Maart 
1831 ,  Uoogkeraar  aan  dc  doorluchtige  school  te  Deventer. 

Nederduitsehe  dichters:  Diia  VoLKAAanHKHi  Goowaiav, 
geb.  1K22t  99  October  1590;  Lavbekis  Jagoms  Reaal,  fin  1601; 
Ubrdbik  liAoaaiiszooa  Shigel  ,  geb.  11  Maart  1549  t  1618;  Rob- 
MEB  VisscnER,  geb.  1«5i7  t  11  Febniarij  1(520;  Gerbband  Adri- 
AANSZOON  Brederode  ,  gcb.  16  M«art  11583  f  23  Augustus  1618; 
Sahuel  Goster,  die  in  1617  de  Ncderduitsclic  Akademie  op  de 
Keizersgracht,  later  in  eenen  prachtigcn  schouwburg  veranderd,  ge- 
sticht heeft ;  Jorar  tak  Hnasana ,  geb.  1597  f  1636 ,  Tooral  be^ 
roemd  ab  schi  ij\er  der  Butantdte  Ateoéia;  PunaCoaasusz.  Hoopt  , 
geb.  17  Maart  1581  t  ^1  Mei  1647;  Gerardt  BaAnar,  geb.  1626 
*f'12  0ct.  1683,  welke  beide  laatste  ook  door  hunne  geschiedkundige 
\» erken  met  roem  bekend  zijn;  Tbeodorus  'R(H>BirBVRGH  ;  Jan  Her- 
MA!isz  Krul,  geb.  1602;  Jan  Vos,  frch.  omstreeks  1620  f  ^  Julij 
1667  ;  Jan  Zoet,  t  H  Januarij  1074;  Joan  Six  ,  geb.  1618 1  18  Mei 
1700;  Joan  Six  van  Ghandelier,  geb.  1617;  AndriesPels,  f  3  Juiy 
1681 ;  Rnana  Aiiblo,  geb.  1696  t  ^0  Hei  1669 ;  Lvcas  RoxeARs , 
gcb.  10  October  1645  f  '  November  1710;  Jah  Lutken  ,  geb.  16 
April  1649  f  5  April  1712,  die  tevens  een  beroemd  plaatetzer  vras ; 
Jah  de  Rbgt  ,  f  1715;  AVillem  Godschalk  van  Focqcenbroch  ;  Thomas 
Arents,  frob.  6  Julij  1652  f  13  Januarij  1701;  Laurens  Bake  ,  Heer 
van  ff  ulverhorst;  Joan  PrrYXER ,  •\  1720;  Glaas  Broin,  geb. 
20  Feb.  1671  t28  Dec.l732j  Daniël  Willink  ,  geb.  1676  f  16 
Oct.  1722 ;  PiBTsa  Ylahihg,  geb.  1686  f  2  Feb.  1733 ;  Abbahah  ob  Haen, 
die  tevens  een  zeer  bekvraam  teekenaar  was,  geb.  1707  f  8  Sept. 
1748;  StbrandFeitaxa,  geb.  In  Dec.  1694  f  13  Jun(j  1738;  Jah  bb 
Marre,  geb.  10  Aii;p  1696  f  19  Jan.  1763;  Nicolaas  Wiubk  op  dem 
Hoof  ,  7  8  Ort.  170  >  ;  Kodolf  Marccs  ,  t  in  Mei  1772;  Balthazar  Huy- 
DECOPER  ,  gcb.  1G93  t23  Sept.  1778  ;  Gf.rrit  Klinkhamer  ,  geb.  31  Aug. 
1702;  t  11  Aug.  1774  ;  Jan  Jacob  Haktsinck,  geb.  14  Oct.  1716  f 
October  1778;  Lucas  Pater,  geb.  1707  f  10  Julij  1781  ;  Jacob  Lut- 
KUAN,  t  13  Febniarij  1783;  Ammr  Habtsbh,  geb.  17  Nor.  1719 
t  13  Mei  1783;  HBaoata  Losstiio  IIattiitss  f  ^3  Mei  1784;  BiaRAamm 
SB  Bosch,  geb.  28  Maart  1709  |  '11  OcloL.  r  1786;  Fbahs  var  Steen- 
A»YK,  geb.  1718  t  26  April  1788;  Henri  Jean  Roüilaüd,  geb.  2  Sept. 
1729  t  28  Ang.  1790;  Hermanls  Asschenberg,  geb.  22  April  1726 
;  ISiSov.  1792;  Nicolaas  Simon  van  V/inter  ,  geb.  1718  f  1793  ;  Jan 
INoMsz  geb.  1738  f  25  Aug.  1803  ;  Jan  Fredehik  Hei.nehs.  geb.  in  1767 
t  26  Febr.  1813;  Joiabbbs  I«übuse  »b  Jorsb  gcb.  9  Fcbr.  1736  t  24 
Nov.  1816;  Jaoobvs  Kaitblaab,  geb.  33  Aug.  1739  f  7Jul}j  1831  ;RoBiaT 
HcsDaiK  Abrtienils,  geb.  in  Dec.  1777  f  23  Nov.  18SS(;  Diaa 
Autbokt  van  DB  Wabt,  gcb.  10  Jung  1767  f  8  April  1824,  die  tevens 


218 


AMS. 


een  zeer  verdienstelijk  sdiiUer  was;  Barfhd  Kltw,  {jeb.  1774  f  ^5 
Jan.    18^;  Willek  Bildebduk,  frcb.  7  Sept.  17156  f  18  Dec.  1831; 

23  Fcbr.  1770  t  6  Jan.  1834  ,  Hoojrlccraar 
in  de  Ncderlandschc  letterkunde  en  geschiedenis  ie  Utrecht^  eu  ijOMr 
RELis  LooTs,   gcb.  in  1764  f  1^   Öet.  1834. 

Latijnsche  dichters  :  Cohhelis  Gysuatskwh  PiSBP,  geb.  2iS 
Aagostus  1874  f  Oeeenber  1758;  Pmos  Fuuicn»  (Pom  mFbars), 
geb.  10  Augustiit  1641  j*  19  Angiistiis  1704  ;  Johavnes  Broekbvsio» 
(JoA!i  vA?f  Broekhüizeb),  gcb.  SO  Noveoiber  1640  f  15  December 
1707  ,  welke  beide  laatstcn  tevens  de  Ncderduitsche  lier  hanteerden ; 
PiETER  d'Orville  ,  rreh.  in  1697  t  3  Jan  narij  1759  ;  Petbus  Bluma-vü^u 
Secundus,  (reb.  25  Octobcr  1713  f  24  Julij  1778,  als  Hoojjleer- 
aar  in  dc  g^cschiedenis  en  welsprekendlieid  aan  de  doorhichligc  school 
tiiner  geboortatad  ;  Giuit  Hoopt  JmiOB ,  geb.  1749  f  18  JJeeenbw 
1768;  LAvmiHs  tah  SAXtm,  geb.  1746  f  1798;  Fis«  JficouA*  Abst- 
zEüius ,  geb.  1746  t  1799;  ea  JBmuio  Bokb,  geb.  95  Maart  1740 
t  1  Jnnij  1811. 

Schilders  :  Cor^et.is  At^rno^iiszoox ,  die  omstreeks  1530  leefde;  Dirk 
Jacobszoo>  -f  Vódl  ;  Pieter  Ar^oudsc.  oi' Pieter  Aartsen,  om  zijuc  lange 
gestalte  gemeenlijk  Lange  PiEB  genoemd ,  geb.  1507  'f  2  Junij  1373  ; 
Jan  Baders,  geb.  1376  i*  18  Not.  1603;  Pietee  Laatmah  ;  Roelasb 
RofiBAK ,  geb.  1597 ;  Wabhabd  tav,  ant  YAiKsaT ;  Ptifn  Dahbbbs  b« 
Bt,  geb.  1603;  J  vküB  Sa>drabt  ;  SALoaMHT  Kohikg,  geb.  1609,  Pibtba 
jANszEN^gi^.  1612 1  1Ö72;  Otto  Marceus,  geb.  1613  f  1673;  Fiu» 
DE  KoM-sG,  O-eb.  "  ^V)^^mbe^  1619  "f  8  October  1639  ;  Ja?«  Baptista 
Wemx,   fTcb.   ItHl    ;  J660;  zijn  zoon  Jan  Wemx  ,  geb.  1644  f 
Sept.    1719  ;  Gkiibua>d        den  Eekhout,  ffch.  1621  f  22  September 
1674;  Jacob  van  der  Does,  geb.  4  Maart  1025  i  1^  IVoveiuber  1673, 
Jam  tav  Alen,  geb.  1651  f  1698;  Shaktol  Mbosaht,  geb.  169S  tl700; 
Babbrb  Gbaat  y  geb.  1628  f  4  Hofcmber  1709;  Wiluh  Scbbeumi^ 
geb.   1631  t  11    Oct.  1678;   Wiuia   van  de  Velbe  ,   geb.  1635 
f  6  April  1707;  zijn  broeder  Abriaan  van  de  Velde  ,  geb,  1639  t  JanuaiQ 
1672  ;  Kabel  DtjjARniN  ,  geb.  1640  -f*  1678  ;  Lodewijk  van  Loo  ;  ËcuM. 
van  der  Neer,  geb.  1643  f  3  Mei  1703;  Jan  van  Kessel  ,  geb.  1648 
tl698;  JoHANNEs  Verkolje,  geb-  9  Febrnarij  1630  f  1695;  Abba- 
■AB  SmóuL;  Jah  Gbipfieb,  geb.  1656;  Nioolaas  Pibbont,  geb.  1659 
<{■  1709 ;  DoBifficüB  tab  Wubbb  ,  geb.  1661 ;  Hibbéib  CAaai  ,  geb. 
1656,  t  7Jiilij  1781 ;  Dibk  Dalcns  ,  geb.  1659  t  1089;  böii  moo 
Dirk  Daleis  de  Jonge,  *f*   1751;  Bonaventucr  van  Overbeek,  gd». 
^1630  t  1707;  TnEoooHrs   van  Pee  ,  geb.  1669  f    1749;  Adam  Silo, 
die  tevens  een  bek\vaam   giasslijper  en  Aviskundige  was  ,  geb.  1670 
t  1766;  IsAAC  Mocciieron,   geb.    1670  t  20  Julij    1744;  Abraham 
Bademakeb  ^  geb.   1673  f    22    January    1753;  Jalob  Appel,  geb. 
95  NoY.  1680  t  7  ïfei  1755;  Jab  tab  Hfmn,  geb.  13  AprU 
1688  t  N<»v-  1777  ;  Byii  broeder  Hicbibl  tab  Emm  f  Nev.  1777; 
Hbbman  van  deb   Myn  ,   geb.  1684    {•  Nov.  1741  ;   IsAAC  Walrwej^  , 
geb.   33   Maart  1688  t  11    Maart   1763;    Jan    Appel  ,   f  7  Md 
1737;    CoR>EMs   Pronk,   geb.    1691    f    -8  Sept.    1739;   .Tacob  db 
Wit,   geb.    1693  f  12  Nov.   1733  ;   Coh^eus  Troost,   geb.  1697 
t  1750:  Gebard  Müldeb,  geb.  1653  f  1752;  Jacob  Folkema,  f 
1767^;  Loms  Fabbuii»  Dosodbg,  geb.  1693  f  16  September  1775  ; 
Abtobib  Euiobr,  geb.  1700*1*4  Jung  1781 ;  Abhoot  Rbrtibck.  gdi.  87 
Ang.  1712;  Jab  tbw  Gobm  ,  geb.  14  Febrdarij  1713  t  11  Novem- 
ber 1761;  JoBABBis  DB  BoacB,  gd>.  1713  f  51  Janaary  1785 ;  ^Lobolb 


lyui^co  Ly  Google 


AMS 


S19 


^AKHuizEf,  geb.  S9  Aug.  1717;  Jaü  Mathias  Cok,  geb.  K  NoTem- 
bcr  17^0  tl771;  Jaw  Ekbis,  geb.  21  November  17ii4  f  22  Februarij 
1781  ;  Jean  GRA>DjEiN,  {rd).  6  Februarij  175^2  t  12  November  mij 
en  JuBRiAAN  A  M)Ri  ESSEN  ,  gcb.  12  Julij  1742  t  31  Ju  lij  1819. 

Plaatsnijders:  Cor^ielis  en  Jan  VisiStiiF.n ,  uit  dp  17de  eeuw; 
Jam  Lutha  de  Johgb,  gcb.  in  1609  f  168ü  j  Jan  Wandelaah,  geb. 
1M>  t  96  Haart  17liK9 ;  JoAinuPiniT ,  die  taYOMcente  aetear  op  dea 
Amilerdanuebeii  Scbounvbarg  «as ,  gd>.  1711  f  18  December  1779 ; 
SiMoa  FdKKE  ,  geb.  1  Scpt.  1712  f  10  April  1784  ;  Jas  Cuistiaaio 
Sbpp,  geb.  8  Nov.  1789  f  29  Nov.  1811;  Bmhimi  Vinkele»  ,  geb.  19 
Junij  1741  t  30  Januarij  1816  en  Herorik  Lagrsan  ,  geb.  1765  f  1816, 
dei  zich  ecbler  meer  op  het  graveren  van  {rcdenkpcnningen  toelegde. 

Beeldhouwers:  Joost  Jakszoo>i  ,  md).  lï>41  f  8  Nov.  11590, 
die  tevens  een  bekwaam  kaarttcekenaai'  was  ,  cu  Paul  Josepu  Gabbiej.  , 

geb.  178K  t  31  Dec,  1855. 

Niet  alleen  op  bet  veld  der  weteMcbappen  en  kuniten  maar  ook 

daar,  waar  het  pas  gaf  *8  Landt  eer,  biAzij  in  de  raadzaal  en  aan  bui- 
tcniandsche  hoven  of  op  dc  zee  tegen  OYtr  ^alacds  vijanden ^  te  band- 
have  ti  ,  trof  men  AMSTEnnAsiMEBs  aan. 

S  t  a  a  t  k  u  n  d  i  g  e  n  waren  .  (Ikrrit  Reytist  ,  -f  25  Dec.  16115,  als 
Gouverneur-Generaal  van  Neerlandsch  Indië  j  CoaiiELis  Pietebszoor  Hooft 
t  1  Jan  1626,  die  ondenebeiden  malen  in  leer  m»e\jelijkc  tydea 
de  burgemeesteriyke  waardigheid  in  sijne  geboortestad  beeft  bekleed: 
LAmas  Reaal»  geb.  22  Oct.  1585  f  21  Oct.  1637,  van  16lé 
tot  1618  Gonverneiir-Geoeraal  van  Necrlands  Indië,  ook  krijgs- 
man en  tevens  een  bekwaam  dichter  ;  Hr^drik  Broitwer  ,  f  1645 , 
na  eerst  Gouvenieiir-Generaal  van  Oosl-ludic  en  naderhand  opper- 
gebieder van  AV  csl-Indii^  te  zijn  geweest j  Adriaah  Pauw,  geb.  in 
VóSö  t  21  February  16155  ,  ais  Raadpensionaris  van  Holland;  Kaab^ 
Bmnufliooii  f  18  Hei  1655,  als  Gouvernenr-Generaal  Tan  Neer- 
lands  Indie;  Gkbabd  ScBAir  PisrtasiooH,  buitengewoon  Gesant  van  den 
Staat  te  Londen,  geb.  11569  f  1654;  Joan  Maatzvikbr ,  geb.  14  Oot. 
1606  i*  1678  na  vijf  en  twintig  jaren  Gouverneur-Generaal  van  Neer- 
lands  ludic  te  zijn  jjeweest ;  Koesraad  va>  BKi'^noEw  ,  geb.  1622  20 
October  1695  ,  die  met  roem  onderscheidene  ambassades  lieell  waarge- 
genomen  ;  Di&JL  Schaap  ,  geb.  1627  f  1702,  na  in  1675  iu  gezantschap 
naar  Zweeden  te  zijn  gezonden ;  Joak  vak  Hooaa  f  21  Febr.  1711 ,  na 
mim  vijf  jaren  bet  anibt  van  Gouvemeor'Getteraal  van  NeevUmds  Indiw 
bekleed  te  hebben  ;  zyn  opvolger  in  dat  ambt  CHBisTOiria  tan  Swos& 
t  12  Nov.  1718;  Dahiel  de  Bieu  f  25  Junij  1765,  na  van  1750  tot 
1752  hnitenfiewoon  Gezant  aan  het  Hof  van  Rusland  te  zijn  geweest  ; 
Con!«ELis  Hoi> ,  die  onderscheiden  jaren  den  Staat  aan  het  Franschc 
bof  vertegenwoordigd  heeft,  geb.  1685  f  14  Julij  1762;  Gerard 
Aaruüut  Hasselaaa  ,  die  ,  als  gezant  \an  den  Slaat  op  de  vredehandeling 
te  Aken ,  leer  veel  tot  bevordering  van  den  vrede  bielp  bijbrengen ,  geb. 
1698 1 8  Julij  1766;  AsaiAAit  YAucniin ,  die  van  1757  tot  1741  Gower- 

ncur^Generaal  van  Neerlands  Indië  was  ;  de  Gouverneur-Generaal  van  Suri- 
name Jar  Jacob  Mauritius  ,  die  zich  ook  als  Nederduitsch  dichter  heeft  doen 
kennen. geb.  1695 -j*  21  Maart  17r)8;  Kgbert  de  Vry  Te«m!>ck,  geb.  22 Dec. 
1799  t  27  Junij  1786 ,  die  gedurende  dc  ÖO  jaren  ,  dat  hij  in  de 
regering  zijnci  geboortestad  was  ,  dc  uitmuntendsle  blijken  van  ijver  en 
staatsbeleid  beeft  gegeven. 

Kr y gshelden:  Nmolaas  RmcaAVBa,die  den  95  Nov€flnberl578, 
by  eene  poging  om  syne  geboortestad  aan  de  Staalsche  s^de  te 
brengen  ,  omkwam  ;  Jacob  Sihonsz  m  Rvk  ,  een  der  meest  beroemde 


220 


AMS. 


Bevelhebber»  van  de  Watergeuzen  ;  Jacob  yar  Hintnu ,  Adnuftat  ^  i!eft 
SS5April  1007  in  een  ^eeht  tegen  de  Spanjaarden  (petneiiTeld  ;  JoaghK 

Hehdbiuc.  Zwarte^hont  ,  Admiraal ,  Qoh.  11566  f  ^  J^nij  1627;  Hbrabik 
(^on>ELis  LoncK ,  Admiraal,  die  in  1629de  stad  Otiodain  Brnzilic  verover- 
de, Abratiati  t \f  Hitst  ,  ffcb.  1619,  {yesnenvrld,  als  Vice-Admiraal, 
in  ccnen  slajj  tey^eii  de  Engclschen  in  1666;  Ej^gelde  Ruiter,  Vice-Adniiraal, 
•J*  1683;  en  Cürïnelis  ScnnuvER  ,  Admiraal,  geb.  1687  f  16  Mei  1768, 

Zeevaarders:  Jakub  v.i!l^i£CK,,  die  twee  zeer  voordeelige  reizen  naar 
de  Obsl^Indiën  gedaan  beeft ,  en  Jakob  WtixiEiiis ,  die ,  in  t6S4 ,  de  Aller- 
heiligelkaai  bemagtigde. 

Ook  aan  beroemde  vronwen  beeft  het  Amsterdam  niet  ontbroken. 
He  voornaamste  zijn,  onder  de  Dichteressen;  Apoa  Uoemeks  Vis- 
scRER  ,  gcb.  1584  -f  16ol  ;  hare  zuster  Maria  TEssELSCRAnF.  IIoemers 
\  isscRER,  geb.  lé$94*f  Junij  1649;  Catrari^^a  Qüestiers  .  die  /irh  te- 
vens door  boetseer-  en  schilderkunst  beroemd  maakte  j  Catuaiiv>£  Lls- 
CAtLJC ,  geb.  omstreeks  1649  t  8  JunQ  1711 ;  CaBisniiA  Lboroiu  hb 
Nbovtiub  t  1  April  1781 ;  Mama  Boscb  ,  geb.  1741  f  19  Nor.  1775  ; 
Lmaum  WiuiELnnA  taw  Merke:*  geb.  IT^^i  t  Oct.  1789;  Sara 
Hakia  vAif  DER  WiLP  geb.  1716 1  1805;  An^A  Mabia  Hobbs,  geb.  31 
Aug.  1776  Maart  T832  ;  en  onder  de  Schilderessen  :  Rachel 
RüiscH  ,  geb.  1661  t  17üO  ,  Henrietta  yx^  Pee,  gcb.  169iJ  f  ^  October 
1741  cn  Sara  Troost.  Ook  was  JoHA^itA  Koerteü  door  hare  p  a  p  i  e- 
rensnykunst  beroemd.  Zy  werd  gcb.  17  November  16^  en  f  28 
Bec.  1715. 

Abstibdam  was ,  xoor  als       liier  boten  gesien  bebben  ,  in  de  der- 
tiende eeuw  ,  reeds  tot  een  tamelijk  groot  dorp  of  stadje  aangegroeid 
en  vóór  liet  einde  dier  eeuw  bij  den  naam  van  Aesstelredajime  bekend* 
Toen  het,    iu   1275,  door    Floris  V  ,  Crra^ï  ran  //ollaud  ^  met  een 
handvest  begiftigd  werd  ,  was  het  in  bezit  vnn  Heer  Jak  va?i  Persv?»  , 
aan  uien  men  het  geschonken  had  ,   nadat  G^sbrecdt  IV  ,  Heer  vax 
AasfBL ,  door  de  SUehtenaars  geslagen  ,  gevangen   genomen  en  ttaar 
Zeeland  gevoerd  was.   Jah  taw  Pbbsiii  bleef  echter  niet  lang  in  betit 
▼an  AnmBO&n  ,  want  in  1282  stond  bij  bet  aan  Graaf  Floris  af,  die 
Gtsbrecht  TAif    AnstKL    in  zijn    vaderlijk  erfgoed   herstelde,  hem 
weder .   even  als  te  voren ,   lot   zijnen  Gelipiinnjad ,    en  bovendien 
tot  Ridder  van  St.  Joris  benoemde.    Toen  Gysbhecut  echter,  als  nje- 
depligtig  aan  het  ombrengen  van  Graaf  Floris  ,  in  1296  ,  dit  land 
verlaten  bad ,  wil  men  ,  dat  Amsterdam  door  de  vrienden  des  ver- 
moorden Graven  verwoest  z\j. 

GiiDo  vA?f  AvrsfRs,  omstreeks  1^00  Heer  van  AmsteUand  geworden 
lijnde,  b^ftigde  AnsTBBBAn  met  onderseheidenc  keuren,  vry  heden  en 
voorregten ,  waaronder,  nnar  men  jyist  .  ook  de  stadsgcrcgtighcden 
geweest  zijn.  In  ll>Oi  niocsl  de  stad  echter  een  gestreng  vonnis  onder- 
gaan wanl,  omdat  zij  Jajc  \\n  Amstbl  (vermoedelijk  een  zoon  van 
den  voorlvlugtigen  Gisbeght)  ,  bij  den  inval  van  den  Utrcchtschen  Bis» 
schop ,  WiUBx  VAN  HBcnsLBir ,  binnen  hare  vesten  ontvangen  had , 
werosn  bare  bmggen  en  muren  afgebroken  en  baar  de  vrfibeid  van 
markten  ontnomen,  terwijl  zij  bovendien  dubbel  gniitgeld  betalen 
moest  ,  hetwelk  van  de  bierbrouwers  gevorderd  werd.  Maar ,  toen 
AViELEn  Hl ,  Graaf  van  Hollnnd  j  later  in  het  bezit  van  Anistrlland 
geraakt  was,  werd  heldoor  dezen  in  1518  i^cdcr  voor  ccnc  stad  erkend 
til  mei  nieuwe  handvesten  voorzien. 

Gedurende  de Hoeksiïlie  en  Kabdjaanwsche  twisten  hielden  de  Amster- 
dammers de  sydeder  laalstirn ,  en  men  wil,  dat  zy  tegenwoordig  geweest 


AMS. 


s(fii  bij  het  vernielen  der  sloten  van  de  Hoeksgeainde  Edélepi  door 
Willem  V,  Graaf  voh  Holland,  wien  zij  altbana  eene  belangrijke 
dienst  moeten  belezen  hebben  ,  in  vergelding  waarvan  hij  hun  in 
1351  de  vrijheid  van  tollen  in  Waterland  schonk,  terwijl  zij  ,  den  VS 
December  van  dat  zelfde  jaar  ,  met  hel  voorregt  begiftigd  werden,  om 
biuneo  hunne  vr^heid  ic  vcrLoopen  zulk  bier  ,  als  zij  goedvonden ,  in 
teffenoventelUngvandievaii  Kennemerland,  Westfiriesland  ,  Amstelland, 
Wateiland  en  de  Zeevang  ,  welken  het  yerkoopen  van  vreemde  bieren , 
'Op  eeue  boete  van  tien  pond  Ilollandsch ,  verboden  werd. 

Amsterdam  ,  hoeieer  den  Kabeljaauwsclien  gcn^^n  ,  waa  .eene  der 
eerste  steden,  die,  na  dat  Willem  V  krankzinnig  wns  j^^eworden, 
zijnen  broeder,  Hertog  Albrecht  \\\  Beijbbe.ki  ,  die  den  iioekschen 
was  toegedaan ,  hulde  deed  ,  en  het  was  waarschijnlijk  daardoor , 
dat  sy  de  verandering  van  regering  voorkwam ,  die  ,  te  dien  tijde  , 
in  andere  steden  plaats  had;  ook  vindt  men  niets  vermeld  van  > 
opschudding  onder  de  gemeente,  hoedanig  in  het  jaar  1558  eldera 
plaats  had,  ofschoon  wij  lezen  ,  dat  in  1566,  door  het  betalen 
eener  geldboete,  met  Hertog  Albrecht  verzoend  moest  M'orden.  In- 
middels had  de  stad  zich  in  1360  van  den  tol  te  Wassenaar  en  in 
1367  van  dien  te  Gouda  en  Schoonhoven  vrijgekocht;  terwijl  zij,  in 
1568  van  Albjeat,  Koning  van  Zweden,  vrijheid  van  vaari  en  handel  op 
Benemarken  en  Sdioonen  bekwam;  en  men  mag  het  als  een  gevolg 
daarvan  beschouwen,  dat  AnvsasAn,  in  dat  lelraejaar,  in  het  llan- 
severbond,  getreden  lynde,  bij  dat  verbond  als  eene  stemmende  stad» 
erkend  wera. 

Op  eene  dagvaart  te 's  Gravenhage  ,  in  het  jaar  138<5  ,  werd  Am- 
sterdam de  zesde  in  rang  der  goede  steden  in  Holland  genoemd  ,  en 
twee  jaren  later  ontving  zij  van  den  Hertog  de  vergunning  ,  oni 
hare  stads  vrijheid  te  vermeerderen  met  honderd  gaarden  (d.  i. 
loeden),  boven  die,  welke  sij  voorheen  bezeten  had,  en  sulks  ter 
Tefgelding  van  de  menige  trouwe  diensten ,  die  de  ingezetenen 
hem  gedaan  hadden  of  nog  mogten  doen  ;  terwijl  aan  elk  ,  die  binnen 
deze  honderd  gaarden  woonde,  of  zich  zonde  nederzetten  ,  vergund  werd 
dezelfde  regten  en  voorrcgten  te  hebben,  welke  de  inwoners  tot  hiertoe 
genoten  hadden. 

Vóór  dat  Hertog  Albrecut,  in  1388,  als  Graaf  gehuldigd  werd, 
ontsloeg  hij  de  Amsterdammers  en  die  van  Ainstelland  van  het 
onderhoud  der  dykaadje  van  de  Z\ipe,  verklarende,  hen  daaraan 
niet  meer  te  sullen  laten  dyken  ,  ten  ware  zulks  ook  door  dc 
andere  landen  en  steden  van  Holland  geschiedde.  Bij  de  inhul- 
diging van  dien  Hertog,  bragt  Amsterdam,  in  do  te  dier  gele- 
genheid gedane  vrijwillige  gift ,  eene  som  van  3000  ponden  op , 
waai'voor  deze  stad  zich  in  alle  de  vuri};e  liaiid\esteu  bevestigd  zag,  en 
de  magt  harer  regpring  vermeerderd  en  uitgebreid  werd;  terwijl  zij  de 
eeuwige  erfpacht  bekwam  van  de  maat  van  allerlei  drooge  en  natte 
.waren,  het  regt  om  de  meters  daarvan  aan  te  stellen ,  alsmede  de 
vissefaery  in  *t  gouden  water  builen  de  stad ,  en  dat  de  poorters , 
wegens  misdaad  ,  binnen  het  jaar  in  regte  moesten  worden  aangespro- 
ken. Om  den  handel  op  Schoonen  meer  en  meer  te  bevorderen  ,  gaf 
dc  Hertog  der  stad  ,  in  het  jaar  1391 ,  vrijheid  ,  om  aldaar  jaarlijks  eenen 
Consul ,  of ,  zoo  als  men  toen  zeide  ,  eenen  Voogd  aan  te  stellen  ,  en  iu 
1599  onthief  hij ,  onder  anderen ,  Ahstsboak  van  het  Dordsche  stapel- 
fcgt ,  hoewel  Dordrecht  onder  de  volgende  Graven  middel  vond  ,  om 
dit  voorlegt  weder  tot  lich  te  trekken.  In'  1595  verklaarde  AuaaaiT, 


Digitized  by  Google 


AMS. 


ebt  hij ,  hij  hetoveriijdéo  van  DAmnSAWBL,  41e  «Is  Stadsbode  diende  9- 
en  *s  Graven  knecht  genoemd  werd ,  ten  eeiiwi|{en  dage  9  dal  ambt  aan 

de  stad  zoude  afstaan.  ' 

Omtrent  dezen  tijd  was  de  handel  der  Amsterdammers  langs  dc 
Ooster-  cn  de  Wesler-Sclielde  ook  al  vrij  aanzienlijk,  zoo  als  blijkt 
uit  de  overeenkomst ,  gemaakt  met  verscheidene  Heeren  en  Vrou- 
wen ,  wier  goederen  langs  die  slroomen  lagen,  uit  krachte  waarvan 
nogtans  lelter  gelei-  en  bakengeld  voor  schepen  en  goederen  betaald 
werd,  boewei  de  meeste  venroer  naar  maband  en  Tlaanderen, 
in  Hambiir|rer  en  andere  bieren  en  in  haring  bestond.  Hare  magt 
had  zich  zelis  reeds  zoo  verre  uitgebreid,  dat  zij,  in  het  jaar  1396, 
den  Graaf  tpgen  de  Friezen  met  ccninrc  groote  en  50  kleinere  schepen 
te  dienste  stond.  Twee  jaren  daarna  werden,  ten  zelfden  einde,  van 
AxsTERDAX    gevorderd   500    gewapende  mannen  ,    5  timmerlieden  , 

smits  en  5  metselaars;  ook  was  er  een  algemeene  omslag  van 
penningen  gemaakt ,  eii  wven  dit  alles  leverde  men  uit  Aurnnsv , 
tot  dien  togt ,  4  groote  scbqien ,  in  ieder  van  welke  vQf  bakovens 
gemetseld  waren ,  en  bIJ  elk  dezer  schepen  een  schip  met  meel ;  al  de 
baring  voor  het  schreps-  en  bootsvolk  werd  te  dier  slede  injyepnkt  en 
geladen  ,  en  eindelijk  leverde  men  nog  een  van  dc  beste  kogjjen  niet 
zout  beladen.  In  vergelding  hiervan  had  dc  stad  de  eer  van  onder 
die  sleden  te  zijn  ,  die  het  verbond  van  verzoening ,  tusschen  dc  Friezen 
en  *s  (traven  lOon  getroffen ,  mede  bezegelden.  Maar  aan  den  anderen' 
kant  kwam  baardese  togt  duur  te  staan  ,  door  dien,  onder  anderen, 
de  kogge  met  coat  geladen  en  gevoerd  door  GnusiT  vsa  HBanskaan  , 
door  storm  ,  met  man  en  muis  ,  verloren  ging.  Om  nu  AMStmnAM  in 
do  gemaakte  kosten  en  geleden  verliezen  te  gemoet  Ic  komen  ,  ver- 
leende Albrecut  haar,  bij  brief  van  1  October  1398,  de  vrijheid  , 
om  binnen    de   stad  of  hare  havens  accijnsen    te   zeilen    op  alle 

f oedcrcn ,   waarop  het  haar  goeddunken  zoude  j   terwijl  de  geblevea 
ome  uit  *s  Graven  schatkist  werd  betaald  met  450  Uoltandiciw 
schilden  (742  ^Id.  75  cents) ,  welke  som  gevonden  werd ,  att  deheflmg 
van  eene  jaarbjksche  erfpacht,  die  de  stad  yoor  den  Gondschen 
betnnldc. 

Dc  FViezen  ,  in  het  volgende  jaar  ,  het  gemaakte  verdrag  verbroken 
hebbende,  maakten  de  stroonien  zoo  onveilig,  dal  Albrkcht  vrijheid 
gaf,  om  gCMcld  met  geweld  te  keeren  ;  maar  toen  ,  in  hel  jaar  1399, 
eene  viool  van  Amstebbas  uitgezeild  was,  gingen  de  Friezen  nogmaals' 
een  Terdrag  aan ,  hetwelk  sij  in  het  volgende  jaar  echter  wedér  Ter- 
braken.  Hierop  kwam  er  Terlof,  dat  ule  sebepen  en  goederen  het 
Marsdiep  en  bet  Vlie  van  en  naar  Aisterdam  zonden  mogen  in-  en 
uitvaren,  zonder  aan  eenigc  beln<ïting  onderhevig  te  zijn,  dan  alleen 
aan  de  Grafelijke  lollen .  waarvan  evenwel  de  roorlcrs  vrij  ver- 
klaard waren.  Omtrent  dezen  lijd  bek\^nin  dc  stad  het  voorregt  , 
dat  de  verkiezing  >aa  drie  Burgemeesters  zou  staan  aan  allen, 
die  Buraemeesters  of  Schepenen  waren  of  geweest  waren.  In  1401 
Terleende  Hertog  AtaaBcn  naar  bet  privilegie  ,  dat  geen  harer  Poor- 
ters ,  uitgenomen  de  gene ,  die  in  bnn  ambt  misdaan  hadden  •  door 
*8  Graven  dienstluiden ,  als  Baljuwen,  Rentmeesters,  Tollenaars  cn 
Schouten,  wegens  eenigerhande  breuken,,  ergens  benoorden  dc  Mazc  , 
zouden  mojrcn  in  regie  aangesproken  worden,  dan  binnen  Amsterdam, 
en  voor  de  bank  van  Schepenen ,  ten  ware  hij ,  vechtenderhand  of 
gestolen  goederen  voerende,  betrapt  werd.  Ook  zou  geen  Poorter, 
die  binnen  eenige  andere  vrije  0t«d  misdeed ,  aldaar  mogen  boet 
en  bekommerd  worden. 


Digitized  by  Go 


A  M  S. 

Toen  4fl  Heitoff,  in  1408,  door  den  Afluliehea  oorlog,  ia  het 
iHHMiw  gebragt  werd ,  beBoinde  Ahhbrdah  hem ,  behalve  de  man- 
schap, die  tot  het  voeren  Tan    den    krijfj  vereiscbt  werd  ,  11(00^ 

jj^oede  Genlsrhe  noheleii  (d.  i.  6000  Ntnlerl.  ^nld.)  togen  tien  ten 
lioiidord  jaarlij ksche  rciilc  ,  waarvoor  vele  grafd ij ke  goederen  en  renten 
aan  de  stad  verpand  werden  ,  en  daaronder  de  pacht  van  het  gruil- 
peld ,  hetwelk  te  Amsteuo  v»  een  zeer  aanzienlijk  deel  der  Gralelijke 
inkonMten  utmaakte,  aangezien  die  stad  ,  ingevolge  vonnis  van  het 
jaar  1904 ,  verpligt  was  ,  dit  dobbel  te  betalen.  Ook  bad  de  stad  vrij- 
neid,  om  voorde  opgeschotene  peuningen lijf-  en  erfrenten  uit  te  geven. 
AiniGBTS  ZOON  ,  Willem  VI ,  na  zijns  vaders  dood  ,  dezen  als  Graaf 
opgevolflrd  zijnde,  verlctMulo  An^^TEnDA»,  tot  helooning  der  diensten, 
hem  door  hare  ingezetenen  ,  bij  het  beleg  van  Uagestein  en  Evcrsteio 
bewezen,  de  vrijheid,  om  ten  haren  laste  te  mogen  verkoopen  lijfrenten 
of  erfireatea,  zoo  baar  dat  oorUaarst  dunken  zoude ;  terwijl  hij  verder 
de  sehnld,  door  baar  Ier  oorsake  Tan  bet  beleg  van  Hagestein  gemaakt, 
voor  zijne  rekenin*  nam ;  verklarende  hij  ,  omstreeks  dien  tiid,  dest«l 
tevens  vrij  van  aue  niarktloUeii  te  Woudrichem  en  te  Heusden,  Toen 
WiLLEf  als  Heer  vanArkel  geluildij^d  werd  ,  droeg  Amsterdav  met  ecnige 
andere  llullandsche  steden  er  de  kosten  van  ;  waar^oor  zij  in  1107  ver- 
meerdering vau  vrijheid  in  de  vissrhcrij  bekwam  ;  den  Sclionl  Merd  de 
magt  gegeven  ,  om  alle  breuken  te  hereglen  ,  en  de  stud  verkreeg  het 
voonrcyt  om  alle  ambten  te  begeven. 

Inmiddels  werd  de  bandel  meer  en  meer  oitgebfoid,  waar- 
van men ,  onder  anderen ,  de  bewijzen  zag  in  bet  toenemen  van  den 
lakenhandel  ,  die  vooral  met  de  lakens  gedreven  werd ,  welke  men 
van  Calais  haalde,  wordende,  in  het  jaar  1411  ,  zelfs  vijf  Wanrdijns  of 
Opzieners  over  den  lakenhandel  aangesteld  ,  in  welke  aanslelling  Amstlh- 
DAM  ,  nadat  zij  in  de  Grafelijke  bede  van  dat  jaar  bewilligd  had ,  aU 
in  een  aanzienlijk  voorrcgt,  bevestigd  werd.  In  dat  zelfde  jaar  ver- 
eenigde  zij  zieh  met  de  andere  juansestcden,  om  de  Oostfriezen  ^ 
die  de  see  met  bnnne  rooverijen  sinds  eenigen  tijd  onveUig  badden 
gonaakt,  met  meer  ma^  tegen  te  gaan.  Door  de  Amsterdam* 
mers  werden  daartoe  ecnc  groote  hnlk  ,  onder  het  bevel  van  Sehipper 
Jan  Gebritszoox  en  een  ander  vaartuig,  een  grooie  ever  genaamd, 
waarover  J\>'  Albektszoox  gebood,  voorzien  met  126  soldaten,  onder 
bevel  van  Kla.as  *1^etebszüün  uitgerust ,  velke  schepen  zieh  bij  de 
Vloot  voegden ,  die  de  sloten ,  waar  de  leeschaimers  zi<ïb  onthielden  , 
gingen  belegeren.  Aebt  dezer  sloten  werden  vermeesterd,  eenigen 
daarvan  (feuecbt  en  de  overigen  aan  Kano  na  Bbobu  afgestaan  ,  op 
voorwaarde ,  van  daarin  nimmer  ^zeeroovers  te  laten  nestelen.  Van 
Erik  ,  Hertog  van  Saksen,  bekwamende  Amsterdammers,  in  1414  ,  de 
vrijheid ,  om  in  Saksen  ,  Engeren  en  \V  estphalen  te  handelen ,  mits  zij 
aldaar  dezelfde  tolgelden  ais  te  Hamburg  betaalden. 

Het  bestand ,  voorheen  door  Hertog  Albrecbt  met  de  Friezen  gC' 
tfoffên  y  was  naanwelijks  ten  einde of  die  van  Westergoo  overrompel- 
den Staveren.  Be  Friezen  zonden  hierop  Af^vaardigden  naar  Ansvaa* 
nm,  alwaar  een  dag  tot  eene  algemeene  bijeenkomst  beraamd  werd, 
op  welken  aldaar  een  bestand  werd  getrofien  ,  dat  driejaren  doren  zoude 
en  den  1  Aujifuslus  lili  ifi[|injT. 

De  Schotten,  nicl  welke  onilrnnt  dezen  tijd  ook  al  eenijic  handel 
gedreven  werd,  kregen  in  het  jaar  1416  inden  zin,  om  te  beproeven  , 
of  zij  door  rooverij  meer  voordeel,  dan  door  eenen  weltigeu  handel, 
kiondea  bebaleni  wMnioor  Annaaui  ook  niet  weinig  nadeel  werd 


Digitized  by  Google 


AHS. 


ipc|>«bra0t.  NaaiiweKjks  echter  ww  d«stail  gemajtigd  ,  om  dc  luipert 
tc  mogen  aanvallen  en  opbrengen,  terwijl  aan  de  Regering  het  regi 
(jelatcn  werd ,  om  daarover  uitspraak  te  doen ,  of  dit  stout  bestaan 
vord  (jestuit  ,  en  Graaf  Willem,  die  zich  toeu  juist  in  Engeland  be- 
vond ,  ging  aldaar  ccn  verdrag  van  koophandel  met  de  Regering  van  Schot- 
land aan.  Omtrent  te  dien  zelfden  tijde  sloot  de  Graaf  een  ander  verdrag 
met  de  Heeren  yan  Egroond  en  Uswbtein,  tot  tvelks  nakoming  zich  , 
onder  andere ■  steden ,  ook  Ahsterdah  verbond,  op  de  belofte  dat  de 
Graaf  baar  deswege  schadeloos  zoude  houden,  belastende  de  stad  zicb , 
bij  die  gelegenheid,  met  eene  schuld  van  15,000  Frausche  sehUden 
(27,300  Nederl.  (juld.)  \vn  behoeve  van  den  Heer  vA!f  Egmod. 

Toen  Graaf  Wiij-E» ,  voor  zijne  eenige  dochter  ,  de  inde  geschiedenis, 
door  hare  ongelukken ,  beroemd  geworden  Jacoba  vak  Rëuübbk  ,  begon  te 
zorgen,  om  haarde  opvolging  in  het  grafelijk  bewind  te  verzekeren  ,  be- 
willigde AasTunAH  niet  aueen  üi  betgeen  door  den  Graaf  te.  dien  opzigte 
bepaald  werd,  maar  deed  ook,  na  zijnen  dood ,  den  51  Het  1417  ,  bare 
httoften  gestand  ,  door  zich ,  met  eene  lijfrente ,  ten  behoeve  van  de 
Gravin ,  tc  belasten  ;  die  ,  tot  erkentenis  ,   den  Rurgemcester  IJsbrand 
ITei^kx  tol  haren  Wisselaar  aanstelde  ,  even  als  hij  zulks  van  haren  vader 
geweest  was  ,  en  den  Schout  Thvma?!  Hendriks,  die  in  1414  reeds  Bur- 
gemeester geweest  was ,  in  zijn  ambt  bevestigde.    Zoo  te  Ahsterdak 
ak  elders  waren  de  Hoeksgezinden  door  baren  vader  aoodanig  begunstigd 
en  verheven ,  dat  de  andere  partij  schier  geheel  gefiinikt scheeB  ;  maar, 
bij  de  geschillen ,  die  er  gerezen  waren  tusschen  Hertog  Ja>  vab  Bbueretv  , 
verkoren  Bisschop  van  Luik,  en  zijne  nicht  Vrouw  Jacoba  ,  zochten  de 
Kabeljaauwschen  beschem»ing  bij  den  eerstgenoemden  ,  die   hen  met 
open  armen  ontvinnr.  Jacoba,  nu  beekinnende  te  vreezen ,  dat  Amsterdvb, 
hetwelk  hare  zijde  hield,  even  ais  Rotterdam,  door  *8  Hertogs  volk, 
dat  reeds  in  Amstelland  begon  te  siroopen,  mogt  ovehnecsterd  wor* 
den ,  zond  eenige  manschappen  naar  die  stad.;  daar  die  echter  te  gering  « 
in  aantal  waren  ,  omeenen  aanval  van  buiten  of  beroerte  van  binnen  tegen 
te  gaan  ,  veranderde  de  Hertog ,  in  strijd  met  de  privilegiën ,  aldaar  in 
1419  de  Rejjering,   daarin  alleen  leden  van  de  Kabeljaauwsche  party 
plaat senrle.    Door   deze  verandering    nu  meester  van  de  stad  zijnde 
werd  hij    door  haar  bijgestaan  in    den  oorlog  tegen  die  van  Utrecht 
en  Amersfoort ,  die  de  Hoeksche  partij  toegedaan  waren  j  gedurende 
welken  oorlog  de  Amsterdammers ,  op  den  1  OctobJ^  1420,  door  de 
Utrechlscben ,  die  zich  in  eene  hinderlaag  geplaatst  .hadden,  osei 
achterlating  van  meer  dan  250  man ,  zoo  aan  dooden  als  krijgsgevatt* 
genen,  al  vluprlende  naar  de  stad  gedreven  werden.    Ter  vergoeding  van 
welke  nederlaafj  de  llerLoj;  dien  van  Austerdam  ,  den  18  Jannarij  1421 , 
eenige  nieuwe    regten  en  vrijheden  toestond  ,  onder  welke  ook  was  de 
tolvrijheid  voor  allen»  die  tot  poorters  zouden  worden  aangenomen.  De 
Amsterdammers  waren  intusschen  ook  op  middelen  bedacht ,  om  zich 
over  deze  nederlaag  op  die  van  Utrecht  te  wreken ,  rustende  te  dien 
einde  eenige  schepen  uit,  vv aarmede  zij  de  Eem  bezetteden ,  en  alioo 
de  Utrechtenaars  en  Amersiborders,  die  langs  die  rivier  hunnen  meesten 
toevoer  bekomen  moesten  ,    niet  weinijy  in  verle{Tenheid  brafrten.  De 
vijandelij khedeu  eindijjden  echter  eerst   twee  jaren  later,  nicL  een  ver- 
dr^,  dat  onder  anderen  ook  door  de  stad  Amsterdam  bezegeld  werd. 

Bet  jaar  1421 ,  dat  dc  Amsterdammers  in  de  kosten  van  eeue 
aanmerkeiyke  uitrusting  ter  zee  gewikkeld  had ,  was.  hun  ook  tn  een 
ander  opzigt  nadeelig ;  want  op  den  93  April  van  dat  jaar  werd  een 
dcvde  gedeelte  der  stM,  door  eenen  fidlen  brandy  in  kolen  fgék^é, 


Digitized  by  Google 


AMS. 


m 


bij  wcUic  ramo  ,  behalve  een  aaaUL  audere  geitouwen  ,  een  gedeelte  vau 
de  Nteuwe  ke»  9  -het  Raadhuis,  het  H.  Geett  gatthnis,  da  kapel  der  H. 
fiade,'  Bu  de  Nienwei^ds  kapel «  en  het  Beggyohof  eene  prooi  der 
vlammen  werden. 

In  het  jaar  1424  bewerkten  Bout  Hollaud  ,  Oud -Burgmeester  Tan  ' 
AnsTERDAX  ,  en  Jan  Jan  HeiTfBNszoorf ,  Schout  der  stad ,  een  verdrag  met 
de  Friezen ,  waarbij  dezen  den  Hertog  van  Beijeren  voor  Heer  erkenden  j 
zeUs  ging  Amsteroau  toen  zoo  ver ,  dat  zij  andere  steden  aanmaande  , ' 
om  de  Gravin  te  Terlaten ,  en  ,  xoo  als  zy  het  uitdrukte ,  de  goede  ■ 
|Mwm  te  kieten-,  tevens  sterk  arbeidende ,  om  FiufsTAir  Bomeomii  als 
nnivaard  te  doen  erkennen  ,  ten  loon  waarvan  die  Vorst ,  even  als  Jut ' 
¥19  BEijEKitr,'ttlie  de  vroeger  aan  de  stad  verleende  voofregten  ver- 
nieuwde. 

Later  lo^cn  de  Amsterdammers  ,  nevens  die  van  Rotterdam  en  an- 
dere steden ,  uit ,  om  Schoonhoven  ,  dat  de  zijde  van  Jacoba  hield  ,  cn 
Gouda  ,waar  die  Vorstin  zelve  zich  bevond  ,  te  belegeren.    In  de  beide 
gevechten  bij  Alphen  leden  sQ  de  nederiaag ,  terwijl  zij  in  het  eei*ste 
Imnne  banier  verloren  ,  en ,  na  het  tweede ,  les  of  seven  hunner  ian- ' 
sienlijksfee  -  Poorters ,  die  krijgsgevangen  gemaakt  waren ,  afstand  deden  - 
van  hnn  poorterschap  ,  om  de  helaogen  der  Grravin  te  oahclsen.  Hoe-  • 
leer  de  stad  door  deze  veriiezc»  {rpdrukt  cn  nog  bovendien  door  de 
Kennemers  en  Siichteiiaars  bedreigd  werd,  bleef  uj  hardnekkig  by  de 
party  ,  die  zij  gekozen  had. 

In  de  eerste  bede ,  die  I'ilips  van  BouacoNDië  ,  in  naam  van  den  Graaf , 
deed  ,  moest  AssTSBoaM  tot  haar  aandeel  SOOO  schilden  van  15  stuivers  (of 
SSKO  gulden)  opbrengen ,  en  hierop  Vas  de  stad  nog  100  schilden  (of  75- 
{(uldcn)  schuldig  ,  toon  er  eene  twecMle  bede  uitgeschreven  werd ,  waarin  sQ 
^855  schilden. (of  1899  gulden  T6  cents)  betalen  moest ,  doch  daarentegeit 
schonk  FiLips  aan  de  stad,  nadat  deze  den  opd  van  jyetrouwhcid  aan  hem  af- 
{telegdhad,  het  voorregtvan  ongehouden  te  zijn  om  rekening  of  verant- 
woording te  doen  van  de  inkomsten  der  goederen  van  diegenen  ,  wel- 
ken .  gedurende  deze  onecnigheid,  de  stad  ontzegd  was,  of  die  ze  verlaten 
badden  3  gevende  Fiups  haarde  vrijheid ,  om  daaruit  de  kosten  van  den 
oorlog  te  bestrijden.   Toorts  schonk  hy  haar  de  tweejarige  bede ,  voor- 
lÉeen  door  de  dorpen  van  Kennemerland ,  West-Friesland  en  Waterland 
aan  zijne  nicht  todgestaan ,  roet  het  regt,  om,  ingeval  eenigen  dezer = 
dorpen  achterlijk  mogtcn  blijven  ,  daarvoor  de  personen  en  goederen  te 
mogen  aanslaan  en  bckoinnieren. 

In  het  beleg  van  Caluis ,  dat  Filips  in  1436 ,  toen  hij  met  Frank- 
rijk in  oorlog  was ,  ondernomen  had  ,  maar  dat  vruchteloos  afliep  , 
werd  hy  weder  door  AnsTsaoAn  met  geld ,  manschap  en  schepen  on- 
dersteund. 

In  het  volgende  jaar  werden  de  Amsterdamsche  koopvaarders  door 

de  Oosterlingen  of  Oostzcesche  Staten  ,  met  welke  men  in  twist  geraakt 
was ,  genomen ,  opgebragt  en  verbeurd  verklaard  ,  zoodat  men  genoodzaakt 
werd  met  hen  in  onderhandeling  te  komen.  Toen  deze  echter  zonder  ge- 
volg bleef ,  gaf  Filips  aan  de  Staten  bevel,  om  nieuwe  schepen  aan  te 
hottwen ,  waartoe  AasTBaoAH  vier  baardsen  met  bun  toebehooren  leve- 
ren moest.  Be  geheele  vloot ,  onder  bevel  van  'KiAAê  na  Ganan  en 
AaniB  Jaoobsiooii  ,  als  Kafnteins,  waartoe  zij  door  AnsvBBOJüi  waren 
aangeprezen  ,  in  lee  gestoken  zijnde ,  behaalde  vele  voordeden  op  de 
Oo';tprlinrfcn  ,  waarop  het  in  het  janr  1111  tot  een  tienjarig  bestand 
kwam.  Gedurende  dezen  oorlog  waren  er  i23  schepen  van  Pruisscn 
en  Lijfland  geoomeo  ,maar  nu  werden  de  Amsterdaauners  beschuldigd 
I.  Deel.  1^ 


9 


2M 


zhAl  in  M  nemra  .en  doelen  ya«  den  buil,  legvn  d<s  ^afelüUliMl 
li^  re^tt  vef|frq)en  te  liebUcn  ,  vaarom  Uaisbuui',  Qohtg«iM|9ti  van 

Hertorr  FaiPS,  die,  gedurendu  hel  afwezen  van  liaren  gemaal  ,  de;(9 
landen  bestuurde  ,  beval  ,  dat  alom  in  bet  ffrafelijk  fjebied  dc  per- 
sonen €0.  g^oederen  vnn  deze  ^tad  zouden  worden  aangelasl  ^  z.oi%dcr  iliit 
njen  vveet ,  hoe  liet  daarmede  verder  i&  aijrcioopciv  ,  ,  , , 

•  )n  .4e  ma«od  JUmiarij  1444  voqdeii  JUmiiiiyk  tav  H^ftmoota- fin . 
C^nimiïVAS.  Vuim,        RiAdafafere^  Tim  4eii  Gra^f  u  Aavprnw. 
synde,  ten  «linde  dejaarmksclie  vernieuwing  der  \S~c1;^«^diyiplmple  ^veq^. 
dc  stad  \q\  l)evre{;iiif  f  devü^         il^n.beat.decd,  om  ^nhang .ond^ 
d^.  burgerij  te  kriju<}n  ,   -waaruit  een  openbaar  oproer  oat«tond,  aan. 
lictw^lk,  ïicli  3M>owol  Leden  der  Regeriag  als  anderen  schuldig  niaaJiL- ' 
ten,   want   oikIit   dc    40   personen.    Avelke   daarom    naderhand  ie^| 
Kove  gedagvaard  wcr4^i>  ,  waren  18  lieden  vaa  de  iic^jeriug  j  maar  de  Ge- 
i^a^tigden.  vatt  dcn<  Hertog  itotËi»  de^  J$  February  ee^  verdrag,  4^, 
iwt  baidck  parUJed  geifsiMqd  «9rd      Uil  gevolge  lyaarjiaa  4.e,i|iiiil!i«< 
aangestelde  Herenten  uijt  beide.  ^ftijaQ»  y^nffnaf^^l  if^rd^.;  J^.JMfr. 
schen  ,  Ui«mede  «dtter*  niet  te  nfreiin,  m%mM  JtW^^  t^^^.fil^l 
bet  einde  van  dit  jaar,  I^einoud  en  GvsiinEGHT  vak  Bredehodb  ,  met  een ; 
aantal  soldaten  ,  bij  nacUt  »  in  de  sl^d  kwamen  ,  om  mcL  Imanc  hulp  , 
de  Kabcljaauw schen  de  stad  te  doen  rninu-n  ^  deo; ,  iich  dus  onverhoeds 
overvallen  ziende,  bcjjavtün  fich  a^ar.  Ilaar^e^Ut  alwaar  4ie  van  hunne  partij 
bet  spel  meester  varen,  en  de  Uoekschen evenzao  btbandeLden*  1^ 
gjsheele  fte|;ering  ^at  nu  Ho^kifeMnd'en  laAMU^A^scbeca  daawnedp  vei^gB- 
noc;jd.    Maar  in  de  naaand  November  144q  kwam  de  Hertog  lueteenige. 
krygsmai^in  de  stad,  en  deed  weder  alle  de  Hpeksgeziadcn  de  stad  rui*, 
men  ,  en  bcsloe{^  ben  in  awAre  g«|dbpet«n,  terwyi  de  yorige  Jttegentoi 
veder  liirstcld  wc^-den. 

De  stad  kreeg  in  1449  eeni^jc  moeijelijkhcden  met  die  van  Brug- 
ge 9  welke  de  JJagtca  vernieuwden ,  die  voortijds^  doof  die  vian  Pruis*, 
san  godaan  ivasen  ;  ly  besclMildigdfn  namelijk  deAsiiteidaminen,  dat 
deae  Imne  schepen  badden  doen  aantasleo ,  en  van  hunne  goedenen 
befttoren.  Regerjng,  die  bier  over ,  in  naapn  van  de  stad ,  gedag- 
vaard was ,  wist  ïich  zoo  wel  te  verdedigen  ,  dat  zij  ,  in  het  volgende, 
jaar,  door  het  hof  werd  vrijjjcsproken  .  waartoe  waarschijnlijk  ook 
daarop  volgt-ndc  oorlog  met  de  Gentenaars  aanleiding  zal  gegeven  licb- 
Ixïn,  Do  diyi^ti,  door  desitad,  by  dezen  oorlog,  aan  d.en  Jlerlog  be-» 
wezen ,  werd  wederom  mét  onderscheidene  -voorrcgicu  beloond..  .  | 
.  AsfttaMir  aal|d^•g)iQQ  ivof  mei  oieer  Inisier  bet  boofiA  hebben  im- 
qestoketi ,  wam  de^tad'  niel  weder  dóór  eenen  feilen  brand  geteiatera  « 
die  Jn.  éeii  miebft  .ty^eben.  den  23  en  24  Mei  14i$^.,ontHlaan  irM* 
en  bijna  de  ])ntve  stad  in  dc  aseli  Icfnlr.  Ter  vergoeding  vai^ 
de  hierdoor veroorzfiakle  schade,  verkreej;  de  stad  vrijverklaring  van 
liaar  aandeel  in  de  iienjari;»'c  bede;  av ordende  zij  in  den  l>rief, 
waarbij  Ijaar  zuikü  vede?od  werd,  door  den  Hertog  de  voornaam- 
aije  koopstad  vaa-  Hou»j|itn  genoemd*  •  Spoedig  werd  de  berbouwin§ 
ondempfoen,  waarleedie  vap  ütreoht  -veel  bijbragtcn ,  dan.de  beniu- 
ring  der  stad  blieef,  Tolgeas  voorwaarde,  door  den  HerMijgf  h^  oni* 
aUg  der  bede  4  op  oO  jaren  bepoaM  i  al  uien  lijd  achter. 

Toen  LonrwijK  de  XI  ,  Koninnryrin  Frankrijk,  in  1461,  aan  de  Neder- 
landers  de  Arije  \aait  in  zijn  i  yk  verleend  had,  maakten  de  Am- 
Sterdammers  daar  wel  ]jet  meeste  gebruik  van,  en  deze  vaar  l ,  ofschoon 
meer  dan  oeps  door  opvolgende  oorlpgcn  gx^trciud ,  is  alLyd  vau  vec| 
aAab^laog  gebleven» 


227 


Bij  de  inlmldi^injT  van  Karel  de  Stoute,  die  zijnen  Tader  Fiups 
olü  Graai'  van  llollaud  ,  in  14GU  upvolgdo  ,  i>eiuof'de  deze  aan  de  Ai- 
(fntaaedigdflÉ  van  AamaoAV  ,  dat  hy  da  tteddyke  privilegiea  eerder 
zoude  vermeerderen  dan  verminderen;  maar  hij  voroerde  tevent  eene 
bede ,  waarin  Aknmkm  op  2875  schilden  van  1i>  stuivers  (of  31^  guM. 
^  cents)  geMhai  was;  by  deze  drukkende  geldvordering,  werden  da* 
stad  en  hare  injrezeteneii  nojj  niet  eene  zware  pestziekte  bezocht. 

Ten  voordeele  der  Aiiisterdajtimers  werd  iu  dit  zcUde  jaar  eene 
overeenkomst  {remaakl  met  die  van  Zwolle,  ever  den  Bisschoppelijken 
tel,  dien  nieu  daar  ia  pacht  had  j  en  in  1470  werd  het  regt  van  exue,  ■ 
hfitvelk  betaald  werd  van  erfisnissen ,  die  aan  biiiten  de  sta^  wonende 
pHenen  ten  deel  vielen ,  net  die  van  Deventer  vernietigd ,  Mo.nki* 
net  vervolg  met  de  meeste  stedeo  ea  landen  plaats  had. 

De  Graaf ,  ondertusschen  met  de  voorheen  geaaelde  bede  nog  otet. 
toekomende,  jyaf  vrijheid,  om  ten  z\jnen  behoeve,  in  1472,  lijf-  en 
losrenten  in  Uoiland  te  verkoopen  ,  en  verpandde  daarvoor ,   te  Am- 
sterdam ,  de  inkomsten  van  het  schoutsambt ,  hetwelk  toen  jaarlijks  • 
41S0  pond  van  40   groeten  (of  4^0  guld.)  opbragt,  alsmede  een  stuk  * 
lands  4  itaarvaii  186  ponden  (of  186  gnld.)  kwamen  ,  en  dn  sluis  te.: 
lipesloot  f  üe  87  ponden  (of  87  guld. )   jaars  opbragt.   AUe  dese  aware 
senrmen  'strekten  ter  goedmaking  van  den  oorlog ,  waarin  Karel  met 
Frankrijk  gewikkeld  was.   Daarbij  moesten  er,  in  het  jaar  1474  ,  ook 
schepen  zijn  .    ter  vervoering-  van  manschappen  naar   het  leger.  Am- 
STEBD^  leverde  ,  gedurende  42  dagen  ,  daartoe  2  baardsen  ,  en  in  het 
volgende  jaar ,  toen  er  ook  manschap  moest  zijn  ,  ten  dienste  van  hot  be- 
leg vah  Nuits ,  trokken  eenage  Amsterdamsche  schutteri ,  onder  het  bevel 
vnn  'den  Hoofiiman  Hamm  Ïmszooi  AauasAa  derwaarta ,  ea  taanden ,  bif  > 
menigen  uitval ,  himnen  moed  en  hunne  bekwaamheid.   Maar  zoodm 
KaïaL  genooodzaakt  was ,  dit  beleg  op  te  breken,  ondervenden  dé  2lee^' 
handelaars  bet  nadeel  van  de   Fransche  kapers.     De  re{jerinop  nam 
spoedig  met  die  van  Noord-Holland  in  overleg,  wat  hier  tegen  best 
konde  ondernomen  worden ,  en  aan  Amsterdam  werd  grootendeels  hel  uit- 
rusten der  oorlogschepen  toebctrouwd.    De  NoordhoUandscho  watersteden 
wenien ,  aander  eenige  benntsgoviiig  van  den  Graaf,  bfimien'AÉivnDMUi' 
besebreven,  en  er verd  eene  ordonnantie  op  ém  oorlog  ter  see  beraamd. 
Men  benoemde  Admtvaals  en  Vioe-Adanraals  ,  en  4eed  de  Vloot,  sterk 
S4  wd  gewapende  en  bemande  schepen ,  tot  convooi  der  koepnuurdi^  • 
schepen,   80  zeilen  uitmakende,  in  zee  steken.    Klaas  RoELE!iszoo:r , 
gebood  als  Admiraal  over  de  geheelc  Vloot  ,  die  de  uitreize  gelukkig ' 
volbragt  ;  maar  op  de  thuisreize  ,  zich  niet  zoo  digt  bijeenhoudende  , ' 
geraakte  het  grootste  deel ,  met  zout  geladen  ,  in  banden  der  Franschen, 
waarbij  AnsnaMtfen  Hoorn  het  meeste  Aadeel  leden.   Ter  aéeendera' 
drukWiig  kvam  bicrby  een  nieuw  versishil  met  DenemariLen  ,  over  de . 
tóUen  ,  die  Koning  CaaiavtAAicI  gedutende  den  Fransdhen  ooiiog  vep»' 
lioogd  haMk*    Men  zond  dos  eenen  Gezant  derwaarts ,  en  men  verneder- 
de zich  zoo  verre ,  dat  Biirfjcmeestercn  ,  bij  de  onderteekening  van  den 
brief,  schreven:    Uice  onlmoediye  en  arme  stede  van  Ajistelbeoamie  , 
Ook  uas  de  stad  ,  te  dien  tijde,  in  eenen  toestand,   dat  deze  titel 
in  waarheid  op  haar  konde  toegepast  worden  j  want  de  geldmiddelen  warcn^ 
ten  behoeve  van  den  Hertog  gebezigd,  loodat  de  regerin*;  zich  genood* 
Mkt  sag,  ter  goedmaking  vaa  alle  zware  uitgaven  ,  de  accijnzen  op 
de  leweittmiddekn  te  verheo^en;  bovendien  leden  de  kooplieden  zware» 
slagen,  en  eene  menigte  aanzienlijke  prr?;onpn  verliet  de  stad.  Om 
dii  eishter  veer  tc  komen ,  «erd  bepaald ,  .dat  niemand  met  der  woon. 


na^r  elders  raogt  vcrlrckken ,  zonder  zijn  aandeel  in  de  stads  schulden  be** 
Uald  té  h^beik  Baarbij  «a^dcstad  mo  iut0cput,  dat  de  uitgetrokkco 
iBaliscliappen  Itiune  betaling  niet  kdnden  bekomen  vOór  in  het  toI- 
0ende  jaar  1477. 

llaaridc  inbreuken  ,  welibe  Fum  va^  BovaeeitMi  en  Kaail  de  StouU 
op  de  stedelijke  voorrejyten  [opmaakt  hadden,  weder  geheeld  werden, 
doordien  Maria  vx^  Bodrgo>dië  ,  nadat  zij  liaren  vader  ,  Herlog 
Karel,  vas  opfrevolnfd  ,  lat  Groot  Privilegie  veileendé  ,  bekwam  Am- 
sTEBDAJi  pok  voeder  liet  bijzuuderc  voorregt ,  om  een  dubbel  getal 
Spbepeneftrtff  lieniaenifeii ,  hetwelk  door  Hertog  Kabu  ondenelieideQe 
laaien.  Terlimeht  was.  K»  »lzoo  voor  dekan^na^ng  der  Toorregten  rm 
deisCad  ic  hebben  gezorgd  ,  strekte  zich  de  vlijt  der  Regering  ook  Ml  hare 
Tciligheid  uit ;  waartoe  zich  van  het  Slot  te  Muiden  verzekerde ,  terwijl 
z^'^.om  de  rust  van  binneii  te  bewaren,  lieden  van  beide  do  partijen  in  de 
rogering  aanstelde.  Tevens  \^  as  men  voor  de  veiligheid  ter  zee  bedacht 
cn  hiërloe  werd  er  te  AnsTEftOAsi  eenc  vloot  van  5-j  schepen  uitgerust,  die 
de  Franschc  vloot  noodzaakte  naar  hare  havens  terug  te  keereu  ,  ea  die  , 
d^  het  neoMn  vso  eenige  Fransche  schepen  ,  de  kusten  Tan  Frankryk 
BOédanig  Terontrustte ,  dat  dit  rijk  zich  genoodsaakt  zag  een  bestand  aan 
te  gaan.  Almede  bevonden  zich  de  Amsterdaaunershij  het  beleg  van  het 
slot  te  Schagcn  ,  waartoe  de  Stadhouder  van  Holland  ,  Wolfbrt  tam 
BoRSELEir  ^  zich  verplitrt  znr^ ,  teneinde  AtssaT,  Ucerva»  jSbibo^mi^  tot  rede 
en  onderdanigheid  te  brengen. 

Na  de  inhuldiging  van  Maria  tan  Bourgo.^dik  en  Maxiailiaan  ,  Aarts- 
hertog van  Oo$teurijk  met  "wien  sij  imniddeb  gehuwd  was ,  w<^ke  te 
AaMfnaaui  in  April  1478  plaats  had  ,  bezwoer  HAXinimif  wel  alle. 
dé.  ttadsveo^gten ,  die,  zoo  door . zijne  voorzaten  als  door  zijne  ge- 
aaaUn  ,  aan  dc  stad  verleend  waren  en  daanmder  het  Groet  Pnnilqpe, 
maar.  bragt  de  stad  daarentegen  ook  in  de  verpligling  ,  om  ten 
behoeve  van  Vrouw  Maria,  ter  somma  van  5300  ponden  van  veertig 
groot  (nitinakcndt;  even  zoo  vele  guldens  van  ons  tegenwoordig  geld)  , 
lijfrenten  te  verkoopen ,  waarvoor  dc  grafelijke  inkomsten  van  W  ie- 
ringen,  tegen  den  penning  elf,  door  den  Hertog  verpand  werden  f 
terwyi  sij  bovendien  nog'  haar  eanded  moest  dragen  in  eeoe  hutten- 
Ipewone  bede  van  60,000  Filipsschilden  (of  1(0,400  gnld.) 

.Doordien  Gelderland  weigerde  om  Maxihiliaan  en  Maria  te  huldigen  ^ 
ontstond  er  in  1179  een  oorlog  ,  die  allernadeeligst  voor  de  stad  was  ,  cn 
liet  eerst  tusschen  de  Amsterdamsche  en  Harderwijksche  visschers  ge- 
voerd werd ,  waardoor   Amsterdam  zelfs  met  Knkhuizen  cn  Hoorn  in 
moeijelijkheden  geraakte ,  welke  OTenwel ,  om  hel  algemeen  belang , 
spoedig  vereffend  werden.  .  Gedurende  den  Gelderscfaen  o<Hrlog ,  die , 
in  het  'jaar  1481 ,  met  de  inhuldiging  der  Landvorstin ,  eindigde , 
deed  MAXiMiLiAAif  weder  eene  bede  van  80,000  Füips-klinkaarts  (of 
67,200  gnld.)  in  het  jaar  ,  jjedurcnde  den  tijd  van  acht  jaren  ,  waarin 
AMSTERDAfK  ,  iia  het  Ledingcu  van  cenlfri^  A  oorren[tcn  ,  bewilligde. 
!  David  VAji  BoüR(io?iDiÈ" ,  vijf  CH  vijftliystc  Bisschop  van  Utrecht  ,  door 
de  Utrechtenaars  genoodzaakt  zijnde  dc  stad  te  ruimen  ,  en  te  Wijk 
bij  Oimrstede  sijn  vtfhlijf  te  nemen ,  riep  de  Amsterdlunmers  te  hulp, 
die  in  1479  deh  vatn  het  Slot  te  Abcoude  meester  maakten.  Utredii 
was  nu  de  eenige  stad ,  die  de  Hoeksdic  «yde  hield  ,  waaruit  men 
ligtelijk  voorzien  kon ,  dat  de  onlusten  jnct  die  stad  eerlai^  tot  hev^per 
dadelijkheden  zouden  uitbarsten  ,  dies  men  te  Amsterdam  alle  voorzor- 
gen nam,  tegen  ccnen  aanval  van  die  zijde ;  onder  anderen  bcfyon  nier> 
in  1481  de  stad  te  versterken ,  terwijl  men  schikkingen  beraamde  op  de 


oiyuUL-j  cy  Google 


kUS. 


yéèmXihf^én  wadi^ilailiett  voorde  idfuUcrij.  In  ilen  DMhl,  lèMÜkÉii' 
9  eo  10  Deoetaiber  1481 ,  werd  Naardtn  doo»-  de  lUti^ohtciiialin  'hff 
wraMiDg  ingenomen  ,  maar  kei  ber%t ,  dat  do  Aniï>terdamm(crs  'ttMV 
die  yan  Miiiden  en  Weesp  in  aantogt  waren ,  ^onv  Naarden  te  herne^ 
men,  was  gcnocg^zaam  ,  om  hen,  na  het  vorderön  rani  14,000  (jiilden 
brandschatting,  de  vkigt  tc  doen  nemen  ;  maar  achterhaald  wordende, 
mocstea  zij  een  gedeelte  van  den  hait  en  eeni|yc  medegenomen'  gijze- 
laars adrterlaten.  Geen  minder  voordeel  behaalden  de  Uollanders  op 
de  Sticltfeiuwrs.  bQ'  Weetbroek,  alwaar  deae  laatMeii  igeheel  verklagen 
werden  en  hunnen  wimpel  of  banier  iu  den  steek  lieten ,  dier  tM  tee^ 
ken  der  oyerwmning  in  de  Oude  kerk  te  AuntMDÈM*  ivind  'opgdiangen. 
In  het  volgende  Jaar  jyin/jcn  dc  lllroclitsrhen.  nog  al  voort  met  de  stad 
tc  bedreigen ,  waarom  iu  de  maand  Augustus  bevolen  werd ,  dat  alle 
jteeschepea  ,  die  vóór  de  palen  lagea ,  van  daai*  moesten  vertrekken , 
om  plaatste  maken  voor  anderea-,  die  de  stad  dacht  bijeen  te  brengen. 
Ook  werd  «an  de  Ryn>en>  andere- tehippert  gelast^  xtcb  naar  HtaSdcn  te 
iMgeven,  om  hei  volk,,  dat  MAznaiAAR  bijeen  venanwld  bad ,  naar 
Sparendam  over  tc  voeren-,  terwyi  de  Schutters  bevel  kregen  ,  om  den  6 
*.  September  ,  met  hun  harnas  op  de-  |daale  (den  Dam)  te  komen ,  om, 
als  de  stceklok  luidde ,  scheep  tc  gaan  en  de  banier  te  volgen  ,  op 
verbeurte  van  lijf  en  goed-  Deze ,  tiitgcvaren  en  op  de  hoogte  vaii 
den  Eem  gekomen,  zijnde ,  beuiagtigden  twee  Utrcchlsche  sclie|>en  ,  het 
ééne  geladen  mol  koor»',  het  andere  met  salpeter,  buskruid,  steeneu 
kloeten  en  pyien,  ter  waarde*  van  9090  llijngaUene.  Dttie  oorloos 
etndu|de  in  1485  wel  met  een  vordng ,  maar  men  gebruikte  ech- 
ter de  voortoTg,  om  de  sloten^  te  Vreeland  en.  te  iUiOoade  in  pand* 
adiap*  te  boude»,  alaoo  dc  Biacebop^  bniken  staat  was,  om  de 
bepaalde  som  te  voldoen.  3f\xi5riiiAA!« ,  die  inmiddels,  na  het  over- 
lijden zijner  gemalin  ,  als  Ruwaard  en  voogd  \an  zijnen  oudsten 
zoon,  het  bewind  in  handen  gekregen  had  ,  liet  dan  i>ok  de  beide  go- 
noemde  sloten  zoo  lang  onder  stads  bewaring  ^  waarop  die  van  Abcoude 
m  14S4  den  eed  van  getroowheid  aan  Bui|pBmeesteren-  dedén^  - 

MAznnuAAJf,  in  -fêfy  tot  RoooMcb  fionmg  verkoren  i|fnd^y  hwam 
AatvaaiNui  bezoeken,  waar  bij  met  de  Regering  ecno  nieitwe  ordon- 
nantie op  de  scheepvaart  maakte  en  tevens  de  middelen  beraamde  ,  om  de 
Vlamingen,  die  hem  het  regt  van  voogdijschap  over  zijnen  zoon  wilden 
betwisten,  te  water  aan  te  vallen.  Na  het  vertrek  van  Maxihiluaiv 
ontdekte  men  ,  dat  dc  Uoekschen  ,  die  nu  buiten  allen  bewind-  waren , 
gedurendo  de  Vlaamscbe  onlusten,  eenen  aanslag  tegen  de  stad  in 
den  lin  hadden.;  daarop  werd  de  sehuttei^  in  zes  wijken  verdeeld^, 
in  elke  wijk  eene  verzamelplaats  vastgesteld,  en-  allo  dó  scihepen^  'die 
in  winteilaag  lagen,   binnen  gebaald. 

MxxfMiLiAAf  ,  in  1 1S8  door  die  van  Brugge  binnen  hunne  muren  ge— 
vangen  gehotïden  zijinie ,  zag  zich  niet  zoodra  in  veiligheid  ,  of  hij 
trachtte  zich  over  dezen  hoon  te  wreken,  waartoe  Albeht,  Hertog 
van  Saksen  ,  hem  met  een  leger  te  hulp  kwam.  Tot  betaling  van  dit 
le|^  moest  ook  AaanaoAH  hot  hare  bijdragen ,  waartoe  ii|  erfelijke 
rente  verkoebt ,  en  van  onderscheidene  personen  10,240  pond  van  veertin^ 
grooten  (s^nde  even  zoo  veel  giddcns  van  ons  tejjfon woord ig  geld) ,  tegen 
den  penning  16  ontving  ;  Masuuujiax  ontving  daarvan  zelf,  9600  pood, 
en  de  ovcnge  640  werden,  op  zijn  bevel  ,  uitgekeerd  aan  Mr.  Hendrik, 
Wolfaards,  die  hem ecne  derfyelijke  somme  op  het  haljiiwseh.ip  van  Ani- 
slelland  ,  "Waterland  en  de.  Zeevano^  geschoten  had.  Tfr  vergoeding 
hiervan  werd  aan  dc  blad  bcluuid ,  dat  ^ij  gciüctcu  £uu    de  grafelijke 


Digitized  by  Google 


t90  A1I;&/ 

• 

ipLomsten  ,  «bM*p«iia  \aa  da  genoïeldt  l»«]||HWiAli^pra  ,  5!>0  ponden 
tan  4».  fiuis  te  GrooUabrofk  en  30  p«id  van  die  Ie  Medemblik ;' 
maar ,  ofschoon  daarvan  {roedo  brieven  jjemaakt  waren  ,  kon  de.  «tad 
de  inkomsten  van  die  twee  gemelde  sluizen  nimmer  bekomen. 

Tc  dexen  tijde  leden  de  kooplieden  zware  verlieien  door  de  roofzucbt 
der  Ëngeischen ,  die  niet  nalieten ,  oliscboon  het  vrede  was ,  buuue 
sebepen  te  neneil  ea  Ie  berooven.  Men  lueeg  uogtans  .de  Mnmtmeie 
fooTert  in  lieehtenis  ^  nuMur  er  bevonden  saeh  te  Anennnui  liedent  die 
Irouwloe»  genoen  «aren ,  «m  de  gevanj^enis  te  openen  en  de  roove«s 
op  vrije  voeten  te  itellen. 

Nadat  Rotterdam ,  in  den  nacht  van  19  November  1488 ,  door  de 
Hoekschen  ,  onder  Jonker  Ïra^s  van  Bredcrode,  ingenomen  en  het  Slot 
te  Woerden  mede  door  de  Hoekschen  ,  onder  Ja!<  ,  Burggraaf  van  Mont- 
foort ,  bewagtigd  was,  werd  in  Januarij  des  volgenden  jaars ,  op  bevel 
inui  lümniMii;  te  I^den  eene  alijemeenc  dajfvaart  der  ateom  bfr» 
pefareten,  waarop  die  van  Bordreehi,  Gouda,  Brielle»  Haar* 
lem,  Levden  en  AmBaoAn  overeenkvanien,  dat  de  Yier  eenl  ge» 
tnelde  steden ,  de  stroomen  zouden  sluiten  en  de  anderen ,  wier  Poor- 
ters waren  uitg^cl rokken ,  Schiedam  bewaren  ,  voor  welke  stad  de 
Hoekschen  dan  ook  het  hoofd  slieten.  AiasTtiiDjUi  ^verd  ,  voor  de  dienst 
in  dezen  betoond ,  begiftigd  met  het  voorrcgt  ,  dat  haar  vang-  en  ban- 
regt  tot  op  1000  roeden  uitgebreid  werd,  terwyl  haar  tevens'  ver^ 
gind  werd,  om  ten  eeuwigen  dage  de  Roomsoli  koninklyke  kaoon 
ooven  het  stads wapemeliald  te  mogen  voeren. 

Om  de  Hoekschen  te  temmen  besloot  HixxvaUM  in  1490  tot  de 
belegering  van  het  Slot  te  Montfoort ,  dewijl  de  herovering  van  Woerden, 
waaraan  Axsterdam  grootelijks  gelegen  was  ,  daarvan  afliiii;y.  Om  <lit 
met  kracht  door  te  zetten  ,  werd  bij  den  llaad  der  st,id  besiolea ,  oiu 
12,000  Andriesguldens  bij  leening  op  te  nemen  ,  ter  uitrusting  van 
.eenige  schepen  van  oorlog.  Toen  wenien  Monifiiort  cn  Woerden  go- 
wonneq ,  en  Slnb,  de  eenige  verblijfplaats  der  Hoekaeben,  later  ook  in- 
genomen ayade ,  weixl  hiermede  een  einde  gemaaki  aan  don  langdn- 
,rigen  tweespalt  der  lloeksdien  en  KabeljaaBWSchen . 

Fiups  II,  in  1194  de  regering  van  zijnen  vader  Maximiliaa»  ,  die 
inmiddels  Keizer  geworden  was ,  overgenomen  hebbende  ,  beroofde  de 
stad  wel  van  hare  voorregten  ,  maar  onthief  haar  niet  van  de  schulden, 
die  gedurende  het  bewind  van  z\jncn  grootvader  en  vader  gemaakt 
waren ,  aoodat  er  niets  anders  op  was  ^  dan  nienwe.  bdasliMen  te 
beffen,  die  toen  meer  beswaarden  danvrooger;^  wantdeiÉadba  a  geene 
4Adere  inkomsten,  dan  betgene  van  de  belastongeo,  de  waa|^,  de  w^n- 
Hccyns  en  de  paal  kist  kwam ,  maar  nit  dit  laatste  moesten  weder 
de  kosten  tot  onderhond  van  baken  en  zeetonnen  henoodigd,  goed 
gemaakt  worden;  nogtans  werd  door  Filips  het  Baljuwschoji  van  Ara- 
stéUand  in  pandschap  gesteld ,  gelyk  dan  Burgemeestereu  aldaar  eeaen 
iuw  aanstelden. 

(bdertnsseben  aam  de  AmsterdamsdM  ksopbandel  en  aeevaart ,  Ce 
midden  van  den  oorlog,  toe.   In  bet  laatst  van  1497  kwam  ar  ander 

anderen  een  groot  getal  van  koopvaardyscbepsa  met  velerlei  waren 
vóór  de  stad  aan.    Voorts  blijkt  de  aanwas'van  den  koophandel  der 

stad  in  het  Noorden ,  uit  een  privilegie  van  Jatc  ÏI  .  Koninjy  van 
Zweden,  Penemarken  cn  Noorwegen,  den  :2G  December  1498.  f{«\'ycvea  , 
waarbij  hij  aan  de  stad  Amsteboax  cn  aan  de  gcmeene  liuiiaiidsche 
Meden  ,  die  hem  gemagtigden  hadden  toegezonden ,  vergunde  ,  twee 
derden  van  bunae  geslnuidc  goederen  te  a«i|fen  naar  sieb  nenwn , 


Digitized  by  Google 


AMS. 


Ailfel  bergloon  ëa  kdihHi  betalenée^  terwyi  'liy'te  To1g[en8en  da^  ék 
■lad  AnntD4K  in  het  bijsonder  noQ  den  THJenlwndel  opIXoorwiegèar; 

fnet  name  t)p  de  stad  Bef[jpn  ,  toestond. 

I^ij  den  oorloj;,  die  in  150i  met  de  (.icldei-sclien  uitnrebarsten  was  , 
hadden  AïsxEhDA»  en  de   Noordhollandsche  steden ,  onder  l)fvcl  van 
PiETBR  VAN  LEEirwAiüioER ,  ccm?  vloot  geiccd  gemaakt,  die  op  de  Zui- 
ilcrzec  kruiste ,  en  omtnot  den  Eeni  lag.  Toen  de  Geldersefacn ,  waarbij 
sdeh  een  groot  get«l  viwciiefs  «an  Uaraerwijk  {reToegd  hadden  ,  op  & 
Amsterdammers  a&watnen ,  tskiéa  ét  Holbttders  ,  die  niet  genotaaiUBi 
van  krQgibelioefte  Tooftien  m  aren,  af ,  tot  op  de  hoogteyan-  Ivei  Stol  tè 
Muiden ,  van  waar  zij  een  klein  vaarlui(y  naar  Amsterdam  londen  ,  oni 
biiskrtiid  te  halen  j  eer  dit  echter  tenig  kwam ,  had  de  vloot  het  anker 
gelioft  ,  en   was  naar  Waterland   {ycsle\end  ,  op  welk  gewfest  de  Grl- 
derschen  het  gemuQt  haddeit.    liet  vaarltiig  met  buskruid  kwam  tca 
laatste  liQ  és  thwt,  en  toen  bad  men  gaarne  de  'Waterlandsche  vlar- 
•diers  ,  die  kidi  hier  mnstreehs  in  xee  bevonden ,  aan  boord  genomen, 
ten  (rinde  de  inamdiap  te  yenterken  ,  maar  desen  ^gen  door ,  zoodra 
de  Tijand  in  het  gezigt  kwam.    Op-  de  hoogte  van  Marken  werd  het 
eerste   vijnndelijke   schip  aangetast  j    n'odnrpu'jc    het  gevecht  Merd  de 
vh)ot  door  de  Monnikendammers,    die  er  mei  kleine  vaartuigen  naar 
toe  roeiden  ,   versterkt.    Lang  duurde  het ,  eer  dc  strijd  beslist  was. 
Maar ,  toen  twee  of  drie  var»  de  grootste  Geldersche  schepen  zich  een 
^weinig  van  ét  ^loot  Verwijderden  ,  ten  einde  een  ïriesehen  koopvaarder 
te  bemagtigen  ,  gelukte-  het  aan  de  Hollanden  de  overwinning  te  behalen. 
2y  maakten  hier  vele  gevangt^neti ,  die  inen,  nH  Vrees  voor  de  ko^b 
van  hnn  onderhond ,  noch  te  Monnikehdam,  noch  te  Muiden,  noch  tè 
AisTERDAS  wilde  ontvangen  ;  maar  Ja\  BE'^n?;  T\>8zno\,  Seliout  derer 
laatste  stad  bragt  te  weeg  ,  dut  men  de  meesteu  (»p  Immifii  eed  ont- 
sloeg ,  anderen  betaalden  hun  losgeld  ,   en  de  schepen  der  GeldcrschtMj , 
die  bet  geUk hadden  te  ontsuappeu,  liepen  met  cenen  guustigen  wind 
vaar  fani*.   YMr  dat  het  jaar  liHM  geëindigd  was*  maidrten  de  Geldé/- 
«ehen  tiah  weder  tot  eenen  inenwen  togt  op  de  Zuidériiee  gereed*; 
'Waarom  men  te  AMfiaolui  ook  wederom  bezorgd  was  voor  overronf- 
peling,  en  daartegen  alle  voorzorgen  in  het  werk  stelde.    Zoo  werd  ér 
door  de  regering  hevolen  ,  dat  de  Lastaadjr  (nu  de  Geldersche  kade)  , 
waar  toen  veel  hout  lag,  geheel  en  al  moest  ontruimd  worden  ;  dat  mca 
alle  waterschepen  zoude   zeilvaardig    maken;   dat  alle   ruiters,  in 
stads  soldij  staande ,  zich  gereed  moesten  houden ,   om  te  kunncu 
ickeep  gaan  ;  en  dat  niemand  ,  na  het  luiden  der  boevenkiok ,  die  ten 
9  «re  des  avonds  begon  ,  zonder  lantaarn  op  straat  mogt  komen; ; 
maar  dit  maal  kwam  men  met  den  schrik  vrij. 

In  VSOfi  werd  het  verbod  van  uitvoer  van  granen  weder  ingetrok- 
ken, en  de  stad  ontheven  van  de  grafd-lijke  tuilfMi  te  Wezel,  Keulen 
en  Venlo;  terwijl  zij  ook  in  het  genot  vau  oudcrscheidcu  voorregtéu 
hersteld  werd. 

In  het  jaar  VSfft-  kreeg  AmsanAB  nog  eenige  nienwe  voorregten  van 
'CnnsTiAAff  Koning  mms  Deuemarken,  die  zeer  ten  voordeele  van  den 
fcaophandel  strekten,  daar  ook  het  rerri  mmi  e.tue,  voor  gebrande  af 

Terongelukte  schepen  en  yroederen  ,  vernietij^d  werd. 

De  GeMcrsehen  in  11508  het  [gemaakte  bestand  verbroken  hebbende , 
stelden  de  Amsterdammers  weder  alle  de  vorige  behoedmiddelen  Ie  werk  , 
men  beraanub*  zelfs  een  ontwerp  lot  het  albreken  van  eenije  imizcn  , 
CU  toen  Muiden  en  Wee^p  in  handen  vau  den  vijand  ge\alleu  waren, 
omlerging  dc  gehetie  llastaadje  dit  h>t.    Sommigen  \eibaicn9  dat  dc 


AMS, 


0eldenclieil^  t«  4ezeo  tijde ,  eeaen  aanval  deden  op  het  Koode  blokhuis^ 
zijnde  een  gebouw  ,  dat  op  palen  stond  ,  aan  de  toenmalige  Haarlemmer- 
poort ,  doch,  dat  zij  zoo  wel  ontvangen  werden  ,  dat  zij  met  schande  teruj 
w  eken.  Vast  gaat  het ,  dat  Kabel  taw  Gelder  in  het  jaar  1«>Ü8  eeneu  IVics- 
icr  naar  Axsteadah  zond  ,  om  de  itad  op  te  eiadiea  en  de  rej^eriog  te  ver- 
|ren,.dat  lU  hem  Toor  Heer  aannamen.  Hij  bekwam  loi  antwoord  , 
dat  de  stad  den  Koning  Fiuts  trouw  ^woren  had  ,  dte  iQ ,  njne  kind»- 
len ,  houden  wilde  ,  en  datdebnigerij  nog  niet  in  mik  ecne  engte  gebragi 
was ,  dat  het  haar  gelastte  van  Heer  te  verwisselen.  Intusschen  wa- 
pende men  zich  tegen  eenen  nieuwen  aanval ,  en  werd  al  ,  wat  buiten 
de  St.  Antoniepoort  stond ,  afgebroken ,  ja  zelfs  de  Doelen  der  hand- 
boogschutters ,  toen  een  prachtig  gebouw  ,  staande  buiten  die  poort.  Ook 
boodmen  mannelyken  tegenweer  ,  toen  de  vyand  tol  tweemalen  toe  cenea 
^rerffoe&chen  aanval  op  de  scbans  aan  de  IJpesloot  beproefilo.  Na  beft 
mLdukken  Tan  den  tweeden  aanval,  U^n  de  Geldersche  vlugtelingen 
cene  bende  Anutecdamsche  poorten,  onider  bet  geleide  van  EBiman 
Mosterd  ,  in  den  mond,  zoodat  vele  hunner  werden  gevangcn  genomen 

en  op  St.  ülofüpoort  gezet  werden. 

Den  11$  Oclober  1308  leed  de  stad  veel  door  eenen  zwarcn  storm  cn 
watervloed,  welk  onheil  haar  bedacht  deed  z\jn,  om  in  het  volgende 
jaar  bij  Maxuuluah  aan  te  boaden,  dat  baar  bet  opzigt  over  den 
Auiderdijk  werd  afgestaan ,  soo  als  gflschiedde. 

Do  oorlog  met  de  Hansesteden  ,  die  in  1510  ontstond,  eninwclkende 
stad ,  om  baar  belang  bij  den  koophandel ,  deel  moest  nemen , 
werd  wel  spoedig,  door  middel  van  een  bestand,  ten  einde  gebragt, 
maar  de  stad  had  daarbij  evenwel  veel  schade  geleden. 

Dc  Geldersclu  n  ,  met  wien  nicn  nu  weder  in  oorlog  geraakt  was , 
kwamen  van  Utrecht  voor  AmsikHUAa ,  staken  de  Lastaadjc  ,  benevens 
SI  schepen ,  die  in  de  Onde  Waal  lagen ,  in  brand,  en  trokken  toen 
weder  af.  Na  dexen.  overval  werd  gelast,  dat  de  ^rters,  des  avonds 
te  zes  uur,  ter  wacht  moesten  komen,  en  op  aestien  plaatsen  rondom 
dc  stad  de  wachthouden.  Hertog  Kabel  vak  GELDBB,in  het  jaar  lul4, 
in  Groningen  gehuldigd  zijnde ,  beraagtigde  ecnige  steden  in  Fries- 
land. Om  hem  te  keer  te  gaan  ,  kwam  Hertog  Joais  vaw  Savlji  te  Am- 
STEaoAM,  len  einde  zich  daar  van  voorraad  tc  voorzien,  maar  vóf'ir 
Hoorn  komende,  werden  de  voorraadschepen  door  de  Friezen  bemagtigd. 
Be  Sansche  Hertog  ,  niet  bestand  innde  tegen  de  Geldencben,  droeg 
al  lyn  regt  op  Friesland  aan  den  Graaf  van  Holland  over,  die  bie^ 
door,  in  l(51a,  weder  met  de  Gelderschen  in  oorlog  kwam,  waardoor 
groot  nadeel  werd  toegebragt  aan  den  Amslerdaraschen  koophandel, 
welke  in  I3I8  niet  minder  tc  lijden  had  van  de  zeeschnimerijen  van 
(iuooTE  of  Lange  Pier  ,  welke  de  Zuiderite  onveilig  maakte,  terwijl  on- 
derscheidene schvpen  die  te  Ajistebdax  te  huis  behuordcn  ,  iu  de  Zond 
aangdlóttden  werden ,  op  last  yan  Koning  Cbbistiaaii,  die  zich  van  dat 
middel  biediende ,  om  de  betaling  te  krijgen  van  de  sommen ,  welke  bem 
toegelegd  waren ,  als  brnidscbat ,  by  gelegenheid  van  ayn  buMelijk  met 
IsABELLA  VA5  OosTEnnijK  ,  ceno  xuster  van  den  toen  regerendcn  Graaf 
Karf.l  ij,  als  Duitscli  Keizer  meer  onder  den  naam  van  Karel  V  be- 
kend. Te  dczrr  gelegenheid  verbond  Amsterdam  zich  tot  de  betaling 
Van  45,300  gnld.,  op  voorwaarde  van  die  te  mogen  korten  op  de 
ingewilligde  bede  van  80,000  pond.  Op  deze  belofte  deed  Kaasl 
aan  Cbbutiaas  toezegging ,  dat  de  geheele  som  der  bruidschat  sonde 
voldaan  worden ,  waarop  het  ontslag  der  aangebonden  schepen  volgde  j 
lerwyi  Kaiu,  tot  erkentenis  van  deze  dienst,  in  bet  jaar  1M9  al(e 


xns. 


da  «tadf  |M(ivi)egi«D  «n  vaamregleu»  tot  hiertoe'  êtm  biur  verleend ,  bcH 

Vcstigde. 

De  oorlog  'met  de  Gddeneben  was  nog  niet  geëindigd  ,  of  die  met 
Frankryk  nam  reeds  eenen  aanvang  ,  en  de  jaied  IttSl  en  1522  toonden 
duidelijk ,  boe  men  tegen  dc  Engrlscbrn  op  zijne  hoede  moest  zijn  , 
dewijl  zij  in  het  laatst  gemelde  jaar  zich  van  de  Oostersche  vloot  mees- 
ter maakten  ,  waarbij  echter  de  ingezetenen  van  Amsterdaa  weinig;  nadeel 
ieduu  ,  aizoo  de  meo»le  schepen  in  de  Oostzee  tehuis  behoorden.  Geea 
minder  mm  ontstond  er  voor  het  kiKwhelaDg  ,  door  het  ontlrooneni  van 
CmumtUM  11 ,  Koning  va»  DêHêÊÊmtin,  fin  ofiushoon  s\jn  opvolger , 
Freoisk  I,  de  vrije  vaart  der  lloUanderen  heve^tigde,  w  as  men  echter  he- 
.dueht  voorde  Lubekkers,  die,  zoodra  zy  Ketverbiyi  van  Koning  Cbbisiuak 
in  deze  landen  ,  derwaarts  bij  geweken  was  ,  verstaan  hadden  ,  hunne 
vijandelijkheden  tegen  de  Hollanders  en  Zeeuwen  begonnen.  Maar  het- 
geen ten  voordeele  van  den  koophandel  strekte  ,  was  ,  dat ,  door  het  ver- 
wijden  der  zeegalen,  de  schepen  gemakkelijker  o% er  Fatapus  konden 

geraken ,  ofschoon  de  stad  anders  w  het  algemeen  daardoor  een  on- 
erstelbaar  nadeel  werd  toegehragt,  aangesien  het  water,  dat  voorheen 
aoet  Mas ,  hierdoor  brak  en  onbruikbaar  werd «  hetgeen  dan  ook  de 
^^sscherij  in  dc  stadsgrachten  te  niet  deed  loopen  ,  en  de  stad  voorts 
aan  oneindige  kosten ,  tot  het  uitdiepen  dier  grachten  henoodigd  ^  onder- 
hevig inaaktc. 

lu  het  jaar  1328  bewilligde  de  stad  in  het  verkoopen  van  renten 
ten  behoeve  van  den  Graaf.  Ook  stemde  men  voor  stads  aandeel  ra 
ecne  hede  van  130,000  gold. ,  ten  hehoeve  van  xyn  haweiyk  in  IIW, 
in  welk  jaar  de  regering  voor  stads  rekening ,  van  den  Heer  vai  fiai- 
niaoDB  ,  de  ambacntsheeriykheden  van  Amstelveen ,  Sloten  ,  Slotudyk 
en  Osdorp  kocht ,  voor  ecne  somme  van  5Q00  Karelsgnldens  ééns  ,  en 
.voor  360  pond.  van  40  groot  of  560  gnld.  onlosbare  erfrentc  *s  jaars. 

In  het  volgende  jaar  1530  werd  de  voorspoed  niet  wrinig  beknepen  door 
eenen  zwaren  watervloed  ,  gevolgd  van  ecnen  ,  voor  dieu  tijd  ,  hoogen 

5r\js  der  granen ;  nMuir  nog  zwaarder  was  de  geweldige  watervloed  van 
November  1558;  waarby  nog  kwam  een  geweldip  hrand  in  *t  Regu* 
liersklooster,  zoo  men  wil,  door  de  Monnwen  sJve  veroonaaki,  om 
daardoor  van  schulden  ontlast  te  z\jn. 

Op  eene  dagvaart  dor  steden,  alhier  gehouden  in  1535,  was  de 
Regering  van  Amsterdam  de  eerste ,  die  stemde  in  eeue  buiten'jcvonc  bede 
van  00,000  gulden  ,  ofsclioon  zij  te>('ii,s  on>»edersprekelijk  bewees,  dat 
de  pas  aangoangen  oorlog  aaudc  stad  voor  haar  aandeel  reeds  meer  dan 
S0,000  guld.  gekost  had ;  dodi  door  dexe  bewüligiog  bewei4te  sy  ook , 
dat  *s  lands  vloot  nog  in  de  maand  Soptemher  in  zee  en  véor 
de  Nedeilandsclie  koopvaardyschepen  de  ZooA  opende* 

Door  het  drukken  van  het  Nieuwe  Testament ,  naar  dc  vertaling 
van  TiOTHF.R ,  in  1^)55  te  verbieden,  maakte  men  dc  zaak  der  Her- 
vorming hier  levendig.  Be  Redenrijkers  hadden  hier  ter  stede  reeds 
meer  dan  eens  getoond  ,  welk  gevoelen  zij  omhelsden  ,  waarom  ook  ne- 
gen van  hen  ter  bedevaart  veroordeeld  waren,  ca  oischuou  dc  liervor- 
ming hier  meer  en  meer  veld  bleek-  te  winnen ,  gedroeg  de  Rege- 
ring van  dien  tyd  lich  zeer  gematigd  ;  maar  toen  de  WcderdooiMrs 
de  saak  met  hun  oproerig  gedrag  bedierven ,  was  de  Regering  niet 
langer  in  staat  hare  mgesetenen  ten  hove  tc  beschermen ;  Mk&nt  na  den 
aanslag  van  dezen  , zoo  wocsten  als  onbezonnen  hoop,  in  1534,  om 
zich  van  Amsterdam  meester  tc  maken  ,  werd  bij  het  hof,  bij  de 
Ilcgcnleu  en  bij  de  gemeente  alhier  alle  begeerte  naar  liervorming  vol- 


uiyiki^ica  Ly    oog  Ie 


AMS. 


f«i  kul'  gfdttg  bywtoM,  •  Wair  ^  tweft-ttén  4Nll'èit«tér'daiii 

fgmn  ,  dan  van  die  loo  beniehte  xwaardloopen «  die  op  defi-'^oHefi 
teiddaif  naakt  ea  met  bloote  iMardén  door  de  stad  liepen,  zonder 
echter  ieuiand  tc  bcschadi|ren ,  maar  met  het  doel ,  om  de   stad  in 
Ixïroering^  Ic  brrnjjcn.    Zij  Merden  ook  spoedig  dooi'  de  sch'ittcrfj  ont- 
wapend en  {^evat ,  teneinde  hunne  straf  te  ontvanjren.  DeStatihtMider 
■  vao  Holland,  die  met  eeni{vc  Ilaadsheercn  herwaarts  {j^omen  Mas, 
nam   zulke  maatregelen  met  de  Roering ,    dat   men  vdor  •  eeneii 
«■^▼ol  van  buiteii  niét  teer  bevreesd  b^ioefde  Ie  aijH;  Ottgieliikki|f 
wms  ImI,  dat  de  Regennjj^  dc  scMd  yan  deae  beroeriiigeil'-dni^fen 
nlotal  4  ab  of     ,  door  hare  slapheid ,  oorzaak  van  dit  troest  bedrijf 
(jCMTCest  was ,  wordende  ,  uit  hoo£ae  van  die  beschuldig^njj  ,  de  Schout 
van  zijn  ambt  ontzet.    Toen  de  jyeest  van  muitzacht  en ns  plaats  gc^ 
{jrcpcn  liad  in  het  hart  des  volks  ,  haperde  het  aan  {jeeiic  luitldelen  , 
•m  dien   aan  den  gang  tc  brengen.    Te  dien  einde  verspixüdde  iiiea 
MMO  vabch  gerucht,  alsof  meer  dan  200  burgers,  des  Mtelits,  van 
hantt»  •  bedden  tonden  geligt  en  naar  *s  dravenbage  gevoeld  war- 
den. Op  dit  gerucht  begaven  xicb ,  tegen  den  avond ,  eene  gróale 
menigte  naar  den  Bam ,  ém  bier  tegen  te  vaLén.     Txfec  Burgerhojv 
lieden,   Joost  Buk  en  Jv!»  Hollesioot.    verzf»kcrdcn   het  volk,  dat 
dit  slechts  een  uilsli'ooisel  was.     Men  'jinjj  wel  voort  met  de  oproer- 
makers te  strallen,  maar  des  niet  tejjeiislaaiide  waagde  het   Jakub  vaii 
Klaxpe^  ,  die  den  titel  van  Bisschop  aangenomen  had  ,  om  hier  iieimetyke 
tTeteadaifingen  Ie  benden,  en  de  «}jtt«n  fat  alks  tpoorleeHlieden  tnm  te  letten-, 
•  Modat  eindelijk  op  den  11  FdNvartf  15$tl  brt  lantj  gevreesd  geweld 
lijnen  aanvang natti,  metbet  vreemde  en  nonr  onzinniger  bedr^ der  naakte 
'lae#iw,  die  als  van  hun  veiatand  berooid  de  stad  op  cn  nederliepen  , 
.<Plidër  een  ijsscljjk  gehuil  van  wee!   wee!  wee!  dc  wrake  Gods!  du 
wrake  üotls  !  Daarop  volgde  de  komst  van  Jan  vaji  (iEEi.K^  ,  welke  dezen 
dwazen  lioop  no||  meer  aan  het  Auicden  iiielp.  De  aanslag,  om  zich  van 
de  stad  meester  te  maken ,  was  bepaald  op  den  10  Mei  ,  des  avonds  na 
»h«lt  Iniden  der  ttadbuisUok ,  doch  de  Burgettleesters  kregen  te^n  den 
avond  da  Inebt  van  den  aanslag ,  dien  iQ  echter  eertt  In  den  wind 
•lac|^  ,  vaatdoor  de  Hei  doopert  róeda  meetler  van  «het  stadfrn»  waren « 
alvorens  men  middelen  beraamde  om  den  aanslag  tegen  te  gaan.  Nu 
werden  echter  alle  toepfantren  naar  den  Dam  mpI  bezet  ,  mnnr  Rnrn-o- 
meesters  besloten  niets  1c  beginnen ,  vóór  dat  het  dag  wns.    De  Burge- 
meester PiBTER   KoLT.n ,  die,  niet  vervolgziek  zijnde,  in  verdenking 
geweest  was  van  Jjutheranerij  ,  thans  willende  toonen ,  wie  hij  was  , 
alelde  tidb  aan  het  beofil  der  btirgerij.    Be  oproerigen  ,  de  burgers 
aionda  naderen  ,  trokken  hen  tot  aan  de  waag  te  (j^moet*,  dreven  nfln 
terug,  doodende  of  wendende  al  wat  hun  voork\vara  ,  en  onder  anderen 
KoLiK .  die  door  hen ,  met  een  veqjiftigd  lood,  werd  doodgeschoten.  Gelnk- 
kijy,  dat  tlo  jongste  Burgcmoosler  ,  Cioossfn  J  v^szooih  Bekkmj-  ,  froede  orders 
wistic  beramen,  alzoo  buitendien  de  hurwiii  zon  hebben  moeten  zwichten. 
Deze  ,  een  ervaren  krijgsman  zijnde,  deed  de  toegangen  naar  den  Dam 
boCer   vaomien  en  met  hopzakken  stoppen ,  nam  vervolgens  op  dc 
«Isebniarkt,  vrijwillig  volk  op  maandgeld  in  dienst  der  Bnrgemecsteren, 
m  detd  dit  eenen  eed  afleggen  ,  dat  bet,  na  bet  verdi^t-cn  der  ep- 
raeiüngen  van  den  Dam,  den  eersten  aanval  Op  bet  stadhuis  zonde 
doen.    De  Wederdoopers  hielden  zich  hier  stil,  vertronxxendc  op  hunnen 
gewaanden  Profeet ,  die  lieloofd  had  ,  dat  danfys  daarann  niocr  volk  zou 
opkomen  j  ook  de  bnr^jcrs  hielden  zich,  gedurende  den  uaciit ,  stil, 
terwijl  dc  Wcdcrdoopers  dien  op  het  sludhuis  doorbragteu  ,  onder  i»cL 


.  KJ  ^  .d  by  GoogI 


zingen  vau  psalmen.  Met  ket  aanbreken  van  4eu  üag ,  zag  inea 
hm.  lweii«o  «wder  loopen  ;  nadat  Tan  ilc  .w«a|f  ca. den  Dan  aaar 
ImA  ataèbina  gednvea  «aito «  maaktan  de  kirgart.»6h  via  de  «aag 
«f  redéniykerskaiiier  raeaaler,oin  dca  -Daoi  schooa  te  houden  ,  iclda* 
leoda  Tan  daar  door  do  vensters  op  het  Stadbaife ,  loe  dbt'  de  apéanw 
ynym,  «ich  in  dc  achter-  of  bovenvertrekken  verbergen  moesten. 
Burgemeesler  Reekalf  deed  toen  twee  groutc  slangen  en  een  ander 
Stuk  geschut  op  den  Dam  aanvoeren ,  onder  het  geroep  der  gemeente ,  dat 
«r  aan  het  stadhuis  niets  gelegen  Mfos ,  al  ging  het  uiet  alle  oproer* 
makaife  tA  greade.  DochdeBorgeaaeestetea  begrepen,  dal  het  genoeg 
'nat- 9*  ab  «w  deaiea  deehti  opengetdiotea  werea,  ter*yi  de*  aaage^ 
«Hnaen  mÉaiehap  gelast  werd ,  zee  haaMi  het  achalt  gedaan  naa,  op  liet 
atadhiiis  aaa  te  vallen.  Met  het  tweede  schot  stortte  de  deur  OMt  styl 
en  al  in  ;  daarop  geschiedde  de  aanval  niet  een  ijsselijk  geschreeuw 
door  (Ie  W  aaidgelders  ,  welke  van  de  biirgcrj!  gevolgd  werden  ,  drijvende 
de  oproerigen  tot  in  de  vcrborgcndste  vertrekken  ;  die  men  levend  vond 
werden  toen  allen  gevangen  j  de  dooden  en  gekwetsten  «leep  te  men 
hijeen.  Vijf  car  twiBli(|r  vailp  hca  waven  no(f  meerter  van  het  'hia*> 
flanste  gedeelte  van  het  eladhaif^  en  verdedigden  «ich  dMTMo» 
mandcadie  ,  dat  mo  niet  durfde  'aanvallen.  Hierop  *behlaniinea  'Oaaige 
burgers  de  vensters  van  buiten  ,  en  vielen  hen  toen  van  cenen  kant 
aan  ,  van  waar  zij  dit  niet  verwachtten.  Twaalf  werden  er  levende  ge^ 
grepen.  Vapj  Geeleji  had  dc  vlnjrt  boven  op  den  toren  genomen  ,  die 
naast  het  stadhuis  stond  en  werd  daar  zoo  bcsclioten  ,  dat  iiij  nog  half 
levend  naar  beneden  vieL  De  overigen  werden  naar  verdiensten  gestcaft. 

Ia  het.  jaar  VM  werd  het  veno%eld  op  deijnea  doarKeiserKaulb 
V  weder  ingevoerd  ea  dit  maakte  te  AaanaoAM  zoo  veel  hewegiaf 
4at  *»  Keizers  Ontvanger  hcême^  tar  stad  uitgeholpen  werd  ,  om 
hem  niet  bloot  tc  stellen  aan  de  woede  van  het  graauw  5  het  verlofgeld 
werd  na  weder  iiifrclrokken ,  op  voorwaarde,  dat  A.vsterdam  een  derde 
betalen  zoude  van  i5,000  gulden  ,  welke  aan  den  Keizer  moesten  vol- 
daan worden. 

Toea  Kabil  Y  m  het  jaar  IMÉaaa  Frankrijk ,  Zweden  ,  DeaeamAen 
tn  Mdcflaad  dea  oorlofp  verUanré  had  ,  werden  de  aefaepender  Amiter- 

«danmert  éoor  de  Denen  genomen  en  de  Zond  gesloten daarafp  voljde 
da  vreea  vaar  den  inval  van  den  Gelderscben  Veldoverste  Mjuaiia  vm 
RossBX,  waarom  dehiiiren  op  de  Lastaadje  weder  afgebroken  werden; 
hierbij  kwam  no^r  ,  dat  men  ,  willens  of  onwillens  ,  moest  stcinnien  in 
de  beiie  van  60,000  gnlden  en  daarenboven  in  bet  Iw^talen  \an  don 
honderdsten  peuuiug.  Dil  laatste  ,  ofschoon  slechts  voor  eens  bepaald  , 
aioeet  in  het  volgende  jaar  tan tweedemale  gescliiedeny  en  «daarenht^ 
wen  moest  men  toen  wader  bewilligen  in  eene  bede  van  90,000  goUeir, 
en  cene  leening  van  6000  gnUUm,  aan  welke  penningen  de  Rcgeein§ 

>  niet  sender  het  invoeren  van  nieuwe  imposten  wist  tc  geraken.  ' 
Om  den  oorlog  met  dc  Protestanten  in  Duitschland  voort  te  zetten  , 
werd  van  de  Staten  ,  vooi-  den  tijd  van  vier  jaren  ,  eene  bede  van 
niet  minder  dan  600,000  gulden  gevorderd.  J)e  Regering  van  Ajistzh- 
ma  stemde,  voor  het  stads  aandeel,  daar  gereedelijk  in  ;  want  door  het 
gading  derWederdooperf  had  zy  eeaen  haal  tegenrde  nieawe  Itcr  opgevat , 

■  en  wa»»  flMer  geneigd  tot  vervolging  geworden ,  waatm-  aü  -  straf  ge- 
naegte  wcrk  ging.>  En  opdat  Burgemecsteren  hierin  hunnen  inacd  te  .bèlar 
mogten  koelen ,  vond  de  Keizer  goed  ,  om,  in  het  jaar  Iti^üf  hat'ha^- 
en  vangerefrt  der  stad  eene  mijl  verder  uit  te  breiden. 
-  Vóór  dat  Kakel  V  de  rejyerinfi^  der  .Nederlanden  geheel  en  al  aan 
sijncu  zoon  Filips  II  overdroeg  ,  moest  men ,  in  het  jaar  Vóol ,  oni 


S36 


IMS. 


sidi  Ugm  FnuiLrij^  !•  kuwMO  wseltiii »  weder  teevb^  atfmêii  lel 
de  invoering  raahefc  baudstedegeld ,  ter  {jfoednuikiiig  van  eenetotnvan 

^SyOODg^iilden,  wearia  AanuDiM  gereedelijk  bewilligde.  Toen  dn  cL-hter 
niet  toereikende  vee  ,  werden  er  in  het  volgende  jaar  nog  toop  50,000 
lilden  nnii  los-  en  lijfrenten  verkocht.  In  15o3  moest  infen  wpflor 
ewilli^eu  m  cenc  hedo  aan  Holland  {jcdaan  van  300,000  gulden  cii  in 
■Augastus  in  cene  tweede  van  200,000  g-ulden  j  ter  goedmaking  van  de 
eer^ite  moest  een  tiende  penning ,  van  de  huizen  betaald  word&n, 
heiyeen  liimieii  de  slad  toea  15,000  en  eenige  lioaderd  goldens  - 
draeg.  In  werd  er  weder  eeaebede  vaa-M^OOO  gulden  geeieelit , 
WMMrom  men  geneodnakt  was  voor  96y000  ponden  ertelijke  renten  te 
verkoopen ,  waartegen  de  Keizer  aan  de  stad  het  gruitgdd ,  zijnde 
een  dnit  van  fedcre  ton  bicrs,  voor  75  guld.  in  het  jf»ar,  verpachtte. 
FiLiPs  stoud  dit  gruitgcid  naderhand  voor  4o00  ponden  geheel  aan  de 
stad  af. 

In  het  jaar  benriUigden  Amatmmm  ea  de  NoordhoUandsche 
sleden  ,  em  aet  ediepen  ,  bemand  net  tMMKkonpen ,  tn  tee  te  krengen  , 
op  voorwaarde,  dat  bet  gemeeoeland  de  koeten  zoude  dragen  tot 
t9,00O  gulden  toe.    Dese  uitrusting  geschiedde  tot  dekking  van  de 

graanvloot ,  die  men  rcikbalzend  uit  de  Oo^jt^ee  te  gcmoet  znjy  ,  alzoo 
er  groot  gebrek  aan  granen  ,  en  de  si  haarsclihL'id  van  levensiiMildcleo 
ongemeen  was  j  terwijl  drze  ramp  uo^  verz\\a<inl  werd  door  eene  pest- 
j(iekte  ,  die  zoo  hevig  wociide  ,  dat  UtH.  /jaslhiiij»  Lc  idcin  was  ,  ooi.  aÜede 

'  betmetlen  te  bevatten^ 

In  het' jaar  lltOO  werd  iüamDAa  meteenige  Tooideek»  in  den  keen* 
bandel  op  Denemarken  en  Duiteebland  beschonken.  Maar  in  1]$6S 
geraakte  zij.  in  een  geschil  met  Hoorn,  over  het  paalgeld  ,  hetwelk,  op 
grond  der  oude  voorregten  van  1542,  door  den  Hoogen  Raad,  aldus 
ten  voordeele  van  eerstgc melde  stad  werd  uitgeweten  :  dat  die  van  Hoorn 
aan  de  paal  meesters  te  AarsTEBDAS  ,  van  allü  paarden  ,  kocijen  <?h  oss<*ti  , 
die  het  V  iie  ,  of  het  Marsdiep  ,  inkwamen  ,  de  daamp  geslckle  penuiu- 

-  gen  betahm  moesten, 

Qbeboon  in  het  Jaar  1561  de  stad  Haarlem  tot  eenen  Bisschopszetel 
verheven  en  Ahstskdaji  onder  dit  bisdom  gesteld  werd  ^  belette  zulks  echter 
niet,  dat  ter  laatstgemelde  plaatse  heimelijke  vergaderingen  gehouden 
werden  ,  door  ben  ,  die  der  Hervorming  waren  toegedaan.  Ook  geraakten 
de  ingezetenen  in  bet  jaar  lo65  in  geschil  met  de  Regering  ,  over  bet 

.  betimmeren  der  Lastaadje  ,  maar  de  Groote  Raad  te  Mechelen  hield 
de  zaak  slepende.  Hierbij  kwam  nu  nog  een  twist  over  den  uitvoer 
van  granen  ,  •  welke  zoo  hoog  liep ,  dat  niet  alleen  de  Regering  ten 
hove  van  inhaligheid  betigt  werd,  maar  dat  men  tevens  venoeht,  om 
verandering  in  het  bepalen  van  namaagschap  onder  de  Regenten;  door 
deze  klagtcn  won  men  echter  niets  ,  dan  dat  de  granen  vrij  konden  uitge- 
voerd worden,  en  dat  het  schoutsambt,  voor  eene  somme  van  20,000 
guld.  ,  weder  voor  den  tijd  van  zes  jaren  aan  de  stad  kwam. 

Ofschoon  dc  Landvoogdes  te  AnsrtuiUAM  mannen  in  dc  Ri^cring  had 
gesteld ,  die  haar  naar  de  oogen  zagen ,  konde  zij  echter  niet  verhm- 
deren,  dat  eenige  der  steddingen  zich  naar  Cnlemborg  begaven  ,  em 
aldaar  de  Predikatiën  van  zekeren  Gerardus  bij  te  wonen,  noch  dat  men 

■hori  daarop  zich,  in, het  geheim,  in  de  nieuwe  leer  deed  onderwg- 
zen  ,  door  Piktkr  Gabiuel  ,  en  naderhand  meer  openbaar  door  Ja^s 
Abendszoon  ,  die  den  ^21  Annr.  lijöö  op  dc  Lastaadje  predikte,  waarna 
dit  Ie  dier  plaatse  meermalen  herhaald  werd.  De  Bm  jjemeeslcren, 
vernomen  hebbende ,  hoe  het  graauw  in  Braband  en  V  lauudercn  dc 


j  ^  .d  by  Googl 


AMS. 


kerken  geplunderd  en  de  beelden  verbroken  bad ,  en  vreczende ,  dat 
men  •  4it- ook-  bier  mo^t  ondernemen,  «aandunpden  de  Priee- 
tere ,  dat  >y   de  kerkneraden  soaden  •  bergen ;  dan,   terwyi  deio 

biernicde  bezig  waren,  IiVp  bet  volk  naar  de  OndekcriL ,  waar  laj 
de  beelden  verbraken.  De  srbtillerij  was  eehler  verstandig  genoeg, 
om  de  verdere  plundering  te  stuiten  ,  waarna  de  voornaamste  Her- 
vormden door  Burgemcosteren  met  list  gedrongen  werden ,  om  cenige 
artikelen  op  het  papier  te  brengen ,  door  welke  de  rnst  zoude  kunnen 
berrteld  «orden.  Deze  artikelen  behelsden:  dal  vooreerst ,  tot  nader 
order,  de  beeMen  nit  de  kerken  aoiiden  werden  weggenomen  en  de 
kerken  gesloten  blijven ;  dat  de  predikatiën  der  Hervormden  sonden 
{Tcscbieden  bniten  de  stad.  zonder  den  Jjceraarofde  toehoorders  eenig 
l>elelsel  aan  te  doen;  dat  bij  onwrtl»'r  ;ian  do  Hervormden  de- 
Leprozenkerk  zoude  worden  toegestaan,  en  dat  zij,  in  ziekte  ol  andere 
ongevallen  ,  zulke  Priesters  of  andere  Leeraars  mogten  gebniiken ,  als 
Imn  goeddacht.  De  Pastoor,  met  het  H.  Sacrament  over  de  straat 
gaande,  zoude  geeii  bel  mogen  voeren;  alle  kerksohendery  londe- 
iRBortaan  ▼erboden  worden en  om  geloouaaken  sonde  de  een  Tan  de» 
anderen  niet  kwalijk  mogen  spreken.  Ingeval  van  oproer,  mogt  ieder 
sich  ter  lijlsweer  wapenen  ,  doch  •  sioh  niet  van  gqne  stoep  of  wenstede 
vprwijdercn.  J)c  Rcfrcnlen  lieten  norr  ^  uit  vrees  voor  oproer,  de  zaken 
haren  gang  gaan,  terwijl  de  Hervormden  voor  bimne  bel aiijrou  zor^  droe- 
gen. Maar  ongelukkin-  ontstond  er  in  de  maand  September  115(x6  cene 
nieuwe  beroerte  ,  bij  het  begraven  \nn  cenen  doodc  uit  do  Hervormden  in- 
dèineHWa>kerk,]iefcwelkttn|[evolg  had,  dat  hét Minderkraederiklooster ge- 
plunderd worI.  Eenigen  van  de  voomaomste  Hervormden  begaven  aeh  dei^ 
waarts  ,  om  ,  zoo  bet  mogelijk  ware,  den  moedwil  tegen  te  gaan  maar, 
wnt  aij  ook  deden  en  beloofden,  de  drii't  was  zoo  min  te  stuiten,  als 
daags  daaraan,  toen  het  Karthnizcrkloosli  r  hetzelfde  lot  onderging, 
l>ij  welke  [relejTi'nheid  aan  den  Sehoiit  vier  gevanjy(MUMi  ontweldigd  wer- 
den, terwijl  hij  relf  hel  r^evaar  ter  naauwernood  met  de  vlugt  ont- 
kwam. De  Regenten,  vreczende,  dat  de  woedende  gemeente,  bij  wie. 
ly  wel  wisten,  in  geen  goeden  reuk  te  staan,  den  moed  aan  ben  nogt 
boden ,  beraamden  wedter  een  verdrag  met  de  '  Heiwormden ,  -die 
nog  altijd  naar  buiten  ter  prcke  gingen,  tot  dateens  op  zi- koren  ZoD^hlg,- 
veel  volks  in  de  Minderbroéderskerk  byeenkwam ,  welke  plaats  «knett' 
echter  niet  bekwaam  vond  ,  waarom  de  menigte  weder  naar  tuiten 
gin[T.  Maar  Burgcniecsl eren  ,  dneblende,  dat  daardoor  wedereen  oproer 
ontstaan  zonde  ,  verzochten  zekeren  vax  Nek  ,  dat  hij  den  Predikant  in 
de  kerk  op  den  stoel  wilde  brengen ,  zoo  als  nog  dien  zelfden  dag  des 
Mianddags  plaats  badv  Daags  daaraan  werden  de  beelden  en  altaren  nie 
deie  kerk  genomen  en  daarin  banken  en  stoelen  geplaatst.  • 

Op  den  avond  van  den  15  December  1566  kwam  de  Prins  van  Oranje 
binnen  Amsterdam,  waar  bij  zich  alle  moeite  x;nf,  om  een  nieuw  verdrag 
tiisschen  de  Regï'ring  en  de  Hervormden  te  bewerken.  Van  welke 
laatsten  hij  begeerde ,  dat  zij  de  Minderbroéderskerk  weder  zouden 
verlaten,  en  de  preken  ,  even  als  voorheen,  buiten  de  stad  doen.  A'an  de 
Regenten  vorderde  hij,  dat  zij  eenige  nadere  punten  zouden  beramen  j  maar 
dese  weigerden  dit,  zeggende,  dat  zij  tells  tot  bet  verdrag  van  50>Sq>tem- 
ber  11.  gedwóngen  waren.  Ook  behaagde  bnn  niet,  dat  de  Hervoim*' 
den ,  op  *8  Prinsen  voorslag,  weder  bniten  de  stad  sonden  prcdifceii ,  aan« 
geiien  7,iJ  vreesden,  dat  dit  anderwerf  oproer  aoude  veroorzaken.  Evenwd 
stelden  zij  eenige  punten  op ,  onder  verklaring,  dat  zij  zulks  deden  , 
om  den  Prins  te  believen.    Maar  deze  n<mi  hierin  geen  genoegen  en 


Digitized  by  Google 


Tlmardigde  idf.m  Mïffvp »  dal,  4»  IS  l«niMr||  tor  'ée 

Vcoedscliap  eo  de  ScliuUary  goedfdtinird  en  galsekead  werd  ,  op  voor- 
«Mfde,  dki  liét  /oo  lang  vén  4aur  zoiide  zijn,  tot  er  de  Landvoogée» 
uitspraak  over  deed.  Toen  "werden  200  knechten  bezoldigd  ,  om  de 
rust  der  stad  tc  hcMaren  ,  en  predikplaatscn  voor  de  Hervormden  aan- 
gewcien.  A  Ier gemajjtigdon  ,  uit  de  Wethouders    cn  twee   uil  de 

flervonuden,  werden  naar  de  Landvoogdes  gezoudeu,  oui  de  bekracii' 
tiging  VAD  bfii  dMr  éen  Prioi  vtrt aanligA»  «fttveq»  te  yimaitkm^  Jh. 
twee  feaiagtiii^ii  uil  de  WetlMaden  YeÉnglteii  eMler,.  imdor  4»  Wee, 
uit  de  IferviMroiden  te  kennen  ,  hunne  wêkBa  afzondeHijk  iMff  d«A  J(rfim 
dmA  .\Kvm.m  behtodeldeA  de  nnderen  als  oniiekeliden.;  ook  •reude« 
lij  over  Antwerpen  terug ,  zonder  den  Prins  eens  aan  te  spreken  of 
te   begroeien,  ten  einde  het  voornemen,   dal  de  Regering  bad,  om 
krijjTsvolk  in  de  stad  te  brengen  ,   te  eerder  te   kunnen  ten  uitvoer 
leggcii.    liet  geiuocn  echter ,  bier  vau  de  liicbl  krijgende ,  vervoegde 
tiek  fin  de»  naokt,  eim  ket  buil  ym  dm  BMTgtaeestfr  Biti&,  bén. 
aCmiiyeDèe  Mlior  ynm  ó»  ia«k  was^  Deae  .entkenéa  kei  omveqi,  tm 
«ivocri,  kij  ^jttê  aaligkeid,  dat  er  gea»  .meuw  krygmlk  geworven  of 
te  ytttMfm  was.,  tot  dat  éen  der  bnijjiNili  keiik4e  brieven  ,  doord<^  Land- 
voogdes ,  dienaangaande,  geschreven,  vóór  uit  de  borst  haalde.  Dit 
zoude  eenen  f^educbt  oproer  ten   gevolge  gehad  hebben  ,   indien  bet 
niet  door  eemgeu  der  aanzienlij  knie  Ilervonnden  gestuit  was  gewor- 
den.-  £r  verd  au  naauwe  wacht  gehouden  tegen  de  komst  der  vreew- 
dd«agea,  die^  aoe  «dt  KKiedand,-  ¥kAiMéren  «O  .Bfiliaiidy  «la 
¥a»«ldeM^jmeeDden  btsflieD  te  konoD,  Imeii^       laj ïmnmt 'aaefcetMtt ♦ 
ipóór  dÉ  atad,   door  de  HerYoratideai  iran  spoj»  en.  draiik.  yoonwtt 
werden  ;  op  den  ^0  April  werden  er  nog  400  Burgers  in  soldij  geno- 
men ,  en  onder  bekvsame  opperhoofden  {gesteld.     De  haat  tegen  de 
Regering  werd  nog  geweldiger ,   toen  meu  drie  dagen   later  berigt 
kreeg ,  dat  de  goederen  der  Amsterdammers  te  Alpben ,  te  Gouda  en 
elders,  ten  bekoeve  tan  dea  Koning,  in  beslag  geuomeu  waren,  bet- 
geen de  fevonaden  aeiden,  met  voqrkcmua  iet.  üedemke  Regering 
te         gesckied.    Jhna  daaraan  tiran  kctr  veUt  van  Bbedebodb 
iró6r  de  atad ,  maar  de  Uoomschen  en  .OiMroonieben  ke«l(iligdep  «iek 
evenzeer,  om   liet   buiten  te  houden,  cn  men  moet  het,  voor  een 
geluk  rekenen,  dat  de  aanslag,  dien  zij  te^eu  de  Kcgullerspoort  be- 
proefden, mislukte,   waut  bun   {jct.il    Mas  niet  groot  genoeg,  om  de 
stad  te  kunneu  verdedigen,  legen  deu  Graaf  van  Megeh,  die  weinige 
dagen  kter,  mcS  10  of  IS  ^randelen  geregelde  troepen  en  6  veld* 
atnkken ,  kwam  aanrukken  en  den  80  AfHl  veeds  Skttvdyk-nadeidefi 
tirwijl  NoiHCABSEs  den  8  Mei dn-isttd  kwam^om^r,'  maft  4  af  1( 
vaandelen  Hoogduitaehe  aoldaten  en  Tier  stukkeu  gcscbnt ,  in  te  trek^* 
kèn.    In  persoon  binnen  gelaten  ,  vertoonde  hij    zijnen  Inslhricf  aan 
Burgemeesteren,  welke  luidde,  dat  hij  ,  injcval  van  weigering,  om  bem 
in    te  nemen,  de  stad   moest    belefrcroii ,  waarom  men ,    na  eenige 
'woordenwisseling ,  besloot ,  aan   dien    last  te   voldoen ,    zoodat  bij, 
éta  volgenden  daf ,  kiméft  .'taak.  /Ifo:  iwead  -het  Minditbrecdnffa- 
kleeater ,  op  knalen  der  Herwitaden»  mh:  de  irorige  gedaante  bentald; 
^  de   aal^^omen  burgers  uit  eed  en  dienst  ontslagen.    De  Graaf 
Y«i  Maan »  vervolgens  ook  bmnan  de  ijbad  gekomen  a\|nde,^  bragi 
vclr  uitgeweken  Koomscbe  burgers  mede  ,   aan  welk  bun  poorterregt 
terugeschouken    werd.     \oorts    werd   de   Schuttery    ontwapend  en 
den  llervoruulen   alle  mogelijke  smaad  aangedaan.    De  vreugd  der 
lioomschgezindca  v^crd  evenwel,    op  den  18  Juljj,  niet  wciuig  gt^  . 


Digitized  by  Coogle 


m 


lu^liigd,  d«0r  jBCMii  ^afeo  Jtmd,  w«lM'«p  dien  dag  i|i  don. 
omtm  T«n  .d«  tUid  '9iti>r«k,  waaidoor  cta  olie- en  twee  korenmoo 

leiis  ,   benevens  10  of  12  knueo ,  gckoel .  in  asch  -wecdeB  {jdegd. 
Dc  \laiu  sloeg  tot   over  den  Amstcl,   en    zcli's  tut  nan  tic 
Antbouiepoort ,  buiten  wolkn  alle  huifen,    van  bet  bek  af ,  tot  aaA 
hel  Leprozeiiliuis  loc,   at  brandden. 

Den  2c>  3eptembqr  uiaakte  de  Scbout  Pieter  Pjetersz.  een  begin 
met  het  op»Gbi'ijvQ|i  van  ^  soedercn  der  llervorjuaden ,  waarop  de- 
genen, die.  lust  eewt.aan  de  Jnettrt  lagen  ,  en  Toer  dp  yoonuuini^te  y 
^i«rden  gebonden,  de.etad  TerÜelen,  hetgeen  ter vtara^biiMing  voorde 
anderen  strekte.  Ook,  iferdoi  d9B  vief,per$onen  ,  die  men  be»cbuldij;d 
liad  vaiï  beeldslormers  te  Aveien  ,  opfjeliaiigeu  ;  den  2  October  en  den  125 
November  ,  hadden  dcrjjelijke  slratoeieninjjen  plaats.  In  het  volgende  jaar 
1'*>(>8  werd,  op  bevel  van  Alba  een  aanvangt  {jciuaakt  met  het  in- 
dagen van  licn  ,  diq  zJLcIi  naar  elders  begeven  hadden  ,  hetwelk  gevolgd: 
^erd  Terl>eurdf  erMaring  yan  goederen^n  bet  liannen  van  pecoQu^n.' 
Het.  yiuft^lSêl^  leveitde  nt^dtr  em  tfon^el  .V4R  venolnin^  op ,  aoo  inp^ 
het  ter  dood  bn^pfefi  ysm  Iw^t  die,  men  in  l)anden  kn^f  al%  vm% 
hel  indufen  « )Nio»^n  en  veriiQ|ii;l^eri^laven  der  ^opitm%  yan  dcgcneny 

die  de  woede  en  lagen  hunner  vijanden  ontsnapt  -waren.  Men  telde 
meer  dan  128  vonnissen,  ch,  strijdig  niet  de  stedelijke  v^urregten  , 
•werden  zelfs  de  {goederen  der  vix^iiven  ,  ten  b(.'lio<;vc  van  den  Konin^f , 
verbeurd  verklaard^  Klke  week,  elke  dag  le\ei'de  nieuwe  voorbeelden  up 
▼fm  gew^l^eparjijen  en  vrjEn(idbe4en.  Geen  No(ar»  dnrfilit  »ch  \ftP^Hrs 
tm^  efOfS;  verkbinng  of  een  getii%!iehri(t,tenToorde9le  der.  ingedai^ydoi^ 
op  .t^  atdUiik;  ivnnt  dedimr  van  r^t  was  te  oenen  male  gesloten. 
stad  was  te  dien  tijde  genoegzaam  op  den  oever  vnn  liarcn  ondergang,, 
en  de  koophandel  stond  als  hel  ware  slil  ,  zou  door  de  verbazende  geld- 
sommen ,  welke  moesten  opirebragt  worden  ,  aks  door  hel  verlrek  van 
de  aauzienbjk&te  koopliudea  3  woai'bvl  kwaiu  hel  verbod  van  haj:fdel  op 
Engeland.  , 

Intttssalfwi  iMfon  Wuun,  Frins  «s»  Qrauje,  Insstellingcn  ter  zee  uit 
te  fmi.i.vaarvan  eenige  gt^lnflte  Amsterdanmeni »  en  onder  deiei^ 
Jaii  Bn^iK ,  %cfuM  Bmuum,  Dm  t<aji  Hbieme^v  ,  Jas  £laa8moi^ 
Spisgel,  DiaK  DirivEL  en  JuiiAAH-  WvaniilHisz  gebruik  maakten.  De 
R^Haaing  der  &tad  rustte  daar  en  tegen  drie  oorlogi^bepen  uit,  ondoi^ 
bet  bevel  van  den  Admiraal  Fka>cois  van  Bosiiujiex. 
.  Van  den  vrcesselykeu  watervloed ,  die  op  den  1  November  van  het 
jaar  11570  geheel  Nederland  met  schrik  vervulde  ,  voelde  AasTE&iun 
ine^  de  l^lykftte  gevolgen  ^  aboo  aij  ,  door  de  •  doorbraniK.  van  den 
I^merdijik,  «9ne  nWinwrkeiyke.S(pbad(}  leed*  1 

Om  die  s^d,aeo,Fel  nU.aode»e  steden  ,  in  z^n  geweld  te  boud^l,^ 
had  Alia  het  ontwerp  opgevat,  om  aldaar  in  1571  een  kasteel  te  doen 
bouwen ,  d^t  geplaatst  zoude  worden  op  de  Geldersche  kade ,  aan  de 
Bautammerbrug.  Maar  de  Uegering ,  hiervan  onderrigt ,  zond  twee 
BurgcAiiee^ters  na^r  Antwerpen  ,  die  het  bouwen  van  dit  Listcel  en 
de  inl^oring  van  Spaan^che  krygsknechten  fopr  SPO^OOO. gulden  af^ 
bjoelittiiif  ,  Nam^kd  wann  9^|  van  d«<e  vrees  verlost  of  ,sij  n^qeaten 
naar  middelen  omsicn ,  om  den  hernieuw  den  eïscb  van  den  tiinden 
penning  te  ontgaan  ;  dit  bleef  echter  slepende  tot  in  ltf72«  foen.  de 
Hertog,  door  bet  verlies  van  l^rlelle  ,  dal  door  de  Watergeuzen  inge- 
nomen  werd.  en  de  verdere  daarop  gevolgde  verandering  van  z^kfn^ 
aich  genoodzaakt  za;r ,  van  dezen  elseh  af  te  zien. 

^r  stak ,  onder  dun  Admiraal  KosuuiztK,  van  hier  wel  eene  vloot  af  ^ 
om  die  vnn  Enkbnisen  bet  uitloopcu  buuuer  schepen  te  beletten  y  doch 


210 


nadat  d«  rïoord-HoUiuidicfae  sledeu  ^  die  PrioSeo  xijde  gekozen  UaÜ« 
deo ,  medeeene  vloot  ïd  xee  hadden  {jcbragt ,  keerde  die  van  AitTBaMv 
lenig.    In  de  maand  Oetober ,  poogden  de  Amsterdammers  weder  de 

NoordhoUandsclic  schepen,  onder Soinn,  voor  Nieuwendam  teveija^n, 
doch  hier  liep  hiin  de  kans  zoo  tegen  ,  dat  zij  tot  binnen  dr  jialen  voor 
de  slad  werden  Icrjijj  gedreven.  Alba  .  than*;  ziende,  hoe  nuttig  het 
Toor  hem  was  ,  nieoslorvan  de  zeesteden  te  wezen  .  veranderde  ten  aan- 
zien van  AnsTEHUAH  geheel  van  gedrag,  vermanende  haar  met  alle 
Triendelijkheïd  tot  getrouwheid  aau  den  Koning ,  en  doende  dit  ver- 
gezeld  gaan  van  berofien  en  hoop  op  groote  votMnleelen ;  ook  wns  het 
Toor  zijne  partij  een  gelnk ,  dat  Lvnn ,  Graaf  van  der  Mark ,  niet 
slaagde  in  eenen  aanslag  op  de  stad ,  en  dat  het  gemeen ,  by  4ie 
ondernemin/if .  in  rnst  bleef. 

Toen  Alba,  in  11573,  zich  hier  bevond,  deed  hij  eene  vloot  uitrusten  van 
36  ,  zoogroote  als  kleine  ,  schepen  ,  met  (jojiriijerk  ,  om  daarmede  meester 
van  de  Zuiderzee  te  worden.  Met  gruoteu  uphci  zeilde  zy  uit,  den 
24  September,  onder  MamtuaaH  Hramir,  Gnaf  whi  Botm^  in  het 
liijzijn  van  den  Hertog,  en  in  tegenvroordirrheid  van  eene  greotemenigte 
Geestdyken ,  die  aan  den  Sdireyenhoek  stonden ,  en  met  krainea  en 
zegenen  ,  haar  goed  geluk  wenschten ,  maar  óea  11  Oetober  werd 
zij  door  de  Noordhollandcrs ,  onder  GoaaiL»  DiaBSiooiry  yeihyn  en 
Bossü  te  Hoorn  {revanrren  opgebragt. 

Het  vergeefsche  beleg  van  Alkmaar  ,  het  verlies  van  den  zeeslag  op 
de  Zuiderzee,  alsmede  de  aanstelling  van  eeneu  nieuwen  Landvoogd, 
noodiaakte  den  Hertojf,  om  van  bier  te  gaan.  Van  den 
nienwen  Landvoogd  verkreeg  de  stad  de  uitbreiding  van  haar  gebied , 
en  de  vennetiging  van  de  keur ,  door  de  TlertOfin  van  Parma ,  in  1W5 
gemaakt,  op  de  namaagschap  onder  de  Regenten.  Doch  vele  ingeze- 
tenen en  onder  dezen  van  de  voornaamsten,  die  zich,  om  den  dwingeland, 
hoven  vermogen  met  schulden  bezwaard  hadden  ,  vervielen  tot  armoede 
en  moesten  met  bedelen  hun  bestaan  zoeken. 

-  Omstreeks  dezen  tijd  ontstond  hier  een  oproer  onder  het  scheepsvolk , 
dat  om  betaling  riep.  De  sehutterij  ,  in  de  wapenen  gekomen  ,  plaatste 
sich  op  den  Dam.  De  Burgemeester  Bun  besMie  met  twee  -vaandelen 
de  Nieuwebrug ,  en  wist,  door  goede  woorden ,  de  oproerigen  tot  stil- 
stand te  brengen,  maar  daafys  daaraan  werden  de  voornaamste  belhamels  , 
in  plaats  van  bctalinfy  te  ontvarifyen  ,  tot  de  galei  verwezen  ,  of  op  andere 
viijzc  [restraft ,  hetwelk  dit  volk  zoodanig  verbitterde  ,  dat  het  s*  Ko- 
nings  zijde  verliet,   en  de  stad  zeer  onveilig  maakte. 

EÏen-  weinig  daarna ,  in  bet  jaar  1^75  ,  legden  die  van  Noord-HoIUuid 
eene  vloot  onder  Marken  om  de  vaart  van  en  nanr  de-  stad  te  ver- 
hinderen. Be  Landvoogd  beval « ten  mndehen  te  verdrijven  ,  eene  vbMt 
Tan  27  schepen  uit  te  rusten,  waarvan  cr  10  naar  het  Uaarlemmernieer 
zeilden  ,  tot  voor  de  schans  aan  de  Onde-Wctcrln^]^ ,  waarvan  de  be- 
varing aan  Hopman  Schetter  was  toebetrouwd.  Die  wakkere  Bevelheb- 
ber had  naau>»elijks  deze  vaartui(jen  vernomen,  of  hij  viel  er  met  de 
zijnen  op  aan  ,  bemagtigde  het  grootste  en  beste  schip  van  Aaister~ 
ëam  9  en  loude  ,  waren  de  Haarlemmers  niet  uit|^dien ,  wanrschyn- 
lyk  de  meest^  nverweld^  hdiben. 

liet  haarde  ook  niet  weinig  verslagenheid  in  de  stad,  toen  men  in 
het  begin  van  het  jaar  1576  vernam,  dat  Muiden  door  Soiiai  ingenomen 
vas  ,  hoeïeer  deze  hel  slot  aldaar  niet  konde  bemagtigen  ,  en  door 
HiERGES,  met  behulp  der  Ainslerdammers  ,  weder  van  daar  werd  ver- 
dreven.   Ook  werd  Amstelveen ,  dat  door  de  Staat^chen  verlaten  wa>. 


« 


Digitized  by  Google 


A  M 


Ml  lüielting  uil  èe  $M  tMrliini,  «n  TBvétr  tilt  nroiMvorg  gobniiklt* 
M  Avstebdas  teges  ovffompctiiiy  te  bev«il%Mk.  Oa  vechter  de  Span» 
jaardea  alles,  wat  vcrrigpt  moest  wordett,  em  de  ttad-voor  den  KoinB|f 

te  besparen ^  voor  sl.iHs  rnkminn-  lieten,  {(in<»en  de  jeldmidflclen  zeer 
ten  aehteren,  en  de  sUd  aeive  werd  op  den  oever  des  verderfs  jrehraoi . 
nietlefjenslaande  de  Rej(erin{if  ,  \an  den  Koning ,  verlof  bekomen 
had,  om  den  accijns  tw«2cmaal  zoo  hoog  te  vorderen,  ais  tot  hiertoe 

Het  m  Vatf  HAland  teml ,  tofeo  dft  Geodadit  btfmdi^ng  gpesloltn' 
was,  eenen  Deurwaardar,  otti  deie  eak  Uêr  af  te  kondi^ren  ;  dit  werd 
toegpestaan  ,  onder  proteslatie ,  voor  zoo  verre  deee  bevrediging  nie^ 
met  de  sladsvoorregten  streed.  In  Febniarij  1577  besloot  men  op  de 
voorwaarden  van  die  bevrediging,  met  den  Prins  van  Oranje  in  ondere 
handeling  te  treden  ;  ofschoon  er  van  de  lijde  der  Regering  groote 
xwarighedcn  gemaakt  werden,  door  het  voorstelten  van  9  punten, 
iraatm  ay  m  iviüeny  dat  de  Mn» niet  bcwiUigen  aoode,-  oaderande- 
ren  wdcwden  xij  volstrekt  de  Herventuhs  gadsdienst  te  gedoogen  , 
tot'két  Dcigraven  der  doodcn  van  diB  gtaMté'te  bewilligen,  '.luar  alltf 
deié  moeijelijkheden  werden  slechts  g<?opperd  ,  oni  lijd  te  winnen,  want 
de  Magistraat  had  te  {jelijker  tijd  ,  heimelijke  on(ieibaT)d<  lin|Ten  met 
Don  Ja!»  VAif  OosTE:«fiTK.  aangeknoopt.  Nadat  nu  deze  door  de  Alge- 
meene  Staten  voor  vyand  verklaard ,  en  dc  tijding  daarvan  aan  >  de 
filalatt  tan  HoHand  ^Anmtn  tras ,  werd  liet  oavenettelük  besluit  gtn^ 
men ,  om  de  stad  door  Uit  of  geweld  te  dwiég^en^  Zoo  betaamde  ueil^  daal 
fis  November  1577 ,  onder  aaDvoering  van  den  Overste  Hsaiuit  HELunir 
en  deo  Kapitein  NkoiiAas  Rüikhavbs,  een  aanslag  t^n  de  stad ,  die, 
niettegenstaande  zij ,  na  de  Haarlemmerpoort  overrompeld  te  hebben , 
Tiiei  vier  vaandelen  knechten ,  reeds  tot  op  den  Dam  voortgetrokken 
waren ,  door  het  niet  spoedig  te  Inilp  snellen  van  dc  overige  benden , 
mislukte,  terwijl  Ruikoaver  daarbij  sneuvelde.  Maar  aangezien  de  stad 
tan-  'rondomnie  beiet  Heef,  werd  de  Begermg  gedwongen  ,  weder  tot 
Ottdeilhandeluig  te  kemcSn,  en-bealoeit  an  te  vrraen  te  zijn ,  als  zijeene 
Wsetting  vnn'  500  stadssoldaten  mogt  blijven  bekenden.  De  Prfne 
daarentegen  vorderde,  dat  men  de  sladsvaanclelen  zonde  afdanken, 
en  hem  toestaan  ,  over  nieuw^  9pterigtcn  vaandelen  kapiteins  aan  te 
stellen.  Staande  deze  onderhandelingen  werd  de  stad  al  naauwer  en 
naauwer  besloten ,  waarop  de  Regering  in  het  begin  van  het  jaar  1^78 
SoRot^  sehfXlUdtlk  vMeg,  wie  kein  last  gaf,  om  T^andelUk  tegsn  de 
itad  te  kandelen.  Het  antwoord  was,  dat-  hy  gekomen  ^as,  op  lait 
der  Staten  van  Holland  ,  niét  mn  v^andelyk  te  handelen,  aMar  om 
de  stad  tegen  de  vijanden  van  ket  gemeeneland  te  besche  rmen .  Men 
was,  van  de  zijde  der  Regerinrr  .  toen  nog  wel  bedacht,  op  cenige 
middelen  ter  verdediginjj ,  maar  de  niagt  was  gebroken  ,  de  schaarsch- 
heid  nam  hand  over  hand  toe ,  alle  koophandel  en  hondteering 
stonden  stil,  en  meer  dan  300  burgert  verlieten  de  sted.  Eiadelyk 
Umn  de  -miod  eoo  koog ,  dat  men ,  uit  gebrek  aan  geld ,  noodmunten 
moest  *'latén  slaan,  waartoe  het  zilver  van  godshuizen,  schutterijen  en 
gilden ,  eii  ket  ailveren  beeld  van  St.  Nicouas,  uit  de  oude  kerk,  gebrÉlbt 
werden  ,  maar  dit,  den  nóód  nofj  niet  vervullende,  moest  er  last  gefreven 
t^orden  .  om  te  sluiten  ,  zoo  als  men  best  koude ,  en  de  Afgevaardigden 
kregen  aanschrijving,  om  niet  terug  Ie  keeren,  dan  met  het  gesloten 
verdrag.  Diensvolgens  werd ,  den  8  l*ebruar\|  1578,  de  Satisfaclie 
tet  stand  •  gebrast ,  waarbij  AnatBiDAn  tot  éxt  Staatseke  party  over- 
ging; <  Oeie  nerd  den  16  Kaitt  bianen  de  stad  a%kotadigd ,  irordfln- 

I.  Dsu.  16 


Digitized  by  Google 


benoemd  ,  cmh  w  haar.  beslag  te  doen  erlangen.  7«ifwAi^  4a«r- 
üuNU  Jiezig  was,  kwamen  de  uitgewekene  ballingen  in  menijjie  tenifr. 
Daar  orbtor  de  Regerinjr,  mfcr  uit  dwang  dan  uit  genegenheid,  Lot  dit 
vcrdraff  {gekomen  was,  eu  de  llooinscjie  ged&dien&i  nog  voor  de  i^ooid- 
godsdienst  hield,  kon  liet  verl  rou  wen  tusschen  beide  partijen  niet  groot 

iit)lgiuiu  C)V«n«el  ,di^  van  de  B^gt^ring  JUet  meest  ÜMtelde,  was, 
7de  artikel  der  Satisfactie,  Waaria  bedongen  mai ,  dat  4#  4rie  aciuit* 
Uaii^th  welbe,  daar  hel  ^d^gM  ivftn  ¥Qle  Harroondc»,  foer  ia  Tenral 
ijffUplrt  waren,  weder  opgerigt  en  tTeUallig  J^oesten  gepuakt  worde«, 
«n'  .dat  «el  uit  .da  aolken  ,  die  er  voorhctea  onder  behoord  hadden  , 
waardoor  lij  vraaitfe.,  alle  klem  van  het  gezag  kwijt  te  zullen  geraken. 
Hierbij  (kwam  nog,  dat  dagelijlvs  cenc  menigte  Om'oomschen  terug 
kwam,  welke  tij  evenuel  zoo  \eel  in  Ijedwang  zochten  te  houden  ,  als 
inaar  mogelijk  w^s ;  hadden  z\j  im  nog  maar  wat  wiUeu  toegeven 
byjiaedec  aan  de  Duopge^ndea  bet  poprt^rscbap  toegestaan ,  a^ndev 
Iwl.daen  Kan  eenen  eed  ^ab  'hm  ta  a^riieraii,  ;iy  Wd<tn  vphiainiier 
▼Daoden  gemaakt  bab3wvi|  Aiatajr  zQ  hielden  ,  in  a(a^j4  niet  het  9d4 
«rUkel  der  Satiabb^,  Bog  bo¥av<^e«4e  ^Qervormden  te  vea^  builen  aUi| 
ambten.  £ene  voornaqae  bron  van  ontevredenheid  was  pok  hel  her^ 
stol  dor  schultcryen ;  want  toen  de  Gemagligden  van  de  Staten  eia 
van  den  Prins  die  onder  6  vaandelen  wilden  brengen  en  daarover  Of- 
fiuieren ,  «aar  him  Meljinvallen ,  dachten  aan  te  stellen,  oordeelde  de 
^cgerii^  ditslrjudig.mct  de  Salislacüc.  De  gemagligden  daare^jl^en  yer- 

atomden  duKvaia  niel.af  te  gmKm  gij^gen  voort  mQt/eeneigst  van  Ofi^rea 
ifi  mkj9  »  die  sQ  Am  BurgvweftijMMW  avergayen « en  date  bragten  ae, 
^^Ifai,  in  da  Yroedsobnp,  di^  in^eenen  deele  zieh  deze  schikking  wibla  1#CVI 
^elgevalh  n  ,  ofschoon  ay  ^toestemde ,  dat  de  drie  scbutteryen  moesten  , 

^itTstcld  worden,  w«lke  resohitie  ,  de  laatste,  die  door  de  Roomsch- 
gcziude  Kegering  genomen  is  ,  aan  de  Gemagligden  ter  hand  gesteld 
werd.  Straks  daarna  rees  er  geschil  tusschen  de  Onroomsche  schutters 
en  de  Regering  pver  de  wijze  van  waken,  daar  de  schutters  ze- 
kerheid vorderden,  dan  de  Ilegering  ^cb  Terpligt  achtte  iaa  |a  aUfai^' 
])laar  .T006al  loMidaii  aioh  de  OttEoaBaseh^  seer  gcstaac4.y  de  bar 
§fB9^ia9tih  die  a«m  bim  had  aangawezen ,  doahhonfe  .^&ig^e)yuk  tqait 

men  oyaraan  |Ci^oib?n  was ,  dat  men  bun  eene  be^ 
hoorlijke  zoude  toestaan.    f!n  ,  nu  aanlioudend  elkander  opstokende , 
besloten  zij  eindelijk    eene  kans  te  wagen  en  de  Regering  den  voe| 
te  liglen,  eer  men  bel  hun  deed.    Meester  Willem  Bahdes,  een  zoon 
yan  den  gewezen   Schout   der  stad,  en  zeer  ijverig   voor  de  ller- 
yonping  9  sedert  eenigen  tijd ,  oo|l  weder  in  de  stad  gekomen  ,  waa 
daar  4»  vooipapw.Ttoor^taiider  ^er.Oqropmacban.  Daae  sGhi;eef,  dan  34  lle# 
1>]^78,  aan  Sopai^  b9  «ien  bij  vroeger  als  Luitam&  8«4ié«d  had* 
dat  dese  .ayn  volk  gereed  zoude  houden  ,  om  op  bat  joai^  .hevel  vai| 
de  Staten  van  llolland  of  bonae  Gemagligden  ta  kuilden'  rekken. 
jK^DES    ontbood  levens  eenen  schoolvrijen  helm  en  rondas  ,  lot  zya 
gebruik,  blijks  genoeg  ,  dat  hij  iets  geweldigs  voorhad.     Sokoi  ant- 
woordde terstond  ,  dien  aanslag  te  zullen  ondersteunen.    Des  anderen 
daags  ,  zijnde  een  zondag  ,  kwam   TuojaAS  vam  Thiëlt  ,  gewezen  Abt 
TAQ  $t«  Semard  by  Antwci^n  ,  fian  den  Qt.  Antbonied^k «  .  huiten 
4a  v4|heid  der  atad  p  vfint  de  Henri»q|d§n  .piadikan.    Tacsto«d  na  de 
preek  maaklii  de  d^r  vergaderde  menigte.  jilHpraak«     beraamde  tyd, 
wy^e  eni  Aeakeoen,  om  .den  ontworp^  9ai|alag  tenjiitvoer  te  brapgen* 
Zü  gingen  wel  nu  aUt  iMar  aljn  bnw ,  maar  hifigtan  dai|  febaelen  micbi 


Digitized  by  Google 


AMS. 


vriwK)«  4m .  Xor{ren$  don  86  Mei  befim  «ch  Btftim^  V%t«t«ii, 
K0STEB  ,  Adbuah  KaonouT,  Aoimii  PAVwen  Gvnuuflt  on  Giboih  op  ' 
het  sUfUiuis ,  om  ¥Oor  ket  laaUt  tc  beproeveo  »  vftt  do  Rêgerin|f  4ea  * 

Onroomschen  zoude  uillen  toestaan.  Benige  malen  {^finjen  zij  over  en 
weder ,  van  het  stadhuis  naar  de  herberg  der  Gemagti^rdeii  van  de 
Staten,  die  op  den  Dam  was,  en  van  hier  wederom  naar  het  stad- 
huis, tusschcu  den  drang  des  volks  door,  dat,  van  alle  kanten  za-^ 
nen  gevloeid  met  ongeduld  den  alloop  verwachtte.  Kort  jia  den, 
middag ,  ab  de  huisUcdea,  die  ter  markt  ^komen  «aren ,  Hen' 
Dam  ontrnimd  haddeiif  komt  ao  0Aaoiir  op  de  puije  Tan  het  stadbius  ^. 
lift  dan  hoed  af,  oa  iet  dien  terstond  weder  op  ,  waarmede  hij  ,  volgeoa 
afspr^,*te  keanen  gaf,  dat  er  hij  deft^jering  met  wooidea  meti 
te  winnea  was.  Sixoü  HE!<!DRiKnoo!f  Jonslheiti  ,  Kapitein  over  een  der 
vier  vaandelen  burgersoldaten  ,  die  reeds  van  elf  ure  af  in  de  wapenen 
geweest  waren  ,  wat  later,  van  het  stadhuis  aftredende  ,  sloeg  de  armen 
van  elka^fder,  waardoor  by  tc  kennen  «faT ,  daler  aan  Burgemeesteren 
geen  renetten  -  «as  ,  eu  voegde  zich  daarop  bij  zyn  vaaodel,  oui  de^ 
Nieuwe,  kerk  te  heiehermeD.  Nu  «erd  door  Hktr  soldaat,  die  «ch 
op  de  waag  heyond ,  een  mntket  afgeschoten ;  op  welk  toeken  het^ 
bootsvolk  mfil  vliegende  TaandeU  en  onder  het  geroep:  «wie  (V^nje 
i>  lief  heelt ,  toone  het  en  volge  mij ,»  Toor  den  dag  sp^opg.  De  overige 
Onroomschen ,  bestaatulf^  uit  volk  van  allerlei  aard  ,  als  arbeiders  , 
ambachtslieden,  koopli»'dcn  cn  r*Mitf nlfrs,  stoven  nu  mede  op  straat 
en  onder  dezen  de  ballingen  hel  eerste.  £enigen  ijlden  naar  het  bus- 
huis, sleepten  er  het  geschut  uit,  plantten  het  op  den  Dam  en  vulden  do 
toegangen  derwaarte  met  wolbalen  ,  die  daar  juist  bij  de  waag  Ugen^ 
Toen  viel  men  aan  het  tmtjtén  met  steenen  nwur  ^  viettchear ,  ten 
einde  de  nachtwacht ,  diealdaarin  tijden  van  onraad  op  hetnfbrandenTail 
leker  haakgeschut  paste,  te  verdryven.  Maar  als  er  geen  vnnrgegeve^ 
werd,  stortte  men  ter  stadhuize  in,  haalde  den  Schout,  benevens  oè 
oude  en  regerende  Weihouderschap  ,  daaraf  en  bragt  heu  op  de  waag. 
Van  waar  meest  allen  ,  even  als  onderscheidene  Priesters  en  Minder- 
broeders ,  tusschen  twee  rijen  soldaten  door,  naar  het  Water,  in 
oenige  vaartuigen  sch^p  gebragt  werden  ,  onder  het  schreeuwen  va^i 
ket  graAuw ,  dat  men  se  naar  de  galg  moest  voeren ,  waar  zy  zoo 
twenig  oenen  aan  gekolpm  haddeni  voorts  werden  aQ ,  even  bniten  de^tad  , 
aan  d«  St.  Anthomedyk  weder  aan  «fl  geset.  Dit  uitleklen  def 
Regenten  wns  alzoo  tonder  groota  wanorde  of  aonder  Uoedstorten  afgor 
loopen  ;  minder  hezadi^  ging  men  echter  te  weik  met  het  Minderbroe- 
derskloostrr .  waar  het  gemeen  .jtentomd  op  aan\ni9l  en  er  de  beelden  ep 

altaren  verl)rijzel(lo. 

De  wcjrgevoerde  Re;;erin}y  werd  des  anderen  daags,  door  de  drie  scbnt- 
terijcu ,  len  overstaan  vuu  de  lieeren  vaic  Matbekss  en  va?i  dee  Myle^ 
-  vnn  eed  en  dienst  nntslMen.  Voorts  vrerdan  er  ses  an  dertig  oienne 
•Aadi«n  gekoseo,  die,  den  98,  op  ket  stadhuis  yergpderd^  Wnm 
-Baanw*  KAïana  jAasieon  Xeetaa,  AaaiAAfi  Bpóispsiooii  KaoaaoDT 
en  DiBK  Jarbsoos  tot  Burgemeesters  verkoien.  Op  gelyke  wij^e 
werden  nu  Schepenen  ,  Vroedschappen  en  de  overige  Regeringsleden 
aangesteld.  Nadat  de  kerken  ruim  eene  week  gesloten  geweest  waren  , 
begaf  de  nieuwe  Uojrpring  zich  met  eenige  timmerlieden  naar  de  Oude 
kerk  om  er  de  beelden  te  doen  wrjrnemcn.  Vervolgeus  begonnen  de 
B^rvormden  eerst  in  de  Oude  kerk,  en,  weinige  dagen  later ,  ook  hi 
.de  liieuwn  kcrlt  te'  prediken*    Da  tntheirschen  en  DoopsgejModen  hidi* 

.fbm  «Qk.iiNMie9stige  bBmnlrnpsimi Jsi  de  fibifia  .mi  hti^.^  yi^ 


Digitized  by  Google 


I 


tU  A  A  S. 

der  Wethoudereo ,  die  ifelfr ,  sehoon  tesot  flen  ut  van  «mlgie  hüDoer 
geloofsgeiiooten den  Rooinsehi^iiideii  tóeKèten  ,  in  'hét  geheim*  te 
Vergaderen.  'Behigcn  tijd  daarna'  ^aven  Bitrgemeesteren  latt,  tot 
het  trerkoepen  van  zilveren  vntcn  i  neeMen  ■  en  andere--  Tenienden  , 
naarmede  m^^n  in  de  Oude  kerk  eenén  aanvang  maakle. 

Om  zich  bij  het  'volk  bemind  te  mnkeii  ,  sltlde  de  nieuwe  Rejrerinij 
eenijc  nicmvé  keuren  ,  len  voordeele  der  infj-ezetfrr.^tt.  ^tisI  ;  zij  vermin- 
derde de  imposten  ,  vernienwde  en  verbeterde  vele  »rilclekci!rcn  eii  bragt 
de  schntlerijen  in  betei^en  stand.  iVlaar  met  alle  gcnoineii  voor- 
zorgen konde  ni%n'ii9ët  heletten^  dat  de  WertoHnden  iopilijde  te  nnhe- 
ftoi^  'te  urerk  gingen  en  geweld  oefenden  ;  dns  TeHbrAk  «men  zeer  moed- 
wiUTg  ën  niettegenstaande  de  tegenwoordigheid  van  leden  "der  Regering  ^ 
die  het  waeUt  geweld  zochten  te  i)edaren  ,  de'  beelden  in  de  Nieuwe 
kerk  ,  en  ,  2\ch.  vnn  dnnr  naar  dc  kloosters  bcj^-evende  ,  vernielde  het 
graatiw  alles,  wat  het  daar  vond,  zonder  op  verzoek  of  bedreigingen 
acht  te  slaan  ;  eindelijk  bragt  men  evenwel  de  gemeente  tol  stilsUutd  , 
door  ecnc  betere  orde  te  beramen  op  de  slads  bezetting.  '   * ' 

J^Ue  vaart  en  handel  op  Spanje  wérd  ,  omtrent  dezen  tijd  ,  verlxMlen  , 
en''j  om-^c^nadeélen,  diè  dé  koophandel  daardoor  moest  lijden  ,  eenig- 
«bm  te  Vergoeden  /  irefden  alle  wrakken,  die  ,  gedamde  de  jongste 
oninsten  ,  in  het  11  gecofiken  wvreb^  «mét  groote  moeite  nit  -den'gmd 
gehaald.  ' 

Toen  dc  Staten  in  1578  besloten  eenen  honderdsten  pennm^r  te 
ligtün  ,  -werd  door  Amsterdam  daarin  niet  bewilligd  ,  en  die  stad  bleef 
bij  deze  Mtigering  volhardiMi ,  niettegenstaande  eeiie  plegtige  bezending 
der  Staten  derw^inrts  geschiedde.  Minder  rwarigheid  maakte  men  , 
mn  toé  te  tréden  in,  ie-  nadere  Unie  of  Yereeniging  tussehen  ijfddef 
land ,  Holland  Zeeland ,  ÜVrecht ,  FHefland  en  'Over^^L  Ook  werd , 
ten  aanzien  der  AdniiraWt-eit  bewilligd  in  het-Kefl'en  ^an  iMnrvooigrid. 
'  "Prins  Willek  I ,  die  ,  bij  zijne  komst  te  AmMoas,  In  lK0O,'miD- 
saam  als  Stadhouder  ingehaald  eh  ontvangen  v^urd,  tnaakt<e  weder 
eenige  vei'schikking  onder  de  bnrgerv^iandols  ,  volgens  welke  de  elf 
kompagiiien  ,  onder  een<;n  algemcenen  Kolonel  gesteld  werden  ,  terwijl 
fer  een  bijzondere  Kolonel  over  de  vijf  wijken  aan  de  oude  zijde  en 
'nog  één  over  de  «es  wfjken  aan  de  nieuwe  zijde  benoemd  werd. 
'  -  Na  de '  a&weHng'  Van  den  Koning  Van  Spanje .  in  1^1^ ,  entatoml 
'ér  .Terschil  tnssefaen-de  Staten  en  «de'stad;  oTer  het  al  of  niet  handen 
der  Satisfactie,  w^aarvan  de  Staten  b^gfctei^en  ,'dat  de 'stad  zeiMè-afiHafi  , 
terwijl  dc  Regering  die  wilde  in  vMnd  hoiiden';  teil  laatste  men 
'het  echter  hier  omtrent  eens ,  en  er-werd  gqttoegen  genomen  itt  zekw 
ontwerp,  dat  de  Prins  gemaakt  had. 

'    Toen  IIobeut  DcDL-ET ,  Graaf  rnn  LeiceatcTj  in  lS8t5  ,  als  Landvoogd 
herwaarts  overkwam,  bewilligde  Amstebdam  in  de  hem  opgedragene  hoog- 
-held 'sléchts  in  icio  verre ,  ais  zulks  met  dc  voorrcgfcn  van  provincie  eo 
'Stad  beslaanhaar  was.  Men  hehaiidelde  hem  ^hter  naar  sijnen  staat  en 
"waiJardigheid,- en  haalde  hem  met  alleplegtigheid  im  'Wefdra  eehter  Tera»- 
'  derde  dezevrcugd  in  haat  en  afkeer  tegen  hem  ,  veroorxaakt,  zoo  door  zijn 
^verbod  van  alle  vaart  eh  allen  handdi  op  8panje,als  wel  voornfamelijk 
'door  het  annstellen  van  Kom missa rissen  ,   tol   het  onderzoek  van  de 
'  boclvcn  der  kooplieden  ,  of  zij  het  gedaan  verbod  ook  overtraden.  Het 
j)lakkaat,  door  hem  op  dc  zeevaart  gemaakt,  werd  ras  vernietigd  ,  ook 
verviel  spoedig  dc  munt,  die  hij  hier  had  opgerigt.    Dc  Magistraal  had 
'  «ich  intustehen,  om  zijné kiradeYOomemenate  verijdelen,  meestergemaakt 
'Van  het  slot  te  Mtiiéén',  nch  lan  de  tratrw  der  bnigefen  Teisekerd,  en 


Digitized  by  Google 


AMS.  m 

wM  mm§t  mlaliii  ttiikkeii  voor  te  tUdlMiu  gepUaut.  Tpen  hij 
DU  den  S  Octofcer  11(87  voor  tweede  jrets  t«^ta(i|Aa  kwam,,  mei 
«oginei  k ,  om  is  oude  Bcgeaten  af  en  nieuwe  lo  dn  plaats  te  zétteo  / 
ia  salü  ^  zoo  als  men  later  VBmaui ,  het  voornemen  bad ,  om  véértien 
«er  Yoomaamstc  voorstanficrs  van  's  Lands  vrijheid  bij  den  kop  te  vat- 
ten, ten  einde  hen  cenen  schandelijken  dood  tc  doen  sterven  ,  werd 
zulks  door  het  luannelijk  gediag^  van  den  Burgemeester  Pieter  Goh- 
MLMi.  Boos  verijdeld ,  waarop  dt:  Laudvoogd  den  5  Outo^r  weder  naar 
Ulroelii  vertrok  (,1). 

Man  legde  zich,  te  dezer  tyd,  meer  en  meer  op  de-  uHlitreiding  Tan  d» 
vaarten  handel  op  de  Oost-  en  West-Indien  toe,,  waartoe  het  plakkaat  def| 
Konuigs  van  Spanje  ,  bij  hetwelk  alle  vaart  dei  Nederlanders  op  zijne  lan-' 
den  verboden  werd  ,  gelegenheid  vcrscbafte<  Zuodat  men  inhetjaar  1<(04 
de  eerste  rtns  naar  Oost-lndic  ondernam ,  wordende  Korkelis  Koutmaw 
in  159i)  dcrwanrls  gebonden,  niettegenstaande  de  reis  van  Willem 
fiARc^us  lukkiji  Mas  afgeloopen ,  en  men  riglle  ceiie  maatschappij 
op,  die  deu  naam  had  vaa  Maatschappij  v  au  v:erre,  maar  de  vier 
aêliepen waarfoede  UoarxsH  wa»  in  zee  gestoken ,  kwamen  na  het 
uitstaan  van  vele  gevaren »  in  ltf97 ,  niet  seer  gelukkig  *  teru|f*  Even*^ 
wel  Jijeld.  men  afm  en  leidde  den  grond  tot  die  Maatschappy ,  welk^ 
later,  onder  den  naam  van  Oostin  dische  Compagnie» 
van  7J0O  veel  belang  voor  liet  land  en  de  ingezetenen  geweest  is.  la 
liet  jaar  li>9Ü  werden  ook  eeiiige  scliepen  naar  West-Indlë  gezonden  , 
om  welke  v^arl  te  bevoorreglen  in  1'>97  eene  Maalschcippij  >*erd 
opgerigt ,  die  zie  li  iaicr  met  eene  dergelijke  ,  ouistreelvs  ilien  tijd  te  Enk- 
huizen opgerigt,  vereeoigdhecCt ,  en  toen  den  naam  van  de  gecombio 
neer  de  compagnie  negocie-rende  op  Genea  (Gniana)  schijnt 
aangenomen  te  hebben.  DeOostindische  Haatschappy  was  tnttisschen  met 
veleaanziealijke  deelhebbers  vermeerderd,  en  bevond  zich  daardoor  ia 
jlaat,  om  ouder  hevel  \aji  JAaoaSizo:«sz.vjki(  Nza,.  naderhand  Bnrgemees* 
ter  dezer  stad  ,  cene  vloot  van  acht  schepen  naar  Oosi  Indie  tc  zen- 
flen-j  waarvan,  na  verloop  van  vijilieu  maanden,  vier,  iJjk  geladen, 
ternjT  kwamen,  doch  de  vier  andereu  keeidca  niet  voor  liet  volgende 
j.iar  \*eder.  ^aar  W  est-Iiidie  wacen  mede  vele  voordeelige  togten 
gedaan  en  er  werden  zoo  vde  goederen  aangebragt ,  dat  de  Bewindneb- 
ben  dier  llaatsehappij  in  1600 ,  aande  Begering ,  om  eene  hcrgplaata 
daarvoor  moesten  verzoeken ,  zoo  als  hun  ook  werd  toegestaan. 

Deae  loordeelen  werden  echter  weder  opgewogen  door  cene  hevige 
pest  ^  waarmede  de  inwoners  in  het  volgende  jaar  bezocht  werden,  en 
die  in  eene  week  700  tot  800  nienscheu  ten  gravc  sleepte  *  zoo  dat  er 
nieuwe  begraafplaatsen  moesten  aangelegd  Morden. 

De  Oostindische  Compagnie,  nu  hare  wezi^nlijkc  oprigting  in  1G02 
tot  stand  zoekende  te  brengen  ,  werd  door  de  Staten  der  Vereenigdo 
gewesten ,.  met  een  uitvoerig  octrooi  begift  igd ,  dat  gedagteekend  was 
op  den  9Q  Maart ;  toen  werd  zy  verdeeld  in  zes  kamers ,  als  ééna 
tc  AHSTsasAKy  ééne  in  Zeeland,  twee  op  de  Maas,  namelijk  ééne  te 
Delft  en  ééne  te  Rotterdam,  voorts  t^ec  in  het  Noorderk\«artier  ,ét'ne 
te  Hoorn  en  éeoe  te  Knkhuizen ,  heliheiule  de  kamer  Austerdam  do 
helTt ,  Zeeland  eea  vierde ,  en  de  overige  kamers  ieder  een  ze;» tiende* 


'  (i)  Het  drstiids  te  Annienlam  vrorgevallen';  vindt  nieii  in  het   breado  rermt-ldy 
W)   P.  C.  HuoFX  ,  verrvlgk  der  M«d«rlAudl»ab»  UittoriSn  4iiut«r~ 
dam  1^4  i ,  bl.  ac^j,  #■  h  dtarHil  owrgnMmn  ia  nfias  19i««w«II«iiaaaria*k 
gen  uil  bat  gabiad  dar  Gaaobiadanis,  U.  soi— ao4«  ' 


Digitized  by  Google 


•  Toen  mert,  in  hel  jaar  1608,  in  onderhandelingr  was  over  het  bestand  nret 
Spanje ,  hield  Aisteadab  in  xoo  Terre  dc  zijde  van  Prins  Mavrits  , 
dat  sij  xich  tegen  het  bettand  wWUe^  hoewA  uit  gebeel  andcseooy- 
merken,  éan  ée  Mus  toedde;  liaar  koophanddi  ^vorderde  Trede , 
doch  om  dien  alom  te  erlangen  ^  werd  er  ook  Tereucht ,  dat  de  Nederlan- 
den tot  een  vrij  volk  vierUaard  werden  ^  aonder  welke  erkenteins  in 
gieene  onderhandeling  begeerde  te  stemmen.  Maürits  ,  alhoewel  ntt 
geheel  andere  grondbeginselen  ijverende  ,  ondersteunde  de  stad.  De 
Staten  van  Holland  zonden  eene  bezendinjr  derwaarts ,  maar  de  stad  ver- 
schoonde zich  met  het  voorbeeld  van  Zeeland  j  doch  toen  deze  provin- 
cie bewilligd  had ,  kon  AasTsaDAK  alleea  het  niet  keereo.  Diensvol- 
iena  werd  het  bestand  alhier  op  den  K  Hei  1008  a&ekondigd. 

In  de  ffetchillen  toBscfaen  de  Remonttmnten  en  Gontni-Ilemointran- 
ten ,  hield  Absterdak  de  aQde'  der  hiatsten  en  was  eene  dier  steden  , 
welke  zich  in  liet  jaar  1612  en  eenige  volgenden,  ten  sterkste  kantte  tegen 
het  honden  der  ISationale  Synode ,  op  dien  voet ,  roo  als  het  begeerd 
werd.  Even  zoo  sterk  verzette  men  cr  zich  tegen  het  beroep  van  Conra- 
t»cs  VoËSTics ,  tot  Hooglceraar  te  Leydcn.  In  het  jaar  1617  werd  een 
der  vergaderingen  van  de  Remonstranten  gestoord  ,  door  openbare  eu 
onbesuisde  berispingen  ,  enhet  dreigen  der  jongens  Tin  de  glazen  te  raUen 
hieiAyten ;  wdke  stoornis  andennaid  en  met  ynA  erger  gevolg  plaat» 
tood,  toen  zy  in  een  pakhuis  op  Bwarshoomdoot  predikten.  fiaoHLt, 
^  Engrischman  ,  was  de  eerste  ^  die  den  Fredikut  in  sijne  rede 
étoordc ,  waarin  hy  door  een  verward  geschreeuw  van  andf rtn  gevolgd 
werd.  Daarop  stoof  het  graauw  naar  boven  terwijl  men  van  bnilen 
niets  hoorde  roepen  ,  dan  ,  *  val  in  ?  val  aan  !  sla  dood  dien  Predikant, 
»  dien  scheurmaker !"  waarop  men  de  glazen  insmeet  en  ai  w  at  breek- 
baar was  vernielde.  Alles  werd  ten  venster  uitgeworpen  ,  en  ,  indien 
Biirgenieesteren  geen  orde  gesteld  hadden ,  seude  welKgt  het  geheele 
gèboiiw  ten  gronde  toe  gesiedbt  xQn  geworden.  Op  den  daamnn  -fol-« 
genden  Zondag  werd  het  hnis  Tan  Ru  Egberts  BisscHOf ,  staande  op 
den  Singel  bij  de  Bergstraat ,  geplunderd ,  alxoo  het  graauw  Ter- 
mocdde ,  dat  nu  aldaar  gepredikt  zoüde  worden.  Naanwelijks  wa- 
ren de  Remonstranten  in  het  Nationale  Synode  veroordeeld ,  of  zij 
verzochlcn  te  Amsterdam  vrijheid  van  godsdienst,  doch,  in  plaats  daar- 
van ,  kwam  er  een  scherp  plakkaat  tegen  hen  uit.  Zij  hielden  echter 
aan  met  hetmeiyke  vergaderingen  bn  nacht  en  ontijden  te  houden ;  maar 
Canios  en  Faiiici ,  twee  hunner  Predilumten ,  weiden  gerat.  Hoiinnci» 
BènU.  y  die  voorhóm  Predikant  te  Hoorn  geweest  was  ,  en  de  Rbmon» 
stranten  te  AnmanAM,  gedurende  eenigen  tyd  ,  in  het  geheim  geleerd 
had ,  smeedde  eenen  aanslag ,  om  deze  twee  te  verlossen ,  maar  dit 
gelukte  niet ,  doordien  Sai'^\  zelf  in  handen  {[eraaktc  en  in  het 
tuchthuis  gezet  werd,  waaruit  liij  zich  echter,  op  eene  zonderlinge 
wijze,  door  list  zijner  huisvrouw ,  Greetge  Ulbes  ,  in  vrouwenkleederen 
wist  te  bevrydcn.  Toen  hervatte  iiij  den  aanslag ,  met  behulp  van 
anderen  ,  en  deae  slaagde  gelukkig  ,  hoewel  niet  londer  gevaar ,  tsd 
het  teven  te  verliexen  ,  of  van  gevangen  genomen  te  worden. 

Het  eindigen  van  het  bestand  en  de  aaifvang  van  den  tweeden 
Spaanschen  oorlog  waren  oorsaak,  dat  de  geest  van  bitterheid  en  ver" 
volging  begon  te  bedaren  ,  en  jyaven  tevens  aanleiding  tot  de  oprigtinfy  van 
eene  Wcstindisclie  Maatschappij  ,  die  verdeeld  Mas  in  ^ ijf  kamt  rs  ,  als 
van  Amsterdam  ,  van  Zeeland ,  van  de  Maas ,  van  liet  Noorderkwartier 
en  van  Friesland  met  Stad  en  Lande.  De  eerste  had  \\er  negenden  , 
de  tweede  t\tce  Dcgeudcu  cu  de  anderen  ieder  eeu  ncgeudc  aandeel  , 


Google 


tfnrwijl  te  AaSTmojui  aan  die  Maatschappij ,  tot  li«t  ^udea  van  der 
mtettkomilen  èef  Bewüidli^lMrè,  md  gedeéltft  vao  htt  lïiéiiwe^|<b-^ 
Meren  logement  toegestMm  irerd.  [ 

Bet  war  1622  deed  de  stad  zwar»  fiAii^n  betreiiréii.  Naaiivelyl»lidl 
xnen  zekeren  brandstichter  Lieve  tajv  £k  ontdekt  en  lyn  ÜeUlooi'  Toor- 
nemen  daardoor  verhinderd,  of  de  stad  Aierd  met  «ene  rware  pestr.iekte 
bezocht  'j  daarop  volgde  eene  onfyemcene  diiurte  en  schaarsclihcid  van. 
granen;  hierop  een  strenge  Miiiler,  die  weder  gevolgd  Merd  van 
«ene  doorbraak  in  den  Lekdijk ,  waardoor  HoOand  en  bijzonder  Am- 
«tflikahl  gfiMl  DaAeel  ked,  xijnde  het  water  dtn  M,  Jamiary  1624 
■O»  hoog  ^  dat  dfr  etiliieD  Tan  gèct»  out  iraren^  Hierlliy  kwain  oef  do 
beaergdfaeid  -voor  eMMil  aanval  op  de  itad ,  door  de»  iml  der  Spaan- 
schen  in  de  Yaltt^;  aaodatdesehiitterii)  gdaii  md^.am  den  vierden' 
D<7chtte  waken  ,  maar  de  verandering  van  het- veder  e»^de  lenigtogt' 
van  drn  vijand  deden  deze  vrees  verdwijnen. 

In  l(i35  A^erd  Amsterdam  Aveder  met  eene  pestziekte  bezocht,  waar- 
door ,  in  hot  hevigst  van  haar  woeden  ,  elke  week  1200  of  1300  nienschen 
ten  grave  daalden  ^  zoodat  ^  op  het  einde  van  het  jaar,  het  getal  doodeu' 
17,tHHl  belink 

Kort  na  den  MniMleHdien  Trede',  «éaaor  er  gesdnllen  taaoilien  Prins^ 
Wnxn  IT  en  de  Staten  Tan  fiollaad ,  over  net  afdanken  van  krijgs- 
volk ,  van  hetwelk  laeletgemeldeA  meer  wilden  afdanken  ^  dan  de  Mna 

en  de  Staten  der  ovcnVe  provinciën ,  in  het  belang  ran  het  land  ,  gc-^ 
raden  oordeelden.    Om  deze  «jescbiHen  bij  te  leggen,  besloten  de  Alge- 
iiiccne    Staten,   oui  aiu\  de  lloliandsche  steden,  eene  bezending  te 
doen  ,  aan  wier  hoofd  de  Prins  gesteld  werd.     Te  Amstludaji  wilde 
aen  dezen  laatsten  wel  als  Stadhouder ,  maar  niet  als  A^eraaiv 
d^gde  der  AlgeOBieene  Stalen  gehoor  geven.   Dit  TerUtterde  den  j  n^;- 
digen  Vartt  tenkoogste,  die  nn  besïeot,  eene  stad,  waar  zijn  gezag 
soo  geweldig  geleden  had,  door  krijgsbesetting  te  bedwingen.  Jew 
dien  einde  nend  1^  Willem  Frbderik.  Nassau,  Stadhouder  van 

Friesland  ,    gewajpenderhand  derwaarts.     Een  zonderling  toeval  echter- 
deed  dien  aanslarj  mislukken.    Bij  het  krijgsvolk  ,  dat  ,  zonder  ken- 
nis te  dragen    van  het  doel  des  aanslags  ,    enkel  bevel  had  ,  om^ 
naar  Assteadam   te  trekken   en    zich    te  Abcoude  te  vereenigen , 
toomt  een  gedeelte  Taiif  üttecbt  en*  éb  mitérs  nit  Geldefiand  komen, 
By  gebrdb  aan  eenen  oide,  Hoopten       op  cenen  Heelmeetter  ^  die'^ 
op  net  karate  éet  beide  wonende  ,  det  nachts  licht  zonde  ontsteken 
doch  hetnoodwAer  Tan  dien  nacht ,  het  reizen  aohyannde  te  Terbieden,' 
deed  hem  zulks  overtollig  achten  ;   de  niilerij  verdwaalde  ,  kwam  ter 
laat  te  Abcondc  bij  het  voetvolk  ,  de  dag  brak  aan  .  en  de  aanslag  wa^ 
mislukt  ;  want  intnsschen  was  de  Hamburger  post  door  de  dwalende 
ruiters  gekomen ,  en   had  den  togt  te  Amsterdam  bekend  gemaakt.' 
Hier  was  nu  elk  terstond  in  de  weer  om  geweld  met  geweld  te  keor'to' 
gaan ,  te  mefer  daar  men  Tormoedde,  dat  de  in  aantogt  xyndé  troe^- 
pen  nit  benden  beftonden,  die  bQ  den  afloop  van  den  dertigjarigeiv 
oorlog  afgedankt  waren ,  en  in  de  plundering  Tan  de  rijkste  stad  der 
Christenheid,  vergoeding  wilden  loeaen  ,  voor  hnii  verlies  aan  buit,  door 
den  vrede  te  lijden.    Toen     de  ware  lictloeling  van  hel  zenden  der 
troepen  bekend  Mas,  verllnaiiwde  eclitcr  geenszins  de  moed  der  burgerij, 
die  het  van  geheeler  harte  met  liare  Recferlng  eens  was,  om  alles  tot  behoud 
van  de  voorregten  eener  stad  opte/.etten  ,  wier  credict ,  door  gedwon- 
gcne  krijgsbezctting ,  eenen  onnentelbaren  slag  konde  lyden.  Yelén 
wÜdett  aeife  den  SSeedyl^  doorsteken ,  ten  ebde  het  krijgsvolk  te  deen 


biyiiizea  by  LiOO^lc 


lit 


wdfiokeB yUlMiaile  ytn , Wfc  j^^wf  wééÊrmn . hmtAm-  4|«4«il  laai' 
jii><DH  lilinf  tlaao,  werd  dit  Voemtel  echter  in  den.  faad  \erworp^« 
Defehepen  JeeAR  Huydecopeb  ,  Heer  van  Maaneveen  ,  overreedde  \V  ill£« 
FeiDEBiK  gemakkelijk  in  deze  omstandijybeden  geen  geweld  te  gebruiken; 
doch  hel  krijgsvolk  bleef  liggen  en  de  Prins,  die  woedend  \<as  over 
het  mislukken  van  den  aanslag,  kwam  zelf  in  het  lofrrr  voor  de  stad. 
Hier  Merd  nu  eenc  onderhandeling  met  hem  aaugekuuupl  ^  die  byna 
geheel  tot  *s  Prinsen  Toordeel  uitviel ,  daar  ^  de  etad  seU»  liet  g^eruchft 
van  een  bekg  voor  haren  handel  jiadeelig  eordeelde*  Ans«n»*a 
aöu  aidi' namd^k. ,  op  hefc  atuk  der  afdanking,  met  hem  en  de  AU 
gemeene  Stalen  tereenigen ,  en  dea  Print,  hoewel  deohts  als  Stad- 
liouder ,  ODivai^n»  '  Vwgcns  een  geheim  ptmt  nioeston  de  twee  ge- 
broeders BicKBE  ,  Bai^mcesler  en  Oud-Biirgerneestcr  der  stad,  hunne 
waardigheid  ncderleggen.  De  staat  van  oorlog  bij  het  bondgenoot" 
schap  werd  nu,  meest  volgens  's  Prinsen  voorslag,  geregeld. 

ha  iiooge  watervloed  en  de  doorbraken  van  den  St.  Antonier  of 
Biemerdyk  hraglen  in  dit  jaar  der  «tad  eepe  ^erbaneode  schade  toe.> 
Geen  minder  nadeel  leed  de  keophandel , .  door  de.n  oorlog  toseehen 
Frankrijk  en  Spanje;  zijnde  de  onveiligheid  ter  zee  SO0  groot ,  dat 
de  ikooplieden  besloten  den  Staat,  '100  ooriogaebepen  aan  te  bieden  eo 
binnen  den  tijd  van  vijf  maanden,  te  leveren  ,  mits  de  Staat  zicli  ver- 
bond,  om  de  interest  van  de  kosten  ,  tot  de  aflossing  toe,  te  betalen. 
Het  cenige  voordeel ,  dat  de  koophandel  genoot ,  was  ,  dat  men  het 
roiddel  van  uitkoop  van  de  Sondsche  tollen  uitvond,  en  daarin  ge- 
Inkkig  slaagde.  Iloor  het  verbod  van  inkeer  Tan  vreemde  waren  in 
Bngdiand,  werd  de  koophandd  echter  weder  teer  gedrukt.  Effer 
liep  het  nog  in  het  jaar  16S3,  toen ,  ten  gevolge  van  dm  Terderfelijken 
oorlog  met  Engeland,  te  Ahstebdaé  wel  1400,  anderen  aeggcn  aelfs  3000  , 
huizen  ledig  stonden  ^  terwyl  van  alle  deuren  der  waag  er  naauwelyk» 
éénc  geopend  werd. 

Door  eene  pest  ,  die  van  3  Juli  j  tot  25  December  16o6  duurde  ,  werden 
13,287  menschen  weggenikt.  Zt\cn  jaren  later  werd  deze  ziekte  hier 
weder  ^angebragt  door  eenige  matrozen ,  die  van  Algiers  kwamen. 
In  het  jaar  1663  stierven  daarvan  9738  en  in  het  volgende  jaar  S4,148 
raenschen. 

In  het  jaar  1679  vond  de  stad  zich  in  zeer  moeijelijke  omstandighe- 
den ter  oorzaak  van  den  oorlog  met  Engelapd  en  Frankrijk  ,  welke  niet 
■weinig  verzwaard  werden  door  het  zinneloos  gedrag  van  het  oproerifl» 
gemeen,  waarvan  de  braafste  Rcfrcnteii  de  hatelijkste  uitwerkselen /> 
voelden.  Het  beN\aren  der  stadss leutelen  was  onder  anderen  een  on- 
derwerp der  beraadslagingen  van  den  muitzuchtigen  hoop  geworden  , 
welks  raadsvergaderineen  altoos  vloekende ,  razende  en  drinkende  ge>* 
honden  werden,  terwyl  de  heslniten  steeds  met  keisleepen  of  siyk  ten 
nitvoer  werden  gebragt.  Men  dreigde  het  buis  van  den  Buffgemeeslcr 
SoéB  VAV  DB  Poll  ,  alwaar  die  sleutels  bewaard  werden ,  te  zullen  plun- 
deren ,  waarom  de  Wethouders ,  ter  voorkoming  van  verder  onheil , 
met  den  Krijgsraad  eene  orde  op  het  bewaren  der  sleutelen  heraamdon. 
Voorts  nam  men  ter  beveiliging  van  de  stad  tegen  den  vijand  bet  be- 
sluit, de  schutterij  ,  benevens  de  huislieden  rondom  de  stad  woonaelilig  , 
in  den  wapenhandel  Lc  ocreneu  ,  waarloc,  door  de  Vroedschap,  de  beide 
Baden  en  KobnéU  Giiltiiick  en  Eesna  Ebiist  gemagtigd  werden*. 
Onder  de  ware  Vaderlanders ,  die  alles  voor  het  bdiond  van  het  land 
veil  hadden  ,  muntten  ,  ten  deze  tyde ,  inzonderheid  nit  de  Amsterdam- 
sche  Heerea  Giiabd  UASsuiaa  Pibtebss.,  GoEsaAAO  vau  HmtsaiaK  en  Jo- 


LviyuuuU  cy  Google 


AMS. 


«AtJta*94MMt'eMiM>H4i«M  op  agUkhttUa  ctworvcn ^>  udi  aan 

himA  .''ftXanaidi 'oonoyichepeii  begaven,,  den  «ug  voor  Soulsbaai 
bywoondeiiwDaMt  een  toragMmen,  uitgenomen  HAstmAm  ^  die  in.  het 

|[evecht  gesnen veld  was.  Ook  werdeo,  io  Mei  1673,  zes  kompagniën 
stadssoldaten  uit  Ahstebdam  in  MuiJen  en  itit  ieder  van  dc  60  btir- 
gerkom{>agaien  der  schutterij  25  man,  onder  de  Kapiteins  van  dek  M  AAusif 
envATuLoon,  ia  Wecsp  gelc{yd  ,  terwijl  de  stad  tt'\eas  voor  de  verslerkinnp 
van  de  Nieuwersliiisen  den  llindcrdatu  zorgde.  iNadat  echter  Muiderberg 
door  :de  .Fran^hea  verlalea  en  NaaideA  .Jieroverd  «as ,  kwam  men  t« 
Amfiaaijijtbl. verademing,  waarom  mf n  ook  Üe  Raaa^rt  en  da 
Zaa9mo)enqfM>ori,  d|e  ^-.meerder  Yenekcrinif  dec  stad  toegemcUeta 
waren,  geworden  ,  ^eder  opende. 

De  grootheid  ,  waarloc  Axsterdam  ,  het  voormalig  \issclicrs  buurtje  , 
destijds  gestegen  was  ,  en  die  het  in  staat  stelde  ,  om  60,000  weerbare 
mannen  op  de  b»!cn  te  brenfje»  ,  maakte  de  naijver  van  de  vreemder 
lingen  zoodanig  gaande ,  dat  de  Bidder  de  Forbin  ,  aan  het  Fransche 
hof  in  1707,  den  voorslag  deed,  om  die  stad  te  verdelgen.  Ter-' 
onderstelde  y  dat  hij  ,  Afo/fmm  bemagiigd  kebbeode ,  meer  dan  doi- 
lend  sd^epien ,  die  aldaar  lagen ,  zonde  kunnen  Tcmielen ,  en  de  stad 
aan  kqlen  leggen ;  waarna  Frankrijk  in  vier  dagen  zoude  vrede  hdh 
ben,   alzooy  volgeas  z^j"  gevoelen  ,  al  de  magt  en  rijkdom  der  Ver* 
eenigde  Provinciën  in  die  stad  alleen  bestond  cn  de  Staten  geen  moed 
zouden  hebben  den  oorlog  voort  te  zetten  ,  nadat  Aa^xsaojJl  bedorven 
zoude  zijn.    Zijn  voorstel  vond  echter  geen  in{Tan;T. 
I  In  het  jaar  17i^0  leed  de  stad  veel  nadeel  door  den  bcruchten  actiehan** 
del  Tan  Jani  Lav,  waaraan  niet  alleen  kooplieden ,  maar  zells  ambachtslie- 
den ,  docb  Yooroamel^k  de  Joden,  deel  namen ,  niettegenstaande  de  Rege^ 
ring  den  Makelaa^ps  verboden  had  daaraan  deel  te  nemen  ,  of  eeoige  part^en 
te  sluiten.    De  actiooisien  dreven  bunnen  handel  op       Dam  ,  en  in 
de  kofïljhuizen ,  niet  alleen  bij  dag,  maar  zelfs  des  avonds  en  gedurende  den 
nacht.   Al  spoedig  echter  bevond  men,  dat,  zoo  als  de  Raad  wijsselijk 
voorzien  had ,  die  windhandel  tot  bederf  van  den  wezenlijken  koophan- 
del strekte,  want  deze  laatste  stond  fi^elieel  stil,  tot  groote  schade  van  allen  , 
die  daarvan  bestaan  moesten  j  zoodat  deze  ,  hij  gebrek  aaa  arbeid  ,  en 
dus  ook  aan  verdiensten ,  zicb  mefc  drift  daartegen  begonnen  te  verzet- 
ten. .  Eerst  deden  zQ  dit  door  de  actionisten  openlyk  door  jongens  en 
A\ijvca  te  doen  hnpotten ;  het  regende,  als  het  >vare  ,  dagelijks 
Uedyes,  comedies,  spotprenten  en  dergelijken.    Dese  -  middelen  ech- 
ter niet  sterk  gen oe{y  /ijnde  ,  om  de  w  indhandelaars  van  hunne  dwaas- 
beid  terug  te   brengen ,  kwam  het  gemeen   tot  hatelijker  middelen. 
Het  verzamelde  zich  den  4.  September  in   de  Kalverstraat  voor  zeker 
koiijjhuis ,   waar  de  meeste  actionisten  bijeenkwamen,  en  dat  daarom 
Quincampoix  genoemd  werd,  naar  cene  straat  te  Parys,  waar  deze 
bandd  bet  sterkst  werd  gedreven  ;  eerst  werden  er  de  glazen  ingesmeten, 
vervolgens  de  deur  opengeloopen  en  indien  bet  geregt  niet  tusscben 
beide  gekomen  was,  zou  men  waarschijniyk  bet  gdieele  lm  is  onder 
den  voet  gehaald  hebben.    Des  anderendaags   verd  tegen  dergelyken 
moedwil  eene  scherpe  keur  afgekondigd,  maar  tevens  het  verbod  aan 
Makelaars  en  Beunhazen    vernieuwd.    Intiisschen  leed   de  beurs  van 
Amsterdam  daardooreenen  geweldigen  krak,  en  onderscheidene aanzien- 
lyke  familien  hebben  deze  dM aasheid  nog  lang  daarna  betreurd. 

De  14  December  1734  deed  AnswaBAn  en  hare  ingezetenen  groot 
nadeel  ondervinden,  door  eenen  storm,  die  des  middags  tusscben 
drieën vyf  uren  woedde,  verscbèidene  voorde  stad  liggende sphepen  van 


Digitized  by  Google 


S50  AHS. 

hunne  ankci*i  rukte  en  zonaar  I)tti^j[eédMiièii*liliÉiie'iii!lijjii <Étef ,  wa^fa^ 
doorecn%en  aftn  den  jpvfbd'geraakteiienTele  mein«lMli1m  Imnttferio» 
ten  Y  tenryi  ook  de  TOornaaiiMte  gebotiwen  der  stad  fet\  schade  leden» 
In  het  jaar  "werd  dc  stad  weder  beiOcHt  door  eene  hcvijjc  sterfle 
welke  Teroomnkt  verd  door  heete  koortsen ,  zoodat  er  in  den  herCit 
weken  vatpn  ,  in  welke  tiisschen  dc  700  en  800  lijken  heg^ravfre 
werden  ;  daar  het  gewoae  getal,  in  dat  jaargetyde ,  anders  niet  bo- 
\eii  dc  200  belicj>.  * 

De  rampen,  veroorzaakt  door  den  strengen  winter  vaiihetj.aar  1740, 
die  het  gebrek  en  dearmoede  ten  top  deedalfgen,  wefdeh  ui  Iwt  Yvd* 
gende  jaar  iwrr  aanmerkelijk  fenwaard,  door  'de  daaref  'lio^pendr 
OTerstroomingen  ,  die  bet  water  te  Amvttuik» ,  meer  dan  ecnÉ* ,  met 
w  oedcnde  stormen ,  tot  tachtig  •  en  meer  dirimen  boven  het  gewone 
peil  deden  rijzen.  En  dit  alles  werd  nojr  vermeerderd  dnor  liet  nadeel 
dat  aan  de  zeevaart  en  den  koophandel  werd  loeijebragt  door  de  Span- 
jaarden  en  Enjjelschen  ,  die  thans  met  elkander  in  oorlog  waren,  of- 
schoon men  van  dc  eersten  nog  cenige  voldoening  ontving. 

Omtrent  de  verkiezing  van  Wiileï  IV ,  Prins  van  Oranje,  tot  Stad- 
houder ,  hl  1747  ,  gedroeg  de  Amsterdamselie  gemeente  Mi  (gematigder , 
dan  in  vele  andere  steden  het  geval ^w» ;  maar  de 'verandering  ul  kei  be- 
geven van  ambten ,  was  Tan  meer  gevolg.  Aan  bet  hoofd  van  hen  , 
die  zicb  hux  bemoeiden  met  tABa ,  die  volstrekt  bniten  den  kringf 
tan  hunnen  burgerstand  la  jen ,  s!ond  de  beruchte  Porseleiiikooper 
Daiiiel  Raap.  Deze  ontwierp  een  verzoekschrift  aan  de  Vroedschap  , 
inhoudende  :  1*  dat  het  Stadhouder-Kapitein-  en  Admiraal-Generaalschap 
erfelijk  zoude  verklaard  worden,  ia  de  maimelijke  eu  vrouwelijke  linie 
Van  Z^e  Hoogheid  j  2**  dat  de  ópenTaUende  amblen  Toortaan  open- 
lik aan  de  meestbiedenden ,  ten  voordei^e  tan  den  Iiande ,  louden 
Irerkoebt  irorden  ;  5°  dat  de  Burgerkapiteins  zouden  verkoren  wor- 
den ,  niet  uit  de  [legering,  matirnit  de  burgerij  ;  4^  dat  de  gilden  zonden 
hersteld  worden  in  hunne  voorregten  ;  en  1$**  dat  de  Posterijen  aan  ZipM^ 
Hoogheid  mogten  opgedragen  worden.  Het  gevolg  van  deze  oproerige 
onderneming  was  eene  bestorming  van  het  Stadhuis  ,  onder  het  geroep: 
Oranje  horen!  De  razernij  was  nu  ten  hoojyslen  top  gestegen,  het 
gespuis  stoof  van  het  eenc  vertrek  in  het  andere  :  opende  de  vensterK 
Tan  de  voorpuije ;  lag  er  de  kntseilt  in  ;  stak ,  in  oe  plaalt  van  de  roede 
Tan  Jnstitie ,  eenen  ragebol  ten  venster  nit ,  en  vniaide  dns  met  da 
knedende  menigte  toe-,  ais  of  bet  Tertreden  van  aUe  eerbied  en  ent* 
zag ,  met  de  bespotting  van  ket  regt ,  eeAe  kéldendaad  vrare.  Dl 
Kapitein  der  burgerij  Abraham  ScnFRT'fnFi^o  wtst  evenwel  het  gespott 
spoedig  tc  doen  verstuiven  ;  want  13  of  16  burgers  zijner  kompagnie 
hehbende bijeen  doen  komen  ,  kwam  hij  ,  aan  bet  hoofd  daarvan  ,  met  stille 
trom,  in  het  stadhuis  j  hier  zijnde ,  deed  hij ,  met  zoo  veel  geweld  ,  de  trom 
roeren ,  als  of  hij  zelfs  meer  dan  zijne  voltallige  kompagnie  bij  zich 
kad ;  door  dit  getrommel ,  Tan  eenen  plotselinge  scbrik  bevangen , 
*  Terliet  bet  groanw  bals  OTor  boold  bet  Stadktiis ,  loodat  er  eenige  oogen- 
klikken  daarna  ^rvn  oproermaker  meer  tc  vinden  was.  Baar  kort  kiep>' 
op  eenige  verandering  in  het  hegeven  der  ambten  gemaakt  werd  ,  en 
de  stemming  tot  hel  Erfstadhouderschap ,  eenijrf»  daj^cn  daarna  volgde  , 
werd  het  vuur  der  muitzucht  voor  eenl^ren  tijd  gedoofd.  In  het  vol- 
gende jaar  1748  ,  deed  de  tijding  van  liet  afschaflen  der  pachten  in 
Friesland,  het  echter  \\cdcr  met  volle  kracht  uitbreken.  Tegen  den 
20  Junij  werd  bet  volk,  door  briefjes,  op  den  Dam  bescheiden  ,  om 
tieb  van  de  paekten  te  sien  ontbeflen ;  desa  d»g  liep  wel  st3  ten 


^  KJ  .i.ud  by  Google 


^1 


einde ;  maar  op  den  94  begfon  toch  het  plunderen  der  pachtershuizen. 
Eu  hoeveel  deze  dolle  weede  aan  achttien  huizen  gepleegd  was ,  zoo 
trsfdleiiiiogtaiM  ironifen  der  ankitMn  Yan  dtl  tchendiff  ïcit  gegrepen 
en  naar  ipmienste  gertraft.  Zdur  Treuwtperftoon ,  bekend  m  den  naam 
Yttor  Mat  tam  mh  KuowmtoK ,  werd ,  henevens  ten  manspenDon , 
ter  trage  nitgehangen ,  welke  regtspleging ,  iMlaae ,  aan  Tden  der 
aanscho'iwers  het  loven  kostte ;  w  nnt  f^eniji^e  heveging ,  onder  de 
"velo  duizenden  omstanders,  men  weetniet  door  welk  toeval,  veroor- 
zaakt, deed  de  jjcwapende  burgers  \unr  geven,  hetwelk  zulk  een 
gedrang  veroorzaakte ,  dat  dertien  vertrapt  en  versmoord  M  erden  ^ 
terwijl  negentien  anderen  in  het  Damrak  verdronken.  Dit  hngL 
editer  nog  geen  eMe  aan  dn  waelingcn  der  nittTetttoorders ,  want 
den  9  Angustns  174B  maakten  cenigc  burgert  sick  meester  ^an  de 
grootc  zaal  der  Doelen  in  de  Doele ns trant  ,waar(M:is|}  ^  die  hier  vervolgena 
hunne  bijeenkomsten  hielden  ,  Doelisten  genoemd  werden.  Uit  dese  kunne 
Vergaderplaats  zonden  zij  afjrevaardigden  naar  den  Prins,  ook  namen 
zij  aldaar  onderscheiden  besluiteji  tot  tegenstreving  van  htmne  achtens- 
waardijje  Regenten,  en  de  rust  werd  niet  weder  hersteld,  dan  nadat 
de  Erlsladliouder  te  Amsterdam  gekomen  was,  en,  door  de  Staten 
daartoe  gemagtigd  zijnde,  eene  aanmerkeiyke  verandtffing  In  de  Hege^ 
ring  uiaaKte. 

Den  t  November  ITSK,  geraakte  de  staè  in  een«  algemeene  ont^ 

stéltenis  ,  door  de  vreessclijke  waterheroering ,  veroorzaakt  door  eene 
verschrikkelijke  aardbeving  ,  welke  Lissabon  grootendcels  deed  in  puin 
Verkeeren.  Op  den  18.  Fehmarij  des  \ol{Tenden  jaars  17()6,  gevoelde 
men,  zoo  wel  te  Amsterdam  als  door  geheel  Nederland ,  omstreeks  acht 
uur  des  morgens,  eene  aardbeving  ,  die  niet  weinig  schrik  veroorzaakte. 
Het  w  as  ,  dien  dag  ,  een  algemeene  dank-,  vast-  en  bededag  ,  en  de 
meeste  menscken  waren  in  de  kerk ,  •  ahraar  zij  dit  nataurversehyn* 
sel  welras  aan  ket  keen  en  weder  sKngeren  der  kaaiskronen  gewaar- 
werden. Men  kwam  ecktermet  de  ontsteltenis  vry,' snoder  dat  de 
aardbeving  eenige  schade  veroorzaakte»  De  meeste  ontsteltenis  had 
in  de  Luthersche  Oude  kerk  plaats,  waar  het  valsche  gerucht  van  brand, 
welke  in  die  kerk  zelve  zou  ontstaan  zijn ,  de  verwarring  z.oo  {jroot  maakte, 
dat  men  zich  van  de  gaanderijen  bij  de  pilaren  liet  afglijden  ,  om 
het  gevaar  te  ontkomen  ;  terwijl  velen  van  schrik  verstijfd  bleven  liggen. 

In  het  jaar  17^8  leed  de  koophandel  niet  weinig  door  de  Ëngelsche 
leerooverijen ,  waardoor  eene  menigte  koopvaarai|seliepen  verkren 
ging.  Ook  poogden  twee  Engelscke  oorlogschepen  eene  Holkmdscke 
koopvaardijvloot  te  doorzoeken,  dodi werden,  ondanks  hunne  bedrel^ 
gingen,  door  het  beldh^ti|f  gedrag  van. den  Kapitein  lUiiHtMA,  die 
deze  ^^not  begeleidde,  hicnn  manmoedig  verhinderd.  De  Heeren  BoRBBt 
en  VAN  DE  Poll  vertrokken  wel  als  Gezanten  van  den  Staat ,  in  April  des 
volgenden  jaars  ,  naar  Engeland ,  om  het  ontslag  van  eenige  aldaar 
opgebragte  koopvaardijschepen  te  verwerven  ,  maar  kw  amen ,  den  50  Mei , 
tonder  veel  te  hebben  kunnen  uitwerken  ,  weder  kerwaarts.  In  I7IKI 
kadden  seevaart  en  koophandel  nogmaals  veel  te  lyden ,  soo  door  de 
Spaansdie  en  Fransehe  kapers  en  Barbarijsche  zeeroovers  ,  als  wel  in* 
sonderheid  door  de  aanlutudendegewelddadigkedender  fingelseken,  die 
zich  niet  ontzagen  zelfs  de  koopvaardijschepen  ,  onder  convooi  varende, 
aan  te  tasten  ,  waar  door  de  koophandel ,  niet  weinig  gestremd 
werd  en  genoegzaam  geheel  stil  stond.  De  vrede  tusschen  Frank- 
rijk ,  Engeland  cn  Spanje  ,  die  in  bet  volgend  jaar  gesloten 
werd ,    gaf ,    na  ecnc  zevenjarige   kwijning ,    wel    weder  verade- 


AMS 


roiBg  MA  ifta»  lumM,  nuitr  bel  «Igiomf  credid  «cid.,  io  êm 

zouier  van  dat  jaar,  diior  eene  ramp  getroflfon  »  welke  liet  voor  altijd  dfi» 
doodsteek,  dn'igde  te  ^even  ,  dcwyi ,  door  een  groot  {retal  bankbreuken  ^ 
dc  jtp1u.(>1.«  wiviselbank  stil  stood.  Men  telde  eerlang  veertig  hiiizea 
van  koophandel  ,  die  oplil ijlden  niet  betalen ,  en  de  verlegenheid  waar- 
in J)rave  en  voorheen  M('l;;t'slelde  kooplieden  zich  bevonden  ,  gaal  alle 
beschrij>  ing  tc  boven ►  Gelnkkig  dat ,  door  het  wijs  bestuur  der  Regering 
en  de  bemoedigende  berigteu  van  buitenslands^  de^e  verwarring  van  geeu 
langen  duur  wa» ,  waardoor  de  gestraande  baadel  weder  aUiengt  b^a 
te  bcrleveo    en  bet  varvallen  cfediet  bertteld.  weid. 

)n  Ik!  jaar  1772  had  de  val  van  een  der  VKimaamste  huizen  Tan. 
Loophandsi »  de  «tad  byoa  in  even  dsoevig»  omitapdigheden  gebragt  ,  en 
dit  zoude  mogelijk  van  nog  slechter  gevolgen  geweest  zijn  ,  indien  de 
Regering  niet  het  bcslnil  jjcnomen  had ,  om  uit  de  stads  schatkist  twee 
millioenen  te  nemen  , en  die  op  goede  panden  ter  leen  uit  te  [jeNcn^ 
met  oogmerk  ^  om  daardoor  den  omloop  ^  geld  te  begunstigen. 
Bit  was  van  dat  gelukkig  gevolg,  dat  verscheidene  kooplieden  uitbuB^ 
ne  verl^gfnbeid  gered  en  alm  bdonden  bleven ;  teBwyL  wino|{ende 
lieden  iMde  bnnne  kisten  openden ,  om  de  verdere  dreigende  gevolgf» 
te  verhoeden»  De  kiMpbasdèl  begon  dan  ook  weder  ia  bet  volgende 
jaar  te  herleven. 

De  zware  water%loe(l.  die  den  1')  Nov.  1771)  geheel  Holland  teisterde, 
veroorzaakte  te  Amsterdam  niet  alleen  7epr  groote  schade ,  maar  be- 
dreigde dc  stad  met  haren  volkomen  ondergang  ,  doch  toen  de  vloed 
op  zijn  hoogst  gekomen  was  ,  bespeurde  men  zonderling  de  hand  Gods 
ter  verieesingf  want  schoon  het  water  tot  des  morgens  Ie  9  uor  SO 
iDUittten  bad  aMielen  rysen  ,  begon  bet  te  6  uur  reeds  té  dalen.  Niet 
minder  gevaariyjc  wias  bet  een  jaar  later  gesteld ,.  wanneer  men  ^  tos- 
scben  den  %t  en  SS  November ,  w  eder  met  denielfden  sebidk  bevangen 
werd  ,  door  eenen  geweldigen  aandrang  van  waler ,  dat ,  met  ecnen 
zwaren  storm  uit  het  W.  N.  AV.  ,  naar  dc  stad  gedreven  werd, 
waardoor  alles  weder  in  rep  en  roer  geraakte,  tot  dal,  door  het  bedaren 
van  den  whid  en  liet  vallen  van  bet  water ,  de  vcces  voor  verdere 
onheilen  ook  weder  verd\^ecn. 

In  1778  was  de  Staat  niet  weinig  inmoèyelijkbedengewikkebi,  ont- 
«taan  door  den  oorlog  tusscben  bet  naburige  Engeland  en  süne  Ame- 
rikaanscbe  koloniën  ,  die,  insondcrbeid  toen  Frankryk  sidi  met  de 
Amerikanen  verbonden  bad,  vermeerderd  werden  en  van  veraitziende 
gevolgen  begonnen  te  worden.  Necrlands  koophandel,  en  voornamelijk 
die  van  Amsterdam  ,  bejyon  zeer  veel  te  lijden  ,  door  de  verregaande 
kaperijen  der  Kufjelsclieii  .  die,  door  het  nemen  van  onderscheidene  koop- 
Taardijschepeu  ,  de  zeekaart  aanmerkelijk  belemmerden  j  waarom eenige 
Amsterdamsche  kooplieden  besloten  ,  eene  bezending  naar  GravenUage 
te  doen, om  de  noodige  vooniening  tegen  dit  alles,  soo  wel  aan  os 
Stalen  als  aan  den  Erutadbouder  te  versoeken  ,  aan  welke  beiendiog'y 
die  in  October  1778  voortgang  bad ,  de  Prins  Erfsiadhonder  eeu  zeer 
gunstig  gehoor  verleende,  terwijl  hij  hun  verklaarde,  dat  hem  niets 
meer  ter  harte  ging ,  dan  de  llollandsehe  koophandel ;  dal  er  reeds  tc[rfn 
het  voorjaar  een  aanzoek  om  Iwee  en  dertig  oorlogschepen  gedaan  w  as  , 
en  dat  men  verder  zoude  trachten  den  kooplieden  alle  inogelijke  vol- 
doening te  geven.  Men  trad  ook  sedert  in  onderhandeling  met  de 
Eugelsehen  ,  om  de  vaart  en  den  handel  op  Frankrijk  te  regelen  ,  boe- 
wel  deie  onderbandeling  soo  wel  niet  afliep ,  als  men  verwacbt  bad. 

Eer  nog  bet  volgende,  jaar  ten  einde  liep,  werd  eene  gebeele  koop- 
vaardy vloot y  met  bei  <Uartoe  beboerend  konvooi,  onder  bevel  van 


^  KJ  .^uo  l  v  Google 


AMS. 


4en  Bc|i«nl  l)|f  haelil  GraYe  ymt  Bf lm  ^  4(Mr  èen  Eiijj^elscBeii  Viool- 
Voogd'  FiÉLDiNc  ,  die  ver  de  overniagl  kad ,  in  Engdaod  opffebragt  ^ 
Snrolk  ToOinral ,  daar  zulks  te  midden  Tan  den  Treoe  geschiedde,  to6 

Invr  als  in  «nnderc*  laiid(*n  ,  niet  >¥rin?{r  jrrnichts  verooriaakle.  No»j  aan*; 
nicrkelijkpr  M  arrn  He  verliezen,  die  dc  koopliandel,  gedurende  don  oorlog^, 
\relke  den 23  December  1780  begon  en  den  10  Jnnij  1781  met  eenen  vrede 
eindigde,  geleden  heeft.    Naanwelijks  vas  men  hiervan  tot  verademing 

SekoDien  ,  of  de  stad ,    soo\»el  als  het  gehoele  laud ,  werd  geteisterd 
oor  eena  kéiHooie  tweedragt ,  dïe  eeni«;e  jaren  lia  elkander  ket-iand 
Üeed  dareivn  en  lyne  grundTCsten  tdieèn  ie  inHen  ondermijnen ,  da 
ireschillen  naraeUJk  tuttchen  deu  Prins  Erfstadkoudfer  'en  de  Patriotten, 
welke  ook  tc  AasTEBDA<«  lil' l  knrgeriiloed  in  de  straten  deed  stroom  en.  De 
"talrijke  nnnharirers  des  l'rinsen  nldaar  hadden  zich  legen  de  afzetting 
hunner  Kcgcnten  verklaard  ,   uelke  duor  de  Palriollen  bejTft>id  werd, 
«n  een  venioekschrill  in  dien  geest  aan  de  Staten  van  Holland  ontwor- 
pen.   Een  huis  op  Kattenburg,  waarin  dit  ter  teekening  lag,  werd  geplua- 
wd:  en  nti  doeg  de  kollende  nienigtetot  wrderen  noedvfl  over.  Ver- 
sckeidene  koisen  van  Prmsgeiinden ,  onder  anderen  van  de  Bargemeetter* 
'BtrooRp  en  Besu,  werden  geplunderd.    De  Katlenkurgers  van  hnnne 
aQde  plunderden  de  Patriotten  en  kaalden  de  brng  op  ,  die  hun  eiland 
ann  de  eene  zijde  met  het  overige  van  A  m  s  l  e  r  d  a  ni  verbindt ;  hier  schooi 
men  op  elkander  met  kanon  ,  tot  dat  de  brug  viel,  ^  aarna  de  burgers  op 
fCattcnburg  kwamen  ,  en  het  schuim  hunner  partij   zieh  niet  minder 
aan  plundering  toegaf.    Geheel  dc  stad  was  eeni^e  dagen  regeringloos  ; 
43  huiaen  waren  geplunderd ,  5t$  door  de  Patriottcu ,  8  door  hunne 
tegenrtandert.   En  tock  werden  alleen  ait  deae  laaisten  eentgen  aan 
den  IQve  geatraftp-  Een  Zweed ,  dia  siek  aan  de  sQde  der  Kattenktir- 
«ers  gevoegd  had  werd  levend ;  een  Kattenburger*  die  bIJ  ket  verde- 
digen van  de  brug  gesnetiveld  wa» ,  dood  opgehan/yen ;  vier  werden 
Tr  gegeeseld.    De  PalrinttPti  bleven  ^rij.     De  af/.ettinjj  der  frcpltniflrrde 
■  Burgemeesters  was  hiervan  het  [y<'vol{f.     llij  d(  n  kurt  daarna  plaats- 
hebbenden  inval  der  Pruissen  .  VNaarduor  de  omwenteling  ten  voordeelc 
des  Erfstadhouders  overal  als  ia  eenen  oogwenk  volbragt  werd  ,  l)loef 
\AasiBiBAs,  steunende  op  de  sterkte  barer  omstreken ,  alleen  volhouden, 
''waartoedeinwónende  Regering  genoegzaam  dwongen.    Een  wapensttl» 
'stand  en  'onderhandelingen  met  den  Hertog  vAa'Baosw  ijR  liepen  vriiek- 
'teloos  af.    Naar  den  kant  van  Halfweg  Haarlem  ,  van  Ouderkerk ,  en  van 
"  Amstelveen  enz.  waren  ter  verdediging  van  de  stad  verschansingen  aan- 
jfelegd,  doch  die  te  Halfweg  werden  door  eenen  kleinen  troep  Pniissen  , 
onder  geleide  van  Prinsgezinde  Hollanders  ,  spoedig  verrast  en  Sparen- 
dam  genomen,  waarinedede  linie  vanverdediging  gebroken  en  diensvolfjeris 
alle  verdere  wederstand  nutteloos  w  as.  A  hstcrdam  .  voegde  zich  nu  bij  de 
over^  leden  van  HoUand ,  om  den  Prins  in  zyne  ambten  te  kerflellen 
en  der  Prinses,  sljne  gemalin  ,  voldoening  te  geven.  Doek  ket  dnnrdnlang , 
-eer  diestail  er  toe  kondekomen,  (un  <lo  oude  Regenten ,  in  Mei  van  ket 
kussen  gedrongen ,  tekenteHen.   Uel  behoud  det  lands  hing  aan  eenen 
zijden  draad  ,  vant  sommigen  der  opgeroepen  e  hnrfterij  helden  over  ,  om, 
liever  dan  in  dal  ,)unt  en  anderen  van  minder  belang  tebewilligen ,  den 
Zeedijk  door  te  steken  ,   Holland  te   doen  onderloopen  en  Amsterdah 
ontoegankelijk  te  maken.    Doch  dc  wijsheid  zegevierde  j   de  stad  be- 
willigde in  aUes ,  maar  verkreeg  toch ,  dat  de  'Pruissen  niet  binnen 
de  stad  trokken  en  deckts  met  een  detaebemeiit  vnn  190  man ,  10 
jagers,  4  kuzaren  en  1  ordonnans  de  LeydMke  paart- keietteden. 

De  omwenteling  van  ket  jaar  170l(  liep  te  AnfinnAH  ,  dank  alj  bet  wQi 
SB  besadigd 'gedrag  van  ket  aUaar  geveatigde  committé  revakitionnair. 


Digitized  by  Google 


londcr  gewdiddad%licdaiJifv  maar  een  jaar  l^ier  barstte  tc  dier  ttedft 
een  lievig  oproer  uit ,  veroonaaki  doovdi^  eep  gedeelte  der  Burger- 
kanonniers  ,  door  het  slaan  van  onjjcwapentle  injjezetcnen  cn  andere 
halddadijjhcden  ,  den  Raad  genoodzaakt  liad  ,  hen  den  10  Mei  te  ont- 
)»iudeii.  Gebelgd  over  dezen  hoon  druigen  iij  des  nachts  het  stadhuis 
Linnen ,  stuiven  ter  raadzaal  in  ,  vernicnjien  ,  te  midden  van  een  verschrik- 
Leiyk  onweder ,  hun  vloeken  met  de  ratelende  donderdagen ,  bedreigen 
de  Leden  der  stadsregering  ,  Enishandelen  sommigen ,  en  brengen  Tooral 
bet  leven  'van  den  Voonitter  in  gevaar.  Toon  echter  twee  éatg/em  later 
de  Fransche  Omerberdbefaber  BomuioinriuA  een  piket  huiaren  op  d« 
stad  liet  aanrukken ,  dat ,  sonder  eenigen  tegenstand ,  binnen  gclateo 
M-erd ,  keerde  de  orde  terug  en  de  Regering  werd  door  het  Provinciaal 
bestuur  in  haar  gezag  hersteld  j  lerwyi  twee  dioT  kanonnier^  op  bet 
schavot  aan  den  lijve  gestraft  v.erJcn. 

Den  18  Fehruai  y  1807  vernielde  een  vrce&selyke  storm  eene  menigte 
•cbepen ,  rooral  te  AasTEtBAH.   Lodbwtk  Naioivox  ,  Koning  yan  Holo 
land,  gaf,  op  bet  ebde  van  dai  jaar,  zijn  'verlangen  U  kannen,  ob> 
den  setel  des  bestunrs  ¥0pr  goed  naar  Amsterdam,  als  de  hoofdstad 
sijns  rijks ,  over  te  brengen  ,  en  reeds  den  21  Maart  1808  deed  hij  er 
zijnen  plcgtigen   inlogt.    Twee  jaren  later,  toen  de  kronkelende  en 
verraderlijke  voortrukking  des  Fransche  legers   op  onzen  Vaderlaud- 
sclien  bodem  ,  en  de  onregt matige  inbezitneming  van  Zeeland  en  Bra- 
band  door  den  Frauschen  Keizer,  ecne  geheele  inlijving  vau  ons  Va- 
derland in  het  Fransche  rijk  deden  duchten ,  sloeg  de  toenmalige  IGnister 
.TjBa  oorlog  en  Genemal-Majoor  Kn*mow  -voor ,  om  den  toegang  tot 
de  hoofilstad  aan  de  ïmnscbe  troepen  dpor  alle  mogdyke  middelen  te 
betwisten  en  die  $fcad  tot  bet  uiterste  te  verdedigen ,  aU  hebbende  by 
daartoe  reeds  te  voren  de  noodüge  maatregdan  beraamd.  Koning 
LoDEwijK  zelve  helde  daartoe  over ,  maar ,  aangezien  de  overige  Minis- 
tei's  ,  In  dezen  nood  ,  onderwerping  tot  eiken  prijs  beter  dan  verdedi- 
ging keurde  ,  leide  hij  de  Regering  neder  j  hierop  had  de  inlijving  plaats  , 
en.   AttSTEAOAH  werd    tut  de  derde  stad  van  het  rijk  Aeiklaard,  het- 
urelkbaar  eehter,  bij  den  volslagen  stilstand  van  den  bapdel,  aoo 
weinig  voordeiel  aai^ragt ,  dat  de  werkeloosbeid  en  armoede ,  gedv- 
rende  de  drie  jaren,  dat  deze  staat  van  saken  stand  hield,  aldaar 
ten  top  blommen;  eeen  wonder  dus  dat,  toen  in  November  1S15  de 
tijding  van  de  nederlagen  der  Franschen  langs   hoe  meer  bevestigd 
werd  ,  en  de  kiijgsbezetting  zelfs  Amstels  muren  verlaten  bad,  het  onge- 
duld \ini  het  gemeen,  den  lo  dier  maand,  ter  laaije  vlamnac  uitbarst- 
te, zoudaLde  huisjes  der  tolbedienden  of  douaniers,  langs  den  buitenkant 
en  aan  het  Rok-in  ,  verbrand  ,^  en  enkele  woonhuizen  van  Fransche  be- 
ambten geplunderd  werden.  Na  kwmn  eebier  de  Nationale  Garde  af 
^Scbttttery ,  op  raad  van  den  Kapitein  ÏAiqK,  op  de  bee^,  en  stuitle 
•den  opstand,  doeb  plaatste,  daar  de  Gouverneur  ,  de  Prefect  en  d^  Bi- 
rectenr-Generaal  van  policie  de  stad  lafhartig  verlaten  hadden.,  têvans 
36  mannen  aan  het  hoofd  der  stad  die  het  vertrouwen  der  burgerij  be* 
zaten;  welk  bestuur  echter  meende  zich  vooreerst  alleen  tot  rust  en  de 
waarnemiijg  der  dagelijksche  zaken  te  moeten  bepak  ti  en  zirh  te  ont- 
houden van  alles,  wat  den  vijand  ,  die  nog  eene  aanzienlijke  krijgsmagt 
soo  te  Utrecht ,  als  in  het  meer  naby  gelegen  IS  aarden ,  ter  zijner  be- 
achibbing  bad ,  grond  bon  geyen,  om  AmtmmkM  sijne  wraak,  te  doen' 
gevoelen.  Dit  nu- veroonaaLte  dat  de  omwenleling,  die  ddeva  intos- 
scben  eencn  aanvang  nam,  aldaar  niet  vóör  den  SM.Novaiqber  tot 
«tand  .werd  gebragt ,  ala  wAaoeer  salbs  door  da  KMBnusaanHw  vw  bet 


Digitized  by  Google 


•  •  •  > 

bewArkstdligd  werd ,  door  eene  afkoocilging  van  de  puye  vao  lie| 

vnormalig  Stadhuis  ,  Mclke  den  openbaren  afva(  van  Axsterdai  aan  het 
volk  bükeiul  maakte  ,  terwijl  die  afkondiging  dadelijk  door  hel  uitstu- 
lpen der  lIullandKche  vlag  fjevolgd  werd.  Mujjten  do  Aiiistcrdanuucrs  zich  , 
tien  2  December  daaraaiivulgcndn ,  nicL  een  Ix  xock  vei  luMijjen  van  den  Trias 
\au  ürauie,  diezy  deu  vorigeo  dag  ab  Souvcreiii-V  ui  sLiiadden  hooren  uit- 
roepen, dfi  %d  Mi^rt  1814  was  voor  baar  eea  dag  van  nog  levendiger 
>rreugde,  ytMl  to<;9i.  sag  z\j  l))ian«pi  l^n$  Nieuwe  cerk  de  grondwet  aan- 
i^eraea ,  terwyl  oj^  dco  daaraan  volgeaden  d^f  jde  Souvercin-Vorst  ge- 
liuldigd  werd,  onder  wiens  vaderlyk  bestuur,  tbans  a)s  Koning,  Am- 
«TEHDAH  haren  liaodel  zoodanig  heelt  zien  toenemen,    dat  zij  ook  nu 
"Weder  onder  de  voorname  koopsleden   v.ni  Europa  geteld  wordt.    Ja  , 
nojr  is  op  haar  toepassclyk  hcLirceu  de  beroemde   Kamcrijkschc  Bia- 
i^thop  f  R\?((jois  DE  Salig.'^ac  de  LA  Mosiz  Fk.nelü.x  ,  iii  zyuc  nooit  volprezen 
jdpeulures  de  TtuniUQ^i^  (JAOig^yallca  ^  vau  TELtMACiius) ,  van  de  «>tad 
Tynis  zegt ,  u  welk  taiereet  ky ,  naar  men  wil ,  A«»tf^dax  op  het  oo<;  bad, 
»Ik  kf||i4ei**»  d«ps  fezen  wy  4a^;,  »  niili^  oogen  i|ic^.  yenadigen  met 
»  liet  hwi^yke  «diyuirspe) ,vfin  djiii  uitmuntende  stad,,  waar  alle:^  in  be^ 
»  "«cging  w,9f .  Ik  Mg      oiei,  zoo  als  in  de  sleden  van  Crjekeuland , 
»  Icdigloopers  en  nieuwsgierigen,  die  op  de  oprnbarc  plaatsen  naar  het 
»  nieuws  gaan  vernemen  of  de  vreemdelingen  die  in  de  haven  aanko* 
•  men,  hlyvcn  aangapen.    Do  menschen  zijn  er  Ix'zig  met  het  lossen 
»  der  schepen,  Ji^cL  hel  ver\oeren  der  koopwaren,   of  met  die  uit  tö 
»  yerkoopcn ,  met  hunne  winkels  in  orde  tc  schikk^i ,  of  met  reke- 
n  ^og  op  te  maken  vaa  .  helgeaue  bun  door  bnitenlandsebe  fcoofiUedea 
f  verfe)u)idigd  is". 

de  ftad  ^hstehdax  b^opren  ia  eigendom  dp  «.inbacl^tcn  N  i  e  ur 
w  e  i*-4.S9  st  el ,  Oude  r-A  m  s  te  L  ,  SLoteOf  Sloterdyky 
Osdorp,  de  Vreij  e-G  eer,  D  i  c  m  e  n  ,  L  e  y  m  u  i  d  e  n  ,  Vric^ 
zekoo.p,  Urk,  Em  mei-Oord,  cu  de  S  u  i  e  p  of  het  Var- 
kenseiland. Ter\^ijl  zij  vroe|rcr  ook  een  groot  jjedeelte  vau  dc 
■^^uiiie   Suriname   bezat,  dal  zij  \aa  du  \V .  1.  Compagnie  OYer- 

Acjt .  Y^peii  van  .^mnuLüxm  was  vroeger  een  koggeschip  ,  eer$t 
w  apen  .van  Holland «  laler  met  dat  van  Henegouwen  ef  boven  ^ 
tJlMMj»  bet  een  zwarte  siaandjC  peal,  belegd  met  drie  zilvei^n  kruisen 
op  epn  rood  veld.  lict  is  ,  ingevolge  eene  oorkonde,  ten  jarc  148$ 
door  Ma)3^iu/ui  ta^  Qmic(W¥IL  gegeven  ^  mf^^  eei^e  K.eizeriyke  kma 
4{edekt. 

AMSTEllDAM,  een  der  kleine  eil.  in  Ooat-Jndie,  tol  ihn  SundascJten 
Aixhipelf  behporeuc^e ,  vóór  dc  reede  van  Batavia  y  aan  de  iSoordku^f 
van  Java,  ten  0.  van  bet  ei).  ]l|M4deibuig,  ilecfiti  ^ocir  ei^nige  vtssebefif 
liewopnd* 

AMSTERDAM,  fort  in  Oost-Indie ,  op  bet  eU.  Amhoina,  schicreil^ 
Jiitoe  f  aan  de  kuft  Tan  fiilft  f  in  bet  aangenaamsie  gedeelte  van  bet 
eiland.  Irt  het  jaar  1637  werd  hier  eei-sl  eene  Jiouten  pagger 
, opgetrokken.  Later  heeft  de  Heer  Ottens  daar  eene  steenen  logic 
gebouwd,  die  door  den  Heer  DL.>iwtR  in  eenir  steenen  vesting  veranderd 
zijnde,  vervolgeus  door  den  Hccr^  de  Vlaiai^u  tot  oy  üO  v.  in  het  vier- 
.kant  vergroot  ,  en  tevens  ^et  een  steenen  bor&twcnng  van  10  v.  hoog 
^en  i[qet  tegenstaande  punt  voorzien  is.  0|p  dit  fort  i^ge^ ,  onder  bet 
bestunr  der  Oostindiscne  Kompagnie,  16  stukken  gesf^uti^h  dOioldateii  • 
4»oder.eeBC9  St<gc«nt^  die  van  bft  O^eidiPQfd  :m  Jlila  ^fluaog. 


AMS. 


AXSTBROAM;,  fort  in  Qott-hidië,  op  Wldl:  OsMet,  pp  (fe  knti 
TAO  Mnutd9  f  raml.  'Menaéb'êth'Gmvmfalo.  0e  Héér  HiitTAUtT  bouwde 
liier  in  1655  eene  hoaten  v^tlng,  Aoéh  m  1675  deed  de  Heer  Fr\;<cx 
die  door  eene  sternen  vervangen,  aan  uelke  hij  den  naam  van  Am- 

8TERDAÜ  {Tnf.  In  1705  liet  Hc  Serjjpant  DrcniFi.sz  f^r'/p  sterkte ,  lio(»w(»l 
buiten  order  (lor  Maatschappij,  inel  eenen  steeneu  rin||in!i«r  omtrekken. 
Het  is  een  laiijfwerpig  vierkant  aan  drie  zijden  met  eene  gracht  om- 
geven ,  en  dour  vier  hastioos  verdedigd  ,  die  de  recde  en  de  landiags- 
plaats  bestrijken  ,  welke  laatste  boTendicn  verdedigd  wordt  deor  eelie  ImI- 
tery  tan  vier  stakkeny  die  aan  bet  einde  van  eenen  opgeworpen 
dyk,  regt  tegen  over  de  poort  van  bet  fbrt  is  aangelegd/ 

Bij  de  verovering  door  de  Engelscben  op  den  24  Jnnij  1810  waren 
er  in  belfort  109  man  en  50  stukken  gnehnf^  Thans  bevat  heteeo 
garnizoen  van  ongeveer  60  Javanen,  Ambonezen  en  Gorontalers  ,  onder 
het  bevel  va»  eotifti  Luitenant  ,  die  tevens  Kuinmandant  is  over  dc 
gcheelo,  kriJgsnia^rL  van  Mcnarlo,  bestaande  in  tachtig  man ,  van  welke 
de  overige  twintig  te  Kema  liggen.   

AMSTEEDAH,  boofilfortin  ifcM.  BwSana,  kol.  Smiitmme,  «mi  den 
regteroever  der  Suriname ,  die  bier ,  beneden  dit  fort ,  de  Coóihiev^  ijne 
opneemt ,  op  de  punt  door  de  samenvloeiing  dier  beide  rivieren  gevornid , 
l  !  n.  benedenwaarts  mm  Paramnribo  ,  liggende  bet  Z.  W.  bastion  op 
6"  6'  12"  N.  Br.  cn  81°  12'  5i"  W.  L. 

Dit  fort  ,  hetwelk  in  hot  jaar  1734  ,  onder  bet  bewind  van  den 
Ciouvernenr  Generaal  de  Ceeusses  ,  aangelegd  ,  en  in  1747  voltooid  is  , 
beeft  de  gedaante  van  eenen  geregelden  vijfhoek  ,  die  door  even  zoo 
vele  bolwerkeo  gedekt  wordt.  Het  ligt  omgeven  door  eene  zeer  breede 
gracht,  di^  baar  lyater.mt  de  rivier  oQtTangt,  en  wofdt  verdedigd 
door  eenen  bedekte  weg,uer  goed'  Tan'  paaHrerk  voorden,  en  een 
glaeis,  waarin  drie  wapenplaatsen  syn,  van  welke  twee  de  Surinanie 
en  eene  de  Comnicw  ij ne  bestrijken ,  met  behooriyke  fflinydingett  ter- 
sterkt  ,  nislende  het  glacis,  tegen  bet  wegsjskben,  pndêr.  water  op  eenen 
grond  van  rotssteen. 

I)c  voornaamste  sterkte  van  den  waterkant  bestaat  in  eene  groote 
bank  of  moddeiplaat,  die  regt  vóór  de  punt,  welke  door  de  beide 
fmeren  gevormd  wordt ,  gelegen  is  ,  zijode  aldaar  ook  eene  sluis  in  het 
glacis,  ten  einde  bet  water  in  de  gracbten  te  rerrerscben  en  bet  omgel^ 
gen  land  te  laten  onderloopen.  Van  dese  sluis  af ,  tot  aan  de  wapen- 
plaats langs  de  Suriname,  ligt  eene  batterij  met  iwaar  geschut  be- 
plant ;  zoodat  zelfs  platbodemde  vaartuigen  verbrndcrd  worden  al- 
daar te  naderen.  liet  vinir  van  dit  fort ,  met  dat  der  daartegen 
overliggende  schansen  L  c  y  d  e  ti  op  den  bcnpdcnhoek  der  Commewijnc 
met  eene  verslerklc  batterij  Fridcrici  genaamd,  en  Pnrmerendy 
eene  redoute  op  den  linkeroever  der  riv.  de  Suriname ,  tusscben  welke 
de  scbepen  door  moet^,  veroonaabt  ook ,  dat  .men  ni^t,  londer  by  to 
draaljen  ,  de  rivieren  ban  opvaren. 

Binnen  bet  fi>rt  sijn  de  woningen  der  Officieren  èn  kawmcn  voor 
'de  soldaten ,  eene  èhnedery ,  timmerloots'  en  genoegzame  magailDnen 
van  lèvensmiddelcn  ,  zeer  goed  ingerigt ;  vroeger  had  men  er  eenen 
wind-korenmolen  ,  welke  men  om  windstilte  heeft  moeten  afbreken  , 
krnidmagazijnen  en  eene  renmbak  ,  die  meer  dan  duizend  tonnen  water 
bevat.  I)e  batterijen  zijn  in  goeden  staat  c\\  er  kan  eene  sterke  be- 
xetting  op  geplaatst  worden  ,  zoo  als  er  dan  ook  altijd  een  vry  talryk 
garnizoen  gebonden  wordt. 

Midden  door  bet  fcrt  loopt  een  weg,  beplant  met  jpdmietpalnien  en 
oianjeboomen ,  langs  welken  men  om  eene  brug,  dM  over  de  gracbt 


uiyiiized  by  Google 


AM  5. 


m 


i^t ,  naar  de  Socieieits-kost^rooilcii  kan  gaan ,  alsmede  naar  de 
Undingfsplaats  urrer  eeni  gcnrrav^o  kanaal ,  dat  mét  eeneo  wiiiL«SIiaak 
de  nabijgel^n  kre^  uitwatert.  Aai  dese'kndingsplaats  it  eem  wAcbt  ^ 
tij  «elkè  geschat  i<  geplant,  ten  einde  op  de  vaartuit^cn  tc  kunnen  'Mshiti^ 
Vok.  Voorheen  waren  alle  schepen  vcipligt ,  om  hier  de  vlag  te'strij-' 
ken  en  mot  z'^ven  kanonschoten  te  geroete n  ,  hetwelk  dan  met  drie 
schoten  ,  en  het  plaatsen  van  een  vaandel  op  dc  wallen  van  het  fort, 
beantwoord  werd.  Thans  vindt  men  hier  op  de  wal  eene  vrij  hoojje 
seinpaal,  met  die  op /ira/n«y>Muf  en  Paramaribo  in.  correspondentier 
ftaande.  '  -la  de  nabijheid  iifft  een.  gi^ot  slak  lAaAds  met  Bannaneil' 
«n  aardVrikchten  beplant,  welkfiiÜ^eii  tof Toedid 'VWtw^'rairoofleeldci 
sloYen,  diehiftrin  kettihgen  tot  diranjjarbeid  zijn  verwezen,  om, 'onder 
het  opzigt  Tan  eetien  Directeur,  aan  de  vestingwerken  te  arbeidt;».' 
Ten  N.  \V.  is  het  met  modderpoelen  en  ondoordringbare  doornha;';en  om*' 
zoorad.  waarom  d^^ro.  streek  vroejcr  den  naam  van  het  Tygershol 
ontvangen  heeft,  ofschoon  die  Kikvorschswamj)  meer  eigenaar- 
dig zonde  zijn  geweest.  .    .  ^ 

IMSTBRpAM,  fort  in  ^eiÊr-indU,  op  het  tSk,  'tkracaoj  In  de 
Z.  W.  ieQde  irsn  fFiUemtkdf  aan  de  Oostiydé  der  haten  v&uiGanIfaa, 
iMike  daardoor  verdedigd  wordt. 

Binnen  in  het  fort  is  de  mime  en  koele  Protestantsche  kerk  van 
Willemstad  ,   die  ,   benevens  eene  consistoriekamer,   een  ^fyned  or^nl  , 
uurwerk  en  klok  bezit.    Het  verwnlf  rust  op  vier  zware    slecaen  ko- 
lommen ,  tusschen   welke  twee  fraaije  koperen  kroonen  hangen  j  het 
houtwerk,  waaruit  het  gewelf  bestaat  is  massief  mahony  ,   maar  ligt 
blaauv',  toet  donker  hlaanwe  paneden ,  in  witVe  iysten,  besehildera. 
Vroeger  diende  deze  kerk  uitsluitend  voor  de^  Herrornlden  ,  niAav 
'sedert         sijli  de  Hervormden  cnde'Lutherschcn  tót  eene  Protestant^ 
Sche  germecnte  vereenigd,  bij  welke  men  zich  bediont ,  van  dt^ liederen  ,  die 
thans  bij  het  Evangelisch-Lulhcrsrh  kerkgenootschap  gezongen  worden, 
flet   benedenste    gedeelte   van   dit   kerk  «gebouw  levert  ruime ,  koele 
bergplaatsen  op  en  dient  tot   een  gouvernementsmagazijn,  inzonder^ 
heid  van  levensmiddelen  Toor  d6  marine.    Regt  diiait^nóver'etaat'htet 
6ohTiMiementshoi$ ,  zij nde-eifen  Vrij  lang  gohcidw  '  van  twéé  •▼erdiepin- 
in^'^^u^  hepfoislerdé  tlMlen  en  een  balkön  ,'- dat  oo  Tier4l(^ 
löÉiméh  nut.  .  Mier  vergaderen' de  raadscollegien ,  terwijl  liet  «MéS 
tot  woning  van  den  Gouverneur  dient,  en  liet  benedenste  gedeelte  tot 
civiele  gevangenissen  en  her '^■plaatsen.    D-  ov<>ri«je  hulzen  ,  die,  meÉ^ 
deze  beide  gebouwen  ,   een  onregelmatig  vierkant   uitmaken  ,  'diéhén 
tot  woningen  voor  de  Officieren  der  bezetting  en  tot  kantoren  voorde 
landsambtenaren  (1).  -i*  r  '       r.  "     '  *  "  "  •    '"'T'  ' 

•  AM6TERBA'1I[  ,  vaterfort  in  Wetè^IwHë ,  dlPii^^ïi'.St.Mu99lii&ttl 
hy   de  stad  Oranje. 

-  •  AMSTERDAM ,  vcr^'allcn  fort  in  Wcst-Indië,  op  het  eil.  5"^.  Mar* 

ten,  aan  de  W.  syde  van  GroOthaai,  i  u.  Zi.     W.  van  Phüipsbarg. 

.i  '  ^        ....      *  '       .   '         '  •    :  *    :  ■ 

•  UI  .  .--  til  I  "• 

ii  \  Tien,  nono  mpcr  onuhin  li  co  Lisehriiving  van  «lit  fort  bcgceren  ,  moiVc  i 
wij  ▼erwij^erii  ii;iar  Ium  Iraaiio  werk  van  onzoii  arbeidzamen  medewerker  M.  D. 
Tbbmstra,  gf  titel  cl;  De  N  o  d  e  r  1  a  ii  d  «  c  h  e  Wa  s  t  - 1  u  d  i  s  o  hfl  «ilaadail'» 
D,  I.,  hU  ]Mtwelk  WL)  ioder»  die  eeni^  belanK  tlelt  iiri  dat  g«4«4U0  Oiis«r 
Ov«rt«««cHa  bo>itUo|^n,  mak  voUo  OTArtajging ,  riiidktclioou;  U*  teer  lataiUwaar* 
dig,  durVon  «aabcTalan» 

I. '  D«Bt.  *  l7 


Digitized  by  Google 


AMSTERDAM,  fort  in  Opper-Gumm,  ^  Gaudkmt,  io  he* 
Qoslcliike  gedcdle  w  liet  rijk  i^birtv»,  l>ij  lüwii  Cormwitijn. 

Het  tetmeMik  eröot ,  >ïa»  vroeger  met  drwklcïnc  cn  eenc  jrroote  ballc- 
^ versterkt,  jrczvmaiiyk  van  20  st.ikkpn  ^reschtil  voorzien,  «n  werd 
door  de  fimUclien  aanjrclcjjd  ,  die  het  Corsastum  heetten. 

De  beroemde  Nederlandschr  Admiraal  Miceiel  Aüriaaxsz.  de  Ivutkr  , 
in  het  bc<rin  van    IGtJ'ó  op  cleGuiiK^chc  Gondkust  gekAIQMI . ujnde , 
deed  aldaar',  den  8  Fehruarij  ,  elflionderd  man    l»dcr  MIJTIgnag  vao 
den  Kolc.nel  Johas  Belgicüs  vah  Ho^asb  en  den  Sch<mi        Nackt  va» 
DEa  Zaa»,  onuchepeo.  Deien  ,  met  (ftoot  gevaar  aan  and  gekomen  ,  wier- 
Ben  ,  9ft  eerst  ecnen  berg ,  waarop  de  vyand  drie  stukken  geschut  geplant 
bad,  bemaffligd  Ic  hebben,  de  Cormantijnscbe  Negers,  die  zich  on- 
der aan  vomoff  van  htm  Opperhoofd  Jah  Kabesse  ,  op  den  weg  geplaatst 
hadden  ,  overhoop,  cn  dreven  ic  terug  naar  hunne  negenj  ,  [jelegen  onder 
het  fort  Corhatitijx.    Dit  ncjrordorp  vervolgens  in  braad  gestoken  zyntte, 
beletteden  de  vlam  cn  de  rook  den  vijand  ,  om  de  ooxen  U  «ett..  «• 
Engclsche  Overste  Francois  Sel>vïn,  die  op  het  kaïted  bevel  voer^, 
deed  nu  van  alle  kanten  met  ko^jel»  en  schroot  op  de  iiaiteTOfl«  «e- 
derlanden  vufcn,  welke,  deeniettegeBitaande ,  »on  stmitmoediif  aan- 
^klien  ,  datdeEngekchen  en  Negers  «oh  ten  hoogste  over  Imnne  onrer- 
«aagdheid verwonderden.  De  onzen  trokken  toen,  bedekt  en  begunsti-d 
door  den  rook  ,  ^ings  ondeir  het  geschut  en  de  muren,  van  Maar  zij  gedu- 
ngmet  hunne  muskelten  op  de  Enjrelschen  ,  die  op  de  wallen  stonden  ,  los- 
brandden ,  onder  welk  schieten  de  stormladders  werden  aaugebragt  cn  op- 
gerigt.  Maar  naauwlijks  be{^,onncn  de  matrozen  op  te  Uinmea  «a^n>Ct 
hand-rauaten  tcwerpen  ,  of  den  Engelschcn ontoonk  denvoed  |  ^  ay.ne- 
pen  ,  zonder  verderen-  wederstand  M  bieden,  pm  mii|enadft.   Be  4»ode 
bloedvlag,  die  opdfln»o«n  «Ijand,  Wfjid  «e*lwke»,  en  wen  stak  onder 
^ideae  witte  vWen  uit ,  tok  een  tcckcn  ,  dat  men  zich  Ier  be- 
scheiden beid  van  den  overwinnaar  QVergal*;  maar   d»t  {rcscliu-dde  zoo 
dat  de  Nederlanders  reeds  bij  menigte  in  het  kasteel  Maren  geko- 
men:  ook  had  zeker  matroos  van  de  Rüitbrs  schip,   Si.vo«  lloKLors- 
Kooü  genaamd  ,  de  Kn^relschc  vla^r ,  die  op  bet  kastce^  woei  ,  reed»  daar 
afgehaald  ,  en  een  ander  matroos  ,   Geebit  Sutohsmob  os  Ubaav  va» 
Enkbuizea  ,  er  de  eerste  sUtenvlag  opgeplant ;  waarvoor  sy  dMrna,  eUi 
met  vijf  en  twintig  galden  weiden  beschonken.   Hierop  werden  ,  om- 
•Meeke  vier  nr*  in  den  namiddiig,  dn  poorten  geopend..  De  Nederlan- 
doe  vonden  op  het  kasteel  acht.  «n  twintig  stukken  geschut ,  en  daar- 
oM^r^dije  van  metaal ,   ep  vier ,  die  van  de  rolpaarden  lagen ,  met 
««fat  en  f^g  Engelscben,  behalve  hunne  slaven.    Sonuiupe  uiimer 
Negers  waren  in  het  gevecht  .  en  tweo  of  drie  Engelschcn  op  de  bat- 
tcrrj  fTcdood  en   eeni^en  gck%veti,t.  Na  bet  overgaan  van  het  kasteel 
vielen"  de  overwinnaars  aan  het  plunderen  ,  en  bekwamen  «enig  goud, 
stoffen,  kleederen,  koperwerk  W.    0e  Euoclschwi  werden  tot  op  het 
hemd  toe  uitgekleed:   de  dorst  paar  hoit  was  onverzadelijk  Maar 
m  iftiiiTBa,  den  volgenden  dag  aan  land  gekomen  .ynde  ,  herstelde  de 
orde,  liet   de  manschap  weder  inschepen,  den  En|relschcn  Overste 
SuWTlf,  benevens  de  andere  krijgsgevan^rcnen  ,  aan  boord  brengen  ,  cn 
bezette  het  kasteel  met  twee  en  vijfti-  man  uit  de  vloot,   Hen  uit  bet 
volk  der  AVestindischc  kompagnie  eu  tien  Negers.    Sedert  wx4 ken  tyd 
dit  fort,  dat  toen  den  naam  van  Amstludam  bekwam,  Steeds  aan  de 
onzen  verbleven  is  ,  lot  dal  het  in  1781  ,met  alle  onxe  beiiltingen  op  de 
Kust  van  Guinea,  uitgezonderd  het  fort  i'Stminüy  ara  de  Eujrclschcn 
overging,  die  het  in  178»  weder  ontruimden,  waarna  het  altijd  in  We- 
derUndsche  handen  bleef.  lhan«  is  het  schier  geheel  vervaUen. 


^  KJ  i.uo  l  v  Google 


I 


AMSTERDAM  voormalige  naam  der  ihans  verlaten  plantaadje  in 
JVedtrlandack  Guiana,  kol.  Suriname^  £ulebboop.  Zie  dat  woord. 

AMSTERDAM,  Tolaten  plaat,  m  NtMantUeh  Gutmut,  ImL  éM- 
mtUÊ»,  aan  dan  rcffteraaver  der  Pericakmk^t  palende  aan  WayaoMia 

bevenwaarts  ,  en  *s  Hage  beaedenwaarU  ;  296  akk.  groot. 
AMSVORDE  ,  oude   naam  Tan  AniaiMoaT.  Im  diat  woord. 

AMSWEER,  gch.  in  Fivclhfjn  ,  prov.  Groningen  ,  arr.  ,  kant.  en  \\ 
u.  Z.  O.  van  Appingedum  y  gcui.  cn  1  u.  Z.  W,  \an  Delfzijl  ^  u.. 
Z.  \an  lu  i  Danisiei-diep  cn  ^  u.  Z.  W.  van  Farimuui ,  waaronder  het 
Leliüort  j  met  ruim  60  inw. 

AMÜDA  of  AauoBH ,  oude  naam  van  Mdiden.  Zie  dat  woord. 

AMUTKQM,  oude  naam  Tan  Anm.  Zie  dat  woord* 

ANAJA ,  knek  ,  in  fftdnMtOk  Gumma ,  kol.  Swmame,  die 
elDstwaarts  stroomende  ,  boven  de  Wajombokreck  ,  in  dc  Coppe name  valt» 

ANAKAM ,  d.  in  Oott-Jndië ^  op  het  Sundascfie  eil.  Poelo  Chinco. 

ANAK-MOESIE,  prov.  in  Oost-I ndii' y  aan  de  oostkust  van  hnt  eil. 
Sumaira  y  rijk  van  Palendtang.  Het  is  de  vruchtbaarste  provincie  van 
ket  geheele  rijk  ,  waar  de  meeste  peper  wordt  geteeld . 

ANiUC-SOENGI ,  of  Adak-Soengu  ,  klein  rijk  in  Oost-I ndic\  op  dc 
wertküft  vaa  het  eil.  Smmatra ,  tusschen  de  riT.  Manjnta  en  Urei.  Iki 
hooldpl.  if  Moen>MoeOy  alwaar  ook  de  Snllaniya  Terblyf  houdt* 

ANALABOU,  laadinmlaaU  in  Oaêê-InUi,  óp  het  eil.  i&iiiiafiw,. 
ffffk  van  Atjten,  4*>  8'  N.  B. 

ANAMBAS ,  ook  wel  Ammim  geaoenid  ,  eilandjes  in  Oost-Indië  in  dc 
Chinesche  zee  ,  ten  W.  van  Bornco  ,  tusschen  20'  cn  2°  30'  N.  B. 
en  125°  35°  en  124°  2'  O.  L.  Zij  worden  in  drie  groepen  ,  de  Noord-- 
Anambas,  de  Midden-Anauibas  <n  do  Zuid-A  n  amb  as ,  verdeeld, 
en  zijn  wegens  de  menigte  klippen  ontuegaukelijk,  maar  worden  eciiter 
door  Maleyers  bewoond. 

ANAMBAS  (as  GROOTS),  groep  eil.  ia  Oott-IudÜ.  1m  Ammmub 

(db  Midde>-), 

ANAMBAS  (de KLEINE),  5  eil.  in  Oost-InHS.  Zie  AiiAaiAs  (de  Noord-). 

ANAMBAS  (de  MIDDEN-)  of  Groote  Atiahbas,  (yroep  eilandjes  in  de 
Oott'Indiëy  in  dc  Chinesche  zee,  ten  Z.  W.  van  dc  Noord-Auambas  , 
op  St"*  W  N.  B.  cn  ISd""  O.  L.  Het  grootste  dezer  eU.  heeft 
4  m.  in  den  omtrek. 

ANAMBAS  (ds  NOORD-)  of  Rlbikb  Akahbas  ,  drie  eilandjes  ,  in  Oéai- 
Mnm,  iade  CfttiiefcAe  see ,  op  ^<>W  N.  B.,  195»  O;  L. 

ANAMBAS  (aa  ZUID-),  {rroepeOaii^ei ,  ia  Ooti-Jmdië,  inde  CKtiwidW 
xee ,  op  2^  20'  N.  B. ,  124°  2'  O.  L. 

ANAMBE  ,  eilandjes  in  Ooit-Jndié',    Zie  AKAnie. 

ANCEN  ,  voorm.  havezathe  ,  prov.  DrenMé.    Zie  AnsEir. 

ANCKBEUG  ,  {jeh.  «jrooth.  Luj-emburg  y  kw.  ,  arr.cn  2^  u.  N.  van 
Luxemburg  y  kant.  en  1^  u.  Z.  O.  van  Mersch  ,  gem.  en  ^  u.  O.  van 
Latentzweilei'. 

ANCOBAR  ,  Akkobbk  of  Arcobbbe  ,  klein  koningrijk  in  OjpfÊr^Gmmta, 
cn  de  Goudkust,  palende  W.  aan  de  Tand-  of  IvoorluaBt ,  N*  aaa 
l^ira  ,  O.  aan  Adon  en  Aihn  en  Z.  aan  den  Oceaan. 

ANCOBAR,  Ankober,  Akcokber,  Cobra  ofSLAKGEiCRiviER  ,  riv.  in  Opper^ 
Gusnea,  op  de  Goudkust,  die ,  uit  de  binnenlanden  van  Afrika  afkomende, 
na  onderscholdpiie  andere  rivieren  te  hebben  opjyenomen  ,  tusschen  de 
rijken  Anconbcr  en  Axini  l  u.  van  hel  Nederl.  fort  St.  Antonie,  in  zee 
valt.  Zij  onlloent  haren  naam  van  haren  kronkelendi  n  loop.  Ofsclioon 
de  riv.  ,  wier  oevers  20  uren  ver  met  zwaar  geboomte  bezel  ziju  ^ 


-  GENyiCoogle 


m 


nmlers  <ü<»j>  f[enoe|f  is  ,  kuiiiieu  er  nog  slacbls  iloepen  binnenkomen  , 
(laar  ccMie  ktiik  ,  die  \lak  vóór  haren  luuud  ii<;t  ,  zuiks  aan  grroutere 
Taartiiigen  belet.  Zij  heeft  êenen  breeden  niQnd ,  is  landwaarts  smaller , 
naaf  vencbeideft  mijlen  beTaarbaar.  Aan  deae  m.  hadden  de  Ne- 
derlanders vroeg^er ,  hooircr  op ,  in  lirt  land  K  ^ira  ,  een  forl^  ^  net 
hetwelk,  door  do  inlanders  aanj^vallen  zijnde,  de  Revelhehher  ,  toen 
hij  [rpf>n  middelen  van  verdrdi  pn;^  Tneer  had,  zich  benevens  «ijne  bij' 
hebbende  manschap  dt'cd  in  di;  Inchl  springen, 
I  ANCIjM,  in  Zalhind.  Zir  Anhnni. 

AXDATiIFJjK  .  irch.  iu  ()i>s!  Iiultt',  in       ^o()rden  van  het  eil.  Celebes* 
AND/Vl>AilUIZÉN  ,  jjeh,  ,  orov.  ttiedand.    Zie  Amdljiuuucn. 
AND  AL  AS ,  distr*  in  OoêtJn^e^  eïL  Smnafra,  ads.  resid.  Benkockn, 
i  'ANBE,  ótide  naam  van  de  riv.  de  Gaim.  2ie.  dat •  woord* 
.  ANO£CHOBINA>  oude  naam,  vcrmoddelijlL  van  Enuwefas.  Zie  dat 
woord. 

.  A\I>KT<,  jyem.  in  'hel   Laiul  van  Altena.   Zie  Andel   (Op  E?f  Neer), 

iWDKii  (den  A?toKL) .  ook  in  oude  oorkonden  Aandeel  geuaanid  .  <i.  in 
Jt II nsiiKjo j  \no\ .  (ironitKjt'ii  ,  arr.  en  n.  N.  W.  van  Appinyedum  y 
kaut.  vn  li  \\.  N.  ten  O.  van  ff^insum,  gem.  en  u.  N.  van  Bafo. 
Dc  naam  is  waarschijnlijk  ontleend  van  het  aandeel y  hetwelk,  dit  dorp 
ontffii^  iö'  den  aanvas,  tussehen  Eenrum  en  Uithuizen  {rdcgea,  waar- 
over 4 n  bilden  tyd  een  zwaar  pleitgeding  fjewcesl  is ,  hetwelk,  ofrcfaoon 
b(  slist  door  de  Reg[ters  van  den  Upstalboout,  nc^^tans  in  1251  aan* 
hndiii|j  tot  eenen  binnenlandschen  oorlo{r  heeft  gejjeven.  Het  is  een  laniy 
ch  Wfll  bebouwd  d.  ,  dat  zich  Zuid-  en  Noordwaarts,  mccrendeels  aan  d« 
Oostzijde  ,  lan([s  eenon  rijwfjj  zonder  straat  uitstrekt.  Tc  midden  van 
h»»t  d.  vindt  men,  mede  aan  de  Oostzijde  van  den  \\ofy,de  kerk,  de 
pastorij ,  het  schoolhuis  en  de  kosterswouing.  De  kerk  is  niet  groot , 
maar  heeft  vele  fondsen  en  is  wel  onderhouden.  De  niel  hoo|^  toren, 
welke- cène'  kap,  als  die  vah.eene  theebus,  beefit,  staat  ten  Z.  O. 
a%ezonderd  van  de  kerk.  In  102  h. ,  waarvan  85  binnendijks «  6  op 
hét  uiterdijk,  en  15  ia  den  polder,  wonen  ruim  470  inw.  die  genoejj- 
zaam  allen  tot  de  Herv.  godsdienst  behooron  en  hier  eeoe  afzonderlijke 
gem.  hebben,  welke  tot  de  klas«;.  van  Middelslum  j  rin;f  van  ff'tuxum. 
gerekend  ,  en  door  éénen  Predikant  bediend  wordt,  waarvan  vroc;;tT 
het  adellijke  {Geslacht  Vü.\  Inn-  ünd  Kmphaiskx  van  Ulnnii  de  collatie 
had ,  doch  welke  thans  bohoort  aan  den  ilecr  ülr.  Hendrik,  vaiv  Bol- 
upis  te  Leens.  •  'Deze  gcm.  is  eerst  met  die  van  Baflo  vereen  igd  ge- 
Weest ,  maïir  in  .1614  daarvan  a%eMheiden ,  ab  wannifer  Bcajuaocrs 
Sasittabics  hier  als  eerste  Predikant  bcuDepen  word. 

Het  d.  Andel  werd  in  lo84  door  faei'iilatQtt  volk  aan  kolen  gelegd. 

ITet  Innd  ondër  ditd.  hoeft  eenen  [jcmengden  irrond  ,  is  hoojy  en  zacht , 
maar  zeer  geschikt  voor  den  lamlbouw.  Meu  teelt  er  uitmunten- 
de aardappelen.  Ouk  ]»eljoort  onder  ditd.  oen  aanzienlijk  ge<leeUc 
van  den  in  1811  binncngedijktcn  IS oordpol der.  Het  maakte  met 
Sinaïlingen  en  Ragkweri  voormaals  éénen  regtstocl  uit.  In  de 
«ehepncrij  behoort  het  onder  BafU-Saskwert, 

AKDEL  (NEER-),  doordc  landlieden  veelal  Nsbe-Eil  of  Neem-Bil 
^heeien  ,  d*  in  het  Oudlund-wÈn^Altena,  proV.  Neord-Bmhand  y  distr. 
en  "-l  u.  N.  van  ff^aalwijk,  arr.  en  5  n.  N.  W.  van //t';7«</t  «Z>oicA, 
kant.  en  2n.  N.  W.  van  /lensden,  gom.  Op-cn-JVper-Andel ,  JS,  W.  van 
Up-Vtidel,  niet  oid)Cvalli;f  aan  den  Maai^dijl.  j';rlr.r,.|i. 

\  oorlisen  N\as  hier  eene  Hervormde  kerk.  san  Melke  ceiiler  tli;m> 
niets  meer    dan  eenig  muurwerk  en  dc  toren  met  zijn  gcmelscldu 


» 


L/iyiiized  by  Google 


AND, 


•pits.  to  tini  is»  Men  vinAt  1nar]bimiCB«mKs  een  fraai  buitenTcrblijf ,  het, 
Hof  {relieetea. 

ANDËL  ((H> ) .  doorde  landlisden  Teekl  Op-Eil  of  Op  £el  genoeoMl 
fl.  in  het  Oudiand-vanrJtUena,  prov.  Noord-Braband,  dhtr.  en  S  a*. 
N.  van  Waalxrrjk ,  arr.  cii  S  ii.  N.  W.  van  V  Hertogcnhosch,  kant.  en 
jiii.  N.  W.  v.iti  /fetisdm  y  gcni.  Op-cn-Neor- /Indel  ^  Z.  O*  vau  Neer- 
Aiidel  ,  LK'vx  aaiijjonaani  aan  den  Maasdijk  jj(;lcj»«'ii.  ' 

Men  heeft  er  eenc  llcrv.  kerk,  zijnde  een  ouden  zeer  (jroot  jre- 
beuw ,  met  een  spits  torentje  ,  welke  kerk  tot  de  geui.  vaa  Op-en- 
NèdÊT^Andêl  behoort.   Ook  is  er  eene  dorpschool. 

ANDEL  (OP-EN-NEER-) ,  Teelal  enkel  onder  den  naam  Ta»  AimsL- 
voorkomende,  {fein.  in  .het  Oudland-van-Jltena,  prov,  Noord»Bra^ 
hand ,  dislr.  Waalwijk  ^  arr.  ^ s  Mertogenhoich  ,  kaïxl.  Jleitsdcti  ^  (11  m.k., 
8  s.  d.)  palcJide  W.  a;jn  de  {jem.  A!mkerk-cn-Uitwijk  ,  N.  W.  aan 
(iitssrn,  IN.  O,  aan  de  Maas,  O.  aan  A  «en  en  '/.  aan  Mecnvu-n-Hill- 
en-Babilonienbroek  ,  bcvallnide  de  dnrjM-r)  Op-  Amlel  en  Neer-An- 
del,  en  beslaande  eene  opper>lakte  van  J8  bund.  33  v.  r.  liv.  ell. 

Dexe  gem.  u  eene  liecrlijkh.^  toebehoorendeaan  Jonkheer  Jahes  Joni| 
Baron  Mutiu  tah  Gaknbbb.  Zij  teil  680  inw.,  die  allen  tot  de  Ikrv. 
D^un.  Tan  Op-  e:^- NEEn-AiiDBL ,  behooren.  Deze  {jem.  heeft  ééne  kerk, 
ie  O  p-  V  nd  (•  1  ,  \* elke  door  eencn  Predikant  bediend  wordt.  Het  iieroep 
grscliicdt  door  den  kerkenraad  ,  onder  ag^rcalie  van  den  Ambachtsheer. 

liet  wapen  do/cr  [jem.  bestaat  uit  twee  opstaande  zalmen  mei  hel 
randschrift  :  (lEMiiEüTE  Anoel. 

AM)Eliü,  naam,  welken  de  iuboorüngcu  van  Sgxatba  aan  datcil. 
geven.    "Xic  dal  woord. 

ANDELST,  hy  vcrkortindf  ook  wel  Aai.st  genoemd,  d.  in  de  Over* 
httrnm^  prov.  Gelderland,  arr.,  kw.  en  4|  n.  O.  tén  N.  van  Ti^f. 
diitr.  Orerbetmpe,  kant.  en  2  u.  Z.  'W.  van  Eltt,  gem.  en  1  n.  W*. 
Tan  Falburg, 

REr?iOLD  If ,  Graaf  mn  Gelder  j  I)enoemde  in  zijne  landrofylen  aan  de 
Betuwe  {fesrhoiiken  ,  ia  lit'L  jaar  1327  .  tot  jjere>ytsplaalsen  (liceniael) 
in  de  ( )\ erbeluMc  A^oEL.sT  t  ii  li  e  in  m  e  /,  welk  {jerejyl  Ie  Andelst  onder  den. 
bloolen  lieiuel,  op  Zoudarj  na  Tascheu  ,  gehouden  Mcrd. 

Ken  telt  te  Anoblst  ongeveer  IfOO  inw.  j  die  meestal  in  landbouw 
k«n  beslaan  vinden ,  onder  welke  SOO  Henr.  en  nagenoeg  300  R.  K. 
Be  Henr.  kerk,  waarin  een  seer  schoone  lyksteen  op  bet  fimiiliegraf 
der  vroejrerc  Heeren  TAtt  AiinBUT  (Speyabt),  en  waaraan  buiten  no^reene- 
overoude  inscriptie  gevonden  wordt,  dcsg^elijks  ook  een  pracht  i[(  familie- 
graf van  den  tejyenwoordij^en  bezitter  van  bet  Huis  Andelst  (Pook  va» 
Baggei)  ,  l)pboort  tot  «Ie  {jem.  van  AndtUt-Z^tUn-eH-ln-Uoorutk, 
Ook  heelt  nifu  er  eene  dorjKseliool. 

A^ÜELST  yJ:i  ^H^-K^-l^-DÜ01liSIK,  kerk.  gem.»  prov.  Gelderland, 
klass.  Tan  A'ijmegen  ,  ring  van  Mlit,  met  1(80  xiel.  en  twee  kerken, 
ééne  te  An  deïst  en  éénc  te  Zetten^  die  door  éénen  Predikant  be- 
diend warden.  Viae^'rer  was  And  eist  met  ifei»iiie«i  gooonibineevd* 
De  kerkeraad   lieHt  bier  een  vrij  Iseroep. 

A.NDHllEN,  geil.  iti  hel  diujjspil  mui  Onstmnoer ,  prov.  Drenthe, 
kant.  en  1^  u.  N.  ü.  van  Assen ,  gein.  en  1  u.  \\,\aiiAnloof  met 
tü'ó  inw. 

AMlKUWlJlv. ,  voorn»,  ad.ü.  buis,  op  bet  eil.  /rukJierenj  prov. 
Zeeland ,  gr^ii.  Koudekerke ,  reeds  sedert  een  aantal  jaren  gesloopt. 

ANDKTilANNA ,  oude  naam  van  EcBTeaitAco.    Zie  dat  woord. 

ANDIJK,  gpnu  in  Drechierland,  prov.  JVoord-JIollaud ^  ai  v.  Hoorn , 
kant.  Grootenhrock  (13  m.  k.,  U  s.  d.)}  palende  W.N.  cu  O.  aan  de- 


Digitized  by  Google 


m 


AKD. 


UdeiM ,  Z.  O.  aaa  KdikwieB^  Z,  aan  de(|fem.  llaftDlban||d,  GfvMlfr' 

broek eoUoo^karspcl ,  en  bevattende  ,  bclialve  het  dorp  Andijk  ^  de  geb. 
d«  B4iB|[ert;  Ki  iiupen/HatiDikey  of  jfoaaikciad,  de  Geaaeii- 
buiirt  eii  Broekoord. 

Zfj  beslaat  1478  blind.,  64  v.  r,  cn  v.  pH.  {j^ronds  en  telt  ongeveer 
loOO  ijiw.,  onder  welke  iiag^cnoeg  1100  lier v.,  en  400  U.  K.,  die  kerke* 
l^k  onder  U  ervershoof  bcbooreu. 

Deinv.mden  in  landbouw,  veeteelteiiiqkwarkca  bnabettmuienbnii* 
gen  de  Toortbvangidea  van  dén  grond  ,  bestaande  in  vekrlci  granan  ca 
andere  veldgewassen  ,  beneveat  4e  daar  ben  gemaakt  wordende  bal« 
cn  kaas  in   dc  nabnrige  steden  ter  markt.    £r  zijn   in  deze  gem. 

h.,  1  Hcrv.  kerk,  2  scholen ,  cneen  dep.  der  Maatschappij  :  Tot 
Pfut  mn*t  Aigemê0Hj  dal  den  14  Sf^tember  1835  opgerigt  it  ea  16 
leden  telt. 

Eerst  in  het  jaar  1812  werd  deze  gem. ,  die  zich  circa  2  u.  Ter, 
langs  den  zeedyk  uitstrekt  ,  op  dicu  voet  gebragt ,  waarop  tkaas 
beataat ,  vóér  dten  tyd  bebooidea  de  andenebeidene  yfcnclitcn  tat  di 
gem.  ÓrooUèfêdi ,  Bovenkanpel  en  Lu^Anek, 

Het  d.  AaanK  af  Aanduk  ,  oudt^ds  Aandick,  ligt  4  u.  N.  van/EMTBy 
1^  O*  N.  van  Gr&ottnbrotk  f  2^  u.  N.  W.  van  Enkhuizen  en  1^  a. 
O.  van  Medemblik  ,  in  ecue  bogt  der  Zuiderzee.  Het  wordt  ook  wel 
NooRDDiJK  bijjrenaaiud  .  omdat  het  aan  dea  Drecliterlandschen  Noorder- 
xecdijk  ,  gelegen  is.  Het  is  nioeijelijk  dc  juisle  stichting  van  dit  d.  Ie 
bepalen.  Souiuiigcn  willen,  dat  het  na  het  jaar  1460  gesticht z^, 
anadathet  zijnen  naam  van  den  zeedijk  ontleent :  terw^l  de  eerste  leedij- 
ken,  met  paal-  en  wierwerken ,  tusscben  14lS0ea  14€N)  aangelegd  zijn. 
Ster  men  ecbter  aangeteekend  vindt,  dal  Graaf  Willu  II  in  12KO,op 
aynentagt  Ier  bettoking  van  de  muitende  Weet-Frieièn ,  eenen  om- 
«rag  maakte  over  Aandick,  en  aldaar  eeatge  mi%  aam,  moet  kit 
reeds  vroeger  bestaan  hebben. 

Het  behoorde  eertijds  kerkelijk  onder  Lufjchroek,  maar,  door  bet 
toenemen  der  bevolking,  en  wegens  dc  nioeijclijklieid  v.an  den  kerkgang, 
werd  zy  den  21  Dcc.  161>o  van  die  gcm.  gescheiden  ,  waarop  hier, 
in  bét  jaar  1607 ,  eeae  kerk  geboowd  werd  ,  die  in  bet  jaar  1791  am- 
nierkeiHk  '^crgi  ool  is.  De  eerste  PredikanI ,  diedeae  gan.  afrsadcf* 
jyk  bediende  was  AsaARAniis  Hoviirs,  beroepen  17  April  KI67.  O» 
Herv.  gem.  van  kmmiiL  befaoori  thans  tot  de  klass.  van  S§9my  riag 
van  Medemhlik.     Het  beroep  geschiedt  door  den  kerkenraad. 

Er  is  hier  cenc  scbeol,   die  gemiddeld,  bet  gebeele  jaar  door 
ItfO  leerlingen  lelt. 

Het  wapen  van  Andijk  is  een  veld  van  zilver  ,  waarop  een  miler  Ie 
paard ,  boudende  een  vaandel  in  dc  hand ,  op  hetwelk  dc  letters  A.D.slam» 
AIfDIJ](£mt)£R,pold.in^4««er.^«ikie/i^;  pmv.  Zmimnd,  distr. 
HviHj  arr.  Goeê^  kant.  Asèly  gem.  Zmamtlag,  palende  N.  aaa  én 
GrootenHuyssenspolder  ,  O.  aan  het  Hellegat,  Z.  cn  W.  aan  den  pol- 
der van  Zaanislag.  Hij  bevat  221  bnnd.  32  v.  r.61  v.  ell.  sebetbaar  land , 
is  ,  vol^'jfMis  bel  kadaster  ,  groot  2^8  bund.  14  v.  r.  9  v.  ell.  en 
wordt  bestuurd  doorecneii  Dykgraaf,  eencn  Gesworeneeueeueo  Venoiog- 
SMeslcr. 

Deze  pold.  i.s  ingedijkt  in  het  jaar  16-54,  hceflden  naam  naar  eend. 
betwelk    thans  niet  meer  bestaat,  daar  het  met  de  omliggende  jroD- 
'den ,  in  ltS74  en  andermaal  in  11(84 ,  door  de  beietting  va»  Neussa 
verwoest  werd.    Het  lag  niet  ver  van  de  tegenwoordige  sluis  van  dcjj 
Givoten  Uui^isenspolder.    Ia  deten  poM.,  welke  by  den  waiervkea 


Digitized  by  Googli 


AND. 

islNdfilBl,  staan  8  haMcdoiy  uitmakewfe  b«i  geh.,  d«l  wmèt- op 

Amvwk  vermeld  is. 

ANDJOn,  d.  'm  Oost^IaM,  9f  héték.  Jmta,  mdeiMwr.  MMy 
ten  ü.  van  de  stad  Sinkal. 

ANDLA  ,  oude  stins  ,  prov.  Fii'eslnnd ,  kw.  ff^  est.ergoo ,  griet.  Frane- 
keradeelj  onder  Ried  j  aan  deo  [rrüuten  neg'  van  Leeuwarden  naar  Fra- 
ucker  on  Harlingen.  Zij  U  in  vernieuwden  vorm  nog  aanwezig ,  en  wordt 
«■deri  lang  do«r  iMt  MBuenlijk  geikuilit  Fmmnr  bewoond. 

ATOLAHUIZSii  •TAmALAnmif,  «eh.  i>ro¥.  FrMtM,  kw. 
tmryoo,  griet.  WimsemdeH  ^  arr.  en  2  u.  N.  W.  Ipwé  Ami&i  kaïiU  el» 
1  u.      O.  Tan  Moltfmrd,  ^  u.  N.  W.  ytia- MmrpMti,  waartee  het  Ink 

Iwort. 

liet  is  de  geboorteplaats  van  den  (jodfjclcerden  KuAfiDUS  Ahdala  , 
i«riens  cifrcnlljken  naam  was  Rijukd  Rddbds,  geb.  1665  ,  flSSept.  17i^7  . 
na  ,  sedert  1701 ,  eenea  leerstoel  ia  de  w^sbegeerte  te  Fruieker  bekleed 
%e  hebben* 

ANIMuIgIRI,  m.  in  ÜMt-MmdÜ,  op  hei  mk.  Smmêm.  Zie  Iih 

ANDRIES  (NIBUW  ST.)»  fort,  in  dc  BommeUrwanvd  j  prov. 
Gelder Umd y  )Êm.  aar.  en7|a.  inan  Hitif  ómI^,  Bmnmeleneaard  f  kant. 
en  2  M.  van  Bommel  j  geni.  rn  J5  min.  van  Rossem.  Het  is  in  1H16> 
aangelegd  ter  vervanging  van  het  ibrt ,  dat  vroeger  aan  de  andere 
zijde  van  het  Schansegat  gelegen  was. 

AjNÜIUES  (bT.)  ,  geb.  ia  de  prov.  Gelderland ,  kw.  en  2  u.  Z. 
W.  van  diatr.  Bommtiafwiard ,  arr.  en  6  a.  len  W*  van 

megen  j  kant.  en  4  n.  Z.  W.  Tan  I^len  ^  gem.  «n  n.  ▼ato' 
heere waarden f  ter  plaalM,  waar  dc  bovenste  vereeniging  vandeMaAa 
•n  de  Waal  bettaat,  W  48'  ir  N.  fir.  SS*"  1'  9»^ »  O.  L. ;  mét 
ruim  80  inw. 

Vroeger  was  het  eene  schans  ,  die  ,  hoewel  zij  boven  het  Scliansejyat , 
zijnde  het  vcrcenigingskanaal  van  de  Maas  met  den  Waal,  en  dus  eigen- 
lyk  in  het  Land  tusschen  Maas  en  Jf^aal  lag ,  lot  de  Bommelcrwaard 
gerekend  werd.  Zy  werd  in  het  jaar  1U99,  op  bevel  van  den  Kardi- 
naai  AnaniAtTjai  OoMnmiE ,  destyds  Spaansch  GonTemenr  dcf  Hederlnn- 
dan ,  door  den  Adnurant Tan  Arragon  aangelegd ,  die  kaar ,  Ier  eeroTan 
dei  Kafdinaak  Patroon  of  Naamheilige ,  den  Apostd  AnHOiAa ,  6t.  Ahdrics- 
aoAi»  noemde ,  en  er  eene  kleine  kerk  deed  stichten ,  wdke  hy  aan  dien 
Apostel  toewijdde.  Het  oogmerk  van  het  aanleggen  dezer  schans  was  f 
om  den  Bommelcrwaard  ,  die  toen  onder  der  Staten  gebied  was  ,  in  be- 
dwang te  hoiidpn  ,  en  de  scheepvaart  langs  den  Waal  en  de  Maas ,  ten 
nadeele  der  Staatschen  ,  te  helanimeren.  Zij  is  echter  den  Spanjaarden , 
oüschoon  deze  er  eene  sterke  bezetting  ia  gelegd  hadden,  waarmede 
Hefanel  Hofiand  dachten  te  bedwingen  ,  tot  dat  einde  -van  geen  groot  nnt 
«ewoeet ,  want  in  hét  Tolgende  Jaar  werd  door  Prins  MAinuvt  tak 
OnANiz  belegerd  en  ,  alzoo  het  jjiaansche  knygSTolk ,  dat  baar  besèt 
hield  ,  uit  hoofde  Tan  wanbetating  aan  het  muiten  sloeg,  na  geringen 
tegenstand  ,  ingenomen,  op  voorwaarde,  dat  hun  de  achterstallige  soldij, 
door  de  Staten,  zoude  vohlanii  worden  ;  terwijl  dit  volk  ,  meest  uit  Wa- 
len bestaande  ,  tevens  in  INcdcrIniulsehe  dienst  overfrin;'.  In  1675  poog- 
den dc  Spanjaarden  te  vergccls  de  schans  te  luiNsninon.  Zij  be- 
stond in  cencu  regelmaiigen  vyihoek,  ca,  daar  zij  op  ccnen  onbedyk- 
ten  grond  lag,  diende  nare  contendiarp  mede  tot  nenen  dijk ,  om 
haar,  by  hoog  water,  tegen  overstrooming  te  beTeiligen. 


Digitized  by  Google 


Sadcti  den  ViUnt^HMhÊik  vrtdc  ,  ia  1i84S,  had. men  haar  gebetJ 
latcin  veryaUcn,  \%i|ardoor'xy  io  107i  ile  Franiiclien  spoedig,  ia lumdeB 
vit  1 ,  die  Iiaar  niet  verlieten  ,  vóór  ïij  de  jjeheele  veslinjj  verwoeii 
hadden.  Later -weder  oprrpbouwd ,  uerd  zij  iii  1794  wei  door  hen  be- 
niaffli^d  ,  doeli  ook  spoctiijj-  wcdor  hernomen.  Op  het  einde  van  dat 
zcUde  jaar  beproefden  de  hianschen  andermaal  eeneu  aanval  op  dit  lort, 
maar  weixlen  mei  groot  verlies  a%e&Lag[en ,  hoewel  het  later  toch  door 
de  «Qien.  ir«riatea  werd.    Tbaas  is  dm  veiling  geheel  geflecht. 

ANDRIËSi  (ST.) ,  baandi.,  uiieeiiige  boeren-  en  arbaoemwooingen 
bestaande,  in  Staats-Flaanden» ^  ju  ^xeler-Ambaeht ,  prov.  Zeehmd, 
arr.  en  B  n.  Z.  vao  Goes,  kant»  en  1  u..  Z.  O.  van  Axel,  di»tr.  ea 

.2  u.  W.  ten  Z.  vay  Hulst  y  gem.  en  1^  u.  N.  W  van  Koewacht ,  in 
den  pold.  Oud-hvoonten-lilij-bezuiden*  Vroeger  lag  hier  eeu  ibri,  dai 
echter  sedert  Acle  jaren  {jesieeht  is. 

AM  DRIES-GAT  ,  kanaal  in  Gelderland,  Zie  Scu▲^i>£fiAX. 
ANDRINGA  ,  state  ,  prov.  Friexland ,  kw.  Zeveiivolde»  ,  griet.  £/lt»> 
geradeel  f  in  beid.  Oideboom.  Thant  issy  een  firaai  gebouwd  beerenr 
buis  ^ '  d^t  door  het  adeU^k  geslacht  Ltcmlmu^  Nnaoit  bewoond  wordt» 
ANDRINGA  ,  fraai  frel)onwd  en  schoon  gelegen  heerenhuis ,  pror, 
jFrietland y  kw.  Zevenwoldcn ,  griet.  Levisferland  ,  in  bei  vl.  de  .Lefl^ 
tner^  sedert  lan^^  door  bet  adellyk  gesJacbt  tak  AM»aiv«A.nB  Kjiubbaml 
bezeten  en  l)e>\oond. 

ANDRINGA  of  > a>  der  Waeuen  .  voorm.  state  ,  prof?.  Frieiland^hiu 
W^e.stergoo  j  griel.  I'ianchradeel ,  bij  held.  Sm  eins. 

.    ANë,  AsEji  of  Aake  ,  oude  buoncb.  in  ZaUand,  nrov.  Overijssel ,  arr. 

.en  13  n.  N.  O.  van  Deventer,  kant.  en  1  u.  N.  Tan  Mardêwier^f 
gein,  en  ^  n.  W.  van  Gramsherfjcn ,  niet  540  iow.  In  den  kring  van 
deze  hnnrsch.  begint  nit  de  riv.  de  Vecht,  de  DedenLS vaart,  welke 
door  de  stad  Hasselt  loopt,  eq  sich  aldaar  in  Jict  Zwarle\\ater  ontlast. 

Bij  deze  biiurscli.  vleiden  1  Anjifuslus  1:2:27  ,  op  cene  plaats ,  welke  tic 
Mo  mme  rij  ten  pla^yt  (jciioenid  te  v  orden,  een  gevecht  voor  tusschcn 
Oiio  II,  den  vierciidcrli^slcn  Bisschop  van  l  ireclU  ^  en  de  Dreuthen, 
ouder  aanvoering  van  Riiiolph  ,  Buiggraalra/i  Coevardtit ,  waai'by  de  Bis- 

.  schop  deerlyk  omkwam.  (1)  Men  wil ,  dat  de  Drentben ,  door  Wiubao 
lèx  OuBEvtiiBfi ,  den  ^yf  en  dertigsten  Bisschop  van  Utreebt ,  en  diens 

•  owTolger  Otto  III ,  genoodxaakt  werden ,  ten  soenoller  voor  de  zielen  van 
üc  gesneuvelden  b^  An,  een  vrouwenkleoBtcr  te  stichten  in  de  nahijhad 
va/ï  Coevorden  ,  dat   vervolgens  naar  Assen  zoude  overgebragt  zijn. 
De  v,cQ  van  Ane  naar  (-oevordcn  was  ten  tyde  van  Fbedemk  va» 

.  BlamlEiVueih  ,  den  een  en  \ijltiosleu  Bisschop  van  I  treebl,  wegens  den 

^  lagen  cn  veeuacLtigen  aaid  van  den  groud  z©o  sicelil,  dat  men 
.dien  beUy  met  paarden  ,  helzy  te  voet ,  dikwyU  niet  dan  met  levens- 

,  maar  kon  gehraiken;  hetwelk  den  Bisschop  net  de  stoèen  Zwolle, 

^  Bevcnh>r  en  Kampen  deed  heshiiteu ,  om  dien  in  beteren  staat  te  brengeo. 

ANÉE,  riv.  in  Ooitrindtej  op  het  Snudasche  eil.  Sumatra,  Zij 
^loorslrootnt  met  eenen  zuidwestelijk t  n  het  «enige  dal,  dat  het 
geleqjlc  Singalang  doorsnijdt.  Door  dit  dal  en  gedeeltelijk  langs  de 
A>LE  loopt  de  nieiiMe  weg  >an  Padang  naar  de  MenangkabauscbeBoveft- 
hmdeu  ,  terwyl  de  oude  over  den  berg  AmhadiaDg  ging. 


\x)  Zie  over  Uit  ^'i»crhl  ,    do  aitnloidmg  ca  gcvol.  cn  liaiirvan,  J.  MiiNONi»^ 
4«  roormttlige  klooster»  in  Drouthv,  bl.  iio  mu  volg.  ou  Uo  D  r  cii 
stfbe  Voli»«l|ii«t»jik»  vttt  i^j»  bl.  .%  »ii  via  t838»  U»  a:i* 


^  KJ  .^uo  l  v  Google 


#  ANE.  903 

ANfiM ,  lyivfiaAhie  ia  2Uiflamd ,  prov.  Ottrijudy  arr.  eB  4  n.  lf« 

▼au  Deventer y  k.uil.  t  n  2}  u.  W.  van  JZoa/te ,  R'*"*-  en^u.  N.  fBA 
Wijke,  in  dc  biiursch.  Wijuxoordvn.    lu  eenenlinef  van  het  jaar  1767 

vHidt  men  liPt  Aexhae  jrespeld.  Df  havfzalhe  is  vroeg^cr  bezeten  door 
de  <;fslachlen  Be'xtinck  e\\  vax  r>i,R  Cvpellem,  Tlians  is  liet  een  eigen- 
dom van  J.  II.  (iraaf  van  IlKcmEKE>i  v\>  Appf.lterv.  Aan  deze  haveznthe 
is  verboudeu  hel  iueUei'C|j[t  voii  cuilalie  tut  dc  beruepiag  van  eeucu 
Predikant  jte  Wijhc. 

.  AKE3EA ,  Toocm.  state,  prov»  FrMané^  kw.  WuUrgooj  ^vveX,  Fnk' 
mÊkemieelj  onder  Rttd, 

ANËRV££N  ,  of  Aa^ehveen  ,  een  uitgestrekte  veendci-ij  of  boogreen», 
in  Zalland  pfmr.  Orerijsgei,  arr.  eu  15^  u.  i\.  O.  van  DewvtÊtj  kant. 
en  2  Tl.  N.  rsat, Uanknberg ,  geni.  en  u.  VV«  van  Oranuber^f 
met  180  inw. 

AlSEV  KId).  fjeh.  in  Zdlland ,  prav.  Overijssel,  arr.  enlii^n.  N.  O. 
van  JUevenler ,  kanl.  en  ^  u.  iV.  van  ilaidcnhei-};  ,  (jem.  en  ^  u.  Z.  W  . 
▼ao  Grtmuèeffien  hmI  60  mw.    Inden  kring  van  dese bnnrschap  ligt 
de  bavezathe  Fo«of,  waarvan  liet  voonualige  buis  afgebroken  is. 
AN£WIKLËN  ,  meertje  van  Frietland.    Zie  AtfaBvitti. 
A\(i  ARIKX  ,  Germaanschc  vulksstam.    Zie  A^grivaaisic, 
AiNCiBtlRG,  geh.,  grooih.  Luxemburg,    Zie  Ankelsbibg* 
AMiKL  ,  .stuk  lands  in  Delfland  ,  prov,  Zuid-Holland  j  onder 
rczande  f  <!at   Willem  VI,  (jraal"  van  Holland,  in  1111.  ;i,-in  hf!  ka- 
pillcl  van  MABU-Ivapcl  liii  hove  ,  lal^^r  genoemd  dc  Hol  kapel.  \n  n  ndc 
Ie  bedijken,  en  v  aai  scbijulijk  bet  tegcu>vQordige  zuogeuaamdc  Uu»  lai\j> 
aal  geweest  syn. 

AMGBLDQRF  ,  gek.,  grootb.,  LuartnUiirff  ,  kw»,.  arr.,  kant.  en  ^u» 

•  Z.  W.  yan  Dickirch ,  geui.  rii  ^  u.  N.  O.  van  j&llejftnieifc,  aan  de  Sure. 

AISGELER,  d.  ,  pri)V,  (nldcrland.   Zie  Augerlo. 
A^(jÜLESTKIN  ,  landgoed  in  /  ebncezoon.    Zie  Amcerestein. 
A^^iELl^Al'OLI)KR ,  poldrr  in  bet  jflnrkfjraafscIinp-vau-Berffen-op^ 

•  Zoom  f  prov.  IS  oord-B  niband  y  dislr.  Jiozendaul ,  arr.  Breda,  kant. 
Zevenbergen ,  gem.  I'iJnaart-en-Heyniugen  ,  pak-nde  aan  dcu  Mcnwen- 
Ap»elaar  ,  O.  uau  de  ba>cD  van  k  ynaarU ,  Z.  aan  de  rivier  dcDintcl, 
en  W .  aan  bet  Kwartier.  Hy  is  17  bund.  8S  v.  r.  tfO  v.  ell.  gruot 
en  ligt  10     boven  A.P. 

AA'GP'LOO  ,  d.  in  bet  graafscb.  Zuipkev.    Zlo  Anrjerloo. 
▲NG£Lü01ttlOËK ,  banrscb.  in  bet  gaafitcb. .  ZutpUt^.   Zie  êaWÈt^ 

ANGËLSBERG  of  A>gbkrg,  {^eli.  .  [froolb.  Lujremburg  .  kw.  ,  arr. 
en  5  n.  N.  van  L'i./rmbury ,  kant.  en  1^  u.  0^  Mench ,  Qcm,  en 
.     u.       W.  van  1'i.seiibavh. 

AKG£LSLüO ,  op  sommige  kaarten  Aholsguo  gespeld ,  bnurscb. 
.in  bei  diogspil  ZmideM,  prov.  Drenthe ,  kant.  en  8|  n.  N.  O.  van 
.JDaUnf  gem.  en     o.  Z.  O.  van  Emmen ,  met  35  inw. 

ANGEMLA  ,  cil.  in  Oost-Indië,  in  bet  Oiosteinde  der  6*lraale(Ms 
AViffA/  ,      48'  Z.  Br.  m  18'  0.  L. 

AN(iEU  ,  kaap  in  Ooat-I i:d'i' ,  i-p  hrl  cil.  Jura.    Zie  Amf.r. 

A^(iKllEE  ,  riv.  in  Oost-Jndie,  cp  licïcil.  Java.    Zie  A>tiar. 

AISGE^KEN  ,  aan/.i<;iiiijk  d.  in  dc  Ok  rln  inire ,  prov.  (Mclderlaudy 
kw.,  arr.  cn  9  u.  O.  >an  Tiel  ^  dislr.  Overbetutce ,  kant.,  geni.  en 
1  i  u.  Tï*  ten  O.  van  Bemmel ,  i  ;  u.  Z.  O.  van  Ambem,  aan  den  Eyik- 
dijk,  iiio  5"  N.  Br,  25^  37'  43".  Men  beeft  er  700  iuw.,  die 
meest  in  landbouw  bun  bestaan  >  inden »  ecbler  is  er  ook  ccue  aan* 


Digitized  by  Google 


A  N  G. 


lienlfflLt  sleeo-  en  peaiicbakkerij.   Oader  cKe  ibw.  lelt  mén  on  (je  veer 

700  R.  K. ,  die  Kier  ecne  kerk  liebben  ,  weÜM  doer  eencn  Pastoor  Ihs- 
dicnd  wordt.  De  Statie  behoort  tot  heiMUtspr.  vftft  GMnrkmd*  Be 
Uerv.,  die  hier  cene  kerk  hebben  ,  bchooren  tot  de  gem.  Anrjeren-en- 
Loo.  Ook  is  hier  ecne  dorp«diooi ,  aUmede  eene  iNiitenplaats  ,  het 
Koode  Wald  genaamd. 

Dc  Domproost  van  Utrecht  bezat  hier  eenen  aanzienlijken  hof ,  welke 
waarschijnlijk  van  ouds  ecnige  betrekking  tot  het  dorp  had. 

Avenm  is  eene  heerlijkh.  en  het  adellijke  geslacht ,  dat  van  dit  d. 
lyoen  naam  ontleende,  is  in  de  gesduedMib  Mend;  seo  ^ten  tea 
jare  1249  ,  Gesiard  en  Dibk  tah  Amfftiii  getuigen  vaa  den  Graaf 
nut  Kleef.  In  1538  besat  dü  geslacht  nog  de  tienden  Tan  AiieBUPk 
Thans  is  deze  hcrrlijkh.  een  eigendom  van  het  ambt  Overbetutte. 

De  Oudheidkundige  cn  T^tijnsche  dichter  Jacobds  as  Haesa  is  iuer 
in  1725  geb.,  bij  f  12  Dcc.  1814. 
t  ANGERËN  ,  d.  in  het  graal'sch.  Zutpheu,    Zie  Angekloo. 

ANGEREN-ËN-LOO,  kerk.  gem.,  pror.  eèUerhmd ,  klass.  yém 
megen. ,  ring  van  Sktg-mt^  ram  aOaiel.   Zyheeaéènekerk,  te  An- 
gcren  die  deer  èéoen  Predikaat  bediend  wdt.   Het  bereep  is  eene 
collatie  van  het  nnibt  Owfheiume, 

ANGERESTËIN  ef  AMBLBsnnr ,  landgoed  in  Velutoenzaom  y  pror, 
Gelderland,  kw.  ,  distr.  ,  arr.,  kant.,  geni.  en  ^  u.  N.  W.  van 
Arnhem,  ^  u.  O.  van  V^clp.  Het  komt  reeds  voorin  den  jare  1187, 
als  de  bezitting  van  zekeren  JonxN  Costfr,  die  ^wegens  een  weg  over 
dit  goed  met  het  naburige  klooster  Belbauie  in  verschil  was.  Ongeveer 
twee  eeuwen  later  behooide  het  aan  EiieiUBaT  Ehgblbm  ;  van  wien  men 
epgeteekend  vindt,  dat  hQ  eenen  papiemielen die  de  ïransehen  ia  161ft 
4i%ebrand  hadden,  weder  beed  aoen  optiinnwren.  Het  huis^  vroe- 
gcr  rondom  in  diepe  graehtcn  gelegen,  is  nu  aanmerkeli[^  naar  dan  he- 
dendaagschen  bouwtrant  Tcrandcrd ,  en  even  als  den  geheelen  aanleg 
door  den  tegenwoordigen  eigenaar  Jonkheer  J.  Baron  Paliaïtdt  ya» 
Walfort  zeer  verfraaid.  De  tuinen  zijn  met  veel  loopriul  vatcr  door- 
sneden eu  het  geheel,  dat  zeer  aangename  wandelingen  aaul)iedt,  heeft 
cene  uitgestreklheid  van  rumi  56^  bunders ,  waaronder  ongeveer  245 
bond.  néidttrrond.  • 

ANGERLOBROEX,  weidestreek  tn  het  giaalseh.  Zwiplkm.  Zie 

Ancerloobroek  . 

ANG£iUiOO  ,  gem.  in  het  graafsch.  Zutphen ,  prev»  CHdaifkmd, 

kw.  en  arr.  Zutphen  ,  distr.  cn  kant.  Docshorrjh  (14  m.  ,  IS  s.  d»){ 
palende  N.  aan  Doesborgh  ,  O.  aan  de  gem.  Hummelo-en-Keppel , 
Z.  aan  Zevenaar  ,  Duiven  en  Westervoort  en  W.  aan  den  IJss(*l  ,  en 
bevattende  de  d.  Angerloo  en  Lathum,  benevens  dc  buurscb. 
jBahr,  Giesheek,  Beinnm,  Bingerden  en  Bevermeer, 
idsmede  deadeliyke  havesathen  Binfferden  en  Keil.  Deaa  foa. 
telt  mim  IISOO  inw.  die  meest  hun  Mstaan  irinden  hi  den  iandbosw. 
Men  heed  er  2  Henr.  herben ,  1  R.  K.  herk  en  2  scholen. 

Het  d.  Akgerloo  ,  Anceloo  ,  A^trrKREii  ook  wel  Anoler  en  Awgerlob 
geschreven,  ligt  u.  Z.  van  Zutphen  ,  \  Z.  van  Doesborgh  ,22U. 
W.  van  Doetinchem  n.  N.  van  Zevenaar,  en  4  u.  N.  O.  van 
Arnhem.  Sommigen  willen  dat  bet  zijnen  naam  ontleent  van  dc 
Angrivaricn  ,  ecu  Germaansche  volksstam  ,  die  vroeger  zich  ,  eenen 
gcruimen  tijd,  in  deie  streken  heeft  opgehouden. 

lo  het  jaar  1274  stond  Om  tar  Boaan  al  sQn  regt  on  Angerloo 
aan  het  khNMter  Bethkhem  af.    Later  kwaai  bet  den  Ueitoff  i«b 


Digitized  by  Google 


A  N  G.  ^  ^7 

KM  éde,  it  ia  Imjlnr  1544  aoor  Umt  KaulV,  «técn». 
bragt  onder  bet  rigtcrambt  rm  JhetkonA,  waartoe  het  ta  Toven  be« 
boord  had.    Mea  ieb  Uer  aagevcer  500  inw. 

Dc  Ucrv.  gem.  ,  welke,  met  die  uit  de  fmderhoorige  biiursrh.  Bei< 
nura.  li  <:  vermeer  cn  Bin(rerden,  400  zielen  heeft  ,  behoort 
tot  de  klass.  van  JVijmetfenf  ring  van  £ht.  Zij  heeft  écne  kerk , 
'welke  door  éénen  Pn'dikant  bediend  wordt ,  die  ,  bij  vacatuur ,  door 
den  kerkeraad  beroepen  wordt.  De  eerste  Predikant ,  liier  ter  plaatse, 
is  geweest  Gauna  aa  BavaA,  diaario  1610  bctlaefaaraoibiwaanaai. 
Voor  de  Befoimatie  wai  da  kerk  tan  düdknrp  aaa  ëan  H.  GAuatlai»- 
gewijd,  ia  itond  ter  begaviagTan  den  Graaf  vaa  Zatpben.  Ia  dete 
kaak  wat  aane  vikaiQ  ter  eerc  vaa  de  H.  U.  Taaaaiiaaa,  Gaaaauat, 
Aarorrirs  en  Apollo^jia  {jesticht. 

AN(iKliJ^OOBIlÜEK  of  Ancerlobroek  ^  weidestrcek  in  het  g^raafscli. 
Zutphen  j  prov.  Gelderland  j  kw.  en  arr.  Zufpken  ^  distr.  en  kant. 
Daetborgk  y  gem.  Angerloo  j  {rcdeeltelijk  aan  de  gem.  Angerloo ^  ge- 
daeltelyk  aan  partikulieren  toei>choorende. 

ABKrIOL ,  gegravaa  kaaaal  in  (hti-ImMS*  ZSa  AauoL. 

ANGIR ,  d.  ia  Omê-Iméié',  op  dea  OMtfaaek  vin  kei  JMbomekê 
afl.  Ceram. 

ANGJUM ,  d.  in  Frieslamd,    2m  Ahjoh. 

ANGKKK ,  Ankee  of  TjinMcnv ,  riv.  in  Oost-Indte  ^  eil.  Java,  die 
uit  de  berjjen  op  het  land  Koeripan  ontsprinjjt,  zicli  ,  bewesten  Ba- 
tavia^ in  de  Mookerraart  uitstort.  Met  de  Angkee  veitHïnijjen  ïich  da 
riviertjes  Sasak-Pandjang  en  KaliC'  Poetri  of  Kapitian. 

ANuKOLO,  distr.  in  Oout-ItuUë  ^  op  de  oostkust  van  het  Sunda» 
acAè  efl.  S^Hnafio^  laadfeh.  BaUa. 

ANGLER ,  d.  ia  ket  graaftch.  iTa^pAca.   Zie  Aaaaaiaa. 

AlfGAIYARISlV ,  Germaansche  volksrtam,  dia  eenl  taaidiea  de  Eeins 
en  de  Wezer  gewoond  heeft.  Volgens  saamigcn ,  zoude  «y  aiek 
lalor  niet  de  Chamaven  en  andere  volken  tegen  de  Bnicteren  terbon- 
<ien  ,  die  natie  geheel  en  al  verdelgd  en  hun  land  in  bezit  genomen 
hebben.  Waarna  de  Asgrivarien  zich  in  een  gedeelte  van  bet  graafschap 
Zutpken  en  wei  bezuiden  die  stad  langs  den  IJssel  zouden  hebben  neerge- 
slagen. Men  wil,  dat  hunnen  naam  bewaard  zy  in  de  d.  A ageren 
aa  Aagerlaa.  Oak  laada  dit  betaaUile  toUl  lya,  katwelk  ia  kei  ia- 
ven  van  KAftK  dê  0r«afa  «fenaeUl  waidt ,  ak  babbaade  aiek  aaa  dien 
Keizer  onderworpen  en  bena  gyieiaaia  gegeten. 

ANGSTEL  of  Kro:«ve  Angstcl  ,  welke  iaat^  naam  baar  g^cTcn 
wordt  ter  ouderselieidiiijj  ^aIl  de  Vaart  van  Ifteuttersl t/ i i; ,  mon 
wel  eens  de  He g  t  e  A  ng  s  t  e  l  noemt ,  riv.  in  het  iVederkicartier  der 
prov.  Utrecht.  Het  is  ccue  voortzetting  van  dc  riv.  de  Aa  of  Ade  , 
die  in  het  d.  Nieuwer-Tcr-Aa,  alwaar  zij  dc  wateren  van  twee  We- 
teringen ,  die  uit  de  Veckt  komen ,  en  een  gedeelto  der  wataeea  mn 
de  Oukee  peralooi  opneemt,  den  naaaa  vaa  KaaaaaM  AiewiLaaa 
neemt ,  onder  die  baaaaHng ,  tnsseben  Niewaer-Ter-Aa  en  Loeaer- 
sleet,  dc  Vaart  van  Nicnwerslnif  oatvangi,  voorts  van  daar  met 
onderscheidene  boglen  cn  kronkelingen  noordwaarts  langs  Loenersloot 
en  Abkonde  aanstroomendc  bij  het  laatstgemelde  d.  cenen  tak,  het 
Gein  gcheeten ,  afzet,  vnn  daar  westwaarts  naar  het  Ahknudcr^ 
tni'vr  loopt,  en  daarin  hare  wateren  stort,  terwijl  zij,  na  dit  meer 
verlaten  te  hebben ,  den  naam  van  Holenorecbt  draagt. 

ANGSTEL  (REGTE)  of  Vaabt  va*  NnnnrBBii.ina ,  vaart  in  bat 
prov.    Utrecht,   die  reeds  ia  de  seitieade  eemr 


t86  ANG. 

(j^^ravtn  Bij  Nttimenluti  uit  de  Vêckt  'toMumeniiB  «n*  in  «eae 
iyora^  Noordwestelijke  ri;;liii[j;  voorlloópende ,  'vait  sij  tusschen  Loe«» 
ncrslüot  en  ISieuwer-Ter-Aa  iii  den  Krommen. éngttel.  Zij  dient , 
om  de  trcksrhtiiton  vaa  Utrecht  cp  Amsterdam  utt  4e  Vechc  in  den 
Anistcl  tf  l>ri'ii<Tpn. 

Ai\(jr\ViUU  of' A>(i\vir.üt?i  ,  griet.,  ^rov.  Friesland.    Zir  Aengwirdei^. 

AMiALT  ot'  A.MiuLT ,  goh.  in  Dieverilerfï\i\^s^\\  j  prov.  Drenthe , 
ksBt.  en  1|  w.  N.  W.  van  Iloogereen ,  geni.  en  ^  u.  N.  O.  vao 
Rmnen  j  1^-  u.  Z.  0.{v«i'  Dwingeloo  j  inefc  omtrent  fiO  inw* 

ANJAJl ,  riv.  en  d.  ia  Oo^Indié'..  Zie  Aiirun. 

AXJËR,  ads*  resid.  in  Oostlndièj  op  het  cil.  Java,,  resid» 
BatUam,  aan  de  veitpont  van  dat  eil.  Men  faeeü  langs  het  strand 
dezer  ads.  rpsid.  riiirnn  eo  uitmuntende  gexigten  ;  zoo  doen  zich  de 
eilanden  l)\vars-in-d«;n-\ve<j ,  Besi  ,  Bookoii  en  Cracaton  zeer  schoon 
op.  vooral  hij  den  opganff  der  zon ,  als  de  dampkring  door  regens  ge- 
Kuivcrd  is  j  Lerwijl  het  gebergte  van  Suniatra ,  daarachter  ver  hoven 
hen  uitsteekt.  Ook  binnenslands  luedt  dit  ada.  resid.  fraaije  gczigten 
aan ;  vruchtbare  velden ,  rijke  kokosbosschen  ,  vlietende  stroomen  ,en 
hangende  tninun  ,  die  van  de  groene  heuvelen  dreigen  tc  vallen,  leveren 
een  zoo  gelukkig  geheel  op,  dat  de  geest  er  door  hekoord  wordt,  ca 
in  ecnc  nnngenanie  stcniniing  geraakt.  Men- houdt  echtec  dit  gedeelte 
van  de  kust  van  Java  voor  zeer  onjyczond. 

Iii  hrl  jaar  18:2:2  onthield  zieh  in  deze  adsist.  resid.  eenc  aanzienlijke 
roüverhende  onder  Jiaavoering  van  zekeren  Moerad  op.  Toen  de  tijding 
van  bet  bestaan  dier  bende  te  Bantam  aankwam  was  de  Resident  juist 
aCweiig ,  maar  ign  Sekretaris ,  Cbbva&ub  ,  was  naauweiyks  daarvan 
onderrigt,  of  hSj  steeg  met  eenige  manschappen  te  paard,  trok  de 
bende  te  gemoet  en  sabelde  ,  na  een  hardnekJug  gevecht ,  bet  (^pper- 
hooid  met  eigen  handen  neder ,  waardoor  de  overigen  gevangen  ge- 
nomen werden  of  verstrooid  geraakten. 

ANJER,  A-scER  ,    AxGEREE  of  AnjERB  ,  kaap  in  Oost-indiëj  op  de 
Noordwestknst  van  het  eil.  Jam  y  in  de  Straat  van  Sunda  ,  re&id.  jSau- 
■tam  ,  ads.  resid.  Anjer f  6°  3'  Z.  B.  55'  O.  L. 

Alf  J£R  ,  Ania  of  Annsa ,  vrij  groote  en  bevallig  gelegene  kampong ,  in 
Üott-indië^  op  hel.eil.  «laos,  resid.  BtuUam ,  ads*  resid.  Anjer  ,  waarvan 
■  het  de  hoofd  plaats  is ,  aan  de  Straat  van  Snnda  ,  omtrent  1$0  palen  ef 
trnim  16  u.  W.  van  SÜltavia^  8  u.  N.  W.  vanCeram,  de  zetel  van  den 
Ad  sisten  t-Resident ,  van  eeoen  Controleur  der  landebjke  inkomsten 
en  van  eenen  Ontvanger  der  inkomende  en  nitgaantlc  reglen,  die  te- 
ven s  met  het  praaijrn  der  voorbij  varciide  schejicn  belast  is. 

De  plaats  is  Iwkeud  als  de  eerste,  alvaar  de  schepen,  die  uit 
Europa  komen,  door  een  vaartuig  \an  het  Gouvernement  bezocht 
ivordeD,:  om  .-tieh  kenbaar  te  maken.  Zij  moeten  hier  hunne  brie- 
ven ent.  afgeven,  welke  onverwyid  te  land  naar  Batavia  worden 
opgesenden,  terwijl  de  Adsislent-Resident  tevens  aan  den  Resident  van 
Bantam  even  als  aan  den  Gonvernenr-Generaal ,  berigt  van  hunne 
aankomst  zendt.  De  schepen  voorzien  zich  hier  doorgaans  van  groenten  , 
vruchten,  hoendereijeren ,  seliildpadden,  en  anih'rf  vcrvrrsrhiivgen  vn 
kunnen  er  goed  drinkwater  bekomen  ,  dat,  door  ecne  kunstige  waterlei- 
ding .  naar  het  zeestrand  gevoerd  en  voor  zeer  gezond  gehoudt^n  w  ordt. 

In  de  nabijheid  van  deze  kampong  is  eene  kleine  sterkte ,  door  den 
Gouvemcur-^ne|raal  Dabsbels  aangelegd  ,  met  grachten  omringd ,  en 
van  •  mime  gebouwen  voor  de  bezetting «  die  gemeeniyk  uit  eene  kom* 
pagnie  soid.iirn  bestaat,  voorzien.  Bit  fort  soudfi  wel  verdedigd ccnen 
,  geduchicn  inlaodsehen  vijand  kunnen  vederstaau ,  maar  tegen  £uro- 
pesche  wapenen  niet  lang  bestand  zijn. 


Digitized  by  Google 


■ 


'  Te  Amto  ^eeint  de  frMQe  postwug  eek»  émivm^  ,  die  het  geb«rié 
eiland  in  de  lengte  doorloopt,  en  over  welLc  de  postpaarden  ,  op  iedwe 
wissel-  of  pleisterplaats  aan\vozi;r ,  den  noÊÊgat^  met  snelheid  verroe- 
ren. Van  '100  tol  400  rijnlandsclic  roeden,  zijn  de  afstanden  langs» 
den  weg  door  palen  gemerkt  ,  en  het  is  daardoor  ten  gewoonte  geworden  , 
den  afstand  van  de  eeue  plaats  Lot  de  andere  door   het  aantal  paiea 

aan  te  duiden.   

.  Aajia  is  een  belangrijk  punt  voorden  koophandel,  waarom  er  dan 
eek  een  Agent' van  de-^faetory.  der  Nedetbadsehe  handeloiAatschappij 
g^laalst  is.  De  nab^heid  der  Lampongs  van  Snmatra,  en-dé doMtogt 
van  alle  de  schepen,  welke  van  Oost  en  West  komen,  maakt  deae' 
plaats  tot  eene  der  levendigste  van  Indië. 

Het  kanipongsvolk  te  Asjer  is  niet  roof-  of  moordznehli|r  5  gelijk  alle 
strandbewoners,  is  het  door  den  omgang  met  vrecnidelin|Ten  ,  van  ^ijne 
oorspronkelijke  zuiverheid  van  zeden  eenigzias  verbasterd ,  docii  over. 
ket  geheel  goedhartiff.  de  aankomst  der  sehi^en 'begeven  ly  aU» 
met.  hanne,  van  aÜerlei. leefto({t  en  versnaperingen  wel  voorxiene, 
sdmitjes  derwaarts ,  om  alzoo  hunne  waren  aan  den  man  te  hrcat 
gen,  ook  vinden  velen  hnn  bestaan  in  de  yisehvangst.  liaaijen  zyn 
liier  zeer  gemeen ,  en  er  groeijen  hier  vdle  kokodieomen ,  die  den 
inintider  ;yrool  voordeel  aanbrengen.  (1)  "' 

Een  kwartier  nurs  bezuiden  deze  kampong  prijkt  eene  10  Nederl.  el. 
hooge,  witte  grafnaald,  opgerigt  ter  eere  vaji  zekeren  Ëugelsi:hcn  Ko- 
liiiel'>Ki«B.  CATBCAav  |[eiwelen , .  die  den  '  10 .  Xniy  1788 ,  in  den  ou- 
devdeia  van  S9  jaren,  aan  •  dese  :knat 'Overleden  is,  en  wienalof^ala 
dapper,  welsprekend  i/ta  deugdzaam  mench,  in  biet  Latyn,.  op  bel 
Voetstnk  der  naald  ,  vermeld  staat. 

ANIER  of  Anir,  kampong  in  Oost-Indie ,  ei\.  Java,  resld.  Rembang, 
ten  W.  van.  den  hoek  Lassem ,  tusschen  de  riy.  de  Doodoc  en  de 
Paggat.     ..      .»       .  •  . 

.  ANJERS^  kaap  in  Ooi^-IM.    Zie  Ahjbe.  .  . 
•  AI^EWIÉR ,  friet. ,  prov..  Frietland, '  Zie  Anewtiasx. .  .14 
'  ANJIER,  kampong  in  (hit-ImUë,  Zie. 'Aan.  .   .  « 

ANIN  of  ArciNA,  anders  ook  wel  UunfiUitiE  genaamd,  d.  in  Omh 
Indiè'  y  op  het  Amhonsche.  giVauA  Ceram^  op  de  Oostkust  van.//oeioa* 
mohel.  Het  was  in  het  begin  der  achttiende  eeuw  het  hoofd  van  een 
gespanschap  van  vijf  dorpen  en  telde.  toen.  S50  zielen,  onder  welke 
105  weerbare  mannen  en  53  dati's.  •     ,      .■' •  . ;      j.  » 

ANINA ,  d.  in-  Ontt-Indië.   Zie.Ann.  .1.  / 

.  AMINGMfilI d.  en  voonn.  kindster,  prov  ,FtMamd,  Zie  Aam. 
.  ANlOIi,  riv.  in  Oost-Jndit.f  eiL  Jmh ^  dift  onder  den  naam  van 
TjiLrwono,  in  de  resid*  i^iitettZQr(^  oittspnngt,  en  liieb.  in  de  nab^beid 
yan  Batavia,  bij  Tandjonn[-pryok,  in  zee  stort. 

ANIR  ,  kampong  ia  Öosl-Iiidië,  eii.  Jam  ^  resid.  BatUum,  .  Zie 
AjijER.     '  .  ..i 


•  •     t  ,  J 

.  •  «  ... 

(i)  Hen,  die  omtrent  den  aard  <!«  cultmirvau  den  kokosboom  wil'on  omlcrr!;' l 
lijn,  yerwijzcu  wij  j;aar  het  Ia  ceuen  zeer  0!u1er!ioüJe;i>!«ii  stijl  gesdirctcü  v,  crk 
vau  dcc  Iloogleeraar  I'.  P.  I'oorda  van  Htsixga,  ^eiUdJ:  V  c  r  s  c  h  i  1  Ie  a  d  e 
veisea  eu  Lu  tg  c  v  a  11  e  n,  D,  IV.  bi.  261—270  ,  alwaar  nica  leneuai  1>1.  aój- 
960,  zoo  omtrtut  <l«  «d**  n§ii*  êh  de  kampong  Anj  0  r,  miier  bijaóuJexhtiloa 
s«l  viuden  ,  daa  de  aard  vaa  oa»  werk  gedooide  op  te  nemcii.  % 


Digitized  by  Google 


AIIIR9  iirapongr  in  Üöit'inim,  «t  J&mni,  wcM*  Bemktmg»  Zie 
Am. 

AKJüHy  Asai«»«  kumm  of  Amm,  MrtQAi  Amwn»,  ook  wel 
oens  onder  den  naam  van  Amwni  voorkomende ,  oud  en  groot  d. , 

?rov.  Friesland  j  kw.  Oostergoo ,  {jriet.  Oost-Dongeradeel  f  arr.  en 
u.  N.  O.  van  Leeumirdpn ,  kant.  en  ruim  3  u.  N.  O.  van  Doe- 
kitnif  ^  u.  W.  Z.  W.  van  Uostmaliorn  en  1  11.  Z.  O.  van  Peazens  ,  van 
rondsom  in  houwiandcn  geie|jeu  ,  uitgezonderd  ten  Z.,  waar  mca  ,  aau  de 
ZiMir-  of  Zoider-Ee ,  weilaadea  heen.  Bel  it  het  |{foottte  d.  der  fo* 
heels  yriétonij ,  in  irelkt  omttek  men  vrot^rrer  ?elo  aatttieniyke  statai 
had,  T«B  tMlkede  leatite,  Holdinga-state,  eeniehoon  en  sterk 
bouw  ,  voor  ruim  vijf  jaren  voor  afbraak  verkocht  en  gesloopt  is.  Ook 
behooren  nog  tot  dit  d.  de  voormalige  schaos  Oostmahorn  ten  O.; 
het  buurtje  Teerd.  de  Ga  11  2  e  p  o  11  e  n  ,  en  bet  f^chncht  E  z  u  ni- 
buren  met  de  £  z  u  m  a  z  ij  i  ten  Z.  O.  Door  deze ,  vroejyer 
zeer  aanzienlijke  zeeshiis  ontlast  thans  alleen  de  {jroote  polder  van 
Oost-  en  West-Dongcradcel  '/tja  water ,  ïaags  de  Zuidcr-Ec ,  in  de 
Iion«peraee« 

Doordica  Aasoa  veel  van  dan  AIMicUigon  vhted  van  hat  jaar  15711 
gdeden  had ,  werd  het  met  oadenebeidene  andere  dorpen  buitenige- 
dijkt  j  maar  in  loOS  werd  het  even  als  de  overige  we(ler  binnenge- 
dijkt.  Bij  den  kersvloed  van  het  jaar  1717,  die  hier  nlincMlc  ved  sefaade 
aanrigtte ,  kwamen  te  Axjcm  wel  Ö5  menschrn  oiii  het  le%'en. 

A:ijuM  telt  1100  inw.,  allen  Herv.  ,  die  er  eene  kerk  met  cenen 
naa  UI  toren  heblicu  ,  welke  op  eene  hooryte  gebouwd  is  ,  en  door  ecnea 
Predikant  bediend  wordt.  De  gem,  behoort  tot  de  kiass.  van  Dochum, 
ring  van  Hoiwerd. 

.  ANHJM,-  «f  AAim,  ook  wel  Amutm  goMdtmon ,  van  onia  Amia- 

BEH  genoemd  .  veorBl.  kUostar  van  Eegaliere  Kanonniken  ,  prov.  Frtii>> 
landj  kw.  WettergoOj  griet.  Mttuldutnadeel ,  3  u.  W.  ten  N.  vari 
Leeuwarden  ,  ^{  u.  N.  O.  van  Franoker,  1  u.  N.  ten  W.  van  Dron- 
rijp  en  y  n.  Z.  W.  van  Bpilikum  ,  l  u.  N.  W.  van  het  d.  Slajtpt- 
terp  y  waaronder  het  behoort.  Het  werd  omstreeks  1256  ffestir.lit  door 
SiBou»  ËpiffCA  en  zijne  broeders  Na?inb  en  SiBRinD ,  bloedverwanten  van 
LvooLr ,  Prior  van  Lidlum»  £sbl  ScaiunwA ,  huone  nicht ,  die  ,  even 
•It  DoiKi  Tjawda  van  Bojnm»  en  Iknm  Saaarantaa  v«i  Mmnertsga, 
toén ,  wegens  haro  vrooinhaid ,  aaar  vermaatd  waa,  ondovatoandohen  in 
dit  godvruchtige  werk,  hetwelk  onder  hot  bestinir  van  Wubhakd  ,  Pastoor 
van  bet  dorp  Anjum,  volbragt  werd.  Bij  de  inwijding  ontving  dit  klooster 
deo  naam  van  Mahia^s  berg,  naderhand  bekwam  het  dien  van  A^jci. 
Ofschoon  het  reeds  sedert  de  tijden  der  Kerkhervorming  niet  meer  bestaat, 
is  de  plaats  ,  waar  het  jjestaan  heeft,  nocr  ouder  den  naam  van  Aiuoi 
of  Klooster  Anjum  bekend  ,  en  maakt  een  geh.  uit ,  dat  tot  het  arr. 
Jieniaawfal .  kantt  Dmmifp  bihoort. 

In  1573  had  een  gedeelte  van  het  Spaaniche  krijgsvolk  veeld  id)ne 
legerplaats  in  dit  klooster,  waamit  het  dan  gedurig  inde  omatreken 
roof,  moord  en  plundering  aaniigtte. 

ANKEE  ,  riv.  in  Oost-Indië,    Zie  Angkee. 

ANKELAAR  of  A^sKELER ,  biiursch.  op  de  Veluwe  ,  kw.  ,  arr.  en 
Üj^  u.  N.  van  Arnhem  ,  distr.  Middelvelutre ^  kant.  ,  gem.  en  1  u.  N. 
van  Apeldoorn.    Men  heeft  hier  eene  school  en  telt  er  350  inw. 

ANKEVEEN,  gem.,  tot  den  iare  1818,  onder  het  Nederkirarlier 
der  prov.  VlndU  behoord  kchbende ,  thans  prov.  Jfaord-SoBtrnd,  arr. 
JlwuterdÊm,  kant.  W^cesp,  (3  m.  k.,  8  a.  d.);  palende ,  If.  aan 


uiyiü^uü  Google 


ANK. 


%7l 


Wt- csucr-Carspct ,  Q.  aao  *$  GrmiMidl ,  Z.  aan  Korlchocf  en  aan 
IMmMr$t-den-Ber{f  cn  het  HorsterniGer*  Zy  bevat  liet  (L  Ankcvccri, 
benevens  de  buurt  Iladc,  en  beslaat  ecne  oppervUkte  van  477  buod* 
t(2  V.  r.  31  V.  ell.  Men  lieeft  cr  1  Hei  v.  kerk  ,  1  R.  K.  kerk  eo 
460  inw^  Deze  gem.  is  eene  hecrlijkh.,  ihaiis  hrlioorende  aan  de  erven 
Mevrouw  L.  A.  E.  M.  (Iollette  de  .MoxTMonh^rv ,  douarière  vaa 
J.  M.   Prius  x»fi  Lo£RAi:(E  i)£  \  Aijut.3iu^T ,   wuuiiucht»g  te  Parij». 

Het  d.  AinmBN ,  li^t  4  o.  O.tenZ.  van  Aout^ittun,  I^ilZ.  0« 
mui  Weetpf  u.  N.  V.  yêm  HiWemm  en  1  ii.  Z,  W.  ya»  Naar- 
«leB«  Hel  strekt  lick  uil  lauft  eenen  ,  die  Tan  bei  Hon^rmeer 
noordwaarts  aanloopt* 

De  llerv.  kerk  ,  waarvan  de  toren  eii  het  koor  in  185't5  a%ebroken  tyn, 
vras  vóór  de  Reforiuatie  aan  St.  Maabten  toegevkijd.  De  gciu.  lichoorl  tot 
de  klassis  van  Amsterdam ,  ring  van  Naarden  y  en  lelt  ruim  ^00  ïiel.  Dc 
kerkeraacl  heeft  alhier  et'ii  vrij  beroep.  De  eerste  Predikant ,  die  er 
bet  ieeraarauibt  bekleedde  is  geweest  \Y£aj»£&u«  UfiftBicus  TvEnuavx. 

Df  R<  K.  Ikehben  hier  aacde  eem  kerk ,  waar  men.  den  H.  M^tbh 
aU  bijionder  Patroon  viert*  Zy  staat  op  een  gedeelte  gronde  ekelita 
denkkeeliKg  van  Anjcivbbh  ^esebeidea,  en  buiferiyk  tot  de  geu. 
W eespcr-Carsjtel  bohoorende.  De  Statie  bdioori  tot  het  aartspr.  vaii 
Vl  recht ,  en  telt  7üO  ziel.,  onder  welke  ook  een  gcdecllc  van  die  van 
V  G  r  a  V  e  1  a  n  d  eu  W  e  e  s  p  e  r  -  C  a  r  s  p  e  1  uufdejrt'rckcnil  worden. 

Toen  de  Fransehen  in  liet  jaar  167!^,  behalve  de  provincie  Utrecht, 
Qok  de  stad  Niiarden  bema<rli{rd  hadden ,  >»enl  door  ^V  illem  111 , 
Ffias  «m.  Oranje  f  eeuig  volk  te  Ankevee»  geleerd.  )>e  Fron^cben 
biarvan  verwütigil  kwameM  terstond  met  eene  grootf  aai^  aptrtk^ 
ken ,  ton  einde  Naarden ,  waarop  ay  meenden  dat  de  rrtns  bet 
«9g  liad ,  te  hulp  te  konaen.  Voor  deze  stad  geen  Staatsohe  troepen 
vindende ,  trokken  ay  vecder  en  deden ,  den  9  Octoher ,  eenea  aan- 
val op  de  A  II  k  e  V  e  e  n  s c  li  c  briify.  vaar  de  Overste  STOkUEin 
met  zijo  regiment  post  hield,  doch  eerden  hu  r  nu  l  /.nik  eenen  onver- 
schrokken moed  ontvaiifjen  ,  dat  zij,  hoeMcl  \cv\  slcrkcr  in  niajrt , 
Jnet  groot  verlies ,  nioesleu  terug  trekkeu ,  terwijl  van  dc  SlaaUcbe 
efde  akcktt.één  nan ,  zynde  een  Kapitein,  sneuvelde*  Onirsieh  bier* 
over  Ie  wreeken  kwamen  de  Franscheo ,  den  96  November,  met  eene  nog 
vaelgrooter  magt  a&akken  ,  ten  einde  het  dorp  aan  kolen  té  leggen,  BMar 
terwijl  zy  bezig  waren  het  inbrand  te  steken,  snelde  er  eeni^;  volk  van 
het  Staatsobe  legct  toe  eabevrydde  alaoo  het  d.  van  .de  dreigende 
ramp. 

De  kermis  van  AnEEVEEii  valt  in  op  den  eersten  DIn{ifsda{r  in  Oclol>er, 
Het  wapen  van  dit  d.  is  een  reiger  met  twee  waLerbcuuen  boveu 
ma  iéne  onder  zich. 

ANUTX£Bf8CH&BRUG ,  kunrt  'm  €Mhnd,  prav.  Ifgaré-MoSand, 
•ffr«  5|  O.  ten  Z*  van  JmêUréavi ,  kant»  e»  1  «.  Z.  O.  van  tê^p 
0tm»  Weetper-CuTÊptl,  1  u.  N.  van  Ankeveen.   Zy  ontkent  haiêa 

naam  van  eene  hrurr  ,  die  over  de  Karncnielksloot  ligt. 

AXKEVEENSCllE-POLDER,  pold.  in  Gooiland,  prov.  Noord-Uol- 
land,  arr.  jimsierdam  ,  kant.  H'vesp,  gem.  If^eesper-Cnrspel :  pa- 
lende N.  aan  de  Hilversnmsche  weide  ,  O.  aan  het  Naarder-  en  liusseni- 
mer  Eng,  Z.  aan  den  gem.  Aiikcvccn  ,  W.  aan  de  Broekepolder  cn 
4en  Heintje-Roks-poldcr. 

ANKEVSENSCHE.YAART,  water  voorbeen  in  ket  NtMawaHkr, 
der  prov.  Uitred,  fham  toi  de  prov.  Noord^Mnti  bekoorende,  en 
van  het  iL  Ankerveeo  tiestwaarli  naar  de  Nicttwe-Yeckt  iMpande. 


Digitized  by  Google 


ANK 


ANKËYBËRE,  poU.  in  ZuiMbêP^md,  prov.  JSe§hnd,  dblr.  en 
«rr.  €foet ,  kant.  tleinkémMndy  {|ein.  \  Iiecr  -  Arvndskerke ,  palcntio 
N.  anit  den  OostpoUler  cn  ann  de  Sclien<|e^  O.  aan  den  Ouden  polder 
van  *s  Hcor  Vrenuskerke,  Z.  aan  dfin  Oudeu-Nieuwlandpolder  cn  \V.  aan 
den  Ojidi  n-Crayert  ot*  Sclnissen polder  en  aan  den  Oo»tpolder«  liy  be- 
vat 118  hiind.  ,  .)  V.  r.  54  \.  dl. 

De/e  p«ld.  is  van  oude  dagteekenin^ ,  want  hij  wordt  reeds  qc- 
iloemd  in  den  lifief ,  bij  welken  Hertog  AiMUten ,  den  1^  Ootober  tS96  , 
den  Ambachtsheeren  vftn  %  Heer  Arenddwrke  «anzienlijko  <Toorreg^Mi 
Bcbonk.  Sedert 'heeft  hij  echter  veel  van  het  water  derl'daar  langs 
stroonieride  Sclienge  te  lijden  gehad.  Eindelyk  betweheof,  iMid  hy  in 
'hm\  hordijkt. 

ANKOBER.   riv.  011  koniii^yr.  iu  Opper-Guinea.     Zie  A?«cobar. 

ANküM  of  A\ci;  «,  hircirsrfj.  in  Zalland  j  prov.  Overijssel,  arr.  en 
7u.  van  Deventer,  kant.  cn  2^  u.  W.  van  Ommen,  geiu.  cn 
^  n.  N.  AV.  van  Daïfgen,  aan  den  weg  van  Zwolle  naar  Hardeii])crg. 
'  lil  dit  geliueht ,  hetwelk  door  de»  watervloed  vnn'  4  Febrttar|[  \9SS& 
veel  geleden  heeft*,  ligt eene boitenplaatt ,  eigeiniyk bei Grooie^-Hof* 
te^-  Velde  geheeten ,  maar  {fcmocidijk  Au  kam'  geaeemd*  n 
thans^  het  (Mjrcndnru  van  den  lieer  Fr.  UsBaCKC^s. 

ANKT  MKIIDIJK,  dijk  in  Zallanrf^  prov.  OrerZ/vxc/,  zijnde  dat  g-e- 
deellr;  van  dcii  Vechtdijk  ,  dat  lau<js  do  buursoliap  Aukuin  loopt  co 
licli  van  hot  iiuls  do  Ijeernknlle  lot  liot  huis  Ueze  uitstrekt. 

A.NLOO,  f>cni.  lu  het  dingspil  vau  Oostermoer ,  prov.  Drenthe j 
IttHt.  ütfiten  f  palesde  N.  aati  de  gem.  Zuidlaren ,  -  O.  aaa  dfe  gem. 
Iloogqtaad  en  Wddervank  in  de  fror.  Groningen ,  7L.  O.  ain  GieieB , 
Z.  aan  Rolde  en  "W.  aan  Rolde  en  Vries v*>^  bevattende  de' 4.  Au* 
ioo  en' Anverveen ,  benevent  de  gek.  Anderen^  .Annen, 
Annervee  nsche  conpa|f nl e>j  Eelt,  E0xter;re'eia9'O«S'te- 
r  e  n  en  S  O  h  i  p  b  O  r  {>•. 

Men  hcoll  in  (loze  fjeni.S  Herv.  kerken  ,  1  scheepstimmerwerf,  1  kalk- 
oven ,  eene  in  1857  op'iforiglc  mout^^ijIi»loke^j  uit  aardappelen  ,  ver- 
scheidene hnnuebcdden  eu  ruim  2200  inw.,  die  meest  ia  den  laud- 
botnr^huo  bestaan  vhiden,  en'ionder-  welke  ruim'  9000  flerv.  Qe 
Weinrige  R.  K»,  die  licb  <  kier  bennden  ^  behooren-tot  de-Matie  ^qm  jdtteiu 
V  Inf  deze  gem.  s^n-  vroeger ,  vooral  bij  het  geb.  Eext  onderscbe^ae 
iOMlbeden.  gevonden;  als  eene  grafkelder  in  den  stijl  der  huiiiiebéédeA 
igebouwd  enz.  Ook  verdiont  ouder  de  merkwaardi{{hodon  dezer  {jem. 
(feniold  to  Murdou  dut  do  voorvadorsn  van  den  beroemden  godgeleerde 
Mekso  Alti»sg  en  zijn  {>esiacht  er  gcMOoiul  hebben, 
:  «Het  d.  Anloo  of  Aslo,  volgens  de  oude  spelling^  A1111.0E,  ii»jt  2^  u. 
N.  O.  van  Assen,  1  u.  Z.  vau  Zuidlareu,  u.  N.  W.  vau  Gieten, 
^et  is  een  aangenaam-  gelegen  •  «tt  >  webrarénd  d. ,  wéflu  fraai|e  van 
doiftteisn  op^etrokkeii  kerk  met -eef»  ultmnntend  orgerpi^ltt  v  ën  cemtt 
dH^n  ,  maar  spitsen  tnrou  heeft.'  .y4>Igena  eefie  oude  erverlevcring[  is 
sy  de  moederkerk  van  de  kerken  van  Gaseelt,  Gieten  en  Z  u  i  d- 
la  ron  o-oweost.  De  kerk  van  Am.oo  is  eene  van  dio  ,  in  welke  de 
24  etten  ({jezworcn) ,  diie  keeren  in  liet  jaar  ,  humio  ro;;lspraak  hiol- 
den  ,  nadat  dit  niet  meer  in  de  opou  hioht  en  nojj  nid  lu  hot  ,  bij  de 
■Heformatie  ontruimde,  kloostergebouw  te  Assen  plaatshad.  De  llerv. 
gem.  wordt  door  eenen  Predikant  en  eenen  Kandidaat ,  als  hulppredi- 
Aer,  betliead,  en  behoort  tot  dekla».  en  ring  van  Auen.  Het  be- 
voep  van  den  Predikant'  geschiedt  door  de  eigengcërfden.  De  Kandi- 
daat wordt  door  het  Ministerie  .van  ecrediemt  benoemd.  De  eerste, 
die  bier  bet  leeraarambt  waarnam ,  scb\jnt  geweest  te  syn  Joaciibos  2<0Aa. 


Digitized  by  Google 


▲  NN.  975 


Er  is  hior  ook  een  dep.  der  Maatschappij  Tot  I¥ut  van'tAlgi 
dat  den  115  Mei  18Ü8  opgerigt  is,  en  14  leden  lelt. 

Voor  eonifre  jaren  had  hl»;r,  even  als  elders  in  Drenthe,  bij  de 
gereglelijke  overdragt  van  eniljr  stuk  vast  goed  ,  nog  de  plegtigheid 
der,  ftokieggiug  plaats,  be»Lauude  in  het  ncdcrleggen  van  ceoea  stok 
door  dea  verkooper,  die  dan  door  den  koopcr,  ten  teeken,  dat  hij 
bet  goed  aanvaardde,  van  den  grond  opgenomen  werd. 

ANNA  (ST.),  b.uirt,  prov.  Gelderland,  kw. ,  dUtr. ,  kant., 
jgcm^en  i  u.  Z.  O.  YSkU  IViimeaen.  |  u.  N.  O.  van  Hatert ,  waar* 
toe  het  behoort,  aan  den  weg  van  Nijmcfjen  naar  Venio,  ter 
plaatse  ,  waar  de  M*»kLTheidc  eenen  aanvang  neemt.  Zij  geeft  haren 
oaani  aan  den  St.  Aiina'sweg  Zie  voorts  dat  woord. 
.  ANNA  (ST.),  d.,  prov.  friesland.  Zie  Akna-Pahochib  (Si.).  . 
.  ANNA  (ST.),  d.  in  Zeeland,   Zie  Aiiii4-fia<-lt0ioui  (St.). 

ANNA  (ST.) ,  feri  in  den  pold.  de  Ruigenha.   Zie  Uk.  (at). 

ANNA  (ST.)*  vüorm.  fort,  in  het  Noordoostelijk  gedeelte  yraa  Hut~ 
steramhaeht,  prov.  Zeeland  y  aan  het  Saaftir.gergat ,  in  de  voonn*  polder 
van  Namen.  ILit  was  door  de  Spanjaarden  gebouwd,  oni  de  provincie 
2^eland  in  bedwang  te  houden,  en  weid  daarom  ojk  veelal  de  Zeeuw- 
scue Bkil  of  de  GEüZEPi-CaiL  genaamd.  In  103:2  wciJ  dit  fort,  door 
Graaf  Willem  VAW  Nassaü-Ziecex  ,  voor  de  Slaatschen  genomen,  en  men 
hidd  Jhefc  toen  van  grootbelang,  tot  dekking  van  de  itad  HnUt ,  en 
ten  einde  de  gemeenschap  tussclien  die  stad  en  de  Zeenwsche  stroomen 
open  te  houden.  Ook  laad  men  er  eene  byxondere  kerk  met.eenen  afzon- 
derleken Predikant ,  maar  deze  kerk  ia  later  met  die  van  Namen, 
gecombineerd  gewoiden.  Bij  den  zwaren  watervloed  ,  die  den  2^  on  26 
Ueeember  17lB  eene  verschrikkelijke-  verwoesting  aanrigttc,  werd  dit 
fort,  even  als  de  polder  waarin  het  lag  ,  geheel  door  het  water  verzwolgen. 
,  ANNA  (ST.) ,  onderscheidene  kloosters  van  dien  naam.  Zie  Anua- 
UOOSTEA  (St.) 

.  ANNABAAI  (ST  ),  baai  in  Ooei-Jiulié ,  op  liet  Smdat^^X.  Banuo, 
op  de  noordkust  van  het  land  van  Marudo, 
.  ANNABAAI  (ST.),  baai  in  Ont-Indië,  op  het  Sandaeeke  eil. 
wiatra  ,  aan  de  zuid westelyke  kust  van  dat  eil.,  in  het 'rijk  van  iVmAef. 

ANNABAAI  (ST.)  ,  baai  in  West-ïvd!:' ,  aan  de  zuidzijde  van  liet  eil. 
Curacao ,  vormende  aldaar  de  met  nieuwe  kuslbatterijën  gedekte  zoo 
schoone  ,  als  voor  alle  winden  veilige  ,  liavi-n  van  Curacao  ,  die  voor  de 
beste  van  geheel  West-lndië  gehouden  wordt ,  en  aan  welker  oostzyde 
de  Willemstad  en  aan  de  westz^de  de  voorstad  Otrab«nda  gebouwd 
is.  Tóór  den  mond  der  baai,  die  door  twee  riffen  of  landtongen 
gevormd  wordt,  Ug^n  in  zee  twee  banken,  van  welke  de  oostelijke, 
naar  men  wil  ,  nog  altijd  aanwast.  De  baai,  die  aan  de  monding  n(^ 
geen  100  Ned.  ell.  breed  is ,  maar  binnenwaarts  zirh  lot  op  150  cll, 
verwijdt ,  is  ruim  1400  Nederl.  ell.  lang ,  en  vau  19  lot  meer  dan 
26  cll.  diep. 

Deze  baai ,  v\  el ks  water  zeer  iieklci  is  ,  en  daardoor  de  schoonste  spie- 
geling van  huizen  en  schep«u  oplevert,  vereenigt zicb  noordwaarts^ 
tnsschen  twee  hoofden,  met  een  ruim- binnenwater,  het  Sehottegat 

Senaamd.  Op  sommige  plaatsen  kunnen  de  schepen  in  de  baai  zoo 
igt  aan  den  wal  nad<Men,  dat  zij,  zonder  een  anker  te  gebruiken  , 
aan  de  sleenen  dukdalven  \  as iligg«n  en  alzoo  onmiddellijk  op  den  kant 
lossen  ,  terwijl  zelfs  de  oorlogschepen  met  eene  plank  aan  den  wal  liggen. 

ANNABRRG  (ST.)  ,  Avnei^berj;  of  Anneburg  ,  jjeh.  in  de  Meijerij  mn 
*s  Herlottenbosch ,  kw.  Maasland .  prov.  JVoord-JJraband ,  arr.  cn  l^u. 
I.  Deel.  « 


274  ANN.  . 

I    O.  ten       van  V  fLrfogenbaseh,  distr.  en  5  u.  N.  O.  t»  Jl«rlel^ 
kant.  en  S|  u.  Z»  O,  van  Ots,  gem.  en      min.  N.  van  Rw- 

mntcn. 

Hot  oiillwnt  zijnen  naam  van  een  klooster  van  Rc<[uliero  Kanoni- 
kcssen  ,  van  de  ordü  van  St.  Aügusti.nus  ,  dal  hier  vroeger  gestaan 
heeft  en  denzelfdeo  naam  droeg  ,  hoewel  men  het  ifd  een»  onder 
den  naam  van  Sr.  AnmiDAAL  Vertoeld  vindt.  Hei  was  in  1805  door 
den  Ridder  Jah  Bax  ^tichi.  De  eerste  Nonnen  ^  die  er  inkwamen  , 
wérden  uit  liet  WindmoIenUooster,  dat l)innen*sHerto[rcnbosch stond, 
herwaarts  oveégcbragt ,  en  de  znster  van  gezegden  Ridder  werd  als 
éérste  Priores  aangesteld  ;  maar  toen  het  klooster  in  11584  door  het 
oorlogsvnnr  verbrand  was ,  vhigtten  de  bewoneressen  naar  's  llertogen- 
boscli ,  waar  zij  in  het  klooster  der  Bcgarden  ,  in  dc  Verwerstraat ,  w  erden 
opgenomen  ;  toen  dit  echter  in  1609  aan  dc  Jesuiten  overgelaten  werd, 
begaven  eenigcn  Nonnen  sich  naar  Zoeteilieek  ,  onder  Nederwetten. 

ANNABOOG  (ST.)i  voona.  monnikenkkraster ,  in  do  Beimme , 
GtMefkméf  onder  ket  d.  DM,  dat  door  Fatei*  eonvontiudeii 
kewooinl  werd. 

ANNABOSCII  (ST.),  boseb  in  dc  Baronie  ran  Breda,  prov.  Noord- 
Brahand ,  arr.  Breda ,  kant.  Ginnekcn ,  dislr.  Prinsenhage ,  geni. 
Gimteken-en-Bnvel ,  ten  Z.  van  het  d.  Bavel.  Het  maakt  een  ge- 
deelte uit  van  het  Ulvenkoulsclte  bosck,  cn  is  83  band.  93  v.  r. 
90  V.  ell.  groot. 

ANNABRINK(ST.) ,  gek.  in  Twetdhe,  nror.  Oneriitid,  afr*  en  S  n. 
2.  van  Almelo,  kant.,  gem.  en  ^  n.  Z.  W.  van  Delden, 

ANNABURG  (ST.)  ,  geh.  in  de  M»jerij  san  U  HêrtogenML  Zie 

AlfWABEnr,  (Sr.) 

ANNABUUKN  (ST.) ,  d.,  prov. /'nw/rrwf/.    Zie  (St.). 

ANNA-CATH;\RÏNA  ,  groote  katocnplant.  in  Nederlamhck  Giiiana  , 
kol.  Suriname,  aan  den  mond  der  Matnppicacreek ,  op  den  regter- 
ocver  of  Oostzijde ,  by  de  Negei-s  Omroe  genaamd ,  naar  den  vroegercn 
eigenaar  vak  OHHBanr.  AmiA-GAiHAaiirA ,  véroenigdmet  Ckarlotielt' 
hurg ,  is  2100  akk.  groM  en  heeft  245  slaven*  Zg  heeft  nrinae, 
'  fraaye  gebouwen  en  is,  van  wege  den  altoos  £ns8cben  aeewind ,  gcsond 
on  aangenaam  om  te  bewonen ,  maar  aan  de  aedtust  spoelt  xij  aan- 
therkelijk  af,  het  welk  deze  schoone  phmtaadje  veel  onderhoud  of  vod 
verlies  aan  land  veroorzaakt. 

ANNADAAL  (ST.) ,  voorm.   klooster  in  dc  Meijerij  van  *s  Her- 
(ogeiibosch.    Zie  AnNABEac.  (St.) 

ANNADAL  (ST.),  voorm.  nonnenklooster  te  MaastMi,  in  de 
Kipoen-  eh  St'.  Jakobstralen.  Den  22  April  1441  magtigde  Jah 
BBio,  Bbschop  van  Luik,  de  geestelijke  dochters,  om  den  regel  en 
het  {gewaad  der  derde  ohle  van  Sr.  Franciscos  aan  te  nemen.  Dese 
Bisschop   en  Lodewyk  wy  Bourbon  schonken  aan  dit  gesticht  cenige 

Erivilegien.  In  Ijol  werd  het,  ten  gevoljjc  der  alstocn  in  de  stad  plaats 
ebbende  beroerte,  {jeheel  verwoest  j  ofschoon  later  herbouwd,  bleef  deze 
geestelijke  vereenigiug  kwijnen,  zoodnt  zij  in  1670  slechts  zeven 
susters  telde,  welke  zich  toen  vereeni^dcn  met  die  van  Kalvarien- 
kerg  cn  andere  vrouwenkloosters ,  destij<ls  mede  te  Maastricht  aanwe- 
zig, na ,  kf)  notariede  akte ,  het  klooster,  de  kapel  en  den  tuin  aan 
Regenten  vnn  het  R.  K.  wrecshuis  overgedragen  te  hebben. 

AMVA-£XilZAB£TH ,  verlaten  katoenplant.  ,  in  Nedcrlandsch-Guiana 
kol.  Stm'name ,  thans vereenigd  met  Lab  a  dt  c  s  ko  op.  Zie  dat  woord. 
ANNAUUI9  (ST.) ,  voorm.  huis  buiten  Amsterdam.    Zie  Aiuuuiuiijis. 


uiyiiized  by  Google 


ANN. 


ANNAK  ,  riv.  ia  Oü^indtê' ^  cil.  Jam  ^  zij  onUast  zich  ,  na  ecnen 
ooetfllQkeD  loop,  i«  de  icsid.  Grüte»,  in  de  /mKidW  sf«. 
ANNAK  orPotteBAxHAK,  cU.  in  Oott-indië,  in  de  JoMMcfte  «ee, 

ten  N.  van  Java ,  ecno  groote  mijl  W.  van  de  roede  van  lapar^.  Het 
is  den  3  Januarij  18^  ontstaan  door  hei  tweeën  fcliMUPeil  vin  |msI 
f^tsscfiers-eiland.    Zie  voorts  dat  woord. 

ANlNAKERKE  of  Anneivkerkb,  voorm.  d.  in  den  Grooten-Zuid-HoU 
landschcn- Waard,  aan  den  Dubbel,  omstreeks  de  plaats  waar  deze 
iu  de  Oude  Maas  uiLücp.  Het  was  ecu  der  72  plaatsen,  die  bij  den 
watervloed  van  18  NovemiMür  14S1  verdronken  eo  onder  de  54 ,  die 
later  lumnier  weder  te  voonelujn  gekomen  zijn. 

ANNAKLOOSTER  (ST.) ,  Toorm"  nonnenklooster  te  ^Omnar,  proT, 
JYoord-Hollaadf  dat  in  15118  nog  moet  bestaan  hebben  ,  want  op  dea 
16  Aujjustiis  van  dat  jaar  werd  bij  de  Regering  besloten  ^  om.de^ 
Bisschop  van  Utrecht  te  verzoeken  ,  het  voor  de  stad  te  mogen  koopen. 

ANNAKLOOSTER  (ST.) ,  voorm.  nonnenklooster  te  Aspereihf  prov. 
Zuid-IloUaud.    liet  werd  gemeenlijk  het  Züstebhüis  gehectcn ,  maar 
in  eeoeo  openbrief  van  15  Aufi^ustus  1553  ,  tusschen  broeder  Willlasb  , 
Pater,  en  4e  B^atienter  Tao  hot  klooster  gemaakt ,  wordt  kot  gauwmi 
•  het  KKOotTBa'VAX-Sf.-AraA-M-in-Ciiiuka-PooaT. 

Wanneer  of  door  wien  het  is  gesticht,  kan  men  met  geen  zckeiiieiil 
even  ;  alleen  weet  men  ,  dat  het  gestaan  heefl  aan  de  Noordzijde  van 
stad  tegen  den  wal  aan  ,  digt  bij  het  kasteel  cn  de  kerk  j  en  dat 
het  redelijk  groot  Mas  ,  hebbende  met  den  tui^  en  den.'vl^ver  daarin « 
7  hond  of  omtrent  1  biind.  land  beslagen. 

Het  werd  oorspronkelijk  door  Beggyncu  bewoond,  zoo  als  nog  blykt 
uit  de  namen  van  3eggijnenbrug,  ans  aan  den  eenen  boek  van  het 
klooiter  lag;  en  Van  Bcggijncnpoort ,  die  aan  de  andere  tyde  van  hot 
geboaw  in  den  wal  stond.  Maar  het  schynt ,  dat  deze  B^gljiien  kiter. 
den  derden  regel  der  orde  van  den  H.  Dominiccs  hebben  aangenomen  ^ 
hoewel  zij  don  naam  van  Begg^nen  bleven  dra<;en.  Behalve  hunne 
dagelijksche  bezigheid  ,  M  aren  zij  ook  veipiigt  op  het  kQOr  in  de  kerk 
te  zingen ,  als  er  dienst  gcdann  \i  erd. 

Dit  kloostnr  is ,  na  dc kerkhervorming ,  tot  een  woonhuis  verbouwd ,  de  vy- 
ver gedempt  cn  dc  boomgaard  op  bet  laatst  <^r  zeventiende  eeuw  nitgcrooid. 

AMAKLOOSTER  (ST.) ,  voorm.  nonnenklooster  te  Delft ,  proy. 
ZMÊd-SoUand,  Het  stond  in  de  Jfóbehtraat  digt  aan  den  hoek  van  de 
St.  Annattraatf  in  wdke  laatste  het  synen  ingang  scfajynt  gehad  to 
hebben.  Het  meet  een  seer  firaai  cn  prachtig  gebouw  geweest  xyn , 
dat  ecne  zeer  grootc  en  lange  kapel  had.  Bij  den  brand  .  die  in 
1536  dc  stad  Delft  teisterde ,  is  het  onbcschadi^^d  jTel)levcn.  Nader- 
hand is  het  gehcele  gebouw  gesloopt ,  de  kapel  afgebroken  ,  cn  alles 
in  huizen  cn  tuinen  veranderd. 

ANNAKLOOSTER  (ST.),  voorm.  klooitcff  van  Bernafdinemoimeii , 
in  Fivelgo.    ïa»  Adoaed  (IUbir). 

ANNAKLOOSTER  (ST.) ,  voorm.  kloosster  en  ahdy,in  Hmmmgo., 
prov.  Groningen  y  onder  het  d.  Rottum. 

De  Roltumcr  abdij  van  de  orde  der  Benedictijnen ,  wordt  Jn  ccn  stuk 
van  121)1  genoemd  .  Corventus  Sancti  Juli&üi  i!«  Rothem.  Hel  klooster 
was  van  beiderlei  kunne  ,  liggende  het  nonnenklooster  ^  uurs  verder 
landM'aarls  in ,  en  droeg  den  naam  van  Betuleuem.  Volgens  ecneu 
brief  van  1 1>29  zou  er  mede  ccn  St.  ANiiA-ixoNKEKKLOosTEa  van  dc  Gistcr- 
cienser  orde  gestaan  hdihen ,  doch  waarscby  uly  kit  dit  hetidfile  klooster 
Binuau. 


S76 


ANN. 


"Vroegte-  t  n  zelfs  loL  op  de  laaUtc  tijden  van  dc  uitroaijinr;  van  liet 
heidendom,  slond  te  dezer  pbatse  een  tempel,  in  wdUie  ilien  T*os 
of  Stavo  enFosTB  offerde,   ue  ijverige  LuDsn  voad,  in  het  iaar  79S  , 
mmjr  dan  IQO  afgodsbeelden  in  desen  tempel ;  doch  deed  die  wegrai- 
men  en*  het  trotsche  {gebouw  in  een  uitgebreid  klooster  hervormen  , 
dal  later  pcnc  beroemde  abdij  jifcworden  is  ,  van  welke  de  laatste  Abt  in 
1601  overleed  ,  waarna  dc  daartoe  beboerende  vaste  jroederen  vJTkoclit 
berden,  zoodat  bet  regt  Tan  collatie,   over  do  kerk  van  Rottum, 
dat  vroeger  door  den  Abt  bezeten  werd  ,  op  bet  buis  Nijenstcin  overging. 
Reeds  in         wordt  een  Abt  Tan  Rottum  opgenoemd,  mider  de  drie 
iGeestelijken ,  die  de  vroegere  wetten,  inde  Oud-Friesche  taal  beséhre- 
Ten,*op  nieow  hebben  overgezien,  verklaard  en  vermeerderd,  waar- 
van het  Httnainyoer-Landregtj  uitgegeven  door  het  Groninger  genootschap 
'Prn  cxiolcndo  jurc  pafriae  D.  ll.  ,   nojj  ovcrijj  is. 

ANNAKLOOS'J'ER  (ST.)  ,  voorm.  nonnenklooster  te  Haarlem  ,  prov. 
Noord-Holland j  dat  in  bet  jaar  met  toeslenuninj;  van  den  Pa- 

rochiaan NicoLAi^  RuiTEH ,  tot  cen  convent  en  eene  kerk  geworden  is. 
Nadat  dit  klooster,  bij  de  Kerkhervorming  vernietigd ,  en  later  af- 
gebroken was  ,  is  op  de  plaats ,  waar  het  gestaan  had,  de  Nibowb  KBma 
der  ,Herv.  gesticht ,  die  in  1649  voltooid  was. 

'  AÏfNAKLOOSTER  (ST.) ,  voorm.  nonnenUoosicr  van  den  derden 
regel  van  St.  FnAnciscus ,  te  Leeuwarden,    IAq  Fiswert. 

ANNAKLOOSTER  (ST.)  ,  voorm.  nonnenklooster  tc  Schiedam,  piov. 
Zuid-Holland  y  waarvan  dc  bewoneressen  Kanenikessen  der  orde  van 
den  II.  AiiGiJSTLMis  waren. 

ANNA-LACOE  ,  riv.  in  Oosl-Jndië ,  op  hcïSundasehe  Sumatra, 
Z.  O.  van  Atsjien ,  met  eenen  luidoostclijLen  loop  tegen  over  het 
Yarkensttland  in  zee  nitloopende. 

ANNA-LABOE,  vl.  of  kampong  in  Oott-indie,  op  hel  Sunéasche  eO. 
Sumatra  y  aan  de  uitwatering  der  riv.  van  denzeffden  naam ,  ^  m. 
Z.  O.  van  Atsjiev  ,  aan  de  znidweslelijke  kust  van  het  eiland. 

ANNALAND  (POLDER  VAN  ST.),  pold.  op  bet  ell.  Tholen,  prov. 
Zeeland j  distr.  en  arr.  Zterikzee  f  kant.  Thnlen  ,  gem.  St.  uénnaland; 
palende  N.  aan  den  Susannapolder,  N.  O.  aan  de  Iviabbekreck ,  O. 
aan  den  Mariapolder,  Z.  p.  aan  den  Plnimpotpoldcr ,  Z.  W.  aan 
'Nieuw  Ravensoort,  W.  aan  den  pold.  van  Breeoenvliet. 

Oorspronkelijk  heette  bet  schor  oBif  Habkbl  en  werd,  onder  dien  naam , 
'ten  jare  1475,  door  Kabel  den  Stoute  ^  Hertog  van  Èmr^mdiëf  ter  be- 
dijking uitgegeven  aan  zyae  nicht ,  de  Vrottw  vah  RAVBStEta.  Zie  voorts 
het  volgende  art. 

ANNALAND  (ST.) ,  gem.  op  bet  cil.  T holen  .  prov.  Zeeland ^ 
distr.  en  arr.  Zterikzee,  kant.  Tholen  (6  m.  k.,  2  s.  d.)  ;  palende 
'  N.  aan  het  Mastgat ,  N.  O.  aan  de  Krabbekreck ,  O.  aan  de  gem.  Poort- 
vliet ,  Z.  aan  St.  tfaartensdyk  en  W.  aan  Stavenisse ,  en  bevattende, 
behalve  het  d.  St.  Annaland,  den  Polder  van  St.  Annaland, 
den  Anne-vosdijkpolder,  den Hoggersbilpolder ,  den  Susanna- 
polder, den  Alariapolder,  een  gedeelte  van  den- pold.  Broeden* 
vliet,  en  een  klein  gedeelte  van  den  Plui mpotpolder. 

Deze  gem.  beslaat  1212  bund.  35  v.  r.  78  v.  ell.  Men  beeft  er 
eene  meestoof ,  eene  school  en  ruim  1600  inw.,  die  meest  in  den  land- 
bouw bun  bestaan  vinden.  Ook  verlaten  jaarlijks  meer  dan  iSOO  per- 
sonen deze  gem.  ,  om  als  droogers ,  drijvers  en  mindere  werklieden  in 
de  mcestoven  in  Zeeland,  Noord-Brahand  en  Zuid-Holland  te  gaan  ar- 
beiden. Zy  vertrekken  met  hun  geheele  geiin ,  tegen  de  maand  September, 


Digitized  by  Go  -v,;^ 


•  A  N  N.  ^n 

9 

M  Lonen  io  April  of  soms  io  Mei  des  Yolgeadm  jaan  terug.  De  meè- 
keap  wordt  bijna  uitsluilcnd  door  iDgezeteneo  van  bet  eiland  Tholenen 
voornamelijk  door^St.  Annalanders  bewerkt. 

Zij  is  ccne  beerlijklicid ,  die  ongetwyfeld  haren  naam  gekregen  beeft 
\aii  Vrouwe  Ahha  van  Ravestei?i,  {reinalln  van  Adolf  van  Kleef,  Ilcer 
van  Ravestein  j  die  iit  liet  jaar  147.)  aan  Kakel  den  Stoute  j  Hertog 
van  Bourgondië j  als  Graat  vau  ilulland  cn  Zeeland ,  verzocht  zekere, 
IjorsiDge  en  opwerp  van  de  xee,  genaamd  Mallandl,  mei  Banne- 
vosdyck,  den  Haemel  en  *s  Graevenkreeeke ,  aan  haar  door  erfeois, 

Sekomen,  te  mogen  b  cel  ij  ken  en  tot  bouwland  beknaam  maken  ,  waarop 
e  Hertog  haar  niet  slechts  hiertoe  vei^nniog  verleende  ,  maar  bo-. 
ircndien  aan  dien  grond  alle  de  voorrcjTtcn  van  cene  ambachtsheerlijk- 
heid schonk  ,  welke  z\j  en  haar  man  ,  voor  hen  cn  hunoe  nakomelingen, 
van  dfn  Graaf  als  een  {joed  en  ouversterfelijk  leen  zonden  houden  ,  en 
de  tiendou  vau  tarwe  eu  andere  granen  ,  benevens  de  kleine  tienden  van , 
lammeren  en  ganzen  genieten.   Ook  werd  bun ,  wegens  de  groote  kosten 
der  dijkaadje,  voorden  tyd  van  tien  jaren ,  nadat  de  ingedijkte  landen 
granen  zoude  gedragen  liebbca ,  viydom  verleend  van  alle  gescbot ,  im^ , 
pouüën  en  hulpen,  mits  dat,  zoo  mogelijk,   nog  datzelfde  jaar  een, 
aanvang  met  de  bedijking  gemaakt  en  daarmede  ijverig  voort jyerjaau 
werd.    Nadat  deze  landen  alzoo  bedijkt  waren ,  zijn  zij  meer  dan  drie- . 
malen  overstroomd  ,  want.  daar  imn  ,  om  die  droojT  le  houden,  meer 
dan  10,455  eli.  zeedyk  eu  bovendien  nog  2MÜ  ell.  dijks ,  leggende  tegen 
bet  water,  de  Pluimpot  genaamd,  dat  toen  oog  niet  bed\jkt  /«as ,  on- « 
derboudea  moest,  bevonden  de  opgezetenen  liqn  niet.  in-  staat  om  die 
dyken  van  genoegzame  boogte  en  zwaarte  te  maken,,  noch  om  de. 
noodige  dammen,  hoofden»,  noUen,  rijsbermen  eo  onderdammen  te 
onderhouden  ,  tot  afwering  van  den  slag  des  waters ,  die  toen  ook  van 
de  westzijde  oj)  deze  landen  beukte ,  uaar  het  land   van    8la\  «Miisse 
deslrjds  oog  niet  herwonnen  was.    Dit  een  cn  ander  deed   df  be- 
lastingen  over   de   pold.   van   St.  Annela^d   en  Jlannevosdijk  zou 
zwaar   vallen,    dat  Keizer  Kakel  V  den  bewoners  dezer  landen ,  . 
voor  25  jaren  vrybeid  van  allen  scbot  en  bede  verleende ,  'mits  be- 
talende eene  j^Üjkscbe  cyns  van  4  grooten  op  bet  gemet;  en  toen 
de  jaren,  waar  over  deze  vrijdom  verleend  was,  bijna  verstreken 
waren,  stond  hy  hun  toe,  voortaan  alleen  te  betalen  half  schot,  in  alle 
de  beden,  die  voorlaan,  door  de  Staten  van  Zeeland,  aan  hem  moglen 
worden   toegestaan  ,   tcrv^ijl  hij  hun  bovendien  ,  voor  den  tijd  van  zes 
jaren  ,  kwijtschold  al  bclgcne  deze  hAi'l  der  schoit<'n  meer  bedragen  niogl 
dan  zes  grooten  op  het  gemel.    Tliaus  is  deze  heerlijkheid  ecu  eigen 
dom  van  den  Heer  Sakuel  OnonB  GASBuiooat,  Burgemeester  der  ge-^ 
meente  St.  Ibartensdyk. 

Het  dorp  St.  AnnALAKD  of  St.  An!!(ELA^D ,  ligt 4  u.  O.  ten  Z.  van  Zierik-i^ 
zee  ruim       u.  N.  W.  van  Tliolen*    Het  is  een  der  fraaiste  dorpen  van. 
het  eiland  ,  met  cene  goede  haven  ,  welke  den  inwoners  van  dit  d.  goede 
gelegcnln-ld  [reeft ,  omdc  voortbrcnj^^selen  van  het  eil.  naar  Hollanden, 
elders   te  vervoeren  ,  terwijl  zij,  bij  harde  stormwinden,  dcji  voorbij- 
varenden  schepen  niet  zelden  tot  een  loevlugtsoord  verstrekt.    Ook  is 
bier  een  veer  op  Bruinisse  of  eigenlijk  op  den  Oost-Biuvelandseben 
dyk  en  op  St.  Philipsbind.    Vroeger  stond  hier  een  klooster  van  Kruis^ 
broederen,  dat  in  1495  door  knnk  vak  Bovbgohdib,  gemalin  van  Adolv 
VAU  Kli:i:f,  cu  baren  broeder  BouDVWva  gesticht  is,,  cnwcl  vaii  goede- 
ren en  landerijen  \oorsien  was. 

De  llerv.  kerk  was  vroejyer  een  kruisgeboTiw.  bet  midden  vaii 

welks  dak  ccn  spitse  toren  oprees.    Uct  westelijke  ki-uUpand  is  cchtec 


Digitized  by  Google 


ANR» 

'Mt  een  aanlal  jaren  afgdbroleo,  en  in  18tt  de  turen ,  w^e  ep  liet  kniii 
•lond,  {reheel weggeruimd, en  een  andefe  geplMtslop  dat  gi^dedte  der 
kerk,  «aar  dein{]^an{r  is.  De  gom.,  die  1700  ziel.  tdt,  behoort  tot  dc 
klasS.  Tan  ZierikzeCf  ring  ytn  Tkolen,  Het  beroep  gesehiedt  door  den 
kerkcraad  met  mcdestemminfif  van  den  AmbacIilsluMT.  De  eerste ,  dien 
wy  als  vasten  Predikant  te  8t.  A5?!aland  vermeld  vinden  ,  is  geweest  Mat- 
TniJS  VAN  DE'i  Broecke  ,  die  hier  sedert  ÜJSO  dc  dienst  waargenomen  heeft. 

Het  wapen  van  St.  Ansaland  beslaat  lu  eenc  gouden  5ter ,  op  een  veld 
Tin  keel  (rood). 

AHNA-MiBIA,  koffijplant.  inlftderkmé$Mhnatia,  fuA.  Smrmamè, 
aan  de  Sammacca ,  ter  reglerhand  in  het  opvaren  ;  grenaende  beneden* 
0    waarts  aan  de  snlkerplant.   Calharina  Sophia  en  betenwaartt  aan  de 

koflnijplant.  Smithdeld  j  1000  akk.  groot,  niet  97  negers. 

ANNA-PAROCHIE  (ST.),  bij  dc  landlieden  veelal  St.  A>tadüre!i  of 
ehkel  St.  Ajïjia  genoemd  ,  d.  in  de  prov.  Friesland ,  kw.  U  eüeryoo y  griet. 
ket  BiLdt  y  arr.  en  2^  u.  N.  W.  van  Leeuwarden ,  kant.  en  2  u.  W. 
van  Haüum,  Het  is  het  middelste  en  fraaiste  der  drie  Bildtdorpen , 
en  bertaat  nii  twee  dubbele  ryen  kuisen ,  die  elkander  bff  de  kerk 
Rfftboekig  tnydcn,  en  dsoo  een  kruis  vormen. 

iKid.  telt  niim  1900 inw.,  allen  befaoorende  toideHerv.  gem., 
onder  de  klass.  van  Leeuwarden,  ring  van  5Ken* ,  gerekend  wordt.  Dc 
kerk  ,  een  fraai  achthoekig  gebouw  ,  prijkt  met  eencn  schoonen  koepelto- 
ren ,  een  goed  orgel,  een  net  gesneden  predikstoel,  en  eene  deftijjc  kapel , 
waarin  de  grafkelder  van  het  adellijk  geslacht  vas  HAnEn ,  Nveiks  be- 
roemde leden  bijna  anderhalve  eeuw  aan  het  hoofd  van  dc2c  grietenij  ston* 
ifien.  Dit  gesladit  beiat  bier  vde  ||[oederen ,  benevene  een  fraai  bceren- 
bnit,  mei  welaan  jel egde  tuinen.  Ditbuie  werd  den  11  Deéember  1739 , 
toen  het  door  den  beroemden  Dichter  en  Grietman  Jonkheer  Wiun  var 
HABia  bewoond  werd,  eene  prooi  der  vlammen,  waarbij  men  vooral  hel 
verlies  van  zijne  voorvaderlijke,  kostbare  boekerij  te  betr^niren  had. 
Kort  na  170»$  is  dat  gebouw  afgebroken  en  op  de  plaats  ,  waar  het  ge- 
staan had  ,  het  voormalige  regthiiis  opgt hokken,  thans  door  den  Griet- 
man bewoond ,  hetwelk  in  1855  door  een  nieuw  grietcnijhuis  daar  tegen 
over  9  ie  vervangen.  Ook  is  hier  eene  grooleen  nette  acbool  met  ondor- 
wflxerswoning. 

De  omtrek  van  dit  dorp  bestaat  uit  zeer  vraditbare  kleilanden  , 
welke  vlijtig  bewerkt,  sindelijk  onderhouden  worden  ,  cn  nitnranten- 

dc  oliezaden,  granen  en  nardvrnehten  oj>k'veren ,  tiisschen  Melke,  van 
hel  eene  dorp  der  jjrielen ij  naar  hel  andere  ,  regtc,  niet  zeer  bn'cde ,  niaar 
wel  onderhoudenc ,  vaste  schulpwegen  loopen ,  meerendeels  ter  weder- 
zijde met  boomen  beplant. 

Er  plagt  benoorden  dit  dorp  eene  visschern  van  kabeljaauw,  schel- 
ipMi  en  baring  te  zyn.  Er  wordt  eene  Jaarmarkt  gebonden,  die 
op  den  tweeden  Dingtdm  na  den  18  Mei  invalt. 

Dit  dorp  is  de  geboortej^aats  van  den  geleerden  GrifRer  bij  de  Regtbank 
van  eersten  aanleg  te  ïjceuwarden  cn  Sekrelaris  derComniisie  van  landl>onw 
in  Friesland,  Mr.DvNiEi.  Herwah^usBeuceer  Awdreae,  {;eb.  1772,  f  18  Maart 
1828  ,  en  van  fijnen  vriend  ,  den  opvocdkimdif^c  IIa>s  \V  illem  Gob melis 
Aiwe  Visser  ,  ;;elj.  1773  ,  t  20  Sept.  1826 ,  als  Predikant  te  \sbrechlum. 

ANNAPCJLIJKR. ,  pold.  in  de  heerlykh.  Prinsdand ,  prov.  JVoord' 
Braband ,  arr.  Breaa ,  kant.  fhÊéevèotek  ,  acm,  IHmldoord^m-  Ihim 
palende  N.  W.  aan  den  Koudenooro,  N.  O.  aan  de  Rnige- 
plaat,  O.  aan  deu  pold.  Prinseland  en  den  Mariapolder,  en  Z.  aan 
koningsoord.    Zy  ontleent  baren  naam  van  Princes  Annk,  gc^nalin  van 


Digitized  by  Google 


Vfaikm  IV.  PruM  mm  Ow^f  beval  fuiai  Mtl  Iniii4.  oh  lici  lonitr» 

peil  l'iQt  6  pfiliii  beneden  A.  P. 

ANNAPOLDiUL,  pold.  op  doa.NowéwesteHioek  van  het  eil.  Ufoofd* 
J^t'vdandf  prov.  Zeeland ,  dislr.  en  arr.  Goes ,  kant  Korlgeetif  gem. 
lyissekerkc ;  paicndu  W.,  N.  en  O.  aan  dc  lloouipot ,  en  Z.  aan 
den  Mariapolder ,  en  den  iUppolder.  Dese  polder  is  ia  bet  jifuur  1727 
bedijkt. 

ANMAPOLHBR ,  pold.  op  dea  ZaidoortliDek  van  h«t  dL  Noord-Be- 
wdamdf  pioY.  Zeélmmd,  ditlr.  eo  arr.  iffoei ,  kant.  en  gvdeelleiyk 
gem.  KoHgee» ,  gedeeltelyk  geni.  iTo^;  palende  N.  aan  den  Oottpol- 
yer  en  den  Katspolder ,  O*  aan  het  KatMshe  Bek  9  Z»  aaa  4I0  Zojd- 
T|iet  of  Zaïidkreek  en  W.  aan  den  Adriannspolder. 

In  dezen  pold. ,  die  in  1748  bedijkt  is ,  beeft  men  een  veer 
op  den  Wilhelminapülder  in  Zuid-Beveland ,  en  een  btjveer  op  de 
slooujbout  \an  üliddclburg  oaar  UuUerdam  en  terug,  bekend  onder, 
den  naam  Tan  bat  Katsi}|i*€  Vaor. 

.  ANHAPOLDER  (GROOTS  ST.),  peld.  in  hAJU»d^vam-CÊdumd^ 
ftoY,  Zeeland,  arr.  MUdMurg,  kant.  OogAm<g,  4istr«  Sluü,  ^«ni. 
JYieuwvliet;  palende  N.  aan  den  Nieuwenhoven-  an  aan  dm  ïmimwint- 

polder ,  O.  aan  de  D^jkaadje  van  dc  Groede  en  aan  den  Lingcn-  en  den 
Istanolder ,  Z.  aan  den  Kleinen  -  St«  -  Annaiiolder  en  W.  aan  den 
Lijsbctb-,  den  Mettcneijcn-  en  den  St.  Janspolder.  Hij  bevat  bet  d. 
M  i  e  u  w  V  1 1  ü  t ,  beslaat  43  bund.  47  v.  r.  10  v.  ell. ,  werd  den 
S7  Januarij  1682  t'ebecl  overstroouid ,  daar  de  .d(jkcn  voor  bet 
geweld  ¥an  den  vloed  beaiieken,  maar  is  in  169D  berdijkt.  In  dn^ 
aen  polder  ftaan  aleobts  twee  iioftledeii*  De  direetie  ia  vereentgd  met 
4ie  van  don  lYienfoenhoveup  nlder, 

ANiNAL>OLDËa  (ILLËINË  ÖT.),.  pold.  in  het  Land-van-  Cadtawd, 
prov.  Zeeland,  arr.  Middelburg  ,  kant.  Oostburg,  dislr.  Sluis,  {jeni. 
JVieutrrliet :  palende  N.  aan  den  (jroolen-  St.-  Annapoider ,  O.  aan  dca 
UendriLspülder ,  Z.  aari  den  Lodijkpoldcr,  W.  aan  den  Eykciipolder. 

Deze  Pold. ,  die  volden»  bet  kadaster  49  bund.  78  v.  r.  20  v.  ell, 
iMriaat,  ia  te  geiyk  mei  den  l?reol«n-fie. «iiaiie/iler  Jb» 
d(|kt,  en  bevai  slechte  ééne  ho&tede. 

Wj  den  watervloed  van  S7  Jamiary  168ft  betwekcn  ook  de  dijken  van 
dezen  polder  voor  het  geweld  des  waters,  ioodat  hy  mede  geheel 
onderliep. 

ANNAPOLDER  (ST.),  pold.  'mhcl Land-van- Voo me ,  prov.  Zuid-Ilol 
land,  arr.  en  kant  ^rie/Zc ,  {jcni.  Roekan  je  ;  palende  iN.  aan  Paneras- 
{^ors ,  ü.  aan  de  Nieuwe-Gute,  Z.  aan  de  K\utL  en  \V.  aan  bet  Scba-r 
pen-gors.  l)eae  polder ,  die  ,  naar  men  "wil ,  reeds  vóór  de  18e  eeuw 
aewde  bestaan  hebben ,  b  ^root  54St  bund. ,  85  v.  r.  83  v.  cUi 
en  staal  onder  het  hestnur  van  eenen  Dijkgraaf  en  Leden  van  het  Pol- 
derbestuur. 

ANNAPOLDER  (ST.) ,  pold.  in  Slaats-V laanderen  ,  in  Axehr-Am- 
bacftt ,  prov.  Zeeland ,  arr,  Goes  ,  kant.  Axel,  distr.  Hulst,  ligrgreude 
gedeeltelijk  in  de  Axel   en  fyedceltclijk  onder  I\euzen,  palende 

N.  aan  den  Kleinen  Zuuten{)ulder ,  O.  aan  don  Zaaiuslagpolder  ,  Z.  aan 
den  Sprakspolder  en  W.  aan  den  Oud-Zevenaarpolder.  Hij  is  in  1038 
bedijkt,  bevat  slechte  twee  bolsteden  ,  is  ruim  88  bund.  groot  en  de 
directie  is  verecni{jd  met  die  van  ó%  Zuid-Katê'  en  Sprakgpolder, 

\m\WLDm{'6'r.)  ,fo\d.Ui Staats- Vlaanderen,  in  bet  Land-tan^ 
Cadzamd,  prov.  Zeeland,  arr.  Middelburg,  kant.  IJzcndijke ,  distr. 
aUu9,  gem.  BtenUeii  palende,  N.  aan  dén  Oranjepolder ,  O.  aan 


Digitized  by  Google 


te  Hark-  en  te  Magdalenapolder  en  W.  aan  te  kleinen  ZoMiep» 
polder. 

Deie  polder,  ^noottfS  bond.  S  v.  r.  05  t.  cll. ,  is  in  1656  bedijkt , 
■nar  werd,  bij  den  watervloed  Tan  14  cn  15  Jaaiiarij  1808,  doo' 
•ene  dijkbreuk  (reheel  onder  water  gezet ,  en  kort  daarna  weder  bevcrscbt. 

ANNAPOLDER  (ST.)  ,   kleine  pold.  in  Staats- F  laanOeren ,  pnov. 
Zeeland,  arr.  Middelhurgj  kant.  en  distr.  Sluit.  gem.   St,  Atna- 
ier-Muxden  ;  bijna  geheel  uit  weiland  bestaande  ,  thans  is  hij  niet  meer 
onder  dien  naam  bekend  en  maakt  een  gedeelte  uit  ▼an  •den  ^bUen*' 
Mortelpolder.  'Zie  -Toorts  dat  woord. 

ANNArBOLDER-EN-SCUAPfiN-GORS  (ST.) ,  heerl.  in  het  Und-  wm- 
Voome  j  ^rov.  Zuid-Holland ^  arr.  en  kant.  Briclle ,  gcm.  Rockanje; 
palende  N.  aan  Naters  cn  Pancrasgors ,  O.  aan  de  Nieuwe  Gote,  Z.  aan 
de  Kwaken  W,  aan  dc  duinen.  Zij  bevat  de  pold.  Anna  po  1  der  en 
Schapengors,  beslaat  439  band.  48  v.  r.  9.  v.  ell.  en  telt  90  inw. , 
die  meest  in  landbouw  en  graanteelt  hun  bestaan  vinden  ,  yroeger  ook- 
ki  <  meekrapteelt ,  teb  dit  artikel  is  thans  van  weinig  beteekcnis. 

Deie  lieefl.  is  in  1724  uit  de  Grafelijke  domeinen  van  Holland,  ver-* 
kocht  aan  vrouneHiau  SunuA  Gnurinne  du  Tooas,  wed.  van  den  Heer 
Helenos  Baron  tan  LnnE^ .  thans  is  ty  bet  eigendom  van  den  Heer 
Benjamin  Vublaïider,  te  Rockanje. 

Het  wapen  der  becrl.  is  een  rood  schiW  ,\vaarop  ecne  prachtig  ge- 
kleede  vrouw,  mot  een  naakt  kindje  op  baren  schoot,  moetende  ver- 
moedelijk ,  even  als  hel  wapen  van  Drenthe  en  dat  van  Assen ,  de 
Ifoedermaagd  met  den.Zaligmaker  voorstellen. 

ANNA'S-BURG,  keffijpknt.,  in  ifecIfr&mdMl.lTiiiïmn,  kol.  Smn- 
name,  aan  de  Coilica  j  ter  rechterzijde  io  bet  opvaren,  belendende 
fian  dc  verlaten  plant.  Klein-Mon-Désir  opwaarts  en  de  verlaten  plant. 
Ëlsenhagen  benedenwaarts,  door  de  Negen  VAsnaajai  gehelen 
akk.   (yroot  ,   met  110  slaven. 

A^N  A'S-Ll  ST  ,  hoiitp,rüiid  in  jyederlandsch  -  Gutana  n  kol.  Surina- 
me ,  aan  de  wests^ijde  van  het  Pad  van  Jf^'anica ,  tusschen  Abigaeb- 
boep  en  VredenslnU;  ISOO  akk.  groot.  Vroeger  werd  a^  as  Van- 
C0BIVI7IG  geheeten. 

AI^NA'&RUST,  vol.  plant,  in  JVederlandsch  -  Guiana;  koL  ^n- 
rinatne ,  aan  de  Tapoeripa-kreek ,  ter  regterbatid  in  bet  Opvaren, 
jrrcnzendr  nan  don  vcrlalrn  rrroiul  do  CdtHlf-Verwaclillnjif  opwaarts  cn 
«len  insjjelijks  M  ilalen  ffvond  il  ua  s  t-u-l  a  n  r/ za  a  in  iienedenwaarts  , 
met  Melke  laatste  zij  op  lii;t  einde  van  haar  beslaan  vt  i\ cnijfd  was  ; 
aijnde  te  zamen  1000  akk.  groot,  en  bij  dc  ^legers  SiOLkuob  genaamd. 

ANNA'S-TROON  (ST.),  vooim.  nonnenUooster  in  de  Betuwe, 
nrov.>  Gelderland  ,  in  bet  d.  DrieL  IKt  klooster  moet  niet  laog  vóór 
liet  jaar  1511  gesliebt  zijn ,  want  in  bet  testament  van  Willes  via 
HoRvrooBT  ,  Proost  van  Oudmimster  te  Utrecht ,  hetwelk  by  in  bel 
jaar  11511  gemaakt  beeft,  wordt  bet  geooemd  bet  aiitowa  ooavaar  aia 

ZrSTERE!^  Ti;  lïniKL. 

A^^ A'S-W  KG  (ST.) .  dul)b(;lde  laan  van  lindrhoonien  ,  in  Gelderland  y 
kw.,  disU'.  ,  kant.  en  ffcni.  J\iimcacn,  die  tusschen  dc  golvende 
graanvelden  \an  de  Molcopoörb  Sü^lSBSTnaar  dc  buurt  St.  Anna  loopt , 
en  den  inw.  yan  Mjinegen  eene  .aangenaame  wandeling  versebaft. 

ANMA*S.70U(;,  keihjp]..i.t.  in  I^ederUwdMck-Guiana ,  kol.  i^iin- 
vaiHCf  aan  dc  •  anippaLm  L .  ii  r  reglerband  in  het  opvaren  9 
j;ienzcn{?e  aan  de  Lolit]j;laiiL  Fm ibadcs  opwaarts  en  aan  dc  koilijplant. 
j\lued-cn-]it»uuuer  benedcnuaarl.*^.    Dc  Megcr»  uoemcu  haar  GoKOOBraoow, 


'ANN.  . 

mw  ceiièn  hnrer  mige  boitUit  te  fie«r  QteoiMr^  Zy  bcskuil  1109 
akk.  grond  en  wordt  met  113  slaven  bewerkt. 

ANNA*8-Z0RG- (LAND* VAN),  voonn.  plant,  in  JVedtrlandsch 
fiutana,  kei,  Suriname,  aan  de  ff^arappakreek  ^  ter  regter  zyde  in 

bet  opvaren ;  grenzenrle  opunarts  aan  <Ie  kuflijplant.  Badestein ,  waar- 
toe deze  gronden  nu  bchoorcn  en  biMicdcnwaarts  aan  iiet  Land  vaii 
Moed-  en-  Kommer.  Bij  de  Negers  wordt  zij  1u.£1!(-Puueii-Goeo£vbouw 
genoemd.  ' 

ANNA- TER -KUinBN  (ST.)  of  S*.  AmMn-MoraBi gem.  in 
Staatt-Vtêandenm  ,  pror.  Zeehmêf  arr.  MidMburg ,  kant*  en  diitr. 
Sluis ;  btfattende ,  Behalve  bet  d.  St.  Anna^terMuiden,  den 
Rebkémoreelpolder,     den    Gattverneti rs  poldec  ,  deu 

Craaijerspolder,  den  Kleinen-Paspolder,  en  gedeelten 
van  den  BrugKchcn  of  ZoiitcH-PaDnepoldcr  en  van  de 
G  reven  in  ge  Watering.  Zij  is  394  bund.  39  v.  r.,  6  v.  ell. 
groot,  beeil  47  b.  ^  1  llcrv.  kerk ,  1  scbool  mei  een  dertigtal  leerlingen , 
en  wum  8S0  inw. ,  die  in  den  hindboav  bnn  licttaen  vinden  ,  en  onder 
welke  roim  170  Henr.  en  60  R.  K. 

Omtrani  twee  et  onder  den  grond  ,  vindi  men  in  dezegem.  gedeelten  van 
cenen  straatweg ,  die  denke^|k  bedolven  geraakt  is  bij,  eeu  dier  gfOoCe 
iratcrvloeden  in  vroegere  wn wen ,  van  welker  verscbrlkkolijke  verwoestin- 
gen Lel  geheele  land  nojr  bewijzen  oplevert.  Hel  zijn  vcrmucdelijk  over- 
Blijfseleu  uil  den  tijd  der  Romeinen  ,  die  eens  verbonden  waren  met 
de  heirbaan  ,  welke  langs  hel  \  iaamscbe  slraiui  van  deze  havenplaats 
zaidwaarts  bragt. 

Het  doip  Sv.  Anupna-HiiiBiii  ligt  7^  u»  Z.  ten  W.  van  Hiddettmrg , 
^  n.  W.  van  Slnti  en  |  u.  van  de  Belgische  grenzen  ,  in  de  Grcveninge'^ 
wntering.  Eertijds  werd  het  ViUB  sor  Mer  ^  of  Ook  wei  KA  Hde  en  in 
bet  Moliandscb  enkel  Ter  Mviden  oi'  Muuen  genoemd ,  naar  hare 
toenmalige  gelefrenheid  aan  de  monding  of' nitwalering  van  de  Sinc- 
fala,  de  Budanvliel  (of  Tabuda  van  Ptolomaeus)  en  de  Reigers- 
vliet,  tnsschen  \^  elke  beide  laatstgenoemden  de  gronden  >an  de  Grcve- 
ningewateiiug  wareu  opgekomen,  omdat  muf  mude  ,  viuije ,  muide^ 
in  gvereenstenuning  met  bet  Engclsclie  moutk ,  oudtijds  den  mond  van 
eene  rivier  belecAende.  Het  voorvoegsel  Sr.  Amu  i»  er  vermoedeiyk  later 
bygekomen,  om  de  plaata  te  onderscheiden  van  andere  plaatsen  ,din 
denxelfden  naam.  droegen ,  en  dat  büvoegscl  was  eigenl^k  niet  an- 
ders dan  de  naam  dér  Kerkpatrones ,  welke  St.  As'^k  was.  Het 
plaatsje  is  oud,  en  was  voorheen  niet  zonder  gc^igt,  Tuomas  cn  Jo- 
Bkfi^A  ,  Graaf  en'(iravirj  ran  Vlaanderen ,  verhieven  het ,  in  1211  ,  tot  eene 
smalstad  met  tolvrijheid.  Dc  giftbrief  daarvan  werd  ia  127ü  duor  Maa- 
C4BBnu  d»  Zwarte  hernieuwd.  Ten  ecrstgenoemden  jare  werd  er  ook  eene 
w eekpiarkt  geopend.  Vöór  bet  bestaan  van  Sluis  was  St.  AiniArTBa*lfDuim 
de  bavenstaa  van  Brugge  ,  maar  alxoo  bet  land  ter  Westzijde  aanslikte  , 
geraakte  de  stad  allengs  van  de  see  verwyderd.  Om  dit  evenwel  voor 
te  komen  en  baren  rang  te  hchondcn  ,  veqdaalstcn  dc  inw.  hunne 
wonino^en  meer  zeewaarts;  doch  bij  brieven  ,  gejjeven  den  OAprillllJj, 
door  Hertog  Pbilips  va?!  RoiRco^iDiK  ,  werd  hun  dit  verboden  ,  omdat, 
de  vijand,  zich  in  lijd  Vtin  oorlo<j ,  in  die  woningen  kwam  ver- 
schuilen ,  ten  ciudc  Sluis  te  heuaanweu  j  even  als  zulks  kort  te  vo- 
ren gescbiedwas,  toen  Sinon  vakLalairo,  Bevelbebber  van  Sluis,  sicb 
genoodsaakt  sag ,  om  berwaarta  over  te  steken ,  den  dyk  te  slechten 
en  de  woningen  tc  \erbrnn(Ii  n  ,  ten  einde  dc  Engelscken  ,  die  by  er 
eerst  uitgedreven  bad,  sicb  niet  weder  daarin  konden  nestelen. 


Digitized  by  Google 


ANN. 


Dc  jui&le  lijd  der  tUchiin{)f  dezer  platiU  it  mei  op  U  geven»  Hm  ttads- 
voorregtcn  4in ,  looab  uij  zagen,  ook  leeroud  ,  en  wafeif  talryk  en  oil^ 
lirad ,  aU  stff^kende  zich  tot  alle  die  Trydomnifln  uil ,  welke  Bmj^ 
zelve  genoot.   Hierover  onUtond  M'el  zeer  dikwijls  iwiil  mei  .kei  an* 

biirige  Siuis,  maar  teULenswcrd  hierop  ten  voordecle  van  Moideji  he- 
slist ;  aangezien  Shiis  geene  andere  privilegiën  had  ,  dan  die  M^clke  Laar 
door  haren  HetT  waren  toegestaan,  en  welke  die  van  Bnigff^e  als  cene 
inbreuk  op  luijinf  rc{ylcn  beschouwden.  Mvide^  kan  met  regt  gezegd 
worden  de  uitditle  dochter  van  Brugge  te  syn  geweest,  daar  alles, 
wal  er  in  die  atad  betrdtkel^k  den  kandel  omging ,  door  en  lanp 
Mmaia  kwam.  Andere  steden  ni  »;]»  n  ,  op  grond  van  overleveringen ^ 
ep  kare  oudheid  bogen  ,  maar  Mmani  heeh  de  geackiedenis  tot  haren 
onwcderspreekbaien  getuige ,  want  niel  acodra  waren  er  hier  te  lande 
koopsteden,  cn  daaronder  ook  Brugge ,  of  Müiden  ontstond  j  tevens 
vindt  men  nog  ,  opziglclijk  Muide«  ,  van  twee  Bur^^emeeslers  gesproken  , 
namelijk  een  Aan  den  Conrpseen  een  van  Schepenen  ,  zijnde  de  eerste, 
zoo  als  men  thans  zoude  zeggen  ,  de  Voorzitter  van  de  rcgtbauk  en 
de  andere  de  Voorzitter  van  het  geiDcentdbesluur« 

Vroeger  Kap  de  eertydsaoo  keroemde  kiven,  kei  Zwin  genaamd,  lai^ 
de  stad,  ter  plaatse  wdke  men  Ikans  nog  de  kaai  noemi,  en  mt 
stadje  had  reeds  vroeg  genol  Tan  de  voordeoen ,  die  een  gevolg  waren 
van  het  fnuiken  der  J^enheeren  ,  het  bevoorrefjtcn  der  sleden  cn  het 
oprigten  van  de  Hanse.    Tot  zoo  lang   dit  met  het  belang  der  stad 
Brugge  strookte  ,  liet  de  moeder  niet  na  harer  dochter  hulp  te  bieden  , 
waar  zulks  vereischt  verd  ,  ook  handhaafde  zy  steeds  hare  havenstad 
by  hai>c  voorregten  en  deed  vourai  die ,  omtrent  alles  w  at  tot  de  gilden 
kdioorde,  ten  «Hen  tyde  gelden.   Msar  toen  Hnaair,  door  kare  ver» 
vryderingvan  desee ,  als  van  xdve verviel,  werd  zij ,  als  kelwaraeen  grond 
van  welken  vriend  en  vijand  zich  bedienden  om  er  den  twisi  te  be- 
slechten.   Zoo  wordt  sy  in  1987  vermeld  onder  de  plaatsen  ,  welke 
door  de  Engelsclicn  nfgcloopcn  cn  geplunderd  waren  ;   dit   en  de  vol- 
gende brand ,  die  18  jaren  later  plaats  had  ,  schijnen  aU  het  ware  den 
laatsten  slag  aan  hare  vernietiging  als  stad  te  hebben  gegeven  ,  want 
kort  te  voren,  op  den  12  Mei  140»,  werd  hier  dc  Engckche  Graaf 
Ptaaaou,  dooreenen  Sluizenaar  met  eenen  pijl  getroffen,  dat  hij  hel 
kestierf.   Hy  werd  in  de  kerk  begraven,  en  daarom  werd -dit  gebonw, 
door  de  Engelschen ,  die  de  stad  in  brand  staken ,  gespaard.  Vijf 
dagen  later  werd  by,  benevens  alle  zijne  hier  reeda  begravene  land- 
genooten ,  weder  opgegraven  en  naar  Engeland  overgevoerd.    In  1485 
werd  dit  dorp  door  den  Aartslicrtog  Maxibiliaati  ,  tegen  wien  dit  ge- 
deelte van  Vlaanderen  in  opstand  was,  geplunderd.    In  1492  ,  toen  Filips 
VAN  Kleef  het  naburige  Sluis  tegen  de  lieli  kraeht  van  Maxihiliaah  ta» 
OoBTEii&ijK  verdedigde ,  had  Muiden  weder  jteer  veel  tc  lydcn ,  doordien 
de  belegeraars  sick  aldaar  nedersloeaen.   Hetmifile  lol  onderging  <fil 
plaatsje  ten  jare  1887 ,  toen  Pérma  Sluis  belegerde.   Destijds  vrat  kei  er 
zoo  ellendig  gesteld,  dal  de  eene  voor  den  anderede  plaats  veiliel, 
zoodat  er  naauwclijks  genoeg  winkeldocnde  lieden  oveikleven  ,  om  de 
landlieden  uit  den  omtrek  van  het  noodige  ie  gerieven. 

In  16*50  was  Teb  Muider  bijna  geheel  afgebrand.  Drie  jaren  later 
werden  ten  minste  twee  derde  dcclen  der  landen  door  de  xcegohen 
overstroomd. 

^  Was  ook  by  alle  latere  oorlogen  Sr.  Anna  tbr  Moioia  aeer  onveilig , 
niet  minder  was  sy  het ,  ten  ge\  ulge  van  den  Belgischen  opstand  in  1830 , 
toen  op  den  7  Augustus  1831  dc  Belgen  met  vrij  aanxieniyke  raagt, 


Digitized  by  Google 


iwl  tj^ant  opene  plaatsje  ianamcn ,  «eliler  imdmi  Urugge«L-evct» 
door  4e  niet  takyke  beiettiag  van  Sluis ,  onder  dea  cbpperaii  Kom- 
mandant  B.  J.  II.  var  UomBan ,  aan  wien ,  ter  gedachteuis  daarvan  y 
door  liet  depart.  der  Maatschappij:  Tett  Jfut  9tm  HjÉlgemee» 
te  Sluis,  op  den  11  October  daaraanvo^uide ,  een  ceredegen  getdion- 
ken  werd. 

Behalve  het  bedrijf  van  alle  andere  havensteden  ,  bad  Muideh  ,  tijdens 
haren  [rroolslen  bloei ,  tevens  ecne  uitgebreide  visschery  j  ook  schonk 
LoDEWYM.  vAif  Nbveas  ,  Graaf  van  Vlaanderen,  der  stede  vrydom  vaa 
pek"^  en  vticbliandel,  die  echter  door  hare  Terwijdering  van  de  see  medar 
is  Ie  del  gegaan.  Denifde  Graaf  verleende  haar  ft  jaannarklen 
eene  in  de  lente  en  cene  in  den  herfst.  Bij  octrooi  der  Staten  Gene* 
raai  van  27  Augnstua  16K3  werden  deze  bevestigd ,  met  bijvoeging, 
dat  niemand  met  zijne  goederen  zich  aldaar  lu'vindende ,  gedurende 
deze  markten  ,  wcfjcns  schulden  {jcarrcslciM'd  niogt  worden.  Thans  liccf't 
zij  van  haren  ouden  hiistcr  en  vaa  de  blijken  ,  dat  zij  vroeger  eene  slad 
was,  niets  meer  over  dan  het  stadhuis.  In  de  ai'gcloopene  eeuw  gaf 
de  handel  op  de  Oostenryksohe  Nederlanden  noff  eenig  vertier  aan 
dil  plaaiaje ,  doch,  nadlal  de  Franschen  in  1794  dil  land  besol  had- 
den y  is  ook  die  bron  van  bestaan  uitgedroogd  %  en  eea  gcdeelle  WH* 
het  grondgebied  in  de  vestingwerken  van  Sluis  opgenomen» 

De  kerk  is  in  den  oorlog  tegen  Spanje ,  door  de  Franschen  ^  ver- 
brand ,  zoodat  er  niets  dan  het  onderste  gedeelte  van  den  zwareo  torca 
staan  bleef.  In  1(>«>5  is  hier  weder  ecne  nieuwe  kerk  tegen  aangebouwd  , 
waarvan  de  eerste  steen  den  23  Mei  van  dat  jaar  gelegd  is,  en  die  na 
tot  ^e  godsdienstige  bijeenkomsten  der  Herv.  gebruikt  wordt.  In  het 
gedeelte  van  den  loren ,  dal  toen  staan  gebleven  is,  ontwaarl  mmu  aan 
oevier  iQden  nog  de  sporen  van  het  onde  dakwerk  der  kerk,  waamil  de^ 
grootte  van  het  Yoormalige  gebouw  te  berekenen  valt ,  hetgeen ,  naar  men' 
daaniitkan  afleiden,  ongetwijfeld  voor  eene  vergaderii^  van  eenige  dui- 
zenden dienen  kon.  Den  bouwtrant  in  overweging  nemende ,  kan  men" 
vaststellen,  dat  de  bouwing,  of  liever  de  herbouw  ing  ,  in  de  14dc  eeuw 
moet  hebben  plaats  gehad.  Die  kerk  moet  een  allerfraaist  altaarstuk 
bezeten  hebl)cn ,  hetwelk  in  de  \  laamsche  Jaail)oeken  met  hoogen 
lof -vermeld  wordt.  Toen  de  Engelschen,  ten  jare  140S,  het  land 
heroofd  hadden  en  Vfwnm,  Juam ,  een  Vlaanndi  Zeeman ,  hen  achter*, 
halende ,  een  lehip  uil  de  yiooi  wegnam  ,  was  ook  dit  sink  onder  de 
in  dm  schip  teruggevondene  goederen.  De  Herv.  gem. ,  hehoortftol  éé 
klass.  van  iJzendijke ,  ring  van  Slm'g.  De  kcrkeraad  hccfl  alhier  een 
vrij  beroep.  De  eerste  Predikant,  die  in  deze  gem.  de  dienst  waarnam, 
is  geweest  Corneliijs  Tioeixs,  die  na  1609  herwaarts  gekomen  is.  Do 
R.  K.  behoorcn  lot  de  {ifem.  van  Sluis. 

Het  wapen  van  Si.  A^jix  teh  Muiden  is  dat  van  eene  zeeplaats ,  na- 
mdgk  een  ailveren  anker  mei  eenen  gouden  st^l ,  Inssehen  eene  gou- 
den ion  en  eene  dergelijke  halve  maan ,  op  een  veld  van  ked  (rood).  0ai 
die  maan  het  Tirrksclie  wapen  loude  voorstellen ,  aan  die  van  Muiom 
gegeven ,  omdat  sy  de  Turken  eene  uitstekende  dienst  heweien  hebben, 
IS  een  volksprookje  ,  of  liever  cenc  vrrhustering  van  heljrrm  de  ge- 
schiedenis omtrent  het  gebeurde  in  het  jaar  1604  verhaalt,  dat  narae- 
lyk  Maurits  ,  Prins  van  Oranje,  Sluis  innemende  ,  een  gedeelte  der  in 
doi  slag  bij  Lepante  krijgsgevangen  gemaakte  Turken ,  die  den  Span- 
jaarden Ie  Sluis  als  galeiroeijers  nienden  ,  overnam,  en  naar  hun  land 
deed  lemgbrengen  ,  eene  daad ,  welke  de  Turken  bng  in  geheugen 
gehouden,  nebben ,  waarom  sQ  dikwijls  gevangenen  viy  gaven ,  étc 


Digitized  by  Google 


284 


bewtlMD  Londoi,  dai  ^  ia  tee.slraluen  geboren  waien.  Hel  Turk- 
sche  wapen  is  bovendieii  eene  liggende  balve  maan»  en  dafc  wi  Muum 

eene  staande. 

ANNËBURa  (ST.>,  geh.  in  de  MwjerümM  >  Uertoffatbo^.  Zie 

j^unahertj.  (1) 

ANNEKENlinS  ,  vmnondolijk  hot  vooi  in.  glldeuhuis  van  liet 
Bcrjrcnvaardersgild  ,  lu  AmUerdavi ,  buitcu  die  slad  ,  aan  den  uinutcl 
gelegen.    Zie  BBifiUiTAAUBasKAHll. 

ANNEN  ,  |rch.  in  liet  din(];spil  van  Ooêtemmtx  iffttn,  Drenüke,  kanl. 
en  3  u.  N.  O.  van  jiêteUf  gein.  en  ^  u.  O.  Tan  Anloo  j  1  u.  Z. 
ten  O.  van  Znidlareo  ,  1^  u.  N.  W.  van  Gieten ;  met  mim  5^0  in\^. 

ANNEN  (ST.),  bunrseb.  in  Fi'relhigo ,  prov.  Groningen^  arr.  en  i 
u.  W.  van  jijypiiKjcdam  j  kant.  en  l^u.  Z.  W.  van  LappcrMum ,  gcm. 
en  l  u.  N.  ten  W.  van  Tm  Boer.  Men  beeft  bier  ^en,en  stand^- 
rogjgeuiolen  ,  cene  scbool  en  230  inw. 

Xieze  buurscb.  ligt  op  eene  met  puin  doormengde  hoogte ,  en  is  yan 
rondm  met  uitmuntende  kkilanden  om|^ven,  die  met,  xomergewai- 
beteeld ,  maar  meerendeek  tot  weiden  |[ebruikt  worden. 

Vroeger  stond  hier  het  Benedictijner  nonnenklooster  Klein  A d fl- 
ard ,  dat  door  de  laniUieden  meest  St.  Annakloostcr  geheeteo 
werd  ,  omdat  de  Bisschop  ,  die  de  kerk  M  ijdde ,  eenen  ailaat  van  veer- 
tig dagen  verb-cnde  aan  ieder,  die  het  zoo  noemen  zoude j  en  van  dit 
klooster  heci'l  het  gehucht,  dat  ook  Lutkewolde  heet,  zijnen  naam 
ontleend.    Zie  voorts  Aduard  (Klein)  en  Annakloosteh  (St.) 

AlfNEEVBEN^  d.  in  het  dingspil  van  Ooiiermoer,  prov.  Drenthe, 
kant.  en  5|.  o.  N.  (X  van  jiiten ,  gem.  en  1  n.  H.  U.  van  Anioo, 
2  u. .  N.  van  Gieten  ,^  ^  u.  van  de  grenzen  der  pce^nncie  Groningen, 
en  nabij  de  Aa  of  lliuise,  dooi^aans  de  Oostermoerache  vaari  en 
ook  wel  het  Schuilcndiep  genaamd;  met  ruim  170  inw. 

Dit  d.  was  tol  in  183^  sleehls  een  geh.  ,  maar  in  dat  jaar  is  er, 
mede  voor  Annerveensche  covipa  y  n  ie ,  eene  kerk  en  pastorij 
gebouwd,  en,  tot  waarneming  van  de  dienst,  aan  den  Predikant  van 
jinhOftm  Kandidnat,  als  Hulpprediker,  tocgevo^d. 

ANNERYEEMSCÏÜ  COMPAGNIE,  geh.  in  het  dinnspil  van  Om- 
termoer,  kant.  en  4  u.  N.  O.  van  Aueny  gem»  en  2  u«  N.  O.  van 
Anloo  $  met  ongeveer  340  inw. 

Dit  gehucht ,  by  en  langs  een  gegraven  kanaal  [;clc{yen  ,  is  ontstaan 
en  heeft  zijnen  naam  bekomen,  doordien,  in  hol  laatst  der  vorige  eeuw  , 
cenige  veeneigenaren  eene  compagnieschap  oprijjLteu  ,  ter  ver>jra\ing  van 
ccnige  hooge  veenen  onder  Auuerveen  gelegen  en  ter  ontginning  >au 
den  daardoor  ontbhtoten  ondergrond.  LjuiBERTos  GaKVTLincK ,  een  be- 
kwaam ,  ondernemend  en  werkzaam  man ,  stond  hier  aan  het  hoofd  en 
heeft  door' die  onderneming  sich  selven  een  aanmerkelijk  vermogen  ver- 
schaft en  aan  anderen  veel  welvaart  bezorgd.  Hoezeer  de  verveening 
geheel  is  ten  einde  gebragt!,  is  dit  geh.  nog  nloeyend door  den  landbouw , 
vooral  M  an  neer  de  lage  graanpryzen  den.  aanvoer  van  meslspecien  van. 
elders  niel  in  den  veg  staan. 

ANNEllVEENSTEllKANAAL,  tanaal  in  Let  dinjrspil  van  Oo.s/er- 
fnaer,  prov.  Drenthe,  dat  in  ccuc  regte  lyn  loopt  vaa  liarcveld  tot 
Kieuw-Bareveld. 


(i)  iUld  èm  oteriKe  namen ,  die  men  trel  eea«  mot  Annt.  g«»p«ldfaiél»  so«ke 
men  iaageVjk»  o|>  Attua. 


Digitized  by  Google 


AN  N. 


ANNEVOSDIJK,  üi  oude  brieven  HANNEVosDiJK  gchceten,  pold.  op 
èet  eil.  Tholen ,  prov.  Zeeland ,  distr.  en  arr«  Zieriksee  ,  kant.  TAo«- 
Ini;  Qonu  St.  dnmiand;  palende  N.  aan  het  Mastgat  en  voor  een  secr 
klein  f^edeelte  aan  den  Susannapolder ,  Z.  O.  aan  den  Polder  vaa 
Brcdevliet ,  W.  aan  den  Oud-Kempenspolder  en  N.  W.  aan  den  Mogufcr»- 
hiipoldcr. 

Oorspronkelijk  heette  het  schor  VoxDAt  en  Mallanut  ,  en  werd  ,  oiidor 
dcu  iaalstcn  naam  ,  in  1429  ,  door  Jacoba  van  Beijeke^c  aan  Dirk  van 
ZwiBTBN  geschonken.  Niet  bedijkt  zijnde  {jcworden  gaf  Hertog  Karel 
het  met  den  Haemel  (thans  St.  Annaland)  in  1470  aan  zijne  nicht ,  de 
Yroaw  RATBSTenr ,  aan  wie  het  hij  versterf  Tervallen  iras«  Zie  ver- 
der Ax^\LANu  (St.). 

ANNE-WIELE  ,  of  Anewieiev  ,  meertje  'ia Fnednné j\VM,  JfatenfoOf 
fpAel.   W ij mhritsetadeel y  ^  n.  O.  van  HommcrW. 

ANRËEP,  ook  wel  Akrijp  gespeld,  geh.  in  het  7?oW<?rdingspil-,  kant., 
{^otn.  en  \  u,  Z.  ten  O.  van  Auen ,  2^  u.  N.  van  Seilen,  met  ongeveer 
40  inw. 

Dit  geh.  is  zeer  oud ,  als  reeds  vermeld  in  ecnon  giRbrief  van  het 
jaar  1141,  gegeven  door  HABBiaTOs;  den  aes  en  twintigsten  Bisschop 
▼an'  Utrecht.   Het  pl^ijt,  teene  halve  eeuw  geleden ,  nog  teer  hosehrQkl* 

Bgn  en  veel  bijzonder  swaar  en  voortrefTolijk  eikenhont  te  heiitlen. 

ANSE  .  geh.  cn  havesathe  in  IMevenierdingspil.  Zie  Amw. 

ANSKMBÜRG  of  Assembourg,  d.  in  Luxemhnrfj  j  kw.,  arr.  en  2^ 
II.  N.  \V.  van  LuTcmhunj ,  kant.  en  \^  u.  Z.  W.  van  Mench,  gem. 
«n  ^  u.  O.  van  Tunlinnen. 

£r  is  hier  eene  K.  K.  Kerk ,  die  tot  de  statie  van  TmUingen  be- 
booEt ,  en  door  eenen  Kapellaan  hediend  wordt. 

ANSEN  of  AasB ,  geh.  in  IK^verdMingspil ,  prov.  Brmlïkê ,  haat. 
en  3  u.  N.  W.  van  Iloogeveen,  gem.  en  £  u.  N.  W.  van  iSuftne», 
t  11.  Z.  O.  van  Dwingelo,  5  u.  Z.  vanMeppel;  met  150  inw. 

ANSEN,  AncETT  of  Atise  ,  voorni.  havfzatne  in  Dieuerr/trdingspil , 
prov.  Drenthe f  onder  Jliu'nen  ,  in  het  {jcli.  van  den/elfden  naam  ,  die 
vóór  ongeveer  40  jaren  is  afgebroken  en  in  cenc  bouwhoeve  veran- 
derd. 

ANSIBABJEN,  Aicsibaben,  AniBABni,  AmiABiiR,  Ahpsivarek,  Ah- 
siVABiif ,  of  AnsvAam,  Germaansche  volksstam,  die  vennoedeiyk  eerst 
«an  de  andere  sQde  van  het   Bonrtangermoeras ,  in  Oottwriesland , 

aan  den  oever  van  de  Eems ,  gewoond  heeft ,  alwaar  nog  eene  lange 
streek  lands  ligt ,  waarvan  de  bewoners  Ecmslanders  of  E  e  m  s- 
bo  eren  genoemd  worden  ;  later  door  de  Cauehen  verdreven ,  hadden 
zij  ,  omstreeks  J50  jaren  na  J.  C.  ,  langs  den  regterocvcr  der  Gracht 
van  Drczcs  ,  nu  den  Nieuwen  IJssel  ,  door  de  Friezen,  op  bevel  der 
Romeinen ,  ontniimde  akkers  in  bezit  genomen  ,  en  toen  de  Roniein- 
•die  vddheer  Avinm  hen  ook  van  hier  wilde  verdrijven,  venocht 
lekere  BoiocAtos,  een  Ansiharier,  die  ongeveer  vijftig  jaren  de  Ro- 
meinen ,  zelfs  ook  t^n  Akwhios  ,  getrouw  gediend  had  ,  dat  men 
synen  landslieden  de  verlaten  akkers  mbgt  laten  behouden,  als 
wanneer  deze  zich  aan  het  Romcmsche  gebied  zouden  onderwer- 
pen; om  dit  kracht  bij  te  zcltrn  ,  er  bijvoejrcïndc  :  dat  eerst  de 
Chamaven ,  vervol^cus  de  Tubauien  eti  daarna  de  Usipelrn  deze 
landerijen  bezeten  hadden  j  dat  even  als  dc  hemel  aan  dc  Goden , 
soo  ook  dc  aarde  aan  de  stervelingen  gegeven  was,  en  dat  diens- 
volgens  al ,  wat  ledig  lag ,  gemeen  was.  Waarna  hg ,  het  oog  naar 
de  aon  wendende,  en,  het  overige  gesternte ,  als  stond  het  voor 


Digitized  by  Google 


il86  ANS. 

hem,  aanroepcud«,  vraagde ef  liet lumneli  «fl  was  eenen  kdig  liggen- 
den  gKond  Ie  aansolMMiwea,  dat  sQ  het  dan  liew  door  de  nee  magten 
doen  ven wdgen,  op  dal  «Ie  landrooYen  cr  geen  vocudeel  tbd  seudett 
Iiebbcn.    Hierop  gaf  Avtn»  ten  antwoord  ,  dat  men  de  oppcrhcefsdia|^iQ 

van  die  inagtiger  'waren   moest  dulden  ,  en  dat  de  door  hem  aaiige- 
roopen  Goden  liadden  goed^jcvonden ,  aan  het  goeddunken  der  Romei- 
nen over  te  laten  ,  wat  tij  geven  of  nemen  wilden  ,  vervolgens  bood  hij 
BojocALVs  eenige  landen  tot  ei^en  gebruik  aan,  die  toen,  wars  van  alle 
verradcry,  met  dexe  woorden  uitborst :    aHct  kan  ons  wel  aanland  om 
«  m  Ie  leven ,  matr  niet  aan  land  om  in  Ie  aterven ,  ootbidben. »  Dt 
AMsnaim  riepen  n«  de  Brnkteren «  Tenktaren  en  veider  afgelegene 
volken  Ie  hulp*   Maar  Avim  hield  weldra  de  Brnkteren ,  en  Ci  nriuin 
Mahcia,  die  «ver  bet  leger  van  Opper-Gennanie  gebood,  de  Tcnktecen 
in  bedwang,  waarop  alles  bevreesd  werd,  om  zieb  legen  de  Romeinen 
Ie  verzeilen,  zoodat  de  Ansibaribn  van  alle  hulp  verstoken,  eerst  naar 
de  Usipelcn  en  Tubanten  ,  ver^'olgens  naar  de  Katten  cn  Chenisren 
vlugtende ,  maar  overal  aU  berooide  zwervers  en  vijanden  weggesloten 
cn  verjaagd  synde,  eindelijk  onder  andere  volken  versinolten  werden, 
t|fnde  fannne  jongelingschap  in  veiaehillende  geveeblen  omgekomen , 
cn  de  enweeihare  .oodenlom  als  daven  onder  hnnne  overwinnaam  ver- 
deeld geworden. 

Ten  jare  589  komt  evenwel  hunnen  naam  nog  op  de  krijgsrol 
Tan  Keizer  Jullui  dm  AftaUigtf  onder  de  huipbeaden  van  de  J&o- 

jiieiiicn ,  voor. 

ANSJOL,  AsGioL  of  Antjol,  gegraven  kanaal,  in  Oost.Indie,  cil. 
Jota,  resid.  BnUeuzorg ,  ten  O.  van  Batavia,  naar  bet  voorui.  fort 
van  dien  naimi  loopende.  Langs  dit  kanaal  waien  vroeger  vele  firnayp 
Juiiien  en  tuinen  aangelegd ,  maar  dese  sQn,  om  de  ongeaondhod ,  reeds 

lai^ weder  verlaten. 

ANSIVARëN  of  Ansdaben  ,  Germaanscbc  volkssf4un«    Zie  Ansiianiii, 

AMTA  ,  stranddislr.  in  Afrika  ,    in  Opper- Gu inca.    Zie  Hante. 

ANTAkO  of  Antüko  ,  water\'al ,  in  Oost-I ndië  f  op  bet  Sundasche 
cil.  Sumatra  f  in  de  Batmuf-may  ^  beneden  den  zamenloop  van  deze  riv. 
met  de  Batang-kampar.  Deze  v  al  is  bij  boog  water  geheel  onzigtbaar  j 
maar,  by  lagen  walerattnd  heeft  hij  3  tot  4  v.  rcgtlijnige  storting , 
noodat  alsdan  de  goederen,  die  men  langs  de  riv.  vervoert,  nier  moelm 
ontscheept  en  overgeladen  worden. 

AMANG,  berg  in  Oott-Indiè ,  eil  Jm.  Zie  l>ma«.  . 

AMAKG,  distr.  in  Oost-Indiè' ,  aan  de  zuidkust  van  het  eil. 
Java.  Het  behoorde  eertijds  aan  bet  Ncderlandscbe  Gouvernement 
en  maakte  een  gedeelte  van  het  resld.  Prtfnarocnang  uit,  maar  is  in  1811 
by  ruiling  aan  de  Vorstenlanden  ten  deel  {jevallen  ;  na  den  vyQarigen 
oorlog  is  het  weder  aan  het  Nederl.  gebied  gekomen. 

ANTANG,  distr.  in  OoH-Indié ,  op  het  ^imdbidbe  eU.  HnnJUi. 

ANTANG,  d.  hl  Ooit-Jndië,  eU.  Jüwa,  dbtr.  Djapan,  ten  W. 
van  den  berg  Djapan. 

ANTE,  stranddistr.  in  Afrika,  in  Opper-Gwmm.   Zie  Hante. 

ANTEN,  riv.  in  Afrika,  in  Opppr-Ouincn ,  op  de  Goudkust,  dlc  16 
mylen  ten  O.  van  de  Kaap  der  Drie  Punten  ,  bij  bet  Ncderl.  fort 
Batenstcin ,  cn  het  iiegerd.  Botroe ,  in  zee  valt.  Zij  is  zeer  vi^cb- 
ryk  en  beeft  3  m\jlen  van  zee  eenen  scbilderaebligen  waterdal. 

AUTEN  of  Aamen ,  nv.  in  Oott'Indiè' ,  op  het  Sundasche  cil«  JBob» 
4»,  in  de  weslayde  van  de  lUnfioas'  ntlloepende.  20  is  met  land- 
hanken  hclammerd  en  deehit  voor  Ueine  schepen  hevaaribur. 


uiyiiized  by  Google 


A:NT« 


287 


ANtSOmi  (ST.)  ibrt  in  Aftkaj  in  Offer-ümkua,    &  Aii- 

TOBIB.    (St.)  (1) 

ANTJAll  ol"  A!yj\T<,  in  Oost-lndié\  cil.  Jam,  resi»!.  Smnarang  ^ 
aan  de  K.idiri ,  tir  pluaUe  waar  deze  den  naam  van  Antjar  aanneemt* 

ANTJAR  of  A^jAR  ,  riv.  in  Oosi-Indie ,  cil.  Java,    Zie  Kadiri. 

AlSTJE-JETSENSMEER,  vischrijk  watertje,  prov.  Friesland,  kw. 
Oostergoo ,  griet.  Tietjerhstefadeel ,  l  u.  N.  O.  van  Wyns. 

ANTlCtUA»  Tcrbten  pUmt.  in  NeMtindieMuiama ,  kxA.  Suri- 
namtêf  aai»  dé  BooenSattawiaeca  ^  regtsin  het  opvaren «  grenzende  aan 
Caroline  bovenwaaiif,  en  Jakobshisi  benedenwaaHü  j  1000  akk.  groot. 

ANTILLES ,  YooaEiLAifDEff  of  Soikbreilakden  ,  groep  eil.  in  ff^ est-Indië , 
vóór  cn  in  de  Golf  van  Mexiko  ,  tnsschen  de  Zuidpunt  van  Oost-Florida 
en  den  mond  van  de  Orinoco ,  of  tusschen  10'^  en  28"^  N.  B.  on  Ins- 
sciicn  40"  en  69°  W.  L.  gcleg^en ,  zij  worden  in  G  r  o  o  t  e  cii  Kleine 
Antillcs  en  deze  laatste  weder  in  Eilanden  boven  den 
Wind  (/Ho»  AMipMÉf»)  en  in  Bilandon  onder  den  Wind 
{llkaê  8êti99emUi  Terdedd. 

Van  de  Bovenwindsche  eilanden  ,  die  aan  onderscheidene  natiën 
Mderworpen  sQn 9  beiiooren  ons  alleen  de  eilandjes  St.  Eustatius 
en  Saba,  benevens  ccn  {yfdc<'llc  van  St.  Marten.  Zij  ligjjcn  N.  W* 
en  W.  van  St.  Chrisloüel ,  N.  W. ,  W.  en  Z.  W.  van  St.  Barllic- 
lemy  en  O.  van  de  Virginiscbe  of  Maagdeneilanden ,  ot'  tusschen 
18°  4'  90"  en  IT  29^  2(F'  N.  B.  cn  tusschen  4^*^  IT  cn  415°  54' 
W.  L.  en  zyn  alzoo  de  Noordclykste  der  Nederlandsche  koloniën.  Zy 
liggen  ab  in  een  klaveiUad,  en  loonaim  elkander,  dat  men  op  hek  eeae 
de  bdde  andere  zien  kan. 

Vroeger  maakten  deie  drie  eflanden  éón  goaTemement  uit,  maar 
thans  zijn  zij  in  twee  besturen  ,  dat  van  St.  Marten  en  dat  van 
St.  £u8tatiu8-en  -  Saba  verdopld.  Dezo  boslnren  hebben , 
coovcl  in  het  burgerlijke  als  in  het  militaire  bewind  ,  ieder  ccnen 
Directeur  aan  het  hoofd  ,  die  regtstrccks  onder  den  Gouvcraeur-Ge* 
neraal  der  Nederlandsche  W eitindische  bezittingen  staat. 

Hoewel  op  deie  eilanden  eene  aanneilMiyke  aftriMelingin  de  Ineht-» 
gesteldheid  heeneht,  ai^nt  dit  niet  nadedig  voor  de  geiondheid 
to  sQd,  en  znlht  op  grond,  dot  er,  Tooial  onder  de  Trowren, 
vele  code  lieden  geronden  worden. 

Suiker  is'  genoegzaam  uitsluitend  het  ccnifre  voortbrcnjysel  tot  uit- 
voer, hoewel  in  zulk  eene  geringe  hoeveelheid,  dat  deze  cil.  van  zeer 
weinig  belang  voor  het  moederland  zijn.  De  voordeelige  ligging  te 
midden  der  bezittingen  van  andere  natiën  maakten  ze  evenwel  voor  den 
'handel  zeer  geschikt ,  die  hier  dan  ook  gedurende  een  groot  gedeelte 
wan  de  aehttiende  eeuw  lecr  uitgebreid  waa,  maar  nn  van  weinig 
heteekenis  is. 

ANTJOL  ,  Kanaal  in  Oost-Indié\  Zie  AjisiOL. 

ANTOEN ,  riv.  in  Oost-Indië,    Zie  Antew . 

ANTOKO,  waterval  in  Ooxt-Indié'.    Zie  Antako. 

ANTONIE  (ST.) ,  berg.  in  West-Iitdië ,  cil.  Ci/rapoa  ,  in  het  Noor- 
delijke gedeelte  der  Jf^ext-divisic ,  ten  W.  van  Hato. 

ANTONIE  (St.) ,  buursch.  in  het  Rijk  van  Nijmegen.  Zie  Ahtohis.  (St). 

ANTONIE  (St.),  d.  in  Owt-Inéié,  op  de  OMiknst  TanhetSmMtMeAe 
eil»  Bomeo, 


(i)  All«  de  woorden,  die  mea  wel  ceoi  Anthoaie  |;c«feld  viadt,  loeke  m«u 
op  Anlouie. 


-  "j 


ANT. 


•  ANTONÏE  (ST.),  ook  mcI  St.  Anlhonie  gespeld,  fort  in  Afrika, 
in  Opper-ftin'nen  ,  op  dc  Gondicust ,  in  het  stran<hlistr.  Arirnj  nage- 
noeg 8  m.  W.  ten  Z.  van  het  furt  St.  Gcorgc-del-Mina  en  O.  vaa 
de  ka.ip  der  Drie  ISintcn  ,  X  ,i.  O.  van  de  Anc  ober,  bij  ons  veelal 
genaamd  fort  Xxim  of  Ailüiji  ,  naar  bet  vlek  van  dien  naam ,  het- 
urelk  door  Negers  bewoond  wordt  en  onder  het  geschul  der  sterlEle 
gelegen  18. ...  . 

Beze  plaats  Is  te  allen  tijde  zoowel  in  gebouwen  als  om  de  gan- 
stige  ligging  iroor  den  koophandel ,  en  om  de  koelheid  en  vmcbtba- 
ren  grond ,  ab  eene  der  heste  bexittingea  op  dese  kust  beschouwd 

geworden. 

Het  fort  ligt  op  cenc  rots  tc  midden  van  negerijen  ,  wordt  aan  dc 
landzijde  door  vnichlboonien  en  bergen  omgeven  en  van  den  zeekant 
door  verscheidene ,  zoo  verborgene ,  als  boven  bet  water  uitstekende , 
rotsen  heseheimd ,  die  eene  vreesselijke.  branding  veroorttken  en  de 
landing  ten  nitersle  modjelijk  maken.  De  gedaante  van  het  fertis 
sdijk||Ban  die  eener  driekantige  hoedendoos  en  het  levert  nitaee  een  aller* 
fraaist  gezigt  op. 

Dc  Torlngezen,  die  het  hebben  aann-olofjd  ,  gaven  bet  den  naam 
Santo  Antomo  ,  naar  hunnen  l)cschermhcilige  den  H.  Antonios  vah  Padda. 

In  IGliï  werd  het  fort  door  de  Nederlanders  ,  onder  het  beleid  van 
den  A  aandrig  Faiedler  ,  den  Portugezen  ontnomen. 

In  1819  wasditibrt  ineenenzeer  slechten  staat,  en  bestond  het  oit 
een  oud  vervallen  gdwaw,  met  drie  of  meer  hooge  mnren  omgeven de 
liatter\{en  waren  gewapend  met  zeven  kanonnen  cn  éénen  mortier ,  en  de 
bezetting  Ijestond  uit  drie  soldaten  en  eenen  Korporaal ,  eenen  kleman 
voorraad  kruid  cn  weinig  kogels.  De  vertrekken  waren  otid  enver- 
valbm  ,  slechts  eene  ruinip  zaal  was  eenigzins  bewoonbaar  voor  den 
Resident.  Sedert  is  het  evenwel  in  beteren  staat  hersteld  en  door 
eenen  Bevelhebber  met  hoogereu  rang  bezet,  In  1837  Merd  de  Koni- 
niandaut  van  dit  fort ,  cv  cn  als  die  van  bet  fort  St.  Jago ,  en  hun- 
ne onderhebhende  manschappen  ,  in  het  negerd.  Boutry  ter  nedergi^ 
schoten.    Zie  hieromtrent  voorts  op  Bovtst. 

ANTONIË  (ST.),  schans,  in  de  Vrijdom-van*' $  Her togmAoêA^ 
jtrov,  IVoord'Brahand ,  arr.,  kant.,  cn  gem.  '»  Hertogenbouh ,  tussdhen 
de  slad  en  de  schans  Isabellc  ,  ter  linkerzijde  van  den  steenweg , 
gelegen,  zij  wordl  ook  vel,  in  onderscheiding  der  schans /«aée// 
de  Kleine  Scn.vss  genueiiid ,  en  moet ,  in  tyd  van  belegering ,  tot  vc^ 
sterking  van  deze  dienen. 

>  Den  19  Julg  1629  werd  deie  schans ,  na  door  den  vQand  scfaaii- 
delyk  verfaten  te  tyn  ,  door  Fbbdbuk  Hehdbek  ,  Prins  va»  Oranje  ,  die 
toen  's  Ilerlogenbosrli  belegerde ,  ingenomen.  .  in  'den  winter  van  het 
jaar  17157,  beschadigde  haar  bet  booge  water  en  het  ys  soo  leer, 

dal  men  besloot  den  mnur  naar  dc  stads-  of  binnenzijde  ,  benevens  de 
barakken  in  de  schans  slaande,  af  te  breken,  zoodat  er  niet  meer  dan 
een  gelieel  en  twee  halve  bastions  naar  de  buitenzijde  overbleven ,  waar- 
door zy  de  gedaante  heeft  van  een  kroonwerk,  heluelk  rondom  in 
het  water  ligt,  en  alleen  van  achteren  door  eene  brug  met  dea 
steenweg  gemeenschap  heeft.  Dit  werk  dus  van  achteren  open  tQnde, 
dient  nu  tot  eene  battery,  waarop  elf  stukken  kanon  kunnen  ge- 
plant worden.  Men  vond  des.  te  meer  geraden,  de  werken  naar  de 
oinnenzijde  af  te  breken  ,  aangezien  de  schans  soo  digt  bij  de  stad 
ligt,  dat  een  vijand,  die  er  meester  van  was,  daaruit  de  stad, 
geweldig  zoude  kunnen  bcuadeelen. 


Digitized  by  Google 


ANTONIEBANK  (ST.) ,  freh.,  prov.  Limhurg.  Zie  Awtoüiosbi^k. 

ANTONIEHOEK  (ST.)  of  Hoek  van  St.  Antohib  ,  kaap  in  Qoih 
Indiè  y  op  de  oostkust  van  het  Sundascht  eil.  Borneo. 

i^lTOiVIBKLOOS'rBR  (ST.),  ToonUi  klooster  Ie  MaattridU,  proT. 
Limhurg ,  gesticht  in  den  jare  1909  door  tekeren  Arholo  Smmt « 
Ridder  te  dier  stede ,  doch  niet  dan  in  1241  betrokken ,  door  eenign 
Hermieten  ^  uit  Danphiné  in  jPrankrf|k  overgekomen.  —  Dete  kloos- 
tcrlinjjcn  leefden  van  aalmoezen  ,  en  warrn  tot  het  herbergen  van  Pel- 
grims en  tot  verpleging  van  zieken  gehouden,  byzonder  yan  dciulken  » 
Dielke  met  het  Sl.  Antoniesvuur  bcheht  Maren. 

By  den  dood  van  Antomie  van  BouauoNOië ,  in  141  ü  ,  door  de  £ngel- 
•chen  in  den  slag  van  Anneonrfc  '▼erslagcn ,  fdmnk  aQne  wedawe« 
EKBAim  TAR  GoBim ,  aan  deie  geestelnken  een  eiUnid  in  de'  Haas  , 
ie||en  orrer  het  klooster  gelegen  ,  onder  de  Te^gting  tot  hel  honden 
▼an  eene  jaarlij ksche  zielmis,  aooToorhlwen  eehtgenool,  alt  yoor  sQne 
mede  gesneuvelde  kriJijslioden, 

Deze  vereeniging  werd ,  door  belangrijke  geschenken  en  legaten ,  zoo 
rijk  ,  dat  de  vroegere  eenvoudigheid  en  godsdienstige  bezigheden  ,  zoo  als 
de  verzorging  der  zieken  enz.,  eerlang  vaarwel  werden  gezegd.  Men 
lielde  benaming  van  Hennieten  ▼aren ,  en  nam  in  plaalt  daarvan  die 
'  Regttltere  Kannnniken  aan.  Daaihy  verslapte  de  kloostertnehl 
■00  geheel  en  al ,  dal  Pans  Sixtvs  Y  een  Legaat ,  ter  herstelling  der 
oide,  moest  afzenden.  Het  schynlx  dat  ook  in  het  vervolg  de  staat 
van  zaken  bij  deze  Kloosterlingen  verward  bleef,  althans  onderlinge 
twist  en  verdeeldheid  noodzaakten  de  Staten  Generaal  der  Yeree- 
nigde  Nederlanden  deze  vereenigiug  in  1785  te  ontbinden. 

liet  kloostergebouw ,  oog  in  zgn  geheel  aanwezig ,  ligt  naby  de 
IftpofiUait  der  Zoid^nttlenuvaarl ,  en  ia  thans  het  eijrendom  der  erven 
SmnraKAETs.  Be  keA'  verinrainddel^J  belegering  vanluastrtchlin  1794  , 
alechts  dehade ,  nevens  elkander  staande ,  toreni  bleven  over ,  hoevd 
niel  zonder  van  het  bombardement  vele  sporen  te  dragen.  Op  de  eene 
overgeblevene  torenspits  prijkt  nog  het  krnis  door  deze  Ofde  aange- 
nomen ,  hetwelk  de  gednante  had  der  Grieksche  iau  of  T. 

ANTONIEPOLDER(ST.),  pold.  in  de /.rtw/7.?fnT«f ,  prov.  JYoord-Bra- 
band  f  arr.  hertogettbosch ,  kant.  en  distr.  ff  'aahcijkj  gcm.  Raams- 
'dank  ;  palende  W.  en  N.  aan  den  Goedenadrdspolder ,  O.  aan.  den  Oa- 
denpolder,  Z.  aan  den  ZuidpoMer.  is  18  bnnd.  73  n'86v.el|« 
groot ,  en  irordl  bestuurd  door  eenen  nykgraaf  en  eenéi  Piedningnieei- 
ter.    Het  zomerpcil  ligt  10  palm  boven  AP.  • 

AISTOMEPOLDER  (ST.).  pold.  in  Staafs-FInnnfïeren ,  in  Jjrehr^ 
Ambacht,  ^irow  Zeelaud ,  distr.  Hulst  ,  arr.  Goes  ^  kant.  jixel  j  ^cm. 
Sas-ran-Gent;  palende  N.  aan  de  stad  Sas-van-Gent ,  O.  aan  Canis- 
'vliet ,  Z.  aan  België ,  W.  aan  het  Kanaal  van  Neuzen  naar  Gent , 
hetwelk  hem  van  den  Poelpolder  scheidt.  HU  vrcvd  in  f787  bedekt, 
imtleentsijnen  naam  van  het  iFoopm.  fort  St^  Antoon,  en  beslaat,  vol- 
gens het  kadaster ,  241  bnnd.  85  v.  r.  18  v.  ell.  Er  liggen  in  dezen 
pold.,  ^ke  bestnuffd  wordt  door  eenen  Dykgraaf,  eenen  gexworene 
en  eenen  Penningmeester,  geene  hofsteden. 

ANTONIEPOLDER  (ST.) ,  pold.  op  het  eil.  Zuid-Bcveland ,  prov. 
Zeeland  ,  dist.  en  arr.  Goes  ,  kant.  Jhtnh'tiszand ,  gem.  Orczande ; 
palende  N.  aan  den  Nieuwencraijerlpnlder ,  N.  O.  aan  den  Lowusen-* 
polder.,  O.  aan  den  Westblazekoppolder ,  Z.  aan  den  Ilollestcllepolder , 
W.  aan  den  Nieuwenpolder  van  Dorselen. 

I.  Deb£.  •  1^ 


biyiiizea  by  LiOO^lc 


m 


mkmbiuML  SdT.r.iSv.  cU.  groot,  mis  in  mi  «fiMndeiitik 
bedijkt ,  nadeciTcntrooiiiiiig^ii  Boftdle&,  waartoe  hy  eertydtbehooideu 

ANTONIEPOLDER  (ST  ),  St.  Aitiohtpoldee  of  *i  HsaawiieE^LAND, 
pold.  in  het  Land  van Sirijen ,  later  tot  den  Hoektckenwaard  ^crc\iead  , 
^Tov.  Zuid-Bolland  j  arr.  Dordrecht,  kant.  Strijert  ,  geni.  Maasdam; 
palende  N.  aan  de  Binnen-Maas  ,  O.  aan  de  geni.  Slrijen  ,  Z.  aaa 
Strijen  en  de  amb.  heerl.  Cillaarslioek  en  W.  ann  Slrijen  en  *s  Gra- 
vendeel, liij  beslaat  349  bund.  lands.  De  grond  is  er  zeer  derrie-  of  . 
▼eeikachtig  ,  zoodal  men  op  sommige  plaatsen  geen  Toet  diep  behoeft  te 
graven ,  om  bet  Teen  Ie  vinden.  Ilese  polder  m^te  tot  in  1830 
eene  .afiiondcfiyke  gem.  uit,  maar  is  nadien  tijd  mei  Jfoofdiiitn  veree- 
nigd.  Yroq^erwas  het  ook  een  afeondeflijk  nmbacht,  en  men  ^il ,  dat  dit 
liet  «enige  rij  ,  dat  over{jebleTpn  is ,  van  de  Landen  ,  die  ,  vóór  den  vrew- 
selijken  Matervloed  van  1121  ,  onder  iS'Zr»/VM  bekend  waren,  llcl  is  ecb- 
ler  waarscbijnlijk ,  dat  het  door  dien  vloed  {j;roolc  verandering  onder- 
gaan bebbe  ,  en  dat  de  tegenwoordige  bedijking  na  bet  gezegde  jaar 
gesebied  zij  ,  hetwelk  ook  met  de  «varkvering  oyereenkomt ,  die  wil , 
dat  dese  polder  aUereertt  na  1431  is  bedykt  geworden ,  en dat 
vervolgens  andere  Jinnne  dyken  tegen  die  bedijking  aangesloten  heb- 
ben. 

De  burgers  van  dit  aiiibacbt  waren  voorbeen  vrij  van  alle  jyrafe- 
lijkbeidstollcn  eu  wacbten  in  Holland ,  Zeeland ,  IVest-Frieslaud  en 
Bergen  in  Henegouwen  ;  om  dit  voorregt  te  genieten ,  moesten  zij 
jaailyks,  by  de  llegering  van  het  amb.,  eenea  aieuweii  iulbrief 
venoeken ,  waarbij  verklaard  werd  ,  dat  zij  waarlijk  als  burgera  van  Sr. 
AavoaoroLaBa  bekendstonden.  Ook  waren  de  ingeietcnen  van  ditamb. 
vry  van  bet  betalen  van  bet  ^itgeld ,  i^nde  eene  belasting  op  het 
bier  ,  die  boven  den  gewonen  impost ,  door  v^e  dorpen  in  Zuid-Hol- 
land ,  te  Dordrecbt ,  moest  betaald  worden  .  en  twee  blanken ,  zijnde 
7^^  cents  ,  de  ton  bedroeg.  Thans  is  St.  An  tomepol  der  een  amb.  heerl. 
ioebehoorepde  aan  den  Graaf  vij  Limbuac  Stuuh  NooaowuK ,  te  s  Gra- 
venhage. 

Het  wapen  deser  amb.  heerl.  bestaat  nit  een  lilveren  vdd  doorsne- 
den met  twee  iwarte  baren. 

ANTONIEPOLDER  (Sv.)  of  St.  AmoRTfOLBia ,  d.  aan  den  nooid-oos- 
telijken  ringdyk  van  den  polder  van  dienzelfden  naam  ,  prov.  Zvid- 
Hollandj  arr.  en  2  n.  W.  ten  Z.  van  Dordrecht,  kant.  en  1^  N. 
ten  W.  van  Strijen,  gem.  en  £  u.  W.  ten  N.  van  Maasdam.  Men  houdt 
dit  voor  een  der  oudste  dorpen  van  den  geheelcn  Iloehscluniwaard f  als 
z.^nde  reeds  voor  dcu  St.  Ëlizabetbs  vloed  yao  1421 ,  onder  den  naam 
van  *s  Hmm  Hoieei.AitD  ,  bekend  geweekt. 

Bet  telt  460  inw.,  die  in  de  vlasnering ,  dmilandbonw  en  de  vee&k- 
kerij  bun  bestaan  vinden  ,  zij  zijn  allen  Herv.  en  maken  eene  afzon- 
derlyke  gem.  uit,  welke  tot  de  klanis  van  Dordrecht,  ring  van  Oud- 
Bef  ierlaitd,  behoort.  Bij  Vacature  van  de  Predikantsplaats  maken  de 
kerkeraad  en  het  burgerlijke  bestuur  een  viertal ,  waaruit  de  Am- 
bachtsheer de  benoeming  doet.  De  kerk  is  een  zeer  klein  en  overoud 
gebouw,  maar  van  binnen  vrij  netjes  oporchaald  en  met  beschilderde 
glaaen  versierd.  De  toren ,  die  ook  blijken  van  hoogen  ouderdom 
draagt ,  is  bag ,  soodat  de  spits  maar  even  boven  de  kerk  uitsieekt. 
£r  is  hier  mede  eene  dorpssehool. 

ANTONIESLUIS  (ST  ),  sluis  binnen  Jmstcrdam,  voor  de  vaait 
nit  den  Amslel  naar  het  Oosterdok,  tussehen  den Zwanenbnigwal  en 
de  Oude-Schans.   Zie  voorts  op  Aasvn, 


Digitized  by  Googit 


ANTONINA,  üMt  nïcn  wil ,  de  oudst*  naam  van  UrBtcrr.  2ie  dat  woof4« 

ANTONIO  (SANTO) ,  fort  iu  Opper-Guinea.  Zie  Jntmte.  (St.) 

ANTONIS  (ST.)  of  St.  Antonie,  buursch.  in  het  Rijk  van  Nij" 
nugen ,  prov.  Gelderland,  kw.,  arr.  en  2^  u.  Z.  O.  van  Nijmegen , 
ffiit.  R^9mn  Nijmegen,  kant.  en  3  u.  O.  ten  Z.  van  Wijehen  ^  gem. 
en  20  min.  Z.  ten  O*  Tan  QtatAHitt  met  180  tnw.  * 

ANTONIS  (ST.),  door  de  landlieden  gemeenlijk  Sr.  TiOHia  genoemd» 
d.  in  de  heerl.  Boxmeer ,  prov.  Noord-Braband,  arr.  en  7  a.  N*  O. 
van  Eindhoven,  kant.,  distr.  en  1^  u.  Z.  W.  van  Boxmeer,  gem. 
Oploo-St.-Antonis'en-Ledeakker ,  1  u.  N.  W.  van  Oploo ,  1  u.  Z, 
van  KiJkcToorty  aan  den  ootteiyken  loom  van  de  Peel ,  hy  het  watertje 
de  Beek. 

Men  telt  er  960  inw.  ,  die  allen  R.  zyn  ,  en  hier  eene  kerk  heb- 
lien,  welke,  even  alf  de  toren,  in  18S5iien^ldis,  en  waarin  dedaenit 
door  éénen  Pastoor  en  twee  Kapellanen  yerrigt  imrdt.  Bom  hatk  ia 
aan  den  H.  Aman»  var  Paoua  toofewQd ,  en  daanan  aadeenl  het 

d.  zijnen  naam.  De  statie  behoort  tot.  liet  Tic.  Tan  het  Toom* 
hisd.   van  Roennonde,  dek.  van  Cuyk. 

ANTONISBOOMGAARD  (ST.),  voorm.  monnikenklooster  te  Haarlem. 
Zie  Ahtonispkoostdij.  (St.) 

ANTONISDUK  (ST.),  dnk  in  Amteüand,  Zie  Dieherduk. 

ANTONISPEOOSTDU  (ST.),  o<dL  welSt.  Aatomeaoa  ofST.Aai«infiooH- 
,  CAAaa  genaamd ,  Toorm.'  monnikenklooiter  te  HamrUm ,  proT.  Noord' ff^ 
hnÊi,  Het  was  eerst  door  Broeden  Tan  de  orde  Tan  den  derden 
regel  van  den  H.  FaASciscus  bewoond,  die  het  omtrent  het  jaar 
1446 gesticht  hadden  ,  en  zich  noemden  Regulieren  des  kapittels 
van  Sion.  Het  klooster  had  eenen  fraaijen  tuin  en  uitgestnïklen 
boomgaard,  waarnaar  het  vermoedelijk  den  n<iam  van  St.  Aktonisboom- 
«AARD  droe?.  In  het  juur  1470  heeft  de  Abt  van  Marienweerd,  bj 
Cnlemborgh  ,  den  eigendom  Tan  dit  Idoorter  gekregen  enar  Monniken 
Tan  de  minonf tratehserorde  in  geplaatst ,  waarna  dit  Uoorter  deii 
naam  Tan  Goamvna-Witn-HBAEü  bekwam ,  loo  ak  ook  nog  de  straat , 
waar  het  gestaan  heeft ,  de  Witte-Heeren-tteeg  genoemd  wordt.  In 
het  jaar  1484 ,  omtrent  het  feest  van  St.  Lccas  ,  werd  hot  door  den 
voorzeiden  Abt  herbouwd  en  aanmerkelijk  verbeterd. 

Aangezien  de  Monniken  hier  een  zeer  ongebonden  leven  leidden,  en, 
na  het  verrigten  der  goddelijke  diensten  ,  hunnoi  overigen  tijd  met 
«lompen  en  goeden  sier  maken  doofbragten,  lootyn  hnnne  goederen  'en 
inkomsten ,  den  9  Maart  VM  ,  met  toestemming  en  bewilliging  van 
Pans  Paulus  III ,  aan  het  St.  Elisabeths-gasthnis  orergedragen. 

ANTONIÜSBANK  (ST.)  of  St.  Anthontbahk  ,  in  het  Fr.  Babo^. 
AüTOiifE,  g-eh.  in  het  Land  van  Valkenburg ,  prov.  Limbwtg  ^  arr.y 
distr.,  kant.  en  ^  u.  Z.  O.  van  Maastricht ,  gem.  Heer. 

ANTONiüSKLIP ,  hooge  klip  aan  de  Goudkust,  in  Opper-Guinea , 
veor  het  fort  St.  Antonie ,  en  de  naastgelegene  der  dit  fort  on^e- 
vende  klippen.  Zy  ontleent  haren  naam  van  eene  kapel ,  éSn  da  Fov^ 
Ittgesener  gestiehten  aan  den'H.  AsToantTAP  Paova  toegewijd  hadden. 

£g  hing  voorheen  met  het  Taste  land  te  zamea;  maar  da  aarde 
laagidnarhand  door  da  soa  weggespoeld  lynde,  is  sH  tot  oen  eiland 
geworden . 

ANTOON  (ST.) .  voorm.  fort  in  Staats-Vlnanderen ,  in  Jxekr-Am-^ 
bachi  f  ten  Z.  van  Sas-van-CJent ,  op  de  grenslinie  van  België. 

ANTROE^  d.  in  OoU-Indië ,  eil.  Java,  resid.  Madion ,  Z.  O.  van 
Tjictrapoe. 


uiyiiized  by  Google 


kOft  ART. 

ANTWERPPOI.DER  of  ANTWEni»Eiii»oT.i»En ,  pofd.  iii  hel  westelijk  (re- 
declfe  vnn  hvX.  Lund-van-Cadzanfl ,  prov.  Zeelaml ^  distr.  Slnts  y  air. 
Middelburg  j  kant.  Ooslhurt/ ,  jyinu.  Zuulzande ;  paleude  N.  aaa  den 
Jaiispoldcr ,  O.  aan  di  n  Graspoldpr  ,  den  Krabhcpolaer  cn  dea  Eikcpol- 
dcr  ,  aan  hel  d.  Zuidïande  ,  VV.aan  het  Strijdersjjat  «D  de  Watering  van 
Ziiidsande.  Hy  ts  liedykt  in  het  ja«r  1tM)6 ,  iieiiaat ,  yol({eiM  het  kadas- 
ter ,  185  band.,  en  wordt  bestuunl  door  ]>ykffraaf en  Gezworenen  van  de 
PTaterintfe  vmn  Cadzand,  waanran  deze  poUfer ,  in  welken  les  hofsteden 
lig|Ton  ,  (Ifpl  maakt. 

ANV  I.N  (NKI)ER-)  ,  geni.  ,  frroolh.  Lnremhttrg  y  kw.,  an  .  on  kant. 
'I^iuemhmy;  palonde  N,  aan  de  geni.  Flaxwcilcr,  O.  aan  tle  Moozol  , 
die  haar  van  de  Pruissische  Rijnprovincicu  scheidt ,  Z.  aan  Schutlnn- 
^Tcn  en  Sartdwciler  en  \V  .  aan  Lu.tembnrg. 

•  Deze  gem.  bevat  het  d.  Neder-AnTen  en  het  geh.  Over-Anven 
5en  tdt  ongeveer  1800  inw. 

Held.  NnaHAnm,  Nieder-Anveii  ook  wel  Nibobb-Anwen  of  Niemb- 
Avwni  geheeten,  ligt  2.  n.  G.  van  Luxemburg,  5  u.  W.  ten  Z.  Tan 

Grevenmacher,  aan  den  {jrooten  weg  tnsschcn  die  beide  steden. 

Men  heeft  hier  eene  R.  K.  kerk,  die  door  eenen  Pastoor  bediend 
viordt,  de  statie,  die  1800  zielen  telt ,  behoort  tot  het  Bisdom  iVamen^ 
deken.  Belzdorf. 

•  ANVEN  (OVER-),  Om-AiiTmr,  ook  wel  Oim-Aiiwnr  nf  O»- 
AuwiH  gespeld,  geh*,  groothert .  fdtxemburg,  kwart.,  arr.*^  kant.  en  n. 
O.  van  lAixeuiwrgf  gem.  |  u.  O.  Tan  Nedgr^Awtti»  f  S|  a.  W. 

ten  Z.  van  Grevenmacher. 

■    ANWEN  (NIEDER-),  d.,  grooth.  Lmremhtrg.    Zie  Ahvki  (Neiïhr-). 

•  ANWEN  (OBER-) ,  geh. ,  grooth.  LiLremburg.  Zie  Asves  (Ovee-)* 

•  ANYGHEM  ,  d.,  prov.  Friesland.    Zie  k^QiMm. 
ANZIBARËN ,  Gcruiaausclic  volkstam.    Zie  AnsiSABiËN. 

APAJA  of  Wax  AauA ,  riv.  i»  OoU-htdië,  op  de  Nooff&iiat  ym 
liet  .^nAontehe  eil.  .Beero.- 

•  APAM,  d.  in  Opper-Gmnea  ,  nan  de  Goudkust ,  stranddistr.  - jdf^Miiy 
f  u.  O.  van  Tjwnla,       het-  Nederl.  ibrtje  Lydiaainheid ,  roDdom 

ihetwelke  hel  aangelegd  is. 

Bij  dit  dorp,  ten  N.  van  het  fort,  loopteen  onbeduidend  riviertje, 

•dat -slechts  anderhalf  uur  van  het  strand  zijnen  oorsprong  neemt. 
De  bewoners  van  Apas  aijn  een  zameugeloopen  hoop  van  meiisehen  , 

'die,  om  tehnlden  en  misdaden  geweken ,  aldaar  vrij  zijn.  Inhetbenn 

•deseir  eettw ,  ónder  het  bestuur  van  óetk  G'euTernenr-Generaal  G.  X. 
Bartbls,  werddeie  negorij  bQna  gebed  verwoest  ,  maar  later  heeft  de 
«Idaar  geplaatste  eommisMe,  toestemming  tot  weder  opbonw  gegeven. 

De  omstreken  zijn  zeer  aangenaam  ,  doordien  men  vele  vlakke  gron- 
den en  voor  de  jagt  geschikte  plaatsen  heeft.  Te  Apam  wordt  het 
beste  koren  of  milhio  ,  dat  langs  de  kust  groeit,  gevonden.  En  bet 
onderscheid  tusschen  dit,  en  dat  van  andere  plaatsen  is  zoo  groot, 

-dat  hit  by*  eiken  handelaar,  die  op  de  kust  bekendis,  voorgetrokken 

-wordt.  Ab  men  dit  koren  op  deselide  wijze  als  de  tarwe  in  Europa 
behandelde ,  en  het  ontdeed  van  al  hetgene  met  tot  de  binnenste  kern 
behoort ,  dan  zoude  hot  daarvan  gebakken  brottd  het  beste  Europesdie 
overtreffen.    Maar  de  Neger,  die  als  hij  het  vunr  niet  kende,  wast 

•alles  zoude  inzwclgen  ,  zoo  als  bet  hem  door  <le  natnnr  voorjij-fzet 
wordt ,  geeft  zich  die  moeite  niet.  Ilij  laat  liet  koorn  doop  zijne 
slaven  of  vrouwen ,  tegen  gedroogde  visch  of  wat  hij  vati  dc  Man- 
ken bekomen  heeft,  \an  dc  planters  halen,  doet  het  eerst  \ice- 


biyiiized  by  Google 


km,  voorlé  m  eenèb  heUteo  bik  (MkfaMiblolL)  'sUtUf^n  ,  en  vcrvot^ 
fem  «pceiMII  itaen  wiyven,  waontll  dil  flee^j,  by  brokken  oi' kluiten 
in  groene  pisanjr.  of  papajobladefcn  gewikkeld ,  eu  alt  knoed^  uHf  bttt 

walcr  gaar  jjekookl  wordt. 

APEL(TE1\-)  of  Ter-Aplc,  verspreid  liggend  d.  ,  in  ïf^eftfcrwolde 
prov.  Groningen,  arr.  en  7  u.Z.van  ff^  inschoteii ,  kant.  cn  «5  u.  Z.  ten  O., 
van  PekeUAaf  g«tti»  en  3^  u.  Z.  van  Vlagtwedde ,  14      Z.  'O.  Tttt* 
Groningen  ,  |  u.    van  Ter  Baar ,  tSSf  W  W  V  .  B. ,  W     W  O. 
grenzende  aan  de  Oostzyde  aan  de  Leaders  ,       ^  nilertte  punt  der* 
provineie  tegen  Munsterland  en  Drenthe,  het  télt  ongeveer  290  inw. 

Vroeger  stond  hier  een  Kruisdrnjyersklooster ,  waarnaar  men  het  d.  veel-' 
lij ds  Klooster  Ter  Apel  noemt.  Dit  kJooster  had  zijn  ontslaan  te  danken 
aan  de  godsdienstige  milddadigheid  van  zekeren  .I  vcoBirs  Wiltiwck  of- 
WiTTiNCK,  Curaat  of  Kerkheer  te  Garrelswecr  en   Vicaris  in  Lopjier- 
sum ,  die  het  goed,  van  ouds  Apel  geheeten ,  onder  Sellinge,  dathy* 
m  14tf8,  flAet  ti|n  toeMooren,  tim  ket  kloerte^  AtoKa  Mmria, 
te  .SehHdwokie,  had  aangekoekt ,  ten  Jare  1464 ,  aan  PiiftMatirM  ,  Ge- 
neraal Prior  der  Kruisbroederen  ,'aekenk,  ten  einde  aldaar  een  klöostèr' 
vwn  Kruisbroederen,  den  regel  vnn  den  H.  Aügüstinüs  volgende,  Voor* 
vijftig  Monniken,  te  stichten,  met  belofte  van  ,  zoodra  het  klooster  bewoond* 
zonde  zijn ,  daaraan  eenc  aanzienlijke  gifte  nit  zijne  goederen  ,  te  Onst- 
ueddc  ,  Ie  Loppcrsum  cn  te  (jrnrrelsweer  gdegen  ,  toe  te  voegen  ,  doclv 
welke  gifte  niet  plaats  zonde  hebben  ,  indien  de  oprigting  van  het  kloos- 
ter geeoffn  voortgang  had.   Maar  toen  KontBAio  vait  BlErtoar ,  l^sèhcjp^ 
van  Otoabfttg;  onder  Mrieifs  (feestélijk  rcgtsgcbicd  Westerwoldè  destijds^ 
behoorde,  zijne  toestemming  tot  den  opbouw  gegevèn  had,  was  men  ,^ 
in  het  vülrrende  jaar  14W',  daarmede- 100  vergevorderd  ,  dat,  volgens  de, 
CIjyenc  bekentenis  van  den  sclienker  ,  hei  klooster  destijds  reeds  door  eencn 
Prior,  drie  1'ricsleren  en  drie  Broederen  be\\oon<l  verd  ,  waarom  dan 
nu  ook  de  volkomene  overgiftc  van  al  het  toezie/ e^r do  plaats  had..  Dit 
klooster   werd  toen  het  Huis  des  L ichts  genaamd. 
.  Ka  de  .vedaetie  van  Groningen  ,  werd  ,  in  1604  ,  goedgevonden ,  dat 
Ie  Prior  aldaar  ecnen  Hervormdien  Predikant  soudeaanstetlAk ,  of  sidi- 
zeiven  mar  kerkenorde  aan  het  examen  of  onderzoek  onderwerpen    eii ; 
daarin  regtzinnig  bevonden  zijnde ,  de  kerkdienst  zoude  waarnemen. 
01'  dit  laatste  geschied  zij  ,  vinden  wij  nergens  opgeteekcnd  ,  maar  de 
eerste,  die  als  Predikant  te  dezer  plaatse  voorkomt,  is  geWecst  Heb* 
«AMS  Meijer,  die  in  IG16  zijne  dienst  alhier  aangevangen  heeft. 

In  1C19  werd  het  doi"p  Ïer  Apel,  met  de  onderhoorigheden  , 
^vaartoe  ook  het  gehucht  ochot  of  Ossenschot  gerekend  w  ordt , 
aen  eigendom  der  itild  Groningen  ,  doordien  deio  toenmaals  gebed  Wes- 
terwolde  aankoekt,  IMensvo%ens  bekwam  tl|  het  geestelijke  geboiMlr 
loet  alle  landerijen  ,  hosschen  en  veenen  ,  vroeger  reeds  adpios  utus  ge* 
saecnlariseerd  ,  doch  zij  liet  de  Kloosterlingen ,  die  biyven  wilden,  de 
vrijheid  om  er  hunne  levensdagen  te  eindigen  ;  welk  aanbod  door  den 
Prior  werd  aangenomen  ,  die  er  dan  ook  in  1026  oM  rleed.  Het  niccrcn- 
decl  der  overige  bewoners  van  dit  geslicht  begaf  zich  echter  naar  een 
klooster  van  hunne  orde  in  Westl'alen. 

De  Sfaten-Genenial  hadden  het  klooster,  bij  de  saecnlarisatte , 
«tot  eon  gasthnis  voor  passagen  verordend.    De  Graaf  VAH  AaVMNtttO 
en  WiLLW  VAK  Bm  HovB,  die,  voor  de  stad,  bij  opvolging.  Vasallen 
van  Wcsterwolde  waren  ,  lieten  het  ook  een  gasthuis  blijven.   Op  •  de 
grafzerk  van  den  laatsten  Occonomns  vnn  dit  gastlmis  .  .TonA>iM;s  EMsrErf , 
•  »taat  -.auHQ  iOlS  r/it'  i2  Juliiobut  venerahilis  Dr.  Johannes  Emmenfi'astor 


m  APi. 

êt  Oeconoinus  f  cum  eidem  maefuistet  ^0  annos  y  et  hic  tepuUut  ;  dati»  : 
in  bet  jaar  1613,  op  den2  Julij  ,  overleed  de  eer^^  aarde  Doctor  Juh jakkes 
EuEN  ,  Herder  en  Oeconouius  ,  uadat  hij  30  Jarcu  die  posten  bekleed 
.  liad ,  en  141  is  hier  bcgntven  ;  benevens  ees  lief  drierejj^elig  Latyosch 
versje ,  op  zyne  beide  beUekkingen  slaande ,  en  dus  luidende :  ' 

Corporis  alqqe  «unui  puiem  mandante  Senatu 
IKstribut  popiili;; ,  at  niinc  in  fine  laborum 
Goelesü  iüc  soluia  conteuUu  pace  ^uiesco. 

dat  is  :  Op  last  van  den  raad  iicb  ik  voedsel  voor  ligchaam  eii  siel 
aan  bel  valk  nitgereiki,  maar  nn,  aan  bel  ciadparb  Tan  myoeo  arbeid 
rost  ik  bier ,  uiij  aUecn  vergenoegende  in  de  nemeltebe  rust. 

Binnen  de  grachten  van  het  voorm.  klooster  staan  op  een  num  plein 
cenige  boerenhuizen.  De  hoog  der  onde  poori  ii  eederi  een  jaar  of  drie 
afgebroken.  Gelijk  voorheen  worden  de  kamers  ,  van  vrederzijde  der 
poort ,  ofschoon  vertimmerd  ,  door  twee  luiïsgezinnen  bewoond.  De  rogge- 
inolen  ,  welke  nog  vóór  weinige  jaren  aanwciig  uas  ,  lag  binnen  den  om- 
trek der  grachten  ^  was  van  Beatheimersteen  opgehaald ,  en  werd  gedreven 
door  eenen  jun  van  de  Aa  ,  welken  de  Klooüeriingeo  tol  dal  einde  er 
liadden  been  feleid«  De  kerk  beeft,  in  de  verte  gesien,  eenige  avereen^ 
komst  met  die  van  Aduaid  ,  en  prijkt  mei  een  koepeltorentje.  Omdat 
de  klooilerkerk  te  groot  «ai  voor  de  llerv.  gem.  is  zij  in  het  midden 
doorschoten  ,  wordende  nn  in  het  koor  of  oostelijke  gedeelte  de  goils- 
dienstoefeoing  vcrrigl  door  de  Ilerv.  gem.,  die  tot  de  klassis  van 
ff  til  schoten  ,  ring  van  üellinywolde ,  behoort ,  en  2o0  zielen  telt ,  onder 
^elkc  eenige  buiten  den  omtrek  van  het  d.  begrepen  zijn.  Het  coU 
latieregt  over  deie  gem.  wordt  door  de  stedeiyke  Regering  van  Gro- 
ningen uitgeoefend.  JSr  ii  bier  ook  eene  aebool ,  die  9  even  ab  de 
Predikants-  en  de  onderwyierswoning  ,  in  het  oude  UaoslorgdKNiv  ge- 
\esligd  is.  De  pastorie  staat  in  dezelfde  rigting  met  het  koor  der 
kloosterkerk  ,  en  is  onder  één  dak  met  den  noordelijken  zijvleugel  , 
waarin  de  oude  eetzaal  san  het  klooster  en  ten  W.  van  deze  de  school 
cn  onden* ijzerswoning  zijn.  Boven  de  Klooslerpoort  staat  op  eenen 
steen  :  in  'tjar  1^00  uu  11.  Op  de  zolders  werden  vóór  w  einige  jaren 
nog  onderscheidene  cellen  gevonden  ,  welke  echter  in  1834,  toen  hek 
dak  van  de  pastorie  en  van  den  gemelden  lyvleugel ,  wegens  bouw 
valli|^ieid,  verlaagd  werd,  weggebroken  syn.    De  kerk  iverd  loede 

100  bonvrvaUig ,  datdesud,  in  1837,  de  varwulven,  welke  gedeet^elyk 
reeds  waren  ingestort ,  hecfl  laten  wegbreken  en  ,  in  plaats  daarvan,  eene 
zoldering  op  balken  leggen.  Het  dak  werd  toen  hersteld,  het  torentje 
vernieuwd ,  en  de  zijmuren  ,  die  reeds  gescheurd  waren  ,  met  al  het 
overige,  weder  in  goede  orde  gehragt.  De  belangrijkheid  ,  welke  dit  oord 
jnisschien  zal  vcrkrygcn ,  wanneer  het  Stadskanaal  eens  zynen  grond 
m1  bereikt  hdibeii ,  beeft  de  Begering  bewogen ,  om  100  vele  kaaien, 

101  instandhouding  van  eene  Ie  groote  kerk  voor  aulk  eene  kleine  gem. 
aan  te  wenden. 

Aangezien  de  grond  hier  seer  |;esehikt  ia,  lol  aankweddng  van 

hout ,  hepft  (]p  refyerinrr  van  Gronmgen  er  van  lijd  lot  tijd ,  op  hri 
voetspoor  der  kluoslerlingen  ,  een  zvraar  plantsoen  van  eiken  ,  beuken 
en  dennen  doen  aanleggen,  Maardoor  de  kerk  en  kloostergehou^von  , 
nu  ic  midden  van  het  geboomte ,  zeer  schilderachtig  op  eenen  hooien 
aandgrond,  met  veenacht%e  en  moerassige  ooHlieken^  gelegen  z\in, 
en  b^  eeniame  oord  des  lonters  een  xcer  aangenaam  vcrbl\jf  oplevert. 


APE.  VHê 

J)e  menigte  heidevelden  dier  ttreek  maakt ,  dut  men  er  vele  schapen 
houdt ,  die  men  nog  da{jelijks  ,  door  eenen  gemeenschappelSjken  scheper 
(herder),  naar  de  vlakten  ziet  drijven.  £r  is  geen  heiberg,  doch  de  9tad 
heeft  tegen  over  de  pastorie  eene  boeienwoning  staan ,  voor  den  Conip 
mandenr  of  Opzigter,  waarin  eene  ê&onderiyke  kamer  gebouwd  is  toot 
haren  Rentmeester  der  veenèn  ^  als  JdmtnutroUwr  «ia»  Tsa  AriL.'  In 
die  woning  wordt  nu  sedert  eenige  jaren  ,  bij  oogtniking  dér  stad  , 
herberg  gehouden.  De  lijyjjing  van  hel  d.  is  ook  zoo  eenzaam  en  stil , 
datergeenc  reizigers  of  vreeimlelingen  komen,  dan  die  het  oude  klooster- 
plekje  nog  eens  opzettelijk  billen  bezoeken,  om  er  een  o£  meer  dagen 
onder  het  hoog  geboomte  te  vertoeven. 

In  vroeger  tijden  vond  men  kier  een  wachthuis ,  waarin  vier  of  vii£ 
'man  uit  de  beietting  Tan  de  Bburtangerscbans  gelegd  werd ,  ten'etnde 
tegen  de  sluik er^|  te  waken. 

Toen  de  Bisschop  van  Munster,  ten  jare  1665,  den*  oorlog  aan 
den  Staat  verklaard  had,  kwamen  500  man,  over  hei  moeras,  dat 
men  destyds  voor  ontoegankelijk  hield,  te  Tbr  Apel  ,  waarop  de 
■weinige  soldaten  ,  die  daar  lagen  ,  naar  de  BonrUingcrschans  tenig- 
keerden  ,  en  door  de  tijding  van  de  aankomst  der  ^Luusterschen  veel 
schrik  in  den  omtrek  verspreidden. 

'    In  1818  werd  in  de  omstreken  Tan  dft  d.,  op  de  grenzen  Tan 
Drenthe  en  Westwotdingertand ,  eene  brug  of  houten  Toetpad  ontdekt, 
'naar  sommigen  willen,   aangelegd,  om    de  stecnen  ,   tot  bonwing 
•van  het  bovenvermelde  klooster  benoodigd ,  over  het  lage  en  weeke 
moeras  te  vervoeren  (1).    Bij  anderen  wordt  steeds  beweerd,  dat  dezo 
uitgestrekte  houten  weg  behoort  tot  de  lange  bniggen  ,  door  de  Romei< 
ncn  hier  te  lande  aangeleg^d .  en  waarvan  melding  wordt,  gemaakt  bij 
Tacitus  (2). 

Onder  de  overige  hier  aanwesige  sporen  van  oudheid  wQst  men  nog 
'  den  vreemdeling  ui  de  kerk :  de  oude  koorheeihanken  ,  op  wier  sit- 
plantscn,  als  men  de  hank  opslaat,  nog  verschadene  vreemde  en 
misselijke  gedaanten  van  menschenhoofibn  en  «-aarigesigten ,  eene  soort 

van  narre  heelden  ,  in  het  bont  zijn  uitgesneden  ;  als  mede  eenen 
nit  Benlhelmcrsteea  fraai  gcbeiteldcn  en  versierden  biegtstocl  en  meer  an- 
der beitelwerk;  en  buiten  de  kerk:  den  Verrucidyk,  den  Graai- 
Ërnstdijk ,  den  Mu  n  nekendij^k  ,  enz. 

APBLDOOBN,  kant.,  prov.  GMerkmdf  arr.  AnJmn;  palende 
N.  aan  het  kant.  TweUo  en  Brammen,  Z.  aan  het  kant.  Velp  en. 
ÜV.  aan  het  kant.  Barneveld. 

Het  bevat  van  de  gem.  Apeldoorn  de  d.  Apeldoorn  en  Beek> 
bergen  met  de  daartoe  beboorende  bnursch.  en  van  de  gem.  Epe  ,  het 
d.  Va  assen  met  de  ondcriioorigbeden ,   en  lelt  daarin  8700  inw.  . 

APELDOORN,  kerk.  ring.  prov.  Gelderland,  klass.  van  Arn- 
hem.   Zij  telt  ruim  12,60(>  zielen  in  de  volgende  10  gem.  Apel^ 


(i)  Jlea  xie  over  dcM  ftrog  Int  ▼•rslag^  «itgebr  ag  t  bij  tw.a^d***» 
klasse  Tftn  li«tKoaiakli1k-No«IerIand»eh6  I»stit« «t ,t au 
ten*  chappsii,  l*«lt«rkniiil««  e  n  se  lioope  kn asten  ,,iB.lk«.S!.«  tit* 
tioff  van  don  iSdaa  Hai  1819,  wagaa»  de  Brug  ofhetVoetpad, 
ootdekt  op  (1  e  graasea  van  Drenthe  en  West- Woldiiu^arland* 
^inatordsm  1819. 

y-i)  Dit  gcvoi-len  m  aoj  onlang»  voorgestaan  In  een  tluk|e  in  den  De  e  n  tscb^iL 
Volks-Aliaauak  voor  i&ot»  bl.  ia7«i49. 


uiyiiized  by  Google 


m  APS. 

doorp-en-Iiet-Loo,  Beekbergen,  Rntmineii)  Uall,  Locuen, 
Nijbroek,   Terwolde,   Twello,  Voorsten  Wilp»  en  Mceft 

11  kerken,  die  bediend  worden  door  10 Predikanten. 

APELDOORN,  gein.    op  de  Veluire,  (6.  m.  k.,  1  s.  d.),  prov. 
Gelderland,  kw.  en  sltt .  Arnhem ,  distr.  MiddeUVehiwe ,  gcdcellelijk 
kant.  Apeldoorn,  gedeeltelijk  kant.  Brumvien ;  palende  N.  aan  de 
gem.  £pc ,  O.  aan  de  gem.  TweHo,  Yoont  en  Brammen,  Z.  aan 
^em.  Velp  en  W.  aan  de  fem.  Barneveld  en  Ermdo. 

Deze  gem.  bevat  de  d.  Apeldoorn;  Beekbergen  en  Loenen, 
benevens  de  buurscb.  Ankelaar,  Noo  rd -A  peldoorn  ,  Asselt, 
Beemte,  Bri  n  k  ,  B  ro  e  k  1  an  d  ,  Eertgai  ,  E  n  g  c  1  a  n  d  ,  't  Ilof, 
Ko-otwijk,  Koïidenlioven ,  Lier,  Loo,  'tMeer,  Mcerveld, 
MiUifjen,  Oost  er  huizen.  Orden,  Ouwendorp,  Silven, 
Hoogsoercn,  't  Sol,  Ugcbelen,  Uttel  d,  Vossen,  We- 
pum.  Wissel  ,  Worniiugcn,  Woud  huis  en  ZeTenhniaen. 
Men  heeft  er  4  Herr.  kerken,  1'R.  Kerk,  7  scholen  en  7800  inw., 
onder  welke 6500  Herv.,  die  tot  de  gem.  Apeldoom-en-het-LoOf  Seeh" 
heiifen  en  toen  en  behooren  ,  en  li500  E.  die  tot  de  statiën  Zoenen 
en  Vaasen-en-Epen  gerekend  worden. 

De  inw.  vinden  meest  hun  beslann  in  den  landbouw  en  in  de 
papiermolens  ,  welke  papier  "van  allcil'  l  soort  ,  zwaarte  en  formaat 
van  het  zvaarste  en  zuiverste  \clin  papier ,  dat  het  Engelscbe  even- 
aart en  het  fijnste  postpapier  tot  bet  gemeenste  scbreos  of  viukcl- 

Ïiapier  leveren^  waarvan  zij  jaarlijks  omtrent  50,000  riem  afietten. 
n  1835  werden  te  Apeldoorn  alleen  aan  de  haven  36,314  en  in  1836 
52,840  riemen  ingeladen,  waaronder  niet  begrepen  is  het  papier  der 
fabryken ,  die  aan  de  Vaart  zijn  gelegen.  In  1854  is  in  dese  gem. 
door  den  Geneesheer  Waltfr  ccne  kveekerij  van  bloedzuigers  aange- 
lr{|d  ,  die  ondiTscbeidcni;  l)nntlcrs  land  beslaat  en  waar  de  vijvers,  een 
yskelder  en  vele  andere  nnddelen  tot  aankweeking^ en  verzending  dezer 
dieren  dienende,  der  bezigtiging  waardig  zyn.  Men  heeft  bier  ouk 
nóff  2  kopermolens ,  1  iabryk  -van  marokyn  leder  en  worstmakerfjen 
'  jDese  gem.  maakt  de  hooge  heeriykheid  bst  Loo  uit,  en  wordt 
*aU  soodanig  door  Z.  M.  den  Koning  der  Nederlanden  hexeten.  Zie 
Voorts  Loo.  (ibt) 

IlrM  (].  Apfi.doori»  of  Appeidoorw  ,  volgens  de  oude  sprllinjy  Appei- 
BOERN  en  in  de  opene  brieven  van  Otto  111  en  Lothauils  Ui  Applln- 
Tii{)n\A  genoemd,  ligt  ^  u.  N.  van  Arnliem,  6.  u.  O.  ten  Z.  van 
Harderwijk,  6  u.  Z.  vau  llattem  en  4.  u.  W.  ten  N.  vau  Zulphen 
aan  het  Giiftkanaal.  Het  is  een  der  beste  dorpen  >van  de  Veluwe  en 
heeft  ^  doordien  'de  straatwegen  Tan  Arnhem  en  IJtredit  op  Deven- 
ter en  Zutphen  er  doorloopcn,  Trij  wat  doorlogt ,  terw  ijl  hier  tn* 
vens  zeer  veel  doorvaart  langs  liet  Griftknnaal  is,  ook  gaat  er 
eene  frnaijo  Innn  >nn  daar  naar  het  ^  u.  N.  W.  gelegen  konink- 
lijke Lustslot   het  L  o  O. 

Tot  dit  d.  behooren  de  huurseh.  Zevcnhnizen,  Brink,  Orden, 
Wo  r  m  i  n  ge  n  ,  W  o  u  d  h  u  i  s ,  A  n  k  e  laa  r  ,  Broekland,  Beemte, 
'Wennm,  wissel, Loo,  Asselt,  Noord-jlpeldoorn,  Hoog- 
sneren,    *t  Eertgat,  Heerveld,    Kootwijk,  Vossen, 
Mil  I  ige  n  ,  Ouwendoi  ]»  .  *tSol,  *tlleer,   HHof  en  U  tte  ld. 

Het  dorp  telt  alleen  700  .  en  met  de  onderhoorige  buursch.  ruim 
)(200  inw,,  ónder  welke  4400  Hrrv., die  hier  eene  kerk  hebben  ,  welke 
tot  dr  rem.  Aj^eldnorn-  en-  In  t-  Loo  behoort  ,  rn  het  stoflelijk  oversehot 
van  Fbedlivjca  ëorsiA  Wilhelmra  ,  Prinses  t^ait  l*ruiu€n ,  wed.  van 


Digitized  by  Google 


APü. 


WiLLsa  V,  Prins  rau  Oranje  ^  en  moeder  van  oni^i  gcë'irbiedi{jtlcn 
Koning',  alsmede  dal  mui  l\c.h  Luitenant  Admiraal  Ja«  Uekduik  va» 
KiifSBbBGEN  bevat.  Dezu  kerk  v^erd  iu  1780  duo»*  's  Lands  Erlstad- 
lumder,  Wiuih  met  een  or^el  bdchonkea.  In  1817  werd  de  torea 
soodaoi^  door  den  bliksem  getroffen  ^  dat  van  binnen  geheel  uit- 
brandde. In  oude  handschriften  vindt  men  ,  dat  de  Proost  v^n  St*. 
ÜABlA'a  berktc  Utreelit ,  -vóir  de  Hervornung,  het  Tan  patronaat- 
schap over  deze  kerk  had  ,  maar  in  de  aanleekcningen  van  Egidius  »b 
MonTE  v^'ordt  dit  den  Herto^^  van  Gelderland  toejjcschrevcn.  Zekerder 
is  het  ,  dat  er  4  vikarijt  n  en  5  zoogenoemde  bcnilicitin  ol*  kerkdicn- 
stén  aan  deze  kerk  viaren  verbonden.  £ven  builen  het  d. ,  op  den 
weg  naar  bet  Socrenschebosch  ,  stood  voorheen  ook  eene  kapel ,  die  den. 
H.  AaTomvs  toefje  wijd  was.  In  deie  kapel  was  eene  Vikar^  gesticht ; 
van  welke  de  Bedienaar  de  dienst  dei  altaars  tweemaal  in  de/e  kapel 
en  tweemaal  inde  parochie-kerk  aan  het  altaar  der  U.U.  Ueliquien , 
vcrrig^ten  raoest.  De  hoofdlieden  der  broedei*schap  van  St.  Antowüs 
hadden  het  rej^t  \an  patronaatschap  over  deze  kapel.  In  den  loop 
van  dit  jaar  {1838}  zal  waarseliijnlijk  een  be<riii  voorden  {jenmakt  met 
het  slichten  van  een  geheel  nienw  kerkgebouw  voor  de  iiei'vormden.. 

Men  heell  hier  een  postkantoor  ,  eene  dorpschool ,  die  aan  den  Lui- 
tenant-Admiraal VAir  KiKsmoBir ,  eene  aanmerkelyke  veitoenng  ta 
danken  beeft  en  Uians  gemiddeld  door  900  laerlingen  beiocbt  wordt; 
een  weesbuis  voor  meisjes  ,  door  den  geiegden  £nitenant  Admiraab 
gesticht,  waarin  thans  11  weeien  ayn opgenotiken  ;  eene  in  1855  op- 
gerigte  iabrijk  van  marokijnleder;  en  twee  kopermolens  ,  van  uelke 
echter  slechts  een  meer  voor  rekening  van  llollandsche  kooplieden 
werkt,  die  het  riiue  koper  in  blokken,  koeken  en  schijven,  of  ook 
wel  oud  koper ,  toL  dat  einde  derwaarts  zenden  ,  waarvan  hier  ver- 
volfiens  bodiems  tot  ketels  Toor  bronweryen  en  branderijen ,  aU  mede 
kleinere  bodems  en  bladen  ten  gebmike  der  koperslagers  en  platen 
tot  het  koperen  der  sehepen  geslagen  worden.  De  soogenaamde  nicu« 
we  molen  ataat  stil,  omdat  deze  door  water  gedreven  fabr^ 
ken  dc  conrurrentip  niet  kunnen  uithouden  met  die  ,  welke  door 
stoom  vlerken.  Er  heeft  hier  ook  eene  ehloorbleeküüirgk  bestaan ^  dan 
in  1831)  l)ij  gebrek  aan  debiet  opgehouden  heeft. 

ApsiJ>oo&!f  werd ,  in  Augustus  16i29  ,  door  het  Spaanseh  krygsvoik 
onder  den  Graaf  Salasae  in  brand  gestoken. 

Het  wapen  Tan  ktwaooEv,  en  tlians  ook  dat  der  geheele  gem.,  h». 
alaat  in  een 'schild  van  goud,  beladen  met  eene  roeden -aiend  met- 
uitgespreide  Weugels ,  hebbende  eene  blaanwe  bek  ea  Mgeb,  en  Of 
sijne  borst  eenen  zilveren  sleutel. 

APELDOORN  (HOOG-),  geh.  op  de  Veïuve.  Zie  Apeldoorn  (Noord-) 

APELDOORN  (NOOUD-)   of  Hoog- Apeldoorn  ,  geh.  op  de  i  eluwe  ,  ' 
prov.  Gelderland  j  kw.,  arr.  en  G  u.  N.  van  yirtihcm ,  kant.,  gem. 
en  i  u.  van  jéjoeldoorn ,  1^  u.  Z.  van  Vaassen  ,  2  u.  O.  van  Twello  | 
met  ruim  500  inw. 

APEIjTEREN  ,  d.  ia  bet  Ï0(ÊHd-iuM9ckm'Maat  en- Waai,  Zie  AfmTraa* 

Al'ENRERG,  hooge  heuvel  in  Oost  Indü,  op  de  Westkust  taa  het 
Sumdateke  eil.  Sumaira,  resid.  Pada«g,  vormende  den  linker  oever 
der  rivier  van  PadanjT,  vaar  zicli  ilric  m  zee  stort.  Hij  wordt  dus 
genoemd  naar  de  meiii(> vuldigc  a|)(Mi  die  /irii  aid.iar  in  bet  geboomte 
orilhoiidLij.  Op  dezen  berg  hecll  de  IU'^id(  nt  van  Padaiig  eeu  liist- 
liuji- ,  \an  v^aar  men  ^e  geheele  reede  overziet. 

AVBNUROEK,  geh.  in  het  graafseh.  ff  oom,  prov.  Ltrnhut^f  dislr., 
arr.  9  kant.  rn  1  u.  W.  ten  Z.  van  Roermonde ,  gem.  Beegdeu, 


Digitized  by  Google 


m  AP£. 

APENElLANI>fc  eil.  in  Oost-fndtê' ,  ten  Z.  van  dc  St.  Matthens- 
cilanden.  Het  behoort  tot  de  Toekanfj-besie-eilanden ,  die  aan  de  Zuid- 
kust Tan  het  Snndasclie  eil.  Cclebes  liggen. 

APENHUIZBN  ,  Imursch. ,  io  Zalhnd,  nrov.  Overijssel,  arr.,  kant^ 
en  %i  n.  O.  van  Ihventer,  gem  en  |  u.  U.  Tan  Baihmen,  H 
ten  Z.  van  Halten. 

Eene  oude  overlevering  vil ,  dat  deze  buursch.  voormaals  onder  het 
ambt  Knlmescluitc  l)ehoord  heeft,  en  tegen  O  x  e  j  dat  toen  onder  Bathmen 
gerekend  werd,  zoude  verruild  z\jn,  er  is  daarvan  echter  geen  bewijs 
voorhanden. 

APERIAX)  eS.  AfKBLO,  buursch.  op  de  Veluwe,  prov.  Gelderland, 
kw.,  arr.  en  10  n.  N.  ten  W.  van  Arnhem ,  distr.  Owrvdmmt,  kant. 
en  1.  u.  Z.  van  EJbmr^,  gem.  en  ^  n.  Z.  van  JDoomsptjk;  met  ItfO^ 

inw. 

API  of  PocLo-  Api,  dat  is  BaiifDSiin-EiLATiD ,  of  liever  VuimBiLAini^ 
van  poelo  f  eiland,  en  api  ^  vuur;  eil.  in  Oost-Indtè' ,  in  dc  Indische 
Zee,  rcsid.  Celebes,  4  u.  N.  O.  van  Sumbawa  ,  ten  N.van  dc  straat 
Sapi.  Het  heefl  3  mijlen  in  den  omtrek  en  bestaat  enkel  uit  eenen 
ruim  1550  ell.  ho<^eu  vulkaan  ,  die  altijd  rookt. 

API-API ,  d.  in  Ont-Indië ,  op  de  westkust  van  kei  Smnêttuèe  éï. 
Bemeo. 

API  (GOENON&),  GoEHoac-  Amof  Gmteao- Aft ,  dat  is  BaAnraiins-BEfiG, 

of  eigenlijk  Vüüiiberg,  van  goenony ,  berg,  en  apt ,  vuur;  eil.  in 
Oósl-lndië,  in  den  Moluhschen  nnhipcl ,  tot  de  Banda-^tlandm  be- 
boerende,  resid.  Banda,  ten  N.  van  het  eiL  Banda,  en  ten  W.  vai» 
Neira  ,  tot  welk  laatste  ell.  het  kan  beschouwd  worden  te  brhooren  , 
als  zijnde  daarvan  slechts  door  een c  zeer  geringe  naauwte,  het  Zon* 
Dcgat  geheeten,  afgescbnden. 

Het  is  bet  boogste  van  alle  de  Banda-eikinden  en  eigenlijk  nieU 
anders  dan  een  booge  steeds  rookende  vulkaan  ,  die  dikwijls  vuur 
en  lava  tiitirerpt,  en  waaraan  tevens  de  bier  veelvuldig  plaats  hebbende 
aardbevlnjTpn  inooten  worden  toegeschreven.  Deze  berg  is  van  eene  kegel- 
vormige gedaante  en  rijst  onmiddellijk  nU  zoe  op.  Aan  den  top  is  liij 
platachtig  en  loopt  een  weinig  minder  steil  toe  dan  in  Itf't  overige  ge- 
deelte. De  krater  is  groot  van  omvang  en  aan  bare  zijde  verheiVcn 
«eh  groote  rotsgevaartoi ,  waaraan  men  gele  awavél ,  verbard  spiesglas 
(anlufioitMiin)  en  aluin  ontwaart.  Deie  krater  loopt  oostwaarts  in  den 
berg  neder  en  werpt  alsao  de  lava  meerendeels  westwaarts  uit,  vraar- 
door  bet  eil.  Neira  vedal  van  dc  lava  vrij  blijft ,  ofschoon  het  wel 
<^ens  door  eenen  asch  regen  wordt  overdekt.  Van  de  hoogte  af,  waar, 
althans  in  latere  tijden  ,  r-pcn  lava  lu-eft  gestroomd ,  is  de  Goekojic- 
Api  met  digt  en  zwaar  gel>oonile  begroeid.  Aan  den  top  is  hij  met 
lava  bedekt ,  die  nog  niet  met  eene  vruchtbare  schicht  van  aarde  over- 
trokken co  gevolgelijk  geheel  kaal  is.  Merkwaardig  is  het ,  dat  bij 
elke  aansieniyke  uitbarsting,  de  top  van  den  berg ,  of  liever  de  berg 
lelf ,  booger  wordt.  De  verbazende  hoeveelheid  lava  overstroomt  zijno 
hellingen,  en  wordt  met  eene  dikke  laag  vulkaniscfae  aseboverdekt,  bet>%elk 
in  de  lage  streken  begroeid  en  in  de  hoogere  streken ,  naar  het  schijnt , 
vrrknlkt  wordt.  Volgens  de  overlevering  der  inlanders  is  dc  GoiSOXO*- 
Api  thans  veel   hooger  dan  in  vroegere  tijden. 

De  grond  is,  hoewel  voornamelijk  op  het  gehecle  eiland  uit  lava 
zaïnengesteld ,  zeer  vruchtbaar.  Aan  den  voet  van  den  berg  grocijcn 
cene  nientgte  kokos-  en  andere  vrucbtboomen ,  idie  aan  bewoners  inok 
Banda  toeDehooren ;  plantaadjen  van  muskaatnooten  of  soogenaamde 


» 


nootperkcD  vïudt  men  er  echter  niet.  Men  had  op  dit  eiland  in 
lang^verloopeii  tijden  langs  het  strand  .  onderscheidene  dorpen  en 
bewoonde  plaatsen  ,  maar  deze  zijn  ,  door  het  gedurig  branden  van 
den  berg  zoodanig  verwoest,  dat  zelfs  de  namen  daarvan  verloren  zijn 
gmakt.  Be  meeste  der  te|[eDWOordi|e  htmwn  zijn  huisgezinnen, 
van  Tiinor  derwaarts  erennlumien.  Thans  beeft  men  er  twee  sekan- 
aen:  Kijk  in  de  Pot  en  Koop. 

Ten  tijde  van  Ykixtmsv  zonde  zicb  op  dit  eiland  ook  ecne  soort 
van  groote  slangen  ontbonden  hebben.  Molke,naar  de  beschrijving, 
die  liij  er  van  geeft,  de  boa  constrictor  moet  geweest  zijn.  Ook  had 
men  er  toen  wilde  koebeesten  en  varkens,  die  er  zeer  wel  aardden. 

De  steile  boschrijke  vuurberg  kan  zonder  buitengewone  moeite  be- 
klommen worden  ,  evenwel  ^jn  kort  na  de  uitbarstingen  deze  onder- 
nemingen geraariyk.  Zoo  ak  dan  ook  in  1896  eene  dusdanige  nieuirs- 
gierigheid  den  Korporaal  PmEB  BhmiRUSs.  en  den  Scfafldei^st  Jaeo» 
lUoa  het  leren  kostte* 

Deze  berg  heeft  op  onderscheidene  tijden  zeer  sterk  gewoed.  Het 
eerste  gebcnfjen  ,  dat  men  daarvan  heeft ,  is,  dat  hij  in  1886  en  daarna 
weder  in  1598  aan  den  top  begon  te  branden  en  vuur  nit  te  werpen. 
Koodat  men  er  nu  eens  de  heldere  vlam ,  dan  weer  eens  eenen  zwarten 
dikken  damp  ,  soms  ook  wel  eens  eenen  lichtgraauwen  rook  zag  uitkomen. 

H(j  branade  ook  in  1609 ,  maarin  Maart  1615  is  deze  heig  met 
een  dusdanig  geweld  opengesprongen,  enheeftsnlkeswatvébteenenen  groeto 
vuurvlammen  ,  ten  deele  naar  den  aeekant,  ten  deele  naar  de  xyoe  van 
Neira  en  h^  lort  Nassau,  uitgeworpen,  dat  men,  door  de  menigvuldige 
asch  ,  die  er  in  dat  fort  en  op  de  bolwerken  gevallen  was ,  de  stukken 
uaauwlijks  gebniikcn  kon  ,  waardoor  ook  die  van  het  kasteel  in  gevaar 
stonden  ,  om  van  de  Bandanezcn  ,  die  van  Lonthoir  en  andere  plaatsen 
sterk  opkwamen,  overvallen  Ic  worden.  Hetwelk  echter  door  de  komst 
"van  den-  Gouferaeor  Generaal  Gniin  RmsT,  die  toen  jiiist''met  eene 
wkot  aldaar  aankwam ,  helet  werd. 

In  het  jaar  1699  had  hier  eene  hevige  aardheving  plaats,  en  een  half 
nar  daarna,  een  sware  watervloed,  die  met  stil  weder  opkwam  en 
groote  verwoesting  aanrigtle  ;  vijfjaren  later,  namelijk  in  1632  ,  barstte 
de  berg  weder  uit  ,  beffjeen  van  onderscheidene  aardbevingen  vergezeld 
ging ,  die  men  bij  herhaling  in  de  maanden  April ,  Mei ,  Junij  en  JuliJ 
gevoelde ,  en  den  S4  December  door  eenen  zeer  hevigen  schok  gevolgd 
werden,  waardoor  de  hvïien  groole  sdiade  leden. 

In  het  jaar  1685  schynt  er  ook  een  zware  braad  inwendig  in  den 
berg  geweest  te  zijn ,  die  ten  laatste  gevolgd  werd  van  eene  gewd* 
dige  aardheviog,  door  welke  de  hei^gea  «eheurden,  Tertcheiden  hnisen, 
gebouwen  en  pakhuizen  omvergeworpen  werden  ,  en  velen  zich  genood- 
zaakt zagen ,  hunne  steenen  huizen  te  verlaten ,  en  zich  iu  houten 
of  bamboezen  hutten  ,  voornamelijk  's  nachts  ,  te  behelpen  ,  uit  vrees 
van  levendig,  onder  de  instortende  huizen  ,  begraven  te  worden. 

In  het  jaar  1690  heeft  de  Gobhuig-Api  wederom  verschrikkelijk 
gebrand ,  en  niet  slechts  groote  vlammen  maar  ook  groote  steenen, 
ineest  naar  het  westen ,  uitgeworpen ,  en  nu  brandde  hy  wel  ses  jaren 
achter  elkander  zonder  ophouden,  namelijk  tot  den  17  Mei  1696, 
als  wanneer  hij  plotseling  ophield,  tot  den  22  dierzelfdc  maand, 
toen  hij  nog  rnim  één  uur  op  eene  versehrikkelijke  wijze  gewoed 
heeft, ,  maar  daarop  ook  weder  eensklaps  stil  werd  ,  en  alzoo  bleef,  tot  er,  in 
Februari  j  1710,  eene  nog  zwaardere  aardbeving  gevoeld  werd  dan  die 
van  10^3 ,  soodat  men  op  Neira  het  kasteel  moest  verlaten.  DuVU 


L/iyiiized  by  Google 


API. 


\,ln  d'm\  lijd  hospouule  men  ^ccnc  uitharstino  tot  den  27  Jiinij  1712^ 
tocïi  de  bero-  weer   /even   ol'  acht  «lajjen   brandde  en  na  dien  lijdt 
slechls  smeuïdc.  In  bet  jaar  1798  bad  er  mede ecne  geweldige  uftkawling 
plaats ,  die  ,  zoo  ak  dikwerf  het  geval  is ,  vaQ  eenen  oricaan  vergenld  ging/ 
De  laatste uttbarstiogen,  welke  men Ternomen  heeft,  gesehiedden  in 
181^,  1830  en  1824  waarvan  de  eerste  zoo  hevig  was ,  dat  daarbü 
de  meeste  huizen  en  maren  in  en  om  de  stad  Banda  vaneen  scheur- 
den.  By  de  uitbarslinffcn,  die  van  den  11  Junij  1820  tot  in  het  mid- 
den der  volgende  maand  plaats  hadden,  zijn  vele  vrticbtljoomen  vernield 
geworden.  De  ullbarsling  ,  welke  den  22  April  1824  plaats  vond  ,  vormde 
eenen  nicuMcn  krater,   aan  de  noordelijke  belling  van  den  berg  ,  een 
weinig  beueden  den  ouden  krater  op  dnr  top.   Dete  nitharsting  had 
toevallig  juist  plaats ,  op  den  oogenllik ,  dat  de  Gouvemeor  Baron 
VAif  Bil  CftiP"-*-*"  aldaar  ter  reede  kwam  «  zoodat  het  gebulder  van  het 
salueren  uit  het  geschut  meft  het  gebulder  van  den  berg  gepaard  ging.  Den 
O  Juny  daaraan  volj^nde  geraakte  de  vulkaan  wederom  in  beweging,en  locn 
ontstond  er  eene  met  minder  geweldige  ontbranding,  die  ,  met  kleine  tus- 
schenpoozen  ,  tot  den  14  Junij  aanhield.  Nu  bleef  de  berg  elf  dagen  in  rnst , 
den  2i>  dierzelfde  maand  greep  er  eene  laatste  uitbarsting  plaats  ,  die 
heviger  was  dan  de  beide  eerste,  en  met  eenen  di|ften  regen  van  asdh  en- 
steeneu  vergezeld  ging,  maar  evenwel  geen  demmste  sehadeaanrigtte; 
terwyi  zeUs  de  inwoners  geen  hinder  hadden  van  de  *£kke  rookwolken , 
aangezien  deze  dooreenen  undooston  wind  naar  zee  gedreven  werden  (1). 

APl  (GOENOWG-)  ,  Goehong-Apie  of  Glkong-Am.,  vulkaan  in  Oost-Indië 
op  bet  midden  van  het  Sundasche  cW.Sumatra  ,  Aviens  lava  weleer  ia  de 
rigting  van  Prianiang  gezien  is.  Zij  beeft  ecbter  gecue  scbade  veroor- 
zaakt ,  dan  dat  de  nabij  gelegen  onbewoonde  bosscheu  daardoor  ver- 
brand zijn. 

AVINGADAMUM  ,  hy  sommigen  da  Latijnsche  nnrnvan  Imaomi» 
Zie  dat  woord. 

APON ,  naam,  diende  inlanders  aan  de  stad  knno^  geven.  Zie  dat  woord. 
'   APON,  oude  uaam  van  bet  Oos^-f«<iiicAe  dorp  Cailalo.  Zie  dal  woord. 

APOSTELHÜIS,  voorm.  gasthuis ,  in  de  Mcijerij  ran-s  Hert'Kjen- 
hosch ,  kw.  Peelland  j  prov.  N.  Brahaud  j  onder  Micrlo  en  \  u.  ten 
N.  van  dat  d. ,  i  u.  W,  van  Helmond^  op  den  weg  van  daar  naar 
Stiphout,  aan  de  Mierle. 

liet  was  in  het  jaar  gesticht ,  ' door  GtBABO  Mfetaitas^  Raads- 
man der  Hoofdstad  *s  Hertogenbos^ ,  die  gehuwd  wa»  met  E&isjaCTK 
vaIi  EacnvQiBT,  eene  zuster  van  den  Kardinaal  WiLua  vak  Ekckevqibt, 
.welke  laatste,  reeds  in  het  jaar  11^1  ,  hij  uitersten  wil,  de  stichting 
Tan  zoodanig  een  huis,  uit  zijne  na  te  laten  ryocderen  ,  aan  gemelde  zijne 
zuster  had  aanbevolen.  Aan  dit  huis,  dat  ingerigt  was  voor  twaalf 
mannen  boven  de  vijftig  jaren  oud  ,  waren  door  Paus  Clemi:>s  VII  en 
Xcizer  Karel  Y  sommige  voorregten  en  vrijheden  vergimd,  die  door 
de  hullen  van  eenige  latere  Pausen  bevestigd  en  selfs  vermeerderd  zijn. 

Aan  dit  bms  was  eene  kapd  verbondèn ,  waarin  door  eenen  Prietlw 
dagelijks  de  mis  moest  geleien  worden,  voor  de  rust  der  ziel  van  den 
stichter  des  buiies.   Be  kapd  is  reeds  op  bet  laatst  der  vorige  eeuw 


(l)  Wil  men  eena  nadere  bctclirijviug  «n  to*  «iltenllsg  ^<»r  «eMB  oogge- 
luige  lezen,  dan  Ua  »«i  M}iwr  mtsianflMU  ▼•taovn  J.  Omtibr  Js.»  B«i- 
s«n  in  den  Molokscli«a  Arckfpel»  nsar  211  «u*      1«  U* 

y^|gend0« 


L,iyui^L,j  cy  Google 


A  P 1'. 


301 


9%clliolLeo,  en  het  gasthuis  in  cciic  boerenwoning  herschapen,  lerwiji 
uit  de  inkomsten  van  het  .gicstichl  eei|if«famea<maer]iaiaden  worden.  (1). 
,  APPAHflAN)  st.  in  Ooti-Jndiê  ^  eil,.XofNM.  Zie  AtpniAH. 
.  APPAR  of  AnuLf  st.  in  Ooit-Indüf  op  de  noord-oostkast  yan 

het  ell.  Bornco. 

APPARRA  ,  kreek  in  Ncderlandsch-Guianaf  kol.  Sitn'name  ^  die  zich 
zuidwaarts  in  de  }f' utfombo  ontlast,  niet  ver  van  dc  plaats ^  waar  dese 
laatste  in  de  Coppenainp  uitloopt. 

•  APPECAPÜ  ,  vcii.  planL.  iu  NederUindsch-Guiana  ,  kol.  Suriname  y 
aan  de  Bêvem^Commewijue ,  aan  de  regterhand  in  het  opvaren  ;  grcn- 
«rade  aan.de  suiherplant.  Fanqueiuherg  benedenwaarts  en  aan  desniker- 
pbnil.  Wnvaiiibibo  bovenwaarts  j  2059  akk.  groot. 

APPËG^£  (LAND-VAN-),  verl.  plant,  iu  jTederlandsch-Guiana , 
kol.  Suriname ,  aandc  Castwtcakreek  ,  aan  de  linkerhand  in  het  opvaren  5 
grenzende  aan  dc  vcrl.  plant,  de  Herstelling  bovenwaarts  en  het  verl* 
land  van  de  plaut.  Dageraad  benedenwaarts;   281  akk.  groot. 

APP£L ,  buursch.  op  de  Feluwe ,  prov.  Geldci  lund ,  arr.  en  8  u. 
.W.  W.  mn  Anihent  f  kant.,  gem.cn  1  u.  O.,  van  Nijkerk,  1^  u. 
,0.  yan  Hoevelaken ;  met  470  inw.  . 

APPELAAR  (NIEUWE)ofJorvkouwEK.PoLDBR ,  pold.  in  het  Markgraaf^ 
schap-van-Bergen-op-Zoom  y  proY.  Noord-Brahand ^  arr.  Breda,  kant. 
Zevenbergen  y  dislr.  Rozendaal ,  gem.  Fijnaart-en-Heyningcn  y  palende 
N.   aan  den  Oad-Hcyningpolder ,  O.   aan  den   Ouden -Appelaar, 
•aan  den  Angelinapolder  en  W.  aan  den  Elizabelhspoider. 

Dezepold.  ,  die  in  I6I0  bedijlvl  is,  staat  onder  het  opzifyt  van  cenen 
■  Dijkgraaf,  twee  Gezworenen  eu  cenen  PenniDgiueester  ,  eu  i)»  ^ij"^  buud. 
r.  17  V.  ell.  sroat.  Het  hmd  ligt  10  duim  beneden  A.  P. 

APPELAAA  (OUDB),  pold.  in  h^  Markgraafschap-van-Bergen-op^ 
Zonm  ^  prov.  Jfoord-Btabond ,  arr«  JBrc»fa,  kant.  Zevenbergen  y  distr. 
Rozendaalj  gem.  Fijnaart-en-Heyningen ^  palende  N.  aan  den  Ouden 
Fijnaart  of  Vronw-Jakoba's-lniul  ,  O.  aan  den  Hcnricltenpolder ,  Z. 
aan  den  Kleiuen-Toren]}oldcr  en  aan  den  Grooten-ïorenpolder  ^  W. 

•  aan  den  Niéuwen-Appelaar. 

Deze  pold.  maakte  vroeger  drie  afzonderlijke  polders  uit ,  die  genaamd 
waren    Schuddebenrs,   Onden- Appelaar    en    Dorps  gors, 
.wélke  in  1598  te  samen  onder  eene  bcKlijking  gebragt  zyn.   Hy  staat 
•ander  het'opzigt.van  eenen.,I)iykgraaf ,  twee  Gezworenen  en  ecnen  Pen^* 
mngmetster ,  beslaat  eene  óppervlakte  Van  417  bund.  r.  98  t.  ell. 

gronds,  en  het  zoracrpcil  ligt  5  palm  onder  A.  P. 

Op  den  zuidoostelijken  hoek  van  dezen  polder  lag  voorhoen  het  oude 
fort  Barlaquc  ter  plaatse,  waar,  naar  men  wil  ,  het  oude  slot  of  kast. 
Appelaar  mocL  (jcstaan  hebben  ,  van  hetwelk  deze  pold.  zijnen  naam  ont- 
leent ,  eu  w  aar  het  tiiaus  ingedijkte  water  de  Barlaquc  in  de  Merk  uilliep. 
APPELDOORN ,  d.  .op  de  Felrnse.  Zie  Amaooaff. 
APPELENBUAG  (HET  .HUIS),  in  de  Betrnme^  kndgnod,  prov. 
■Gelderland^  kw.,  arr.  en  8  u.  O.  van  IW;  .gedeeltelijk  kant.  en  Ij  u. 
W.  ten  Z.  Tan  Ektypm,  en  i  o.W.  van  Ihedêmtmrdf  gadeeltal^ik 


(1)  Meerdere  bi  jzoadcrlic'.len  orer  ditAposTBtHuis  zal  men  eerst<Iaaga  rinJen  konnMi 
een*  verhandeling  ovor  doo  Kardinaal  v.vm  ënci^bxouiT|  geachreven  door  dea 
•BaoglMnar  R«  J*  Rocaaem,  ia  het  Archief  too*  kavkcltjk»  gveoliiedcBit, 
inaoitdtfrksia  tsb  Ned«rltad,  Te^ssmeld  <loor  HaGbKiit  oa  H»J.'BoTA«aM 


APP. 


kant.,  gcm.  eu  u.  O.  t«a  Z.  van  Echtchi ,  onder  hot  d.  OelUen  f 
cn  I  u.  Z.  O.  Tan  daar,  aaa  den  Waaldijk  ,  (rolcHjen. 

Dit  landgoed  befat ,  behaWa  eenc  beerenbnizin^  met  groolen  tuin  f 
een  boerenliuis,  lanen  met  opgaande  boomen^  boomgaarden  y  benerena 

teel-  Cl)    eiland,  cn  is  9  bund.  76  v.  r.  90 ell. groot. 

APPËLSCHE,  d.,  prov.  Friesland,  kw.  Zevenwolclcn  ,  jrriet.  Stel^ 
lingwerf-Oosteinde  ^  arr.  en  6  u.  O.  Icri  Z.  van  1/ eerenveen ,  kant. 
en  3  u.  O.  van  OlJtberkoop ,  aan  de  grenzea  der  Provincie  Drenthe, 
Tot  dit  d. ,  dat  hel  ^oosteiijkschc  der  grietenij  Stellin^werf-Oosteinde 
is,  bebooren  de  bunndi^  Aaekinge  en  Hoo^- Appelsehe. 
Vroeger  stand  bier  ook  een  klooster  van  de  Premonstreiter  orae ;  *s  W  n- 
relds-Licbt  gchceten  ,  en  er  was  hier  eene  borgt ,  die  habregt  voerde. 

Men  telt  er  loO  inw.,  alle  Henr. «  die  hier  eene  kerk  hebben  ,  welke  van 
eenen  stompen  toren  voorxien  is  ,  en  tol  de  geni.  Oosteriroldc-Fochtelo-en^ 
jdppelselie  behoort.  De  grond  van  dit  d.  beslaat  voor  een  groot  ge- 
deelte uit  eene  harde  zandige  heide  ,  in  welke  nojftans  ,  nabij  w  atercn  , 
in  Drenthe,  een  grazig  stuk  weiland  ligt,  de  Broek  genaamd. 

APPËLSCHE  (HOOG-) ,  buurscb.,  prov.  Frietlana.lw.  ZetenuMm, 
griet.  SteUhgwerf-OwUinde f  ur,  en  6|  n.  O.  ten  Z.  van  ffeenmmm, 
kant.  en  5|  n.  Tan  OUtèerioop ,  (  u'.  O.  ten  Z.  Tan  jéppektkg  ,  «ider 
welk  d.  lirt  behoort. 

APPELSCHER-ZANDBERGEN ,  zandduinen,  proT.  Friesland,  kw. 
Zeventcolden ,  in  het  zuidoostelijke  {jcdeeltc  der  griet.  SiellingvDerf" 
Oosleinde  y  onder  het  d.  Appchche ,  waarvan  zij  haren  naam  ont- 
leenen.  Deze  duinen  ,  ofchoon  niet  zeer  hoog  ,  hebben  van  het  land- 
Tolk  den  naam  van  zandbergen  bekomen ,  omdat  bet  eene  verwooder- 
lyk  vreemde  saak  is ,  dat  er  nier  te  midden  van  eenen  reeds  scer  boa- 
gen heidegrond,  gelwele  r|{en  losse  landbeuvelen,  met  leer  weinig 
planten  begroeid,  gevonden  worden,  waarvan  de  hoogste  ongeveer 
12  ell.  boven  d»  oppervlakte  veriieven  iQn,  en  volkomen  naar  leedni- 
nen  gelijken. 

APPELTERN ,  gem.  in  bet  Land-tusschen-Maas-en-ffaal ,  prov. 
Gelderland^  kw.,  arr.  en  distr.  Nijmegen  ,  kant.  Bruten y  (20  m.  k., 
7  8.  d.).  Zij  bevat,  de  d.  Appeltern  ,  Altforst,  Maas -B  urn- 
niel  en  Alphen,  de  geb.  Bergbnis,  Blaanwe'Slaia , 
Greffelin  g,  den  Haag,  Heppard,  bet  Hoofd «delLade, 
de  Laak,  Moleneind,  Hoortbnisen,  Hun,  de  Monni- 
kenwaard,  de  Nieuwe  Schans,  S  c  h  r  aal-J  ammer ,  de 
Torsrh,  de  Tnnt,  VclddijkendeW  al,  benevens  vier  pold. 
die  gezamenlijk  2;j59  bimd.  groot  zijn. 

Er  zijn  4  R.  K.  kerken ,  4  Herv.  kerken  en  4  scholen ,  die 
te   zamen   een   gemiddeld  getal  van  200  leerlingen  hebben.  Deze 

5 cm.  beslaat  3223  bund.  39  v.  r.  98  t.  ell.  gronds,  met  409  b.,  bewoond 
oor  8100  inw. ,  onder  wdke  .ruim  1800  H.  K.,  die  in  dete  gem* 
4  statiën  hebben  en  ongeveer  S30  Herv. ,  dié  twee  gem.  uitmiuken. 
De  voornaamste  middelen  van  bestaan  zijn  de  landbouw  en  de  vee- 
teelt ;  ook  wordt  er  een  weinig  handel  |;«dreven. 

De  pold.  onder  deze  gem.  worden  jaarlijks  door  kwelwater  onder- 
gezet en  moeten  in  de  lente  door  de  sluizen  in  de  dijken  ,  naar  de 
Maas  leidende,  droogloopen.  Bovendien  zijn  zij  in  het  jaar  1784 , 
1799 ,  1807  en  1811  ,  ten  gevolge  van  doorbraak  van  dijken  bui- 
tengewoon boog  overstroomd.  Maar  in  de  jaren  1816  en  1817  béb- 
ben  de  1nnnenv«den  ,  alsmede  vele  der  bge  uiterwaarden  door  den 
menigvuldigen  en  aanboudenden  regen ,  gedurende  den  gebeelen  z«h 


Digitized  by  Google 


APP. 


505 


üMTf  meer  dan  «ena  Nederl.  el  diep  ondéc  water  geHaaa,  waardoor 

de  geheele   oo^t  veraieid  werd  ea  eene  groote  «terfte  onder  het 

Tce,  mitsgaders   duurte  van  levensmiddelen  cn  hongersnood  bij  de 
armen,  is  ontstaan.    Even  als  in  het  jaar  1816  ging  net  bijna  in  de 
jaren  18ii7  Lol  ea  met  1831  ,  maar  vooral   in   hot  jaar  18:29  ,  als 
wanneer,  door  de  zware  stortregens,  die  den        JuuiJ  ,   12  Julij  , 
15  en  16  Augustus  vielen,  de  velden  wederom  werden  onder  water 
gmt,  ten  pe^obm  waarvan  deiellile  rampen,  oniieilen  en  teiita» 
ringen  ali  in  1816   plaate  hadden.    Zoodat  de  voorseide  jaren , 
om  den  noodloUigen  toestand  ,  waarin  toen  de  inw*   van  deze  gen. 
verkeerden  ,  nog   langen  tyd  by  hen  in  geheugen  zullen  blijven. 
Welke  toestand  dan  ook  voor  geene  verbetering  vatbaar  is  te  achten  , 
zoo  lang  er  geeue  algeraeene ,   verbeterde  uitwatering  voor  de  distr. 
Kijk-van-Nijmrgon    en  Maas-en-Waal  zal   zijn  daargesteld. 

De  oorlog,  die  in  het  laatst  van  1850  uitbarstte,  en  ten  gevolge 
had ,  dal  een  groot  aantal  penonen ,  in  het  heoin  van  1831 «  ten  alr)jde 
geroepen  werd ,  alsmede  «Ie  buitengewone  epidemisehe  riekte  in  18S1 , 
toen  meer  dan  }  der  bevolking  riek  te  bedde  lag ,  dia  van  deie  kleine 
gcm.  ,  in  de  maand  September  en  het  begin  van  Octobery  meer 
dan  50  slagtoiTers  wegsleepte,  en  waardoor  de  gerinf^e  oogst  nog  ni<*t 
tijdig  genoeg  kon  worden  binnen  gehaald  ,  mitsgaders  de  schier  alles 
vernielende  muizen  ,  die  zich  hier  in  1851  opdeden ,  hebben  niet 
wreiaig  bijgedragen ,  om  den  fmanlielen  toestand  der  gem.  zeer  te 
veracnteren  en  sQn  de  oonaak ,  dat  het  grootitte  gedeelte  der  iogexete- 
Jien  als  nog  in  bekrompene  omstandigheden  verkeert. 

Deze  gem.  heeft  geen  afkonderiyk  wapen;  het  gemeente  zegel  bestaat 
iiit  de  woorden  GsaBBiin  ArPBLTaair,  met  het  randschrift  PaoviRaa 
Gelderlj^nd. 

liet  d.  Appeltern  of  Apültereji  ,  ligt  JS  u.  W.  van  Nijmegen,  lyU. . 
ten  Z.  van  Dniten  ,  ^  u.  Z.  O.  van  Altforst  , .  aan  den  Maasdijk. 
Tot  dit  d.  behooren  de  geh.  de  Laak,  de  Tuut,  de  Wal,  Mnn 
en  de  Blaauwa  sluis  ^  benevens  een  pold. ,  4S9  band.  groot ,  die 
by  wintertijd  onder  loopt ,  maar  gemeeniyk  eenigzins  vroeger  dan  die 
der  drie  andere  pold.  in  deze  gem.  droog  is. 

Dit  d.  is  een  riddermatig  goed  ,  welks  Heeren  al  vroeg  in  de  Gelder- 
sclie  geschiedenissen  vermaard  zijn ,  zoo  als  zij  ,  onder  anderen  ,  den 
beroemden  Joan  Derk.  vak  der  Capellen  tot  des  Poll  ,  onder  hare  vroe- 
l^ere  bezitters  tellen  mag  ,  thans  wordt  zij  in  eigendom  bezeten  door 
Mevr.  A.  £.  Gravin  douairière  vai<i  RecHTERE?!,  geb.  Baronnesse  vaa  osa 
'CAnum ,  zynde  eene  dochter  van  den  gemelden  Heer  Joah  Dtaa. 
.  Hen  telt  bier  4S0  R.  K. ,  die  hier  «ene  statie  hebben ,  welke  lothet 
Toorm.  bisdom  van  Roemumde,  dek.  van  JDrate»  behoort ,  en  eene  kerk 
heeft,  die  aan  den  H.  SfiavATius  toegewyd  is ,  en  waarin  de  dienst  door 
eenen  Pastoor  verrigt  wordt.  De  llerv.,  die  een  getal  van  ongeveer  70 
personen  uitmaken  ,  behooren  tot  de  gem.  Altforst-  en-  Appeltern, 
Voorts  heeft  men  in  dit  dorp  97  h.  en  eene  in  1835  geheel  nieuw  ge- 
bouwde school,  met  een  gemiddeld  getal  van  üO  leerlingen. 

By  Apputuui  ,  staat  een  aanzienlijk  heerenhuis ,  het  H  uis  te  A  ppeU 
tem  jgebeeten. 

APraLTERN  (HUIS  TE)*,  oud  adell.  huU,  in  het  ImA4iêui^ 
^aat-enr-Waal ,  prov.  Gelderland,  kw. ,  arr.,  distr.  en  5  u.  W.  van 
jyijmegen,  kant.  en  2  u.  Z.  van  Druten,  gem.  en  Z.  O.  van 
Appeltern ,  te  midden  van  het  hoog  geboomte ,  nevens  den  ttaasdyk 

gelegen. 


Digitized  by  Google 


301  APP. 

Kei  M  een  ood  en  merkwanrdigp  gebouw ,  dat  in  het  kar  168d 
vernieuwd  is,  dooh  reeds  scer  lun^;  te  Toren  moet  grcstidit  s^fften  vroe- 
gor  Apfktbobx  «rehaetCQ  was.  De  Kecren  en  Vrouwen  van  Appeltebik 
bubbeoer  tteedt  ban  verblijf  opgrehoiidcn  ,  loo  ais  bet  ook  nog  door  de 
tegenwoordige  eijenaresse  1)i»wooikI  wordt. 

APPEN  ,   buursch.  op   de  Fcluirc^  prov,  Gelderland y  kw.,  arr.  en 
6  I  «I.  "V'.  van  Arnhem^  distp.  Mtddin-i  elnwc  ,  kant.  en  Ij  ii.  Z.  vaa 
Ttrello  gom.  en  \  u.  N.  van  Voorst  \  niet  770  inw. 

APPENAM,  raimebaaiin  Owt-indü,  inde  Slmat  van  Lomkok,  aan 
de  westkust  van  het  Sundasche  eil.  LomiM, 

APPENAM  of  APPAMIAM ,  st.  'm  Ooti-Indié' ,  op  h0t  Sunimehe  eü. 
LonMtf  aan  de  baai  van  dienzelfden  nanni.  Het  is  ecne  zoeraansién« 
lykc  en  volkrijke  st.  en  de  voornaamste  plaals  van  bet  eil. 

APPER  ,  st.  in  Oost-Indiè'.  ZIcAppar. 
'    APPERLO  ,   buursch.  op  de  Velmre.    Zie  Apebloo. 

APPINGADAM  ,  vlek  ia  Fivdgo.    Zie  Appihgedaji. 

APPINGË ,  oud  rir.,  prov.  Groningen ,  dat  voorheen  hQ  het  d.  Holwier' 
da  in  het  Oosten  van  Fivelfjo ,  haren  oorsprong  had.  Het  Uep  zuidwaarts  naar 
Appingedam,  waar  het  zich  met  deovoorm.  /tvei  vereenigde.  Ook  droeg 
een  klooster,  dat  bij  Appingedam  stond,  dezen  naam.  Van  het  oude 
riviertje  is  nog  oene  nitwaterin^T  /  thans  de  Apt  {jenaarad  ,  overig-. 

APP1NGED.\M,  arr.,  prov.  Gmniiufen;  palende  N.  aan  de  Wadden, 
O.  aan  de  Ecms  en  aan  don  Dollart,  Z.  aan  de  arr.  Groningen  en 
'Winschoten ,  W.  aan  bet  arr.  Groningen  en  de  Unnse. 

Het  bevatte  voorbeen  de  velende  4  kant.:  Appingedam,  Lopper* 
«tt'm,  Middelstum  en  Winsnm;  doeh  sedert  de  nieuwe  verdeding' 
der  arr.  en  kant. ,  in  1858  ingevoerd ,  bevat  het  slechts  2  kant. , 
namelijk  A  p  p  i n  g  e  d  am  en  M  idde is  tu m,  en  telt  ruim  SS,800  inw. 

APPINGEDAM,  kant,  prov.  Grommjeiij  arr.  Appingedam;  palende 
N.  aan  ln*t  kant.  Middelstuiu  en  de  Ecms  ,  O.  aan  de  Ëenis  en  bet 
kant.  Zuidbroek,  Z.  aan  de  kant.  Groningen  en  Hoogezand,  W,  aan 
bel  kant.  Middelstum. 

Het  bevat  de  volgende  7  gem. ;  Appingedam,  Delfsijl,  Bic- 
rum,  Ten  Boer,  Loppersnm,  Stednm  en  ^Zandt,  en 
telt  niiffi  1S,00(I  inw. 

APPINGEDAM,  klass.,  prov.  Groningen  ^  ia  de  volgende  4  ringen 
verdeeld,  als  :  Ap  p  in  geda  m,  Delfzijl,  L  oppersum  en  Slocb- 
leren.  Zy  wordt  bediend  door  40  Predikanten  en  telt  20,400 
tielen. 

APPlJsGEDAM  ,  kerk.  ring  .  prov.  Groningen  ;  klass.  van  Appingedam, 
Er  zijn  in  dezen  ring  de  zeven  volgende  ^em. :  A  p  p  i  n  g  e  d  a  m ,  F  a  r  ni- 
sitm,  Hcveskes-en-Weiwerd,ll<edhni«en,  Opwiierde, 
Oterdnm,  en  Tjamsweer^  die  door  seren  Predikanten  bediend 
vrorden  en  te  zamen  ruim  4100  zielen  tellen. 

APPINGEDAM,  gcm.  in  Firelgo,  prov  Groningen,  arr.  en  kant. 
jippingedam;  (8  m.  k..  4.  s.  d.)  palende  N.  aan  de  gem.  Bierum  , 
O.  aan  Delfzijl,  Z.  aan  Delfzijl  en  Slochleren  ,  W.  aan  Loppcrsum. 

Zij  bevat ,  behalve  bet  vlek  Appingedam,  de  dorpen  J  u  k  w  e  r  d, 
Marssum,Opwierde,Solwerd,  cp  Tjamsweer,  benevens 
de  geb.  bet  Bolwerk,  Eelwerd,  Garreweer,  de  Hooge- 
werven,  *tKlooster,  Lasquert  en  0 1 1 n g daarin  OHerv. 
kerken,  i  R.  K.  kerk,  eene  Latijnscbe,  ecne  Fransehe  en  5  lagere 
scholen.  Zy  telt  ruim  5100  inw.,  onder  welke  ruim  2400  Uerv. , 
4«i0 a.  R.,  ISO  Boopsgex.,  2  £v.  Luth.  en  145  Joden. 


Digitized  by  Google 


APK  m 

Het  \lek  ApptltfiBDia,  helwelk  ook  Appingadaw,  iu  het  Lat«  Dah«4' 

«n  bij  sommieren  Apnr.AOASux ,  doch  bij  de  iaiidliedea  doorgaans  dlleen 
DE»  Dam  wordl  jrenoenid  ,  is  de  xetel  van  eene  arrondissementsrejjtbank 
en  van  een  kanlonsjjeii^n,  en  liirt  4  u.  N.  O.  van  Gronin»jen  ,  1  u.  W, 
van  Delfzyl ,  6  u.  N.  van  Winschoten ,  aan  den  refter  oever  van  den  voor- 
malt^en  Fivcl.  Thans  stroomt  het  Damsterdiep  midden  door  de  plaats  heen. 

Dit  vlek  ontleent  gedeeltelijk  zijnen  naam  Tan  den  dam  ^  die  hier , 
Tóórdat  te  DeUkyi  de  aeesluisen  aangelegd  waren  ,  ter  itoHingTan  het' 
water,  inden  mond  van  den  Fivel  la^;.    Sommigen  willen,  dat  het' 
zijnen  naam  Tan  een  adeliyk,  thans  uitgestorven ,  geslacht,  Appixca 
hnd  ,  maar  anderen  beweren  met  meer  cegt,  dat  het  dien  Tan  het 
riviertje  de   Appinge  ontleend  licbbc. 

Men  wil  dat  Appi!<gedax  ,  na  de  toeslijking  der  Westcr-Emder  ha- 
ven,  waar  omtrent  echter  veel  onzekers  heerscht ,  zou  zijn  opipko* 
men.  Men  vindt  opgelcekcnd ,  dat  hare-  kerk  reeds  in  1254  met 
eenen  toren  en  een  rond  dak  prijkte.  Sedert  nam  gQ  in  vermogen 
dusdanig  toe ,  dat  zij  in  1327  hij  den  loogenaamden  Appin  jedamster 
bnurhrief ,  welke  door  de  judkes  Selandini  toeitiM  Friste ,  in  uptiaU 
ieshame  congregaH ,  werd  bcvestij]^,  en  waarin  het  plaatsje  genoemd 
wordt ,  in  den  aanvanjy  des  briets  universitas  en  vervoljjens  oppidum^ 
waarschijnlijk  reedi  stedelijke  re«jtcn  bekwam;  later  werd  zij  ook, 
om  hare  li[jginjj ,  nabij  den  mond  van  de  Eems  ,  met  vestinjj- 
werken  voorzien .  De  rcgtstoel ,  waaronder  Tjamswucren  Opwierde 
behoorde,  was Toorheen  staande,  en  toekomende  aan  de  stad  ITrofiui- 
gcu  j  die  dus  hier  den  Regter  aanstelde.  Doch,  behalve  desetf  was  er 
fwk  nog  een  plaatselijk  bestuur,  onder  den  naam  van  Regienn  ofEeé- 
gmootenten  Damme ,  en  ook,  doch  in  Interen  t^d,  TanJvmi^eiiwcilervje 
der  stad  Appingedam. 

Men  telt  hier  bijna  1900  inw.,  die  meest  in  den  kleinhandel  ,  am- 
bachten en  winkeini'i  lii<;  hnn  bestaan  vinden.  De  handel,  die  hier 
gedreven  wordt  ,  is  thans  van  weini^y  aanbelang ,  uitgenomen  in  paar* 
deo  ,  vooral  op  de  jaarlijksche  paardenmarkten  ,  welke  beroemd  zyn , 
om  het  groot  aantal,  van  w|jd  en  zyd  aldaar  aangebragt  en  verkocht 
'wordende,  paarden.  Deze  worden  gronden  op  Woensdag  ia  de  Pink- 
sterweek,  op  Wo^i^^u  derden  Donderdag  in  Jnly  en  op 

Woensdag  voor  den  derden  Donderdag  in  Augustus.  Voorts  heeft 
men  te  AppncEOAsr  eene  venlenmarkt  op  den  derden  Donderdag 
in  September,  en  eene  veemarkt  op  den  laatsten  Woensdag  in  Oo 
tober ,  alsmede  op  eiken  Woensdag  van  de  maanden  Mei  en  November, 
welke  allen  door  de  landlieden  uit  den  omtrek  gaarne  bezocht  wor- 
den. De  hier  gevonden  wordende  fabrijkea  zyn  van  peen  belang ; 
woorheen  werd  er  vetrrlint  gemaakt,  door  eene  mtchinene,  welke  al* 
leen  door  eenen  hond  gedreven  werd ,  en  oeen  verdere  hulp  tot  het 
fabriekaat  behoefde.  £r  zijn  echter  in  deze  gem.  nog  eenic(e  olie-, 
iioutzaag-  en  andere  molens. 

Zy  is  stadswijzc  gebouwd  en  thans  een  der  volkrijkste  vlekken  der  ge- 
lieele  provincie.  Voorheen  stonden  binnen  hare  muren  dc  burgten 
der  reeds  lang  uitgestorvene  adellijke  geslachten  S  n  e  1  g  e  r  en 
Houwerda,  alsmede  W.  van  Appingedam  ,  aan  de  zuidzijde  van  den 
Fivel,  het  sterke  slot  of  kasteel  Dykhuis,  door  den  hddhaftigeri 
FocKO  Uebia  ,  die  den  99  Auenstus  145S  aldaar  overledl ,  gdMHiwd. 

Ook  hadd^  de  Ommelanden  hier  hun  muntgebouw,  hetwelk 
'na  de  laatste  helfl  der  zestiende  eeuw  eerst  is  gezet, ^  doch 
xeldzaam  als  munt  is  gebruikt  en  nog  wel  alleen  in  de  eerste  jaren  ^ 


zijnde  vt'rvol<|('n';  ,  n.i  de  hier  irijn-vurrde  Ilervonniii|r ,  door  dn  Donps- 
{jjczindou  dcv  uiid<>  Vlaiiiia^eii  luL  euiie  kerk  [raïicu^d  ,  loeu  verlaLeii,, 
ca  ia  1811  afgebroken ,  aU  wanneer  de  grond  bij  oeDea  tnin  werd  getfok- 
ken.  Under  de  nog  bestaande  openbare  gebouwen  van  AmiwinAM  ver- 
dient Lel  Haadb  ui  s,  in  welks  onderste  gedeelte  de  Waag  is,  ver- 
meld  tc  V  orden.  Het  heefl  ecne  ruime  raadkamer  ,  waarin  vroeger  de 
synode,  die  om  bet  andere  jaar  in  deze  plaals  bijeenkwam  ,  bareverjrn- 
(leringen  hield.  De  arrondls<;nmcnlsro[;ti);uik  houdt  hare  zitting  hier  in 
eene  voormalige  pastorie  ten  O.  van  de  Hcrv.  kerk. 

l)e  Herv.  geni.,  die  hier  IGOO  zielen  teil,  tot  dc  klass.  en  ring  van 
Apüin^tdam  behoort  5  ca  vroeger  duor  twee  iVcdikaulen  ,  maar  thans 
slecDtf  door  éénen  Miend  wordt,  heeft  hier  eene  groote  en  schoone 
kerk  inel  cenen  firaaijeu  predikstoel  en  een  vry  goed  orgel.  0e 
zware  toren  ,  die  vroeger  Irij  deze  kerk  plagt  tc  staan ,  is  in 
afgebroken,  en  in  dat  en  het  volgende  jaar  door  ecnen  nieuwen, 
ligator  gebouwden  lantaarntoren  vervangen.  Vunr  de  Kerkhervorminjj. 
was  deze  kerk  aan  den  H.  Nicolaas,  Blsscliop  van  Myrra ,  toegewijd, 
liocwel  zij  toen  zoo  groot  niet  was  aU  thans,  want  zij  is  ,  scderl  de  Ilerv. 

fodsdicnst  daarin  werd  nitgcocfend  ,  van  tijd  tot  tijd  ruimer  gemaakt.  Be 
'astoors  dezer  kerk  waren  Oflicialen  en  Commissarissen  van  den  BtssdMi|» 
van  Munster*  Te  dien  tyde  had  men  hier  ook  nog  de  A  ngu  s  t  i  nu  s-  of 
Broerkerk,  welke  aan  het  Uooster  der  Monniken  dezer  orde  behoor- 
de, maar  vóór  de  reductie  der  stad  Groningen ,  en  wel  in  1562 « 
even  als  het  klooster ,  geheel  werd  vernietigd  en  met  alle  de  inkomsten 
aan  de  gemeente  tut  eene  nieuwe  parochiekerk  afgestaan.  Behalve  dit 
klooster  had  men  er  uiedc  eoii  van  de  Franciskanen  ,  dat  in  '15:28  , 
gesticht  was,  maar  van  hei  welk  thans  ook  niets  meer  in  wezen  is.  Oc 
eerste  vaste  Predikant  alhier  was  Joüak:«£s  ;\liuus  ,  die  in  den  beginne 
in  het  Sohnttenhuis  en-,  met  lan^  na  het  aamiemen  van  den  religie- 
vrede, in  de  Augustmuskerk  de  dienst  waarnam.  Toen  echter  in  IIW, 
door  den  trouweioozen  afval  van  REHannao,  de  stad  Croningen  weder 
oikbé  de  Spaansche  heerschappy  kwam,  geraakte  de  Herv.  gem.  van 
Appi>t,edam  uiteen,  en  bleef  ecnen  geruimen  tijd  herderloos  ;  maar  op 
de  eerste  synode  ,  die  te  Groningen  gehouden  werd  ,  nadat  die  stad  tot  bet 
Bondgenootschap  dt-r  Vereenigde  Nederlanden  was  teruggekeerd  j  versrlieen 
reeds  Kudolpuls  Artupakus^  als  Predikant  te  Appirgedax,  enniisschiea 
had  deze  daar  reeds  gediend ,  nadat  Oterdum  en  Dclfzgl  in  1«S85  en 
tSOi  door  de  Staatschen  heroverd  waren.  De  predtkantsplaats  wordl 
vervnid  door  een  vrij  beroep  van  den  kerkeraad  en  de  Kerkvoogden. 
J  De  IL  IL.  statie,  die  tot  het  dek.  \an  ^ra;n'n^en  behoort ,  heeft  hier 
eene  goede,  thans  vergroot  wordende  kerk ,  die  aan  den  H.  Nicolaas  i» 
ioegewyd  ,  en  uict  eeticn  toren  prijkt ,  velke  in  1800  gebouwd  ift*  241 
^:lt  ruim  260  zielen  en  wordt  bediend  door  renen  ra>toor. 

De  Joden,  wier  getal  hier  145  beloopt,  hcLben  iu  hel  jaar  1801  eene 
synagoge  te  Appikgedam  gesticht ,  die  door  eencn  \  uorlezcr  bediend  wurdt. 
. .  DeDoopsgez.  gem.,  die  nog  in  1900te  AmRCiDAH  gevonden  werd ,  heeft 
federt  opg^ouden  te  bestaan ,  zoodat  de  weinige  leden  van  die  gezindheid  j 
welke  te  dier  plaatse  wonen ,  tlians  tot  de  gem.  van  V  Zanc»  hehooren. 

hield  bare  kerkvergadering  in  het  voorschreven  muntgebouw ,  hei- 
welk  slond  hij  de  Brecdebrug,  in  de  Dijkstraat. 

Men  heeft  hier  ecnc  La  ty  nsche  school,  in  welke  door  cencn  Reetor 
onderwijs  gegeven  wordt,  en  die  12  leerlingen  lelt  j  eene  Franselie 
kos  tscho  ol  met  30  scholieren  ;  eeneLaj^ere  school  der  eerste  klasje 
piclj^O  leci'Uujjeu  3  een  JJcpurtcmcnl  der  ^aal;»chappy ;  Tot 


Digitized  by  Google 


Nut  tmn  Algemeen ,  dat  den  29  JuniJ  1828  op{jerigt  is  en  «it41  ge- 
wone,     honoraire  leden  en  1  donatrice  bestaat;  ecne  fiijbelTereeni- 

?ing,  die  3^  ledeu  teltj    ea  een  liistributiekaatoor  voor  da 
rieven. 

'  Nadal  AfnaaaiMMi  eaiia  vattïng  gewarden  was,  lieaft  hel  ondandici* 
éme  naaleii  de  raaipen  des  oorlogs  nuietea  Tarduren.  Zoo  werd  de 

plaats  in  het  jaar  1500  door  de  Groam|[ers  belegerd  ,  welke  sieh  echter 
waMra*  xeo  door  de  gemaakte  oventVDoming ,  als  doordien  EassaB, 

Graaf  van  O ost- Friesland  ^  die  ,  van  ovpr  de  Eems  ,  dc  Appingedammers 
met   schepen  te  hulp  kwam    vn    zich   met   cene  genoegzame  niagt 
in  de  plaats  wierp ,  gp noodzaakt  za<|eri  het  beleg  op  te  breken  ,  terwyl 
sij  ,  bij  den  aftogt,  nog  sterk  door  's  Graven  volk  geteisterd  werden. 
Maar  bet  jaar  1514  was  aoe  Teel  te  noodlottiger  voor  AmaaaDAM, 
«oaa  hel  dW  Gaoaai ,  Hertog  «0»  Aura»,  met  hel  gros  syns  l^ra 
oangefalleii  werd.   Qe  plaats  was  toen  redel(|k  wel  versterkt ,  en ,  he* 
halve  met  een  groot  aantal  landvolk ,  door  oOO  welgeoefende  soldaten  9 
onder  het  bevel  van  Otto  vam  Dieprolt  ,  bezet.    De  Hertog  liet  onver- 
wijld den  Fivelstrooni  onder  en  boven   met  bruggen  beslaan  en  dc 
sloten  in  de  weide  dempen ,   ten  einde  het  grof  geschut  te  gemakke- 
lijker te  kunnen   aanvoeren.     Hierop  beukte  hij  op  cene  verschrikke- 
lijke wijze  de  wallen  ,  terwijl  hij  met  glueijende  kagels  graote  schade 
•an  de  hmaen  teebragt.   IMe  van  himien  aiheidden  daarentegen  onver^ 
moeid  ,  aoo  aan  hel  vullen  der  bressen ,  als  aan  het  blnssdien  vin  des 
brand  in  de  buizen  ,  wordende  daarin  zelfs  door  de  vrouwen  en  kin« 
deren  geholpen.  Aeeds  onderscheidene  malen  bad  de  Saks  eenen  storm 
gewaaj^d  ,  maar  was  telkens  door  dc  bclenrcrden  afgeslagen ;  tot  dat 
bet  hem  eindelijk  den  4  Augustus,  toen  hij  in  den  vroegen  morgen  de 
Mad  op  drie  plaatsen  te  gelijk  aanviel  ,  gelukte  ,   niettegenstaande  de 
dapperste  verdediging  door  de  belegerden  ,  Appirgedam  stormenderhand 
in  te  nemen,  waarop  de  stad  aan  de  toomeloosste  woede  van  den 
jolddat  ten  prooi  stond,  wordende  er  een  yssdgk  bloedbad  aangerigt, 
in  hetwelk  noch  vrouwen ,  noeh  kinderen ,  noch  grijsaards  gespaard 
werden.'  De  stad  werd  echter  nog  in  hetselfde  jaar  door  Graaf  Eosaan 
herwonnen ,  wordende  de  bezetting  door  gebrek  aan  leedogt  tot  de 
«vergave  gedrongen  ;  waarop  de  vestingwerken  in  1516  geslecht  werden. 

In  1Ö36  werd  Appi>0EnA«  door  Mfixhaud  van  Ham,  een  beroemd 
veldheer  van  Hertog  Karel  vaih  (iELOKR ,  wederom  versterkt ,  ten  wel- 
ken einde  hij  de  landlieden  van  Fivel^o  opriep ,  om  hem  behulp- 
saam  te  zijn  ,  niettegenstaande  de  Crromagers,  die  toen  reeds  de  zijde 
van  Kami.  Y  ,  ab  Hertog  van  Braband,  Graaf  van  Holland  en  Heer 
van  Friesland  en .  Overijssel ,  gekosen  hadden ,  dit  met  alle  magt 
sochlen  te  beletten  ;  want  in  het  verdrag ,  hetgeen  die  van  Gro- 
ningen den  15  Jnnij  1336  met  dien  Vorst  hadden  aangegaan,  was 
onder  anderen  bedongen,  dat  alle  de  vastigheden  ten  platten  lande 
gesloopt  zouden  worden.  George  Scueisk  va>  Toutknbükü,  de  eerste 
Spaansche  Gouverneur  van  Groningen,  niaakle  er  nu  terstond  zijn 
werk  van  ,  om  Appingedam  te  belegeren  ,  maarkonde  de  plaats  ,  uit  hoofde 
wan  den  sterken  tegenstand ,  welke  hem  door  die  van  binnen  gdbo- 
4en  werd,  niel  dan  aeer  langsaam  tot  de  overgave  dwingen. 
Ibir  de  bdegerden,  door  de  nederlaag  der  troepen,  die  hun  te  hnlp 
gesonden  waren  ,  zich  van  alle  hoep  op  ontxet  verstoken  ziende  en  gebrek 
aan  Ippftogt  hebbende  ,  vonden  zien  genoodzaakt,  om,  den  2  September 
l.^lfi,  de  plaats  aan  Schenk  over  te  geven,  en  dat  wel  op  zeer  harde 
voorwaarden  y  want  dc  JBevelhebbers  moesten  krygsgevangen  blyven^ 


L/iyiiized  by  Google 


308  AP.P. 

terwijl  de  beze^mg  nwgt  uittrekken  alleen  met  liet  zijdgeweer  en  ntfft 
achterlaliii|r  van  alle  goederen,  wapentuig  en  geschut ,  en  .onder 
belofte  van.  in  drie  maanden  tyds  niet  tegen  den  Keixer  te  zullen  die- 
nen. De  burgers  konden ,  ten  gelijken  tyde ,  met  bet  krijgsvolk  uittrek* 
ken,  maar  moe&len  dan  hiMuie  geederen  overgeven  ;  wilden  zg  eckter 
blyvcn  ,  dan  moesten  zij  zich  aan  de  genade  van  den  overwinnaar  on- 
derwer|)cn.  Na  de  overjrave  legde  ScnE><K  cenc  genoegzame  bezetting 
in  de  plaats,  onder  licl  hevel  vaii  IIat^s  Hesse.  Maria,  Koningm  van 
Jlouijai  ijc ,  die  destijdü  Landvoogdes  uycr  de  iScderlanden  was ,  van 
den  gelukkigen  uitdag  barer  wapenen  verwittigd,  zond  nu  bevel  ^  an 
Am N^DAJi  te  slecbten,  aangezien  zij  de  versterking  daarvan,  als  ttt 
naby  aan  de  £ems ,  ge vaarlyk. oordeelde.  Zij  had  zelfs  het  voorne- 
nien,  de  kuisen  te  latenafbreken  ,  maar  werd ,  door  het  dringend  smeeken 
der  ingezetenen  ,  daarvan  afgehouden.  Hierop  \vcideü  dc  vestingwerken 
andermaal  gesloopt,  eu  van  dien ^d  af  bceii  de  plaats  opgekouden  eene 
vesting  te  zijn. 

Appif(GEDAx  moest  ook  in  ruin>e  mate  de  nadecligc  gcvül|>eü  van  de  , 
op  het  einde  der  vorige  eeuw  woelende  «  partijschappen  gevoelen  ,  want 
toen ,  in  het  jaar  1787^  het  «Idaar  gevestigde  genootschap  V9fi.  wapen- 
handel, bij  het  voleindigen  der  somerwapenoefening  afgevuurd  had, 
ging  het  gepeupel ,  vooral  uit  deVieriMaren,  tot  daden  van  klcinachting 
en  beleed^ing  over,  welke  zooverre  gingen  ,  dat  in  het  societeitshuis  dke 
glazen  werden  ingeslagen,  ter>vijl  die  schennis,  van  plundering  vei^ge- 
zeld,  ten  laatste  tot  andere  huizen  oversloeg,  eiker  Patriottische  be- 
woners helleven  ter  naauwernood  met  de  vlu{»t  reddcden.  INu  zag  men  , 
<le  heide  volgende  dagen ,  in  de  straten  burgers  tegeu  b4u*gers  strijden  , 
daar  de  eene  sicb  aan  de  sijde  vai)  de  genoolschapsleden ,  de  andere 
aan  die  van  hunne  tegenpariijders  schaarden.  De  <eerilen  hehicldea  in 
deze  gevechten  de  overhaud ,  en  toen  de  Kapitein  vsalDsuiaA,  aan  hek 
hoofd  van  ruim  IdO  Groninger .  genootschappers  ^  met  veldstulLken 
Toorzien ,  binnen  de  plaats  kwam ,  en  hunne  tegenparty  ontwapende, 
geraakte  alles  -weder  tot  y\\>\. 

Behalve  hetgeen  Appingioam,  even  als  geheel  ons  Vaderland,  gedu- 
rende de  vreemde  overheersehing  moest  doorstaan  ,  had  het  nog  bij- 
zonder ,  bij  den  aftogt  der  Frauschen  uit  deze  gewesten  ,  op  het  einde  vau 
1813,  te  lijden.  Zoo  deed  de  Bevelhebber  der  vesUng  Del&ijl,  ten  einde  nog 
.grooter  voorraad ,  dan  hy  reeds  had ,  byeen  te  verzamelen  ,  hy  den  Onder- 
.prelect  van  dit  ai'rondissement  en  bij  den  Haire  van  AppnfSBayui ,  by  herha- 
£ngdedrukkciMlste  vorderingen,  die  van  zware  bedreigingen  vergezeld  gin- 
gen ,  terwijl  het  krijgsvolk  ,  uitfyezonden  ,  oni het  gevorderde  af  Ic  halen, 
zich  daapnicde  nog  niet  vergenoegde  ,  maar  bovendien  ook  de  ingeze- 
tenen glevelddadig  van  het  hnnnc  beroofde,  en  op  eene  verregaande 
wijze  mishandelde.  Dit  deed  die  Ambtenaren,  welke  buiten  staat,  en 
daarenboven  weinig  gezind  waren ,  om  aan  de  onophoudelijke  vorde- 
ringen te  voldoen,  besluiten,  om  de  hulp  van  den  Biissischen  Kolonel, 
Baron  Rossh  ,  die-  zich  reeds  binnen  Groningen  bevond ,  in  te  roepen. 
Dcie  aai-zclde  nu  niet,  om  toebereidselen  te  maken,  len  einde  de 
ongelukkige  ingezetenen  tegen  dc  verdere  berooving  en  plundering  te 
beveiligen  .  en  naauwclijks  vond  hij  zich  daartoe  in  staat,  of  bi)  zend  , 
den  18  jSovenilx  r  1815  .  400  Kozakken  ,  l>enev«'ns  <  rni>|f  Kanon- 
niers, met  twee  veldstukken  ,  derwaarts.  Deze,  in  de  nabyin  jd  van  Ap- 
•  rl^(.i>UAll  gekomen  zijnde  ,  ontvingen  berigt,  dal  de  Frauschen  hel  vlek  be- 
xei  en  hanne  veldstukken  op  den  weg  naar  Groningen  geplant  hadden. 
£enige  Kosakken  y  daarop  ter  verkenning  vooruit  gesondeo>  werden  mei 


Digitized  by  Google 


APP. 


•en  lietig  kanonvuur  begroet,  en  vervoI{|ens  in  eene  6<-)iermuUeling  met 
de  Fransche  Geus  li'urines  gewikkeld.  i>e  Kozakken  bleven ,  den  vol- 
geilden  nMbt,  ia  den  omtrek  Tan  'AwiiimAS  ingclejjcrd ;  en  4« 
FnitMohen,  Yreeiende  anderendaags  door  eene  sterkere-  macft  aanerf», 
valleo  te  snllen  Moorden ,  trokken  in  alle  ttilte,dienzeirden  nacht ,  naar 
UeU'xijl  temg ,  sleehis  een  gedeelte  van  den  gevorderden  voorraad  mede* 
nemende.  Maarna  de  Kozakken  datlelijk  Appi!fGEDA«  berctteden ,  cn 
hunne  poüleii  op  alle  pnnten  rondom  die  plaats  stelden.  Den  4  De- 
cember poogde  de  vijand  ,  begunstigd  door  cenen  dikken  novpl ,  do 
linie  der  voorposten  om  tc  trekken  ,  de  uacht  op  eene  steenbakkerij  tc 
ovërroinpelen ,  ten  einde  zicU  aldus  weder  Aan  de  plaats  meester  te  maken , 
ca  die  te  verbranden  ;  doch  door  de  tijdig  genomen  maatregelen  deron- 
«en ,  die  door  het  Russisch  krijgsvolk  ondersteund  werden ,  had  men  het 
gdnk  ,  om  de  Franschen  ,  die  reeds  tot  op  eenen  korten  afstand  wam 
doorgedrongen  ,  .na een  viiJ  lievig  gevecht,  waarbij  een  Koiak  sneuvelde 
ca  twee  Grenadiers  gekwetst  werden  ,  naar  Delfzijl  tcnig-  tc  drijven  , 
hij  welke  gelegenheid  de  Fransclifn  door  d<?  onzen  tot  onder  het  ge- 
iichnt  der  vesting  Ncrvoiijd  >\mUïn,  eu  ^all  dien  tijd  a(  bleef  APPIA- 
van  verdere  bczueken  der  l^Vausclien  bevrijd.  ^ 

Amiiesojui  is  de  geboorteplaats  van  Dobdi  var  AaswBim ,  die  siob , 
aoodoor  slfne  bemoeijingen  en  opoffering,  als  door  sQne  schaften ,  ee» 
voorstander  van  de  Hervorming  getoond  ,  cn  ,  na  de  reductie,  als  Afgevaar» 
d%de  van  de  Ommelanden  ,  in  de  Gedqputeerde  Staten  gezeten  heeft ;  als- 
mede va.  den  ta<rlgeleerde  Jacoevs  Pebizoivics  (Jakob  YooKBnoii.) ,  gd>.  165f 
t  in  1715,  als  Hoojrlceraar  inde  Grieksche  gescbiedenb en  welsprekend- 
heid, aan  de  boogescbool  te  Legden. 

Het  v^apen  van  Appi5Gedah  is  een  zwart  srbild,  beladen  met  eei» 
Pelikaan  van  zilver,  voedende  zijne  joageu  en  slaande  in  eene  gevlocb> 
ten  vest,  (zoo  wij  nneenen)  groen  van  klenr.  Het  schild  gedekt  met 
oene  kroon  van  goud*  De  Bui|{emeesteren  der  plaats  hadden  het  regt  van 
Begeleu,  en  gebruikten  daartoe  reeds  van  onds  twee  zegels,  het  eene,  waar^ 
mede  <le  ooenlijke  brieven  of  akten  werden  gezegeld ,  iiad  tut  omschrift : 
Sigillttm  iiurifensium  tn  yéjipittfjarïamwf^  en  vertoonde  drie  \akken ,  ver- 
wuifd  ,  in  bet  midden  een  gekroond  Mariabeeld  ,  met  het  kind  op  de 
linkerknie  en  ter  wederzijden  een  naar  liaar  toegekeerde  biddende 
heilige  ,  en  hebbende  het  stadswapen  onder  het  middelste  gedeelte.  De 
oudste  verzegeling ,  welke  nog  aanwezig  en  met  dat  zegel  voorzien  is , 
berust  onder  de  stadsarchieven  van  Utrecht  en  is  van  den  jare  1308. 
Het  werd  gemikt  tot  in  1810.  Het  andere  legel ,  het  sigillnm  ad 
causas,  bestoud  «ii  het  stadswapen  met  het  omschrift:  SufiUum 
€ivttatis  Appivgedammo'nensis, 

APPELTHORNA  ,  oude  naam  van  Apeldoopx.    Zie  dat  woord. 

APT  ,  uitwatering  in  Fivtlgo^  prov.  Gronttigen^  dat  .Aj)piage« 
dam  in  den  Fivel  uitloopt. 

AQL'IDA  ,  d.  en  1'aktorij  in  Opj)er-Guinea^  ZieAccooA. 

ARANG,  st.  in  Ooti-indië,  aan  de  Oostkust  van  het  Smmbmdit  eih 

■  ABAT,  eil.  in  Oott-Indtè'.    Zie  Akat.  .  . 

A  II  VU-ElLAïNDEi\  ,  eil.  in  Oost-lndie.    Zie  Aboe-bilandbw.. 

AHA  OW,  geh.  in  Oost-Jndii'  ^  op  bet  Siiiidiischc  eil.  StfJHatrtf, 
in  de  Binuenlatidcn  van  Pudantj  y  djsl  r.  der  Zf.v  Ao^fa'.N ,  aun  den  weg 
xan  het  fort  Veltnian  naar  Panggalaurkola^bcroe ,  niet  ver  van  . den 
Jbcrg  Boekit-liuian-kauibing.  .  < 


Digitized  by  Google 


ARAWAKKSS  ,  AMwifiKU ,  Aivaca»  of  Artacm,  ttim  van  iiC* 
ÊÈUkf  m  JftdÊrkmdtdirGmamm ,  kul»  Surmamt,  ma  ém  f^ofipentme^ 
aan  wcIkenTiery  voonlbyde  PcruTiakieek «  die  zich  aan  de  weitzijde 
in  de  Goppename  stort ,  aij  cenige  kampen  ol  derpen  bezittea»  Zij 

bebbcn  ,  even  als  alle  de  oorspronkelijke  bewoners  van  Giiiana  ,  dik 
en  lan{j  zwart  haar ,  hetwelk  niet  grijs  wordt ,  dan  in  eencn  zeer 
lioogcn  ouderdom  j  sornmi^e  hunner  Opperhoofden  snijden  het  tot 
aan  de  ooren  af,  terwijl  liet  anders  gemeenlijk  tot  op  de  schouders 
hangt.  Zij  hebben  geen  baard  ,  omdat  z\j  dien ,  zoodra  hij  voortkomt , 
«ittrekkMiy  ertnaltdè  wenkbnMtwen ,  hetwelk  de  'vrooiroD  öok  doen. 
Vume  fdaaUtrdÜMo  tya  rq^elnuitig  es,  over  bet  algemeen ,  niel 
onbevallig,  hunne  oogen  «elgfniaakt  en  zwart,  en  het  wit  zuiver  ca 
glansryk.  Uet  maaksel  van  den  neus  m  bijzonder,  «ynde  aan  ween-» 
kanten  het  knorrebeen  n)nd  ,  de  neusg^atcn  dik  n\  -wijd  openstaande. 
Hunne  lipp€u  zijn  eer  dik  dan  dun  ,  liiinuc  tanden  ,  die  zij  tot  in 
den  hoofjsteu  ouderdom  meerendcels  gaaf  behouden  ,  zijn  zeer  wit  en 
vast.  Zij  zijn  rnsaclttig  bruin  van  kleur,  alhoewel  zij  bijna  wit  gebo- 
'ran  worden ,  maar  hunne  kleur  wordt  binnen  weinige  dagen  donker* 
der.  Zy  i  beaebildcmi  aieh  allea  mek  eene  roede  verw ,  door  ben 
SM»  ofooefoewAy  door  ona orlean  genoemd,  soowelom  licb  tenen  bet 
ateken  der  muskieten  en  der  ion  te  beveiligen,  ak  om  de  te  oteKmo  nit- 
wazeming  te  beletten. 

De  vrouwen  zijn  meestal  van  ecno  tamelijke  grootte  ,  welgemaakt  ^ 
niet  onbevallifT  van  wezenstrekken,  waarin  eene  zekere  zachtheid  en 
goedaardigheid  doorstraalt.  Ook  zijn  er,  die  zeer  innonii'.nd  zijn. 
llare  voornaamste  sieraden  ,  behalve  de  oor-  cn  neusvcisicr^trlen  ,  die 
ly  gemeen  met  de  mannen  bebben ,  bestaan  in  ttnkjes  van  lekere 
•eort  van  been ,  ter  dikte  van  eenen  daalder  cn  van  de  grootte  alt 
van  eenen  stuiver  ,  plat  geslepen,  die  zij,  in  groote  menigte  om  dea 
bak  dragen ,  ook  bebben  sy  daarvan  korte  trosjes .  doch  veel  kleiner 
en  dunner  geslepen ,  in  de  ooren ,  aan  w  elker  einde  koperen  plaaljes 
hangen.  Om  de  armen  slinjrercn  zij  snoeren  van  kralen  ,  als  bande- 
liers ,  zijnde  de  groene  en  gele  meest  bij  hen  {veachl ;  hiervan  hebben 
zij  armbanden  aan  dc  handen ,  boven  don  elleboog  en  aan  de  schou- 
ders, en  omhan(]ren  daarmede  haar  geheele  lijf.  Zij  hebben  eene 
drie-  of  vierkantige  lap ,  jmnje  oi  hméejoc  genaamd ,  gemaakt  van 
Ueine  kralen,  leer  aarditj  «n^en,  omtrent  een  Toetbiéed,  om  er  do 
schaamte  mede  te  bedekken. 

Da  Amawieuh  wonen  by  vier  of  vijf  huisgeannen  in  ééne  hut , 
ïe{]^fyen  zich  onder  anderen  toe  op  het  teclen  van  rocou  en  hcbbeo 
eene  eigen  taal.  Het  begrip  van  godsdienst  is  bij  hen  zeer  llaauw^ 
maar  zij  stellen  een  onbepaald  vertrouwen  in  de  voorspraak  hunner 
afgestorvene  betrekkingen  ,  door  welke  aan  te  roepen,  zij  hunne  belan- 
gen aan  de  Godheid ,  die  zy  nimmer  onmiddellijk  durven  aanspreken , 
opdragen  j  anderen  onder  hen  stdlen  een  vait  verteonwen  in  himno 
Bogajen  of  Tovenaars. 

ARBEIDSLIJST ,  landgoed  in  de  Meifmj  van  V  Hertogenhosch , 
kw.  PeeUand,  prov.  IVoord-Bmband,  distr.  en  u.  N.  O.  van  Oor- 
schot, prov.  JVoord-Brahavd ,  arr.  en  5  u.  N.  rnn  Eindhoven ^  kant, 
en  2  n.  van  Veghel ,  gem.  en^u.  N.  W.  van  óY.  Oedenrode.  In  1795 
bestond  de  grond  van  dit  goed  meest  uit  heide  ,  die  den  Heer  Jakob 
KiE>  van  *8  Hertogenbosch  deed  ontginnen  en  tot  een  landgoed  aanleg- 
gen ,  hetwelk  thans  nog  door  zijne  weduwe  in  eigendom  bezeten  wordt. 

ARCAS ,  eil.  in  Offper-Gumm ,  aan  do  Gimmttf  in  de  riv.  jim» 
$9bar,  boven  bet  Nederltndiclie  fort  St.  Anlonie. 


Digitized  by  Google 


r 


AltC. 

AfiCkS  {jmïKS  ) ,  tA^m  (hgi-rnêii,   m  ; 

ARCEN ,  ook  M'el  Aakcbii  of  AmsER  (gespeld ,  4*  In  Opper-éfdéfe)^  1 
prov.  Limburg,  distr. ,  nrr.  en  T  N.  \an  Roermondc .  kant.  en 
3  11.  N.  van  Venlo ,  rrom,  ^rcen-ett-Vrfrfr)! ,  ij  ii.  ^ï.  van  Velden,  aati 
den  g^rootcn  weg-  van  31aastrirlit  op  Nijmeijon  ,  met  500  inw. ,  die  alie 
R.  K.  zijn,  en  hier  eene  kerk  hebben,  wpikc  door  eenen  Pastoor  rrj 
ccnen  Kapcllaan  bediend  wordt.  De  statie  behoort  toL  het  bi»d.  Luik^ 
dek.  Horti  ;  'ook  heeft  uien  Ider  eene  9cliool. 

ARCEN-  ËN-  VELDEN,  gem.  m  Opper^GeUer ,  prov.  liéhurff ,  diirtr: 
en  arr.  Hoennonde ,  kent.  f^enlo ;  palende  N.  aan  de  j^em.  mrse^  ^ 
O.  aan  de  Prnissisclie  prov.  Bijnlana ,  Z.  aanVenlo,  Vr.  aan demads; 
Zij  beval  de  d.  Arcen  co  Velden  benevens  dc  »joh.  Lo mm  en  Sch'aVr-f 
delo  ,  beslaat  ccne  opprnlakle  van  4170  bund.  en  telt  115150  inw.,  onde^ 
welke  slechts  3  PruteslanU  n  ,  zijnde  de  overigen  allen  R.  K.  Deze 
laalsteu  hebben  in  <Ie/.e  {^cni.  !^  kerken.  De  Protestanten  beliooren  lot 
de  gem.  van  Venlo.  Ook  zijn  er  2  scholen.  Het  voornaamste 
middel  van  bestaan  4er  Inw.  ts  ètt  lantfiranw. 

AEGHEM,  of  Abcbok,  buursch.  in  ZaUand^  prov.  fhenjsxel  ^ 
arr.  en  ISf  u.  Z.  O.  van  DevetUetf  kant:  en  1  ti.  Z.  van  Ommpnf 
gem.      wh f -Ommen  f  l  u.  W.  van  den  Ham  ,  met  130  inw. 

APiClUPKLAGO-  Dl-  ST.-  LAZAKÜ  ,  AnciupFi-  van-  St.- Laxari  s 
ofARCHiP£L>  VAN-  BissAYAS ,  dns  noenien  de  Porlii;je/.en  dat  {jcdecllc  der 
zee  in  Oost-Indib' j  dat  tusschen  Boroeo  en Lu^uu  j{eieg[en  is,  en  de 
Ambonsche  eilanden  bevat. 

ARCHUM ,  buurscb.  in  Zallané,  Zie  AacMBi. 

ARCK£a4iEM££NT£,  polder  op  de  Velkme.   Zfe  AaKnuBmeai 

'VeiABR.  ■         .  . 

Ali(!T-0 ,  oude  naam  van  Abksl.   'Zie  dat  woerd. 

ARCLiM,  verkorte  naam  van  het  oud  adelL  buis  Aimican.'  SKédaft 
"woord.  ' 

ARDENNEN,  landstreek  in  het  rridotliert.  ÏAvrcmhurn .  die  xirh 
cifjenlijk  ook  in  de  Noord-Oostelijke  dep.  van  Fnuilrijk  uitstrekt ,  eti 
voorbeen  no^  eenc  veel  jjrootei-c  uiljjcbrcidheid  had  (Zie  liet  volgende' art.) 
Thans  echter  verstaat  men  gemeenlijk  door  AanBHNeR ,  dat  gedeelte 
van  het  voorm.  uirdennerwottd ,  hetwelk  ia  Luxeniburfj  gelegeir  is. 

Bij  de  venleeling  -van  het  koningrUL  Oost-frankrijk,  maakteti  de 
AaDEnifEN  een  a&onderUjk  kanton  uit ,  Pagus  Ajii»biiiie»sis  geheeten , 
dat  echter  zeer  beperkte  grenzen  had.  Later  maakte  het  een 
graafschap  uit,  hetwelk  merkclyk  meer  uitgestrektheid  dan  het  kan- 
ton had. 

Het  graaflijk  huis  van  Ardewwen  schijnt  zeer  oud  te  zijn.  Maar  de 
geslachtregisters,  die  de  gcschiedschrijNers  daarvan  gegeven  hebben', 
zijn  op  zulke  zwakke  grondslagen  aangelegd,  datmenveiKg  doet^  van 
niet  hooger  dan  tot  916  op  te  klimmeu,  als  wanneer  men  zekere 

iGF.RiG  of  WiDiaie  vermeld  vindt,  die  van  nioederssDde uit koninUyk 
bloed  gesproten  was ,  en  als  de'  Stamvader  der  Graten  vau  AannniBii 
k«in  beschouwd  worden. 

Bij  de  vereeuiging  van  Luxemburg  met  Frankrijk  ,  behoorde  het  ge- 
deeltelijk lot  hel  dep.  Sanibrc-en-Maas ,  gedeeltelijk  tot  hel  dep.  der 
Ardennen  en  gedeeltelijk  lot  het  dep.  dcf  iroudttij  welk  laatste  hct 
tegenwoordig  gruoth.  £uxembunt  besloeg. 

Het  land  is  hoog  en  met  heidevelden  bedekt ,  de  grond  mager,  dór 
en  rotsachtig.  Meu  gevoelt  er  de  koude  strenger,  dan  in  dc  nabfjge- 
legen  streken,  en  de  winter  is  er  langer,  omdat  de  menigte  sneeuw. 


Digitized  by  Google 


lis  A&D. 

ile  door  óe  uitgestrekte  bossclien  derwaarts  getrokken  wordt ,  cr 
de  grond  koud  doet  blijven ,  en  alzoo  de  winter  doet  aanhouden  j  d» 
bicht  is  er  echter  zuiver  en  zeer  gezond. 

De  grond  van  de  Ardenneic  is  weinig  geschikt  voor  den  graanhouw. 
Men  teelt  er  wel  rogge  ,  haver ,  boekweit  èn  aardappelen  ,  maar  de 
rogge  is  van  slechte  hoedanigheid  en  bet  land  brengt  nog  niet  wd  de 
bdffi  yoort,  van  hetgene  er  voor  bet  gebruik  der  inw.  noodig  is.  De 
baver  ,  die  er  in  overvloed  is ,  wiNrdt  alleen  in  het  land  zelve  Tcrbnukt^ 
omdat  die  uit  <1<*  naburige  streken ,  welke  men  er  in  nog  grooter  hoe- 
veelheid heeft ,  ook  van  hetere  hoedani{Thcid  is.  De  boekweit  wordt  er 
alleen  op  de  oevt-rs  van  de  Semoy  aangekweekt  ,  waar  de  w  armte  ,  door 
de  terugkaatsing  der  bergen  meer  vereeuigd ,  haar  spoediger  tot  rijp- 
beid  brengt,  dan  op  bet  ylakke  land,  waar  z\j  van  de  lente-  enber&U 
yorst  te  lijden  been»  De  aardappelen ,  bet  Toomaaraste  voedsel  der 
mindere  volksklassen,  groeyèn  er  welig ,  maar  worden  er  vaak  door  de 
veelvuldige  en  late  vorst  aangetast.  Cyok  wast  er  nog  een  weinig  garst  en 
wat  grof  vlas  ten  gebruike  van  dcu  landbouwer. 

De  landbouw  is  bier  geen  hoofdmiddel  van  bestaan ,  maar  de 
voorname  huljibronneu  van  hel  land  zijn  de  houthandel ,  de  vee- 
teelt en  de  mijnwerken.  De  eik,  de  beuk,  de  olm,  de  esch ,  de  ijp 
en  dc  berk,  komen  er  welig  voort.  De  Ardenner  schapen  zijn 
beroemd  om  bun  roalscb  eu  smakeiyk  vleesch,  dat  een  byxonder 
ai|ngename  geur  beeft ,  welke  men  toeschrijft  aan  bet  voedsel ,  meest 
tiit  welriekend kruiden  bestaande.  De  Parijsscbe  lekkerbekken  zien 
gaarne  een  Ardenner  schapenbout  op  bunne  tafeK  Ook  is  dé 
wol  van  deze  schapen,  in  goede  jaren,  zeer  gezoclit,  en  men 
beeft  er  veel  vertier  van.  Het  runflvee  en  de  varkens  zijn  mede  zeer 
talrijk  ;  niaar  de  kocijeu  geven  er  weiniji  melk  ,  hetwelk  men  aan  de 
droogheid  van  het  voeder  toeschrijft.  De  ijzermijnen  zijn  er  over  het 
algemeen  ryk  en  moiigvnldig ,  op  sommige  plaatsen  sel&  zijn  zij  slecht^ 
door  eene  dunne  aardkorst  overdekt,  die  smederijen  zijn  er  talrijk 
cn  deie  tak  yan  nijverheid  maakt ,  met  den  wol-  en  den  houthandel^ 
bet  voorname  middel  van  bestaan  der  inwoners  uit.  Ook  syn  er  kol^- 
branderijen. 

De  inborst  van  het  volk  is  ,  even  als  die  van  alle  herdersvolken,  zacht 
en  eenvoudig'.  Zy  zijn  arbeidzaam  en  nijver  ,  zoekende  zelfs  ia  andere 
landen  een  ruimer  middel  van  bestaan  dan  hunne  scbrale  grond  hun 
verschaiTen  kan.  Diegenen ,  welke  met  geringe  middelen  cn  groote 
opoflèringen  bunnen  geest  kunnen  beschaven ,  bezoeken  de  openbare 
scholen ,  om  zich  door  middel  van  de  letteroefeningen  een  bestaan 
te  verschafien.  Zij,  die  niets  dan  hunne  armen  benbeny  verkoopen 
bunne  dienst  en  bunnen  arbeid  om  bet  brood  te  winnen.  Men  heeft  , 
de  Ardenners  wel  eens  beschuldigd  vnn  groote  drinkers  en  twistzoe- 
kers te  zijn  ;  maar  deze  beschuldigingen  zijn  beide  zeer  overdreven. 

ARDENNERW  OUD ,  in  het  Lat.  Ardoenna  Silva,  wasvoorheen  een 
uitgestrekt  woud ,  dat  naar  men  wil ,  zynen  naam  ontleende ,  van  Aa- 
vëha  ,  de  Diana  of  Jagtgodin  der  oude  Galliërs ,  en  van  hélt  O.  naar 
bet  W.  sich  moet  uitgestrekt  hebben  van  de  grenzen  dér  Remen  en 
Nerviers ,  aan  de  Maas ,  tot  aan  de  Schelde.  Van  bet  N.  naar  het  Z.  be- 
sloeg het,  volgens  Julivs  Gesar,  eene  oppervlakte  van  SOO  Romein- 
srhe  mijlen  ,  of  volgens  Stkabo  ,  bet  geen  op  hetzelfde  nedcrkomt , 
van  4000  Olimpische  stadiën  ,  dat  is  nagenoeg  1 50  uren  Deze  uitge- 
strektlieid  bevatte  dus  die  uitgebreide  streek  van  aaneeuhangende  bos- 
schen,  waai  van  heteeue  eiude  tegen  den  Rijn  bij  Aken  paalde^  cn  het 


Digitized  by  Google 


ARD 


anclere  stootte  tr^en  de  plaats ,  teu  W.  vaa  Sleeubcrgcir ,  waar  het 

oude  bed  Van  de  Maas  zicli  ,  aan  de  jjrenzen  van  Braband  ,  tegen  over 
het  eiL  Tliolen  ,  niel  de  Oostcr-Schelde  verecnigde.  De  stronken  va» 
hoornen,  die  n)en  bij  het  graven  van  den  put  voor  de  benedenste  sluis 
op  den  Stcenbergscbeu  vliet ,  in  1823,  heeit  opgedolven  ,  moeten  echter 
overblijlseleQ  van  een  ml  ouder  botch  dao  het  AaatififiBwovo  zijn. 
Zie  daaromtrent  verder  op  STiBRBBaescBB  Vun. 

Het  Mcrd  door  deühien,  de  Gugernen,  de  MediomatrU 
hen,  d^  Treviren,  de  &c  me  n  ,  de  N  e  r  vië  rs  ,  de  AmbiTa" 
riten,  de  Mcnnpicrs,  deAduatiken,  de  £buronen,de 
Scgniërs,  do  Cc  re  se  n,  dePemanen,  cn  do  Condrnscn, 
bewoond  ,  en  bevatte  dus  ecu  ^j^rdcelte  der  te^eu^oürdi«>e  rruissische 
prov.  Rijnland;  de  Fransrlu'  dcpartementeu  ^Icurlhe,  Maas, 
jI  O  e  z  el  en  de  V  O  ge  s  e  u  j  Nederlandsch  eu  Belgisch  L  u  .\  e  ni  b  u  r  g  , 
de  prov.  K^ord-Braban d 9  beneveni  de  Belgische  prov.  Lnik^ 
Zni  d- B  raba  nd  ,  Antwerpen,  Namen,  uenegouwen  en 
een  fl^edeelte  van  O o s t-V laandexen. 

De  plaats,  \%aar  dit  {rroolebosck  gestaan  heeft  ,  is  thans  grootendeels 
hczet  met  sleden,  vlekken,  dorpen  en  {];ehiieli{en ,  en  men  vindt 
nog  alleen  overblijfselen  daarvan  in  hel  Sonienbosch  ten  Z.  van 
Bnissel  en  het  A  rd  e  n  n  e  r  b  o  s  <•  h  in  Liixvinhurtj  en  het  Fmnsche 
depart.  der  Ardennen  ,  \*elk  laalste  busch  ,  dat  voor  helgrootste  gedeelte 
tot  ons  koningrijk  behoort ,  eenc  uitgestrektheid  van  40  uren  heelt. 

ARDJOENA  of  Djafah,  berg  in  Oott-Jndif,  eiL  Java,  in  het  Zuiden 
der  resid.  Saerabana  ^  en  xich  tot  in  de  resid.  Panaroewan^  nitstrek- 
keode.  Hij  is  een  ifer  hoogste  bergtoppen  van  Java ,  soodat  het,  volgens 
de  fjetnigenis  van  Inlanders,  somlijtfs  op  dezen  berjy  vriest. 

ARDJOFXO  ,  AnK>E5o  of  Endeo  Kiio  ,  gebergte  in  Oust-Inffir,  op  het 
Stindasche  cil.  Jura,  rcs.  Passaroewanfj  ,  in  het  Z.  W.  van  het  leg.  Vas- 
wroeiraw^.  Het  wordt  voor  het  hoojjsle  gebergte  op  het  (jcIk de  eil.  Kchoti- 
deij  eji  op  10,000  v.  bo\en  de  oppervlakte  der  zee  {jeschat.  Uet  heeft 
eene  anidoostemkc  en  noordwestelijke  strekking,  terwijl  het  xich  ten  N. 
met  de  Pananyoenyan  en  ten  Z.  W.  met  de  Tin ^ er  en  de 
Ma  h  e  wi  erop  vereenigt. 

ARDJO-TIIOMAS  ,  of  de  Duizenb  Apgodes  ,  plaats  in  OoH-fndtc, 
€p  het  Sunefusche  eil.  Java,  ve&id.  Buitenzorg  y  in  de  nabijheid  der 
laats,  waar  eenmaal  Padjajaringj  de  tweede  hoofdplaats  der 
raminncn  ,  gestaan  heeft.  Zij  ontleent  haren  naam  naar  eene  groep 
aloude  afgodsbeelden  ,  uit  de  puinhoopen  van  Padjajarinj'  opgedolven  , 
#en  aldaar  ordeloos  up  den  grond  nedergezet.  Deze  beelden  zyn  uil 
eene  grijze  steensoort  gebeeldhouwd,  en  schijnen  eer  apen  dan  menschen 
voor  te  stellen.  De  Javanen  bewQsen  daaraan  eene  goddelijke  eer, 
zoodat  op  cenige  rotssteenen  dwiromtrent,  ook  steeds  offeranden,  uit 
vruchten  en  bloeuien  bestaande  ,  gevonden  worden. 

ARDJOWINAIVCON ,  reg.  in  Ooi^Iadié^  op  het  ^«JMfoicAe  eil. 
Jara  ,   resid.  Hadion. 

ARDflENNA-SILVA  ,  voorm.  uitgestrekt  woud.  Zie  AnoEMSEnwoiiD. 
ARELÜESO ,  d.  in  Oost-Jndié'       het  Moluksvhc  eil.  Titnor-Laoet, 
AR£M ,  verbasterde  naam  van  Ar.nhks.    Zie  dat  woord. 
ABBMBERGER-GRACHT ,  vaart  in  Ovenyste/,  van  Zwartslnis  noord- 
waarts naar  het  Gtethootnsehe  meer  loopende. 

Zi|  heeft  haar  bestaan  en  haren  naam  te  danken  aati  Jvn  db  Ltaaa  , 
Graaf  van  Aremherg ,  die,  toen  hy  in  het  midden  der  16^  eeuw  ^ 
van  wege  Fiurall ,  Koning  van  Spanje  ,  Stadhouder  van  Overyssel  was ,  i 


Digitized  by  Google 


* 


S14  ARE. 

deie  vaart^  beoeveos  de  daarop  liggende  Arembergertlait,  op  syne 

cig[cn  kusten  Itecft  doen  aanle^rg^en  ,  en  daardoor  het  Zwarte  water  met 
bei  Giethoornsche  meer  en  de  Groote  vaart  verbonden. 

Hoor  de  7.oo»yrnnanide  Riot.  ren  jjetlccltc  van  li«*t  Slecnwijkerdiop , 
do  \V  »•  t  I*  r  i  n  ;y  en  d<*  K  a  1  e  n  b  c  r  {j  c  r  g,  r  a  c  h  t  of  Oude  We  jj 
cn  Iict  lc{j[jcn  >an  dc  Os  se  zijl  of  Sluis  onder  Oldcrnarkt ,  is  lalnr  de 
gemeenschap  met  de  Lindv  en  eene  binnenlandsche  vaart  tussclien 
Friesland  en  Overijssel  geopend ,  die  dmk  tot  afroer  van  tarf  bevaren 
wordt.  Door  bet  graven  der  Willemsvaart  in  1818,  van  ZvoUe  naar 
den  IJssel,  is  deze  binnenvaart  verder  genoegiaam  voor  betgeheele  r^k 
geopend  en  zeer  in  belangrijkheid  toegenomen. 

iVe  Graaf  va?i  Arembehü  had  ,  voor  zich  en  zijne  rejrlvcrkrijjenden 
beloofd ,  giM'ne  dan  vaste  brnjjjjen  over  de  slnis  cn  in  den  weg  van 
Vollenhove  naar  Wanneporvfen  te  zullen  lejjjjen  ,  om  de  Groote  vaart 
of  zijl  niet  te  zeer  te  beriadcelen ,  evenwel  zijn  op  de  laatste  plaats 
hij  dc  zoogenaamde  llonduitc  of  redoute  in  1818  en  over  de  Areni- 
bergerslois ,  bij  de  vernieuwing  en  vergrooting  in  ,  met  wettige 
vergunning,  opbaalbruggen  geplaatst. 

Ileze  vaart ,  die  tevens  eene.  boofduitwatcring  voor  het  Land  van 
Yoilenbove  oplevert .  is  nonr  een  partiknlicr  eif^endom  ,  thans  toebe- 
lioorcnde  aan  eenijjc  deelgenoten  (participanten).  Geheel  verkeerd  en 
slechts  bij  vcrhasterin» ,  uordt  zij  meestal  de  AABseNBcacBaGAAcav , 
of  AAnDErtBEivr.FRGR.vr.nT  frenneuid. 

AHEMBERGER-PüLDhll ,  poid.  in  de  hcerl.  JSiertaart,  voorheen 
tol  ZMif^/fo/ZanJ  behoord  bebbende  ,  thans  prov.  Ifoard-Brahand ,  dislr. 
Mootendaalf  arr.  Breda,  kant.  Zevenherycn  ,  gem.  Klundert  j  palende 
Z.  W.  en  N.  aan  den  Blokpdder,  O.  aan  den  Bredasclien  polder, 
den  pold.  Oud-Pelgrim  cn  den  pold,  Niéuw-Pelgrim.  Hij  is  18*5 
bund.  66  V.  r.  52  v.  c.{ji"oot,  en  het  xomerpeiliigt  lOo  duim  onder  A.P. 

IVze  pold.  staat  met  de  pold.  Nassau  v\\  B  lo  e  m  endaal  en 
do  daarniede  in  uitwatering  (jeeon)binecrde  polders  onder  het  bestuur 
van  eeiuMi  Dijki'nial'  en  Pennin^ni'-ester  en  4  ('lexworeuen. 

AiiL.MliKUGKK  SLLIS  ,  sluis  in  Zü/Z/üh/ ^  prov.  Orenjssel ,  even  be- 
westen Zwartsluis ,  waardoor  de  Arembergergracbt  met  bet  Zwartewater 
wordt  vereenïgd.    Zie  voorts  op  Abeibergkb^racbt. 

AUK.N  \-G(mlTIS,  Latijnsche  naam  van  *s  Gravezakde.  Zie  dat  woord. 
ARËNACUM ,  Romeinsche  legerplaats  in  bet  eiland  der^  Batavieren. 
Zie  Aart  en  An>HEM. 

Al\EM)EUlU)(i'r  .  \oorm.  boselije  ,  'm  Kennimcrland  j  'j^rov.  Noord - 
Holland  j  builen  llaarlrin  ,  Ier  /ijdc  van  Overveen  ,  dat  op  het  einde 
der  17de  eeuw  is  uil^erocid  ,  zoudat  er  nu  niets  meer  van  bestaat  dau 
de  naam. 

ARENDSDUIN,  landgoed  in  I^eM&tnc/,  prov.  Zitid-HoUand^wn,^ 
S^n.  Z.  W.  van  ^rGtavenhage ^  fcant.  en  In,  W.  ten  N.  van  NaaU^ 

ftijl^  ,  ,'Trm.  ^s  Orarpzande-on-Zaiid-ainbacht ,  |  u.  N.  van 's  Gravezando. 
AIlËNDSGKNllOliT ,  gcU.  in  het  Land  va»  Overmaos.    Zie  Aam- 

ARENDSrOLDER  of  *s  TTeeu  AnE^DSPOLOEn  ,  pold.  in  Staat s- Vla un- 
dcrcn  j  ni  I! nlsfvr-^4 inbacld  ,  prov.  Zeclnud ,  arr.  Goes,  kant.  en  dislr. 
JIulst  y  'jcni.  (Jssenn.se  ,  palende  N.,  O.  en  Z.  aan  den  Ossenisse- 
Hoojvlandspolder  en  W.  aan  bet  Hellmt.  Hij  is  nog ,  na  bet  ver- 
lies der  gronden  ,  batten  de  inlage  van  en  1775 ,  45  bund.  11  v.  r. 
groot. 

ARENDSIIORST.  havczaihr,  in  Z«/faMf/,  i'mv.  Overijssel,  arr. 
cn  8  u.  N.  vau  Deventer,  kant» ,  gem«  en  ^-  u.  W.  van  Ommen  ,  aaa 


Digitized  by  Google 


AKE. 


im  W9g  van  Zw«&e  op  Htfdcnberg  3  tbaot  toeMiooraiidÉ  aaa  des  Heer 

Mr.  P.  F.  Helmicu. 

AilËNDSILËaiU!;,  d.  op^bei  «U.  Zmd^Mwthmd.  Zie  UmrABBiBs- 
uaKE  (*s). 

ARENDSNEST,  ^t\\.\n\\t^Laud'-van-RaTeateiny  prov,  N.  Brabnnd  ^ 
distr.  Boxmeer  ,  arr.  en  5  u.  O.  yaa  "t  Uertotfenimck  ^  kant.  en  2  u. 
O.  van  Veghely  gem.  Boekei. 

AilENDhllUST  y  suikerpLant.  ,  in  Nederlandseh-Guiana ,  LoL  «Suri- 
««Me,  ain  de  Brnm^Omaihewijne  y  aan  da  lUikarliandin  het  opraran  ^ 
palende  aan  de  Terlaten  pUmt.  Goureabo  bovenwaarU ,  en  aan  net  ver- 
laten land  van  Siparipaba  benedenwaarts;.  1^18  akk.  |poot,  met 
ISO  slaven.    De  Ncn^er:}  noemen  dese  plant,  di  Losi. 

AIlEiSDS\  LIJT  ,  vcrl.  plant.,  in  IS  ederlamhch-fwuiana  y.  kol. 
Tiname f   aan  liet  Pad-van- ff  anka ,  aan  de  reffteihand ,  wanneer  inea 
©ver  Poele-i'anjcsbrnjj  {jaal  •  palende  N.  aan  de   hontplant.  Mijo-zurg; 
en  Discordia,  ea  Z.  aan  de  boutplant.    Zorg^euvcy.    Zij  was  1000^ 
akk.  iproot. 

ARENDSWAARDT^  rwtm.  d.  in  den  GfwOm  Zmi^HMmMiem 
wtard.    Zie  AARTSWAASir. 

•  ARENSDORE    d.^jjiootlk  Liueemimry.    Zie  Arsoorf  of  Alsdorp. 
.  ARËNSGEMiüUD  of  AsEnDSGETcnoea ^  korlbeidshaive  vee&ai  de<v  Hou» 
{genoemd,   {jeh.    in  het  Land^tan-Orertnaze  y  prov.  Limhttrg  y  dislr.  , 
arr.    en  5  u.  N.  O.   van  Maastrü-ht ,  kaut.  en  ü  u*  ^.  ten  0.  \aA 
Meerssen  ,  \       O.  van  HuUherff. 

AREiNSVV AARD ,  voorm.  d.  iii  den  Grooien-Zuid-UoUandsvhen 
'  «aard.    Zie  Aaetsimju». 

ARENTIS,  Aanmn  ef  BB-KM-AncAa,  klein.  eil.  in  Qoti-Indif, 
in  den  Sundaschen-yirchipel  ^  tniscben  Gffoot-Selonbe  en'Berneo^ 
tt^  14'  N.  Br.  132^  ÖO'  O.  L. 

ARENTSBL'RG ,'  landjjoed  in  Delfland,  prov.  Znid-Hollaud ,  arr. 
en  I  u.  Z.  O.  van  's  Grarenhaf/e  y  kant.,  {jem.  en  ^  n.  Z.  \V.  vai> 
Voorburg  j  ^  u.  N.  0.  van  Rijswijk,  en  1  u.  N.  ten  W.  van 
Delft ,  aan  de  Delftsche  Vliet ,  op  een  gedeelte  gtunds ,  dat  sedert  lang 
onder  den  naam  van  den-Burg ,  en  oudtyds  onder  dien  van  het 
lMnA4e»'Moogeu-burg  j  bekend  stond,  ter  waarschijnlijker  pkatse^ 
waar  bet  Feava  Hasaiabi  ,  een  wapenbnis ,  Tennoedeiyk  door  Iieiicr 
Aiui»  fiADaiAiiin  gestaokt ,  zo  tule  {jestaan  hebben. 

Daar  men  reeds  oriisirccks  bet  jaar  1770  op  den  grond  deser  bui- 
tenplaats onderscheidene  Romeinschc  otidhrflcn  bad  opjjedolven ,  zoo 
Merd  zij,  in  het  jaar  1826,  in  openbare  veilinjj  gfbragt  zijnde,  voor 
het  Rijk  aanfyekocht ,  ten  einde  aldaar  opzettelijke  opgravingen  te  doen. 
De  grond  dienü\olgeus,  in  de  drie  volgende  jaren  ,  onder  de  leiding  van 
den  Leydecbea  Hoogleeraar  in  de  Ondheidkunde  Rebvehs,  onderzocht 
sQnde,  100  beeft  sulksten  gevolge  gehad,  dat  er  onder  eene  laag  van 
1  k  1^  el  beplante  aarde,  werkelijik  grondslagen  Tan  een  uitgestrekt 
Bomeinscb  gebouw,  en  daarin  overblijfselen  van  baden,  buisraad, 
gereedschappen  ,  benevens  onderscheidene  andere  ondheden  en  pennin- 
gen gevondpn  zijn;  rn  ,  helleen  bijzonder  opmerkelijk  is ,  onder  drze 
laatste  ook  enkele  zilveren  penningen  van  de  13de  en  14de  ccnw  ,  na- 
melijk van  Jan  I,  GrasSvan  Ilollaudf  van  Maximiliaan  en  EiLiPS  van 
OosTENHijK  alkum^tlig. 

ARESTORF,  d.  grootb.  Imxembun»    Zie  Aaseoav  of  Alsoobp. 

ARGSNT-GOURT-EN-yUIDE^BOUTRILLE,  bijnavetlaten  koffiiplant. 
mNtétrhndwh  Gumimf  kd,  Smnname  ,  aan  de  ifeliiNikreri,  ter  Itoker* 


Digitized  by  Google 


ARI.  . 


■ydfe  Ia  bet  «{ivaren  ;  falen4«  am  de  koiIij])laBt.  Conielif-yrieii4tcb«|^ 
benedenwaarts  en  den  verlaten  (prond  de  Hnlp  bovenwaarts ;  550^  akk. 
ippoot,  meld  slaven.  l)e  Negers  nuenielibaar  DvnaaBof  Obérif.  Vroeijer 

waren  het  twee  afz'Mnlilijke  plant.  A  r  ge  n  t  -  (]  o  n  r  t  en  la-Vuide- 
R  O  u  t  e  il  I  e  geheeien  ,  vaa  weike  de  eenU  ruim  300  en  de  andere 
ruim  200  akk.  besloc{;. 

AiU  ,  riv.  in  Oost-Jtidiê  ,  eil.  Amhotna. 

ARICHEM  ,  d.  in  bei  graalMsb.  Buuren.    Zie  Ehiciibm. 

ARIE,  bergp  in  (htlrindiëf  eiL  Java,  resid.  Bmitemfff  dialp^ 

ARIEKOK,  berg  in  fTest-lndti,  op  den  Noord-ooftelijken  boek 

vnn  het  Curaraoscfie  eil.  Aruba,  een  der  twee  hoogste  bergen  van 
het  eiland.  Op  xijne  helling  \von!f  eenc  meniifte'  {jebrukkrMc*  bikslfcii 
gevonden,  Mjiardoor  de  Mfjr  hier  zeer  niociji'üjk  Ic  berijden  is.  Aait 
de  oostzijde  >nii  deaeei  berjr  heelt  men  een  bekken,  door  hoogten  om- 
geven, dat  ten  ougestoorü  verbliji'  san  hagedissen,  scorpioenen  en 
rateblangen  verstrekt,  en  waaruit  verscbeidetteileaTen  oF  re»yengcnlen  , 
bier  ro&ije»  genoemd  ^  afinkken.  Het  water  ^  dat  by  sware  regens 
door  de  sleaven  van  het  gebergte  stroomt ,  baant  sicb  door  deae  rooye» 
fenen  nilweg  naar  de  zee  ,  soodat  al  het  voorkomen  van  oitge- 
droogde  rivicrlx'ddinjren  hebben. 

Het  was  in  eeu  de/.er  sbuven ,  de  roo»*/Ziitf  gelreeien ,  dat,  in  het  Jaar 
1824  ,  toevallig  het  Llotupje  g^oiid  ,  {fevondeti  wertl  ,  hetwelk  aanlei- 
ding gaf,  tot  de  nasporing  naar  dat  metaal,  die  vervolgens  ,  van  wege 
het  gouvernement,  plaats  had. 

ARIfiNKOK ,  ook  ZivmuiiBK ,  plant,  in  de  Wêti-fnêÜ,  eil.  Cum» 
€09,  m  de  Wntéinne  f.  tenZ.  van  de  xontpannen.  van  St.  Mariekaan  « 
waarin  zij  aandeel  bee'ft»  Dcie  plaats  levert  vee ,  maïs  en  viucIif- 
ten  op. 

AlUfiOTvVA ,  strand  iit  Ooxf.-JntUc\  eil.  ^'Vraw  ,  "  aan  do  Westzijde 
van   het  Selüen'll.  Jioeivamokel ,  tiisschen  de  Solopa  en  de  AV  av-Pore. 

In  hel  jaar  lölO  is  hier  door  den  Land\o(i|Td  Jan  OTTE^s  cene 
houten  vesting  aangelegd ,  ten  einde  op  de  vreemde  na<relsluikcrs  te 
passen,  die  sich  om  de  schoone  reede  veel  herwaarts  begaven.  Desa 
vesting  is  in  het  jaar  door  die  van  Assabocdi ,  nadat'  ay  al  ona 
Volk  vermoord  hadden  ,  afgeloopen. 

ARJÜENO,  gebergte  in  Ooxt-Jntlt'ë.    Zie  Ardjoeno^ 

ARION,  aanzienlijke  boerenhofstede,  ui  hunsinffo  jjrco\.  Groningen p 
arr.  en  4^  ii.  \V .  van  jdppiuyedum ,  kant.  en  2  u.  N.  van  Ouder^ 
dentlatHy  geni.  en  ^  n.  N.  van  Bnflo  j  \  n.  N.  van  Andel y  waaron- 
der zij  behoort,  in  den  IS oonl polder  .  103  bimd.  groot,  op  eene  iii 
18i0  ontjjonnen  grond,  door  den  lieer  M.  D.  Tkeüstba,  op  eene  re- 
gelmatige \«ijze  ingedeeld,  en  met  eene  geheel  nieuwe,  fraaye  en 
ruime  woning  eu  ^loote  schimr  voofsien. 

ARK,  huursch.  op  dc  Veluwe ,  prov.  Gdderlantlj  kw.,  arr.  en 
10  tt.  N.  ten  W,  van^imAetM  ^  kant. ,  gcm.  cn  ^u.  N.  W.  van  Jfftikerk, 
aan  de  Zuiderzee,  inden  /frken/ieernsc/ien  polder;  met  ongeveer  40  inw. 

ARKAIIATA'E  ,  d.  in  Oost-Indié' ,  op  de  Noordoostkust  van  het 
Amhntmhe  eil.  Celebes,  in  welks  nabyheid  goudmyneu  gcvoudeu 
worden. 

ARKEL,  gewezen  heerl.  en  burg  of  kasteel  in  het  Land  van  JirkH 
prov.  Zuid-NoUatÊd,    Naar  men  wil ,  sonde  het  eerste  huis  van  dien 
naam  in  bet  dorp  Arkel  gestaan  hebben,  in  den  waard,  genaamd 
Arkthbitty',  nagenoeg  tegen  over  de  plaats,  waar  de  tcgimwoordign 


IKK.  917 

huk ,  aaa  im  «ndert  ti{dt  tan  den  dijk  ,  sUat ,  ea  In  het  laatste  der 
tOAe  «euir  gcftieht  xijn  door  Forpo  of  Forro ,  den  zoon  van  HuaAii »  etam- 
beer  van  kei  ipeiiacht  tan  Aa&iL.    Uci  moet  luen  een  prachtiffe  burg , 

sijn  g^eweest ,  aan  wplkni  de  ii.i.'iiii  ven  koninklijk  gegeven  werd  ,  maar 
jA!«f  (i^  Sterke,  die  den  15  31ci  liilii  overleed ,  en  ,  naar  incn  wil  ,  52  jaren 
Heer  van  Arakl  is  geweest,  deed  in  plaaU  daarvan  eeneu  keizerlijken  bnrg 
bouwen,  even  builen  Gorincbem,  aan  de  oostzijde  dier  stad.  Men 
2egt  ,  dat  er  in  geheel  Duitschland  geen  slot  oi'  kasteel  was  ,  dat  bij 
dit  tweede  gebouw  kon  vergeleken  worden.  Hel  had  in  zijnen 
«mtrek  leven  onverwionelyke  torent,  ook  bevatte  hel  eene  aeer 
beoge,  lange  en  ruiroe  saai,  alsmede  eene  zeer  fraaije  kapi,  mei 
'OOgenMene  kostbaarheden  versierd^  in  deze  kapel  waren  de  Ueeren^ 
vrouwen  en  kinderen  van  den  huize  vaü  Arkbi  gewoon  ,  hunne  rroda- 
dienst  te  verrigten.  Het  middelste  hol"  had  vier  zware  torens  ,  en  dit 
was  ,  even  als  het  buitenhof,  luet  eene  breede  gracht  omgeven.  Het 
binnenhof  was  omringd  van  eenoa  dikken  eu  hoogèu  ringiuuur  ,  met 
onderscheidene  torens  bezet,  en  van  eene  groote  voorpoort  voorzien. 
In  het  midden  van  dit  binnenhof  stond  eene  fraaije  en  ruime  kerk , 
mei  een  koor,  in  hetwelk  de  ambtenaren  cn  bedienden  van  den  Heer 
VAK  AaazL  dagelyks  godjidienzt  hielden.  De  burg  iiad  niel  minder 
schoone  lusthoven  en  boomgaarden  en  langs  de  Steeg  ofDalemschen  weg 
stomlen    hoo^c,    oj)gaande  hoomen . 

Dit  tweede  slot  weid,  in  hel  ja.ir  lll!^,  in  brand  gestoken  door 
Wiu,Eii\  I,  Graaf  van  Holland  ,  die  een  .iikUi-  of  derde  .mn  de  zuidzijde  der 
slad  stichtte  ,  hetwelk  ,  in  l  iOi ,  door  JvARbL  de  SLouUj  zoo  aanmerkelijk 
verbeterd  werd ,  dal  bet  in  pracl^  tA  aanzien  boven  alle  andere  Nederlaod- 
acbe  kasteden  uitblonk.  Dit  kasteel  werd ,  denSGJony  1575,  door  de 
Walefgeasen ,  onder  aanvoering  van  Mauhiis  BaAinD ,  nadat  deze  Gorin- 
cbem bemagtigd  hadden,  zoo  hevig  aangevallen,  dat  het  zich  op  genade 
en  ongenade  moest  overgeven.  Zes  jaren  later  werd  het  tot  den  grond 
toe  af;;^ebrokcn  ,  uit  vrees  ,  dal  er  de  stad  te  eeniger  tijd  uit  overrom- 
peld of  door  gebreideld  mogt  worden.  Het  afbreken  duurde  tot  omtrent 
het  jaar  1600,  wanneer  de  laatste  overblijfsels  van  het  gel)ouw  werden 
w  eggenomen ,  zoo  dat  er ,  in  den  iaatsteu  tijd  ,  uiets  anders  van  te 
bespen  ren  was ,  dan  eenige  sporen  der  grondslaoen  bij  de  zoogenaamde 
Bmvelsgrachl ,  buiten  de  Waterpoort  der  stad  Gorincfaem ,  welke  in 

•  1831  nog  nader  zijn  weggeruiuid.  inhei  ja<ii  1o98  begon  men  op  de 
plaats,  waar  dil slot  gestaan  had  ,  een  aanzieiiiyk  tolhuis  te  bouwen, 
M.narin  de  ontvanger  van  den  grafelijken  tol  zijn  verblijf  hield.  Thans 
dient  dit  huis  voor  militaire  bergplaats.  Achter  het  huis  is  een  plein  , 
dat  een  fraai  uitzigt  over  de  Merwede  heeft  ,  en  voorzien  is  van  eenen 
V^ver  ,  welke  tevens  dient  tot  inlatiug  van  rivierwater  in  den  waard. 
AKKEL,   in  oude  brieven  Abclo  genoemd,  d.  in  bet  Land  tan 

.  Arkelf  prov.  Zmi^UoUand ,  arr. ,  kant.  en  u.  N.  O.  van  €rorinchtm, 
aan  den  Liogendyk  en  straatweg  van  Gorinchem  naar  Utrecht,  gem. 
Jrkel^Rieheld,  1^  n.  Z.  van  Meerkerk,  1|  u.  Z.  W.  van  Heu- 
kelom . 

De  Herv.  hebben  hier  eene  kerk  ,  met  een  klein  «spitsje  op  het  midden, 
naar  sommigen  wiUen ,  omtrent  het  jaar  (511  gesliciit  ,  «loor  de  Noorman- 
nen later  verwoest,   maar  in  694  herboiiud,  hoewel  anderen  dil  laatste 
.  als  het  jaar  der  stichting  opgeven.    Ook  vindt  men  vermeld  ,  dat  de  Evan- 
gelieprediker ZwnazaT  deze  kerk  in 698  zoude  hebben  ingewyd.    In  vroe- 

Seren  tijd  werd  bet  pastoorsambt  door  de  Heeren  van  Abkbl  en  later  door 
Ie  Graven  van  Holland  begeven,  maar  hel  inleiden  kwam  den  Proo«l 
van  Arnhemf  toe.    Aan  het  altaar  van  het  H.  kruis  was  eene  vikary 


Digitized  by  Google 


Z%S  ARK. 

^{«tticlit.,  die  ter  Wfyeving  van  den  Landsheer  slond.  DcM  kerk  is  in 
1262  weder  verbrand  ,  duch  later  herbon^d.  De  Uerv.  gfem.,  die  390 
ziel.  telt,  behoort  lot  de  klas-!,  van  Dordrpckt ,  rin,or  van  Gorinchem, 
Het  beroepen  van  den  Predikant  geschiedt  door  den  kerkeraad.  Dc 
eerste  Predikant,  die  bier  het  iceraarsninbt  bekleed  heeft,  is  geweest 
Henhicus  Spddeds,  die  inhei  jaar  1S89  herwaarts  beroepen  werd.  De 
R.  K.  die  50  ziel.  tellen,  behooren  tot  de  statie  van  OorimdiÊm, 

Te  kwm  heeft  ia  oade  tQdeii  een  kasteel  (zie  Aikzi.  ,  gewesea  lieerl.) 
gAtaan ,  dat ,  in  de  13de  eeuw  if  afgebreken. 

A.RKÉL  (LAND  VAN),  voonn.  heerl.,  waarvan  bet  bovenste  gedeelte 
is  een  der  Vijf-Ueeren-Landm ,  prov.  Z uid- Holland ,  palende  N.  aan  het 
Land  van  Vianen,  O.  aan  het  Graafsehap  Leerdam,  Z.  O.  aan  de 
Linge  ,  die  het  van  de  hecrlijkh.  Heiikelom  en  Spijk  scheidt,  Z.  aan 
de  Merwede  en  W.  aan  den  Alblasseruaard.  Üudtyds  maakte  het  eca 
gedeelte  van  het  Graai&chan  Teislerbant  uit. 

Zekere  Ubiman,  die,  in  de  10de  eeuw  ,  uit  Honffar\jcb\j  Keizer  Orre 
dg  (Sroote  aankwam,  wiil  sick  door  zijne  kloeke  daden  aoo  bemind  bij 
«dien  Keiier  te  maken ,  dat  deie  hem  naar  Neder-Saien  of  Oost- 
Frieiland  lond,  om,  onder  zekeren  Tielebak  ,  die  destijds  Landvoogd 
over  dat  gewest  was,  het   bestuur  in   Neder -Friesland,   dat  is  het 
tcgenwoordi{ye  Friesland,  te  voeren.    Hier  omtrent  een  jaar  gebleven 
Kijude,  begaf  hij  zich  met  Sil.\  of  Gell4,  de  dochter  van  Tielehan  , 
■die  hij  ter  vronwe  nam  ,  naar  HoUaml  ,  waar  hij  zdodanijj  in  de  gunst 
\an  Graaf  Dirk  11  geraakte ,  dat  deze  hem  met  cenige  landen ,  onder 
zijn  gebied  liggende,  besehonk,  terwijl  de  Chraaf  .Tan  Teirteriiaiit  hem 
insgelijks  Ix  'jitUgde  met  eeoige  landen,  g«legen  aanhetUnfje  water  de 
Xtinge  ,  welke  giften  naderhand  vereenigd  den  naam  van  bet  Laüd  yam 
AaiLBi.hdiben bekomen,  en  men  wil ,  dat  deze  Heihav  do  stamvader  der 
naderhand  zoo  vermaard  geworden  Heeren  \nn  Ahkel  geweest  zij  ,  welk 
«loorliichtig  geslarlit  is  uilgestorven  nifl  N\  illex  vak  Aukfl  ,  die  ,  het 
Lialstf'  mannelijk  oir  zijnde  ,  den  1  Dec.    1417  ,   binnen  Gorinchem 
sneuvelde,  zonder  gehuwd  te  zijn  geweest,  waardoor  het  land,  na  zijns 
vaders  dood,  die  hem  nog  elf  jaren  overleefde,  aan  de, Graven  van 
Holland  kwam. 

Het  Lako  vah  Abkbl  beslaat         bnnd. ,  meest  wei-  en  zaailand ,  en 

bevat  de  stad  Gorinchem,  benevens  de  geni.  Arkel-en-Riet- 
Told,  Hoo^-Blokland,  Hoornaar,  Sc  hellninen  ,  Kedi* 
ohem-en-Oosterwijk,  Nieuw  land  en  Leerbroek-Rei- 
j  c  r  s  k  O  O  p  -  e  n  -  M  i  d  d  e  l  k  O  o  n  ,  en  maakt  alzoo  een  fyedeclle  van 
liet  tegcnvN  üordij^e  kant.  Gorinrlu  in  uit.  Als  eene  zonderiin^fo  loeval- 
iigbeid  verdient  opmerking,  dat  dc  voorletters  der  voormalige  vier  Arkel- 
sebedorpen  Arkel,  Rietveld,  Kedichem,Eeiterwijk,  (thass 
Oosterwij  k)  en  destadLeerdam,  sooabzy ,  langs  den  lingendijk, 
van  het  W.  naar  het  O. ,  elkander  opvolgen  ,  den  naam  AnKH  uitmaken. 
De  grond  brengt  er  hennip,  tarwe,  garst ,  boooen,  erwten,  haver, 
alsmede  kool-  en  raapzaad  voort.  De  landen  liggen  omtrent  één  el  onder 
A.  P.  ,  en  zijn  aan  dezelfde  ongemakken  van  ovcrslrooming  als  dc  A  l- 
blasser  waard  onderworpen,  waartegen  zij  door  de  dijken,  welke 
het  met  den  Alblasscricaardcn  de  andere  V  ij  Ji  e  er  en^ 
Landen  gemeen  heeft,  moeten  beschermd  worden. 

'  Het  bestnnr  over  de  dyken  is  aan  twee  dykscollegien  toevertrouwd  , 
iQode  het  DifkêeêUegie  wm  Mêt  Lumd  om»  Jtftel  heven.  «Is  Zmiwê  en 
hel  Dijkteeuiffie  ftfn  het  Land  van  ArM  heneden  de  Zouwe.  Hei 
ecntgenocmde  I  dat  één  der  coUegiën  van  de  Vy^Heeren-Landeii 


Digitized  by  Google 


ARK. 


519 


nlUnaakl,    Ueilaat  tut  eeoen  Dijkjp'aaf,   twee  Hooffdykluemradeii 

en  eenen  Penniiigiiiecsler ,  en  heeft  hel  loezijrl  over  de  jjold.  Riet- 
veld, Kedichcui,  Oosterwijk,NieiiMland^  Le  er  broek, 
lleijerskoop  rii  Middelkoop.  Het  laalslvormelde  is  xamengc- 
slcld  uit  eenen  l)ijk»jraaf,  zeven  Uoo<jdijk.hi"»;inraci(*n  cn  cencn  l*fiinin}r- 
meesler  ,  en  heeit  lu;l  Ix'stuur  over  dc  polders  v  a  n  d  e  n  B  a  n  n  e  v  a  ii 
Go  rincheiu  ,  ffcuaauid  W  o  i  u  li  c  r  e  n  en  L  a  it  g  -  S  c  ii  e  i  vv  ij  k  ^ 
Toorti  Arkel,  Hoornaar,  Sehellainen  en  Hooc-Blok- 
land,  bettaande  uil  twee  polders,  genaamd  het  Oude  Land 
den  Beemt,  en  heeft  ceue  stem  en  een  lid. in  ieder  der  collqpen 
Tan  den  Alblafiervaard  en  0?erwaard. 

Het  Land  van  Arkel  bevat  onjreveer  10,500  inw.,  onder  Melke  naiycnoegr 
8400  Herv.,  die  8  fjem.  uitmaken,  welke  er  even  zoo  vele  kerken 
hebben,  en  door  8  Predikanten  bediend  morden.  De  11.  K.,  die  er 
ong'eveer  1700  zijn,  maken  slechts  ééne  static  uit,  waarvan  de  kerk, 
te  Gorinchem  j  door  eenen  Pastoor  en  eenen  Kapellaan  bediend  '^wurdt. 
De  Herstelde  Lntherachen,  wier  getal  1SD  beloopt,  hebben  mede 
cene  ipem. ,  met  kerk  en  Predikant ,  te  Gorimtkem. 

Het  wapen  van  het  Land  vaa  AauL  bestaat  in  twee  roede  getande 
baren ,  hebbende  elk  boven  vier ,  en  onder  drie  tanden ,  over  dwars 
boven  elkander  li[];{|rcnde  ,  op  een  zilveren  scliild ,  met  eene  vitte  swaan, 
de  vleugels  uitspreidende  ,  boven  op  den  helm. 

ARKEL-EN-RIETVELD ,  {jem.  in  het  Land  van  Arkel ^  prov. 
Zuid-Holland ,  arr.  cn  kant.  Gorinchem,  (5  ni.  k.,  4  s.  d.)  palende 
N.  aan  Hoog-Bloklaud  en  Nieuwland ,  O.  aan  J£edichcin  en  de  Lingc , 
die  het  van  Spijk  scheidt,  Z.  aan  Gorinchem  en  W.  aan  Gorinchem  en 
Hoog-BloklaBd.  Zy  bevat  het  d.  Arkel,  benevens  de  buurt  Riet- 
veld, en  beslaat  cene  oppervlakte  van  816  bund.,  42  v.  r. ,  27 
V.  el.  Men  heeft  er  1  Herv.  kerk ,  1  school ,  welke  gemiddeld  door 
5o  leerlingen  bczoelil  wordt  ,  79  h.  eu  ^10  iuw.,  die  in  den  landbouw 
hun  bestaan  vinden  en  onder  \M  lko  on{jevecr  480  Herv.,  die  tot  de 
geni.  van  Arkel  beliooren ,  en  50  R.  iï.  ,  die  tot  de  statie  vau  Goritt' 
chem  gerekend  worden. 

Voorheen  heeft  in  deae  gem.,  aan  den Arkelsdien  dam,  ter  jilaatse, 
«aar  in  18^25 ,  bij  het  bouven  van  deZederikiluis,  eenige  oude 
munten  verden  omgraven ,  een  nonnenklooster  gestaan ,  Oudenha- 
gen en  vroeger  Harien hagen  geheeten. 

Het  viapen  dezer  gemeente  is  hetielfde,  als  dat  van  het  Land  wt» 
Arkel.      Zie  AnkEL  {La\d  v\y). 

ARKELSBURG,  vsaard  oi"  huitenpolder  in  het  Land  ra n  Arki  l ,  j)rov. 
Zuid-JIollandj  nrr.  en  kant.  Gorinchem ,  gein.  Arkel-  en  liielveld; 
palende  N.  en  Z.  aan  landerijen  van  eigenaai'S  uit  Gorinchem  en  Arkel , 
O.  aan  de  Linge ,  W.  aan  den  Arkelschen  dijk. 

Hy  is  18  bund.  IS9  v.  r.  86  v.  dl.  groot,  en  behoort  aan  *t  Oude 

Vron«  eiiliiiis  te  Gorinchem. 

AJUÜiLSCHEN-DAM  ,  in  vorige  ceuven  BeEncxDAji  of  Beerenswara^ob  , 
in  den  omtrek  veelal  enkel  den  Dam  genoemd ,  buurt  in  hel  Land  rait 
Arkel  j  prov.  Zuid-Holland  y  gem.  Arkel-en- Rietveld ^  ii.  N.  van  Ai  kel, 
1  u,  van  Meerkerk,   aan  den  straat\ve<T  van    Gorinchem  op  l  t recht. 

In  li05  viel  te  dier  plaatsje  een  geducht  gevecht ,  tusschen  dc  troepen 
van  Heer  Jan  van  Arkel  en  die  van  Albreuit,  Hertog  van  Seneren ,  voor. 

In  1499  werd  er  een  Nonnenklooster  gebouwd,  dat  Ou acn h a  ge  ti 
en  vroeger  Mnrienhagen,  was  geheetea,  maar  vaanran  thans  niets 
meer  te  vinden  is. 


:SiO  AilK. 

Aan  d(>n  Arkelsche?(-dax  ,  is  in  1819  eene  uilwaterendc  sluis  aangf ' 
ifgd  ,  Lijxoncler  nuttig ,  oin  het  lage  laml ,  daar  omstreeks  liggende  , 
van  het  orertoliige  Mater  te  ontlasten ,  en  bekend  onder  den  naaoi  van 
Zederiksluis.  (Zie  voorts  dat  woord.)  Ten  N.  O.  van  deie  sluit 
lieell  men  in  18!2'5  eenen  stoomwatermolen  gebouwd,  waarin  3  stoom- 
machines met  3  raderen  aangewend  zijn,  die  gezamelijk  een  vermogen 
van  00  paardenkracht  hchhen.  Wanneer  er  geenc  natuurlijke  nttlozing 
van  de  Zederik  door  dc  sluis  kan  ])laats  hebben  ,  moet  d<  ze  uiülcn  het 
werk  doen  vnn  25  vcindualerjuoiens  ,  waardoor  de  velden,  die  zich 
in  den  Zederikboezcni  uullastcn ,  worden  druuggcaialen. 

ARKELSKLOOSTER,  voorm.  nonnenklooster  van  de  orde  der  Ki- 
nimen ,  binnen  ütrttki,  werwaarls  de  Nonnen  uit  bet  klooster  M  a- 
rt  è'nka^en  of  Oudenka  fj  p  n,  aên den  ArkeUehen'dam ;  in  hetjaar 
15iS8  overgeplaatst  werden.  Uetwas  aan  de  U«  AmiAtoegewyd,  en  wenl 
daarom  ook  wel  St.  A> ma-klooster  {yeheetcn. 

ARKELSTEIN  ,  ook  wel  Arkksteix  ,  ARKE^sm'»  .  of  Aküerstee  g-e- 
seh reven  j  voorin,  liavezatiie  in  Zalland ,  prov.  Overijssel f  onder  i^a/A- 
mi'Hf  aan  dc  Schipbeek,  niet  ver  van  de  Geldersclie  grenzen.  Zij  was 
aldus  genoemd  naar  Jam  \k»  Abkel  ,  den  zeven  en  vecrtigstcu  Bis^ 
schop  van  Utrecht  die  haar  ten  jare  1360  van  hout ,  doch  later  In 
steen,  deed  bonwen,  om  te  strekken  tot  eenen  burg  ter  beteugeling 
van  de  Zallanders  en  ter  beveiliging  van  den  weg. 

Niettegenstaande  de  Bisschop  met  eenen  bezegelden  brief,  voor  zich 
en  zijne  opvolgers ,  aan  do  sleden  l).  \«  iiter.  Kampen  en  Zwolle  beloofd 
had  ,  dit  slol  ninnner  van  het  sticht  le  zulh-n  vervreemden,  verpandde 
hij  hel  echter  kort  daarna  aan  HtNUftiK  Stakexbroeck  ,  Jictwolk  later 
niet  weinig  nadeel  aan  Overijssel  veroorzaakte.  Het  is  in  de  17de  eeuw 
verwoest  ^  en  in  korenakkers  herschapen ,  die  nog  eenigzins  de  oude 
gelegenheid  aanvijzen  ,  terwijl  de  naam  nog  bewaard  wordt  in  eene  brug, 
aldaar  over  de  Sehij»beek  gelegen. 

ARKELSTEINSCHË-BRIG  of  LAanwnnBRCG ,  brngin  Za2fei«l^  arr., 
kant.  en  2^  u.  O.  van  Deventer  ^  gem.  en  ^  u.  O.  van  Batkmen,  Zij  ligt 
over  de  Schipbeek  en  ontleent  haren  naaiu  van  de  voorm.  daarhyge- 
legen  havezalhe      rk  e  l  s  t  e  i  v. 

ARKENHEEMSCHE-POLDER,  oudtijds  Arkemeue,  Arkemy  of  Aec- 
KEB-GEMEE^iTE  genaamd,  pold.  op  de  Veluve ,  kw.  en  arr.  Arnhem , 
gedeeltelijk  kant.  en  gem.  Nijkerk,  gedeeltelijk  kant.  Hardetwijk ,  gem. 
J^uttetif  palende  N.  aan  de  Zuidenee,  waarvan  hij  door  eenen  dijk  geschei- 
'den  is,  O.  aan  de  buurseh.  Stceneluuner,  onder  Putten ,  Z.  aan  de  stad 
Nijkerk,  W.  aan  de  laak. 

Deze  schoone  grasrijke  polder,  is  on,rrevcer  3000  bnnd.  groot,  en 
zeer  {reschikt  voor  de  veeteelt  en  vetweider^.  Bet  land  ligt  ruim 
1  el   onder  A.P. 

AUKENS  ,  geh.,  prov.  Friesland ^  kvv.  Westergoo  y  griet.  Franeke- 
radeel ,  arr.  en  5^  u.  W.  van  Leeuwarden,  kant.  en  2  n.  O.  vanJ7ar- 
Jinyen ,  ^  u.  N.  O.  v&n  Ffttneker,  waartoe  het  behoort ,  ^  u.  Z.  W.  van 
Schalsum,       Z.  van  Dongjimi. 

ARKEMSTEIN  of  Abustbiü,  voorm.  havesotlie,  in  Zalbmd.  Zie 

ARK[  ->I,  {ypb.,  prov.  Friesland ,  kw.  Jf^estergoo,  griet.  JFonsprn" 
deel y  arr.  en  2^  u.  W.  van  Sncek,  kant.  en  £-  u.  Z.  van  Hohward, 
i  u.  N.  van  Dedgum ,  waartoe  bet  behoort  ,  in  den  Arkumer-hem , 
nabjj  de  trekvaart  van  Bolsward  up  VV  orkum. 

jkAKUM,  verkorte  naam  van  A»iicim.    Zie  dal  woord. 


ly  j^L-j  cy  Google 


▲  RN 


ARKÜMEll-HEM  of 
Westcrgoo ,  g^rii-t.  fFomeradeel ,  arr.  Sneek,  kant.  Bohward,  ouder 
betd.  Bedifum;  palmideN.  O.  aas  Tjerkwerd  O.  aan      Seofmeer , 
Z.  aan  Dcdgiim ,  W.  aan  de  trekvaart  van  Bokward  op  "Wbrkttm. 

ARLEVEEN ,  veribasteritig  Tan  Aablakdebvee?!.    Zie  dat  woord. 

ARIiOO  (ÏËN) ,  oudtijds  DEiv  Naeu  gespeld ,  buursch.  in  Diaterdêr^ 
dingspil ,  prov.  Drenthe  ^  kanl.  nn  1  u.  Z»  W.  van  Iloorjercon  y  {jem.en 
^^u.  N.  van  Zuidwoldn;  mol  70  inw.  Dezn  biitirsrli.  Ixislaat  uit  drie 
{ych.  ol' wijken  ,  met  uamcii :  Pinxterhuis,  Kiers  ea  den  Heu- 
vel. 

ABHEILAND,  eil.  in  Oott-Jndiè' ,  aan  den  ingang  yan  Straat' 
Smtda,  ten  N.  W.  Tan  den  Sl.  Nicolaatlioek ,  op  het  eil.  Jaya  ,  45' 

Z.  Br.  121°  10' O.  L. 
ARMHOEDE  of  Arhobdb  ,  weide ,  graa&eh.  Zvltphettf  prov*  Gelderland , 

kw.,  arr.  en  3^  u.  O.   van  Zm^flkm^  luwt»,  gem.  en  f  o*  tw 

Lockem.  Zij  dient  tot  ccne  aljjemeenc  weide  voor  de  minvermogfendc  , 
geregtigdc  veehoeders  der  gem.  ,  en  is  van  daar  Armhoede  genaamd. 
Thans  is  hel  omgeven  door  een  aantal  boerenwoningen  en  landerijen  ; 
met  180  inw.,  die  alle  van  landbouw  en  veeteelt  beslaan  ^  om  welke 
reden  het  thaóf  ook  ab  hniineh.  heheod  t taat. 

ARMINA  ,  militaire  post  en  sterkte  in  Ifederlandtek-^iaiÊa ,  kol.  ^n- 
finame ,  op  den  linkeroever  der  grensrivier  de  Marowijnef  18  n.  boven 
den  niond  dier  rivier  of  van  het  fort  Willem  Frederik ,  te  midden  van 
een  woest  oord ,  en  daardoor  de  onaangenaamste  plaats  der  ^ehcele  ko- 
lonir  ,  zoo  als  hel  ook  de  afgelcgenste  is  ,  waarop  men  zich  als  van 
de  fjeheele  wereld  afgezonderd  en  van  alle  correspoudenlle  verstoken  ziet. 

Deze  post,  outleenl  z\jnen  naam  van  de  riv.  Armina,  welke  daar 
vlak  tegenover,  in  Franscli  Guiana,  in  de  Marow\jue  valt.  Uij  beï^Uiat 
uit  een  blokhuis ,  magazijnen  en  woningen  voor  de  Officieren  en  sol- 
daten. De  gebouwen  maken  een  vierkant  uit ,  met  palissaden  omringd 
en  aan  eiken  hoek  met  kleine  metalen  kanonnen  beplant. 

De  militaire  gebouwen  zyn  Tan  palissaden  met  pinadaken  samenge* 
stold,  die  des  morgens  met  eenen  kouden  nevel  doortrokken  worden  , 
en  bij  dag  brandend  beet  zyn,  hetwelk  dexe  tralichutten  zeer  ooge* 
zond  maakt. 

Daar  de  Marowijne  hier,  door  rotsen,  in  zyne  breedte  zeer  beperkt 
wordt ,  zgn  de  Boschnegers ,  die  de  rivier  afvaren  ,  genoodzaakt ,  dezen 
militairen  post  digt  Toorby  te  komen.  Dikwyis  evenwel ,  dragen  zff 
hunne  ligle  vaartuigen  over  het  land ,  en  Yeimyden  alzoo  het  fort  te 
naderen.  In  het  jaar  1806 ,  overvielen  de  zwarte  opstandelingen  met 
de  Megcr-guides ,  na  den  militairen  post  Oranje  te  hebben  geplunderd, 
en  verlaten  ,  langs  een  voetpad  over  den  Roodeuberg,  den  post  AnMiiiA  , 
vermoordden  de,  Oiriciercn  en  den  Chirurgijn  ,  plunderden  de  magazij- 
nen, verbrandden  de  huizen,  iei\^ijl  ook  de  Negersoldalcn ,  die  zich 
hier  bevonden  ,  tot  hen  overliepen  en  met  ben  naar  de  hoogere  streken 
der  Marowijne  terugkeerden. 

Het  weder  is  hier  zoo  veranderlijk,  dat,  volgens  waarnemingen 
door  den  Heer  M,  O.  TimstaA,  met  de  thermometer  van  Faircsbeit, 
op  het  midden  van  den  dag  gedaan ,  de  kwik  binnen  v^f  uren  tyds  , 
meer  dan       op-  en  nederspeelde  (1). 


( i)  7i.i  \  mans  lezonswaudig  wtrk»  J}  •  Lasdboaw  tn  d«  Ko  lo  aie  Sn* 

X  i  "    ni  •  ,  D.  Ut  bl.  149» 

i.    l)b£L.  Sül 


4 

522 


ARÜ. 


ARMOE ,  voorm.  d.  in  Oost-Indtip  op  de  ooordkuftt  tan  het  cil* 

Jam ,  ton  W.  v.iii  den  liock  Awer. 

A^iMOEBE,  bnnrsrh. ,  graaf^cL.  Zutphen.    Zie  Armhoede. 

AllBIUYDEN,  of  Abxuije?!  ,  op  het  eil.  Walcheren.    Zie  Abnesuiden . 

AHNE,  voorm.  tratertje  inheteO.  W^akhtren,  proy.  Ztdandf  dat, 
Tan  Middelhnpg  aftomende ,  by  Arnemuiden  in  see  viel. 

AR^EM  ,  oihIc  naam  Tan  de  stad  Abhbbx.   Ïm  dat  woord. 

ARN£MUID£N,  {[cm.  op  het  eil.  Walcheren  j  proy.  Zeeland ,  distr., 
arr.  en  kant.  Middelhury  y  (5  ra.  k.,  1  s.  d.)  palende  N.  aan 
Klevcrskrrkn ,  O,  en  Z.  aan  liet  Arnenuiidsche  {jat,  dat  haar  van  St» 
Jooslaud  scheidt,  en  W.  aan  de  g[em.  Middelburg. 

Zij  bev^t ,  behalve  het  stadje  Arnemuiden,  de  heerlijkh.  N  i  e  u- 
merkerkeen  M  o  r  t  i  e  r  e ,  en  beslaat  eene  oppervlakte  van  486  bu  nd . 

Men  heeft  id  dtia  gem.  1  Herr.  kerk,  1  lekool ,  1  st||fie]falmjk , 
IM  hnnen  en  ruim  1S00  die  schier  het  eenige  middel  van  bestaan 
▼inden  in  de  kustrisscherij,  welke  zij,  thans  mot  16,  in  1834  no|^ 
ract  SM,  schuilen  uitoefenen  ;  terwijl  buiten  deze  schniten  hier  nogf  g[e- 
A ouden  vorden  19  hoogaartsen  ,  die  op  de  Schelde  en  de  Zeeuwselie 
slroonien  visschen.  \' rocker  bestonden  hier  31  zoulkeeten  ,  dip  aan 
velen  een  {|oed  bestaan  opleverden.  Deze  zoulkcelen  ,  die  aan  onder- 
scheidene Uccren  te  Middelburg  toebehoorden ,  >varen  langzamerhand 
tot  op  10  verminderd,  toen  den  7  Ju^j  1S02,  des  avonds  ten  elf  ore, 
«de  krnidmolen  aan  den  Hiddelburgschen  hatend  ijk  , 
breedte  daarvan  ver\^ijdord,  in  de  lucht  sprong,  cn  het  vuur  adn 
dfi  iootkccten  mededeelde,  zoodat  er  8  tot  den  grond  toe  albrand- 
dèn,  weshalve  er  nu  nog  slechts  twee  overig  zijn  ,  melker  eigenaars  de 
eéne  te  Middelburg,  de  andere  te  An'tEMüiDE\  woont. 

De  stad  Arjiemoidew,  ook  wel  Ahmüydeh,  Abml'ijk:»,  Aremlije  en 
Errejilk  ,  bij  de  inw.  meestal  Arheiuije  ,  of  vol|i[ens  de  Zeeuw seUe  uit- 
spraak ,  Krhemuje  ,  in  het  Latijn  Abneivda  gcheelcn  ,  is  eene  stad  van 
den  tweeden  ranjj ,  die  l  tt.  O.  van  Middelbnrg ,  en  1  u.  Z.  van  Tere , 
aan  het  Amemttidscle  gat,  (^ch  jen  n.  ZH  ontleent  baren  naam  van 
het  Vratertje  de  Arne,  dat  hier  eertijds  B^nen  uitloop  had. 

Troeger  lag  Arremiiibiv  méér  Zuidwestwaarts  en  nader  aan  Middel- 
borg ,  en  deze  plaats  die  men  ,  ter  onderscheiding  van  het  tegenwoor- 
dige Ari«ehüide?( ,  (Tenieenlijk  OoD-AR!iEMUiDErr  noemt,  moet  reeds  in  dc 
13de  eeuw  bestaan  hebben  ,  zoo  als  blijkt  uit  eenen  brief  van  Jan  I ,  Herlojj 
van  Lotharingen  en  Brahand j  {jcfjeven  op  St.  Nikolaasavond  vati  het 
jaar  1288  j  want  hy  verklaart  daarin ,  ter  bede  van  Flobu  V ,  Graaf 
syiis  ffMind  en  Zeeland,  zynen  htoedvervaiit ,  tolvrijheid  in  atte  il|ne 
llinden  te  geven  aan  dfi  twee  steden,  die  Fi4nm  voorgenomen  had  tv 
liiri)  ,  do  eene  in  het  eiland  Schouwen  te  Brijdorp,  de  andere  tm 
Walcheren  hij  AainMOiDEtr.  Zij  was  destQds ,  en  zel&  nog  eene  eeuw  later , 
eene  groots  en  nerinjTtijke  koopstad,  aan  wier  inwoners  Haqitin,  Koning 
van  Noonnegen,  in  het  jaar  15/0,  vele  bijzondere  privilegiën,  ter  be- 
vorderinjy  van  hunne  zeevaart  op  Noorwcfjcn  verleende  ,  hun  alles  kwijt- 
scheldende, wat  zij  tot  dien  tijd  toe  tegen  hem  mogtcn  inisdaaii  licb- 
hen  \  nemende  hen  in  zijne  beschernuDg  en  alle  sijne  havens  voor  heii 
dpenendë,  óm  dtfair,  mits  betalettde  den  gewonen  tol,  hunnen  koop- 
handel te  dry  ven.  Inde  brieven,  hiervan  gegeven ,  woidt  AamuiuukBa  ^ 
neiveoM  Z  ierikzee  en  Middelburg ,  onder  de Zerawsche  steden  genoemd. 
Het  was  in  dien  tyd  veel  meer  bloeijende  in  zeevaart  en  koophandel 
dan  Middelburg  ,  cn  praalde  iTiet  een  deftig  slot ,  waarop  de  Heeren 
VAN  Arnemuider^  synde  een  oud  Zeeuwsch  adjcUyk  geslaokt,  hun  ver- 
bluf hielden. 


L.iyui^L,j  cy  Google 


ARN. 


• 

32S 


Dit  OoD-AMËatiDiiiliad,  te  dien  tijde ,  tèenliet  eil.  SI.  iöoékbdeilk  db 
Craaf|ertpoideri  no^  hiet  ontstaan  ^aren ,  vóér  iUch  ,  dien  g^teti  vit^ 
strekten  stroom ,  die  Walcheren  afscheidde  van  Zuid-Beveland,  Wol- 

phaartsdijk  cii  Noord-Beveland  ,  en  dit  gaf  deze  stad  het  voordcel ,  dat  de 
twaarst  geladene  schepen  aan  haar  hoofd  konden  af-  en  aanvaren  ,  waar- 
door veh'n  ,  die  zich  met  scheepvaart  en  koophandel  {jenecrden  ,  zich  daar 
vcsljtjden.  De  stad  werd  hlrrdoor  zoo  welvarende,  dat  zij  ,  in  het  be- 
gin der  vijftiende  eeuw,  onder  de  voornaamste  koopsteden  van  Europa 
^erd geteld,  hetgeen  luar,  in  1418,  in  het  banzeverbond  deed  op- 
nemen. Ook  bestond  er  ten  tijde  van  haren  grootsten  bloei  te  OüO- 
AanBxviteii  eene  fraaije  kerk  en  een  klooster  van  Reguliere  Kanon* 
niken ,  bet  Huis  t  e  M  ortiere  genaamd  ,  dat  rijkelijk  mei  lail* 
dcrljen  en  erven  hcjjiftigd  was.  Aangezien  evenwel  deze  stad  meer  cii 
nn-er  van  het  geweld  der  zee  te  lijden  had,  hesloten  hare  inwoners,  in 
1438  ,  ten  tijde  van  Heer  Gillis  va?c  Aknfmlidiïn,  de  laatste  afstammeling 
van  dat  geslacht,  hunne  nojj  overige  huizen  af  te  hreken  ,  cu  die,  een  weinig 
toeer  noordoostwaarls  op ,  te  herbouwen ;  hieraan  nu  heelt  het  tegen- 
woordige AnKBsinoBa  xyn  bestaan  te  danken.  Ook  werd  kort  daarnji 
de  plaats,  waar  Oon-AamniiiDBii  gestaan  had,  hevig  door  het  water 
aangetast ,  waardoor  zij  ,  sedert  bet  jaar'  1462,  Tatodag  tot  dajj ,  doot 
grondbraken  ,  zoodanig  afnam,  dat  nu  van  de  twee  en  dertig  gemeten 
(115  Ltnul.  09  V.  r.  51  v.  cl.),  die  het  besloeg,  naanwclijks  twee 
gemeten  (91  v.  r.  8o  v.  el.)  over  zijn.  In  de  nabijheid  van  dit 
Oüd-Aii:se'«mi)i:n  werd  Willem  va!«  Oostervam  ,  zoon  van  den  Holland^ 
schen  Graaf'  Jax  II ,  in  1505  ,  door  de  Vlaminijen  jreslagen  j  en  ten 
Ure  13151 ,  waagde  Graaf  Willem  V  ,  in  het  begin  der  ïloekschc  eh 
llabeljaauwscbe  twisten,  in  hare  nabijheid  ,  eeoen  aeeslag  tegen  zijne 
moeder ,  vrouw  tfABOABBnu ,  Wednwe  Tan  K^ser  Lobbwub  tait  Bnnaini , 
die  onjelukkig  voor  hem  uitviel. 

Men  b^pon  alzoo  bet  tegen  won  rdijje  Abbbbuideic  ,  in  het  jaar  1458, 
te  houwen,  op  den  dijk  van  Middelburg,  ter  plaatse  genaamd  Oost* 
hoek  f  in  de  parochie  van  Nieuucrkerke ,  op  25  gemeten  (11  bund. 
47  V.  r.  90  V.  ell.)  gronds.  Het  vlek  had  door  zijne  verplaatsinf;  de 
vorige  nerinfj  ^  scheepvaart  en  koophandel  niet  verloren  5  want  naau- 
welijks  w  as  het  gesticht ,  of  het  begon  ,  door  de  menigte  der  van  rondsom 
ioevloeyende  inwoners,  zeerTolkryk  te  w  orden ,  aoodat  bet  reeds  ten  jare 
1462 ,  tot  een  aanmerkeiyk  dorp  aangegroeid  was.  van  widks  grootte  en 
fraaije  gebouwen  men  zicb  eene  verbeelding  lum  maken,  uit  eenn 
schilderii ,  negheden ,  in  de  raadkamer  Tan  hel  stadhuis  aldaar,  ban* 
gendc. 

Den  10  Maart  1481  ,  brandde  de  plaats  geheel  af,  maar  werd  spoedig 
weder  herbouwd  ,  en  de  koophandel  nam  er  zoodanig  toe  ,  dat  de  rege- 
ring van  Middelburfr,  voor  het  verloop  der  uerinry  en  inwoners  van  deze 
laatste  stad  vreezendc  ,  besloot  den  eigendom  van  ARM-MtiDEjc  aan  xièh  te 
trekken ,  weshalve  zy  ,  in  het  jaar  1493  ,  de  ambachtsheerliikhetd  van  dit 
plaats  kocht  TanFiurs  vab  BoBBeoaBU ,  die ,  door  zijn  hnwelyk  met  Ahv4 
TAB  BoBSBtBN .  Hecr  van  Abbbxvidbh  geworden  "v^as ,  want ,  na  het  uit- 
iterren  Tan  net  oeslacht  tab  AbBbbiiu»bb  ,  was  die  heeriykheid  aan  de 
■ '   VAT»  BoRsrLE!«s  gekomcn. 

Deze  koop  heeft  daarna  groolc  twisten  tusschen  die  van  M  id  del* 
h  urg  en  AnNEsiiDE?!  doen  ontstaan  ;  naauwelijks  toch  was  zij  getroffen  ,' 
of  de  Middelburgers  waren  er  op  bedaelit  ,  0111  MCtten  te  maken,  die 
de  hoofdnering  en  handel  aan  huune  stad  konden  verzekeren  j  hoewel  zij 
aan  die  Tan  ABliiMtrmiH  zoo  veel  bundel  van  minder  aanbélaog' 


Digitized  by  Google 


m 


lieten ,  dat  deze  daardoor  in  goeden  doen  blijven  konden  ,  terwijl  tttitl 
.tevens  het  g^enot  werd  vergiÊnd  van  alle  vryheden ,  die  de  burgen  vaa 

Middclbui}]^  hadden. 

De  Ariicnmidcrs  ,  liiorinril«i  lm  IjIci'  uwl  Ie  vicdeii ,  en  liever  den  zetel 
van  alle  groole  koopuiaudchappeu  in  liunne  stad  gevestigd  ziende, 
Stelden  alle  middelen  in  hei  iverk,  om  lliddelbni^g  in  syn  regt  te  Ter- 
korten.  Deze  laatste  stad  deed  hun  echter  merkelyke  bli  jken  van 
afhankelijkheid  geven  :  zoo  trok  Middelburg  jaarlijks  Tim  eiken  persoon  , 
die  te  ARNsaiiiDCN  in  de  gilden  der  kramers,  tappen ,  timmerlieden  , 
smeden  en  fruilcnicrs  was  ,  ccncn  scljrlling  ;  ook  waren  die  gildon  ge- 
honden  icdci'  jaar  ,  elk  op  zijne  bi'iirl,  ten  zijnen  koste  ,  bet  Heilige 
Kruis  in  de  Westniuuslerkcrk  l(!  ^liddelbiirg  op-  en  al  te  stellen  j  de 
drie  schnttcrijcfi  van  Aii^emiiden  moesten  de  jaarlijksche  processie  te 
Middelburg,  met  hnn  geweer ,  trommelen,  pijpen  en  wagens ,  bijwonen^ 
.die  Tan  AamnuiDBii  moesten  ook  aan  die  van  Middelburg  aansienlykö 
aemmen  Toor  accynsen  en  belastingen  betalen,  en  daar  ter  stede  te 
regt  staan;  behalve  meer  andere  hardo  bepalingen,  op  het  stuk  Tan 
koophandel  en  winkelnering  ,  die  hun  door  Middelburg  opgelegd  «aren. 
De  Arneminders,  dit  knellende  juk  moede,  besloten  zich  daarover  ten 
Hove  te  beklagen  ,  maar  de  Middelburgers  wisten  daar  hunne  zaak 
200  goed  tc  verdedijjeh  .  dat  ,  bij  vonnis  van  Keizer  Kaiiel  V  ,  van 
25  Augustus  la51,  de  klagleu  der  Arnemuidcrs  ongegrond  werden 
Terklaard.;  hoewel  'die  TaA  Middelburg  aanberdleh  werd,  de  Arne- 
muiden  met  alle  mogelijke  Tri'endschap  en  bescheidienheid  te  behande- 
len. Deze  laalsten  hadden ,  hangende  dit  geding ,  den  Kmser  Tenocht, 
onmiddellijk  onder  zijne  besehérming  te  stato ,  en  Tan  het  gexag  van 
Middelburg  geheel  ontslfigcn  te  worden  ,  waarvoor  zij  aanoodett 
jaarlijks,  zoo  lang  hunne  Meivaart  duurde,  den  Keizer  500  gulden  te 
betalen  ;  maar  ook  dit  verzoek  werd  van  de  band  gewezen.  Intus- 
schen  bleef  de  bloei  der  plaats  aanhouden,  door  het  groot  vertier 
van  alle  waren ,  die  de  kooplieden ,  schippers  en  bootsgezellen  bcnoo- 
digd  hadden.  De  haTenivas  op  alle  gel y den  Termld  met  geheele  Tloten 
Tan  aderende  of  aankomende  schenen  Tan  alle  natiën.  Zoo  kwamen 
ten  jare  1496 ,  met  de  Spaansche  rrinses  Johakna  ,  die  ,  als  bruid  Tan 
FiMPS  de  Sckoone  j  herwaarts  kwam.  Op  éénmaal  135  schepen  hier 
ter  recdc  ,  en  in  bet  jnnr  15522  vertrokken  er  meer  dan  150  te  gelyk 
\an  daar.  om  Keizer  Karkl  V  uit  Engeland  af  te  halen. 

In  de  bin'gerlijke   oorlogen,  die  onder  het  bestuur  van  Filips  IT, 
Koning  van  Spanje,  uitbarstten,  had  Arnemuideü  veel  te  lijden.  Zich 
ten  jare  1578  bij  de  Yltssingers  gevoegd  hebbende,  die ,  na  het  ver- 
.mteren  Tan  Brielle  door  de  Watergenzen ,  xieh  mede  aan  de  i^jde  Tan 
den  Prins  taw  OfiAnji  hadden  geschaard,  moest  het  dit  weldra  smar* 
tdlyk  besuren.    Want  naauwlijks  had  Aita  het  gebeurde  te  Vlissingon 
vernomen  of  hij  zond  cenige  oude  en  ervaren  krijgsbenden  naar  Wal- 
cheren .  die  ,   Ar>emuide%-  aangetast  en  vechtenderhand  ingenomen  heb- 
bende,  aldaar  een  verschrikkelijk  bloedbad  aanriglten  ,  en  de  plaats 
deerlijk  uitplunderden.    Ook  we  rd  het,  gedurende  hel  belejr  van  Middel- 
burg,  jammei  lijk  verwoest  door  de  Spaansche  krijgsknechten,   die,  bij 
irehrek  aan  brandhout,  de  deuren  en  Tensten  der  huisen  daartoe  gc- 
hniikten,  xoodatin  de  geheele  plaats ,  slechts  een  enkel  hnts  te  Tinden  was  , 
dat  deuren  en  vensters  had,  zijnde  dat,  waar  hnnne  BeTelhebber sy d 
verblijf  hield.    Die  schade  werd  evenwel  den  inwonen  van  AnxEMi  inEM 
niet  lang  daarna  vergoed;  want,  nadat  de  Spanjaarden,    den  19  Fe- 
bruar\i  11)74,  Middelburg  en  Ajirui»d£ii,  te  gciykcr  tijd,  aan  dea 


Digitized  by  Google 


I 


Prins  VA1  Or.v:ije  hadden  overjejcven  ,  werd  deze  Lratste  plaats  ,  hij 
privilcfjie  vau  9  Maart ,  door  cïicii  Vorst  lot  ccne  stad  verheven  ,  cii 
van  alle  afliankelijkhcid  van  Middel!)tir{j  ontheven  verklaard^  zonder 
dat  de  verlogen  door  de  Regering^  van  Middelbnrg  daartegen  {jedaan , 
iets  konden  uitwerken.  Het  moet  ook  omstreeks  dezen  tijd- 
fjfeweest  /ijn  ,  dat  Kbhaü  Sonnrss  HIssbumb,  de  heldin 
met  het  waag^nieester-  en  oottaogenchap  van  den  nieuwen  impost 
op  dien  turf  alhier ,  beichonken- werd.  Tévens  deed  de  Prins  nu  AKinnraf<^ 
vrrsterkcn,  door  ecncn  aarden  wal,  van  verscheidene  bastions  voor-* 
zien,  daarom  heen  te  le{j{ycti,  dio  erhler  later,  bij  j*'ebrck  aan  onder- 
houd, vervallen  zijn  ,  en  van  vvrlke  vfstin'pvcrken  thans  niets  meer  dan  de 
wallen  aanwezi^r  is.  Bovendien  krecfj  Aii>eȟidex  de  niajjt ,  om  ecne  he- 
nocminu  van  personen  te  niugeu  inleveren ,  Avaarait ,  bij  den  Prins  of  bij 
den  Crbuvernenr  en  Raden  van  Zeeland-,  ceoe  wettige  Hagistraat  aondé 
wordtsn  aangfesteld,  om  binnen  het  rc^jts^rcbied  van  Aamamoni ,  Wieth 
merkerkeen  M  ortt  e  re  j  crinUneU  en  civiele  jiisHlié  te  oefenen  ,  off 
denzelfden  voet  als  te  Middelburg  plaats  had  ,  behalve  ,  dat  zQ  daar« 
omtrent  zouden  staan  ten  ressortü  van  den  Haad  van  Hblland  in  cas  van 
Appel.  En  annjjezicn  de  stad  door  de  voorjyaandc  barijorlijke  oorlójeri 
zeer  veraeliterd  was,  vrrkn^ejj  xij  ,  op  rme  kla;jle  deswejje,  aan  den 
voorzeiden  Prins  van  Oi.uije  injjediciid ,  bij  ojjcnc  brieven ,  gcjycveiï 
den  26  Januaiij  lo71 ,  verscheidene  vrijheden  ch  gnnsten,  als 
onder  anderen,  dal  zij  ma;;t  houden  eene^wekeiyksclie  marktdag  der 
Dingsdaops,  alsmede  eene  jaarmarkt,  welke  laatste  aldaar  nog  derf 
tweeden  Pinksterdag  gehouden  wordt.  Maar*  het  verzoek ,  dat 
zg  zich ,  benevens  andci  p  steden  voortaan  zouden  nio^en  laten- vin-^ 
den  in  de  vcrfyaderiufj  der  Staten  van  Zeeland  ,  kre;;^<Mi  dte  van  Arkb* 
MuiD£?(  tot  auLwoM'd,  dat  zij  zich  met  het  toegestane  luoestcu  verge* 
noemen. 

In  Let  voljjende  jaar  befjorv  men  wrder  de  vervallen  hoofdeii 
en  zeeweringen  op  te  maken  ,  alsmede  watermolens  ,  sluizen  en  af  wsH 
tot  onderhoud  van  de  stad*  noodzakelijk  bevonden  werd,  waaitoé* 
de  Raad  van  Zeeland  todiet,  dat  men  de  inkomsten  en  acrijn-» 
sen  van  de  stad  bezwaren  z  iidc  met  de  vcrkoopin,»;  van  200  guldi 
lijfrenten  en  nog  200  gnlden  losrenten  jaarHjks.  Tot  onderhoud  van 
edachtc  "werken  werd  toen  ook  bij  den  Prins  van  Oranje  {joedffekeiud  , 
at  men  van  elk  schip  loi»|]^ende  en  meerendc  aan  de  hoofden  Ie 
An.\tMLiDK>r  ,  maar  aldaar  niet  te  huis  behoorende ,  telken-  reize  zonde  ont- 
vangen zes  groüten  Vlaams  (ongeveer  V6  cents  Nedei*!.).  '  '  » 
De  vrijheid  ,  in  het  jaar  1Ö74  gegeven ,  dat binnen  zes  navolgende 
jaren,  de  ingezetenen  niet  aouden  gehouden  of bcdwingeiyk  tyn  indé 
opzegging  of  aflossing  van  het  kapitaal  der  renten,  staande  op  hirfsen^ 
bragt  zoo  veel  te  weeg,  dat  vele  luuzèn  opgetimmerd  werden  ,  en 
toen  hier  later  anrore  vrijheden  bijkwamen ,  kreeg  een  ieder  liisl 
in  het  bonwen ,  en  men  kondc  dp  daartoe  noodir;e  peiminfjen  gcre^ 
delijk  bekomen;  de  nering  wakkeidc  aan,  de  sdierpvaart  nam  toe, 
geheele  vloten  uit  alle  oorden  der  v\creld  Heten  zich  daar  vinden  , 
huis  by  huis  werd  fjebouwd ,  en  de  welvaart  vermeerderde  IOodmit|g, 
dat  de  stad  dc  (;(ootte  harer  nering,  de  menigte  van •  hare  ingeWle^ 
nen  en  den  toeloop  van  vreemde  kooplieden  en  bootsgezellen  naauwe- 
lijks  meer  konde  bevatten.  Er  lagen  dikw^ls  drie  ryén  schepen  voor 
AR>r.aifn«ii,  waar  zooveel  diepte  was  ,  dat  vaartuigen  van  drie  honderd 
tasten  jyroot ,  jjaten  hi  den  boejy  kriji;eude  ,  zoo  diep  zonken  .  d  it  vm'tx 
kort  daarna  Uc  vlaggen  uict  meer  zien  kondc.     1)&  gcoolsle  schepen 


Digitized  by  Google 


# 


m  AA 

werdcQ  gemaakt ,  uaai-  ikaos  de  meeste  droogte  is «  z^  gcraaktei| 
ligtelijk  ylot ,  ^elfs  zyu  e^nige  der  eerste  Qiust-Ia4üclie'  «chepen « 
te  vaten  de  M^uim  ep,  de  Leeuwm,  in  de  dokken  ftok  Abiuouubsv 
(ebMiwd.  Hei  iMf  er  yeel  leTendi^er  dan  te  Middelbui^^y  ap  d« 
huizen  duurder ,  zoovel  in  huur  aU  ui  koop.  Doch  het  vater  veran- 
derde in  korten  tyd  in  land ,  en  het  zand  sloot  den  toegang  voor  de 
schepen  af,  zoodat  men  op  vele  plaatsen  ,  vaar  ecrlijds  een  diep 
vaarwater  was,  naaiiwelijks  dc  kleinste  schniljes  meer  gebruiken  kou  , 
en  zelfs  wajjens  cn  paarden  lag  rijden,  vaar  Ie  voren  dc  dicpstgaan- 
de  schepen  plaglea  te  varen.  Aapgezicu  hul  dus  aldaar  met  den 
tijd  geheel  droog  werd ,  heeft  meo  op  ooderscbetdeDe  tyden  allerlei 
auddelen  gebezigd ,  am  lan^s  AMuniiBeir  eene  kil  te  boudeo*  Zoo 
^eeft  men  in  de  jare  161^  ,  1616  en  1617  door  de  Lemmer  ecnc  kit 
gfklolTen  ,  maar  te  veigeelf,  In  het  jaar  1619  en  1620 ,  toen  de  Pcine 
VAR  OiAWJE ,  den  Oranjepolder  had  laten  hedijken  ,  verzocht  men  oni 
eenige  sluizen  daar  nevens  te  leggen  ,  hetwelk  geschiedde  ,  leggende 
men  aan  de  laatste  sluis  ,  oostwaarts  op  ,  eenen  dwarsdam  ,  om  het 
wantij  af  te  leiden,  hetwelk,  door  die  sluis,  naar  het  Westen  met  de 
ebbe  uitspoelde  3  maar  alzoo  men  meende  ,  dat,  als  de  gezegde  dwars- 
dam  weg  was ,  de  vJoed  vóór  AmemuideD  tot  eene  ebbe  zoiHle  kannea 
dieoea ,  is  dm  dam  lasgiamerhand  ireggeiiomen,  waarim  echter  de 
droogtoToor  de  stad  zeer  aanmerkelijk  toenam.  Later  zijn  de  voor  deae 
ftad  opgehoogde  aandsdtorren  bedijkt  en  tot  een  eiland  geworden, 
zoodat  er  niet  dan  een  naauw  kanaal ,  het  Arncmuidsche  gat  [yelieetcn  , 
lussclienbeide  is  oprnjyclaten.  Daardoor  is  AnpiEatiHE?!  van  lijd  lot  lijd 
van  allen  handel  ontbloot  cn  allengs  zuo  >eruiinderd,  dat  de  meeste 
huizen  weggeraakt ,  en  slechts  eenige  weinige  zijn  staaq  gebleven. 

De  stad  zelve  telt  thans  177  h.  en  ruim  1200  inw. 

Het  Stadhuis  is  een  vi^  aansienlijk  maar  ouderwetsch  gebouw , 
|n  "velka  raadkamer  eene,  nette  aflH^lding  Tan  Aainunam ,  toen  hel 
pog  een  dorp  was,,  voor  den  schoorsteen  hangt.  Het  7  o  1  b  u  i  s  ,  dat 
Tree|er  den  Ontvaiager  van  den  grafelijkcn  tol  tot  woonhuis  diende,  en 
een  n*aai  gebouw,  bijna  zoo  hbog  als  de  kerk  ,  Mas,  is  op  last  der  Staten 
yan  Zeeland  verkoelit,  en  dient  thans  tot  woning  van  ecnen  partikulier. 

In  vroegere  lijden  was  de  hoofdkerk  van  7\i\NE3iinDEX  en  van  dc  om- 
liggende landstreek  tc  Nivuwerkerkv  ;  maar  in  de  lude  eeuw  ,  korl  na  bet 
venHiisen  der  inwoners  ,  uit  OoihAbhbmdidbii  naar  de  tc|[enwoordige  plaats 
iiaN^  dien.  naam ,  weid  hier  eene  kapel  geslicht ,  die  eene  eenw  later 
door  eene  kerk  verfangen  werd,  waaraan  den  9  Ifiei  de  eerste 

steen  gelegd  werd.  De  tegenwoordige  kerk  ,  omtrent  den  tijd  gebouwd  , 
dat  de  stad  door  wallen  omgeven  werd  ,  is  een  ruim  kruisgcbouw,  op 
welks  kruis  een  toren  staat ,  die  van  uurwerk  en  klokkenspel  voorzien  is. 
Ook  heeft  zij  een  orgel  ,  door  dc  milddadigheid  des  liecrcn  J.  Raber- 
liACHER  ,  }ieeT  van  JS  icuwcrkerke  j  ten  jare  1795,  aan  de  gcm.  vereerd. 
JBoven  in  den  westelyken  gevel  dezer  kerk  ziet  men  eenen  halfver- 
gulden,  half  iwarten  hel,  die  met  hel  ourweri^  fe^honden,  desehy»- 
49listalten  der  maan  voontclt,  en  onder  dezen  bol  is  een  uurbord ,  waarop 
tekens  het  hoeg  en  laag  water  aangewezen  wordt ,  hetwelk  door  de 
mending  van  het  gesegde  uurwerk  geschiedt.  .  Vóór  dc  Uervorming  had 
jnen  er  vele  altaren  ,  aan  welke  onderscheidene  broederschappen  verbonden 
waren.  In  het  begin  dcsjaars  11582  had  dit  gebouw  door  eenen  geweldi- 
gen storm  veel  te  lijden  ;  de  voorjjcvel  stortte  Ier  aarde  ,  bet  dak  werd  van 
Ji>innen  opgeligt  en  van  bnilen  van  bijen  ontbloot;  ook  werd  de  toren  zoo- 
danig beschadigd  ,  dailiij  uij^ebrokcn  en  vernieuwd  moest  worden,  lu 


Digitized  by  Google 


het  midden  der  Yori(re  eeu\f  is  deze  kerk  aanmerkelijk  verbeterd  en 
iieiiitcid.    Heeds  in   VóHii  werd  de  llervoruiing  binnen  AiitiEMLiosii , 
o|icaiyk  beropderd  door  predikatiën  mei  oMoe  dworen ,  ook  werd  daar- 
Imileo ,  in  een^  loutkeei  op  den  weg  naar  Hiddelburg ,  gepredikt,  waartc^ 
de  gexindbeicl  van  cUn  toenmaligen  Baljuw  Joaan  IJpesz  kan  geholpen 
hebben ,  uien  menxelfs  nageed ,  dat  hij  de  deur  der  kerk  yQor4eoeeld|tor- 
mers  had  doenppenen.    Ook  schijnt  de  nieuwe  leer  hier  spoedig  ziilkcn 
groeten  opgang  gemaakt  te  hebben  ,   dat  men  er  vóór  net  einde  der 
^  IGile  eeuw  reeds  twee  Predikanten  had,  die  er  sinds  gebleven  zyu  ,  tot 
in  1669,  en  tevens  Kloverskt'rke  bedienden.    De  eerste  ,   dien  wy  als 
Uerv.  Leeraar        dexer  plaatje  Termeid  vinden  ,  is  geweest  UiiBiaTus 
FaaifGisGi ,  die  er  tas  aonnite  in  1$7S  reedt  fsMt  Prediluuift  was ,  cn 
«etcna  wien  er  kori  daariM  no^  een  tweede  beroepen  werd.    By  Ïb 
iofvoering  d^  nienwe  psalmberijming  in  1774 ,  was  KfiWMviDEti  ecai^  dar 
weinige  gemeenten  in  Zeeland ,  welke  zich  met  weeibarst^beid  tegen  dor 
Staten  bevel  verzettcden.    De  Predikant  K.  Vos  ,   die  m  zijn  hart  ook 
aldus  gezind  was,  gebruikte  dit  tot  een  voorwendsel,  om  de  invoering, 
het  geherlejaar  1775  door,  van  tijd  tot  tijd   uit  te  stellen.    Hij  ovei»- 
leed  ,  toen  de  Staten  van  Zeeland  reeds  maatregelen  liadden  beraamd , 
om  de  halsstarrigcn  in  sommige  gemeenten  tot  hunnen  pligt  tc  brengen* 
Nu  .gjiotf  dit  te  AaxtsnaiK  gemakkeiyiLer  dan  men  gedacnt  liady  wanC  de 
nieuwe  Predikant « i,_  Moibhtiu  ,  xoo  sterk  vóór,  ala  Vos  tegen  de  invoering 
a^de^bad  bet  geluk  eerlang,  door  goeden  ingang  vindende  redenen  , 
de  gcmoedeireat  tot  bedaardheid  en  tot  een  stil  gehoorzamen  aan  de  Ovci> 
heid  te  brengen.     De  gem.,die  tot  de  klass.  en  ring  van  Mi(l(h'lüurg  he- 
hoort ,  en  thans  door  éénen  Predikant  bediend  wordt ,  teil  ruim  1500 
xieleu.    De  kerkeraad  heeft  een  vrij  beroep. 

De  K»,  zoo  die  binnen  het  stadje  als  die  in  de  gem.  wonen,  cn 
flleebtt  Ift  in  getal  xijn ,  worden  tot  de  statie  Tan  Midmlburg  gerekend  , 
^  De  OMeifw  gebiüde  leaa  tam  liAiMa.  die  tevena  een  der  over- 
sieners  Tan  de  oienw»  verMding  des  Ouden  ïestameoti  was ,  is  den  2lf 
Febr.  1586  te  AuBmiHDi  geb.  Uy  t>  Pt«dikant  fe  Ylissinga^^ 
den  6  Oct.  16S5. 

Het  w  apen  der  stad  ,  thans  ook  dat  der  gemeente  ,  is  een  gouden  veld  , 
doorsneden  met  eene  blaauwe  golf.  Het  bovenste  gedeelte  beladen  met 
.t'vee  swarle  ecnkoppijye  arenden,  en  tussrhcn  deze  eene  roodi;  borgt, 
,9f  de  golf  tuü lende  j  het  j^cnedcQstc  gedccUu  met  eeueu  xviartendul^ 
beien  arend. 

ABNSMUmBBZAlfD  of  AJivmnmtm.  Onder  deien  naam  komt 
.«eeds  in  t^Q4  y  in  et^en  gifUmf ,  de  plaat  voer ,  welke  vóór  den 
neiid  der  Anm,  ten  O.  van  het  eil.  IFalchtnn^  pnv?.  Zeeland, 
was  opgewassen  en  dus  het  beginsel  uitmaakte  dier  zware  vcrla^divif^ 
waardoor  de  reede  van  Arnemuiden  vernietigd  is  geworden. 

Zij  werd  ,  ten  genoemden  jarc  ,  door  Herlojr  Albbecht  van  Beijeret  , 
aan  de  Atnbatiilsheeren  van  \v  II eer- A re nds kerke  in  Zttid-Bevelaud y 
gegeveu,  die  uogtans  eerst  in  1631  de  plaat  begoaoea  tc  bedykcq. 
Ifadeien  werdafl  St.  Joosi.Aiaj|[ehe?ten,  en  maakt,  onder  desennaaar, 
Bog  een  gedeelte  der  gezegde  heavl  nit*   Zie  verder  Joosam  (St.) 

AENE3n:iDSGHË-GAT ,  kanaal,  prov.  Zeeland,  O.  van  Walcheren, 
iusschen  dit  eiland  en  St.  Joosiand ,  dat  aan.  de  bedyking  van  difc 
laatste  zijn  bestaan  te  danken  hceil ,  maar  allengs  aan  zijnon  mond 
niet  zand  toegestopt  is  ,  zoodat  de  geln'ole  stroom  lot  aan  de  slad  zoo 
zi'er  -Ncrlanid  is  ,  dal  tiiaiis  niet  dan  kleine  scliuiU'n  ,  en  dut  nog  alleen 
h\i  hoog  walei ,  dc  blad  ^eualwtiu  küiui^ii*  iu  lïi^J  op  kosten  v«iii  de 


Digitized  by  Google 


9» 


ARH 


8lad  Middelburg  nilgedlept  zijnde  ,  slikte  het  ras  weder  aan  ,  cn  werd 
daardoor  onbruikbaar  vour  de  visscliers  van  Arnemniden  cn  voor  d« 
sociëteit  van  du  zaa[[inolen5 ,  vaarom  het  in  1818  op  nieuw  uilg^ediept  , 
van  een' bekwaam  sas  en  ecnen  dijk  werd  voorzien,  die  het  eii.  WaK 
cherea  met  5t.  Joostand  aaneenvoegde,  met  oogmerk  om  het  alzoo  , 
door  schurino^ ,  diep  te  houden. 

ARNERKUIDERZANB,  Toonn.  sandplaat,- 
Arivckviderzand. 

ARNHEM ,  kw.,  prov.  Gelderland j  palende  N.  aan  de  prov.  Over- 
ijssel,  O.  aafïi  dezelfde  prov.  en  hel  kw.  Zntphen  ,  Z.  aan  het  kw. 
Ticl  cn  voor  een  klein  gedeelte  aan  de  Prnissische  prov.  Aynland  ,  W. 
aan  de  prov.  Utrecht  en  N.  W.  aan  de  Zuiderzee.  ' 

Het  beval  6  steden  ,als:  Arnhem,  Harderwyk,  Wagenin* 
gen,   Hattem,  Elbur^j^  cn  Nijkerk,  en      dbtricten,  ab: 
<>vér-Telawe,  Midden-Velu we,  Ned er-Y elair e, 
luwc-Zoom  en  Zegenaar,  en  tolt  ruim  74,000  inw. 

ARNIiSM,  arr.'  prov.  Gelderland,  dat  den;teltden  omvang  heeft  als 
het  kw.  van  dien  nnnm.  }lct  is  verdeeld  in  de  voljjende  7  kant.  : 
Arnhem,  Zevenaar,  Wapeningen,  N  y  k  er  k  ,  KI  h  ur  g  , 
Apeldoorn  cn  Harderwijk. 

ARNHEM,  kant.,  prov,  Gdderland,  arr.  Arnhem;  palende  N.  en 
O.  aan  het  kant.  Tclp,  Z.  aan  den  Rijn,  die  het  van  ket 
kant.  Huisiett  scheidt  en  W.  aan  kei  kant.  Wa^reningen.  Hel  be- 
vat (Ic  gem.  Arnhem,  Reeden  en  Rosenda*'!,  en  daarHi 
19,b00  inw. 

ARNHEM,  klass.,  prov.  Gelderland ,  verdeeld  in  de  volgende  5  rin- 
gen :  Arnhem,  Wapeningen  cn  Apeldoorn.    Zij  bevat 
gem.  met  29  kerken,  die  door  50  Predikanten  bediead  worden,  en 
ongeveer  54,000  ziel.  tellen. 

ARNHEM,  kerk.  ring^,  nrov.  Gelderland,  klau.  van  Arnhem,  Hij 
telt  mim  11^000  siel.  m  oe  volgende  7  gem. :  Arnbem,  Blknm  , 
Oosterbeek,  Reeden,  Ro  o  re  n  d  aal,  Sp  a  n  ke  r  e  n -e  n- 
BierenenVelp,  en  beeft  Okerken,  die  door-  11  -  Predikanlen 
bediend  Morden* 

ARNHEM,  gem.  op  de  Velmce ,  prov.  \Ge7derInnd ,  kw.,  arr.  ea 
kanl.  yJrnhem  (1  m.  k.,  1  s.  d.)j  palende  IS.  cn  O.  aan  dc  gem. 
Rceden ,  Z.  aan  den  Rijn,  die  haar  van  dc  gem.  Eist  scheidt,  en  W. 
aan  de  gem.  Reukum. 

bevat,  behalve  de  stad  Arnbem,  nog  debonrscb.  de  KliiH 
^gélbeek,  eA  de  landgoederen:  G  elders -Spyker^  Hul  ke'stein, 
'den  R  rt  nk,  Mariendaal,deXiingelb&ek,Sterrenberg', 
rHei je'tto O r d,   Lichtcnbeek,    Bakenberg,   de    W  atei^ 
berg,    Zijpendal,    Sonsbeek,  Presikbaftf,  Klarea- 
beck  en  Angerestein. 

Deze  gem.  lelt  ongeveer  14,1500  inw.,  die  belangrijken  expeditiehao- 
del  hebben  op  Duitsehland,  en  van  daar  terug  op  Amersfoort,  Utrecht, 
Rotterdam ,  Amsterdam  enz.,  welke  gedeeltelijk  met  wagens ,  maar 
grootendeels  te  scheep ,  gedreven  vrordt,  waartoe  de  mime ,  vierkante 
baven  aan  den  Rijnkant ,  door  bare  groote  geschiktheid  tot  berging  van 
schepen,  uitmuntende  gelegenheid  -  aanbiedt.  Bovendien  ia  er  een 
aanzienlyke  handel  in  granen  en  andere  waren,  die  binnen  de  stad 
te  lioop  jjcbragt ,  cn  van  daar  naar  onderscheiden  omlif^fycndc  plaatsen 
verbonden  worden.  Ook  heeft  men  er  sommige  labrijken ,  «ils : 
1  pollenbakkery  ^  1  zeepziedery  ^  olie-  en  runiuolcns ;  1  woUeostoflen- 


Digitized  by  Google 


AAN. 


399 


fabrijk ,  ter  viering  van  l>i'ilelarij  ;  cetie  iii  1<S51  hnilcii  de  stad  op- 
jt'rijyte  katoenfabrijk ;  wolkainiricrijen  ,-spiiuiL'nji;u  cii  -verMcriji'ii. 

De  slad  AuNiiEM  ,  oudtyüs  Abnem  ,  ca  iiihetiatijn  Arniiesiia  jrehcck'n , 
is  dc  hoofdst.  der  prov.  Gelderland,  eenearr.  en  kaïit.  hooldpiaaU  ,  de 
seld  van  een  provioeiaal  gcrcgtshof,  van  eene  arrondisicmenUregtbank , 
die  tevens  eene  regtbank  van  koophandel  is .  en  van  een  kantoiisgcrifft. 
Zij  lijjt  12  u.  Z.  van  Zwolle,  ^  n.  W.  vaii  Deventer,  ^  n.  Z.  W. 
van  Ziitpiien,  5  u.  N.  van  Nijniejjcn  ,  12^  u.  O.  van  s*  Herto^n- 
Iwsrli  ,  8  n.  O.  len  N.  van  Ticl  en  12  n.  Z.  O.  van  Utreelit,  op 
SP  lyH'  46"  N.  B. ,  23^  51'  30  "  O.  L.  De  stad  is  in  de  gedaante 
van  eene  halve  maan  jjeboiivid,  aan  den  rejjterocvor  van  d^Mi  Rijn,  na- 
genoeg i  u.  van  de  plaats ,  waar  de  IJssel  haar  verlaat.  Over  eerstge- 
noemde rivier  ligt  hier  eene  schipbrug ,  die  de  gcmecnscliap  tusscheii 
AannK  en  de  Betuwe  veel  bevoriMrt.  Wegens  net  gevaar ,  wamaii 
door  den  ösgang  bloot  slaat ,  worden  de  schepen  deser  brug  in  den 
winter  vveggcnomen  ,  en  in  de  Ijaven  jjcborgcn. 

De  landstreek  rondom  de  stad  is  bij  uitstek  bekoorlijk,  en  men  ademt 
er  eene  tow  gezonde  liielit  in.  T(mi  N.  verhelTcii  zich  ecnige  bei-  cn-^ 
boschachlige  heuvelen  ,  diedc  j^clcifen  slad  tegen  de  gure  noordenwin- 
den beschermen.  Ten  Z.  wurdt  zij  van  den  Rijii^truoni  bespoeld. 
Aan  de  N.  W.  zijde  ziet  meu  eeueu  verlteven'  zandberg.  Ten  O.  en  Z. 
liggen  VI  elige  weiden ,  en  van  alle  zijden  is  zy  door  landgoederen , 
lusthuizen  en  speeltuinen  omgeven  ;  terwijl  twee  beken ,  een  half  unr 
ten  N.  der  stad  ontspringende ,  hare  grachten  van  water  voorzien , 
van  welke  dc  S  t.  Jansbeek  door  de  stad  loopt,  en  zich  vervolgens 
in  den  Ryn  stort.  De  oorsprong  van  den  naam  der  stad  is  onzeker; 
cenigen  ^^  illf  n  ,  dat  bet  eene  verkorting  zij  van  AntyiDsnEiM  of  Arkoudsheim  , 
dal  is  woning  oï  verblijl'  van  Ahe>ü  (Au?ioi.di-Villa)  ,  zonder  optegeven  , 
v^elke  Arend  aldaar  zijn  verblijf  züuile  gehad  hebben,  en  welke  alzoo 
dc  oorzaak  harer  stichting  geweest  zij.  Andereu  beweercn ,  dal  zij 
AainiEa  of  AEimsa  genoemd  zynaar  de  arenden,  in  vroeger  tydhicr  ge- 
vonden wordende*  Het  gevoelen  ,  als  of  hier  het  AiniAcini ,  waarvaa 
Tacitos  spreekt,  zoude  te  vinden  zyn,  wordt  door  den  geleerdea 
A.  via  SrAAir,  verdedigd  (1). 

An^HE»  is  eene  zeer  oude  plaats,  die  reeds  in  de  lOdc  eeuw  ver- 
nield wordt,  maar  toen  zeker  gcenc  sledelijke  regtcii  bad.  Men  wil, 
dat  reeds  ,  kort  na  de  eerste  invocrin|;  van  lu't  Clnistendoni  hier  te 
lande ,  te  dezer  plaatse  ccne  kerk  gestaan  liebbe.  In  eenen  openen 
brief  van  het  jaar  997,   ge<;cven  door  Keizer  Otto  111,  wordt  de 

Öaats  onder  verscheidene  dui  j)eii  genoemd ,  en  voor  de  helft  aan  het 
ooster  te  Ëlten  geschonken  ;  deze  briefis ,  in  het  jaar  11S9  of  11S4, 
door  Keizer  LonrAnnrs  bevestigd  geworden.  Arnhem  kreeg  sQne  eerste 
stedelijke  regten  van  Otto,  üraaf  «on  Gelre ,  'lu  liet  jaar  1255;  zyn 
zoon  Graaf  Reinald  I,  vernieuwde  fÜe  in  1322.  Denkelijk  werd  de 
slad  omstreeks  dien  tijd  ook  met  niiueu  unirin;[d.  In  de  14de  eeuw 
moet  het  eene  aanzienlijke  koopstad  geweest  zijn  ,  waut  iu  1545  was 
zy  in  het  liaiizeverl)ond  opgenomen. 

Arnhe:a  had  vroeger  vyf  poorten  ,  als:  de  St.  Jan  spoort  ,ett  de 
Rijnpoort  ten  W. ;  de  Y  elp  e  rpoort  ten  N. ;  de  Sabelt^ 


(1)  Zi«  *smsi)»  Oordeelkoudif  0  Iiilsidïug  tot  d«  Hiiloris  vsb  6s1- 
durUiid,  D.  Ut,  U.  30-56, 


Digili^CLi  by  CoOglc 


330 


poort  of  Sl.  E  u  $  e  b  i  u  1»  p  oo  r  t ,   by   verküiilii|3^  ook  wel  ile    S  c- 
b  1  s  p  O  u  r  i  ^cbccteu  ,   ten  O.  j  du  N  i  <}  u  h  c       a  l  c  r p  u  u  r  t  tcu  Z. 
Daw  laatste  it  echter  ft«ds  in  bebbegia  der  irorige  eeuw  toe^emctseld. 
JDe  St.  Janapoort,  die  de  iraaiiU  van  alle «  en  in  het  jaar 
door  Hertog  Kaeil  ,  op  koeten  van  de  Amhenucfae  bur^jery , .  met  een 
readeel  en  vast  bolwerk  "vefftterki  was ,  b ,  eren  aU  de  Rijn-  en  Vel- 
pcrpooiien  ,  afjjebroken ,  en  thans  door  een  fraai  ijzerculiek  vcrvanjycit. 
Tusscben  de  St.  Jans-  en  Vclpcrpoortcn  ,  bad  Hertog  Karel  den  G  c  1- 
d  e  r  s  c  li  e  n  toren  {beslicht ,  dio  later  is  af{jL'broken  en  reeds  vóór  meer 
dan  eeue  eeuw  ;»elic*cl  vrrdvsciien  was.    In  het  begin  van  den  Spaanschen 
oorlog  ,  Mci'd  A-nnuLn  niet  onderscheidene  lK>lMcrken  beve:>Ligd ;  en  in  1623 
door  Prins  M Avaiie  nog  meerder  Tersterkt ,  met  eene  reduit ,  die  hij  aan  de 
Sabelspoort  deed  opvt  erpen  ,  en  met  drie  Toomame  bolwerken  langs  den 
Ilyn.     De  beroemde  Vestuigbonwknndige  Ifanao  yav  Kokboobb,  heoft 
almede  Iicl  zijne  bijn^edragen  om  deze  stad  te  versterken  t  daar  bü »  in  het 
jaar  1702 ,  Jiaar  door  onderscheidene  vestingwerken  omringde ,  onder 
Melke  een  tamelijk  veruil {yestrekt    retranrluMiiont ,  bestaande  uit  vier 
aiucleu  lunetten  met  eeneu  brdeklen  ^\<^g.    Toen  later  de  bedekte  weg 
en  conlregardes  ,  tussehen  de  Sabels-  en  \  clperpoorlen  ,  vervallen  waren  , 
xiju  die  lu  bet  jaar  1728  weder  hersteld ,   als  wanneer  men  eeuea 
nieuwen  bedekten  weg  ,  van  de  Yelperpoort  af  tot  aan .  den  Ayn  toe  , 
en  verscheiden  contregardes  ,  met  watergraehlen  omringd ,  aangelegd  , 
en  daarin  eenige  wachtbuisen  gebouwd  beeft ,    Omda  t  de  stad  van  de  naby 
xynde  hoogten ,  op  moer  dan  eene  plaats  kan  beschoten  wonden ,  was 
reeds  onder  de  rcgerin;!"  van  Koning  Lodewijk  besloten  Arnhem  te  ont- 
mantelen ;  do  vestin<>  vlerken  werden  toen  aan  de  stad  afgestaan ,  waarop 
men  die  begon  te  slechten  en  lot  wandelingen  aan  te  leggen  ,  hetwelk 
onder  de  regering  van  onxun  tcgenwoordigeu  Koning ,  WiiXEa  1  ^  op  de 
•ftaaiste  wyie  voltooid*  is. 

AamiBa  is  tegenwoordig  seer  weWerende.  De  gestadige  doortogt  en 
de  veelvaldige  heioeken  van  vreemdelingen ,  diedesxomers  derwaarts 
komen,  om  defraaije  omstreken  te  bezigligen ,  geven  aan  de  stad  veel 
vertier  cn  levendigheid.  Ook  wordt  i\}  steeds  meer  en  meer  aitgele|pl « 
cn  nicn  ziet,  langsde  wallen  ,  de  singels  en  in  de  voorsteden  ,  eene  nrenigtc 
nietiwe  huizen  oprijzen.  Zoo  is  tusscben  den  Rijn  en  de  St.  Jauspoort , 
lanrrs  de  binnenzijde  van  de  gracht ,  eene  fraaije  rij  geheel  nieuwe 
huizen  gebouwd,  de  Jans-Siugel  geheeten.  De  verbeteringen 
ter  wederzyde  van  de  Yelperpoort  zijn  nog  belangrijker,  inzonderheid 
aan  de  regterzyde ,  waar  men  vele  fraaije  buiien  rondom  een  plein 
hoeft  opgetrokken.  Hoewel  de  stad  van  binnen  nog  een  oud  en  onregel- 
BKitig  aanzien  heeft  ,  wint  z\i  toch  sedert  eenige  jaren  veel  in  veiTraaijing, 
Koodat  men  het  oude  spreekwoord  :  de  Veluwe  is  een  9ale  kleed  iru^ 
eencn  flmceelen  rand,  thans  wel  op  de  stad  Abnhem  zoude  kunnen  toe- 
passen. Binnen  hare  muren  telt  z^  lïOO  huizenen  ruim  10^000  inw. 
Haar  omtrek  is  ruim  £  u.  groot. 

Het  gebouw,  dat  tot  185Ü  tot  Stadhuis  diende,  bestond 
reeds  in  1590 ,  en  is  van  tijd  tot  tfid  veraienwd  en  veripoot.  Zop 
^rd' ,  in  1447  ,  onder  anderen  de  oude  toren  dooreenen  nieuwen  ver- 
vangen, en  daarin  eene  klok,  zwaar  856  ponden,  gehangen;  in  bel 
jaar  VóiO  werd  dc  linkervleugel  er  aan  gebouwd,  en  in  1^91  het  nog 
naast  licl  stadhuis  staande  en  inwendig  daarmede  gemeenschap  hebbende 
gebouw  op;retrokkeu  ,  oni  tut  eciie  vcr^^adrrplaals  van  de  Gedeputeerde  Sta- 
ten des  V(ln\>sehen  kwarliers  te  dienen.  De  voor;jevel  van  dit  stad- 
huis is  in  den  Golhischcu  smaak  opgclrokkcu.    in  ccnc  kamer  zag  uien 


Digitized  by  Google 


ARN. 


S31 


boven  ilen  $i:Iiooi*slceii  vooihecu  hetlevtiusgrooLc  urbcclU^cl  van  GeorgsI, 
Kooiiig  van  Grootbriitanje ,  door  dien  Yonl  aan  de  stad  tcu 
•ehenkc  gt^geven,  Toor  )iet  doen  aanbouden  van  den  beruchUn  Zweed- 
schen  Baron  toh  Gobti,  het  hoofd  eener  zanienzwering,  ten  behoeve 
des  Prelendcnten  naar  den  Engelschen  troon ,  die^  den  20  February  1717  , 
op  zijne  vlugl  uil  's  (Iravenhage  naar  Diiitschland ,  hier  Ier  sleHe  , 
door  den  vermaarden  Willem  VLEEnTaAR  ,  achlorhanld  zijnde  ,  lot  deu 
51  Julij  daaraanvol{jcnde  op  deze  kanier  in  heelilenis  zal,  waarnaar 
dit  vertrek  ,  tol  heden  toe  ,  nog  de  G  o  r  l  z  e  k  a  ni  e  r  (genoemd  wordt. 
|u  had  nieu  reeds  het  plau  g^evormd,  oiu  dil  {rciMJiiw  door  een 

linder  te  doen  ^rvangen.  NiettCjgenstaande  de  teekeniugen  daartoe  reeds 
Ycrvaardigd  waren  door  Bjoltibl  tah  Bmtn  ,  een  bouwmeester ,  die  daar- 
voor opsetteiyk  nit  *•  Gravenhage  was  overgekomen ,  bleef  bet  werk 
nogtans  steken.  Intuascben  geraakte  dit  gebouw  langs  hoe  meer  ia' 
verval ,  zoodat  men ,  reeds  voor  een  aantal  jareti  ,  voorzigiigheidslialve 
genoodzaakt  was,  het  torentje  aftebrfken.  In  1850  werd  hfl  zo(i;jerianmde 
J)  u  i  V  e  1  s  Ii  u  i  s  door  de  stad  aangekocht ,  en  lot  een  Stadhuis  \  er- 
houw  d.  Dit  huis  was  omstreeks  het  einde  der  l'ide  eeuw  ,  door  den 
Teruiaardcn  krijj^so verste  Maarten  van  Rossbs,  opgetrokken,  eu  ver- 
toonde in  den  witten  voorgevel  bijna  talloose  afbeeldsels  van  mensche» 
lyke  gedaanten,  sommige  met  bokspooten,  als  saters,  anderen  ak 
gewapende  mannen  ,  van  vele  echter  niets  dan  het  hoofd.  Men  heeft 
evenwel  eenige  reeds  in  1826  weggenomen.  Thans  zyn  nog  alleen 
de  hoofden  cn  borstbeelden  boven  de  ramen  der  eerste  en  tweede  ver- 
dieping aanwezijj- ;  zijnde,  bij  de  licrboii\nn|(  cm  stadhuis,  de 
>oorgevel  \ eel  vereenvoudij^d  vu  geel  beph  islcrd ,  tloch  ia  hel  oo;^  v;ui 
hoogschatters  der  oude  gedenkstukken  zeer  vei  niinderd.  liet  voormalige 
stadhuis ,  waarin  nog  de  sittingen  van  bet  hof  van  assises  en  der  regt- 
bank  van  eersten  aanleg  gehouden  worden «  val ,  als  het  in  aanbouw 
lynde  paleis ,  waar  bet  provineiaal  geregtsbof  xyne  zittingea  zal  hoqdcn  , 
voltooid  is  ,  worden  afgebroken. 

liet  uitmuntend  nieuw  opgebouwd  Gouvernementshuis  slaat 
op  de  plaats ,  waar  vroeger  het  gebouw  stond ,  dat  hrl  TI  o  f  v  a  a 
G  e  1  r  e  gehceten  werd  ,  omdat  het  ten  gewoonen  verblijve  voor  de  Ilerlo- 
een  van  Gelderland  verstrekte.  Nadat  Geldorland  .  even  als  de  overige 
Nederlanden ,  onder  hel  bewind  van  Keizer  IvAiaL  V  was  gekomen , 
en  dit  gewest ,  in  zynen  naam  ,  door  Stadhouders  werd  bestuurd , 
kreeg  het  den  naam  van  Stadb ondershof,  welken  naam  hot 
weder  met  dien  van  P  r  i  n  s  e  n  hof  verwisselde,  toen  de  Prinsen  van 
Oranje  Stadhouders  weidon.  Het  was  een  groot  oud  gebouw  ,  waarvan 
reeds  in  1404  melding  wordt  gemaakt  ,  en  waaraan  in  1547  een  vleu- 
gel gebouwd  werd,  naar  het  gebruik,  dat  men  er  van  maakte,  de 
Kaal  sbaan  genaamd,  die  door  de  Geldersche  Kiddorsrhap  met  de 
grootste  geestdrift  bezocht  werd  ,  en  ten  gerieve  van  Mauiuts  ,  Vrin» 
van  Oranje  f  met  een  dak  werd  voorzien.  In  bei  jaar  11589  vloog  het 
bof,  door  een  ongelnk  metbuskmid  ,  gedeeltelijk  in  de  lucht ,  waarhy 
onder  anderen  Aoou,  Graaf  tan  Nitumenaar  en  Meun  ,  en  Stadhouder  van 
Gelderland  ,  /oudanig  gekwetst  werd  ,  dat  bij  eenige  dagen  later  overleed. 
Eerst  in  1G19  werd  bet  gt-hnnw  op  *s  lands  kosten  weder  hersteld , 
en  met  ond«'r.s<-!jeidene  vertrekken  vermeerderd.  Het  booldgebouw  werd 
in  dejtirenlSOS  en  1801  afgebroken,  en  in  piaals  daarvan  een  nieuw 
gebouw,  zijnde  bet  te^ycn woord irye  (i  o  n  v  o  r  n  e  ni  c  n  tsh  nis,  op-rirok- 
ken  ,  terwijl,  in  1819  ,  de  K  a  a  tsbaan  en  de  daaraan  gebonwcie  lioüfd- 
'Haehl,  mede  werden  afgebroken  ,  om  dit  gebouw  Ie  vcrgioulen.  In 


Digitized  by  Google 


332 


ARN. 


1837  is  liet  audenverf  aaninerkclijk  ver^rroot ,  en  daarin  ccne  franije 
r.aal  voor  de  zilliiijfeii  der  Provinciale  Sinten  i'elmtnvd.  Tegen  over 
dil  gebouw  slaat  een  iruai  liiiis  ,  dat  mede  aaii  de  j>roviucie  toebehoort,  ea 
tot  v\(ijiin[r  v.in  den  Gouverneur  dient.  * 

Het  Oude  II O  f  was  een  deftig  gebouw,  dat  in  het  jaar  1002 
door  de  Stalen  van  Gelderland  gekocht  en  vereerd  vrerd  aanXovswuE, 
Grave  TTioe  Jfatsat^Katzienelbogen,  iiFaardoor  het  den  naam  van 
Hofvan  Nassau  bekMam.  In  het  jaar  1614  iwerd  het  xoo  aan- 
merkelyk  verbou^^d  door  Erjist  Kasivir,  Graaf  «ai»  NagMaUf  dat  deze 
door  sonimijyen  als  de  stichter  >vordt  opji^egeven.  Het  werd  ,  den  23 
Febriiarij  lÜi<S,  dom-  de  stad,  die  het  van  Willew  Frederik,  Grave 
Thoe  lVassau-Ku(zcurlbü(/Ln  moet  gekocht  hebben,  aan  de  Staten  der 
Provincie ,  tegen  de  O  u  d  e  K  a  n  s  e  1  a  r  ij  ,  in  ruil  afgestaan  ,  en  diende 
toen  tot  cenu  vei'gaderplaats  voor  de  Raden  van  het  Vorstendom'  Gel- 
derland en  het  Graafschap  Zutphen,  alsmede  voor  de  Rekenmeesters, 
tenftQl  in  het  jaar  1711  verscheidene  plaatsen  in  dit  gebouw  tot  gevan- 
genissen bekwaam  ijf  u  taakt  werden  In  het  jaar  1811  veranderde  het 
MediT  van  b(s;i  runiing»  en  werd  toen  voor  dc  verschilh»nde  kamers 
der  n  e  j;;  l  i)  .1  II  k  van  eersten  aanleg  ingerigl ,  doch  ir»  Ïm*1  Jaar 
1857  is  het  groolendeels  alin  luoken  ,  cn  heeft  men  een'  aan\ang  ge- 
maaUt,  oni  daar  ter  plaatse  een  prachtig  paleis  voor  het  Provinciaal 
Gcregtshof  te  stichten ,  dat  mei  tuec  vleugels  en  met  kolommen  in 
den  vo<M'gevel  prijken  tal. 

Het  Provinciaal  Tnchthuts,  tot  welks  honwing  men  in- 
1710  besloot ,  werd  op  den  grond  van  den  moestuin  van  het 
▼oormaIi{]e  A;;ni(  icnkloosler,  vólgens  het  plan  en  onder  het  opsigt 
van  den  Ordinaris  l^andmeter-Provinciaal  en  Architect,  J.  van  de3«  Heuvel, 
gi-hon^d  ,  terwijl  dc  Iwelden  ,  die  boven  dc  poort  van  dit  gebouw  geze- 
ten hebben,  door  Jodan^ies  Reüdels  vervaardigd  werden.  In  het  jaar 
1826  Mcrd  dit  Tuchthuis  met  het  V  c  r  b  e  t  c  r  h  u  i  s  ,  dat  daar- 
achter tegen  den  Stadswal  stond  ,  tot  één  ligchaani  vereenigd  ,  en  ,  onder 
het  beheer  van  óénen  Cipier,  tot  een  Unis  van  bnrgerlijke 
en  militaire  verzekering  ingerigtj  hebbende  men  ten  dies 
tijde  de  boven^ermelde  beelden  weggenomen.  In  1837  werd  het  ander- 
werf herbouwd  en  vergroot,  xooaat  er  na,  xonder  opeenstapeling, 
SOO  fjeY;ni;n«nrn  kiinne«  worden  geplaatst. 

Ia  diil/.ellde  ji>ar,  is  men  bej;ünnen  eenc  geheel  nieuwe  fraaije 
Kazerne  aan  den  Stadswal  te  bon  wen  ,  die  nu  loo  goed  als  gereed 
is,  en  2000  man  zal  kunnen  bevatten. 

De  Nieuwe  waag  werd  ten  jarc  1761  in  ecnen  uitmun- 
tenden smaak  gebouwd  op  een  erf,  waarop  in  1740  een  hnis  was 
ingestort. 

De  voormalige  V I  e  e  s c h  h  a  1 ,  die  sinds  onheugelijke  tQden  niet  meer 

tot  dat  einde  gcbniikt  is ,  dient  thans  tot  ]iakhuis. 

Er  is  voor  eenige  jaren  ,  op  den  Wal  bij  de  Sabelspoort  ,  pene  geheel 
nieiiAve  V  is  ch  markt  gebouwd,  waarloc  tot  dus  Ncrre  een  gedeelte 
van  de  Oude  markt  was  ingerigt.  Bclialve  deze  ruime  markt, 
heed  men  hier  nog  twee  andere  openbare  plaatsen,  de  Koren-' 
markt  en  het  St.  Walbnrgsplein,  welke  laatste  met  cene 
dubbele    rij  lindeboomen  beplant  is,  en  tot  paradeplaats  voor  het 

Sarnizeen  dient.  *s  Jaariyks  wordt  te  Aiumn  eenc  vrijmarkt  gehon- 
en  ,  die  <len  eersten  woensdag  na  halfvasten  eenen  aanvang  n^  cnit 
en  11  dagen  «Imti  t.  alsmede  eenc  kermis  ,  die  den  Angnstus  invalt 
ei.  8  dagen  duurt.  Rchaive  deze  markten,  houdt  men  er  ook  jaarlijka^ 


tw«é  pmdeitttaarkteB ,  den  centen  op  den  laatstcn  da^  van  de  vrQ* 
narkt  en  den  t\\  eo(l(Mi  op  den  Tierden  Donderdacr  in  October ,  en  10 
Wstonniarklfn ,  als  den  3dcn  cn  4dcn  Vrijdag  in  April,  dcii  Isten 
en  Hdan  Vrijdag-  in  Mn,  den  oden  cn  4den  Blaanda^r  iu  OcLolwr, 
cn  de  vier  eerste  3laancla^en  in  November  j  alsmede  twee  wekelijksche 
markten ,  des  Dingsdags  eu  Vrjjdags ,  van  welke  de  laatste  de  voor- 
oaainste  is. 

De  Herv.  gem.  te  AaimBn ,  die  tet  de  Uuiis  en  ring  Tan  jimkêm 
behoort  en  6100  sielen  teil ,  heeft  een  Tfij  beroep  in  de  hij  haar  ont- 
staande Tacaturen.  In  het  jaar  1578  is  men  te  An^men  begonnen  ,  onder 
begunstiging  Tan  Graaf  Jah  tan  Nassaii  ,  Stadhonder  Tan  Gelderland  , 

de  leer  der  Hervorming  te  prediken  ,  en  nog  ten  zelfden  ja  re  y  inden  wij , 
als  eersten  vasten  Predikant  alhier  ,  vermeld  Jouatimes  Fonta.'^us.  Thans 
zijn  er  vijf  Predikanten  ,  die  in  twee  kerken  ,  de  Groote  of  St.  Eiise- 
biiiskerk  en  de  St.  Catharyne-  of  Gasthuiskerk ,  dienst  doen. 
Tóór  het   iaar  1452  stond  ter  plaats,  waar  nu  de  G r  o o te  of  S  t. 
Ènse  bi askerk  gefonden  wordt,  eene  andere  aan  den  H.  MAMTUiie  toege- 
heiligd ,  en  diensTolgens  de  St.  Maartenskerk  geheeten.  Voorts  werd, 
in  het  midden  der  15de  eenw  d(;  tc;];enwoordige  kerk  gebonwd ,  synde 
de  eerste  steen  daaraan  gelegd  in  145ii ,  door  Aaaou»  Uertoj]^  van 
GeldcrfoKfl ,  w  ordende  toen  toegewijd  aan  denlï.  Ecsebiüs  ,   die  in  het 
jaar  510  den  piiiisselijken  stoel  beklom,   en  wiens  reliqnien  derwaarts 
uit  de  abdij  van   1'iuim  werden  overgibragt.    Deze  kerk,  zynde  een 
net  en  hoog  gebouw  ,  praalt  niet  eenen  dikken  en  sierlijken  toren  ,  die  , 
In  het  jaar  1650,  Sl  Toet  of  9  ell.  7  palm  4  duim,  en  in  het  jaar 
1651  nog  meer ,  is  Terhoogd,  xoodat  nn  de  bol,  waarin  het  kruis  staat, 
S85  Toet  of  66  ell.  6  palm.  o  dnim.  hoven  den  beganen  grond  en  de  haan 
Bk  lOTOet,  omtrent  8  ell.  5  palm.  k  5  ell.,  hooger  is.  In  dien  toren  hangt 
een  fraai  uur-  cn  speelwerk hetwelk  door  den  beroemden  lieaoNi  gegoten 
is ,  cn  voor  een  der  beste  en  grootste  klokkenspelen  van  ons  Vaderland 
gehouden  wordt.    Op  Pinkstermaandag  van  het  jaar  1752  sloeg,  onder  * 
de  predikatie,  de  bliksem  in  den  toren,  maar  de  brand,  die  in  het 
eerste  zeer  hevig  was,  werd  nog  gelnkkig  gebluschl.    Nogmaals  sloeg  dc 
bliksem  in  dezen  teren  op  den  17  Feoniary  1737 1  <Ut  maal  eabter 
tonder  sehade  aan  te  rigten.  In  later ,  leUs  in  onsen  lyd,  is  dese  toren 
nog  menigmaal  door  den  bliksem  getroffen  geworden,  hetwelk  de  reden 
is  geweest,  dat  men  dien  van  eenen  afleider  heeft  voorzien.    Vóór  dc 
Hervorming  waren  er  18  altaren  in  deze  kerk ;  ook  werd  het  feest 
Tan  den  11.  ITieroiymüs  hier,  destijds,  statig  gevierd.     Dc  pastorij 
werd  toen  altijd  bediend  door  eenen  Geestelijke  nit  <li'  abdij  van  Pruim, 
en  de  Pastoors  werden  door  den  Abt  dier  abdij  en  door  de  abdij  zelve 
aangesteld.    BehaWe  de  Pastoors  ,  waren  er  ten  minste  nog  14  Vicaris- 
sen ,  die  hier  dienst  deden.   Dese  kerk  is,  in  het  jaar  1770,  meteen 
groot  en  oitmnntend  orgel  Tersierd ,  TerToardigd  door  Joiaii  Hiiaun 
WAsnia  en  zijnen  broeder.   Aldaar  u,  in  het  jaar  1558 ,  onder  eenen 
steen  van  wit  albast  begraTon  Kakel  vaw  Eghond  ,  de  laatste  TTertog  eois 

Gelderland.     Op  dezen   steen  is  dc  ITerloT  levens'rrnot  in  het  harnas 

1  (lil 

afgebeeld  ;  aan  dc  vier  hoeken  van  het  graf  zijn  vier  Leetiwen.  Voorts 
zijn  nog  drie  Kanseliers  van  Gelderland  ,  als  :  JoDocrs  Sasbout  , 
£lbebtus  LE05i7iVS  cn  Martun  Goris  ,  alsmede  de  Luitenant-Admiraal 
WiLLEH  JosEF  Baroo  VAN  Gendt  ,  dc  Generaal  van  Paixanot  en  de 
geleerde  HsanaiK  GAiiRBaiim ,  in  dese  kerk  begraven. 

De  St.  Catharyne- of  Gasthuis  kerk,  die,  na  de  Reformatie , 
tot  onderscheidene  einde  gebesigd  was ,  is  sedert  oenige  jaren  weder  tot 


Digitized  by  Google 


ffodidteiistlggebriiikiii{fen(j^,  en  diettt  tlmif  niet  sleébts  Voor  dc  Nederd. 
linrv. ,  ni.tar  ook  voor  dé  Waalsche  j^ete.,  die  hier  éènen  Predikant 
kee^'t  en  170  zielon  telt. 

Vóór  dal  deze  laatste  kerk  bij  dc  Herv.  in  {rcbruik  was  ,  li.ulden  zij 
nog  t"wcc  andere  knrkcn  .  nnnielijk  de  St.  Janskcrk,  cn  de  Broe- 
r en  kel  k.  Hel  oostelijke  [jedccile  der ecrslgenoeindc  is  door  de  Malthezcr 
Ridders  ,  beuevens  liet  kommaudeurshiiis  ,  dat  naast  de  kerk  stond  ,  ge- 
lionwd;  men  i^looft,  dat  het  westelijke  QcAcdle,  in  de  afgodische 
tyden ,  tot  eeoen  Heideosehen  témpel  gediend  had.  Zij  iras  Tan  een 
2onderIin{r  maaksel ,  en  werd  ^  in  het  ^aar  1425 ,  door  den  feilen  brand  , 
die  Arnhem  toen  teisterde,  eenigzins  geschonden,  maar  later  vee! 
fraaijer  herbonwd  en  met  eenen  tweeden  toren  Tcrsierd.  Deze  kerk 
is  echter  afgebroken  ,  en  niel  ver  van  de  plaats ,  waar  zij  gest;jnn 
heeft,  y^cvd  in  het  jaar  1857  eetic  nieuwe  koepelkerk  gebouv^ii  ,  die 
bijna  voltooid  is ,  en  wederom  de  S  t.  Janskcrk  zal  genaamd 
"worden.  De  Broerenkerk,  die  voorheen  de  kerk  van  het  Min- 
derbreederskhMMter  gieweest  is  ,  en  later  door  de  Waalsche  Herv.  ge- 
bruikt werd ,  terwijl  de  Nederd.  Herr.  daarin  ook  eens  ter  week  dienst 
deden, i$  reeds  vóór  vele  jaren  afgebroken. 

De  Evang.   Lnth.  hebben  hier  ook  eene  fraaije  kerk,  met  een  sier- 
lijk orj^cl.  Dcgem.,  die  640  ziel.  telt ,  behoort  tot  den  rinjy  \nn  Utrecht. 
De  eerste  o^ndsdienstige  bijeenkomst  dier  gezindte,  van  welke  men  hier 
melding  gemaakt  vindt,  was  cene  avondmaalviering ,  die  den  12  Maart 
1645  ,  ten  hnize  van  eenen  boekdrukker  op  St.  Walburg ,  plaats  had. 
De  gem.  schijnt  destijds  reeds  zeer  talrijk  geweest  te  atijn ,  daar  toen 
aan  meer  dan  100  leden  het  H.  Avontoaai,  door  eenen  Predikant  Tail 
Ütreoht,  werd  nitgereikt.   ZtJ  hiéld  cishtcr  hare  bijeenkomsten  nog  iJt 
liet  geheim,   daar  de  Overheid  der  stad  de  vrije  uitoefening  hanst 
godsdienst  volstrekt  niet  duldde ,  en  meermalen  de  vei^gaderingen  ,  welke , 
ondanks  de  {jeheinihonding ,  bekend  werden,  verstoren  liet.    De  eerste 
grondleggers  dezer  gem.  zijn  vermoedelijk  Dnitselicrs  geweest,  die  uit 
hun  vaderland  waren  geviugt ,  en  hier  eenc  selmilplaats  hadden  gezocht. 
Na  den  Munsterschen  vrede  ,  in  1648  ,  verloor  de  gem.  dan  ook  een 
aantienlijk  getal  ledeo ,  die  naar  hunne  veiiatene  haardsteden  terug 
keerden.    In  hettelfde  jaar  werd  Hn»An  RAPrnis ,  als  eerste  raste  Pre- 
dikant ,  beroejpen ,  op  raad  en  door  bemiddeling  van  Bekeren  Baron  tas 
PAiLAiwt  9  Erlniaarschalk  Tan  het  hertogdom  Kleef.  Van  dien  tijd  af 
is  de  gem. ,  ofschoon  nog  lang  van  den  kant  der  Regering,  weinig 
bej^nnvtigd ,  hetgeen  zelfs  den  volgenden  Predikant  TTnrpiis  bewoog,  om 
tut  de  Herv.  over  te  gaan,  onafgebroken  door  eigene  Predikanten  be- 
diend .'veworden. 

De  ir.  K. ,  wier  getal  6400  beloopt ,  hebben  hier  cene  statie  ,  met  twee 
kérken,  »ijndede  St.  AValhnrgskefk  en  de  Kerk  in  deVarkens- 
stfaat.  DeSt.  Wtilbnrgskerk,  die  in  hel  jaar  1421  werd  ingewijd, 
is  gesticht  door  een  kapittel  Tan  Kanonniken  ,  dat  Toodbeen  in  de  stad 
Ticl  door  WALaftl,  Graaf  mn  Teisterhanf ,  opgerigt  wslS,  titaar  id  het 
jaar  1 528  zich  genoodzaakt  zag,  die  stad  te  verlaten,  ch  alzoo  te  Arn- 
hem eene  sehuilplaats  vond.  Pit  kapittel  heeft:  van  oiids  rijke  prebenden 
en  eene  zeer  vermaarde  prnnsfdij  gehad,  zijnde,  onder  anderen  ,  de  ge- 
schiedschrijvers WlLLE.TI  1Iei»A,  l'o>TUsTftrTERLS  CU  JottAN  BaPTISTA  GraMWATE 

aldaar  Proosten  geweest.  Ook  be\*  eerde  men  ,  dat  Graaf  Reixold  een  aan- 
sienlijk  gedeelte  TSn  *sHeeren kruis  uit  Dooden weert  herwaarts  had  laten 
oTerbreogen ,  ên  aan  déxe  kerk  vereerd.  Na  de  Kerkhervorming  werd  het 
gebottw  tot  eén  Lands^arsenaaf  en  hier  toreoA  tot  een  Stadsma- 


Digitized  by  Google 


ARN. 


ÊaiHn  gdbniikl.  In  bet  janr  1810  gaf  Konioy  LeBiwiJk  bei^tênée 
K.  gemeente  terug ,  waardoor  het  tot  s^fne  amvankeiyke  besteut- 
nlnf  wederkeerde.  Thans  is  deze  kerk ,  die  met  twee  eYengeiyke 
torens  prijkt ,  in  welke  dn  dirnsl  door  eenen  Pastoor  en  twee 
Kapellanen  verrigl  wordt ,  zeer  dodmntiij  tot  haar  tegenwoordig  fT^bniik 
ingcrigt.  De  R.  K.  k  e  r  k  inde  V  a  r  k  e  n  s  s  t  r  a  a  t ,  welke  aan 
den  H.  EüSEBius  is  toege^vijd,  levert  niets  bijzoaders  te  Teriuelden  op  ^ 
zji  wordt  door  eenen  Kapellaau  bediend. 

Onder  de  Uefiladige  gestichten  en  inrigtiugen noemen  wij  eerst :  het  St. 
CatharDneGasthuit,  dat  in  het  jaar  1906,  door  Graaf  ftsiKouD  I , 
gisticht  werd ,  nit  de  vereen iging  van  tw  ee  verschillende  gasthuizen  ^ 
waanran  het  eene  reeds  in  het  jaar  bestond,  en  het  andere  kort 
te  voren  ,  door  zijne  zuster  Maria  ,  was  opgerigt .  Dit  gasthuis  werd 
in  het  iaar  1656  uit  de  Bakkerstraat,  waar  het  eerst  stond  .  in  het  rrewc- 
zen  Agnicten-klooster  overgehrajt ,  terwijl  het  gebouw  in  de  Bakkerslinat  , 
dat  geheel  vervallen  was ,  ten  behoeve  van  de  stad  bij  gedeelten  aan 
partikuiieren  verkocht  weid. Bet  tegenwoordige  gasthuis  heeft  verscheidene- 
ruioM  Tevtrckken ,  en  strekt  om  er  oude  hui^rs  te  onderhonden ,  e» 
ktinksinnigen  te  huisvesten  ;  sommige  lieden  kochten  er  voorheen  hunne 
kost.  Voorts  heeft  men  hier  het  St.  Nikolaas  hospitaal,  welk» 
inkomsten  voornamelijk  tot  onderbond  van  behoeftigen  gebruikt  worden  ; 
het  Burgerweeshuis,  en  liet  N  1  e  u  w  c  W  e  e  s  h  u  i  s  ,  grootcndeels 
dpor  den  vermaarden  Hopman  Jakob  de  Wild  gesticht;  twee  W  c  d  n  w  en- 
hu  i  z  e  n  ;  eene  Stads-Apotheek,  in  1836 ,  onder  het  toczigft 
van  het  algemeen  armbestuur,  opgerigt  3  eene  Militaire  ziekenzaal,  in 
hetvaorin.  St.  Ante  nie- or  Lenrosen-gastbnis,  waarvan  de 
fondsen  thans  onder  toezigt  van  hel  algemeen  aimbestonr  beheerd  worden. 
TfOeger  bad  men  hier  nog  hetSt.  Pi  e  ters-g*s  tbnis,  welks  fondsei» 
nede  onder  toesigt  van  bet  algemeen  annbestuur  worden  beheerd , 
terwyl  het  gebouw  tot  woning  van  partikuiieren  dient ,  en  eene  On  de  iw 
linge  Brandwaarborgmaatscha  pp  ij. 

Tot  de  wetenschappelijke  inrigtingen  bchooren :  de  Latijnse  he- 
se hooi,  in  een  groot  gedeelte  van  het  oude  Minderbroeders- 
klooster  gevestigd,  die  ongeveer  20  leerlingen  telt,  aan  welker 
doer  eenen  Eaetor  en  eenen  Conrector  onderwys  mgeven  wordt;  eene 
Stads  ïransebe  en  Nederdnitsehe  sebool,  netmim  W 
leerlingen  (  een  deoarlement  der  M  a  a  t  s  c  Ii  n  p  :  Tot  Nut  van 
Algemeen f  dat  sedert  den  15  December  1809  bestaat,  ruim  ISO  lede» 
telt,  en  in  het  jaar  1828  eene  Ttissehenschool  heeft  op^rerigt  ^ 
in  welke  aan  ruim  400  kindcreren  onderwijs  wordt  {j^encvcn  ;  eene  Stads» 
Leer- en  Spinschool,  die  thans  door  550  leerlingen  bezocht  wordt, 
en  waaraan  1  Hoofdonderwijzer ,  S  Ondermeesters  en  5  Hulponderwijzer» 
verbonden  z^n  \  het  Teeken-en  bouwknndig  genootschap^ 
aadar  de  abuimttk :  KwmtdoÊfnung ,  hebbendé  6  ftreeteufen ,  ongeveer 
80  eontriboereode  leden ,  en  eene  tcekcn-  en  benwbundMe  sehool ,  bi| 
iNdÉa  11  onderwijzers  geplaatst  sgn  9  die  aan  ongevner  Iml  jonge  lieder» 
laa  geven  in  da  teeken- ,  bouw-  en  w  iskunde ,  onder  welke  leerlin-* 
gen  vele  minvermogende  zijn,  die  het  ondcrM^^ij'^  kosteloos  ^o\\\e\vi\, 
terwijl,  volgens  den  uitersten  wil  van  den  voorrnaligen  Protector  van 
dit  genootschap,  den  Admiraal  van  Kinsbkrgl.v  ,  jaarlijks  zilveren 
medailles  aan  de  meest  gevorderden  worden  uitgereikt  \  het  N  a-' 
tuur-  en  Letterkundig  genootschapt  Pndeims  cona-» 
immr,  dat  in  bet  jaar  1702  isopgerigt,  een  bysondar  ftnai  kabinet 
bndft  en  ISO  leden  idi^  bet  Lettarfcfindig  genobtsobapi: 


ARN. 


Toi  Jfmi  m  Vergenoegen ,  opgnrigt  den  16  Maart  18^4  ,  m^t  bopülin{r 

van  niet  meer  dan  iJl>  Mvn  aan  te  nemen  ,  welk  gelal  steeds  aa!i;;[e- 
vuld  blijft ;  een  G  e  n  o  o  t  sch  a  p  ,  ten  doel  hebbende,  om  de  ietleii 
jTclenrenlieid  Ie  geven  ,  t  o  t  b  c  o  c  fe  n  i  n  der  Wiskunde,  onder 
de  zinspreuk:  Vermeerdering  van  kennis  is  ons  doel,  samengesteld  uit 
22  werkende  en  24  honoraire  leden  ;  en  8  scbolen. 

Onder  de  Termaarde  maniiea ,  waarop  Abvieh  roem  draagl ,  Terdienen 
melding,  de  Godgeleerden:  Goddridüs  tan  Arnhem,  de  51ste  Abt  ^an 
Aduard  t  1'^74  ;  Cakoi  i  s  Galli»,  geb.  1530  t  1616,  Hoofrleeraar  aan 
de  hoogescliool  te  Leyden ;  GYsnERTOS  Schbticrhateti  ,  Biechtvader  van 
pERDiNA^iD  II,  Koninj^  rnn  Jiohemen  en  Hongarijcn ,  die  in  1619  een 
werk  over  de  Aller-heijligste  Goddelijke  Dryroudiglwid  heeft  doen  druk- 
ken ,  en  IIenrik  Gerard  G.v?iNECiETER,  I'i  L'<likaiit  te  Bolsward ,  die 
door  xijne  güd|^lecrde  schriften  bekend  isj  de  Regtsgelecr- 
den:  Ewnn  Tbii6ra6u,  Hoogleeraar  in  de  Regten  aan  de  hooge- 
school  te  Leuven;  FanMoiB  wtm  vêm  SAxaa,  Raadsheer  en  Fiskaal 
▼an  Gelder  en  Zntphen,  geb.  1577  f  1617,  bekend  als  SLbrlJvcr 
Yüik  twee  regtsgeleerde  werken;  Labbertus  Goris  f  20  Junij  IGol , 
Tia  zich  door  onderscheidene  werken  te  hebben  beroemd  gemaakt  ; 
Corhelis  van  Eck  f  1732 ,  na  eerst  aan  de  hoogcschool  te  1'raue- 
ker ,  en  later  te  Utrecht ,  Hoogleeraar  in  de  Regten  te  zijn  ge- 
weest;  Uerhaiv  CA:ipiEGiETER ,  geb.  1725  f  1804,  lloogleeraar  eerst  in 
bet  burgerlyke  en  later  in  het  Natuur-  en  Volkenregt  te  Frapeker  3 
diens  broeder  Joiimis  CAmmmraa ,  Uoogleeraar  in  de  regtsgeUerdhad  , 
aan  de  hoogeschool  te  Groningen  -j*  1606 ;  en  Joais  Bahibl  JIbiie  ,  geb. 
15  Sepl.  1780  t  6  Dec.  1834,  vooral  beroemd  als  sehryver  van  het 
werk  :  Esprit  des  Inslitutions  Judieiaires  (Geest  der  rcgterlijkc  instel- 
lingen);  de  Wiskundige  Gerarh  WurrEü  ,  geb.  1648  t  Mei 
17!22,  als  Hoogleeraar  in  de  Wijsbegeerte  aan  de  hoogcschool  te  Har- 
dt r\\  ijk  j  de  Geschiedkundigen:  Hejjriccs  Aqmlius  ,  wiens  ei- 
genlijke naam  was  Hendrik  Arehts  of  Arkts  ,  ca  die  in  1üG6  cene  korte 
kronijk  van  Gelderland  in  bet  licht  gaf;  Glrardcs  tav  Babqculabk 
of  BaoBGKiLAni,  t  160S;  CoaiSTeraoivs  Baouwn,  gdb.  11(1^  f 
1671 ,  een  geleerd  Jesuit  en  schcijYer  van  de  jinti^üaU$  FMm» 
SI'S  (Fuldasche  oudheden) ,  de  AntkpsitidÊê  Trevirenset  (Triersche  oud- 
heden) en  andere  werken ;  Joiav  im  dbh  Saio»  ,  die  een  vervolg  op  de 
NederJandsche  oorlogen  van  zijnen  oom  Everard  van  Revd  schreef,  en  in 
1638  als  oudste  Raad  in  het  hof  van  Friesland  f  ,  na  zich  ook  door 
rerrisfrcloerde  werken  te  hebben  bekend  gemaakt  ;  en  Are?cd  vats  Slich- 
TtiMiüusT,  die,  in  10154 ^  de  Jlistoriae  Geldricae  Lihri  XIV  (de  Gel- 
dersche  geschiedenis  in  veertien  boeken)  van  Pomtanus,  in  bet  Neder- 
dnitsch  vertaald  en  vermeerderd,  uitgaf;  de  Latynscbe  taalge- 
leerden: Theodorus  Mabsuivs  ,  geb.  1K48  f  1617,  na  eerst  Hoog* 
lecraar  in  de  welsprekendheid  bij  het  coUegie  des  Gnutimi  te  Parys  en 
later  Lector  aan  het  coUegic  van  Frankrijk  te  zgn  geweest;  Theodoids 
Bycke  ;  Otto  AR^T^E^T^s,  geb.  1703  f  1765,  die  eene  goede  uitgave 
van  DioNYsius  Cato  liet' ft  geleverd ;  en  Correliis  Boonzaijer  ,  geb.  1755 
8  Jan.  1792.  als  Rector  der  Lalijnsche  scholen  te  Gorinchemj  dc 
Kunstschilders:  Wemher  Noot  ,  die  in  1670  geboren  Avas ,  en 
in  bet  voorstellen  van  .  doorzigtkundige  onderwerpen  en  bet  nabootsen 
van  beddbouwwerk  uitmuntte ;  Gtaan  Jiv  vaii  Lbbdwbs  ,  ^  28  April 
j  die  veel  roem  als  bloem-  en  firuitschilder  behaalde ;  en  Anvooit 
i^«i?iCK  P1T1.00 ,  geb.  1790 1  1857,  aan  dc  cholera^  te  Napels  9  3»aar 
bij  Directeur  der  akodemie  van  beeldende  kunsten  wras. 


Digitized  by  Google 


337 


AiiNBEH  hecfl  meer  dan  eens  veol  door  braad  geleden  ,  als  in  het 
jaar  1564 ,  toen  een  groot  gedeélte  der  stad  in  do  asch  werd  gelegd , 
vaaromaandebürgertl,  tol  TeiyDedki^Taa  schade  ,  het  Arnhemmer- 
broek geschonken  werd  ;  en  in  het  jaar  1411 ,  ab  wannéér  de  stiïd 
h||tta  geheel  door  het  ^^r*  werd  Terteerd.  In  het  jaar  1410  u  as  er 
tweeBMal  brand.  De  eerste  reis  werden  !200  en  de  tweede  300huisen 
eene  prooi  der  vlammen,  en  ia  het  jaar  149t$  ondeiging  de  stad  neg* 
maals  een  derjrelijk  lot. 

In  het  jaar  128!^  verkreeg  Reinald  ,  Graaf  tan  Gelder ,  van  Keizer 
RcDoip  VAN  Habsburg,  het  voorregt,  om  stukken  ter  waarde  van  ster- 
Itngsobe  deneriën ;  im  de  itad  Arnum  te  mogen  slaan.  Dezelfde 
keiier  Bomkv  heeft,  toen  hijdttprinkgiehovestigde ,  daarbij  gevoegd , 
dat  hy  de  munt  van  Am^imi,  naar  sQn  wdgevaUeo,  naar  ü-oèr- 
ménde  o(  Hatd-erw^k,  en  Tan  daar wedtiom naar  Anainiy  iolido 
mogèn  verplaatsen . 

Gedurende  de  twisten  tusschcn  de  Heekerens  en  Bronkhorsten  ,  die 
omstreeks  1550  een  befjln  genomen  hadden  ,  werd  AnxHSM  in  1572  door 
de  Heekerens  ,  onder  liim  opperhoofd  ,  den  Graaf  vai*  Blois  ,  ingenomen, 
wicQ  het ,  door  de  u  ouden  Vorst  Willem  vam  Golul  ,  die,  als  voogd  over 
lijnen  onnaoodigen  soo»,  aan  het  hooM  derBvoadthorsten  stond ,  nog 
ten  uiSèm  jafe  weder  ontweldigd  werd. 

'  Wblbv  van  Egho5D,  broeder  vanAamMni,  Hertog  van  Géléet^,  vtr* 
zekerde  zich .  in  het  jaar  1467 ,  van^Aannn ,  ten' einde  die  stad  voOr  zijnèn 
broeder  ,  die  destijds  door  zijnen  zoon  Adolf  ,  op  het  kasteel  te  Buren , 
(jevang-cn  gezet  was  ,  in  te  houden.  Adolf  belegerde  terstond  hierop 
de  stad ,  maar  zag ,  na  vedoop  Tan  veertien  dagen  ,  zich  genoodzaakt 
het  belefj  op  te  breken.  ■    '  • 

'  Karel  de  Stoute ,  Hertog  van  Bourgondië ,  aan  wien  Abnoud  het 
fertogdem Ocldar  en  het  graa&efaap  Zutphen  ,  tten'oVlifttaan  Vnli  k(|neii 
hfoeder  Wnfcta  vmi  Eewm»,  JMy  -yitnX  ttm  Kleeft  eb  anderéti ,  voor 
eene  som  van  9ii090  ryeegnhlens  verpand  had,  maakte  ikh  in  het 
voegende  jaar  meester  van  &ainnH ,  welke  stad  hem  eene  som  van  90,000 
'rijnsguldens moest  opbrengen,  terwijl  hij  bovendien  het  raadhuis  van 
alle  oude  schriften  beroofde  ,  welke  hij  naar  het  slot  te  Vilvoorden  liet  over- 
•brcngcn.    Twintig  jaren  later  ,  namelijk  in  het  jaar  1492  ,  was  Arnhem 
eene  der  eerste  steden  van  Gelderland,   die  den  wettigen  Landvorst 
Karxi  tak  Egxovd  ,  Hertog  van  Gelder ,  den  zoon  van  Hertog  Ajwls 
^teevMden  }  maar  in  het  jaar  1303  deed  Fiurs  deSeko<me,  Hertog  «sis 
Bourgoné^ty  de  kldnioon  vaónjKAan  de  Sêomit ,  hemden  oorlog  aan ;  eb 
«Het  Aumtn,  zoodanig  bel^enm  en  bestormen,dat  het  zich  ten  laai ste  moest 

•  overgeven.  Hertog  Kabïl  vAüGfeKlSBR  wist  echter ,  in  het  jaar  1515,  ia 
-stille  met  eenifj  krijjrsvolk  binnen  de  stad   te  komen  ,   waaruit  hij  de 

Bourgondiërs  verdreef,  en  lileld  zich  sedert,  tot  aan  zijnen  dood,  den 

•  30  Junij  1538,  te   dier  stede  op      Naderhand   heeft  AR'tnEji,  even 
als  geheel  Gelderland,   na  zich  eerst  onder  de  regering  van  Willek, 

-  Hertog  vtm  CNtltt;  begeven  te  hebben ,  voorde  roagtwn  KeiierKAaiL  V 
'  moeleir  hukken ,  door  wiens  bestM  bet  kóom»  geregtshof  VMf  Mdtf^- 
land,  in  het  jaar  1548,  te  Annnn  gevestigd  werd,  terwyi  zijn 
fkun  n.  Koning  vau  Spênje ,  in  het  jaar  1ttlS0,  dese  sMd  ook  tOt 
eene  vergaderplaats  der  vorstelijke  rekenkamer  benoemde. 

Het  is  leer  opmerkelijk ,  dat  de  Spanjaarden  ,  gedurende  den  tachtig- 
jarigen oorlog,  zich  nimmer  van  deze  belangrijke  plaats  hebben  kunnen 
meester  maken,  zcHs  niet,  toen  zij  Deventer  en  Zutphen  reeds  onder 
bun  geweld  hadden,    ^^ij  hebben  de  Arnhemmers  wel  meuigwerf  met 
I«  Dm*  22 


Digitized  by  Google 


eeae  belegering  bedreigd,  en  gctMicH  de  elad'deor  overfempeling  in 
biHine  magt  te  krijgen ,  maar  aimd  te  Tergeefs ;  hetwelk  men  ,  .  fpa^^ 
leiulecls,  aan  het  voorsigtig  beleid  vaa  den  Graaf  vax  Mgiiaa  mag 
tbeschryven.  Toea  die  van  Mijtuegon  en  Doesburg  de  Uervorrodeil 
iiitgcdrevrti  ,  en  zich  mvX  den  Ilertofj  \au  Parma  ,  nis  Spaansch  Gou- 
verneur der  Ncderlnridrn  ,  vorceni{Td  hadden  ,  heeft  hij  ,  ook  zeer  hckojn- 
merd  voor  Arnhem  ,  \stini  de  Imrgers  jjeene  Slaalschc  soldaten  wilden 
innemen,  in  hel  {geheim,  eeni^  krijgsvolk  voorde  stad  doen  komen  ,  dc 
poert  dqór  Uu^Terweldigdaobet  BiaaUehe  krygsvolkerbiafflien  gebrAgt. 
.  Teefi  XioeawiiK  «  Kming  torn  Frm^iiuk ,  Un  jare.  ftot 
ynderland  zoo  plotseling  op  het  lyf  viel ,  bevond  Arnbcs  sieb  iq  geetist««i 
Tan  TOidedifPi^.  Sedert  het  jaar  11(90  bad  mea  die  stad  wel  vcfst^l  i 
en  in  rpodanigen  toestand  gehrajjt ,  dat  zij  ,  in  geval  van  belefl^erinn;,  ecnen 
kJ^kinoedigen  tegenweer  zoude  hebben  kunnon  biedeii  ]  maar ,  na  don 
vrede  met  Spanje  ,  in  het  jaar  1648  ffetrofl'cn  ,  had  men  echter  de  vesting- 
w^üJccn  zoodanig  laten  vervallen  ,  dat  de  stad  geen  aanval  zoude  heb- 
ban ku^en  wederstaqo.  bovendien  weigerde  de  Regering ,  kort  voor 
4e.  «MfuMBift  der  f  «wejben «  ^taaMie  heaeUïng  b  I»  ttei»ei>  f  «Iboer 
teel  «0  tav  kletste  deeno  Willigde ,  op  v«»yiiatfde,.d«l  ieUl»  6  (Mki«* 
ven  de^eed  wn  baar  zouden  afleggen  ,  bctflnlk.  den  13  land  1679fiaat« 
had  ,  toen  er  twintig  xwakke  corapagniën  eo  eenige  boeren  bi^mentrfkkf 
ken*  De  bevelliebbers  vonden  dc  bnitcnwerken  vol  frehoomto  cn  plantsoen  ,  ' 
de  wallen  vervallen,  dc  conlrescarp  in  jjccn  staat  van  tegenweer, 
voorts  alles  rondom  de  stad  met  huiien  omzet ,  engcene  batterijen  ia  be- 
hooiiijken  staat ,  noch  iets  gereed.  Zij  verdochten  spoedig  herstel 
TfA  de^en  stand  van  zaken  en  dat  de  Inplanting  ,  butsen  en  boveu 
Imiteo  de  stad ,  moeten  weggeruimd  woideii.  .HIeriii  verk^if  4e  Rm- 
riiig  njeft  terlw^nUigea ,  omdat  de  burgery  hierdoor  meer  aan 

fweftlpniiepi  «<dMs(óliedc  zoude  lijden,  betgeen  te«  gevolge  bad,  dat 
er  niet  moer  dan  twee  of /drie  huizen  aan  den  Rijnmwnr  n  topd  werden 
gestoken.  Middelerwijl  kwam  dc  Manrsehalk  ns  TuBSrrns  ,  die  een  gedeelte 
fVmi  het  Fransche  lefjer  gebood,  op  Ahr  hem  aantrekken ,  legde  eene  bat- 
ierij  tegen  du?  st.od  aan  ,  en  deed  liaar  door  eenen  tronipclLcr ,  opei- 
scben.    Be  üflkiaiej»  zonden  dicui  trompetter  dadelijk  terug ,  met  het 
,anMv<Qord,  d«t  mofi  jdoh.  tot  bet  uiterste  daebt  te  verworen  ,  maar, 
lü^te  .dfl  itadliea  «w^wflea  ineler  opgeeiidit  VM ,  btfdoQt  de  ke^mHMl , 
iHWiyiieB  «Ij  van  all^  krygsbeboeften  aptidofft.  yfm,  Moduf  ^ 
^tterijen  npch  kmd  •  HOch  lood  ,  noch  kaii«|i9ielre  geÏNMidep  « 
den  Kolonel  VamBaGEK  en  des  JUpiieüs  AaasssHS ,  Wi.  «enige  gecee»» 
mitteerden  uit  de  Regering ,  naar  Kening  Lobewijk  af  te  vaaraigen , 
aan  wica  men  verzocht ,  bescherming  des  a<lels  eii  des  kw  arliers  van 
'AnNHEa  ,  behoud  van  hunne  privile-fi^iën  en  van  de  Hervormde  {godsdienst, 
beoe.vi^  meer  audcre  dingen,  die  wel  beloofd,  maar  kwaU^k  uage- 
.l^eik  Wdtti.   Ven  16  Juiig  trokken  tm  de  Franecheii  onder  Loiwois 
de  JtW  iHUüeB,  CB  ,|naakM  de  g^eheeW  tneetlfwg  gevangen^  N«dii 
voorts  4Q^t<id  onistrcelis  twee  jaren  aa«  de  ftlda^erWRgeil  en  baldadig- 
.^ledeft  van  de  Franschen  had  \m  ioel  gestaan  ,  werd  *y ,  ia  Wep  1674  , 
iieven  als  het  {yell eele  Vaderland^  door  dcSe  lastige  ga&ten  verlaten,  die 
^  itii  l)e<[(miion  tc  vreeisen*  dM       de  «ftffft  H&er  de»  iev0!i-Jiyn  «N>gi 

worden  nf;;esneden. 
►     Jn  ontstond  er,  na  het   overlijden  van   den  Erfstadhouder 

•  ."WibUiM.  lil ,  te  AasBEM ,  £ifOote  oneei^^jhcid ,  veroorzaakt  door  de  slerke 

d<»r  Wgcrs,  om  w  liet  beiit  Tan  bnane  «iade  veonregien  , 
•mfii^  de        laerkïezing  der  SlUdfrotrerifig,  bontdUI  t^  jieo*  9e 


^  KJ  .^uo  l  v  Google 


t 


oMte  RcgcntMi,  doêit  den  8taidhcNtder  aangcstdily  wenicn  afgeiet ,  men' 
wierf  tdMaten,  om  de^nieo^iFerkoreno  te  handlmven,  en  men  bele- 
gerde Wajpeninf^en ,  werwaarU  de  oude  govliif^t  waren  ;  iiiaar  alles 
werd  door  ci;ni<rc  rc^yimenten ,  van  ymge  de  Stotea-Generaal  gebon- 
den ,  tot  stilte  (rcbl'a<rt. 

Bij  geleg-enheicl  van  df.  aanstolUnjr  van  Willem  IV  tot  Erfstadhouder, 
in  het  jaar  1748,  was  men  hier  ook  zeer  verdeeld  j  maar  zoodra  de  Vorst 
tot  dien  post  verhevt;ti  was  ,  geraakte  men  schielijk  aan  het  bedaren. 

fn  het  jaar  1785  waren  er  te  Arnhex  cenige  oproerige  bewegingen 
ontstaan,  doordien  de  Regering  had  goedgevonden,  het  oude  kerkhof 
inde  stad,  bij  deGroolekerk^  aan  eenenJood,  die  een  prachttff  huis 
daaromtrent  gebouwd  had,  af  tc  staan,  en  eene  nieuwe  bcgraaipfaats, 
met  eenen  behoorlijken  muur  omringd  en  van  een  ijsercn  hek  voonien  , 
huiten  de  stad  aan  te  h'jjjifen.    En  nadat  nu  ,  op  bejjcerte  der  misnocnrdc 
injye/.etenen  ,  het  oude  kerkhof  weder  hersteld  was,  werden  juist  een 
jaar  later  de  oproerijrhcden  weder  hervat,  onder  voorwendsel ,  dat  de 
daar  rondom  staande  luuiu*  niet  zoo  hoog  als  te  voren  was  ,  hetwelk 
het    noodlottige  gevolg  had  ,  dat,  toen  eene  ronde  uit  dc  burgerij 
door  eene  patrouille  der  beteHing  werd  ontmoet,  deze  met  fdkander 
in  geveeht geraakten,  loodat  twee  Oflieieren  en  eenige  soldaten  jge- 
kwetst  werden ,  terwijl  een  grenadier  sneuvelde*    Tom  eehter  op  den 
voljronden  dag  de  gcheele  bezetting  onder  de  wapenen  kwam,  trokken 
de   burgers  af,   waarop  later  e('ni|jc  belhamels    werden   gevat,  dc 
hoofdaanvoerder  gestraft ,  en  alle  bewegingen   ophielden  ;   maar ,  in 
het  jaar   1786,  ontstonden   er  weder  onecnighcden  tussehen  de  bur- 
gers en  de  krijgslieden  der  bezetting ,  welke  laatsten  de  burgers  zoo< 
danig  n^dièndelden,  dat  een  burger  er  het  le?nn  bi}  inschoot.  In 
het  ToWmde  jaar  moest  de  stad  op  nienw  aan  de  baldadigheden  der 
krijgsHeden  ten  dod  staan',  die  alstoen  zes  en  twintig  huizen  plun* 
deiden  ,  en  hunnen'  bandeloozen  moedwil*  niet  betengeiden ,  TÓór  dat 
een  der  Burjycmeesleren  ,  de  Baron  van  Spak»*  van  BiLJOsn  ,  van  Print 
Willem  V,  die  zich  destijds  Ie  Nijmegen  bevond,  cenen  brief  had  weten 
te  I)ekornen  ,  waarbij  den  Bevelhebber  der  bezetting  ,  bevolen  werd  ,  dn 
plundering  te  stuiten,    ilet  hoog  misdadige  gedrag  der  krijgslieden  bleef 
echter  ongestraft  ,  terwijl  de  Arnhemsche  burgers,  als  waren  zy  dcbc' 
kedigende  en  strafbare  paKij  in  desen  geweest ,  tich  de  ontwapening 
moesten  getroosten ,  toen ,  op  last  der  Regering ,  alle  wapenrusting 
werd  opgdiaald  en  op  het  stadhuis  gebragt. 

Op  -hei  temcmen  van  de  vorderingen  der  Franscjbien  en  de  neder- 
laag der  vereenio^de  Keizerlijke  en  llanoverscljc  legers  ,  in  het  jaar  1 79tJ , 
nameu   de    Keizerlijke  Generaals  Alvinzy  en  Sporke  voor  ,  Aruheb  tot 
het  uiterste  Ie  verdedigen ,  maar  naauwclijks  hadden  de  Franschen  ,  den 
16  Januarij  ,  eene  batterij  aan  den  overkant  des  llijus  üpjjewor|>cn  ,  en 
eenige  granaten  van  daar  in  dc  stad  geworpen,  of  men  ging  den  vol- 
genden dag  tot  een  Terdrag^  over,- waarbij  de  heaettmg 'eerst  kr^^gé^ 
Tauiren,  en  Tenrolgens,  op  haar- woord  Tan  eer,  Tan  niet  tegen  db 
Fransche  Republiek  te  zullen  dienen  ,   ontslagen  werd.    De  Franschd 
Officieren  ,  die  zieh  gedurende  enigen  tijd  in  ARnrnni  onthielden  ,  namen 
fmnnen  intrek  bij  de  vóórnaamste  ingezetenen ;  de  gemeencn  betrokken  dc 
huizen  der  burgers,  die  de  stad  verlaten  hadden,  wordende  hun  verder 
irij  de  minvermogende  inwoners  huisvesting  verschaft.    Om  aan  hen,  die 
de  ledig  gclatene  huizen  betrokken  hadden,  polten,  pannen,  ketels  en 
dergelijk  keukengereedschap  on  huisnoodwendighéden  té  bezorgen ,  ^ci^ 
den  de  burgers  Tenocht,  hctgenc  zij  Tan  dien  aard  konden  wima'^ 


^  KJ  i.uo  l  v  Google 


540 


tengcbriiike  by  ée  lettén.  De  Fratuebtn  ichrmD  tevens  uit,  4at^ 
binnen  acht  en  veerli{j  uren  ,  moesten  bezor|^<l  worden  :  4000  jassen 
of  rokken  ,  cvoti  xoo  wd  paren  schoenen  ,  10,000  bossen  hooi  ,  ieder 
van  15  poatl  ,  10,000  hossen  slroo  en  i2000  zakken  haver.  Men  deed 
Mat  lucu  kun  ,  maar ,  daar  de  volvoering  van  de  twee  cerstgenielde 
eisdiea  ondoenlijk  was ,  maakte  men  daarop  met  den  Genmal  ra  Vbevbs 
eeoe  8«biklnog«  Nu  werd  er,  op  voorstel  van  dien  Cieoeraal,  ta 
Axnbem  een  Committé  revolntionnair  op{reri{rt ,  door  welks  bewerking, 
onder  opxig^t  des  Frantcben  Gene^raaU,  de  Stad»regecin|f  werd  bedankt 
en  eone  Mnnicipalilcit  door  de  Imrjyors  aangesteld. 

Bi  j  het  nilharsten  der  oniwenlelin^  iu  het  jaar  1813,  bestond  het  gar- 
nizoen te  Armikh  alleen  uit  de  garde  van  den  Prelect,  meestal  Hollan- 
ders,  en  uit  de  Nalionalc  garde,  maar  het  werd  omstreeks  het  qiidden 
der  maand  November  versterkt,  door  omtrent  190  man  van  het  korp« 
éèmngers,  zijnde  meeftPmitsea,  die,  door  de  Fransehen  krijjsgrcvangea 
gemaakt  lijode « tot  hnnne  dienst  waren  overgegaan  ;  en  later  door  eenige 
gens  d'armesen  een  bataiUon douaniers,  die  van  Wexel,  al  vechtende  met 
de  Kozakken  ,  over  Nljmejjen  aankwamen  ,  alsmede  door  twee  bnlail- 
lons  voetvolk.  Den  ^7  dier  maand  kwam  er  's  avonds  tijding,  dat  de 
Hertog  van  Tarente  (Macdoivald)  met  zijn  gevolfr ,  bestaande  in  onderschei- 
dene Generaals,  Aides-de-Camp  ,  benevens  t\vee  divisieu  ruiterij  en  veel 
geschut,  van  Nijmegen  herwaarts  stond  over  ta  komen ,  om  in  dezo 
«tad  zijn  hoofdkwartier  te  vestigen.  Hij  kwam  ook  den  volgendais 
morgen  ,  doch  nadat  bij  den  staat  van  verdediging  had  opgenomen  , 
keerde  hij  nog  dieosdwcn  dag  naar  Nijmcgtn  terug ,  waaruit  men 
besloot ,  dat  hij  Ar-nhem  ,  welks  vestingwerken  ,  op  last  van  Koning 
LoDEwijK ,  {redeeltelijk  geslecht  waren  ,  niet  geschikt  oordeelde  ,  oni  er 
ïijn  verblijï*  te  nemen.  Ten  zelfden  tijde  voorzajj  hij  nogtans  den 
Bevelhebber  van  Arxukji  ,  deu  Generaal  Ax£t  ,  van  eenige  zeer  ver- 
swakte  bataillons  voetvolken  een  regiment  miterij,  alsmede  van  eenige 
stukken  met  de  noodige  kanonniers ;  *t  wdk  aUes  de  sterkte  der  be- 
setting  op  ongeveer  5^00  man  bragt.  De  gesegde  Bevelhebber ,  ver* 
nomen  hebbende,  dat  de  Pruissen  het  dorp  Oosterbeek,  alsmede 
het  Drielschc  en  Lexkesvcer  bezet  hadden  ,  besloot,  den  29  No- 
vember ,  tot  eenen  uitval  ter  verkenning  ,  door  een  paar  veldstukken 
gedekt,  maar  de  hiertoe  uitjjezondene  troepen  kwamen  met  een 
aanmerkelijk  verlies  aan  dooden  en  gekwetsten  terug.  Teruijl  de 
burgerij  zich  nog  steeds  met  geheime  onderhandelingen  tot  een 
verdrag. vleide,  vernam  men,  tegen  den  middag  van  den  Tolgenden 
dag,  dat  een  talrijk  leger  der  bondgenooten  van  alle, kanten  aanrukte^ 
óm  de  stad  en  de  verschansingen  buiten  de  Hijnpoort  te  bestormen , 
hetwelk  weldra ,  door  het  meer  en  meer  naderende  gebulder  van  liet 
kanon ,  bevestigd  werd.  In  de  grootste  ontsteltenis  zocht  nu  elk  ,  om  zich 
cn  de  zijnen,  zoo  goed  mogelijk  ,  iu  kelders  te  beveiligen.  Hetonweder 
kwam  ieder  oogeublik  nader ,  cn  reeds  even  na  den  middag  w  as  het 
,ytxnr  van  kanonnen  cn  musketten  naliij  de  stad  en  op  de  wallen  ver- 
jiohrikkelijk*  De  ingevallen  granaten  veroonaakten  brand  op  onder- 
scheidene plaatsen,  welke  echter  spoedig  gebluscht  werd.  Na  een  woe> 
.dend  gevecitt  van  ruim  anderhalf  uur  werd  de  stad ,  nadat  de  poorten 
overweldigd iOn  (te  muren  met  ladders  beklommen  waren,  stormenden* 
,)iand  ingenomen.  DcFranschcn,  onder  hel  geschreeuw  om  lijfsgenade  , 
van  straat  tot  straat  vervolgd  ,  poogden  door  de  Rijnpoort  ,  over  de 
.brug,  naar  Nijmegen  te  ontkomen,  maar  vcrtlen  grootendeels  over 
d^  kling  gejaagd^  doodgeschoten  of  gevangen  gcnomeu.    Thans  van 


Digitized  by  Google 


buDiie  eigenlijke  vijanden  verlost ,  haastten  de  biirgcri  zieh  ,  om  de  over- 
wionaars  als  vrienden  te  l>cgrocteu  ,  en  hun  de  noodige  verk-wikkinj^  te  be- 
torgen ;  desoiettegenstaancle  konden  eenige  huiieo  de  plundenojf  der 
ianikkeiide  Praissen  niet  ont<Taan  ;  terwijl  ook  de  BstioiMle  gaidet,  die 

■lea,  em  hiiane  montering,  voor  Franschen  aaniag,  in  den  beginne ,  jaia- 
tnerlijk  mishandeld  iferden.  Weldra  echter  maakte  de  Generaal  Bulow 
een  einde  aan  deze  wanorde,  door  alle  delroepen,  bij  tronipetg<'scl>al 
en  trommelslag,  in  hnnne  gelederen  te  roepen  ,  en  hun  alzi)0  de  ge- 
legenheid tot  verdere  plundering  en  het  bedrijven  van  geweld  te  be- 
nemen. Verscheidene  iiuizen  waren  door  de  liouwitscr-granateti  zeeraan- 
nerkelijk  lM»chadi|jd  j  ook  haddea  de  Fiansfllicn ,  vóór  het  bestomieii 
Tao'de  sted ,  de  Rijnbrug  van  ooderaa  dmI  vet  en  andere ,  spoedig  vlam- 
vattende,  atoffen  vooniea ,  ten  einde ,  door  liet  afbranden  daarvan ,  in 
geval  van  nood,  bannen'  aftogt  te  dekken.  Oit  ontwerp  werd  ook 
gedeeltelijk  ten  uitvoer  gebragt  door  diegenen  van  de  iMixetting,  die 
net  gevaar  ontkomen  waren  j  docli  door  den  ijver  der  Prnissen  ,  en 
de  hulp  der  bruggckneehten ,  werd  dit  belangrijke  eigendom  der  stad 
nog  in  tijds  gered.  De  vlngtendc  Franschen  werden  door  dc  rnilerij 
vervolgd,  en  nog  velen  hunner  gedood  of  gevangen  genomen;  en  alxoo 
was  AaiinH ,  nog  vóór  het  einde  van  November,  aan  het  gedeeltelij 
herstelde  Nedertand  toegevoegd  (1). 

Het  w  apen  van  AnüHEM  is  een     arte  dubbele  arend  op  een  blaauw  veld. 

AIIMIEH  ,  koffljplant.  in  Ncderlaudsch-Guianay  kol.  Siirtnmne, 
aan  de  riv.  ColticUy  aan  de  i*e{»terhaHd  inliet  opvaren;  palende  aan  den 
verlaten  grond  Goed-Siieccs  beuedenvvaarls .  ci»  de  plant.  Vlugt-cu- 
Trouw  opwaarts  :  300  akk.  groot,  met  ï59  slaven. 

ARNHEHIA ,  latynsche  naam  van  de  stad  Abkibm.    Zie  dat  WFoord. 

ARNHEHHER-BOSGH,  voorm.  boseh  ,  op  de  Velttwt  ^  prov.  Geliêf- 
hnd,  dat  Arnhem' aan  de  W.,  N.  en  O.  xijde  omgaf,  en  zieh  tot  digt 
aan  de  poorten  dier  stad  uitstrekte.  Het  is  bij  het  he\igc  b<-leg,  het- 
welk Arnhem  in  het  jaar  lUOS  van  Filips  r/e  Schoon e  y  Hertog  van 
Bourffondii'  ,  nioest  doorslaan,  i^roolendeels  omgebouwjen  ,  eu  de  groud 
later,  zoo  als  nog,  tol  hojiwlniul  nchrnikt. 

ARNHEMMEK-EiN-\i:LPi:i\l>UOLk  ,  pold.op  de  ^Wmuc,  prov.  Gel^ 
éaUa^y  arr. ,  kant.,  gem.  en  N.  O.  v^n  ^rtiAetri;  langs  de  riv.  den  Kyn 
doer  cenen  dijk ,  aan  de  andere  x^de  door  de  Vekinsebe  hoogten  bepaald. 

Dexe  pold. ,  die,  de  publieke  uegen  en  waterleidingen  uietwedcge- 
rekend,  7^9  bund.  7v.  r.  95  v.  elT.  groot  is  ,  diende  oudtijds  tot  eene 
gemeene  weide.  Nadat  de  stnd  .  in  het  jaar  1364 ,  veel  door  cenen  zwa- 
ren  brand  geleden  had  ,  werd  lu  i  Ar^bemhebbbokk  ,  inffrvoIjT»'  ecuc  verjpin- 
ning  van  Hertog  EütAiiD  ,  door  Sehepenen  en  Raad  ,  tusst  licn  de  liur- 

fers  ,  verdeeld.  'Door  nnddel  eener  sluis  vordt  in  deu  polder  j.iar  lijks 
et  vrachtbaarniakend  winterwater  binnengelaten.  In  het  jaar  18oGzija 
er  vele  kosten  tot  verbetering  van  den  dijk  >an  het  AMAaEueaMouL 
aangewend.  ^ 

ARNOLDI  VILLA,  naar  eenigen  vitten ,  een  oude  naam  van 
Aaannr»   20%  dat  woonk 


(O  Tfrn,  die  Yerlanqen  ifts  m«er  •itltrMit  ^s^urM  cn  )inrr  onistrolcfn  te  weten, 
\iTwii/.in  Mij  naar  de  A^' a  n  d  r  1  i  n  e  n  in  e  <  u  ^rdccllc  van  < «  p  1  fl  p  r  I  a  n  d  , 
V4U  welk  lc£eu5waardig  werkje,  dat  aan  de  ivei  rersneden  p<-u  vdu  dvn  Heer 
ArcMyerius  v«b  Gelderland.  J»  A,  IQuuovr»  Ie  daokeD  hebben»  wij,  bij  dc  bewer* 
kiBg  T«u  iKl  «rt.  4ea  vijfiien.  Ju  1896  uilgekonsn,  dmk  ^crsAdpkegd  teöb  a* 


Digitized  by  Google 


ikRIiOÜDSBfilM »  vol{|(ehs  fonunigeii  de  ci^unlijke  liaam  der  stad 
AMiiaBB.  •  Zie  dab  woord. 

•  AROCAllOEA ,  kreek ,  in  ]federlan(lst  h  Guiana,\n  het  Z.  W.  der  kol. 
Suriname.  Dese  eeoiame^  overa^adimde  kreek  vloeit  door  eeu  uit- 
g^estrckt  onbewoond  bosch  ,  verceni{jt  di;  ay  omh  o  h  r  e  e  k  met  de 
JV ick  c  ri  j  en  dirnt  vuor  de binneiilaodsctie  doorfaart  vaa  Paramanlifi 
naar  heL  beucdendislrikt  Nickirie. 

AUÜK  ,  Aau  ot'  IVu ,  vorst,  in  Oost-Indii',  op  de  Oostkust  \an  het 
Smulasche  eil.  Sumatra ;  het  staat  onder  eenen  onafhankelijken  Radja. 
De  grond  U  er  laag  en  vol  moerassen  en  bosschen. 

AUOË  9  Aau  9  Pono-AiOB,  eiK  in  Oost-Indië ,  in  de  'Straat  wm 
Walakka,  aan  de  Oostkust  van  het  Sundaschc  eil.  Snmatra ,  V  3^ 
N.  B.  1!^<>40'  O.  L.  Het  is  het  grootste  der  Jroe$  of  Jaksoes ,  cn 
de  Uadjn  van  bet  Vorslendom  Aroe  lioudt  er  gewoonlijk  lijn  verhUjf^ 

AUOKBA  ,  eil.  in   Jrcsl-Indié'.    Zie  Aruba. 

AROE-EILANDEN  ,  Annoos-,  Aaouw-,  Ahow- ,  Aboo- ,  Arroo- , 
Aaou- ,  Aaroü-,  of  Ahrou  eilakdeii  ,  groejp  eil.  in  Oost-Indii;  'ui  de 
StiSU-ZmdsMp  in  den  ZmideUjk^Mohtheken^jircftipel,  Z.  O.  vaa 
Ccram »  a.  vttn  Banda,  tusschen  t^""  en  7''  Z.  B.  en  en  O.L. 
.  Zij  dom  sieh  in  de  verte  als  laagland  op ,  en  hebben  vermoedelffji^ 
hun  nestaan  te  dankcU  ^an  eenen  kleinen  archipel  van  kalkrotsen  , 
tusschen  ^elkc  de  polijpcn ,  door  gcene  hooge  golven  verhinderd, 
in  de  Wcstiuocson  ,  hunne  koraaltakken  tot  aan  de  ojipervlakle  vati 
het  water  optrekken  ,  terwijl  zij  in  de  Oostnioosoi»  ,  Manneer  iict  water 
minder  hoog  komt ,  sterven.  Eindelijk  wordt  er  door  hu  mie  wouiugen 
eene  koraauiank  of  rif  gevormd,  die  de  steeds  voorbij  drijvende  loten 
van  den  hier  xoo  veelvuldig  voorkomenden  mangaboom  tc<;ciihottden« 
Dexc  schieten  wortel,  en  honden ,  op  hunne  heurt ,  de  rottende  wortelen , 
die  hier  in  menigte  drijven  ,  en  het  leewier  op ,  welk  een  cn  ander, 
gevociyd  di:  alvallendc  bladeren  ,  een  moera.ssij[  land  doet  ontstaan, 
(l;it .  laiijyzainerhand  in  vastheiden  omvang  toeuemcude,  ten  laatste  een 
.vruc'liliiuar  eiland  wordt. 

De/e  eilanden  kan  men  in  Westelyke  cn  Oostelijke  on- 
derscheiden; de  Westelijke  zijn  van  bet  Z.  naar  het  N.:  Ba  toe- 
goyang,  Kree,  Babie  (ten  Z.  O.  van  Tranna),  Tranna, 
Maykor  ofMykor,  Babie  (ten  N.  van  Maykor) ,  Wamm  e  r  , 
Wükan,  Wadjier,  Bocar,  Toba,  Wassier,  cns.  Be 
Oostelijke  oilandcii  zijn:  AV  n  r  k  a  y  ,  Job  die,  Kobroor, 
Karwaro,  AVatclee,  Doe  ar,  Marim,  Calianie,lLolay 
Wanna,   J  e  d  d  i  n  ,  \V  a  r  r  i  a  ,  N  o  b  a  enz. 

Zy  worden  door  onderselieidenc  kanalen  van  zoutwater,  ^^aarin  ebbe 
en  vloed  elkander  ongeregeld  afwisselen ,  en  die  door  de  inwoners  toengi 
gebeeten  worden ,  van  elkander  gescheiden. 

V  Be  Westelykc  eilanden ,  gemeenlijk  de  V  oorw  al  gebeeten ,  worden  ge- 
samenlijk  door  Christenen  cn  Mahomedanen ,  of  enkel  door  Christenen 

of  Mahomedanen,  Ixivoond.  Zoo  vindt  men  op  Wammer,  Wo- 
k  a  n  en  M  a  y  k  O  r  bijna  niet  dan  Cbrislenen  ,  en  op  Wadjier  alleen 
Mabonicdnnen.  De  Oostelijke,  die  men  den  A  cbte  rw  a  l  noenil  ,  en 
Maarvan  <Ie  bevolking  uit  Heidenen  of  Alfoercn  beslaat,  kunnen  bij- 
na niet  door  grootc  vaartuigen  aangedaan  Morden,  omdat  overal  de 
banken  cn  droogten  ver  in  zee  uitsteken.  Hier  en  daar  vindt  men 
.echter  kleine  geulen ,  waarin  ecnc  brik  sonde  kunnen  hiunciiloopett , 
.iiiaar  dan  dient  men  zich  volstrekt  vau  eenen  iiilandscbeu  loods  Ic 
voorzien..  Be  Oostelijke  eilanden  zyn  onder  de  opperhoofden  van  do 


I 


Digitized  by  Google 


ARa.' 


Wcattffie  ^ÊiHüém  ▼erdeM,  ireUte  wéder  van  d^  Ke&liiidfclie  Regc- 
'ütn^  efbanjg^eli. ' 

*  TIjdené  het  bestaan  der  Ooslindische  CompagiÉie'^  waven  de  Aitoio' 
EitAitiKBlf  door  Nederlandsche  krij(rs[icden  bezet.  Zyttonden  reed*  ,  ifidefft' 
het   jaar  1625,  onder  de    Cbstindischc  Conipag-nie ,    toen  onrstreeks' 
bet  jaar  1640  F.    Cobsten  een  verdrajr    met   de    inlanders  aan- 
(r'mff ,   volofens   hetwelk  de  Hoofden    tlezer  ondei^schetdene  eilanden 
de  Oostindische  Compagnie  als  huii  opperhoold  erkenden.    In  1645  sloot 
de  'Fnkaal  Doèmhêum  met  de  bewonen  deser  eilanden  een  verbond 
^ati  tritshtitenden  handel  voor  de  bewonen  van  Bkinda ,  waarlirtj  de* 
Compagnie  de  viiMiberij  van  gtoote  pandmoencbelpen  voor  cich  lette 
behield,  om  tot  verzending  naar  Japiii  te  dienen.    Yaa dien  tijd  af, 
tot  op  het  te  niet  gaan  der  Compagnie,  zijn  de  bewoners  Tan  Amboina 
en  Banda  uitsluitend  in  het  bezit   van  den  handel  op  deze  eilanden 
gebleven  ,  hetwelk  veel  welvaart  en  groot  vertier  onder  hen  verspreidde. 
Thans  worden  de  AaoE'SiLAMDEif  jaarlijks  nog  door  een  dertif*lal  in- 
landsche  vaartuigen  ,  van  Hakasser,  Boni  en  andere  plaatsen ,  in^zucht. 
Deze  Taartuigen ,  die ,  bij  de  inlanders ,  ixiioeékam  iieeten  y  m  ym 
25  tot  60  tonnen  last  voeren,  brengen,  volgens  hel algeaieene'(p^ntik 
onder  de  ToUten  dezer  afgelegene  gewesten,  hunne  goederen  in  voilhan- 
del  aan ,    en  leveren  hnnne   waren  zoo   goedkoop ,   dat  er  vóór  de 
koopvaarders  van  Amboina  en  Banda  niets  meer  te  doen  valt.  De- 
bewoners  der  Westelijke  eilanden  drijven  aanhoudend  ruilhandel  van  het 
eene  op  het  andere   eiland,  waartoe  zij  zich  bedienen  v.m  Jcukoo^s, 
welke  vaartuigen  6  of  8  last  groot  aujn ,  en  waarmede  zij  verbazend 
'snel  roeijen. 

De  grond  is  er  over  het  aigemeen,  vmehtbwir ,  eenige  deier  «iUui* 

den  zijn  echter  meest  met  kreupelbosch  seer  begroeid.  De  itthHi» 
ders  kweeken  er  uitmuntende  wortelgewassen ,  alsmede  tui4uch  koren  « 

lahoe  (eene  vrucht,  die  in  smaak,  naar  onze  rapen,  en  in  gedaante,  naar 
groole  uieloeiion  (y^  HjJ^t)  ,  suikerriet  e.i  zelfs  een  weinify  rondo  en  witte 
rijst  aan  ,  hocAvcl  zeer  weinige  plaatsen  tot  den  r^lbouw  kunnen  aan- 
gewend worden. 

Oe  Toomaanste  yoorlbreiupeleii  sijn  :  paaden  ,  vederen  ,  schildnad> 
den ,  paradijsvogelen ,  vogelnestjes ,  tripang  en  de  palandök  m  licife 

Aroesche  konQn,  welks  vfeesch  zeer  fijn  en  aangenaam  van  smaak  is. 
Over  het  algemeen  beeft  men  er  weinig  tam  vee.  « Bij  de  Mahomedancn 
vindt  men  eenige  geiten  cn  hooiders  ;  varkens  zijn  alleen  !>ij  de  Al- 
foeren  te  bekomen.  Wilde  varkens  zijn  er  echter  iiKnigvuldinr  jjenocg  , 
maar  de  inlanders  leggen  zich  weinig  op'  de  jagt  toe  j  visschcn  heeft 
uien  er  in  tallooze  verscheidenheid ,  alsmede  polothurnen  ,  polijpen  , 
schelpdieren  enz.  Ook  treft  men  er  veelvuldige  soorten  van  hoornen 
en  gewassen  aan,  als:  de  kanarie  ,  de  katapuMi-kmt,  de  toeton,  éo 
djamplon,  de  casuaria,  de  kajoe-bissie  of  het  yserhout,  de  rdca. 
roedja  enz. 

Kr  zijn  op  deze  eilanden  nog  sdiolcn  ,  waar  de  Christen^kinderen 
onderrigt  ontvangen  in  het  lezen  cn  schrijven  ,  terwijl  de  Onderwijzers , 
tevens  door  voorlezing ,  voorzingen  en    aanspraken  ,  des  Zondags  de 

{[odsdicnstoefeningen  besturen.  De  meeste  lecreu  den  kinderen  de  Ma- 
eische  taal  lezen,  die  zij  met  lialijnscbe  letten  sdirijven.  Deze  onder- 
wijxers  sijn  dooiifaans  jonge ,  ongehuwde  Ambonezen ,  die  naar  de 
Oostelijke  eilanden  geionden  worden,  .  maar  geen  jaarwedde  genieten, 
zoodat  zij  geheel  afhankelijk  zijn  van  de  gemeente;  zij  getroosten 
zicb  dezen  last ,  in  de  hoop,  van,,  bij  hunne  terugkomst  op  Amboina, 
geplaatst  te  2uUcn  worden. 


Digitized  by  Google 


AftO. 


De  Alfoertn ,  dk  ét  eigeol^ike  htrnwOÊn  deur  eilanden  en  zwai  t  of 
doorschijnend  bruin  van  kleur  zijn ,  wonen  in  dorpen  ,  die  uit  tien 
of  twaalf  huizen  bestaan  ,   onder  het  gczafr  van  een  hunner  oudsten  , 
en  leven  zeer  vrcedzaant  en  broederlijk  onder  elkander,  zonder  dat  iu 
Imnue  iuaat»chappij  eenig  ander  gezag  bestaat,  dan  dc  uitspraak  der 
oudsten  van  liel  volk ,  op  grond  Tan  roorooAerUjfiit  gewoonten»  die  bu 
l^en  in  booge  mshling'  staan.   De  orerdferen  sucht  tot  sterken  chrank 
is  de  maraaamste,  lOO  niet  de  eenige,  ondeugd  dezer  eilanders.*  Zij 
bebben.  zeer  weinige  beboeften.    Uunne  wonin{jcn   of  hutten  zijn 
anaioedijT.    Slaven ,   geweren  ,  lila's  ,  googs  en  olifn  nis  tanden  maken 
hunnen  jyeheelen  rijkdom  uit.     Uunne  kleeding  beslaat ,  bij  de  mannen  , 
in  eene  strook  vit,  blaauM  of  gebloemd  lijnwaad,   lusschen  de  beeneu 
doorgeslagen,    en  op   zijde  toegestrikt.     Bczc  gordel,  die  hun  eenig 
UeecUngstuk  nitvuu^t»  noemen  zij  ijiêako,    Witte  annbandettTao 
sekere  sebelpen  vervaardigd ,  stukjes  koperdraad  in  vier  of  zes  gaten 
boven  elkander  in  de  ooren  gestoken ,  en  koralen ,  die  zij  zicb  ona 
den  hals  hangen ,    dienen  hon  tot  sieraad.     Uun    baar ,  dat  over 
het  algemeen  sterk  gekruld  cn  zwaar  is ,  wasschcn  zij  met  kalk  of 
met aschwater,  waardoor  het  stroef  wordt ,  en  eene  vale  kleur  bekomt, 
welke  beide  eigenschappen  bij  hen  voor  zeer  schoen  door^raan.  Som- 
migen, die  zeer  lang  haar  hebben,  binden  het  vau  aciilercu  mei  ccncn 
knoop  op ,  en  steken  bet  met  eene  kam  van  bamboes  vast.  Eenige 
snoeren  koralen,  die  van  bet  r^fteroor  over  bet  voorboofd  aan  bei 
linkeroor  vastzitten ,  versieren  meestal  bun  kapsd.   Zy  hebben  altijd 
een  zoogenaamd  boslemmer  mes  op  zijde ,  tusscnen  den  tjidako  inge- 
stoken.   De  vroiiwcn  dragen  om  de  heupen  eenen  ketting  van  dik  ko- 
perdraad, die  met  eenen  haak  toesluit.    Over  dezen  keltinj  hangt  van 
voren  een  lajije  lijnwaad  neder  ,  en  van  achteren  is  haar  ecnig  deksel , 
€cn  vierkant ,  ign  gevlochten  raatje ,    dat  tusschcn  dien  ketting  inge- 
stoken trordt.    In  beide  ooren  zijn  vele  snoeren  koralen  vastgemaakt, 
die,  om  den  bals  en  tot  op  de  borst  afbangende,  baar  een  niet  on- 
iievallig  voorkomen  geven.    In  de  onderscbeidene  gaatj»,  waarmede 
de  ^beelc  zoom  van  het  oor  doorboord  is  ,  steken  xy  stukjes  koper 
of  tm  y  ook  bedienen  xij  zieh  ,  ten  zelfden  einde  ,  van  zeker  ZMarl  zee- 
gewas .  Maal•^an  zij  ook  ni nilni.den  maken.    Onder  de  knieën  bo%en 
de  ellebogen  dragen  zij  een  bandje  ^an  fijn  p,e\loehlcn  riel ,  en  steken 
daar  veellijds  bladeren  van  den  aniplas  tussclien.    Het  haar  dcrvrou- 
wen  is  acer  lan^  cn  lijn,  en  doorgaans tieinig  gekroesd.   Zy  ylecblen 
bet  in  onderscbeidene  strengen  ,  die  zy  boven  op  bet  boofd  byeenknoo- 
pen.    De  meeste  werkzaamheden  worden  door  oaar  verrigt ,  ^  dragen 
water,  hakken  hout,  kooken  tripang,  zoeken  vissehen  cn  maken  oen 
maallyd gereed,  terwijl  zy  daarbij  gestadig  hare  kleine  kinderen  op  den  rug 
dragen.  Geen  dezer  eilanders  kan  eene  vrouw  bckonien  .  ten  /ij  hij  op 
zich  neme,  den  bepaalden  bruidschat,  in  olifantstanden  ,  kttperen  gongs  , 
lijnwaad  enz.  bestaande,  Ie  betalen  j  zoodat  ten  >  ader  ,  Jie  ^cledoeh- 
ters  beelV ,  ryk  is  door  den  bruidschat,  dien  hy  voor  zijne  dochters 
bekomt.   De  buwelijksplegtigheid  nkordt  door  eenen  maaltijd  en  door 
bet  lustig  .drinken  van  arak  voltooid  (1). 


(i)Wil  m»n  neer  onlrcnt  de  wên  en  gewoonten  rati  ènn  rikntlers  weleo » 
mmlexe  lltIJ,Koi.rr  Jr.»  Bvisa  door  dca  Zviif  rlijk*Iloluk»eli«u  Arrlii-i 
U.  i68— 934» 


Digitized  by  Google 


Hoewel  de  Aroe-iilaudui»  anders  zucliUiiiui|^  van  aard  zijn ,  licbbcu 
s|f  sich  vroeger  wel  eens  door  Tlugtclioijen  van  Bonda  tegeu  du  Ne- 
derlanders laten  opzetten.  Zoo  waren,  in  het  laar  1683 ,  de  Kapitein  Hts- 
SBLBSR6 ,  de  Luitenant  Boozs?ibvrg  en  dc  Vaandrig  Lqcas  Kiaabs.  ds 
JoBfi,  met  een  scliip  on  cenig  krijgsvolk,  uaauwelijks  voor  het  dorp 
W  O  r  k  e  y  ,  op  het  eiland  van  dien  naani ,  aanjTrkoinon  ,  of  er  gangen  uel 
1200  gewapende  mannen  op  hen  al',  die  mei  pijl  cu  hoof»-  naar  hen 
seholcn  ;  i;^iaar  toen  Hysselberg  er  eenige  met  sclnuoL  raakte  ,  gingen 
zij  dadelijk  op  de  loop.  Naderhand  tut  den  ^rcdc  uitgelokt^  en 
op  ecuc  steile,  maar  veilige  plaats  b\jccngekonien  zijnde,  werd  er 
een  verdrag  getroflen ,  volgens  hetwelk  sy  in 'drie  reisen  18  slaven 
aan  de  Compagnie  zouden  leveren.  Nu  dacht  men ,  dat  ay  de  eerste 
zes  zouden  gaan  halen «  maar  tij'  kwamen  niet  terug.  Hen  kreeg  ook 
tijding ,  dat  er  geen  mcnsch  meer  in  het  dorp  yias ,  en  dat  zij  3  of  4 
Nederïandei's,  die  in  hunne  magt  -wnren  ,  liet  hoofd  hadden  afgeslagen, 
uaarop  de  onxen ,  niet  sleehts  het  dorp  Workcv  ,  maar  bovendien  nojj: 
8  of  9  andere  dorpen  ,  in  den  asch  deden  leggen.  Öp  dezelfde  wijze  waren 
de  onzen  er  in  1646  en  in  10u7  behandeld,  toen  de  Aroc-cilandcrs  eerst 
met  die  van  Goram  en  daarna  met  die  van  Geram-Laoet ,  onze  vyan* 
den ,  zamenspanden ,  om  onderscheidene  Nederlanders  te  vjerrooorden 
en  eenigc  coracora*s  der  Ambonezen  te  nemen.  Thans  z^n  weliigtner* 
gens  in  den  Moiuksehen  Archipel  de  inhoorlingen  zoo  sterk  aan  de 
Nederlanders  verknocht  als  hier. 

AROES  ,  Aru  of  Jaksoos  eilandjes  in  Oosf-Jndll' ,  aan  de  Oostkust 
van  het  Stindasche  eil.  Sumatra.  Zij  behooren  tot  het  Vorstendom 
yiroe,  en  liggen  eenige  myieu  van  de  uitwalecing  der  Nckau.  Het 
grootste  dezer  eilanden  heet  Aroa  ofPulo-Aroe. 

1B00-E1LANDEN  ,  groep  eil.  in  Ooit-Jndië,   Zie  Aaoa-muiaDni. 
AROSBAJA,   Arosbay  ,  Arosbaya  of  Slmaixm»  ,  \1.  in  Oost-Indien 
op  den  Noordwesthoek  van  het^ifiu&ifcAeeil.  Jfo^m  ^  prinsd.  Madura^ 
:>3'  Z.  B.  130°  30'  O.  L. 

Dit  groote  en  welvarende  vlek  staal  onder  eencn  tomnionggong ,  die 
er  een  groot  gezag  heeft,  liet  is  wel  Lehouwd,  en  onder  de  huizen  treft 
men  eenige  voorname  gebouwen  aan.  Men  heeft  er  twee  fraalje  Moor- 
sche  tempels  en  twee  groote  marktplaatsen.  .  Ook  wordt  er  een  aan- 
zienlijke handel  gedreven,  zoo  met  het  eiland  Java  als  met  andere  gewes- 
ten ,  w  aartoc  de  ruime  haven ,  aan  welke  de  stad  gelegen  is  ,  soioone 
gelegenheid  hiedt.  £r  is  een  Ontvanger  der  in-  en  uitgaande  regten 
aangesteld. 

Den  6  Decen}ber  1593,  kwamen  de  schepen  Mauritius  y  UolJandiacn 
Amslerdavi ,  benevens  de  pinas  het  Duifken  ^  die  den  2  April  van  dat 
jaar  van  Amsterdam,  onder  Cor?ielis  Hodthan,  uitgezeild  waren, 
*  voor  deze  plaats  ten  anker.  De  Madurczen  begaven  zich  hierop  met 
Z  sterk  hemande  tinggangs  naar  de  schepen  ,  en  lieten  aan  die  van 
het  schip  Amtterdam  vragen ,  of  zy  wel  eenige  geiten ,  rijst  enz.  aan 
hoord  mogtcn  hrengen.  De  tolk ,  met  deze  boodschap  belast  werd 
door  den  Opperstuurman ,  die  in  een  geveeht  voor  Cidajo  zwaar 
gewond  vra» ,  vrij  ruw  beiofycnd  en  nclast  aanstonds  van  boord  en,  bij 
aldicn  hij  iets  Ie  zeggen  had  ,  naar  liet  schip  Mauritius  te  gaan  ,  aan 
welks  boord  Houtjba.^  zich  bevond.  Naauwclijks  was  hij  van  boord  ge- 
gaan of  de  Madurczen  vielen  op  het  schip  ^liii^erc^am  aan.  Dit  bekwam 
hun  echter  zeer  kwalijk ,  alzoo  de  onzen  ontzet  van  de  andere. schepen 
kregen ,  en  daardoor  onder  dezen  troitwloozcn  hoop  zulk  cene  slagling 
aanrigtlcn  ,  dat  allen  9  die  in  de  tinggans  waren,  en  onder  deien  nok 


316  ARÖ. 

rïc  Koninjj  cn  meerdere  Groolcn  ,  cr  liet  levon  ïiclcn  ,  b(  ]iulv<;  dm 
{jc vangen  {genomen,  en,  op  tv^ec  na,  welke  de  uu^cu  by  uchUicldeo, 
weder  aan  land  gezuadcn  werden. 

AROSSAfiATA,  hteeéeSHaUsiV9lmJ9ederUiidt^MUaM,\^^^ 
inde  riv.  de  Suntume,  boven  de  Sarakreek.   Het  waier  stort  over 
eene  Uitipi^e  beddingr  en  dam  10  a  19      naar  beneden ;  itaaar  in  den 
iwarcn   rejjentijd  is  de  val  veel  grooter, 

AROU,  eil.  in  Oost-Indiè'.    Zie  Aroe. 

AROU  ,    Ta5Djo?ig  of  Aaoiiw  ,  kaap  iii  Oost-Indii' ,  op  do  Oostkust 
van  het  Sundasche  cil.  BorneOf  landscb.  Koti-Lama ,  koningr.  Pcksir 
aan  de  straal  van  Makassar. 

AROUAKS,  itam  van  IndEaneü,  ia  NeètdaMdtê^GuiaiKim»  Ïm 

AlAWAKUlf. 

AROU-EILANDEN  y  groep  eil.  in  Oost-ïnête,  2ie  Aaes-mAlnnÉii. 

AROÜW  ,  k.iap  in  Oost-I ndië.    Zie  Ahob. 

AROUW-EIJ.ANDM  of  Aiew-BuuuiDnt ,  ffRMp  eil.  ia  (htt-Indte. 

Zie  Aroe-eila:sdem. 

ARRAKY,  voorm.  st.  in  Oost-Indiè,  op  het  ylmbotmhe  cd.  Ceram , 
in  eene  der  bogteo  van  het  Oostelijke  gedeelte  des.  eilands.  Zij  was 
met  hooge  hoornen  omringd ,  en  van  achteren  met  hooge  beraen  en 
digte  bosschaadjen  bewald.  Den  5  Oetobcr  16iS9  .kwamen  oe  Ne- 
derlanders kier  aan,  ten  einde  een  verhond  van  vriendsdiap  met  de 
htm  vyandelijke  inwoners  van  dit  stadje  aan  te  gaan ,  maar  ontvingen 
hierop  een  ai\vijzend  en  uitdagend  antwoord  ,  waarop  de  Gouverneur 
van  Amboina  Jakob  Hutsert  hot  stadje  aantastte ,  en  na  eonrn  gerln;Ti»ii 
trjjnnwecr  ,  bcmagtigde  j  vervolgens  werden  alle  dc \ruehtdragendc  hoiy 
men  geveld  en  het  stadje,  dat  door  de  inwoners  verlaten  was ,  aan  kolen 
gelegd. 

'  ARRETQB,  breek  in  NeéMandêdk-GmUna ,  kol.  Suriname,  die 
tich  beneden  de  Acaranokreek,  aan  deWestsyde,  in  de  CoppenamBf 
ontlast. 

ARREWAY,  st.  in  Oost-Indië ,  op  de  Westkust  van  bet 
schc  (11.  Celebcs,  O.  58'  Z.  Br,,  ISG^-  56'  O.  L. 

AllRIEN ,  bimrsch.  in  Zailand ,  prov.  Overijssel,  arr.  en  7  u. 
N.  N.  O.  van  Deventer,  kaut.  en  ^  u.  N.  O.  van  Ommen,  gem. 
yJmbt-Ommen ,  aan  den  regteroever  van  de  Vecht,  op  den  w^  van 
Ommen  tiaar  Hardenherg.  Er  is  bier  eene  school ,  en  men  téli  er  18Qt 
inw.  Hier  Kgt  bet  erf  Ridderink,  welks  naam  reeds  in  eenen 
brief  van  den  Graaf  van  Bentheim  van  bet  Jaar  1SS8  ■  voorkomt',, 
en  waarop  vroeger  het  erfmarkenrigterschap  gevestigd  was. 

AHROES  ,   eilandjes  in  Oost-Indiè'.    Zie  Aroes, 

AHROO-EILA^DEN  ,  Arroos  of  Abaou-euuiidih  ,  groep  eil. ,  in 
Oosf-Ivdië.    Zie  Aroe-eilaixüen. 

ARROWACKEN  ,   stam  van  Indianen,  in  NcderlawUch-Guiana^ 

2Ke  ASAWAKKEN. 

ARSDORF,  geh.,  grooth.  laucewhurtj,  kw.,  arr.,  kant.  en  4  u. 
'Z.  W.  van  Luxemburg f  gein.  Santm. 

ARSDORF  of  Alsdorf,  bij  sommigen  ook  AHEfisDORV  oi  Abbstobif 
gespeld ,  d.,  groothert.  Lnxembvrfj ,  kant.,  kw.  en  4  u.  N.  van  Arlon  y. 
geni.  en  1  n.  N.  O.  van  Bnndorf ,  2^  n.  O,  ten  Z.  van  £sdi-op-Sure» 

ARL',  eil.  en  vorst,  in  Oost-I ndlë.    Zie  Aroe. 

ARÜOCAS,  staui  van  Indianen  in  IVederlandsch-Guianu.  Zic 
Ahaw'ak.ke:i. 

ARUBA,  AaoBSA  ofOaosA,  èil.  !n  lfF^e$t-lHd£ê ,  lot  'Cnraraowche 
uilandcn  behoofende,  14  mijlen  W.  van  Gura^ao,  4^  myi  N.  \aa 


Digitized  by  Google 


ARir.  347 

iaap  Roman,  iii  luL  landschap  Coi-o  ,  en  iels  verder  len  N.  O.  van  Let 
lol  Venezuela  belioori  iult!  srin<;reiland  Para^yuaiia,  waarvan  men  ver- 
onderstell,  dat  iiet  al^t  scluni  <1  zonde  zijn  ,  ca  tussclicn  welk  sehierolland 
eu  dc  Zuid-westkust  van  Aruba  lict  vaarwater  loopt ,  waarvan  du  sche- 
pen,  dienaar  den  seeboeieiii  Tan  Marakaibo bestemd  zyn,  gewoonlijk 
sebniik  maken.  DeZandnnnt  of  Eaidwesthoek  Tan  dii  eil>,  li^t 
•p  IS^Sa  N.  Br.  cn  op  52»  fil'  W.  L. 

Aruba,  welks  naam  door  sommigen  wordt  afgeleid  van  Om  abo  (d.  i. 
jyond{jisting),  doch  door  anderen  van  het  Spaanscbc  woord  Oro  {^oud)  , 
strekt  xlcli  van  het  Z.  O.  naar  het  N.  W.  uit,  cn  is  {jcnuddcld  900  rocd. 
lanjj  cn  250  rocd.  l)rced.  Men  be{|root  de  opp<TN lakte  op  2070  bund. 
De  bevolking  bestond  op  den  1  Januarij  1853  uit  2746  pmoueu , 
lynde  46^  Uanken  ,  SOI  9  kleurlingen      96%  swarten. 

Van  de  westzijde  is  het  eiland  ongenaakbaar ,  zijnde  met  eene  keten 
van  klippen  bezet  i  aan.  den  oostkant  is  de  kust  eclitcr  vrijer,  hoewel 
ook  daar,  nabij  den  wal,  enkele  kleine  rotsen  of  eilandjes  {revondeii 
worden.  Aan  de  steile  Noordkust,  die  zich  12  a  l^J  ellen  boven  de 
oppervlakte  van  het  water  vcrljcfl ,  vindt  men  eene  nienijjle  grotten 
en  holen  ,  waar  het  zeewater  bruischendc  in-  en  uitstroomt ,  eu  aizoo 
kleine  watervallen  doet  ontstaan. 

Dc  grond  is  er  steenachtig,  hier  cn  daar  met  een  weinig  klei-  en 
kalkaarde  overdekt.  Men  wil,  dat  dit  eiland  tot  hei  aloodtover^jangs* 
geherg^  behoort ,  «n  dat  de  bodem  voomameiyk  is  samengeslbld  uit 
lyeniet  of  serpentijnstcen  ,  of  wel ,  ttit  een  gesteente ,  gedeeltelijk  mei 
serpr II l ijustcen  ,  gedeeltelijk  niet  groensteen  OTerecnkonicnde.  Meerma- 
len heeft  men  gemeend ,  dat  Aruba  rijk  was  aan  kostbare  d^dfstoiren  j. 
in  de  ingewanden  der  bcqjen  verholen.  Men  heefl  niror  dan  eens, 
cn  nog  laatstelijk  in  het  jaar  18521  en  1821$ — 1827,  deswege  een  op- 
zettelijk onderzoek  gedaan  ,  dat  nogtaus  nimmer  aan  de  verwachting 
beeft  beantwoord  (1).  Men  beeft  er  evenwel  eenig  goud  ^  ook  bevat 
AnvBA  eene  menigte  ijzererts  van  uitmuntende  Iraedanigheid  ,  benevens 
mrij  rijke  koperertsen ,  als  mede  roode  en  witte  agaatsteenen.  Het 
ontbreekt  er  niet  geheel  aan  goeden  bebouwbaren  grond.  De  dalt» 
tusscben  het  geljergte  ,  dat  omtrent  drie  vierden  des  lands  in  eeuft 
oostelijke,  noordoostelijke  cn  zuidoostelijke  rintiug  beslaat,  cn  welks 
hoogste  toppen  de  1)00  v.  hooge  J  a  m  a  r  o  l  u  en  de  A  r  i  e  k  o  k 
zijn,  mogcu  zelfs  vruciitbaar  genaamd  orden.  Het  westelijke  ge- 
drehe  van  het  eiland  is  laag  ,  vlak  en  ,  bij  droogte,  dor  en  landig , 
loodat  men  op  den  naakten  grond,  noch  grai ,  noch  heester,  maar 
sledits  eenige  sehrale  cadnsplanten  ontwaart ,  terwijl  de  witte  kalk- 
grond,  die  eir  als  versteende  spons  nitiiet,  wegens  de  scherpe  pun- 


\t)  Zij,  dieeeti  orostanJIg  berigt,  napons  Jo  aanleiding  cu  gevol^'en  ran  het  laalal 
gedane  onderzoek,  naar  hot  in  dou  yrond  bcvntit;  goud  op  Ariba  >  weuschen  tc  iczi-ii, 
kunneu  buanen  lust  Toldoea  iu  het  rocd»  bovou  aaugehaaldo  werk  Tan  Ueu  Ilecr 
M.  D.TuatniAt  do  Nedorlaiidscha  Weat-lndUchc  •ilanden  cum,,  Stufc 
II  bl*  so6  en  Tolgmide»  •liraar  ai)  teven*  eene ,  met  kennis  van  saken  behandelde»  om- 
eehrfiving  sullen  vimlen  van  de  groodatoffen ,  waarnit  de  bodem  op  AnviA  beataat* 
Zie  mede  C.  G»  C,  RbUIWAIIDT  ,  W  n  a  r  n  c  ui  i  u  g  e  n  aa  D  g  a  a  u  d  c  d  c  gesteld- 
heid van  den  u  r  o  n  d  Tan   het  eiland    Aruba,   c  n   li  c  l      o  ti  il  u  I  d  .i  .i  r 

O  V  O  u  d  e  I)  medegedeeld  in  do  Nieuwe  V  c  r  !i  a  n  il  o  I  i  «  j  c  ii  dor  Jbi  c  r  b  I  c 
kiasso  vau  itct  Koninkiijk,  Nuderlaudscli  lu5liLuut>  D»  l,  hl. 
a6S— aöi. 


Digitized  by  Google 


m  A  R  u. 

ten,  welke  er  iikstckcii,  zeer  noeyemk  kan  licgaan  worden,  loaar 
in  den  re{][üiiiijd  is  bei  een  groen  grasveld ,  met  onteUNure-  gele  Mol- 
men versierd. 

De  gerond  brengt  watermeloenen  en  pomnocnen  voort,  ook  méh 

men  in  de  dalen  enkele  vnicbtboomen  ,  verschillende  soorten  van  booncük 
CU  ccne  zekere  soort  van  kleine  maïs,  te  Guracao  onder  den  naam. 
van  Arubasclie   of  zesweeksclic  maïs  bekend.    Maar  gebrek  aan  regen- 
doet  hier  meuigeo  oogst  geheel  mislukkea ,  of  zoo   gering  .  worden , 
dat  de  iuw.  er  slecbts  wekiige   maanden  van  leven  kunnen.  Groen- 
ten worden  er  volstrekt  niet  aangekweekt,  en  zij.,  die  se  gebruiken 
wrillen  ,  moeten  die ,  by  scbeepsgelegenheid ,  van  Cora^'  laten  over- 
brengen.  Zoet  water  is  er  ongemeen  sebaars ,   en  wordt  nimmer  ann 
schepelingen,  dan  bij  grooten  nood  en  iigen  beogen  prijs,  afgestaan. 
Sinds  cenigeu        is  dil  gebrek  echter  eenigzins  vrrminderd  ,  daar  men 
thans,  behalve  de  bakken,  die  door  de  natuur,  op  den  zuidoostkant 
des  eilands,  in    de  rotsen  gevormd  zijn ,   ook   in   eenige  landwaarts 
liggende  tuiueu ,  goede  putten  bezit>    Het  eiland  levert  v«octs  cenig  zoul, 
braxilie-  en  brandbout  op ,  heeft  goede  weiden  en  difjft  soms  eene» 
levendigen  bandel  op  Veuetuela  en  Valeneia,  van  waar  bet  assea  en 
ezels  ontvangt ,  die  ,  na  hier  een  en  geruimen  tyd  in  de  weide  te  hebben 
geloopen  ,  naar  de  Noordelyke  Antillcs  worden  overgevoerd,  hetwelk  dit 
eiland  nog  al  eenig  voordeel  aanbrengt.  Het  rSederland>che  Gonvernemput 
houdt  bier  jaarlijks  niet  meer  dan  '^00  ezeb.    Die  dit  getal  te  boveu'- 
gaau  ,  \*ordru  ,  vooral  vianueer  bet  bcnfifslen  zijn  ,  legen  20  guld.liet  stuk, 
Aerkucbt ,  eu  veelal  naar  Jamaika  uitgevoerd.    Om  te  slagteu  cu  te 
eten,  beeft  men  hier  koeyen,  scliapcn  en  cabrieten,  wdke  Lwtstey. 
ook  vooral  om  hun  vel ,  van  waarde  sljn.  Voorts  vindt  men  er :  ratdi- 
slangen ,  kikvorschen ,  en  eenige  andere  anipUibii^o. ,  eene  menigte  vogelen, 
waaronder  zeer  prachtige  voorkomen,  kapellen,  insecten  en  wormen*. 
Onlt  het  gelieele  eiland  zijn  de  oevers  rijk  aan  schildpadden   en  sma- 
kelijke   vissclicn,    vwiaroudcr  de    grootc    sclioone    koningsvisch ,  die- 
in  grootteen  smaak  zeer  veel  van  den  kabeljaauw  beeft ,  uitmunt.  Vroe- 

fer  vond  men  er  eencu  overvloed  van  fijne  oesters,  die  zich  aan  de  in 
et  water  afhangende  takken  der    mangrovcboomen  vasthechten , 
maar  sinds  men ,  ten  dienste  der  verslerkingswerkcn  van .  Curacao , 
cene  menigte  dezer  boomen  geveld  beeft ,  lyn  de  oesters  aanmerkelyk 
in  hoeveelheid  verminderd. 

De  bevtoncrs  /ijii  over  het  algemeen  leer  arm,  en  hebben  gebrek. 
EcKs  aan  nuodwcudige  levensbehoeften  ,  boewei  ,  door  hunne  ge- 
ringe vordering  in  l»esdiaving,  hunne  nooddrufl  zeer  gematigd  is.. 
De  geringere  volksklasse  leeft  van  de  visscberij ,  bet  maken  van 
hangmatten  en  bet  zoeken  van  goud  in  de  bergkloven  ,  waar  die  kost- 
bare delfstof  nu  en  dan  gevonden  wordt. 

Ter  bevordering  van  bet  onderv^  ijs  en  de  verlichting ,  werden  bier* 
voor  eenige  jaren,  vooral  door  de  bemoeyingen  van  den  Predikant 
en  Scboolup/.iener  te  Curacao,  G.  B.  Boscn ,  cene  sdiool  en  cene  Piro* 
testantsebe  kerk  gebouwd,  in  welke  de  dienst  door  een  en  godsdienst-  en 
scbooloiidci  w  ijzer  ,  onder  hel  opzigt  van  den  IVrdikanl  ^au  (Ir.racao, 
verrijl  wurdl.  De  gem.  bestond  ,  den  1  Januarij  1855,  uil  419  per- 
sonen, van  welke  550  blanken  cu  89  kleurlingen  waren. 

De  R.  R.,  die  er  toen  2S^6  in  getal  waren ,  en  onder  dezen  104 
blanken  1950  klenrlingcn en  262 zwarten  telden,  hebben  hier  twee  ker« 
ken.  De  dienst  wordt  er  door  een  en  der  Kapcllauen  van  Cnraeao  waarge- 
nomen, somtyds  echter  hy  afwisseling  door  Spaansche  Monniken  ,  die. 


Digitized  by  Google 


5i9 


lUM  ëene  «obera  levenfw^fie  op  do  luul  bier  een  karig  onder^ 

lieud  Tinden  in  kloinc  bydragen  der  ingeietenen  ,  alsmede  in  botgeen 
bet  doopcn  van  kinderen  en  bet  loien  van  sielmissen  opbrengt. 

De  Israëlitcn  ,  die  destijds  een  getal  van  51  uitmaakten ,  hebben 
geene  syna'jojye  ,  maar  nenion  hunne  ryodsdicnstoefeningen  in  een  buii 
waar  ,   bij  \*<'lke  een  hunner  de  dienst  van  Voorlezer  verrigt. 

De  Aruhiancn  zijn  eenvoudig,  gedienstig  en  eerlijk^  de  overeenkomsten, 
velke  zij  nopens  een  of  aadnr  bandelsTOorwerp  geEaaMnlijk  aangaan  ,  ge- 
lebieden  mondeling,  en  worden  gotnmw  nagekomen,  waarin  de  Joden 
geen  uitzondering  maken.    In  andere  opsigten  krakeelen  zy  wel  eent 
met  Gander,  hetgeen  natnnrlijk  te  verwachten  is,  uit  de  doUielc  wrij- 
vinjr^  wplkf  hier  bestaat,  eensdcrls  voortkomende  uit  den  cngcn  kring, 
bmnen  welken  de  zaïnenleving  der  aanzienlijken  hier  be|>erkt  is ,  an* 
derdecis  uit    faniiliel)et rekkingen.     Dewijl  zij  onder  elkander  trouwen, 
bestaat  het  grootste  getal  der  aanzienlijken  uit  zwagers  en  neven.  De 
ItTenswyze  is  hier  hoogst  ecntoonigj    de  eenxelviglicid  der  lucht- 
streek, fleebts  aoldsamndoor  regen  afgewisseld,  draagt  hiertoe  ¥ed 
bij.    De  lijd  wordt  er,  op  eene.onkele  uitzondering  na ,  niet  met  lesen 
doorgAragt.    Voorts  is  de  eeniga  ondeogd ,  waamm  men  ben  zoude 
moeten  beschuldigen  ,  het  overmatig  gebruik  van  mm  ,  Tan  welken 
drank  hier  jaarlijks  van  Curaqao  zoo  vele  okshoofden  aangevoerd  wor- 
den ,  dat  men  geneigd  is  vast  te  stellen,   dat  hier  ,  naar  evenredigheid 
van  de  kleine  bevolking  ,   meer  sterkedrank  gebruikt  wordt,  dan  op 
eeoige  andere  plaats  in  de  wereld.  (1) 

Sedert  de  mbeattneming  Tan  Cora^o  door  de  Nedefiaaden,  Terlbp 
er  omtrent  oene  eonw,  waarin  dexenck  niets  aanAaoBA  lieten  gelegen 
loggen.  Eerst  in  het  begin  der  Torige  eeuw,  hebben  de  Neder! andm 
bnnne  vlaor  aldaar  geplant  en  op  de  zuidzijde  des  eilands  Onderoificien^ 
vande  bezcllinij  van  Curacao,  als  Posthouders, geplaatst ,  want  hoe  weinig 
aantrekkelijks  Aruba  ook  bezat ,  uicn  had  er  dc  aanspraak  op  kunuen^ver- 
li<»en  ,  en  er  was  vroeg  of  laat  kans  geweest,  dat  men  er  eenen  on- 
welkonieo  nabuur  verkregen  had.  liet  schijnt  niet,  dat  de  india- 
nen, die  aan  da  andere  i^de  des  eilandi  woonden,  de  Postbouders 
gestoord  bebben ;  maar  toen  ,  in  bet  jaar  1740,  Piaraa  Boaa  of  ra  Bom  , 
de  eerste  dien  wij  met  rang  van  bnigerHiken  Komma ndcur  alhier  to^- 
meld  vinden  ,  door  sijne  bardbeid  on  onverzettelijke  kracbt  van  wil , 
hel  den  Tnflinnnn  zoo  bang  maakte,  dat  vele  hunner,  om  het  juk 
te  ontgaan,  naar  dc  vaste  kust  weken,  keerden  eenigc  hunner  op 
zekeren  tijd  naar  het  eiland  terug,  bestormden  het  huis  vnii  den  Koni- 
mandeur ,  maakten  zich  van  hem  meester  ,  en  beroofden  hem  op  dc 
firawxaaMa  w^  Tan  bet  knran,  waarna  sy  mat  bunne  kano's  naar 
de  TostekasttMirkoeréen. 

Zijnen  opTolger  Dirk  NiEUKEiagaatde  roem  van  menaDbenlicfdecn  hulp- 
■waaffdigbeid  na ,  soodat  ]iy,B0  tijden  van  gebrek  aan  levensonderboud ,  door 
•misgewas  ontstaan  ,  den  voorraad, dien  hij,  op  eigen  kosten  ,  van  elders  had 
ontboden  ,  onder  de  ingezetenen  zonde  hebben  uitgedeeld.  Maar  ,  toen  er, 
teo  jare  l7iS2 ,  op  Curacao,  een  opstand  onder  de  legers  van  den  stam  der 


(i)  Wij  meondoc  niot  beter  t«  kunnen  doen,  <lan,iaio  karakterbeacbnjring dezer 
•Bandcff  >  ianaad  let  gids  U  mtm»u,  die  ifeh  Moigen  tijd  ojp  Arvba  Off0li««d«i 
'BmII;  MOMl^kdea  Pradlkanl  G.  &Bi>sa,  iiiwlm»tt«I«*a  in  W«ft-IndUii 
•n  door  e«n  g«4«ell«   vaa  Said«  •»  Moo  rd  oAmerik* ,  d«  II* 
U*  14— «&3,  mta  M«r  tmI  woteaiwaardigi  «oiirMit  éü  ciltad  v^adl  offtlMUad. 


Digitized  by  Google 


Amittas  was  oitgehanten,  on  do  smplstof  daarvftn  wk' tiaar  Aam 
»  .overwaaide,  wer^ aarts  ét  Manken  ecnige  Nc/rers  van  <lion  slain 
mode  genomen  hadden  ,  en  hem  berigt  werd ,  dal  zijne  ztisLcu-  door  dc 
Amlnasclic  Negers  vermoord  was  ,  trok  bij  met  eenijje  manschappen 
lefifcü  hen  op,  nam  hen  gevangen  en  zond  hen  naar  Cnraeao,  waar 
zij  met  vele  hunner  stamgenooten  ter  dood  veroordetdd  werden. 

iSu  genoot  liet  eUaod,  op  ecnc  geringe  uitiondcriiig  na  ,  gedurende 
cenp  haWe  eeuw  rust  en  Toorspoed ;  de  veeteelt  nam  gestadig  toe ;  de 
meeste  jaren  leverden  eenen  goêdmn  voorraad  van  lu>ren  en  veidvnielileR 
op  I  de  viaeluran({Si  gaf  ecne  aangename  en  nuttige  tydkorting ,  cn  de 
aankcHDSt  van  vreemdelingen,  die  zich  bier  van  tijd  tot  tyd  neder-~ 
xetteden,  vermeerderde  den  gezoliigen  omganf»".  Men  leefde  in  ffozond- 
lirid ,  eenvo«idi[;h<»id  en  wellevredtmheid  ,  zoo  als  undtijds  dc  Aartsva- 
deren ,  en  boiTÏkte  duor  matigheid  veelal  eenen  zeer  boogen  onderdom. 

Dc  ludiauen  bleven  ia  zooverre  aigciu>nderd  leven ,  dal  de  nuurd- 
«yde  des  eüands  Wwoonden ,  tenif|l  de  idanken  met  hunne  neger- 
slaven uA  ofi  de  sotd-  en  suidoosts^de  hadden  nedergeset.  Men  oir 
deriiield  eebler  ccne  goede  bunrseliap  ,  en  trouwde  zelfs  onder  elkan- 
der ,  maar  aliyd  bij  de  maand  of  bij  het  jaar,  ofsohoon  deze  huwelijks* 
verhindtenissen  ook  wel  eens  het  geheele  leven  door  in  stand  bleven.  Hier- 
door verleerden  de  Indianen  hunne  oorspronkelyke  taaly  ea  namen  van 
jde  blanken  de  Cnraeaosche  landtaal  over. 

Tea  gevolge  van  eeue  terugwerking  der  omwenteling,  die  in  hcLjaar 
179S  in  Nederland  plaats  had ,  werd  ook  de  toestana  van  Aaim&  na»» 
aneckeiyk  veranderd.  Want,  in  h^  volgende  jaar ,  gaf  de'HeerLsjip- 
m ,  destijds  Goavemenr  van  Cnracao ,   vergunning  aan  dc  inboor» 
lingen,   om  zich  ook  aan  de  Paardenbaai  te  mogen  nederzetten, 
cn  onder  zekere  bepalinfi|Tn  }iancl(>l  temogen  drijven.  Hiermede  ging  echter 
trv«M(.s  dt'   stille,   onl)e/.org(ic  cn  geruste  levenswijze,  welke  de  Arn« 
hiani  ii  ,  In  0(  uvondigheid  des  harten  en  stille  vcrgcaoegdheid ,  geleid 
hadden ,  ged(H:itelijk  vci'loren.    Aan  de  oostzijde  van  de  baai  werd 
«ene. kleine  sterktè  opgdtrokken^  cn  totbesdierming  der  schepen  ,  die 
in  de  haven  lagen,  met  4  stukken  beplènt.   Do.  hearoners  van  het 
eUand,  die  nu,  om  Met  Onverhoeds  over\ allen  te  worden,  fay  ditfi>rl 
wacht  hielden,  moesten  zien,   daft  de  Engebchen  na  e0ns  dc  baai 
blokkeerden ,  dan  weder  dc  vaartuigen  ,  die  or  inlagen  ,  zochten  te 
hemafftigen  ,  ja  van  tijd  tot  tijd  kwamen  de  Engelschen  wel  eens  bij 
hen  aan  wal,  en  hielden  dan  somtijds  hel  eiland  voor  eenigen  tijd  ia 
liezit  j  cn  dit  ging  zoo  voort ,  tot  omstreeks  het  jaar  180a  ,  toen  dc 
Ëngelscben  besloten  het  eii.  voor  goed  in  bezit  te  houden.  Hierop  u  erd 
'.TAn  Cora^o  het.  oorlo|;yvaarting.  de  ^wttnaale..a%eioAden,  tea  einde 
de  Engelschen  te  verdreven.  Dit  schip  zoude  èènainvalte  water  doem^ 
terwijl  een  deriigialmansehappcp  aanwalgewt  werden^  om  het  fort  aan 
de  landzijde  te  bestormen.    Deze  mansehapiMn  ,  die  voor  een  gedeelte 
uit  Ciiracaosehc  biirrrcrs  bestonden  ,  werden  niet  alleen  door  de  bezet- 
ting van  hel  fort  affreslafifen  ,  maar  tevens  vervolgden  verstrooid,  zoo- 
dat men  ouverrigler  zaki?  Averler  naar  Curat^ao  terug  trok,  waar  men 
het  besluit  nam  ,  om  het  iurt  van  den  noordkant  aan  te  vallen  j  maar  de 
Engelsehen ,  die  nu  de  swakke  verdedigingsmiddelen  van  AaviA  keft- 
den,  vernanon   dil  naaiiwclijks ,  of  zij  gingen  scheep  cn  begaven 
aich  naar  Jamaica.    .  • 

In  dat  z^de  jaar  werd  Arcba  weder  .dof^  de  Spaansche  indepen- 
denlsehe  troepen  onder  den  Generaal  Sfi^AiiDA  in  bezit  genomen  ,  die 
aliaar  aop  hongerig,  ajwkwjunfia  f  dat  de  .kucV^lc  c^bnetep ,  yr^kfi  éfi 


Digitized  by  Google 


AI  17. 


l^t^riii|f.n]diAr  WOfll«<||  biold)  fiocli  toen  cven\«pl  nlclmror  zoo  talryl^  ' 

als  \Toe|];cr  was,  daardoor  aanmerkelijk  in  getal  verminderde. 
ten  kort  verblyf  alhier  vertrok  h\}  naar  Cora  ,  welke  stad  door  hem 
aangevallen  en  peuotncn  ncrd  ,  m.iar  ,  op  //ijne  beurt  door  de  Ko- 
uingsgezinden  verdreven  zijnde ,  kwam  liij  luct  zija  berooid  lejjertje 
«veder  OAar  Akv»a  ,  van  waar  hij  zich  echter,  na  een  nog  korter  ver- 
blijf dan  de  Torige  keer ,  onder  geleide  yaa.  eea  Ëngelsch  oorlogschip  , 
naar  heit  eiland  HaigarnAiui  bf^.  Toen  da  Engdscben  lich ,  dbn 
)llA0nar)j  1807,  dóor^eiK  tlfwtioedige  daad,  foeester  tod  Curacao ge- 
nmkiJbadden.,  kwam.  Aava*  yan  zelf  in  humve  .magjh ,  en  werd  door' 
hen  met  eencn  ufTicier  en  ccni^c  soldaten  bezet,  totdat  bat,  in  iie( 
begin  van  het  jaiur  1^16 ,  m  hfX  Jiederlaofiadie  GouwnenMBi  w/crd 
ternjynrejjeven. 

Teweiiwoordig  staat  dit  eiland  onder  oenen  Koramandenr ,  die  thans  aan 
den  jDirecteiir  vau  dc  Kolonie  Curucao  onderworpen  is ,  doch  vroeger  alle 
magten  gezag  ia  «lohTerf^igdc^  hA4  destijds  terzijfierbfi»cbikking,bc7 
Iwlw^we»  Fkfrtivacblftfi,  dw  m0(i|MI«nide«  jK^piteia  der  indi^ncB ,  eenen 
blanken  inboorling ,  die  de  uitvoerder  zijner  bevelen  was e?  besliste 
alle  geschillen ,  dikwüU  ook  -die ,  welke  ia  ioe»'  huMgeaia  Toorviden. 
In  den  laatsten  tija  werd  er  echter  te  ArIjba  eene  soort  van  regtbank 
ingesteld ,  bestaande  nit  den  Komuiand^nr ,  als  President ,  en  twee 
aanzienlijken  ,  als  Leden ,  benevens  Plaatsvervangende  i-eg^ef».  Yaa  deze 
rt^tbank  kar)  juien  ))y  hQt  hof  te  Curacao  appelleren. 

ARUHof  Aaküs,  aaniieBiykd./iiniv.  Frietland,  kw.  ff^niergoo,  griet. 
IFmm^mM,  «rr.  en  3i  It.  N.  W.  van  S^mk^  kant.,  en  byna  %  u* 
N.  tenW*  VMn  MnBrnrdfCvitn  ^oo  ver  Z^W.  van  Ff-anekercn  }  n.  Z.0.  ytm 
Hbudiilgen  ,.mn  de  .vaart  van  Fraoeker  op  BeUward,  en  niet  ver  van 
die  vanHarlingen  op  IhdwRatd,  ludcleii  ui^tekf ode  bottw-  ea 
.iircilandcn  {relej^^en. 

Tot  ditd,  behooren ,  behalve  dc  fraaije  en  groolc  buurt  ten  Z.,  O.  en 
iV,  yau  d^  .  kerk  gelegen  ,  de  geh.  Baarde  rbu  uren,  Be  ij  en), 
Bolta  enx.  Vroeger  warea  hier  de  adell.  ^aten  Cammingha  qf 
.Ht#lfli'iii  s^ra,  SyttilCin»  ,  Bei j e qi  pf3eyffia,  Minne^a, 
AUinga  enz.     .    ..  •  * 

.  Men  -heeft  .bier:.  1  korenmolen  en  telt  er  1100  inw. ,  bijoa  al(e 
Herv.,  die  hier  eene  fraaije  kerk  hadden  .  in  welker  spitsen  toren,  ïjt 
den  nainidda;;^  van  18  febniary  1836,  door  den  bliksem  brand  ont- 
stond, die  door  den  sterken  wind  zoodjinig  toenam,  dat  lut  .ooIktIc 
.kerkgebouw  daardoor  ia  de  asch  werd  gelegd.  De  gein.  beliourl  li>i 
fle  klas<.  >aii  Harling^f  rifig  yao  Makkum.  De  Doopsgezinden,  die 
liier  wonfo*  babofuien  toft  de  ffm*-  fTiimmmt^Pin^imFMtrjérum ,  en  de 
•B«K^|oi-4»aliilie  ^ab  Mtmrd* 

Jk»  4  JvHi  1080  werd  nabij  Arvh  een  veldslag  geleverd  tnudion 
de  Monniken  van  Ludingakcrk  ea  dievan  CHdekloarter,  in  welken  meer 
dan  150  .man  van  beide  partijen  snenveldep.  Toen  in  het  jaar  1120 
de  Monniken  van  Oldeklooslcr  Ltidingakerk  hadden  aan«relast,  en  van  daar 
verdreven  war^jn  ,  hielden  zij  te  Aijüw  stand  ,  en  slo<  jrcn  er  jjog  tien 
van  bunne  vervolgers  dood  ,  terwijl  dc  edelen  SiCKE  GuAriiftïA  en  ,Ga(,c 

-  ]Luif4  ,^  «vaar  gewjOnd  , .  naar .  I^i)dtng«k^k  t^fugg^voqrd  jvqrden. 
De  jaarmarkt  te  Aara  valt  in  op  den' eenten  PinksJbardag. 
ABÜMJIRVAART ,  y§mm.4»^t*  FfManA,  kw.  f^m^w ,  gnel. 
.  Wwnstmdeel ,  die,  ^ersjt  iq  .eene  noordelijke  en  vervolgens  in  e^e 
noordwestelijke  rigting ,  Van  BoUward  naar  An¥ii  loopt.     Ter  liopgte 

irau4it.d.  gdMHncn.,  neirdf^     jii^  in  ^wA^airinpo^  ytajirvi^  d(s  ipsi»e 


Digitized  by  Google 


ARÜ. 


noordwaarts  naar  Fraooker  en  4e  'andere  neordveitwMrte  naar  Har- 

lill{j[<Ml  1  OOpt. 

ARWËA0«  geh.  in  Fwelgo ,  prov.  Groningen,  arr.,  kant.  ea 
1  u.  N.  van  /fppingfidam ,  gem.  en  1  u.  Z.  W.  vao  BUrum,  onder 

lipt  d.  Krcirert ;  mrt  40  inw. 

APiX-imiTANNlCA  ,  oudtijds  ccn  Romeinsch  kasteel  aan  den  mid- 
delstcn  Rijnmond.    Zie  BaiTTEt  (Huis  tb).  '  * 

AS.  d.  in  het  graa&eh.  Bmren,  -  'Zie-  Am. 

AS,  geh.  in  kei  graaMi.  Ho&m,  prov.  JMbmy ,  diitr.i»  niV.; 
kant.  OU  5  o.  O.  ten  Z.  van  JZoeMiide,  gem.  en  f  u.  Tan  HuUt^f 
nrt  60  inw.  '  ' 

\SAH\N.  d.  in  Oost-lndlë ,  op  do  oostkust  van  het  t^uMWa^/ie eil* 
Sumatra  ,  landsch.  Batta,  ann  de  rivier  van  denzclfden  naam. 

ASAHAN,  riv.  in  Ooit-Indié'^  op  dt*  oostkust  van  het  Suitdnscke 
eil.  Sumatra,  landsch.  Batla.  Zij  valt.  inet  eenc  noordoostelijke  rig- 
tm§,  teffe^  oTor  hei  eiland  SaUMnama«  in  «da'  ^lnMl*«ai»-JMdb|». 

ASAKAL,  ▼oorm.  d.  in  (ktt^hêdUtf  eil.  inüi,  lend.'  €kë¥iko», 
prinsd.  Selagodon. 

ASBROEK,  geh.  in  de  Mtijerij  mn  Hertogenbosch  ^  kw.  Peel^ 
land  f  prov.  Noord-B rnha  ii d ,  arr.  en  4  u.  Z.  O.  van  EindhovemfIsMali* 
en  3^  n.  Z.  W.  van  Aslen  y  geni.  en  ^  u.  W.  van  Buidel. 

ASCENTION  ,  plant,  in  ff^est-IudO^'j  eil.  Cnrarao  ,  in  de  ff^estdivisie , 
aan  de  Noordkust.  Deze  plantaadje  levert  vee,  maïs  en  vruch- 
ten op. 

•  Kort  nadat  de  Nederlanderi  hei  eiland  -Goragao  op  de  Spaniaerdcn 
veroverd  hadden,  in  het  jaar  1654,  k'vram  eene  kano,  die  door  de 
'Spamaarden  van  Coto  was  a%eM>nden ,  in  de  Baai  ^an  St.  Maria ,  en 
voerde  zeven  Indianen  van  deze  plantaadje  met  zich  weg^ ,  en  indien  er 
meer  kano's  waren  ijeland,  zouden  de  overige  ook  vertrokken  zijn. 
Dit  noodzaakte  den  Directeur  ,  om  de  Indianen  ,  die  het  met  de 
Spanjaarden  eens  waren,  van  Asce.'^tio:»  naar  het  kwartier  over  te 
brengen ,  alwaar  inen  hun  gedrag^  beter  kon  gadeslaan. 

ASGH  of  A»',  d.  in  het  graaAoh.  Muren,  p#OT«  OéUêrhmi, 
kw.,  arr*  en  8|  u.  N.  W.  van  Tiel,  kant.  en  Z..  O.  Tan 

CuletiAorghy  gem.  en  (tt.  N.W.  van  Buren,  1^  u.  N.  O.  van  Cel- 
dermalsen ,  aan  den  weg  van  Bnren  naar  Gnleraborgh. 

Men  ))oeft  in  dit  dorp ,  dat  reeds  vóór  het  jaar  1405  moet  ffesticht 
zijn,  1<S  h.  ('11  on-ycvcer  2o0  inw.,  die  alle  in  den  landbouw  Inm  be- 
staan vinden.  Onder  (leze  rijn  240  Herv.,  die  hier  eene  kerk  hebben  , 
vraarin  eerst  door  den  Predikant  >an  Buren  dienst  gedaan  werd  ,  later 
bekwam  sij  eenen  eigen  Predikant  nMnr  aedeit  eenige  jaren  wordt 
de  kerk  in  hei  geheel  niet  meer  gebraikt ,  en  thans  bebooren  de-  ledéa 
dier  gesindtetot  de  gem.  van  Bwrm'm'Asch.  De  Ei  X»  die  hnerlO 
'in  {yethl  zijn,  bchooren  lot  dé  static  van  Buren.  •  • 

A-SCHAT,  heerl.,  kwart.  Eenihmd  ^  prov.   IJtrecht ,  arr.  en  kant. 
'  Amersfoort j  gem.  Lensden,  palende  N.  aan  de  heeri.  Stoutenbnrg,  O., 
Z.  en  W.  aan  de  heerl.  Leusden.  Zy*  bevat  raim  300  bund.  gronds 
cn  lelt  ruim  200  inw.  '  '  *  '  •  * 

Tegenwoordig  is  zij  het  eigendom  «an<deff*(Heer  SoMlimi'  ^am  A-scbat 
te  Amsterdam.       '  i 

A-SCHAÏTERBBBK,  ook  wel 'MonimmK ,  \ratertje ,  •  ;dat  inde 
hnnrt  dip  Wiuflbnf ;  onder  Bamcteld^  piov^  ti^ldiriBjMl,  ontspringt, 
deze  gem.,  alsmede* een  gedeelte  der  f^cxn.  Lensden  ,  prov.  Utrecht , 
doorloopt,  en,  met  eenen  wesielQkea  loèp,  in  dib  JÜBddefifêêk  val. 


Digitized  by  Google 


» 


ASC.  39$ 

ASCHDOXR  of  AsDoiiK,  uiOioek  behoorenJe  tot  het  ^h.  Heikant  , 
«cm.  Aarh-liixtd  f  in  de  Meijerij  van  **  Jlertoffenbosch ,  kw.  Peel- 
land,  prov.  Noord-Brnhand ,  distr.  en  6  u.  O.  van  Oirschot ,  arr.  en 
4  u.  O.  N.  O.  van  Eindhoven,  kant.  en  N.  O.  van  Helmond,  1  u. 
0.  van  Aarle ,  i  u.  N.  O.  yan  fiiitel,  1  o.  W.  ten  N.  van  Bakel;  be* 
^ande  uit  twjee  boerenhofttedeo ,  die  te  samen  OD({eveer  SO  inw.  tellen, 

ASELO,  AzELoof  AssELo,  ((ch.  in  Twenthe,  proT.  (hemuel,  arr.  en 
2  u.  7j.  ten  O.  van  Almelo ,  kant.  en  |  u.  N.  van  belden ,  gcm. 
jimbt-Delden  f  £  u.  W.  van  Borno  ;   met  eene  school  en  5S0  inw. 

ASELOHA,  oude  naam  van  Elsloo.    Zie  dat  voord. 

ASENKAY,  AzENRAY  of  IIei.le^hat  ,  jyeh.  in  O pper-Gelder ,  ■prov .  Lim- 
burg,  distr.,  arr.,  kant.  en  1^  ii.  N.  O.  van  Roermonde ,  gem.  en  ^  u. 
N.  yan  MaatMiêls  met  StSO  inw. 

ASIEN,  koningrijk  op  iStcmafra.  ZieAfSim, 

ASIENTO,  plant.  '\n  Wtit-Indië ,  Cm^/mètMwidendivx- 
tief  N.  Tan  Willemstad ,  aan  het  Schottegat,  met  een  ruim  en  luchtig 
^ebonir.  Zij  levert  brandhout ,  water ,  Tee  en  krochten  aan  de  schepen 
cn  aan  dc  stad. 

ASIN  (KA11ANG-) ,  koningr.  in  Oost-lndië,  op  het  eii.  Jiali%  Zie 

KABA:iG-Asi5. 

A5INSK,  distr.  in  (hti-Jndiê,  eil.  Ja^a,  resid.  JTadbe. 
ASINGA  of  Asmat,  voonn.  adell.  hnu  in  Huntingo,  pror.  fiVonln* 
midden  in  het  d.  MüUebtum.  Het  is  in  1758  gesloopt  en  desteenen 

daarvan  zijn  verkocht,  om  ter  verbeterin{r  van  *sbüids  dlJk^ 
hruikt  te  worden.  Dc  grarlit ,  die  hrt  om^ynf ,  is  ccliter  noj  aanwezig. 

ASINGA  of  AziNGE  ,  voorin,  adell.  liuisin  Hunsingo  ,  prov.  Groningen  y 
on^f'.T  Ulrnm .  liet  was  het  stamhuis  van  het  ffeslacht  van  dien  naam, 
en  veroiocdelijk  in  16159  {rebouud.  Laler  behoorde  het  aan  de  familie 
▼ON  Irv-  vrd  KniraAvsKR.  In  1810  afgebroken  synde,  werden  de  hoven 
en  singels  «tgeroeid ,  de  boomen  even  abde  landerijen  aanpartienlieren 
▼erkoeht,  en  de  steenen  tot  de  oererwerken  op  bet  Ruigesand  gebezigd. 

AS^fANNEDILF,  onde  naam  van  Asse^cdelft.    Zie  dat  woord. 

ASMUS  of  Dassexis  ,  geh.  in  do  Baronie  van  Breda,  prov.  Nootd- 
Braband,  arr.  cn  3  u.  Z  van  Breda,  kant.  en  2|  u.  Z.  van  Érin«eA"e«  ^ 
distr.  en  5^  u.  Z.  O.  van  Prinscniiage  y  gem.  en  ^  u.  N.  van  Ckaam  ^ 
aan  den  weg  van  (^liaam  naar  Breda. 

ASPAN,  hcrg  in  Oott-Indié',  cil.  Java,  resid.  Bantam,  ads.  resid. 

ASfELT,  d.,  grootbert.  Luxemburg ,  kw.,  arr.,  kant.  en  9|  n.  Z.  O. 
Tan  Luxemburg ,  gem.  en  ^u.  N.  van  Frvtingen.  Hier  is  eene  R.  K. 
kerk ,  die  door  ééoen  Pastoor  bediend  wordt.    De  statie  behoort  tot  bet 

bisdom  Namm  ,  deken.  Bettembnrg. 

ASPEREN,  baronie,  gedocliclijk  prov.  Zuid-Holland ,  arr.  Gorin- 
ckeni ,  kant.  Finnen;  gedeeltelijk  prov.  Gelderland,  arr.  Tiet,  kant. 
Geldemialien ;  palende  N.  cn  O.  aan  het  graafsch.  Leerdam,  waamin 
bet  door  de  Lingc  gescheiden  is  \  Toorts  nog  O.  aan  de  Vliet «  die  baar 
tan  den  Tielerwaara  scheidt,  Z.  mede  aan  den  Tielerwaard en' aan 
de  beerl.  Heulbelom.  bevat  het  stadje  As  peren,  benevens  btt 
Hoogeland  of  lïoogeveld ,  en  daarin  de  volgende  9  afdeelingen : 
de  E  n  g .  met  de  P  o  r  d  s  c  h  e  Waardjes;  den  Polder;  de  Goud- 
put;  de  S  c  li  i  1  d  k  a  m  p  e  n  ;  het  O  v  e  r  s  t  e  -  N  i  e  n  w  1  a  n  d  het 
Benedenste  N  i  e  ii  w  1  a  n  d  ;  den  G  r  a  s  w  a  l  ;  bet  K 1  e  i  n  - 11  o  o  g- 
1  a u d  en  het  Groot  -  Hoogland;  voorts  hel  hageland,  verdeeld 
in  de  Geeren  en  lesenyeertïif  hooTen,  en  het  Bnitenland 

L  Bul.  33 


Digitized  by  Google 


ASP. 


bdtaandein  dc  uiterwMrdGn  :  dp Omloop»taar t,  helZw  a  ncndaal, 
de  Boefem  of  HeUotche-boeiein  en  hét  Blokland j 

menljllk  uttinakeDde  de  gem.  Asperen  in  Zoid-HoUaad  en  een  ge- 

dcelle  der  Qcm.  HerwyaeQ  in  delderland. 

DezeJjaronie  beslaat  cene  oppervlakte  van  1162  biind.  53  v.  r.  21  v. 
ell,,  heeft  189  Ii.,  1  korenmolen,   1  Hcrv.  kerk,  1  school,  en  telt 
12üO   inw. ,  die  meest  in  landbouw,  paardenfokkerij  en  veeteelt  hun 
bestaan  vinden,  ols<"lH)on  het  rundvee  liier  niet  zoo  zwaar  wordt,  als 
viel  elders  iii  Zuid-Holiaud.  Zy  li^t  ia  de  al|{emeene  bedijkiu|r  van  deo 
TMlérwaard,  voor  zoo  yerre  de  rivieren  de  WaAen  de  Linge  betreft,  maar 
K^  beeft  aan  drie  kanten  bare  eigene  dijken,  lyndedeLingedijk,  de 
Laar  dijk  ende  Achtcrdijk.    Dcsnieitcgcnstaandeis  bet  land  niet  al- 
leen  aan  overstrooniingen  door  doorbraken  onderworpen ,  maar  heeft  ook 
den  last  om  het  water,   waarnierle  andere   naburige  landstreken  veel 
bezwaard  worden  ,  ovrr  zijnen  grond  te  moeten  uitloozen.    zijnde  daar- 
toe ruim  fle  lielft  van   den  A  s  p  e  r  s  e  h  e  n   L  i  n  g  e  d  ij  k  overlaat. 
^00  ras  het  wator  iu  du  Over-  of  de  ^eder-Beti)we  doorbreekt  en  op 
cene  bepaalde  bpoffte  tegen  den  Diefdijk  boven  Leerdam  staat,  moet 
^e  overloop  woréen  doorgegraven ,  naaidoor  de  Tielt twma rd,  de  ba-> 
ronie^#0 eren  ,  en  dc  gem.  JI eu  kelom  en  Spijk  geheel  onder  water 
geietworaen,  trelk  water  sicb te  Dalem,  even  boven  de  stad  Gorinchoni  , 
door  eene  slms  met  drie  openingen ,  Ier  diepte  van  4  palm.  6  d.  onder  A.P., 
ieder  5  el ,  6  palm.   ö  d.  wijd  en  door  drie  zoogenoemde  overlaten 
in  den  AVaaldijk ,  boven  het  veer  op  VVoudrichcm  te  openen,  in  de  Waal 
of Merwede  ontlast.    Het  peil  der  doorsteking  is  op  drie  plaatsen  jjesteld : 
als  te  Leerdam  aan  deVecrpoort ,  aan  de  Acquovsenc  sluizen  bij  den  Uorn , 
en  ie  Aspereq  aan  de  Waterpoort.   Deie  overlating  van  water  gesdnedt 
▼olgens  ondersebeidene  overeenkomsten,  gonaakt  tnsscben  oeHeeiep 
Yan  den  Alblasserwaard,  benevens  die  van  de  T^fheerenlanden  en  de 
Heeren  van  den  Tielerwaard ,  Asperep ,  Heukelom  en  Spijk  ^  waarvan  de 
grondslag  gelood  werd  in  een  verdrag,  door  tusschcnspreken  van  Gecom- 
iiiilleerde  Rallen,  aan^f  jTnan  in  den  ja  re  1660.     De  landen  in  don  Tieler- 
"Waard  zijn  echter  niet  gcliouden  eenigen  overloop  te  gcdoo^en  ,  dau  bij 
gelegenheid  van  overslrooming  van  oppcrwater  uit  de   Betuwe.  Dit 
winter ,  dgt  dikwijls  te  lang  op  de  landerijen  blijft  staan  en  er  ve|e  liesen 
en  bieten  voortbrengt ,  vermindert  de  vrucbtbaarbeid  van  den  grond , 
die  andere ,  naar  men  meent,  gofdc  wei  ,  booi-  ei|  saailanden  sonde  op- 
leveren.   De  grienden  worden  met  eUen  en  wilgen  beplant,  om  tnt 
brandhout  te  gebruiken. 

Dc  baronie  A SPER Eiy  maakte  oudtijds  een  gedeelte  van  hot  [jraafsch^ 
TeUterband  wit  j  naderhand  heeft  zij  aan  den  huize  van  Arki-l  loebcliuort , 
hoewel  sommigen  meenen,  dat  zij  vroeger  hare  bijzondere  Heereu  heeft 
gehad ,  omdat  men  in  het  jaar  1080  van  eenen  Gbruhgo  vau  AsreaT  vindt 
.gew  ag  gemaakt,  terwnl  in  bet  jaar  1188  nog  iemand  van  denielfiten  naam 
wnnelid  wordt.  Zy  sebynt  in  liet  jaar  111 2  of  kortdaama  tot  eene  baronie 
TBibeven  of  ten  minste  van  het  Land  van  Arkel  afgescheiden  te  zijn, 
want,  toen  Jan  III,  Heer  van  Arkel y  van  eene  bedevaart  thuis  komende, 
en  onderweg  ziek  geworden  zijnde,  iu  dat  jaar  overleden  was,  en  zijae 
goederen  onder  zijne  drie  zonen  Jan,  Volpert  en  Hügo  verdeeld  werden  , 
viel,  onder  anderen  ,  Aspeuen  aan  Voipebt  ten  deel,  wiens  zoon  Geriüt 
VAN  Arkel  de  baronie inreder  aan  zijnen  neef,  Jan  \1I,  Heer  van  Arkel ^ 
Terkocbl ,  soodai  ay  nu  weder  met  Afkd  verbonden  bleef  tot  bet  jaar 
1S73,  toen  aij ,  na  bet  overlijden  van  Jax  d$^  SUrie,  Heer  wimJrhtl,  by 
ét  verdediDg  tm  dSen»  niJaleasduip,  tmscbeii  lijne twee aoaea  Jan 


Digitized  by  Google 


«n  Otto,  aao  deicn  laat  sten  ten  deel  viel,  <lic  haar,  in  bet  jaar  1313  , 
aan  WiLi.EM  III ,  Graal' ra«  Holland,  opdroeg^,  van  wiealiij  Iiaar  weder 
als  leen  onlvin|T,  sedert  wanneer  Aspki\en  altijd  eeue  iMirouie  op  uch 
iclve ,  en  tevens  een  Ilollandsch  leen  ijebleven  is. 

Door  het  huwelijk  van  de  tiende  vrouw  van  deze  baronie ,  wier  naam  on- 
lielusii^  if ,  met  Diu  tut  PoLAinii,  Heer  tan  ée  Leek,  jtmQ  AsriMif  aa» 
het  gesladii  van  Polahiii  over.   Haar  xoon  Otto  var  roÊMsm  liet  geene 
soaen  na,  waardoor  de  baronie  verdeeld  werd  onder  twee  iljncr  doch- 
lert,  Alpbkadb  en  Beiior  of  Belia,  die,  ieder  voor  de  helft,  Vrouwen 
van  AsPERFX  waren.    AtFFnAnK,  die  het  kasteel  ten  N.  der  stad  Aspereit 
bezat,   trouwde  met  Jan  Heer  van  Langerah  ,    wiens    dochter  Klbubg 
VAff  Lakgerak,  door  liaar  huwelijk  niet  Rutger  va:<  den  Boftzelaar,  de 
helft  der  baronie  iu  dit  stamhuiii  overbragt.    Belior  behield  hel  kasteel, 
lietwelk  ien  Z.  der  stad  slond,  en  nam  lot  echtgenoot  Aaui»  Puk  tav 
BuKTDAM.   Benen  gemimen  tijd  leefien  de  beide  zwagers  seer  vreedsaam 
met  eikanderen,  maar  eindelijk  beklaagde  zich  Aam  Piek,  dat  Eoiam 
TAK  Dn  BomnjkARhemhet  inkomen  van  de  molenmaat,  de  tienden  en  an« 
dere  renten  onthield  ;  en  toen  hij   hiervan ,  op  zijne  herhaalde  aanma- 
ningen, geen  voldoening  erlangde,  zocht  Willem  var  BuREn,  een  zijner 
nabestaanden,  dit  ongelijk  te  wreken.    Te  dien  einde  begaf  hij  zich,  op 
sekeren  vroegen  morgen,  o^  den  voorburgt  van  Rctgers  kasteel,  met 
•oogmerk ,  om  dit  te  omweldigen  en  Rovaia  gevangen  te  nemen  of  dood  te 
«laan ,  trachtende  tot  dat  einde  de  groote  poort  met  gewdd  open  te 
hreken.    Hierop  kwam  Rmia  ongewapend  met  zijne  dienaars  toeschie- 
ten en  verdedigde  de  poort,  boo  aU  mj  best  konde.    Als  Willem  va« 
BcREx  nu  zag,  dat  hij  geen  meester  van  het  kasteel  konde  worden, 
■schoot  hij  RüTGER  VAS  DEN  BoETZELAAR  dood ,  en  vluglte ,  met  al  zijne  aan- 
hangers en  medepllgtigen  ,  op  hel  kasteel  van  Arend  Piek  ,  die,  hoewelon- 
bewust  van  het  voornemen  van  zijnen  bloedverwant,  en  den  aanslag  zeer 
misprijzende ,  echter  alle  dese  dooiUia^rcrs  op  ziin  kasteel  ontving  en 
hesdermde,  terwijl  hij  bovendien  toeliet,  dat  Wiuu  vak  Boan  en  de 
sijnen  zich  daarnit  verdedigden  tegen  den  Heer  VAa  BaiaBBOOB ,  die  het 
van  wege  den  Graaf  van  Holland ,  belegerde.    Willem  van  Burbh,  zioh 
«chter  te  xwak  bevindende,  wilde  in  het  nabijgelegen  kruisbroeders* 
klooster  vlugten,  maar  wertl  gegrepen,  naar  *s  Graven  hage  gebragt ,  en 
aldaar,  in  het  jaar  1461,  onthoofd.    Hiorduür  werd  de  helft  der  baronie 
AspERE5,  dit'  Bllior  van  Polanen  aan  Are^d  Pieic  ten  huwelijk  had  aan 
gehragt,  verbeurd  verklaard  en  gegeven  aau  Karel,  Hertog  van  Bour- 
^9ndSëj  naderhand,  onder  den  naam  van  Kaibi.  dln»  Siouie,  vermaard 
«eworden.    Deze  werd  in  het  jaar  1461,  als  Heer  vau  Asiubh  gehul- 
digd. GvsBiET  Piek  ,  de  zoon  van  Arend  ,  geraakte  echter  door  voor- 
spraak weder  in  het  bezit  van  deze  heUlk  van  AsfBaBK ,  waarvoor  hij 
1000  guld.  aan  Hertog  Karel  moest  uitkeeren ;  maar,  toen  hij  in  1480 
in  den   oorlog  tussrhen  Maximm.iaan  van  Oostenrijk  en  Karel,  Hertog 
van  Gelder ,  deslaatstcn  zijde  gekti/.cn  had  ,  werd  zijn  slot  door  de  Hol- 
landers belegerd  en  ingenomen,  vaarop  hij  naar   Gelderland  vlugtte, 
fiUerdoor  werd  de  heltlb  dezer  heerlijkheid  andermaal veiheoid  verklaard , . 
«n ,  in  dat  zelfde  jaar ,  door  Haximiliaar  vah  Oosthhbi»  en  Maiu  vab 
BooRfiOBDiB,  Mpcbonkea  aan  Heer  Wbssbl  vah  den  Buetzblaab,  zoon  van 
den  doodgeschoten  Heer  Rmza ,   waardoor  de  baronie  onverdeeld  in 
<lit  doorhichtige  geslacht  kwam  ,  in  hetwelk  het  drie  achtereenvolgende 
eeuwen  gebleven  is.    Thans  wordt  zij  bezeten  door  Mevrouwe  Stijntje 
X^Avr.GiMK,  donaricre  van  Mr.  Elias  Dütry  van  Haefto  ,  te  Zalt- Bommel. 

Meermalen  heeft  deze  baronie  door  oVerslrooming  geleden  ,  nu  eens 
doordien  men,  de  dijken  doorslak,  zoo  als,  onder  anderen  het  geval 


Digitized  by  Google 


5:^6  ASP« 

wai  in  de  jaren  1270,  1274,  en  1374,  ómdat  men  beTreetd  ir as  voor 
eenen  aanval  Tan  de  zijden  der  Gelderschen  en  in  1673 ,  om  de  Fran"* 

tchen  uit  Hdllniid  tc  houden;  dan  weder  Icn  {jcvoljjc  van  lioojyc  wa- 
tervlordrn  en  daaiduor  veroorzaakte  dljkbreukrn  ,  zoo  als  plaats  had 
in  154:>,  1157,  113S  ,  1618,  1625,  165:> ,  16:»1  ,  16'»l,  16o8, 
1665,  1677,  16S'2,  um,  1697,  lÖlM),  1709,  1711,  1715,  17:^6, 
17i28,  1729,  1740,  JJU,  1781,  1799,  1809,  18^  en  1827.  In 
het  daarop\ oliënde  jaar  1828  verd  het  te  Tcld  staande  gewas  bijna 
geheel  door  de  niuisen  vernield. 

Het  vapen  vnn  deze  baronie  bestaat  in  tuee  roodc ,  ter  wederzijde 
{jetandc  ,  haren  hebbende  boven  vieren  onder  drie  tanden ,  li{j<;ende  deze 
beide  baren  hoven  clknndfr  horizontaal  op  een  zilver  schild.  In  hot 
{rroote  ze(rel  staat  ook  lu  eon  zwarle  meerie  zonder  poten  boTcu  in 
den  refï^terhork  van  het  schild. 

ASPERKN ,  gem.,  prov.  Zuid-JIulhmd ,  arr.  Garinckem,  kant. 
Wianenf  (2  m.  k.,  S  s.  d.);  palende  N.  en  O.  aan  deLinge,  die  haar 
N.  van  de  gem.  I^eerdam  en  O.  van  de  Geldersdic  gem.  Aquoy  scheidt, 
Z.  aan  de  gent.  1!  T^vijnen  inde  prov.  Gelderland ,  waarvan  zy  door  den 
Nieuwen  Zuid-Lingendyk  geseheiden  wordt,  en  W.  aan  de  gem.  Heti- 
keloin.  Zij  mnnkt  ern  gedeelte  der  baronie  Axpercn  nit  ,  en  bevat, 
behalve  hel  sladje  A  s  p  c  r  e  n ,  de  volgende  15  afdeelingen  van  hot  U  o  o- 
g  el  and:  de  n  [»• ,  niet  de  Dordsche  Waardjes;  den  Pol- 
dcrj  de  Goudpiitj  dc  Schild  kam  pen  en  den  Gr  as  wal, 
enbeslaat  eene  oppervlakte  van  535  bund.  v.  r.  90  v.  ell.,  met  185  h., 
«  %  korenmolen,  4  eendekooijen ,  1  Herv.  kerk,  1  school,  die  gemid- 
deld 15'J  leerlingen  telt,  en  riiiin  1200  inw. 

Het  stadje  Aspbrbh  ligt  u.  N.  O.  van  Gorinchem  ,  5^  n.  Z.  ten 
O,  van\ianen,  5  u.  \v.  van  Tiel ,  3  u.  N.  W.  van  Bommel,  6u. 
van  Heusdrn  ,  ^  ii.  AV.  van  Henki-lom,  aan  het  einde  der  gem.,  in  den 
inidoostelijkstcn  hoek  van  Ziiid-llülland,  J>l°52'ï5rN.B.  22" /,6'3'J"  O.L. 
Het  vtordt  ten  O.  langs  den  muI,  door  dc  Lingc  bes|)oeid ,  waaruit  het 
vater  door  eene  hmg  in  de  haven  vloeit,  of  liever  m  eene  gracht,  de 
Min -of  Liefde  geheeten ,  die ,  met  eene  hogt  naar  het  noordwesten 
loopende,  de  stad  in  twee  ongelijke  deelen  doorsnijdt.  Zij  is  Idngwerpig 
vierkant,  strekt  zich  van  het  N.  naar  het  Z.  nit,  zijnde  echter  ten  N. 
brerdrr  dan  ten  Z.  ,  is  door  eene  vrij  breede  graclit  omgeven  ,  heeft 
vier  poorten  ^  twee  aan  de  Innd/ijdc  ,  de  H  en  k  e  1  o  m  se  li  e  j»  o  o  r  t 
ten  AV  .  en  de  G  e  1 1  i  k  n  ni  s  c  li  e  p  o  o  r  t  ten  Z.,  en  twee  aan  het  water  , 
de  W  a  t  c  r  p  o  o  r  t  ten  O.  en  de  li  c  g  g  ij  n  e  n  p  o  o  r  t  ten  N.  van  de 
Mad.  Sommigen  uillen ,  dat  het  stadje  het  onde  Caspincium  zij ,  hetwelk 
op  de  reiskaart  van  pBunifOEB  voorkomt.  Vroeger  vras  het  eene  weerbare 
en  widversterkte  plaats ,  van  rondom  met  eenen  steenen  mnur  voorzien  van 
zeventien  torens  of  ro^eelen  ,  en  door  eene  hooge  borstwering  omgeven  , 
zijnde  de  wal  vanbinnen  met  aarde  opgehoogd.  Men  bad  hier  ook  tMoe 
kastcelen  ,  m  aarvan  het  eene  geheel  verdwenen  is ,  zoo  dat  mon  zelfs 
de  plaats  nit't  weet  aan  tc  v  ijzen  ,  waar  het  gestaan  heeft,  hoepel  moa, 
niet  op  onwaarschijnlijke  gronden  ,  gist ,  dat  de  Gelliknmschc  poort  er 
een  overblijfsel  van  zij  ,  daar  deze  nog  dc  gedaante  van  ccnc  ondc  sterkte 
heeft :  het  andere  slot ,  dat  ook  Waddestein  geheeten  werd ,  heb- 
ben de  Franschen  ten  jare  167S  in  dc  lucht  doen  springen,  zoo- 
dat  er  thans  niets  meer  van  le  zien  is,  dan  de  voorbnrgt,  met 
ecnen  steenen  toren  ter  wederzijde  ,  en  de  vijver. 

liet  Stadhnis  is  een  ond  ^yrhonw,  welks  voor^jevel  in  het  jaar 
1658  vernieuwd  is.    Uit  bet  midden  van  bet  dak  ryst  een  spits  toren- 


Digitized  by  Google 


ASP.  5i$7 

tje  y  vMria  Inl  ftaUlokie  hangt.    Voorbeen  had  men  hiur  ook  oen 
Markthaif,  dat  in  April  1707  van  bout  werd  opfretrokken  en  atond , 
vaar  men  de  Mckelijkscbe  markt  hield  ,  maar  dit  is  in  het  jaar  , 
omdat  het  Tervallen  was ,  weggeruimd  ,  terwijl  dt  wekelijuche  markt 

almede  te  niet  gegaan  is.  Ook  slonil  hier  vroeger,  aan  de  oost* 
zijde  der  voorstad  ^  eenc  \  1  e  e  s  c  Ii  li  a  ( ,  die  echter  recda  in  het  h^n 
der  vorige  eeuw  in  een  woonhuis  ver.inderd  is. 

•  Van  oude  tijden  heeft  Aspsrer  vier  vrije  paardenmarkten  gehad  ^ 
op  welke  ioder  niet  alleen  paarden,  ossen  ,  koeijen  ,  varkens  eu  scha- 
pen ,  maar  ook  andere  koopmanscliappea  te  markt  konde  brengen.  Van 
deze  xijn  er  nog  maar  twee  in  wezen  ,  en  deze  worden  geliouden  op 
den.  23  Aprii  en  den  !29  October.  Deze  laatste  plagt  een  der  groot.ste 
markten  van  geheel  ILollarvd  te  zijn.  Behalve  deze  paardeninarkteti 
werd  hier  vroeger  iiojy  rojje  jaannarkl  of  kermis  gehouden  ,  dieallijd  acht 
dagen  na  IMnkslcreu  inviel;  deze  is  evenwel ^  iu  het  laatst  der  17dir 
eeuw ,  vervallen  en  te  niet  geloopen. 

Wanneer  oi  door  wien  de  eerste  kcrk  hier  gesticht  zij ,  kan  met  geei> 
sekerbeid  bepaald  worden ,  Yermoedelijk  beeft  er  bier  echter  eene  ge- 
ataan,  védr  het  jaar  1401 ,  toen  Vrouw  EuonairAii  Larskiak,  erfilochtee 
TAH  AsrEAEFf,  door  Wier  huwelijk  met  Rvrcaa,  Baron  tam  der  Boetzelaar, 
de  haraniein  het  geslacht  der  BoETZEL\r.r.?f  kwam,  er  eene  stichtte.  Op 
den  1  Augustus  1(574  ,  werd  deze  kerk  door  conen  hcvigon  slonn- 
Mind  geweldig  hcseliadigd,  zoodat  een  gedeelte  van  het  d^ik  in;;csla- 
gcn  en  verbroken  werd,  en  op  den  1  September  1717  werd  an- 
derwerf door  eeneo  stormwind  hel  dak  opgenomen  eu  in  dc  kei'k  neder- 
geatort,  terwijl  mede  een  stak  van  den  gevel  losrukte.  Vóór  deKerk^* 
hervorming  was  sij  vermoedeiyk  aan  de  H.  CAnAEuiA  van  AUxan- 
'érie  toegewijd,, en  er  waren  toen  ten  minste  drie  altaren- in.  Het  is 
eene  kruiskerk ,  en  ,  voor  den  kleinen  omtrek  der  plaats ,  vrij  groot. 
Ten  W.  tegen  de  kerk  staat  nog  een  hooge  dikke  en  sierlijke  toren, 
van  huiten  fraai  uitgewerkt ,  en  van  boven  met  ceac  scdniinte  van  de 
vier  zijden  toeloopende  tot  op  den  omgang,  v'an  waar  hij  weder 
r^t  oploopt ,  tot  dat  hij  met  een  vierkant  spitsje  gedekt  wordt.  i)e 
.toren  iieere  vijf  verdiepingen  met  bonten  folders ,  op  de  tweede,  is  bet 
mirwerk  der  klok  geplaatst ,  op  de  derde  hangt  thans  nog  ééne  klok  \ 
te  Toren  had  men  er  v^f.  Tegen  den  mnur  van  den  toren  aan, 
binnen  in  dc  kerk,  hangt  eene  afbeelding  van  de  stad  Aspsani,  aoo 
als  die  in  het  jaar  löl7  was,  eer  het  krij<(svolk  van  den  Hertog  van  Sak- 
sen, bekend  onder  den  naam  van  de  Zwarte  hoopf  baar  innam.  De  kerk 
heefteen  koor,  waarin  geene  andere  personen  begraven  worden,  dan  die 
tot  het  geslaelit  der  lleeren  van  Asperen  behooreu.  Te  midden  van  dit 
koor  sUat  eene  verheven  tombe,  met  eene  blaaawe  serk  gedekt,  «m 
welke  de  wapens  van  onderscheidene  Heeren  en  Vrouwensijn  gebeiteld  ; 
terwQl  aan  den  rand  de  namen  van  hen ,  die  hier  begravea  zijn  ,  met 
verraielding  van  den  tijd  Imns  overlydens ,  te  lezen  staan.  Aan  het 
einde  van  het  koor  tegen  den  nuiur  is  een  tweede  verheven  graf,  van 
boven  alleen  met  houten  sehalen  gedekt,  dat  mede  tot  l)e;;raafplaata 
voor  de  lleeren  vas  Asperen  strekte;  ook  leest  men  in  dit  koor  tegen 
den  numr  in  de  l''ranschc  en  Nederduitsche  taal  een  grafschrift ,  met  llo- 
meinschc  letters  in  zwarten  toetssteen  uitgehouwen,  ter  eere  van  Anua 
VAR  Maivu  var  St.  AiAEfiOROS ,  Vrottw  wm  der  JÊerwede ,  ecbtgenoote 
Tan  Roraan  Wessil  VAR  der  BaanuLAAa ,  Baron  var  Asrebbh,  en  dochter 
van  den  beroemden  Pbiups  va>  ^Mabmix,  Heer  van  St.  JUUgomi; 
Dcxe  kerk  wordt  door  eenen  Vredikaut  bediend ,  tot  welks  beroep  de 


Digitized  by  Google 


Bwo»  van  Amuii  bik  eottaturegt  bent*  De  Ebtt.  gcm. ,  die  t04a 
delea  telt,  beboori  tot  ó»  dan.  rinf  yan  £««iirfb«t» 

De  eerste ,  di«  hier  luü  Ueraarainbt  waarnam  ,  was  Quirih us  de  Valmb  ^ 
in  1i(73  beroepan ,  maar,  in  bei  Yolgende  jaar ,  door  de  Spanjaardeii 

ep^hanffen. 

Errlijds  was  liier  in  de  Molenstraat  cea  groot  en  rijk  gasthtiis,  het 
H.  G  e  c  s  t g a  s  t  h  u  i  s  {renaamd  ,  dat  uit  onderscheidene  huisjes,  met 
Qcn  ei(jen  kerkje  daarhij ,  bestond  ,  waarvan  nu  nog  slechU  negen  huiiyes 
overig  zijn ,  die  door  den  Baron  aau  arme  oude  nenschea  om  niet 
ter  woning  vergund  werden.  Het  kerkje  is,  in  ,  met  bijlig- 
gend  erf  en  een  TerraUen  bniije ,  Terkocbt,  en  sedert  tot  eea  weonlnne 
en  beestenstal  ingerigt.  Vóór  de  kerkhenrooning  bestonden  hier  twee 
kloosters ,  zynde  het iLlo O tterderKrnishroed&ren  en  het 
St.  Anna-klooster,  alsmede  eene  Proost  dyj.  welke  gebeawei» 
thans  tot  partikiilierc  woonhuizen  vertimmerd  zijn. 

Deze  stad  heeft  rijkelijk  haar  aandeel  gehad  in  de  oodogsrampen  , 
die  Tan   t\|d  tot  tijd  ons  Vaderland  geteisterd  hebben ,  wxmt ,  in  het 
jaar  ISM»  weed  üy  door  Wiuni  I,  Graaf  ems  SMmd^  bekgerd, 
m({eneme»  y  en ,  leo  als  sommigen  willen  ,  even  ab  bet  kasteel ,  ten 
groode  toe  geslecht ,  omdat  Folpert  tah  Asperen  Graaf  Lodiwuk  tax. 
LooH  tegen  Graaf  Wum  had  bygestaan.    Bij  het  innemen  van  het 
andere  kasteel  van  Arexd  Piek  ,  door  den  Heer  vatc  Brederodb  ,  vindl 
men  niet,  dat  de  stad  ecnig  onheil  is  overgekomen  ;  mnnr,  in  het  jaar 
1480 ,  in  den  oorlog  tnsschcn   de  Hollanders  en   GcldorscluMi  ,  werd 
ly  door  de  Bourgondische  krygsknechteu  hezet  en  geplunderd,  omdat 
de  burgers  ¥an  Aumm  GijanaT  Pkix,  die  de  zijde  der  Mdeteehen. 
inalgde ,  gebelnen  hadden.   Zy  had  ook  Teel  OTerlast  te  lyden  Tan  de  in-^ 
legering  der  Hollandsche  krygskneebten ,  die  ,  in  het  jaar  1497 ,  de  stad. 
en  het  omgelegen  land  tegen  de  Geldenehen  beschermden. 

Het  zwaarste  ongeval  k\%am  Aspereü  over  in  het  jaar  1817.  toen. 
de  zoogenaamde  Zwarte  hoop  op  de  stad  al*knam  ,  en    haar  met  ge- 
Meld  aanviel.     Hoe  feller   cvemvcl  de    vijand    de  stad  van  buiten, 
bestookte ,  hoe  dapperder  de  hnrgcrs  en  inwoners  zieh  vemeerden.. 
Drie  keeren  achtereen  sloegen  tij  het  krijgsvolk  van  de  wallen  af  ^. 
maar  a^  moesten,  niettegenstaande  desen  manmoedigen  tegenstand  ^ 
aindeiyk  Toor  de  orermagt  bakken.    Be  sMd  werd  stormendeihand. 
ingenomen,  nadat  ze  Toor  de  vierdemaal  aangetast  en  emijrc  uren. 
met  moed  verdedigd  was  ,  hetgeen  den  overwinnaars  omtrent  li>00  man 
kostte.    Deze,  binnen  de  wallen   zijnde,  vermoordden  nu  alles  wat 
hun  ontmoette,  mannen,  vrouwen,  kinderen;  wereldlijken  norh  iroes- 
tclijken  ,  niemand  werd  gespaard  ^  zell's  nivt,  die  in  de  kerk  gevliigt 
waren,  zoo  als  de  schoolmeester  met  z(jne  leerlingen.    De  stad,  aldus 
Ttrmessleid  bdibende,  hield  de  Zwarte  hoopsich  ecnigen  tijd  daarin  op,  en. 
gebruikte  ze  toi  eea  reefkest ,  waaxnit  ty  Holland  afliepen.   Aa  Graaf  tav. 
Nassau  ,  Stadhouder  wan  Holland ,  hnn  dit  stroopen  wiUende  hdctten , 
trok  met  de  Heeren  van  WassBaiAn  en  van  UssaiMn,  benevens  een. 
deel  volk  ,  naar  AsrERETv  ,  en  sneed  hun  allen  toevoer  af,  zoodat  zij,  vrce- 
zende  van  honjrcr  te  zullen  omkomen  ,  hunnen   root*  en  buit  hijoon- 
pakten,  en,  den  li  Augustus  van  het  gesegde  jaar,  uit  Aspeua  trok- 
ken. 

Dbn  6  Hei  1S80  werd  Dibk  Wi&uws  ,  een  Doopsgezind  huiler  Tant 
Asnaaa,  even  bnitendie  stad,  naar  de  lyde  Tan  lieer  dam  op  den. 
brandstapel  gebragt^  niettegenstaande  hy,  Tlugtende  en  nagejaagd. 


Digitized  by  Google 


3S9 


iMHrdemie^  toen  tija  vervotinr  doorliet  ijs  zakte,  hem  het  leven  fered 
liad<1). 

Iq  het  jaar  1574,  werd  de  stad  iogeno men  door  de  Spanjaarden  y 
onder  het  beleid  van  Caupitf  Vitblu  ,' nadat  deze  eerst  AV oudrichcm , 
Leerdam  (Mï  Heiikcloin  bcinagligd  had.  Hoe  lanjy  zij  toen  in  'svijands 
handen  gebleven  en  wanneer  hi't  sladjc  weder  aan  der  Stalen  zijde  frp- 
koineu  aij  ,  vinden  wij  niet  jjeboekt ,  maar  dit  moet  \ óór  het  jaar  1579 
ijcwe«t  syu )  oao^esieu  er  toen  reeds  weder  een  Herv.  Leeraar 
atoBd. 

Bij  den  iavd  der  Fraascbeii  ia  het  jaar  167i  had  Asraait  les  weken 

lang  öOOO  man,  en  voorts  den  geheelen  aomer  door ,  sterk gariiiioen  te 

onderhonden.  Dit  volk  viel  den  ingezetenen  zeer  lastig,  en  verwoestte, 
hefaalve  het  kasteel ,  wel  het  derde  deel  der  huizen ,  die  sedert  niet 
weder  herbonwd  zijn. 

In  Junij  1795  ontstond  hier  brand ,  waardoor  20  huizen  in  de  asch 
«erdeu  gelegd ;  en  jüi:>t  zeven  jaren  daarna ,  namelijk  in  het  jaar 
ttOO,  trof  van  dese  90  huiaea  IS  nogmaals  heUelfde  oageluk. 
Bat  24  Augustus  18S6  ontstond  er  %ederom  hraad  in  dit  stadja, 
waardoor  niet  minder  dan  14  huiaen,  en  even  zoo  Tde  scharen  an 
hooibergen ,  ecne  prooi  der  vlammen  geworden  zijn. 

Driemalen  is  AspsBBif  door  de  pest  aaniyetast,  als  in  het  jaar  1636, 
toen  dezeziekleer  zes  maanden  woedd»' ;  iii  \u-l  jaar  1612,  en  in  hot  jaar 
1667,  in  welk  laalsle  jaar  er  aeht  nieiis»  hen  daags  werden  weggerukt. 
Opmerkelijk  is  het ,  dal  de  iaaUtu  maai  de  heli't  van  de  stad  sleehü» 
aanmftasi  werd  en  de  andere  helft  onbesmet  hkel',  niettegenstaande 
«r  de  pest  een  geheel  jaar  aanhield. 

AspERE?i  is  degclworteplaats  van  de  Godgeleerd  en  :  Koekraad  Ottbrbc  , 
geb.  lü^if  lü95,  als  Aartspriester  der  hoofdkerk  te  *s  Hertogenboseh 
en  zijnen  broeder  Jak  OrTEnsE ;  van  den  Dichter  Rotger  Wessel 
VAM  DEN  BoETZBLAAR  ,  di<;  ook  als  zcer  ervaren  in  slaalszaketi  geprezen 
wordt,  geb.  Ii566  f  1632;  van  den  bovenvermelden  Dujk  Willemsz. 
en  van  Aaltjk  Wodteas,  die  mede ,  nithoofde  van  hel  aankleven  der 
doopsg«iindo  leer,  door  healshanden  is  omgekomen,  zijnde  dén 
15  Mei         te  Amsterdam  Terdronken. 

Het  wapen  van  de  gem.  AsfiiBH  is  hetselfde  als  dat  der  baronni  As- 
peren.    Zie  het  vorige  art. 

ASPEllSClfE-MNGESLÜIS,  schnt-  en  doorwatennjr.;l„is  in  den 
Linfjedijk  ,  Aspcrcn  y  prov.  Zuid-Hollaiul ,  waardoor  de  Lluge  aldaar 
in  1811  is  afjjeslolen,  ten  einde,  in  verband  met  den  vrucjer  aangc- 
legdeu  nieuwen  Zuider-Linyedijky  te  strekken  ,  om  de  inun- 
datidpalaran ,  in  geval  van  overstrooming  of  dijkbrenk  bovenwaarts ,  op 
dit  pnnl,  in  plaats  van  tegen  den  Diefdijk,  den  Horndyfc  en  den 
Noorder-Lingedijk ,  te  keeren. 

Dese  sluis ,  de  eerste  in  welke  waaijerdenren  Tan  zoodanige  afmeting , 
lijn  aanjrebrn^t ,  is  wijd  in  den  dag,  op  laag  water  6  ell.  ^  palm. 
8  d.,  dc  sla|rljalken  liggen  1  el  5  palm.  5  d.  onder  A.P.,  endehoog- 
mureü  zyn  7  cU.  1  pahn     d.  boven  A.P. 


(l)  Z'io  dit  omsUudig  TcrmelJ  io  T.  van  Bracht,  Bloeilig  toneel  of  Mar- 
toi«ar«spiegel  d«r  Doopsgesiadea,  baad II.  bl.  38; ,  alauad^ind»  H!i«to« 
vi«  4«r  Bo«pa9««iiii«  Mart«Ur«a(  bf4  470  «a  uit  dit  laa:at0  wsrkowgc* 
nornen  in  mijne  U«elatt«riii5«a  uit  h«t  gobi«d  d««  go«chi«d»Bi«« 


GBNT_  , 


ASSA ,  Toorm.  d.  in   Ooit-Indté',  aan  de  zuidkust  vnu  liet 
honicke  eil.  Ccram.    In  hei  begin  der  ISde  eeuw  stond  het  oader  dea 
.Kadja  van  Somtet. 

ASSA  of  NoEssA-AssA .  fll.  in  Oost-Indié'  j  tot  de  Ambontclte  etTan- 
den  beliooreude  ,  tussciien  Boero  en   Ceiaiu ,  ten   N.  W*  Tftu  Ma- 

ASSAHOEDI,  of  OiD»AtM««n,  voorm.  d.  in  OoÊt^Indiè',  op  het 
Awkmueht  eiL  Cnwm  j  schiereil.  Moewamokel,  op  het  strand  Arigoena  , 

aan  eene  riv.  van  denzelfden  naam  ,  die  hier  in  ecne  baai  uitloopt.  . 
Dit  d.  stend  weleer  onder  cencn  Radja  of  La  toe  Assanka.  Het  be- 
yatte  vier  soa's  of  ouderbuurten.  \  óór  ou  rondom  den  berjy  van  Assa- 
hocdi  ,  liecft  men  eenige  kleine  eilandjes.  Op  het  grootste  dezer  ei- 
loiidjes ,  gemcenlyk  Noessa-Nitoe  genaamd ,  dat  regt  voor  Assa- 
■OBM  ligt,  was  vroeger  eene  vesting  aangelegd ,  Nabij  geheeten* 

De  inw.  van  AssAioim  waren  van  oudsher  stoute  zeehuiters ,  en  deden 
daardoor  de  met  ons  bevriende  Ambonnescn  veel  afbreuk,  ook  legden  sich 
vooral  op  bei  roeven  van  menschen  toe  ,  die  i\}  tot  in  de  Uliassers  gingen 
■weghalen;  maar  dc Landvoogd  van  Amboina,  1Ier«a!ï  van  Spedlt,  dwong 
ben,  in  dc  maand  November  1618,  alle  de  gerooklc  meuscben  teriij 
ir  fTcven  en  voorts  nog  ecue  zware  boete  te  betalen,  ter\*ijl  zij  beui 
beloulden  dit  mcnschenrooveu  in  het  vervolg  te  zullen  nalaten,  maar 
zÜ  hieUen  niei  lang  hun  woord,  alzoo  dit  het  ecnigste  middel  wa», 
waarvan  dese  stoute  gasten  bestonden,  daar  ay  siebnict  van  de  winst 

.  éer  kruidnagelen  kon&n  voeden ,  cn  zich  verder  enkdmet  de  visschcry^ 
en  bét  sagoklonpcn  moesten  besig  houden ,  waarvan  niet  veel  overschoot; 
zoodat  d(*  nood  hen  dwong  Mcer  aan  het  zeeroovcn  te  gaan,  terwijl  zij 
zich  ia  hunne  schuilplaotsen  in  de  hergen,  die  zy  voor  ongenaakbaar 
hielden,  in  veiligheid  achtlen. 

De  Jjandvoogd  Giuels  zag  zich ,  in  het  jaar  wederom  genoodzaakt 

.  ben  voor  bnnne  aeerooTeryen  te  siraflTen  ,  ten  welken  einde  by ,  daar 

.  al  bei  volk,  by  ayne  aankomst ,  uit  hei  dorp  gevlugt  was,  alle  hoornen 
deed  omhakken,  en  twee  hunner  vaartuigen  verbranden.  In  het  vol- 
gende jaar,  toen  zij  zich  weder  aan  mcnscbenroof  hadden  schuldig' 
gemaakt,  naderde  do  gezegde  Lniulvonjrd  ,  in  het  begin  van  November , 
900  stil  mogelijk  dit  dorp  ,  cn  omsiii|;i'lde  het  met  14coracora's  ,  1  jagt 
en  2  sloepen  ,  bemand  met  160  blanken  en  600  Ambonezen.  Dc  in- 
woners iwilden  het  echter  niet  opgeven  ,  ea  zouden  wel  cenigc  gijzelaai-s 
em  kwanswys  over  vrede  te  'bandelen ,  maar  de  a&evaardigden  waren 
slechts  slaven ;  soodai  deie  besending  sonder  gevolg  bleef.  Obk  wakkerde 
bun  moed  niet  wcinigaan,  toen  sy  eene  versterking  van  500  Ternata- 
ncnen  150  Boniërs  bekwamen.  Daar  echter  die  Temataansche  hulpbende 
geen  middel  vond,  om  door  Ic  breken,  snrdon  die  van  Assahoedi  ook 
eenig  volk  van  ons  af,  dat  alzoo  niet  v  cder  aan  bet  strand  koude  ko- 
men,  waarop  de  Landvoogd  manhaft  1^^^  duur  den  vijand  henousloeg  en 
alzoo  den  weg  naar  het  strand  opende  ,  wiiarbij  hij  echter  niet  meer 
dan  twee  gekwetsten  bekwam.  Ilaarna  naar  Assabosdi  terug  gekeerd 
xynde ,  legde  by  dit  dorp  aan  kolen. 

Later  schijnt  het  weder  te  zijn  opgebouwd  ,  althans  wij  vinden  op- 
getcckeud,  dat  dc  Landvoogd  Ottbus  het,  in  Orlohcr  1639,  andermaal 
verbrandde  ,  en  daarbij  3  c-oracora's  cn  wel  üO  kleine  vaartuigen  Ica 
buit  kreeg ,  waftrvan  bij  echter  velen,  die  bij  uicl  mede  koude  ne- 
men, deed  vernielen.  Hij  legde  er,  in  hit  vol|>ende  jaar,  ceuc  houten 
fort  met  ecuigc   bezetting  aan  ,   ten  einde  te  bcltillen  ,  dat  de  vijand 

'  hei  versterkte ,  coo  ak  bij  voornemens  scheen ,  alsmede  om  dc  aahy- 


Digitized  by  Google 


AS&«  961 

gelefren  dorpen  in  toom  Ic  houden ,  maar  in  het  jaar  1657  werd  dex« 
vestinv  door  die  van  Assauoboi  ai^cioopcii ,  en  de  bezetting  jamiueiiijk 
vermoord. 

In  het  jaar  16153  ,  kwam  hier,  op  aanhitsing  TaoHAiMiKA ,  het  hoofil  der 
Ternataansche  mnitelingen  ,  eene  Woot  ywi  5o  MacasManche  jonken  aan  ^ 
die  de  rifier  Assahoediiniiep  en  xich  daar  terstond  zoodanig  fenehanit- 

te,  dat  de  Landvoogd  Aknold  de  Vlaming  ,  die  zich  daar  met  eenige  ceri^ 
cora*s  bevond ,  haar  met  zijn  geschat  weinig  nadeel  konde  toebrengenv 
Men  zocht  dus  met  de  nuiitelin^rcn  in  onderhandeling  te  treden  ,  ten  wel" 
ken  einde  de  hloedvlcijfr  iivrohaald  en  de  wille  vla{j  uitgestoken  werd.  Mc» 
deed  hen  welen  ,  dal  zij  door  Madjira  misleid  waren ,  dat  er  volstrekt 
geene  nagelen  ,  Maarum  zij  schenen  te  komen ,  te  krijgen  waren  ,  eu 
dat,  SCO  zij  in  vrede  wilden  Tertrekken,  de  Landyoogd  hun  eene  pat 
Boode  geven,  en y  om  de  reis  goed  te  maken ,  al  honneryst  voor  geld 
overnemen.    De  Hacaasaarsdbe  seevoogd  Dayü  Boleca»  zeidoy  dat  zy 
juist  niet  gekomen  waren  ,   oni  de  Nederlanders  te  beoorlogen,  maar 
om  hunne  geloolsgenooten  te  helpen,  die,  naar  zij  van  Madjira  verno- 
men hadden,  gcdwon{i[cn  Merdcn  lol  liet  christciidoMi  over  tc  jjaan.  De 
Landvoojyd  ,  dit  zeggen  evenwel  als  eene  oorlo^sv  ci  Ivlarin;^  beschouwende, 
aangezien  Madjula   met  uicaiaud  dan  met  de  unzcn  in  onmin  was,, 
deea,  om  te  toonen,  dat  hij  hem  seer  goed  verstond,  dadelijk  de 
bloedvlag  weder  waaijen ,  waarop  hij ,  den  1  April ,  hunne  werken  zeer 
sterk  beschoot,  en  op  Noessa-Nitoe  eene  houten  sterkte  liet  opwer* 
pen,   terwyl  bij  zelf  naar  het  Zuiden  liep  by  de  Zoulrivier,  waar 
hij  hunne  werken  veroverde  cn  drie  hunner  jonken  ,  die  lij  aldaar  in 
een  binnenmeer  {gehaald  hadden  ,  verbrandde.    Hij  maakte  ook  ,  aan  d« 
zuidzijde  der  rivier,  eene  balie  rij ,    meteen  schoon  houten  lort,  dat 
hy  den  Macassaarschen  bril  noemde,  doch  dat  hem    man  kosllc  ccr 
liet  voltooid  was.   Hen  vond  nog  2  jonken  in  de  rivier ,  die  mede  verbrand 
werden ,  terwyl  andere  bezig  waren ,  daar  nog  een  klein  vierkante- 
£urt,  Voorburg  genaamd,   op  te  werpen,  om  den  vijand  zoo  veel 
meer  afbreuk  te  kunnen  doen.  Nadat  rm  de  Landvoogd  op  alles  goede  orde 
gesteld  had  ,  vertrok  hy  ,  den  2j  April,  van  daar,  aangezien  zijne  tegei»- 
woordighcid  elders  vcreischt  werd,  maar  in  hel  laatst  van  Mei  in  het 
letrer  teru;T;^n^ekomcn  ,   vernam  hij  lot  zijne  groole  verba/injr  ^  dat  de 
Majoor  Veuueyüen,  buiten  last  en  op  voorgeven,  dat  zij  ccna  pas,  om 
te  vertfdtken ,  wflden  verzoeken ,  tot  groot  nadeel  der  onBen,eenen  stilstand 
van  wapenen  met  de  Hacassaren  had  aangegaan ,  die-  nu  drie  weken  ge- 
duurd had ,  welken  tyd  de  l^Iacassarcn  zich  seer  ten  nutte  gemaakt 
hadden.    Dc  VLAuiifi  liet  nu  den  Hacassaren  nogmaals  aanbieden, 
om  hen  vrij  te  laten  vertrekken,   indien  zij  Madju\a  ,  Ridjali,  cn  de 
verdere  opstandelingen ,    die  zieli   bij   hen  bevonden  ,   overgaven  en 
hunne  najfelen  voor  den  jjewonen  prijs  aan  hem  wilden  overlaten.  Zij 
antwoordden  hierop ,  dal  zij  ;[eeu  magl  hadden  ,  om ,  huilen  welen  vau 
.hunnen  Koning ,  een  verdrag  aan  te  gaan ,  dat  eok  Maojiba  niet  b^ 
hen  was,  maar  in  de  Straat  van  Boeten  van  hen  was  afgedwaald,  en  dat 
sy  van  BiDiALi  nieU  vecnomen  liadden  ,  sedert  zijne  jonk  door  de  onzen 
-was  verbrand.    Di- Vlamui6  bood  hun  anderwerf  aan  ,  hen  te  lalen  vei^ 
trekken,  indien  zij  zich  maar  op  genade  en  ongenade  wilden  overgeven,  . 
en  bekennen,  dal  zij  door  hem  overwonnen  waren,    llocwel  zij  hier  zeer 
in  hel  naauw  zalen  ,  stuitte  iiel  hun  echler  teijeii  de  borst,  om  met  zulk 
eenen  schandelijken  naam  van  ovcrj>ave  bij  bunnen  Koning  terug  te  • 
kom«i ,  waardoor  dan  deze  onderliandeling  tc  niet  liep,  zoodat  de  bloed- 
vlag weder  werd  opgehaald  ,  en  men  hunne  werken  hevig  begon  tc  beschie- 


Digitized  by  Google 


362  ASS. 

ten.  De  Vla3bi.^c  klak  iiilusschtu,  tlcii  24  Junij  1653  ,  ^vcder,  iiiel  96sclic- 
|)ou  "2  sloepen  co  100  soiüateu  in  zee ,  teu  eindu  Madjiha  op  te  zoukcii  j  dit 
hcni  echter  uict  gelukt  zijnde ,  en  ▼eni«iiienhdblieiide  ,  dat  dit  maiterno«fdl 
troder  in  Amboii  w«i  ^ekomeii «  Tencheea  hij  den  10  September  op  men  w 
in  Iwt  leger  Yoor  AaaABOBM ,  waar  hij ,  door  de  aankomst  van  een  schip 
met  eenid^  kedieerten  en  andere  venrenchingen ,  zich  in  staaft  say « 
sijne  manschap,  waaronder  vele  zieken  waren,  versterkend  en  vor- 
frisschend  voedsel  toe  te  dienen,  terwijl  hun  bovendien  120  {reocfi'nde 
soldaten  niet  dat  schip  waren  toejjckouKMi.  Daar  hij  evenwel  zijne 
manschap  elders  noodig  had ,  zocht  hij  zich ,  bij  verdrag ,  van  de 
Macassaren  te  ont&laau ,  ten  welke  einde  hij  hun  nogmaals  een  vrijpas 
aanbood »  mita  hem  de  nagelen  wrerden  a%estaan  cn  eentge  gijzelaars  op  dn 
•chepen  aehiefnelaten.  Zij  namen  wel  aan ,  om  te  -vertrekken ,  maar  tna 
de  andera  TOor^a;ud«*n  wilden  zij  niets  hooren,  waarop  de  oorlog 
wreder  horrat  werd.  De  Landvoogd  brak  de  fortjes  Voorburg  enNabiJ 
weder  af,  versterkte  het  {rrootc  lort  en  benaanwde  den  vijand ,  zoo 
vcfl  hij  kon,  te  water  en  ic  land.  Daarbij  echter  gevoelde ,  dat /.ijne 
ina{jt  If  klein  was  ,  oni  hen  van  alle  kanten  behoorlijk  Ie  omsingelen  , 
besloot  De  Vlamikg  zelve  nog  eens  naar  Batavia  te  gaua  ,  zoo  om  meer 
hniptroepen  te  halen ,  als  om  den  GonvemenMaeneraal  en  de  Radaa 
mondeling-  Yenlag  Tan  den  stand  der  taken  tc  geven,  üa  alioo  op 
alks  order  gesteld  te  hebben ,  vertrok  hij  óm  ^  September  1655  ^ 
met  ft  schepen.  De  vijanden,  door  dit  yertrek  eenige  Tenideming  be- 
komen hebbende ,  zochten  nu  met  U  jonken  cn  400  man  ,  naar  Macassar, 
den  honger  te  ontvlujjlen  ;  maar  naau>vclijks  warcji  zij  in  zee,  of  zij  werden 
door  dc  onzen  aangetast,  die  één  der  jonken  veroverden.  Dooronvoor- 
zigtigheid  werd  evenwel  de  sloep  de  Verlenger  door  dcu  vijand  be- 
sprongen ,  en  daaron  dadelijk  8  man  gedood  en  II  awnar  gekiretst , 
maar  de  onsen  heldhaftig  er  op  invafiende  hernamen  de  sloep,  en 
sloegen  alle  de  vijanden,  me  sij  er  op  vonden  ^  dood.  Van  eenen ,  dien 
aii  gevangen  hadden  genomen ,  -vernamen  zij  ,  dat  der  vijanden  von^ 
nrmon  >vas  geweest,  naar  Macasser  in  stevenen,  en  dat  hun  nog  5 
tsjampans  zouden  gevolgd  hebben,  maar  dat  Dayi^  Bolecau,  met  nog 
twee  Hoofden,  500  Macassaren  en  2^0  Maleijers,  te  Assahobbi  zoude 
blijven. 

u%  Majoor  YaaRYDBif ,  die  nn  iveder  het  opperbevel  over  het  leger 
voor  AssAHon»  had  ,  brak  in  de  maand  November  het  beleg  op  ,  ten 
einde  lieh  tegen  de  komst  der  XaeaMaarsehe  vloot ,  ^  men  wist ,  dat  an- 
der zeil  was  ,  op  de  knst  vanHitoe  te  versterken.    DBVLAxma  intussdtaii 

weder  in  deze  wateren  gekomen ,  tastte  de  Macassaarschc  vloot  eenige 
malen  aan,  maar  ziende  ,  dat  hij  er  weinig  voordeel  op  behaalde  ,  zocht 
bij  den  nieuwen  Maeassaarschen  Zeevoogd  ,  Crain  Boeta  Toha  ,  die  het 
gezag  boven  Daym  Bolecan  had ,  onder  redelijke  voorwaarden  tot  vertrek 
ie  bewegen ,  maar  dit  voorstel  wci*d  volstrekt  van  de  hand  gewezen, 
Intnssclwn  nam  het  gebrek  onder  den  vijand  op  Ass&aoiM  sterk  toe  , 
waarom  men  besloot  hen  den  laatsten  Augustus  1694  aan  te  tasten. 
Da  Ti.A«Rft  alsoo  alle  de  coraeora*s ,  zynde  4IS  in  getal ,  op  Tomoe- 
wara  verxameld  en  zijne  verdere  magt,  bestaande  in  8  scliepcn  en 
10  sloepen  cn  tinggans  ,  bijeen  gevoegd  hebbende ,  tastte  don  (j  Sep- 
tember ,  onder  het  geluid  van  trommels  cn  trompetten  ,  Assahoedi  aan. 
De  vijanden  zagen  de  onzen  met  eene  groote  onversaagdheid,  terwijl 
het  schip  Banda  vlak  voor  het  dorp  lag,  aankomen,  zonder  een  schot 
op  hen  te  doen ,  alsoo  sij  leer  veel  vertrouwen  stelden  op  de  sterkte 
hunner  aeven  schansen  boven 'eikanderen »  behalve  welke  sij  noj  twee 


Digitized  by  Gocv^I^ 


•p  den  bcr{>  hadden  lijyjfcn ,  en  xiilks  was  niet  leverwonderen,  Mant, 
toen  DB  Vlaxihg  ,  met  eenigc  oilicieren ,  van  zeker  heuveltje  up  Moesa- 
Vitoe ,  die  verken  wel  besehoawd  had ,  achtten      die  teer  dien  tydl 
•mrinbaar ,  waarom  men ,  om  geen  volk  te  Tergee&  te  spillen , 
foed  Yond  van   daar  te  trekken,   hetgeen  zoo  stil  mogelijk  ten 
nitvoer  werd  ({ebragt.    Later  vernemende  ,  dat  er  groote  oneeninrheid' 
onder  de  vijanden  ontslaan  was ,   vertrok  de  Vi.a«i?ig  or  den  8  Mei 
16öi>  henen.    Den  24  daaraanvoljrcnde  in  liet  veld  versciieiicn  zijnde, 
daagde  hij  den  vijand  uit;   maar  niemand  IvMaui  hnilen.    Ilierop  be- 
gaven de  onzen  zieh  naar  de  Zoutrivier ,  om  te  zien  of  er  geen  vaar- 
teigen  ran  hen  lagen ,  en  die  dan  aan  te  tasten^  De  vgana  deed  nu 
eenige  uitvallen ,  dat  van  schermutselingen  gevolgd  werd ,  waarity  van 
wederzijden  eeni<rc  doodeu  vielm ,  onder  welke  de  Macassaarsche  Veld* 
keer ,  CaA\n  Boeta  Toeda  mede  geteld  werd.    Hij  werd  in  liet  opper- 
bevel opjjevoljnl  door  Dat?»  Bolbcan  ,   die  wel  niet  xoo  stoutmoedig , 
maar    ruim  zoo  voorzijjtig   was.     De  Vlaming  vertrok  nii  wel  den  17 
Junij  weder  van   Assauoeoi  ,   maar  liet  aldaar  den  Bevelhebber  Roos 
«n  den  Kapitein  I^nitenant  van  OurnoonN  ,  met  eene  goede  magt,  achter, 
en  toen  hij ,  den  22  Julij  ,  met  drie  schepen  en  2  sloepen  terug  gekomen 
was ,  besloot  h^  eenen  storm  tegen  de  vijandelijke  vesting  te  wagen  , 
waartoe  hy  al  spoedig  alles  gereed  maakte.    Madat  men  den  88  eenen 
^pemeenen  biddag  over  de  geheele  vloot  ^houden  had,  ten  einde  den 
segen  des  Heeren  over  hunne  ondernemmg  af  te  smeeken  ,  belastte  by 
den  Luitenant  Frajts  Male  met  vier  konipagnien  matrozen  den  aan- 
val te  doen,  den  Kapitein-Luitenant  van  Odthoorf»,  met  400 soldaten 
en  40  matrozen ,  bij  de  Zoutrivier  post  te  vallen ,  en  den  Vaan- 
drig Bditeikoyk  ,   voor  dat  het   dag  w  erd ,  met  eenige  waaghalzen  ^ 
te  trachten  de  klip  te  beklimmen ,   en  Loven  synde  wakker  al- 
arm te  maken,  waarop  dan  de  algemeene  aanval  volgen  moest.  Nadab 
«lit  alles  dus  wel  besteld  was ,  w  erden  de  waaghallen ,  den  volgenden- 
nacht, aan  de  achtengde  der  klip,  aan  wal  gezet ,  waarop  zy  die^ 
met  veel  inspanning  en  gevaar  beklommen.     Na  veel  moeite ,  des 
morgens  ten   4  ure  daarbovenop  {rekonien  zijnde ,  en  zich  alzoo  veel 
hoojrer  dan  het  versterkingspunt  der  vijanden  ,  dc  Kluis  genaamd,  be- 
vindende ,  deden  zij  den  Trompetter:  WiUielmus  van  N-assa uwen  hiainu. 
Teen  men  van  binnen  dit  hoorden  ,  geraakte  alles  in  sehrik  en  alarm.. 
Hierop  nu^,  door  het  kanon  der  schepen ,  het  sein  tot  den  storm  gegeve» 
lijnde,  viel  men  met  het  aanbreken  van  den  dag  optie  vesting  aan.  De- 
Landvoogd  adf,.  met  de  midddtioep,  door  vur  thnraoeBii  geleid  ,  aan^ 
land  j^ekomen  zijnde,  ninande,  na  op  zijne  kniei*n  een  vnrig  gebed  ge- 
daan Ie  Jiebben,  de  zijnen  tot  moed  en  volharding  aan.    Maar  de  vijand- 
ziende  de  onzen  van  de  eene  zijde  reeds  boven  hem,  en  van  den  an- 
deren kant  beneden  zoo  sterk  op  hem  aanrukken,  werd  zou  benard,, 
dat  ieder  een  goed  heenkomen  socht }  waardoor  de-  omen  sich  reeda: 
met  liet  opgaan  der  aon  meester  lagra  van  de  vesting ,  die  nu  al  toS> 
negen  stenLten  boven  elkander  aangegroeid  was.    Dè  onsen  verloren  er* 
slechts  2  man  voor ,  en  hadden  eenige  gekwetsten ,  onder  welken  dc* 
dappere   Luitenant  Fraks  Male  ,   die  lalcr  aan  zijne  wonden  overleed^ 
Men  vond  in  de  vesting  50  metalen  bossen  en  l'aleoneUen  ,  benevens* 
vier   metalen  stukjes ,   doch  anders  weinijy  buit.     De  vijarid  had  er* 
geen  volk  verloren ,    alzoo   allen  ontvlugt  waren.     Men  hield  over* 
deze  overwinning,  den  ödcn  Augustus,  eenen  dankdag,  en  men  haA 
groote  reden  om  God  hier  over  te  loven ,  alzoo  dit  een  leelgk  roofnest 
•a  de  hoeflyesting  der  v^anden  geweest  wat.  Oe  inwoncra  van  Ass^* 


Digitized  by  Google 


564  ASS. 
« 

HOBDi  wer^n  nn  op  het  eil.  Uanipa  overgepUattI,  alwaar  ay  een  dorp 

van  dcnzelfdcii  luiain  &lic'htlc'ii. 

ASSAUOEDI ,  il.   iii  Oost'Jndié\  op  het  Amhonsche  eiim  Manipa, 
beoosten   tic   veslinjj  Wantrouw.    Dit    dorp   plajjt  250   inw.   Ie  be 
vatten  ,   onder  melken   zich  70  Meeiliarc  mannen   en    32  dati's  be- 
vonden.    U<>t  va>i  gesticht  door  de  iiiw.  vaa  Assahoedi  op  Ceraiu^ 
Zie  het  vori-jc  aiL. 

ASSAHOëDI,  riv.  in  Ooü-Indië,  op  het  jimkomt^  eil..  Cemm, 
sehieréï,  Hoewamohel ,  die  aan  het  strand  jirtffoena,  ter  plaatse,  waar 
voorheen  bet  d.  \an  dcDielfden  Daain  h\Q  y  in  ecne  baai  valt. 

Ceram.Z\c  Ass\Hor:i»i. 

ASSAkRElU>ÜJ.üER(WAAKD-  EN  ),  pold.  ia  hel I^ederkwartkr  det 
prov.   Utrecht.    Zie  \V  aabu-  eh  AssAkkEHPOLuen. 

ASSALOELOE,  d.  in  Oost-Indié',    Zie  Assiloeloc. 

ASSAM  (KARANG-) ,  berg  ia  OoHindif.  Zie  KAaASa-AssAM. 

ASSAM  (KARANG-) ,  koaingr.  in  OosUndie  op  het  eil.  J7a/t.  Zie 
Kahaku-Asis. 

ASSAMASSA\ ,  voorni.  d.  io  Oott'lMiie,  op  den  auidwcstelyken 
hoek  van  het  Snndaschc  eil.  Bornco. 

ASSCIIENDOIIP  ,  bnurseh.  in  Zalland.    TAe.  AssE>Doni'. 

ASSE  of  AVay-Asse,  ri%  .  in  Oosl-liidië  j  cil.  Amhoina  j  aan  de  zuid- 
Lnst  \uubet  schicieiL  Uitoef  met  eeueu  zuidelykeu  loop,  in  zee  vul- 
lende. 

ASSEL,  geh.,  ^rooth.  LuxenAurgf  kw.  en  5^  u.  Z.  W.  van  Crivrm- 
fNCMrAer,  arr.  en  5  u.  O.  ton  Z.  van  Luxeabwrg  ^  kant.  en  1  u.  N.W. 

van  Jlfiinirïi ,  ffem.  en  i  u.  N.  van  Bons. 

ASSELüUllN  ,  {jcni. ,  jrroolh,  Liu  cmburg  ,  kvr.  cn  arr.  Diekirch  ^  kant, 
Clervatix ,  palende  N.  aan  de  {^nn.  llaclieville ,  W.  aan  Fischbach, 
Z.  aanCler\a(i\  en  W»  aan  lielj»isch-Euxend)nrjr,  Uel  bevat  de  d.  As^ 
selborn,  liivischofBivers,  cnStockcm,  benevens  de  {jeli. 
Boxhor u,  Demcsbacb,  RimlingenofRuiuUugencuSa»- 
sel,  heeft  5  R.  K.  kerken  en  telt  riiini  900  tnw. 

Het  dorp  Assblbobn  li^i  II  u.N.  ten  W.van  Luieniburg,  N.W. 
van  Diekircli ,  2  u.  O.  N.  O.  van  Clervaux.  Men  heeft  er  eene  11.  K. 
kerk ,  die  dooi-  eenen  Pastoor  cn  cenen  Kapcllaan  bediend  wordt»  De 
statie  behoort  tot  het  bisd.  IS  amen  j  dek.  van  ClcrvauT. 

ASSEUiA  of  ^UsELLE,  riv.  in  Ousl-Indië ,  op  de  Noordwestkust  van 
het  Avihonsche  eil.  Ccram,  met  ceue  westelijke  rigliiig  in  xce  loo- 
pende. 

ASSELO,  geh.  in  Tu>e$Uke,   Zie  Asslo. 

ASSELSGHËUER,  gch.,  groolh.  luxetnhurg ,  kw.,  arr.  en  2  u.  N. 

van  Lujremhurg  y  kant.  en  1^  u.  Z.  tcn  O.  van  Mcrsch, 

ASSELT,  d.  in  Opper-Gvlder ,  prov.  Limbttrg,  distr.,  arr.,  kant.  en 

j|  n.  N.  van  Ilnernwndo ,   jjein.  en   \  n.  Z.  W.  van  Sivalinoti. 

De  invv.,  die  allen  K.  k.  zijn,  hebben  hier  ecne  kerk,  uelke  door 
cenen  Kapeliaan  bediend  Mordl ,  en  tot  de  statie  van  Swalmeu  ho- 
hoort. 

ASSELT  (NEDER-)  of  Ne£b-As8elt,  d.  in  het  Land-tusschen^ 
Maat-ej^Waal  j  prov.  Geldt^Jandf  kw.,  arr.,  distr.  en  2i  u.  Z. 
ten  W,  van  Nijmegen,  kant.  en  }  a.  Z.  ten  O.  van  l^ijehen, 
gem.  en  \  n.  W.  van  Orei-yisselt  ^  aan  de  Maas,  op  den  weg  van 

Nijrnejrcn  naar  Grave.  Men  telt  hier  ,  in  het  dorp  zelf,  rnim  90  ,  en 
met  de  onderhoorigc  buursch.  Molen,  Eiudse  en  üo o ge v e  1  d 


Digitized  by  Copgle 


4 


ASS.  36i( 

ongeveer  700  inw. ,  ondep  welke  sleehU  één  ProlcslanUcli  liulsirczin , 
deovcrijc  ,  die  alle  R.  K.  zijn,  bchoorcn  tot  du  slat  ie  van  OteV'Asielt» 
Van  dc  Hf*rv.  kn-k  ,  dio  Incr  vroeger  stond,  is  nicls  meer annwczij'  dan 
Hr  toron  ,  in  wriks  oiidcrslc  jM'di'clte  ,  dal  zindt'ltjk  onderlioiulm  \\or(ll  , 
t'n  Maanu  de  predikstoel  en  eeniyc  banken  staan,  oni  dc  acht  da^jen  , 
door  den  1'rcdikant  van  Over-  en  JVeder-uéssett ,  de  dienst  gedaan 
wordt. 

Den  19  Norember  1857  werd  dit  dorp  door  brand  geteisterd,  waarbij 
ffelokkig  evenwel  slechts  ééne  woning  eene  prooi  der  Tlanunen  gewor- 
den is. 

Onder  Neder-Asselt  is  de  rivierdijk,  lanjs  den  rcjrtcrocver  der  Maas  , 
lannr  omtrent  6106  ell.  Even  I)oven  dc  kerk  is  hij  ter  lengte  van 
omtrent  400  ell.  door  hoo;yt'.  fjronden  vervanfyen.  Oveiin^ens  is  de 
krniu  ^au  boven  al"  te  rckcueu  breed  55,20  j  4,00  j  4,00  j  'ó/iOj  5,00  j 
IS,40 ;  3,40;  8,00  ell.  Op  drie  punten,  en  te  lamenter  lengte 
Tan  065  ellty  strekt  de  Maas  langs  den  teen  Tan  den  dyk ,  soodat 
deze  daar  xoogenoemde  schaardyk  is.  De  krnin  Tan  den  dijk  is  OTer 
2!^0  ell.  len^  begrepen  in  den  {rrooten  yteg  van  Grave  naar  Nijmegen. 

In  de  rijtinfj'  van  dezen  rivierdijk  zijn  in  der  lijd  vcrsdillleiide  v<?r- 
nnderin^'^en  {jemaakt,  die  zoo  door  iiil)raken  ,  als  dooi  dien  dc  sJruom 
litiii  ondermijnd  liad  ,  noodzakelijk  >^nreii  jyrw orden  j  t\^ce  ol  drie 
grondmaten  binnendijks,  en  een  buitendijks  gclejjen ,  jfetnigcn  van  de 
eerstgemelde  oorzaak.  Voorts  lyn  in  het  beneden  {rodeelte  drie  inlagen 
gemaakt ,  de  bovenste  in  1773  en  de  benedenste  naby  de  grensschei- 
ding  van  Keenten  Baln;oy  in  1788,  terM  ijl  de  middelste  vroeger  scbijnt 
te  nebben  plaats  {rchad;  in  het  jaar  1800  werd  vijdersin  boTen^remeldc 
^  inla[;en  ,  denkelijk  ten  gevolge  van  eene  dijkbrenk,  een  aanmerkelijk 
nieuw  gedeelte  rivierdijk,  ter  lengte  van  740  ell.,  gemaakt j  dit  werk 
kostte  omtrent  27,000  gnld. 

Langs  den  binnenkant  zijn  op  meerder  of  minder  afstand  van  don 
riTierdjjk,  op  de  meeste  punten,  zoogenoemde  kwelkaden  ,  ter  boogte 
Tan  5  tot  7  palm.  en  meer  boven  het  binnenland ,  opgeworpen ,  ten 
einde  de  Terspreiding  van  bet  Mater ,  dat  door  den  riyierdijk  henen 
kwelt,  tegen  te  gaan. —-Onder  Ovcr-Asselt  is  dit  insgelijks  bet  geval. 

ASSELT  (OVEtt-),  gcm.  in  het  Land-tusschen-Maas-eyi'}f''aal ,  ^tqt, 
üelderland j  kw.  en  arr.  Nijmegen  j  distr.  liiJk  ran-IVijmcfjcn ,  kant. 
H^ijchen  ;  palende  N.  aan  de  gcm.  Balgoy-cn-Keent  ,  O.  aan  Hennu'n  > 
Z.  aan  de  Maas.  liet  bevat  de  dorpen  O  v  e  r  -  A  s  s  e  1 1  en  N  e  der-  A  s- 
s  el  t ,  benevens  de  buurschappen  Ëindsc, Heide, Hoogc  veld, Mo- 
len, ScboDnenberg  en  Worsnm,  beslaat  eene  oppervlakte  van 
^4  bond.  38  t.  r.  8127  t.  ell ,  beeft  918  huiz.  en  telt  ongeveer  1400 
inw»,  die  in  landbouw  hun  bestaan  vinden  en  van  welke  40  Uerv.  en 
de  overige  R.  R.  aip.  —  Men  vindt  in  deie  gem.  nog  de  overblijfsels 
Tan  het  klooster  ff^flrïch. 

Het  dorp  OvER-AssLLT  of  Op-Asselt,  ligt  9.^  n.  van  Nijmej^en  ,  1^  u. 
van  Wijchen  ,  aan  de  Maas.  Het  telt  op  zich  zehen  15'j  inw.  en  met 
de  daartoe  beboerende  geh.  S  c  h  o  o  n  e  n  b  e  r  g  ,  W  o  r  s  m  en  H  e  i  d  e  , 
ongeveer  700  inw.  De  R.  K.  hebben  hier  eene  kerk ,  die  aan  de  H. 
AaTHOim»  Abt  toegewijd  is,  en  waarin  de  dienst  door  eenen  Pastoor  en 
cenen  KapcUaan  verrigt  vordt.  De  statie  bclinort  tot  het  voorm.  bisd. 
Roertnonde  ,  dek.  Tan  JYijmegen  ^  en  telt  ntimlSOO  zielen.  De  llerv., 
die  tot  de  gem.  Orer-cn-  Veder- .isscit  Ixdiooren  ,  verrigten  bier  de  dienst 
in  koor  van  eene  algel)roken  k<'rk  ,  dat  van  voren  met  eenen  muur 
toegemaakt  is ,  en  waarin  om  dc  acht  dagen  gepredikt  wordt. 


Digitized  by  Google 


?66  JkSS, 

Onder  Oviiu-Asseit  heoft  do  rivierdijk  lanfjs  don  rejyteroevcr  der 
Maas,  ecue  lenjjle  van  omtrent  4907  op  twee  plaatsen,  de  eene 

/  ter  lengte  van  126,  de  andere  van  ISISO  ell.,  is  dexe  dyk  door  hooge 
gronden  vervangen.  De  kniio  van  den  dyk  beeft,  van  boven  af  te 
Mkeneq ;  de  breedte  van  4 ;  3,90  ;  4,60 ;  6  j  en  4,70  ell.  Naar  de 
strekking  van  dezen  dyk  op  eenige  pbutien,  in  velband  met  de  nog 
aanwezige  Materkolkcn  ,  hebben  in  het  TOOrschreven  dijkvak  vermoe« 
<1elijk  zes  doorbraken  plaats  gebad.  Zie  voortt  nopeoi  dexen  dyk  bier- 
hoven  op  AssEi.T  (Neder). 

ASSELT  (OVER-EN-NEDER-),  ook  wel  Op-ex -Néér- Asselt  geheelen  , 
kerk.  gem.,  prov.  (re^r/aur/,  klass.  en  ring  van  iKymeoe».  Men  heeft 
in  deze  gem.  'die  ongeveer  60  sieL.  telt ,  twee  Herv.  kerken ,  waarin 
^e  dienst  dooreenen  Leeraar  wordt  waargenonMn*  Het  beroep  rrr$cbiedt 
bij  collatie  van  dm  Ambachtsheer. 

ASSEM ,  voorm.  d.  in  Oost-Indié'f  op  de  Noordkust  Tan  bet  JTo- 
duksche  eil.  Timor  j  bij  eene  kleine  rivier. 

ASSEM  (KARANG-),  koniogr.  in  Ooit-ludiëf  op  bet  eU.  i?a^ 
Zie  KAnAT«r.-Asix. 

ASSEMA,  vroeger  eene  stins,  later  een  pachthof,  prov.  Friesland, 
Itw.  ZepenwOÊêden ,  griet.  Uommeernal,  onder  bet  d«  OUmmerf  aan 
de  noordeiyke  boord  Tan  bet  Tjenkiemeer  gelegen. 

ASSEMBER6,  adelL  buis  in  Ketmemerkmd,    Zie  AsscxotRGH. 

ASSEN,  arr.,  het  eenige  van  de  prov.  Drenthe ,  bebbende  dus  de- 
zelfde uitfyeslroktlioid  en  grenzen  als  die  provincie.  (Het  komt  als 
aoodanig  voor  in  de  wet  op  de  regterlyke  organisatie  ,  en  elders). 

ASSEN,  kant.,  pro\.  Drenthe  j  strr.  ^tsen  ,  palende N.  N.  O., en  O.  aan 
de  prov.  Groningen ,  Z.  aan  de  kant.  Dalen  en  Hoogeveen  cn  W.  aan 
de  prov.  Groningen  cn  Friesland.  liet  bevat  de  volgende  12  gem. 
Assen,  Norg,  Roden,  Peise,  Eelde,  Vries,  Zuidlaren, 
Anlo,  Gieten  ,  G a sselte ,  Rolde  en  Smilde,  beslaat  eene  <^ 
pervlakte  van  S7,107  bund.  80  t.  r.  12  v.  ell.  en  telt  ongeveer 
26.000  inw. 

ASSEN,  kltiss.,  prov.  Drenthe ^  bestaande  slecbts  uit  éénenring, 

jsijnde  die  van  Assen. 

ASSEN.  kerk.  ring,  prov.  Drenthe,  klass.  van  Assen.  Zij  bevat  de 
volgende  IG  gem.:  Assen,  Norg,  Vcenhuizen,  Roden,  Ro- 
derwolde,  Peize,  Eelde,  Vries,  Znidlaren,  Anloo, Gis- 
ten, Gasselte,  Gass^lternieuwveen,  Rolde,  Beilen  en 
êmilde,  die  door  18  Predikanten  bediend  worden  ,  (zijnde  er  te  Assen 
cn  te  V  e e  n  h  u i  z en  twee  Predikanten) ,  ruim  26,000  ziel.  tellen  en  17 
kerken  hebben,  daar  ertcAnnerveen  onder  Aoloo,  eene  bykerk 
is,  die  door  eencn  Kandidaat  bediend  wordt. 

ASSEN,  gem.  in  ^oWer-dingspil ,  prov.  Drenthe,  arr.  Assen  ^  kant. 
Assen,  (1  m.  k.,  1  s.  d.);  palende  N.  aan  de  WÊ^'  Norg  en  Vries, 
Q.  aan  Rolde ,  Z.  aan  Balen  en  de  Smüde ,  w.  aan  de  Smilde. 
Zij  bekoorde  vroeger  tot  bet  scboltambt  MMe^  van  beiwelk  sij  ia 
bet  jaar  1811  afgescheiden  werd,  om  eene  afxonderlijke  gem,  ml 
ta  maken,  die,  behalve  de  stad  Assen,  de  geh.  Ameite,  Alk- 
reep,  Scheven,  Vrede  veld,  Stecndijk,  Witten,  de 
llaar,  Pcelo,  Loon  cn  Klooster  veen  bevat ,  5491  bund.  41  v.  r. 
9  V.  ell.  gniiuIs  beslnat  on  ongeveer  2900  inw.  telt,  van  welke 
cenige  zich  op  den  lan<ll)uuw  toeleggen  cn  de  overige  uit  ambtenaren, 
kooplieden ,  winkeliers ,  handweHLslicdcn  en  dagluoncrs  bestaan ,  en 
onder  welke  ongeveer  2700  Herv.,  SM)  R.  K.,  90  £v.  Luüi.  en  omtrent 
140  Joden  syn. 


Digitized  by  Google 


ASd. 


367 


Be  Lier  gcTonden  vordBnde  fabrukcn  zijn :  1  pel-  en  zaagmolen  , 
t  bwemnoUn,  S  ludkbranderyeii,  1  leerlooijcrij  en  i  Itaarscouiakcrij! 
Ook  bestaat  er  eene  boekdrukkerij ,  op  welke  tveemaleii  in  de  week  eene 
provinciale  courant  gedrakt  wordt. 

VoorU  heeft  men  in  deze  gem.  1  Uerr.  kerk  ,  1  R,  K.  kerk ,  1  Syna- 
f^o^c  ,  1  zeer  blocijend  g^ymnasiimi  of  instituut  voor  het  ouderwijs  in 
de  oude  en  hedendaagschc  talon  ,  1  school  voor  '}owrc  jufvrouwen  en  4 
lajjerc  scholen.  Zeer  belangrijk  is  hier  hot  Sta(lsl)osch,  dat  meer 
dan  100  bund.  groot  is  en  voor  het  meerendeel  uit  dennen  beslaat. 
Het  keeft  grootenaeeb  eenen  regelmatigen  aanleg  met  regte  lanen ,  waar- 
door het  ieti  somben  en  eentoonigi  beeft.  In  Juny  1833  geraakte  dit  bosch , 
na  eene  langdurige  droogte  ,  ia  brand ,  waardoor  liet  aanmerkelijk  Jieeft 
geleden,  maar  op  een  ander  punt  is  bet  in  den  laatsten  tyd  en  in 
oictiweren  smaak  zeer  verfraaid. 

De  stad  Assen  is  de  hoofdpl.  der  prov.  Drenthe  ^  diensvoijjcns  de  zetel 
van  den  Gouverneur  en  der  Gedeputeerde  Staten  ,  alsmede  van  het  pro- 
viaciaal  geregtshof,  van  eene  arrondissementsregtbank  en  van  een 
kantOttsgerefft.  Zy  ligt  3  ti.  Z*Z.  W.  Tan  Groniniren,  9  u.  N.  \V. 
Tan  KoeVorden,  9  u.  N.  O.  Tan  Heppel,  14  a.  N.  O.  Tan  Zwolle, 
12  II.  Z.  O.  van  I.cruwarden,  58  u.  N.  O.  Tan  Amsterdam,  op 
38^'  I^.B.  en  24°  16' 3^0.  L.,  hij  den  aanvang  van  de  Smilde^ 
vaart,  'waardoor  zij  {Temcensehap  h( cTt  met  3ïeppel,  verder  met  Zwart- 
sluis en  langs  het  Zwarte  water  nut  de  Zuiderzee.  Door  de  stad 
loopt  de  algemecnc  straat-  en  postwrjr  van  Groningen  naar  Meppel , 
Zwolle  en  meer  andere  steden  en  plaatsen  van  ons  rijk ,  hcljrecn  het 
Stadje  niet  weinig  levendigheid  bijzet.  Dc  straatweg  van  A&atJi  naar 
Cironingen  is  96,900  ell.,  die  Tan  Assm  naar  de  Punt,  op  de  zuidelijke 
grenzen  Tan  Drenthe,  1G,100  ell.  lang. 

De  plaats  heeft,  ofschoon  niet  .door  muren  of  wallen  omgeven, 
evenwel  inwendig   het  voorkomen  van  eene  kleine  stad ,  aU  hebbende 

geplaveide  straten ,  waarin  de  huizen  tegen  elkander  aansluiten, 
'nder  dc  hulzen  ,  waarvan  de  niorsleu  tuinen  hebben  ,  zijn  eenige 
fraaije  en  een  aantal  nieuw-  opgelrokkeuc  gebouwen ,  onder  welke  dric 
ruime  en  zeer  goede  logementen ,  zoodat  de  beroemde  Gijsoert  Kaael  Gravc 
TAi  HneniDoir  het  eene  kleine  stad  Tan  paleixen  noemt  (1).  Het  stadje 
beeft  een  boTallig  aansien,  terwül  door  eenen  aangenamen  wan< 
delsingel  en  het  boven  Termeloe  bosch,  waaruit  eene  regte  laan 
jop  bet  middidpunt  der  plaats  aanloopt ,  ruimschoots  gelegenheid  tot 
wandelen  wordt  aangeboden. 

In  vroegere  tijden  was  Assex  slechts  een  geli.,  uit  zeer  weinige  boerde- 
rijen bestaande ,  zijnde  de  plaats  hare  opkomst  verschuldigd  aan  eene 
abdij  voor  nonnen  van  de  Cistercicnserorde ,  die  in  het  midden  der  lodc 
eeuw  herwaarts  werd  orergcbragt ,  en  Msau-Kaxt  werd  geheeten  (zie 
dat  woord).  Dit  klooster  gaf,  na  den  aauTan;;  zijner  stichting ,  gele- 
genheid tot  den  opbouw  van  meerdere  huizen  ,  die  door  den  tijd  tot 
een  dorp  aangroeiden.  Zeer  veel  droeg  later  dnarloe  bij  ,  dat  de  Land- 
schaps-staten  ,  al  spoedig  na  dc  Reformatie,  liet  Groller-holt  {<M^n  boscl»), 
waar  zij  hunne  zamenkonislen  hielden,  verlinlen  ,  ia  liel  gcsceulariscerde 
klooster  te  Assen  hunnen  intrek  namen  en  eerlang  een  kollegie  van  Gede- 
puteerde Staten,  eerst  ter  verzorging  der  geldmiddeleu  alleen,  doch  later 


(i)  Zi0  xun  Booit  volpMMiM»  es  toot  Mar»  iim  ^Isada  Mangm  irft  hst 
jvbtt oogpunt  wU  iMrtB  ktnwra»  oankluM  BijarAf  •»  to»4a  HvialiovdiB^; 
Tin  a«n  ölftstiA  kslXctaiBgriJk  As»  Nsdsf  U«d«ii«  !>•  V«,bl«  aSs. 


Digitized  by  Google 


ASS. 


mik  lor  hchaiHlollnff  vau  andere  dajjelijksclie  zaken ,  uistt-lden  ,  die 
liaariii  in-sttMntijj  hunne  vergaderingen  iiiclden.  Ook  liet  hoogste  rcgter- 
lijke  coUetric  ,  de  Ëtstocl,  die  uit  ^4,  in  den  regel  niet  regtsgeleerde , 
Eitea  of  Oesworenen  bestond,  en  zijne  lotftingen  of  tereoUittingen, 
driemaal  in  bet  jaar,  in  de  kerken  thq  Rolde,  Anioo  en  aiMwreii  hield  , 
koos  mede  zijn  verblijf  in  het  klooster,  hetwelk  het  bij  voortduring  lot 
zijne  vergaderplaats  gebruikte,  zoo  als  ook  vervolgens  het  geval  was  met 
het  Hof  vnn  Jnslilic,  «lat  iii  ITOlvltMi  Klstoel  vervlnjr. 

In  br!  bc;;iii  der  i/dc  oeiiw  uerdcu  dc  klooslcro ronden  in  buisplaatsen 
en  kanij)rn  Midceld  en  legen  een  redelijk  canon  afgestaan  aan  eiken 
Drenlber,  die  er  zich  wilde  nedcrzclteu ,  >veike  dan  tevens  vrij  gebruik 
Tan  zekere  weide  bekwam  en  in  de  vecncn  de  graving  voor  huisbrand  , 
benevens  aanmerkelijke  voorregtea  en  vrijdom  Tan  sommige  lasten 
noot ;  waardoor  de  plaats  reeds  een  aanzienlijk  vlek  geworden  en  de 
bevolking  tot  raim  700  zielen  was  toegenomen  ,  toen  Koning  Lobbwiik 
Napoleox  ,  bet,  in  bet  jaar  1809,  tol  eene  stad  verhief,  en,  zoo  door 
de  gezonde  luchlsjnstcldheid  ,  als  door  de  aangename  lijyiyinjy  bekoord, 
besloot  in  de  plaats  zelve,  of  ten  minste  inbare  onmiddellijke  nabij  beid  , 
een  paviljoen  of  zomerverblijf  te  bouwen ,  en  er  eeue  voorname  opvoc- 
dingsinrigting  Ie  stichten ;  met  deze  voornemens  is  het  evenwel  niet  veel 
eerder  dan  tot  het  plan  gekomen.  Het  dadelijk  gevolg  echter  van  de  door 
den  Koning  voor  Assen  o|^vatte  bijzondere  genegenheid  was ,  dat  men 
aldaar  van  eene  som  van  ruim    20,000,  doorhem  daartoe  geschonken , 
begon  ecnige  huizen  te  bouwen,  welke  dan,  voltooid,  immers  onder  dak 
gebragt  zijnde  ,  werden  verkocht  of  verhuurd  ,  om  de  daarvan  komende 
gelden  weder  tot  verderen  aanbouw  te  besteden.         de  herstelling  van 
het  Vaderland  is  de  aanbouw ,  echter  in  den  regel  zonder  tusschen- 
komstvan  hulp  uit  ^slands  kas,  steeds  voortgegaan  en  dnurt  nog  voort , 
soodatde  stad,  die  thans,  behalve  degehachten,  ruim  8200  sieleo  telt , 
nog  jaarlijks  in  woningen  en  ingezetenen  aanwint. 

Het  stads h' ais  is  een  gebouw  van  lateren  tijd,  dat  ftiets  bijzon- 
ders heeft,  en  waarvan  de  eene  afgescheidene  helft  dient  tot  stadsher* 
berg;  in  de  andere  zijn  de  lokalen  voor  bet  sledelijk  bestuur  CQ'VOOr  de 
tcreglzillingen  van  den  Kantonsregter ,  den  luililieraad  enz. 

Het  fraaije  Gouvernementshuis,  vroeger  door  den  Drost  van 
Drenthe ,  thans  door  den  Gouverneur  der  Provincie  bewoond ,  maakt  een 
gedeelte  van  de  voormalige  abdij  Maria -Kamp  uit,  evenals  het 
daaraan  verbonden  Landshuis,  waar  de  Provinciale  en  Gedeputeerde 
Staten  vergaderenen  waar  de  griflic  en  de  bnreanx  van  bet  Provinciaal 
Bestnnr  aanwezig  zijn.  Ook  houden  voor  als  nog  hier  het  provIn« 
ciaal  frercfTlshofen  de  arrondissementsrettbank  liare  ' 
zittingen.  Het  Huis  van  ar  r  e  s  t  of  de  G  e  v  a  n  g  e  n  i  s  is  een  niet 
ondoelmatig  ingerigt  locaal  in  den  oost-  en  zuidelijken  vleugel  der 
voornoemde  abdij ,  doch  oud  en  versleten ,  zoodat  het  eerlang  door  een 
nieuw  zal  worden  vervangen.  Het  Gouvernements-  en  bet  Landshuis 
Tertoonen  tich  aangenaam  en  Trol^k,  als  staande  aan  een  uitge- 
strekt plein.  Onder  de  openbare  gebouwen  zal  binnen  kort  eene  eerste 
plaats  bckleeden  het  Valeis  van  Justitie,  waarvan,  op  29 Mei 
1838,  met  veel  plegtigbeid  de  eerste  steen  is  gelegd.  Het  is  bestemd 
voor  de  zittingen  van  bet  Provinciaal  Geregtshof  van  Drenthe ,  dat , 
len  gevolge  der  laatslciijk  aangenomen  wellen  ,  na  een  gemis  van  27 
jaren  ,  aan  dat  geveest  teruggegeven  is  en  welk  gebouw  levens  wordt 
ingerigt ,  om  de  arrondissements-regtbank  te  bevatten.  Uet  slaal  mid- 
den in  de  stad  en  is  met  eene  gracht  omgeven. 

netgebouw  van  het  G  y  m  na  s  i  n  m  ^  vooraan  in  het  stads  bosch  slaandei, 
is  een  eenvoudig  firaai  gebonw ,  seer  ruim  en  doelmatig  ingerigt.   Het  is 


Digitized  by  Google 


A  8  S.  3dd 

« 

in  1894  van  stadsuf^e ,  echter  met  aene  belangrijke  subsidie  van  Z. 
dea  Koning,  gcsticnt. 

De  Herr.  kerk,  die,  vóór  de  Reformatie,  tot  kerk  Yan  ile  ▼oorm.  abdij 
diende ,  en  met  oenen  kleinen  spitsen  toren  prykt ,  is  vóór  e enige  jaren 
aanzienlijk  verjjroot  cn  van  een  or{jcl  voorzien.  De  dienst  Mcrtl  daarin 
voorniaals  ilo(»r  órnen  Leeraar  waargenomen,  dorh  scilcrt  1830  heeft 
men  li;  Assen  tMoe  l'riulikafiUMi.  Het  heroop  staal  aan  *l»'n  Koning. 
Dc  eerste,  die  er  het  h'i'iaarainl)t  bekleed  heeft,  is  geweest  Jokannes 
Rosius ,  die  in  IGOl  derwaarts  kwam,  en  in  1619  siiaen  pust  neder- 
leyde.  Onder  de  latere  Predikanten,  die  aldaar  het  Évangelie  verkon- 
dwd  hebben ,  mag  men  ook  den  beroemden  Taalkundige^  Jaeob  Ntu» 
teOen. 

Voor  de  R.  K.  statie  ,  die  tot  het  aartspr.  van  Zalland-en- Drenthe f 
behoort,  en  ruim  60  zielen  telt,  onder  welke  ook  enkele  uit  de  omstre- 
ken, is  in  1837  eene  zeer  nette,  van  con  spits  torentje  voorziene, 
kerk  cn  eene  pastorij  gesticht.  Deze  kerk  is  aan  de  Allerzaligste 
Maagd  Maria  toegewijd,  cn  wordt  door  éénen  Pastoor  bediend.  ^ 

De  kerk  der  Israeliten  ,  staande  naardexijde  van  Groningen,  ten  O. 
roet  den  gevel  aan  den  straatweg,  en  prijkende  met  een  spits  to- 
rentje ,  wm  den  10  Augostos  1833  ingewijd ,  en  is  niet  groot,  maar 
strekt  ten  voorheelde  der  verdraagxaamheid  van  Asse?i9  ingezetenen  , 
als  li<'bhend(^  tol  dien  opbouw  zoo  wel  (ihristenen  als  Israëliteu  hijge- 
dra|r('n.  In  den  westcrjyevel  leest  men  in  llebreeuwsche  letters  ,  op  eencn 
hlaauwen  arduinsteen:  Ps.  118:  19  en  het  jaartal  «>ü9!2.  De  dienst 
wordt  daarin  door  eeuen  Voorzanger,  staande  ouder  den  Rabbi  van 
Zwolle,  verrigi. 

Als  weldadige  inrigting  kan  genoemd  worden  het  Armhuis  der 
Hervormde  Diaconie ,  in  denjare  1827  gestieht. 

Het  Departement  der  M  a  a  t  s  c  h  a  p  p  ij  :  Tot  Nut  van  U  Al^fe- 
meen  j  dat  sedert  den  18  Jiiiiij  1826  Ie  Assen  bestaat,  telt  ruim  60 
leden  .  en  heeft  sedeit  een  halfjaar  eene  spaarbank  onder  zijn  opzigt. 
Mede  is  er  tc  ilissEi^ ,  iu  het  jaar  1837  ,  eene  Bauk  vauLeciiiug 
opgerigt. 

Als  wetenschappelijke  inrigting  verdient  vermelding  het  Gymna- 
sium of  de  Latijnsche  school ,  met  een  daaraan  verbonden  in- 
stituut voor  het  middelbare  onderwijs.  Daarin  wordt  door  éénen  Rec- 
tor, met  drieoi*  vier  hulponderwijters ,  les  gegeven  in  de  oiideenheden- 

daagsche  talen  en  verdere  voorbereidende  wetensehappen ,  aan  jonjye- 
lijjrjen  niet  alleen  uit  de  stad ,  maar  ook  die  van  elders  bij  den  Rector 
in  huis  zijn  of  liij  de  burgers  inwonen.  De/e  inri^yling  is  zeer  bloeijende, 
en  wordt  voor  de  stad  en  de  provineie  beide  als  zeer  belangrijk  be- 
schouwd. Voor  de  school  der  jonge  jufvrouwen  is  geen  bepaald  gebouw* 
De  twee  hoofdscholen ,  voor  het  lager  onderwijs  in  de  stad  gevesti|[d , 
sijn  heide  nieuwe  gebouwen  en  volgens  de  bestaande  reglementen  ingengt. 

A  ssE?i  is  de  gdioortepl*  van  den  (godgeleerde  en  L  e  1 1  e  r  k  n  n- 
dige  JonA^\Ks  AIiSBBti,  gcb.  in  1698  f  15  Augustus  1762,  als  Iloog- 
leeraar  in  <le  (iodjyeleerdheid  te  Levden  ,  en  vermoe<lelijk  van  den  S  c  h  i  1- 
der  Jan  va>  Asskn  f  1069.  Alhier  woonde  in  der  lij<l  de  geleerde 
Mr.  JoA\>Es  vah  Lieh,  die  in  het  jaar  1781  in  het  HoUandseh  en  Fransch 
eene  uitgebreide  verluiadiiUng  heeft  in  het  licht  gege\cn  over  de  glangen 
en  adden^  die  in  hei  ïandichap  Dremihe  gewonde»  wrden^  terwijl 
hij  reeds  vroeger  Oudheidkundige  hrietten  y  bevattende  eene  verhandeling 
over  de  mamer  vun  hegraten  en  over  de  UjlAuêien  j  trajmicn  ^  reldren 
eereteckenê  der  oude  Germatien  ,  had  geschreven ,  welke  door  A.  VosHiEa, 

I.  Dest.  24 


Digitized  by  Google 


t 


ASS. 

m  1760 ,  mei  6eiie  Toorrede  en  MDtaekenlBiipeii  vtmneiéerd ,  uitgeg^c» 
Ten,  en  beide  van  platen  Toorzien  sijn. 

De  kermis  9  welke  tc  Assen  vroeger  in  de  maand  September  ^crd  ge- 
houden, Talt  nu  op  25.  24,  25  en  d6  Augustus,  zijnde  de  derde  dag 
daarvan  bestemd  voor  den  handel  in  vee,  onder  bepaling  nojjtans,  dal, 
■wanneer  de  23  of  21  Angnstus  een  Zomlaiy  mo^t  zijn ,  de  kermis  zal 
aanvangren  op  den  1^2,  en  dat  ,  in  geen  geval,  de  Zondag  zal  niojren 
dienen  tot  kermisdagf,  maar,  dat  de  dafjr  der  kermis,  welke  op  Zon- 
dag valt ,  zal  worden  verzet  op  Maandag. 

Het  wapen  yan  Amm  it  een  sebild  van  aznnr,  beladen  niet  een  ge- 
kroond Xariabeekl,  in  het  wit  gekleed,  zittende  ttisackeii  twee  goudm 
suilen,  met  een  naakt  kind,  welks  hobfd  met  stralen  omringd  it,  epf 
de  regterlune,  het  schild  gedekt  met  eene  kroon  van  goud  en  ter 
wederzijden  vastgehouden  door  ecnen  klimmcndcn  leeuw. 

ASSÈNDELFT,  gem.  in  bet  Baljuwschap  van  Blois,  prov.  Noord- 
Ilnllatid  f  arr.  Haarlem,  kant.  Beoerwijk  j  (7  m.  k.,  7  s.  d.) ;  pa- 
lende N<  aao  Krommenie,  O.  aau  Wcstzaau  ,  Z.  aan  het  U,  W. 
aan  bet  W^kermeer,  WIJk-aanZce  en-Wyk-aan-Dum ,  Heemskerk  ca 
Uitgeettr  Het  bevat,  behalve  bet  d.  Assendelft,  het  geb.  Dijk-* 
en-Dam  en  een  groot  gedeelte  van  bet  geb.  Nanwerna,  heeft 
aene  grtu  ele  oppervlakte  van  nagenoeg  5000  hund.  en  wordt  verdeeld 
in:  den  Noorderpolder,  den  Zniderpoldcr,  den  Veen- 
polder,  den  B 11  i  t  e  n  b  u  i  z  e  r  p  o  1  d  e  r  ,  den  Kaagpoldcr,  de 
O  n  b  e  d  ij  k  l  e  b  u  i  l  e  n  1  a  n  d  e  n  en  een  {yedeeltc  van  de  B  i  n  n  e  n- 
gedijkte  buitenlanden  oi'JIondcrd  morgen.  Alle  welke 
polders  onder  het  bestuur  slaan  van  eenen  Dijkgraaf,  zes  Pddermees- 
ters  en  IK  Hoogingelanden. 

Deomringdijk  ,  waar  binnen  deie  gemeente  met  den  Noorder-,  den  Zen- 
der- en  den  Vecnpolder  is  gelegen  ,  wordt  verdeeld  in :  (1)  As  se  n del- 
verzeedijk,  loopende  van  dc  Nauwcrnasrbe  vaart  aan  de  sbiis  langs 
het  Ï.T  en  het  Wijkermecr,  tot  aan  (2)  den  S  t.  Aagten  dijk,  die, 
mede  langs  bet  \V  ijkermeer  loopende  tot  aan  bet  einde  der  nieuwe 
overdijking ,  zich  sluit  aan  (5)  den  Oudcn-Assendclvcr-  of 
htnnengclegen  Groenen-  en  Lagendijk,  welke,  eindigt  aan  (4) 
den  Noorder-Xlamdijk;  die,  langs  de  gemeente  Krommenie  tol 
aan  den  Nanwernasche  vaart  loopende,  zich  sluit  aan  (5)  den  Na n- 
'wernascben  Yaartdijk  ofTwiskdijk,  welke  langs  gezegde 
vaart  loopende,  eindigt  bij  dc  groote  sluis  te  Nanwema,  alwaar  aS| 
tegen  eerstgenocmdpii  zeedijk  stuit. 

Men  beeft  binnen  deze  [jf^m.  1  Ilerv.  kerk,  1  R,  K.  kerk,  benevens 
vier  scholen  ,  met  een  gemiddeld  getal  van  560  leerlingen  ,   4  papier- 
molens, 1  verfmolen,   2  oliemolens,  56u  buiz.  en  2a00  inw.,  van 
wdke  een  groot  gedeelte  het  bestaan  vindt  in  het  maken  vanboiar 
en  zoetemelksdM  kaas ,  terwijl  ook  een  aansienlijk  gedeelte  door  het  zeil- 
üoek  weven  in  het  onderhoud  voorziet.    Men  telde  in  het  Jaar  1857 
hier  2054  runderen  liovcn  de  2  jaren ,  6^7  beneden  dc  2  jaren  ,  90 
paarden  boven  dc  5  jaren  cn  7o0  schapen.    Men  rekent,  dat  in  dit 
^lar  (1858)  570  weefgetouwen  aan  den  gang  zijn. 

Deiyeni.  AssEwntLiris  eenebeerl.,  welker  lirrrcii  al  voor  bet  jaar  126*5 
bekend  zijn  ,  en  lot  op  Baartbocd  van  Assesdeli-t  ,  die  in  1444  overleed , 
Ambaditdieeren  genoemd  worden.  Mamr  deze  Baabtboud  verkreeg  éoot 
tijn  huwelijk  met  Nathalia,  bastaarddochter  van  Hertog  ALraacar  vaa 
BnijBan,  dat  deze  Assbkdelft  tot  eene  vrije  heerlijkh.  verklaarde.  Ifo 
BaARnom  overlijden  kwam  dt  heer  1.,  alMw  bii  geene  kinderen  naliet ,  aa^ 


Digitized  by  Google 


A88. 


371 


itffjnen  broeder  Dirk  van  Assewdelft  ,  in  wiens  geslacht  z\j  gcbievea  is  tot  op 
bet  jaar  1617,  toen  zy  overging  op  Anna  van  Assendelft,  door  wier  hu- 
welijk met  Gerrit  tan  Rehesse  van  der  Aa  ,  de  heerl.  in  diens  geslacht 
kwam  ,  waarin  xij  eehter  niet  lang  bleef,  daar  zijne  dochter  Agnes, 
door  haar  huweUjk  met  Nigolaas  tan  lUnnnst  tar  Eldkbeh  ,  haar  aan  het 
geslacht  der  Rmnsia  yas  Euiais  bragt ,  uit  wdk  gesboht  zij ,  den  97 
Junij  1609,  overging  aan  Jobar  Wüitiirs,  die  haar  hij  uitersten  wil 
aaUet  aan  zijne  echtgenoote  DaaoiA  Bakb.  Deze  bragt  Assivdblpt  door* 
een  tweede  huwelijk  aan  Eustatiüs  baron  van  Baonkborst,  die  deze 
heerl.  door  verkoop  in  het  jaar  1696  overgaf  aan  Jeam  Deutz  ,  Raad  en 
Schepen  der  stad  Amsterdam  ,  wiens  nazaten  die  tot  nu  toe  bezeten 
hebben,  zijnde  thans  Heer  dezer  vrije  heerl.  de  UeerHEKOBiK  Jah  Dedts 
YAN  AssENDELPT,  Wcthoudcr  dcF  stad  Amsterdam. 

Bg  den  kersvloed  van  het  Jaar  1717  heeft  deze  gcm.,  door  het  dooriire-' 
ken  van  den  dijk  aan  het  U ,  seer  veel  geleden* 

Het  d.  Amibduvt  ,  dat  in  brieven  van  het  jaar  106!^  onder  des 
naam  van  Ascvxannedelft  voorkomt  en  door  Melis  Stokb  ËsciNOROBur 
genoemd  wordt ,  lijjt  5^  u.  N.  ten  O.  van  Haarlem  ,  |  u.  W.  van 
Westzaan ,  li  n.  O.  ten  Z.  van  Beverwijk,  3^  u.  Z.  van  Alkmaar, 
langs  cenen  straatweg  ,  die  ,  voor  het  grootste  gedeelte  lijnregt  door  de 
landerijen  looiende  ,  teu  Z.  \V.  aan  den  dijk  begint  en  ten  N.  O. 
aan  Krommenie  eindigt.  Sommigen  willen  den  naam  van  dit  dorp  ont* 
leend  hehhen  van  hetgeh.  A  ss  nm ,  onder  Uitgeest,  en  van  denDelf 
eene  vaart,  die  voor  een  groot  gedeelte  door  de  gem.-AasBRMLn  loopt. 

In  de  Herv.  kerk,  dat  een  fraai  kruisgebouw  met  eenen  spitsen 
toren  ïs ,  werd,  vóór  de  kerkhervorming,  de  H.  Odülpdüs  als  bijzon- 
dere Patroon  gevierd.  Zij  hlecf  in  de  Spaansche  beroeringen  van  de 
verwoesting  vrij  ,  zoo  men  wil ,  door  voorspraak  van  Heer  Gerrit  vas 
AssENOELFT ,  dïc  liaad  van  den  Koning  van  Spanje  was.  De  gem., 
•die totdeklass.  van  Haarlem,  ring  van  Zaamdam,  behoort,  tdtonge* 
veer  1900  tiel.  De  Predikant  wordt  door  den  kerkeraad  beroepen, 
onder  approbatie  van  den  Heer  der  Heerlijkheid.  De  eerste,  die  nier 
eb  Predikant  gestaan  heeft,  is  geweest  Klaas  Abbahaiss  OosnaaoonSy 
^e  in  1U83  herwaarts  kwam. 

De  R.  K.  hebben  hier  mede  ccne  kerk  ,  die  aan  den  H.  Odolphus 
is  toegewijd ,  en  waarin  door  eenen  Pastoor  en  ccnen  Kapellaan  de  dienst 
|[edaan  wordt.  Deze  kerk,  die  met  een  net  gebouwd  torentje  prijkt, 
waarin  een  uurwerk  gevonden  wordt,  is  in  dciaren  1851S  en  1836,  ter 
vervanging  der  oude  van  hout  opgetrokken  kerk ,  gehed  nieuw  van 
steen  gebonwd  en  den  14  Junij  1836  ingewyd.  De  statie  ,  die  on- 
geveer 1300  ziel.  lelt ,  behoort  tot  het  aartspr.  van  Jlolland-en-Zeeland , 
dek.  van  Noord- Jfolland.  Dit  dorp  hesit  ook  een  sterk  gebonwd  Raad- 
huis, en  tweo  Weeshuizen. 

Tijdens  hel  verLl ij r  van  Alba  hier  te  lande  hield  Assendelft,  ge- 
' sterkt  door  de  Anislellanders  ,  dc  zijde  der  Spanjaarden,  waardoor  de 
naburige  dorpen  veel  nadeel  leden  ,  vooral  gedurende  het  beleg  van  Haar^ 
lem ,  toen  de  hier  liggende  Spanjaarden  het  omliggende  land  aflieten 
«n  alles  wat  hun  voorkwam  plunderden. 

In  het  jaar  1678  leed  dit  dorp  ook  last  van  het  oproer  over  de 
turfpacfat. 

Assendblft  is  de  gcboortepl.  van  den  Schilder  Pisteb  ZAAHBSDAKy 

gcb.  9  Mei  1597. 

Het  wapen  van  Assendelft  bestaat  in  een  binkend  veulen  van  zilver 
op  ccn  veld  vau  keel  (roodj. 


Digitized  by  Google 


ASSENDELFT,  buurt  in  tic  Meijerij  van  *s  HertogenbaH-h  j  kw^ 
Jüuasland ,  prov.  I\  ooid-Urubandf  arr.,  kant.  en  1^  u.  Z.  O.  van 
*§SertQffenhouh ,  kant. ,  distr,  ea  SI  n.  N.  O.  van  Boxtel,  gcm.  Berii' 
em»-^'MitUeltode ,  ^  u.  Z.  van  Berticoin ,  |  a.  N.  vaa  Middelrode. 
Dese  iHvirt  ontleent  baren  naam  van  een  kairteel,  dal  bier  vroeger  be- 
stond ,  cn  in  18:^^  nog  in  wezen  was. 

ASSEN  DELFT,  voorm.  slot  of  kast.  in  hel  Baljuwschap  van  Blois , 
prov.  ISoord-Ilollaud ,  in  bet  zuideinde  der  gein.  yhsevdrfff  ^  ren 
weinig  bewesten  deu  gewonen  weg  ,  bij  een  meert  je  de  \  liet  j;i  aaaiiid  , 
dat  tbans  droo^  gemaakt  is  ,  cn  waar  de  Mijd  uitgestrekte  groudslageu 
van  bet  slot  uo^  gevonden  worden,  op  eene  plaats  thans  nog  het  Uof 
genaamd.  Het  bdioorde  in  vroeger  eeuwen  den  Heeren  vm  AssEHDSLn  , 
en  men  wil,  dat  het ,  na  30  jaren  gestaan  te  hebben  ,  in  bet  jaar  1424 
of  1425  y  door  de  Kabeljaanwsgezinden  uit  Haarlem,  is  verwoest^  waarna 
de  Heeren  van  Assbrdbliv  meest  bun  verbiyf  op  bet  buis  Assumburgh 
gehouden  bcblxen. 

ASSENDELFT,  voorm.  adell.  huis  te /^re^a,  prov.  Noord-Brahand, 
alwaar  het  'm      I\ kuwstraui  stoud.    Het  ontleende  vermoedelijk  zjjaca 
naam  van  DnuL  vas  AmaBSunr,  Heer  wm  KraHngen,  ttoningen,  Be^ 
êo^jen     Beinenoort ,  die  in  lt(4S  Schout  van  Breda  werd  en  bet  mia- 
scnien  wel  gebouwd,  althans  seker  bezeten  heeft.    In  het  jaar  1G26 
is  het  door  aankoop  gekomen  aan  de  Paten-Minderbroedcrs ,  die  er  iii 
het  jaar  1651  een  klooster  van  hunne  orde  in  vestigden.    Nadat  die 
l^atcrs  ,  tengevoljjc  van  de  o\ergavc  der  stad  Breda  aan  FoEDEhiM.  Hen- 
brik  Prins  van  ÓKnijr  ,    ivn  jare   Kij?  ,   hiui  klooster  weder  moesten 
ontruimen  ,   werd  üit  gebouw  auu  partikuliercu  verkocht ,  die  er  drie 
vroonbuizen  van  maakten.    Een  deser  huiien  en  wel  dat ,  waarop  het 
iocentje  staat,  werd  in  het  jaar  1806  door  kerkenraden  der  it.  K« 
gemeente  aangekocht  en  tnt  een  RoonscH'KATnoLijK  Wsssanis  ii^^erigt. 
.   ASS£ND£1A  ERZEEDIJK,   dijk  in   het   Baijuwschap  pan  BUnt, 
prov.    Noord-]!  ollnnd ,  Innj's   het  IJ,    zich    uitstrekkende    "van  den 
hoek  van  het   Wijkermeer,  waar  de  st,  Aagttndijk  eindigt,  tot 
aan  de  Nauwcrnasche  vaart.    Zij  heeft  ecue  lengte  van  7420  cll. 

In  bet  jaar  1717  vieicu  er  zes  doorbraken  in  dezen  dijk,  hetwelk 
aanleiding  gaf  om  eene  overdyking  te  maken ,  waardoor  de  dyk 
nanmerkelyk  verzwaard  en  met  den  St.  Aaglendijk  te  samen  241S4  roed, 
korter  weitl;  terwijl  terzelfder  tyd  aan  het  zuideinde  van  Atsendclft  oen 
•inlaagdyk  werd  gelegd  ,  waardoor  men  17  bund.  S6  r,  6  V.  ell.  buiten 
dyktc  cn  den  dijk  937  roed.  inkortte. 

Deze  dyk  ,  welke  na  dien  tijd  geen  schade  van  groot  aanbelang  te 
lijden  had,  werd  door  den  storm  uit  het  O.  N.  O.  en  den  hoogen  vloed 
van  25  December  18o6 ,  over  eene  lengte  van  lïiOO  ell.  ten  Z.  O. 
der  gem.,  tot  naby  Nauwema,  zoodanig  geteisterd  en  weggeslagen,  dat 
.  men  aan  het  behoud  daarvan  begon  te  wanhopen  en  er  ruim  22,000 
.  guld.  vercischt  sgn ,  om  de  aangebragte  schade  ten  voUe  te  herstellen. 
.Op  onderscheidene  plaatsen  was  by  tot  onder  de  binnenglooijing  ter 
-diepte  van  2  cll.  weggenomen.    Door  den  ijver  van  het  dyksbcstuur 
en  de  lorfelljke  hulp  van  een  lyroot  aantal  ingezetenen ,   was  de  dijk 
hinnen  weinige  dagen  ,   door  kistingen,  van  zoogenaamde  vlonders  eii 
tafels  van  planken  daargesteld  ,    gevuld  met  zakken  iijne  puin  cn  10 
a  12,000  bossen  bladriet,  eu  overdekt  met  zware  steeneu,  zoodanig 
vertekerd,  datby  den  gewonen  wintervloeden  beboorlyk  tegenstand  kon 
bieden.   De  kosten  der  gebeele  benlelling  van*  den*  dyk  werd  door 
deskundigen  opgenomen  en  begroot  op  tSO  499,000  guM»,  terw^l,  door 


Digitized  by  Google 


A  S  ö. 


571^ 


het  goed  beleid  van  liet  bcslnur  en  de  volijveri{|e  medewcckingp  der 
iDgelanden  ,  dc  xyeleden  schade  voor  niim  22,000  gidd.  hersteld  is. 

])eze  dijk  staat  onder  een  afzonderlijk  bestuur  ,  zamengeüteld  uit 
1  Dijkgraaf  en  S  Heemraden ,  terwijl  no('  3  Heemraden  van  wege  de 
polders  Krommenie  en  Krommeniedyk,  deel  in  dit  bestwir,  hebbed, 
daar  Inaistjrcnoemde  poldOrs  |  gededte  in  de  kosten  tot  onderhoud 
▼an  den  dijk  lïijdra<ycn.  ' 

ASSENDORI',  of  AssrnETiDonp  ,  bnnrsch.  in  ZnJInnd ,  prov.  OvenjS' 
Mei,  arr.,  kant.  en  gcni.  Zicolle ,  zijnde,  door  middel  van  de  Sassc- 
poort  en  de  voorstad  ,  niet  die  stad  verhonden.  Deze  buurschap  ligt 
in  een  poldertje  van  denzelfden  naam.  Aldaar  werd  in  het  jaar  lbO(> 
de  eerste  preek  voor  de  Hcrr.  van  Zwolle  en  de  omstreken  gedalltf. 
Yroe^rer  Stond  er  eene  kapel,  die  later  tot  twee  arbeiderswoningen 

ingcrigt  is. 

ASfi^NDORP  of  AsscnniBOBP,  poldcrtic,  in  Zalland,  prov.  Ovet' 
ifssely  arr.,  kant.  en  geni.  ZwoUei  benoorende  tot  het  7de  dykdis* 
trikt  drr  fTrp/pnrdc  proMncie. 

ASSEiNEOEHAMRACHT,  een  der  voorm.  Vier  Amhachten 'm  Vlaan- 
deren; het  ontleende  zijnen  naam  van  het  dorp  Assenedc,  dat,  even  als 
het  gelieele  ambacht,  bij  den  Munsterschen  vrede ,  in  1648,  aan 'de 
8pan  jaarden  toegekend  werd ,  komende  alleen  de  Testing  S  a  s  -  t  a  n  G  e  ftt 
en  een  gedeelte  Tan  het  grondgebied  dér  dorpen  Assenede  en  Zekate^ 
aan  de  Republiek  der  Vereentgde  Nederlanden ,  loo  als  die  thans  ook 
noo-  tot  ons  Koningrijk  bchooren. 

ASSILOELOE  of  ASSALOELOE  ,  d.  in  Ooü-Imlië ,  eil.  Jinhöttfn, 
op  de  noordwestkust  van  het  schiereil.  Jlttoe.  Het  Mas  in  dit  dorp  , 
dat  de  ecr&lc  ontdekkers  van  Amhoina,  die  tot  een  Portiiijecsch  schip 
'  heboorden  ,  hetwelk  in  deze  \^aU'ren  schipbreuk  geleden  had,  in  Dcc. 
1511  aanlandden^  waarna  de  Portugezen  «ch  op  Hitoe  hd>ben  gevestigd. 
Toen  de 'onzen  sieh  T^olgens  meester  van  Ambotna  hadden  gemaakt', 
geraakten  in  1629  die  Tan  Assiloblob  in  opstand ,  maar  de  IiandTo<^ 
van  Amboina,  FilipsLücaszoon,  bragtlienspoetHjjMedertot  geboorzaara- 
beid  ,  even  als  de  Landvoogd  Artomb  Caa»  zuiks,  by  eenen  dergelijken 
opstand,  in  1645,  deed. 

Thans  is  het  een  aanfjena.im  {iir-lr/ron  zindelijk  d.,  datcvenMcl  jjtMMie 
kenteckencn  van  buitengewone  welvaart  draagt.  Ook  werden  de  bewoners 
Tan  dit  dorp,  even  als  die  Tan  den  geheelen  omtrek,  in  de  laatste  tijden 
'Seer  dikwijls ,  door  deAlfoeren  Tan  den  orerwal ,  Terontnist,  die  dan.  de- 
ingezetenen,  welke  zij  in  handen  kregen,  medevoerden  en  als  slaven  ver- 
kocfaten,  waarom  men  in  1824  aan  die  van  Assiloelor  toegestaan  beeflt, 
om  eenr  batterij  te  l)oinven  ,  ten  einde  die  aanvallen  te  heter  tek?innen 
a{\vcrr<-n.  Deze  baltcrij  lip,t  aan  het  strand  .  zij  heeft  twee  puntefi  en 
eene  borstwering.  In  de  nabijheid  van  het  dorp,  nabij  hf^t  strand,  op 
een  terras  van  klipsteenen;  staat  eene  misdjied  of  Moorsche  tempel, 
een  mim  gebouw ,  dat  met  Teel  beitel-  en  schilderwerk  Tersierd  is.  In 
de  Tierkante  dnbbele  poort  is  eene  daarin  nitgesnedene  denr,  door 
welke  men'  binnfen  treedt,  niet  ongelijk  aan  die,  waardoor  men, 
*s  avonds  na  poortsluiten ,  onze  steden ,  Toor  zoo  veel  die  nog  bimne- 
oiuh*  poorten  hebben  ,  binnengaat.  Tegen  over  dezen  tempel  slaat  aan 
het  strand  de  hali-hali  of  ra<?<l/nnl  ,  die  hier,  zoo  als  a1;;t'meen  in  de 
Indische  n(*[jrrijen  en  kaïnponj^s  bel  irv\:\\  is  ,  nlt  een  (■cnvoudig  dak 
van  alap  beslaat,  dat  op  pilaren  nist  en  van  binnen  ccnc  gemetselde 
vloer  beeft,  die  1^  v.  boven  den  grond  verheven  is. 

ASSIN  of  Kam-Assih  ,  rÏT.  in  Oost-Indië,  op  hetiSmidliMüAe  eB./tffla, 
die  in  dc  res.  Soeruharia  ontstaat,  met  eenen  Oostclijken  loop,  in 


1 


Digitized  by  Google 


S74 


ASS. 


de  ro^id.  Madio»  kouii ,  vci  vullens  noordwaarU  aanstroomcnde  zicli  met 
de  Sumnngi  \emtmgt,  om  étSamda^foera  te  vofmeo,  S^}  maakt  dor 
grciUMsheiding  uil  IiumImi  Iwi  prinidmn  HadiMi  en  liet  laiwluchap  Pa- 

iMira^a. 

ASSINEË,  ne{][prd.,  in  jéfrika,  in  Opper-Guiitea ,  op  de  Goudkust, 
^  üO'N.  B.  ir      O.  L.    Xcgottwoordiff  is  liei  eene  Ille^erlandsche 

Jjcziniiij;. 

ASSINAHOE,  strand  in  Oost-Indié' ,  op  de  noordkust  van  het  ^m- 
bonsche  cii.  Ceram.  Op  dit  strand  is  eene  rots,  ouder  \^  elke  ceuiiyierije 
doorlooDt,  dat  by  laag  water  brak  en      hoog  water  aoet  ie. 

ASSÖK,  Toorra*  d.  in  het  Oldamit,  pnnr.  Onmngen,  ter  plaatse, 
^aar  nu  de  OoUart  gevonden  wordt.  In  liet  jaar  1277  verdliet,  met 
JSSL  andere  dorpen  en  onderselieidene  Ueine  buonelMppen  ,  door  de  aee 
Verzwolgen. 

ASSON  (KARAMGw),  Ironingr.  in  Otttt  ltuUë^  op  bet  eii.  Baii.  Zie 

Kabakg-Asüh. 

ASSON-AFRO>  ,  riv.  ïn  yJ^rika ,  in  Opper-Guinea ,  aan  de  Goud- 
kust, die  in  het  konin^rrijk  Aerropay,  ontspringt,  voorts  de  greosschci- 
ding  tussehen  dit  rijk  en  Bouronw  uitmaakt,  daarna  het  koningrijk 
.jiquanhom  doorloopt ,  en  sich ,  na  oenen  loop  van  IK  m.  van  het  N.  ü« 

naar  het  Z.  W.,  met  de  F  Hou  vereeoigt. 

ASSIIM ,  vroeger  Axbh  of  Achem  genoemd  ,  buurt  in  Kennemerland  , 
prov.  Noord-Holland f  arr.  en  5  u.  N.  van  Haarlem  ,  kant.  en  1  u.  N. 
O.  van  Beverwijk,  gem.  en  ^  u.  Z.  van  LiUjcvaty  y  u.  O.  van  Heems- 
kerk, 1  u.  W.  van  Kroninienledijk,    in  het  Liigeesterbroek. 

Sommigen  willen ,  dat  deze  buurt  io  oude  tijden  een  dorp  geweest 
ty.  Hen  kan  ten  minste  met  grond  beweeren »  dat  xy  hestaao  lieeft 
vóér  dat  Uitgeest  bekend  uras.  Voorheen  voer  men  hier  over ,  om  naar 
Bcverwyk  te  gaan  ;  maar  in  het  midden  der  17dc  eeuw  heeft  Anna 
vanRehbssb  va?(  ELDian^Yry vrouwe  van  u4ssendelflten  Assumhutgkf  iiiw 
eenen  weg  doen  leggen  ,  tot  welks  on(?orliond  zij  op  dien  weg  ,  een 
weinig  benoorden  het  huis  A  s  s  u  ui  b  u  r  g  h  ,  ceii  toUu  k  plaatste,  dat  tot 
beden  toe  nog  door  de  eigenaars  >an  het  geiudde  buis  bezeten  en 
bet  Assummertolbek  gehcetcn  w oi dl. 
.  <.  Thans  bestaat  deie  bnnrt  uit  19  faoevenwoniagen  en  Idt  mim  8(^inw. 

ASSUMBURGH  of  AssBauae ,  vroeger  ook  wel  het  Ho»  vb  Amcm  ge- 
beeten,  adell.  huis  in  Kennêminia$ul ,  prov.  Noord-MoUand ,  arr.  en 
u«  N.  van  Haarlem  j  kant.  en  ^  u.  N.  ten  O.  yamBevervDijk^  gem. 
. en  i  u.  Z.  O.  \an  Heemskerk,  5  u.  Z.  ten  W.  van  Uitgeest. 

Het  was  ret  Js  in  de  14de  eeuw  hekend  en  moet  in  hel  jaar  1351 
verbrand  lijn  5  maar  tussehen  het  jaar  en  'I008  is  het  door  Heer 

(lUiaiT  vA3i  AssE^iDKi.FT  ,  Heer  vo»  y/eeNuAer^  herbouwd ,  uit  wiens  stam 
bet  op  deMlfde  w^jze  geraakt  is  als  de  heerl.  A$Mtnd^lf  t  (zie  dat 
HFOord>,  wordende  bet  nu  bezeten  door  den  Ueer  Jaooa  MAAaraa  Dnva 

.VAN  ASSBNDELFT. 

Bij  de  hierboven  vermelde  berbouwing  werd  bet  buis  ,  dat  rondom  in 
het  water  ligt,  met  zeven  torens  versierd  ,  waarvan  erin  het  midden  der 
17de  eeuw  ,  t(»on  men  hot  voor  het  grootste  gedeelte  vernieuwde  ,  twee  wer- 
den aigel)rük(!u.  Dij  eene  lalere  verbouwing,  die  in  het  begin  der  voor- 
gaande eeuw;  moei  hebben  plaats  gehad.,  als  wanneer  de  muren  tussehen  de 
torens ,  zoo  van  voren  als  terzijdeu  en  van  achteren  geheel  nieuw  uit 
den  vy ver  opgetrokken  werden  ,  is  er  weder  een  weggenomen ;  soodat 
het  thans  nog  met  vier  torens  prykt ,  die  no  ook  nog  het  eenige  zjn »  wat 
vail  het  oude  gebouw  aanwezig  is,  ak  zynde  al  bet  overige  van  tyd 


Digitized  by  Google 


4oi  lijd  veroicuwd.    Voor  meer  tian  ecuc  eeuw  is  de  groad  van  het 
«owni,  lioM  R««wyk  (us  4liA  waard)  êêb  èMÊmanRm  ^trokkaa'. 
ma  tot  een  heftenluanp  te  clieiiesu 
AssüHBinuuc  «at  vroeger  een  leen  van  het  hxn»  wm  PoiAimi  en  lieMi 

refjit  van  vrije  beerlijkbeid  binnen  lijne  uiterste  grachten. 
Vóór  het  jaar  133^5  schijnt  het  onleen  jjeweest  te  zijn,  maar  toen 
werd  liet,  door  Baarthoud  van  Assendelft,  opgedrafjcn  aan  Heer  Jan  vah 
PoLANEs,  en  van  hem  N^eder  als  een  onvcrslcr{eli]k  erfleen  ontvangen, 
«venwel  moet  het  toen  den  naam  van  Assumburgb  niet  gevoerd  heb- 
Jien  i  maar  nit  iatera  TerleibrieTen  hlykt ,  dat  de  huizing  en  hofstede  , 
«ellM  Buuanaea  vmi  AMnmnuvr  aan  Heer  Jia  PwAinni  opdroeg , 
.dit  AsanpMOMB  gewent  is. 

Het  wapen  van  A8.susbu&gh  bestaat  in  eeneti  dravenden  kenfjit 
van  zilver  op  een  schild  van  keel  (rood),  achter  het  schild  staan  twccr 
seissens  gckrnist  ep  een  veld  van  asuur  (blaaaw)  aliet  gedekt  met  de 
grafelijke  kroon. 

ASTEN,    kant.,  prov.    Noord-Jirahaml j  arr.  ^mdAoren ;  palende 
N.  aan  het  kant.  Hehuond  ,  O.  Z.  O.  en  Z.  aan  Limburg  ,  Z.  W. 
aan  België ,  W.  aan  iiet  kant.  Eindhoven.   Het  iievat  de  11  volgender  ^ 
gem.:  Asten, Bndel,  Soerendonk -Gastel-en-Sterkself  * 

Maarheae,  Leende,  Heese,  Soroeren,  Lierop,  Vlie»» 
den,  Denrnc-en-Liessel,  en  Bakel-en-Sfilkeete,  be^ 
slaat  14,8it^  bund.  grond  en  lelt  ongeveer  1-1,000  inw. 

ASTEN,  gcm.  in  de  Meijer  ij  van  '«  Herloycnbosch  ^  Vw.  Pcelland 
prov.  N oord-B rahaud  j  arr.  Eindhoven  ^  disir.  Helmond^  kimi.  Asten ^ 
(28  Ui.  k.,  4  s.  d.)^  palende  N.  aan  de  gem.  Vlierdeu  ,  O.  aan  Deurne- 
enrLiMsd ,  Z.  aan  de  prov.  Limboig  en  W.  aan  Someren,  ^ 

Het  bevat  de  dorpen  Asten  en  Ommelen,  benevens  de-gehndk' 
Ackterbesebf  Besselaar,  den  Hijk,  Lensen,  Lood- 
broek,  Op-Heusden,  Os  iade,  Riesdonk,  fty  k,  S  tcg«y 
V  O  f)  r  d  c  1  d  O II  k  en  W  o  1  f  s  h  e  r  g  ,  en  beslaat  eaoe  opper^akte  van 
51^6  blind.  28  V.  r.  Da  v.  ellen. 

Er  zijn  in   deze  {|em.    1  11.  K.  kerk,  1  Herv.    kerk,   2  scholen, 
1  mechariieke  katueudi  ukkei  ij  ,  eene  in  1833  upgerigte  bierbrouwerij  en 
mouterij  ,  en  ongeveer  flOOO  inw.,  van  «elke  de  meeste  kan  bestami 
■vinden  ia  den  kadbonw ,  ook  sQn  er  vele  boteriioopers ,  terwijl  er  teven» 
kandelinveegedieven  windt,  aÜsmede in  turf ,  dien  men  uit  de  Peel  haalt.         (  « 

Deze  gera.  is  eene  heerl.,  welke  eerst  in  1462  door  Wengeslaus  en  f  v  t  * 
JoHANüA  ,  Hertog  en  Hertogin  van  lirahand  uitgegeven  werd  aan  zekeren 
PiETEii  CocTEREL  of  CoTREL  ,  Iloofdschout  vau  I<euven  ,  die  deze  stad  had 
moeten  verlaten  ,  wegens  een  oproer ,  dal  door  zijn  toedoen  ontstaan  was. 
In  het  jaar  1464  ,  weder  andere  etiveldaden  ge|^eegd  hebbende  ,  moest 
hij  het  land  ruimen ,  terwijl  de  Hertog  eene  belooning  vao  400  Rijks- 
daalders uitloelde  aan  dengenen  ,  diebemlevendof  dood  in  banden  sonde 
krïfgen.  Twee  jaren  laler  verleende  de  gesegde  Holog  en  Hertogin 
doze  heerl.  met  al ,  wat  B\j  daar  besoten ,  uitgenomen  den  klokslag  en 
de  hooge  heerschappij  .  aan  Heihdriic,  Heer  i^a»  C/«y/:.  V  ervolgens  heeft  deze 
heerl.  aan  de  Heeren  r>fcc;K  toebehoord  ,  naderhand  is  zij  wederom  aan  het 
huis  van  Vertaikc  gekomen  ,  v<!rvolgens  aan  dat  vau  Bax  en  ,  en  later  aan 
liet  n-i'slaeht  der  Brederodks  ,  terwijl  zij  in  het  midden  der  vorige  eeuw 
bemeten  uerd  duor  de  Wed.  van  dcu  Heer  Gieter  Valckekier,  inleven 
Schepen  der  stad  Amsterdam  en  in  bet  begin  deser  eeuw  door  de» 
Heer  J.  vAa  NasuwnvAAav  en  Mevr.  de  Wod.  vak  fionaoBK  te  Dor- 
drecht. 


Digitized  by  Google 


876 


AST. 


Hel  d*  AtTEB  üf  AsTBEif ,  door  dc  landlieden  gemeenlijk  Aabteh  ge- 
ho^en ,  k  de  idel  vaa  een  kantonsgeregt ,  en  ligt  ongeveer  10  wt, 
Z.  O.  vallat  HerlogenbDsch «  4  n.  Z.  O.  van  SindboYen ,  8  o.  Z.  ten  O. 
van  Helmond  «  1^  lu  van  de  Belgische  grenzen  ,  aan  de  Peel. 

Het  is  een  zeer  schoon  en  groot  dorp,  welks  naam,  naar  men  wil, 

zaracnijcstold  is  uit  u4a  cn  Sfein  ,  als  moeiende  dus  zoo  vrel  bcteekenen 
als  kasteel  op  de  Aa ,  welke  riv.  in  de  nabyheid  van  dit  d.  baren 

oorsprong  neemt. 

De  R.  ^.  bebbeu  bier  cene  groote  en  fraa\)e  kruislLerk ,  die  met 
teaea  awafen,  van  eeiie  booge  spits  voorzienen  ,  toren  prijkt,  en  op  bet 
midden  nog  een  Uein  torentje  heeft.  Nadat  zij  deie  berk,  tengcvül^re 
van  den  Munsterscben  vrede,  in  1648,  aan  de  Herv.  moesten  alstaan, 
hadden  zij  eerst  hunne  kcrkschunr  op  bei  grondg^cbied  van  Ooeittirijkscb 
Gelderland.  T^atcr  echter,  bij  het  dorp  eene  kerkschuur  {j-obotiwd  heb- 
bende, bekwamen  zij,  den  12  November  1759,  van  de  Stalen  (iene- 
raal  der  Vcreeni<)de  Nederlanden  de  vrijheid ,  om  die  te  herbouwen. 
In  het  begin  dezer  eeuw  werd  bun  de  oude  parochiekerk  teruggegeven, 
die  aan.de  H.  Maagd  Maeu  tocgcwyd  is.  Het  regt  om  eenen  Pries- 
ter tot  Pastoor  te  Asroi  aan  den  Bitscbop  voor  te  stellen ,  behoorde 
eertyds  aan  den  Abt  van  Floreffis ,  btf  Hamen .  In  het  jaar  1631 
beweerde  de  Prelaat  van  Postel,  dat  hij  als  Abt,  te  Astbh  en  op 
eenige  andere  plaatsen  in  het  bisd.  van  *s  Hertogenbosch  geestelijken 
van  zyne  otdv.  lot  Pastoors  kondc  benoemen ,  ofschoon  die  parochiën 
altyd  door  wereldlijke  Priesters  warru  bediend  geweest.  Hierover  rees 
eenig  geschil,  dat  eerst  in  het  begin  der  18de  eeuw  eindigde  ,  als  wan- 
neer de  benoeming  van  wereldlijke  Priesters  tot  die  pastorijen  aan  den 
Vikaris-Apottolijk  van  *s  Hertogenbosch  werd  toegekend.  De  statie, 
die  tot  bet  voorm.  bisd.  of  vie.  gener.  apost,  van  Uniogtnboadi  f 
dek.  van  Helmond  behoort  ^  en  door  eenen  Pastoor  en  eenen  Kapdlaan 
bediend  wordt telt  ruim  2800  sielen. 

Dc  Herv.,  die  hier  slechts  ongeveer  40  in  *vptal  zijn  ,  en  tot  dc  gcm. 
van  ^s/e/i-en-Om?//r/i /?  behooren ,  hebl)en  hier  mede  een  klein  kerkje. 

Men  heell  in  licL  jaar  1801  ,  te  midden  van  dit  dorp  een  zeer  fraai 
raadhuis  gebouwd,  waaronder  dc  boLcrwaag  isj  ook  is  er  een  distribn- 
tiekantoorder  brievenposterij,  cn ,  aan  de  suidxijde ,  eren  bniten betdorp , 
een  fraai  kasteel ,  bet  Hms  vb  Aste^  geheeten.  Er  hebben  jaarlijks  te 
.  Asten  twee  beestenmarkten  plaats,  de  eerste  wordt  gehouden  op  Dingsdng 
vóór  13  Mei  en  de  andere  op  Dinjsdag  vóór  11  Noveuiber. 

Den  22.  Januarij  Vi\^  werd  dit  dnip  {>edeelt(  lijk  in  kolen  gelegd  door 
de  Gelderschen ,  die  bel  in  1545  onder  MAAjiifift  vaa  Kossbb  weder  kwa* 
men  brandschatten. 

Asten  is  de  geboortepl.  van  de  Kerkelijke  Historieschrij- 
vers Hnmnsos  tsii  du  Wnnxn ,  t  ^emloedel•Jk  inlÖSl  als  Pastoor  te 
*s  Hertogeubosch ,  en  Jossncs  Jacobs  ,  f  1647  als  Uoogkeraar  in  de 
Wnsbegeerte  aan  de  Hoogeschool  te  Lenven,  alsmede  van  den  Latijn* 
ach  en  Dich  te  r  GEnAHDOs  Jacobs  ,  flOriiSals  Pastoor  te  Somereu. 

ASTEN  (HUIS-ÏE-)  .  adell.  huis  in  de  Mvijirij  van  Jlerlogenbosch  , 
kw.  PcvUnnd ,  prov.  ISoord-Brahaud  ^  arr.  en  4^  ti.  Z.  van  EttuU 
horen,  kanl.  eu  5|  n.  Z.  ten  O.  >an  Ilelmoud ,  geni.  cn  ^  u.  Z.  \au 
jistui ,  thans  het  eigendom  \au  den  Heer  \V .  b'.  Guue  tc  Oirschut. 

ASTEN-EN-OMMËLEN ,  kerk. ,  gem..  prov.  NootérBfiAamd ,  klass. 
van  Eindkove»f  ring  van  Heeze.  Zij  heeft  een  kerkje  te  Asten,  en 
telt. ()o  zielen.    De  Predikant  wordt  door  den  kerkeraad  beroept  n. 

ASTË^SCIi£-AA,  riv.  in  de  Meijerij  tan  *s  liertogenboick.  Zie 
Aa  (Asteüscbb*). 


Digitized  by  Google 


a6t; 


ASTERBERG  of  Aatserberg,  geh.  in  Opper-Gelder ,  prov.  'Lhitbura, 
arr.,  distr.  en  3  u.  Z.  ten  W.  \an  Roertnonde ,  Laut.  eu  1  u.  N.  W, 
van  Sutteren ,  gein.  J^cAt. 

ASTERGRAGHT  ,  watertje  in  Now^HoUmHd ,  dat  benooiden  Ovd^ 
XiBr«;>e/ ontitaat,  tn  cone  raidelijke  rigting  langs  NoordrSéharwoude , 
ZuidSehani'ovde  cn  Broek  loopt,  eo  zich  besuidendit  laatste  doip  in  da 
nngsloot  van  dcii  Hcer-IIucowAARD  onllast. 

ASTERLOO  ,  oude  nanni  vnri  Heiitceriee.    Zie  dat  woord. 

ASTERT  ,  pold,  in  dc  Baronie  run  Breda,  prov.  Noord-Brahand  , 
arr.  en  kant.  Breda,  geni.  Prinseuharje ,  in  de  zoogenaamde  Prinsen- 
kaagsche  beewden ;  palende  N.  aan  de  Lange  Bninders  eu  Slangwijk^ 
O.  aan  de  Hillen,  aan  Hintlaken  en  w.  aan  achter  den  JSmer* 
Deze  polder  watert  nil  op  de  rivier  de  Herk ,  en  is  49  bond.  71^  v.  r.' 
30      ell.  groot,  het  zonicrpeil  is  4<$  duim  boven  A.P. 

ASTHEN  ,  d.  in  de  Meijerij  van  *s  Uertofjenhosch.    Zie  Astm. 

ASTWALDA  ,  ondc  naam  van  Oostwolde.    Zie  dat  woord. 

A8TJAKG  j  d.  in  Oost-Indiè' ,  op  liet  cil.  Ja  ra,  rcg.  Soekapum, 

ASUIN ,  oude  naam  van  Groot-Azkwijin.   Zie  Azbwuh  (Groot). 

ATClllN ,  koningrijk  in  Oost-Indié'.    Zie  Atjieu. 

ATE-BUREN,  goh.,  prov.  Frietland,  kw.  ÏFeUtrgoo ,  sriet. 
9imdtel,  arr.  en  S^o.  w.  van  Stuié,  kant.  en  8|u.  Z.  w.  Tan  Bük- 
'  wardy  10  niiu.  N.  O.  van  het  d.  Hieêlum,  waartoe  het  behoort. 

A'I'ERT  of  Attert  ,  riv.,  groolh.  Luxemburg  y  die  met  onder- 
scheidene adcrljos  ten  N.  van  Arlon  ontslaat ,  mot  ccncn  nonrdoosLe- 
lijken  loop  langs  het  licljjisclic  dorp  Attert  vloeit ,  bij  het  d.  Ell.  op  Ne- 
derlandsch  grondgehied  komt;  voorts,  in  cene  oostelijke  rigting,  langs 
£11,  Redingen,  Everlingeu  en  Useldingcn  stroomt,  vervolgens  weder 
eeiie  noordoosteiyke  itrekking  neemt ,  met  welke  zij  langs  Bissen  loopt , 
em  fich  by  het  geh.  Colinar,  onder  Berg,  in  de  Elti  te  ontlasten. 

ATJIEII  ,  kaap ,  in  Oost-Indië.    Zie  Acbbüüsioopd. 

ATJIEU  ,  door  de  Engelaclien  AcHBm  of  Achir  ,  door  dc  Nederlan- 
ders AciiEv  ,  Atstetx  of  Atsjie?»  ,  ook  wel  AscREn  ,  Asj£?t  of  ATcniü 
geheelcn  ,  koningr.  in  Oost-Indié' ,  op  het  Sundasche  eil.  Snmatra. 
Het  is  een  zeer  Tiitgebrcid  rijk ,  dat  4000  v.  m.  bevat ,  en  ,  het 
geheelc  uoordwesteindc  van  Sumalra  beslaande  ,  zich  langs  de  oostkust 
▼an  Acheenshoofd  tot  aan  de  Diamantkaan  en  langs  de  westkust  tot  aan 
Baroes  uitstrekt.  Het  grenst  ten  Z.  U.  aan  het  land  der  Battaks ,  is 
van  de  drie  overige  syden  door  de  zee  omgeven  cn  wordt  verdeeld 
in  drie  hoofdafdeclingen  ,  die  ieder  onder  eenen  Pangliema  of  GonvM^ 
neur  slaan.  Deze  ardeciiiifyen  hceten  :  D  o  c  w  a  -  p  o  e  1  o  Ii  -  d  o  c  wa  , 
D  O  e  w  a  -  p O  e  1  (1  li  - 1  i  ni  O  en  1)  o  e  w  a  -  p  o  e  1  o  h  -  a  n  a  ni.  Boven- 
dien wordt  Atjikii  nog  iu  195  mokim  .  zijnde  zooveel  als  kleine  distr. 
of  gem.  verdeeld.  De  lucht  is  er  gezond,  wordende  dc  hitte  er  door 
de  zeewinden  getemperd. 

De  grond  is  mallf||p  maar  vrachtbaar,  minder  moerassig  en  boiek* 
riik'dan  in  het  overige  gedeelte  des  cilands.  Een  herigkelen  door* 
loopt  het  land  van  Achecnsboufd  naar  het  Z.  O. ,  waar  zij  zieh  met 
.  het  Simpongi'hergle  vcreenigl.  De  voornaamste  riv.  zijn  de  S  i  n  kei, 
de  AnnalalxM'  cn  d«ï  Atiieli.  De  voorlhr<'n-»^s('l»'n  zijn  katoen, 
rijst,  ajuin  en  velerlei  andere  tnin-  en  hoonivrnehlen  ,  die  ervoor 
geringe  prijzen  te  bekomen  zijn  ,  ook  worden  dc  landhonw  cn  de  vee- 
teelt hier  niet  meer  zorg  dan  op  de  overige  kustlanden  behartigd  ,  maar 
de  rijstvelden  heblien  er  dikwijls  voel  van  de  wilde  olifanten  te  lyden , 
die' er  groote  verwoestingen  in  aaurigteu.   Rundvee  eo  paarden ,  geiten  ^ 


Digitized  by  Google 


578 


AT  J 


gevogelte»  wild  en  vMt  mdt  HMii  er  »  oterdi^d,  dNcMadei  eUbn* 
ten,  die  uien  er  ak  lastdieren  gdiniikt,  De  pawdcn  ir«Ueo  jer  iipm^ 
maar     sQn  byxonder  moedig  en  vorden  sterk  aonr  de  Engekehenaaage» 

kocht ,  om  ze  nnar  Madras  te  vervoeren. 

Ërzijn  rijke  goudiHijiicn  ,  zoodat  er  jaarlijks  meer  dan  10,000  oneen 
{]oud  worden  iiiln[evoerd ;  ook  de  kopermyncn  leveren  veel  op.  Men 
werkt  er  in  jjoud-  en  zilverdraad ,  zijde  en  katoen^  en  oefent  er  on- 
derseheidene  andere  kunst-  en  handwerken  uit :  zoo  vervaardijjen  de 
iaw.  onder  andei:ea  huu  eigen  schietgeweer  ca  buskruid.  De  liaadel 
is  bdangrijken  wordt ,  meest  voor  rekeming  vnn  den  Koning ,  nietekcte 
met  Euiopeanen ,  maar  ook  met  andere  Zaid-Aiiatische  vel£en,  gedswvea. 
De  invoer  bestaat  in  katoenen  sloffen,  lakens,  sout,  \jzer  ,  opium, 
glas,  en  Enropesche  fabrijkjroedereD.  De  uitvoer  in  goud,  edele  ge^ 
stcenten  ,  zijde,  betel,  diptum^  benzoiii,  kamfer,  peper,  melissa , 
lotoria  ,  en  zwavel  van  het  eil.  Pulo  Ay.  Bezuiden  de  hoofdstad  Atjich  ,  in 
liet  Dnros-frebergle ,  vindt  men  de  meeste  en  beste  benzoin  en  kamfer  , 
ten  O.  daarvan,  heeft  men  de  mijnen  van  Bating  en  Sunogang, 
die  ^d  van  22  karaat  opleveren.  De  ToamaanBste  kjOO|Mteden  ayn : 
Atjieh,  Pedir,  Soelo e  en  S i nkeL 

detlandis  aeer  volkrijk  ,  maar  het  getal  inw.  niet  te  I)epalcn ,  hoewel 
door  sommigen  op2,000^0Q0  berekend.  Zij  bestaan  deels  nitfiatta's,  de<^ 
uit  eene  Maleischc  menschensoort,  dat  donkerder  van  kleur,  werkza- 
mer, ijverijyer  ,  dapperder  en  schranderder  is  dan  de  overige  Sumatrancn. 
Zij  hebben  meer  kennis  van  andere  landen,  en  zijn  over  het  nlfremecn 
^is  koopUcdeu  cerlyker  ,   hoewel  op  de  goede  trouw  der  handelaars  in 

de  hoonistad  niet  te  roemen  valt.  Jegens  vraemdelingen  zijn  de  Ata- 
Jincsen  verraderlijk  en^  hebben  over  net  algemeen  een  laag  karakter. 

ayn  bijgeleevig  en  van  de  heidenscbe  godsdienst ,  mtgcnomen  .de 
.flrandbewoners ,  die  de  Mahomedaanaebe  godsdienst  aankleven  cn 
vele  moskeen  hebben.  Hunne  begrippen  we|yens  het  ontslaan  der  we- 
reld zijn  zonderling.  Zij  geloovcn  echter  aan  eene  toekomstige  be- 
looning en  straf  in  eene  andere  wereld.  • — Ue  jongeling,  die  huwen  wil, 
betaalt  eenen  zekeren  bruidschat  aau  den  vader  zijner  bruid  ,  maar 
liee(l  het  regt,  alvorens  4ie  nit  ie  keeren,  zijne  geliefde,  terwijl 
Bij  naakt  uit  bet  bad  kemi ,  te  bmpieden  en  onidm  bij  aan  baar- 
eenig  bgchaamsgebrek  ,  hetgeen  bem  fan  haar  doet  afiién  ,  data  vmrdt 
de  onderliandelittg  a%Bbrokén.  Na  hOt  bnwelijk  is  de  vnmw ,  even 
als  hare  kinderen ,  het  wettig  eigendom  van  den  man  ,  die  se  besde 
naar  goedvinden  vcrkoopen  of  verpanden  kan.  De  veelwijverij  is.gW' 
OOrloofd  en  de  gegoeden  maken  daarvan  gebruik. 

Den  Koning,  dien  zij  Taankito  of  Meester  noemen  ,  betalen  zij  hunne 
schalling  iu  goederen.  De  regering  is  monarchaal  despotiek  en  erfe- 
lijk ;  de  'wetten  sim  er  seer  gestreng.  De  krijjrsmagt  van  den  Koning 
bestaat  uit  eene  lijiWacht  van  100  Sipayers.  .  De  plegtighedentan  hove 
zijn  bijzonder  statelijk.  Men  draagt  er  een  klein  gouden  swaard , 
bij  wijze  van  ridderorde  aan  den  hals. 

In  het  jaar  loOO  hebben  de  Portugezen  dit  koningrijk  reeds  bezocht, 
en  in  lö915  deden  de  Nederlanders   deze   kust  voor  het  eerst  aan, 
waar  de  Portugezen  hun  vele  nioeijelijkheden  veroor/^aakten ,  cn  toen 
in  bet  jaar  1«>99  hier  twee  schepen,  de  Leeuw  en  ile  Leeuwin ,  ge- 
naamd,, met  den  Opperkommisaaris  Goaaitia  Hoimuv,  aankwamen, 
werd  bij ,  soo  door  eigene  ouvoorzigiigheid ,  als  door  bet  bestel  der 
Portugezen ,  op  bevel  des  Konings  van  Atjidi ,  door  diens  Sekretaria , 
in  syno  kamer  op  bet  schip  de  Isemmf  nevens  eenige  andeven  , 


Digitized  by  Google 


AH,  370 


ymnoaatdy  en  zija  ItfaoAer  Fibmuk  Uootmaii  inct  veol  vau  uas  vulk 
gevai^pi  gefaondea ,  terwijl  de  Zeeuw  en  de  Leemfim.  ii»eeoeii  dapim- 
na  tegenweer,  onder  den  Ooderkommiet  Gvior  lk  Foer,  eit ,  na  hê^ 
aftlaan  van  *s  Konings  onbilliikc  voorstellen  ^  van  daar  verzeilden.  De 
Engelschen  vertoonden  zich  hier  ook  in  ICiOi,  in  welk  jaar  de  Koning 
van  AtJiEH  een  jrezantschap  naar  de  Ncderi.iiHlpii  z*)nd,  alwaar  een  der 
beide  Ai^jevaardiijdcii  •overleed.  Dit  had  ten  gevolge,  dal  wij  in  IGOU 
hier  een  kantoor  l)ck\sa men  ,  waar  een  koopman  als  Opperhoofd  gevestigd 
was.  Dit  kantoor  ,  ven  allen  zijnde ,  werd  iu  IGIG  wei  weder  bei-stcid  ^ 
maar  ia  1667  naar  Padang  overgepLaatit. 

Ten  tüde  dat  Riikmv  tav  Gesas  Gouverneur-Generaal  van  Nedeiv 
landbch  Indië  was,  is  bijna  de  geheele  westkust  van  dit  rijk  veroverd 
door  den  Admiraal  Pister  bb  Bitter  ,  die  tevens  ottderMsheidene  weder* 
spaonige  volken,  welke  de  Ooslindisclic  (lorapagnie  veel  in  den 
handel  benadeelden,  tot  hnnuca  pligt  wist  te  brengen.  Drie  jaren  later 
vennecsU  rden  de  Nederlanders  andermaal  dc  geheele  noordwestkust  lot 
aan  iiaros  toe.  Deslyds  was  dit  rijk  uog  zeer  bloeyond  cn|  niagtig  , 
ftjrekkende  adfii  zijnen  invloed  over  de  Suudwestkiist  uit,  thans  is  het 
echter  seer  in  verval  en  heeft  sleehts  het  opperi^ebied  over  eenige 
vykjes  of  kleUie  staten,  waardoor  het  onmiddellijk  begrensd  wor£. 
liet  Is  evenwel  nog  altjjd  onafhankeiyk  en  bevriend  met  dc  onzen  ^ 
voor  wicn  dit  rij!v  in  meer  dan  een  opzigt  bijzonder  belangrijk  is, 
vooral  ook  als  nabuur  van  onze  bezittingen  op  het  eil.  Sumatra. 

ATJIEH.  riv.  in  Ont-Indii: ,  op  het  Sundnsc/ie  eil.  Sumatra ,  ko- 
nhi^r.  uJljieh  f  vau  welke  de  hoofdstad  ca  voorts  het  geheele  koningrijk 
hunnen  naam  ontleeoen.  Zij  heeft  eencn  Noordwcstelijkcn  loop ,  eii 
valt  m  en  door  de  stad  Atjieh ,  met  verscheidene  armen,,  in*  de 
JUjtMtUH.  Aan  haren  mond  is  door  eene  sandbank  hesei\ 
aoo  dat,  zelfii  metboeg  water,  geene  grootere  vaarluigea dan  van  30 

Ion  hnar  kunnen  opsleverien. 

ATJIKII,  st.  in  Oosl-Indië y  op  het  Suudascke  cil.  Sumatra,  aan 
de  rivier  van  dcnzellden  naam ,  waarvan  een  tak  midden  door  dc 
stad  vloeit.  Deze  stad  ligt  omtrent  eene  mijl  van  de  zee ,  5"  26 
N.  B.  iO^"  19/  4r  O.  L.,  in  eene  vlakte,  gedeeltelik  achter,  ge- 
deelleiyk  in  een  digt  beseh  van  platanen  ,  palmboomen  |en  bamboeseo, 
dat  langs  de  kust  ligt ,  en  een  zonderling  gczigt  oplevert.  2y  is  de 
hoofdstad  van  het  koningr.  Atjieh  en  de  zetel  van  den  Vorst  van  dat 
rÜk,  wiens  voorzaten  er  als  Stedehouders  Yaa  het  thans  aanmerkeiyk 
ingekrompen  rijk  MeiianrKabo  regeerden,  maar  ftich  hebben  weten  on- 
afhankelijk te  maken. 

Dc  stad  lelt  36,000  inw.,  die  in  8000  meestal  houten  huizen  wonen  , 
welke  veelal  door  geboomte  vaneen  gescheiden  en  wegens  de  ovcrstroo- 
minden ,  die  hier  dSkwyU  plaats  hebben ,  op  palen  gebouwd  sQn.  Het 
pateis  des  Konings,  dat  midden  in  de  stad  slaat ,  is  een  groot,  lomp, 
onaanzienlijk  gebouw,  van  eencn  dikken  muur  en  eene  []t.u  htomgeveo. 
Men  heeft  hier  eene  door  ondersebeidenc  rcedeb  verzekerde  haven  ,  van 
welke  de  diepte  echter  merkelijk  aan  het  afnemen  is  ,  hctgcne  den  han- 
del ,  die  hier  vroeger  door  Nederlanders  ,  EngeLchen  ,  Portugezen  ,  Deeneu 
en  Chinezen  gedreven  werd  ,  zeer  heelt  doen  vervallen  ,  daar  de  groote 
schepen  thans  genoodzaakt  zijn  op  dc  opene  reede  te  blijven,  die  om 
eenen  uitstekenden  sandhoek  digt  by  de  stad  ligt ,  en  in  dc  noordw  cst- 
moeson  of  het  rc^nsainMm  seer  onstuimig  is,  terwyl  alsdan  aan  het 
strand  eene  hevige  branding  staat.  Sedert  omtrent  eene  eeuw  worden 
,  daanenbovcn  de  Europesche  handelaren,  insonderheid  de  EngeUcheneu 


Digitized  by  Copgle 


380 


ATJ 


Portugezen,  van  hier  {yewccrd  ;  zoodat  de  stad  ziglbare  blijken  draa^f  ^ 
Tan  het  diep  verval  des  handels.    De  voornaamste  handel  wordt  hier 
met  8  of  10  schepen  Tan  Coromandel  gedreten  ^  die  erste%oud  ,  peper , 
kamfer,  TO^relnest jes paarden,  benzoin  en  swavri,  t^n  opium ^ 

cbinescho  «n  Europpsohc  Mnren  komen  rullen. 

ATJIEIIBAAI,  baai  in  Oost-hidiëy  in  de  Indinche  zee,  aan  dft 
noordwestkust  van  het  koninjii-njk  Atjieh  ,  op  hot  Sumkuche  eil.  S»nuiir9* 

ATIPOPON  ,  d.  in  Oost-htdië.    Zie  Attapofpa. 

ATSEBL'REN,  of  ATtEBOinEji,  {jeh.,  prov.  Friesland,  kw.  ff^esterffoo, 
griet.  If^ymhritseradeelf  arr. ,  kant.  cn  ^  u.  W.  van  Sneek ,  even  zoo 
Ter'  O.  Tan  (htthem ,  wtiarloe  ket  belioort,  ^  u.  N.  van  Ulil ,  ndby 
4e  Geenw  en  den  HemdIJk. 

ATSBBUURSTERHEER  of  AnramnsTEnsREE  ,  ook  wel  in  d«  wandeling 
het  KLEi>E-HBEii(renoemd ,  pold.,  prov.  Friesland,  kw.  ff  cstergoo  ,  gariet, 
Wijmhritseradeel ,  nrr.  cn  knnt.  Sncek  ,  onder  ^ est/tem  ,  palende  N.  O. 
anu  de  Monahem  en  den  lïeiiidijk ,  O.  eii  Z.  aan  dc  Rijpcrahein ,  en  W. 
aan  het  droof^jyemaakte  Sensmecr ,  Maanucdc  het  onder  cene  bedijking- 
li{jt.  Deze  polder  was  vroeger  een  meer ,  dal  in  liet  |aar  1655  drooggo- 
malen  is. 

Den  7  Febmarij  1895  braken  de  dijken  van  het  Atsesoohsi  eurbr, 

door ,  zoodat  het  daardoor  ^heel  onder  water  liep,  en  de  daaiin  staande 
woninjjcn  fjeheel  of  gedeeltelijk  beschadigd  werden. 

ATSJANG,  d.  in  Oost-Indü,  op  hel  SmndiMseht  eil.  Jtm,  lesiA. 

Soekapoeni. 

'    ATSJEEN  of  Atsjien  ,  koninrrrijk  in  Oost  Indlë.    7j\q  Atjier. 

ATSJINEZEN  ,  inw.  van  het  koningrijk  Atjieu.    Zie  dat  woord. 

ATT  AL  AI,  d.  in  Oótt^Indië^  eil*  Amboinm,  scMereil.  Leifiim&rp 
4  u.  N.  W.  Tan  Ambon.  In  den  omtrek  Tindt  men  gemoetoe-, 
kasnaris-,  brood-,  kokos-,  pisang-,  koflij-  en  nagelboomcn.  De  inw* 
maken  soja ,  die  zij  sot  noemen  en  uit.  visch  en  pek^  kooken. 

De  bcvoIkin{y  ,  die  zoor  tronw  aan  het  Gouvernement  is  ,  bestond  in 
1825  uit  ruim  300  ziel.,  allen  (Christenen  ,  van  welke  slechts  98  als 
ledematen  waren  aangenomen  ,  er  is  hier  ook  eene  sehool  ,  die  toen 
door  125  kinderen,  zijnde  50  jongens  en  75  meisjes,  bezocht  werd. 
Destijds  warende  inw.,  tenaamSen  van  hetgonTernement ,  aan  zware 
heefendiensten  onderworpen,  wélke sij ,  {rcdeenetijkomniet,  gedeeltdijik 
tegen  een  gering  loon  ,  moesten  verrigten ,  onder  welke  het  verroeren  tmi 
swaar  hout  eene  der  nioeijelijkste  Merkzaamheden  was.  Deae  ^ien-' 
sten  zijn  echter  in  het  jaar  1824,  toen  de  Gouverneur-Generaal  Tan 
DER  Capellen  Amboina  hezoelit  ,  aanmerkelijk  verminderd. 

ATTAMA  ,  voorm.  state,  prov.  Frieslaiid ,  kv*-.  Jfcsfcnjoo,  griet. 
ff^yvihritscrndei'lj  onder  Ahbcija  y  10  min.  Z.  W .  van  dat  dorp. 

ATTAPOEPA  of  ATiropoiv,  d.  in  Oont-Jndië ,  op  de  Noordelijke  kust 
van  het  Suudoiche  eil.  Timor.  Er  b  hier  een  Goavememeotspost houder 
geplaatst. 

ATTELAKEN,  geh.  in  d«'  Jhtronte-vttn'Breday  prov.  Noord-Bm- 
hand,  arr*  en  2  n.  W.  van  Breda,  kant.  en  5  u.  O.  van  Oudeiihosch  , 
"^em.   Ettev-en-Leur ,  l  u.  W.  van    Leur.   vnnr  onder  het  behoort  , 

u.  van  El  ten  ,  1  ii.  O.  van  Hoeve,  aan  den  weg  van  Pnnsenbage 
naar  l.t'iir  ;  met  510  inw. 

ATT1^G0BEN ,  plaats,  waar  Bohifacivb  ,  de  tweede  Aartsbisschop 
van  Utrecht  sich  drie  jaren  mqiet  ontbonden  hebben.  Sommieren  roee- 
nen ,  dat  dit  het  t^enwoordijjc  AcHmBnoTEn  ,  prov.  l7freeM,  soade 
geweest  lyn. 


Digitized  by  Google 


A  T  T.  5^1 

ATTUA.RIËN ,  Gcraiaantche  Tolksttam,  dSe  ni  het  4dG  jaar  na  Chris- 
tut  geboorte  de  ^apeaca  icQtm  liet  Romeinache  rijk  opvatte  ea  door 
Tmaius  weder  ten  onder gcbranrt  werd;  ten  tijde  van  Keiaer  Jouavos, 

over  den  Rijn  gekomen  en  in  Gailio  rrnvatlen  zijnde ,  werd  deze  volkutam 
ook  weldra  weder  door  den  Keizer  bed\von|ren.  Later  zijn  de  ATTOAaiBS  een 
hoofdtak  der  Franken  {fewordeii,  VoIjtimis  het  meest  al'jemcene  {revoelen 
zouden  zij  in  Gclderlanrt  ,  ol'  het  ji  raalsehap  Zulphen  .  ryewoond  hebhtMi,  ter- 
wijl men  wil,  dat  de  stad  Hat  tem  van  hen  haten  naam  onth'eiit. 
Door  soiuuiigcn  worden  zij  cchlcr  hij  de  riv.  de  Ilaze ,  in  het  O^na- 
bmgiche ,  en  door  anderen  aan  de  Lippe  of  elders  ^j^eulaatst. '  Rij  de 
verdeeling  Tan  hei  rijk  van  Lotharingen  ,  tussefaen  Kaebl  de»  Kale 
en  LoDKwiJK  den  Dititscher  y  welke  den  8  Angastna  de»  jaars  870  plaats 
had ,  viel  onder  anderen  het  land  der  Attuarieu  aan  Lodewuk  ten 
deel.,  en  dit  is  de  laatste  reis,  dat  wij  van  dat  volk  [^cwagr  gemaakt  vinden. 

ATZERÜIREN  ,  geh.,  prov.  Fricslanfl.     7Ac  AtskbuiikE"^. 

ATZEBlIIRSTEllMEER  ,  pold.,pruv.  friesland.  ZicATSiËBUuasr£afl£Ea. 

AUCHËN,  Germaan»chc  volksstam.    Zie  Cauchesi. 

AUGKA  of  AoEA ,  houtgrond  in  Jfederlandtek-Gumna,  kd.  Smrinm^ 
miê,  aan  de  riv.  de  SwnmmBf  ter  regtenyde  in  het  afaren ,  tusicfaen 
den  vcrl.  grond  Non-Panse  en  bet  ven.  land  van  Qaamabo.  Zy  wordt 
b\i  de  Negara  Mungo  genaamd. 

Op  deze  aanzienlijke  plant,  werd  in  het  jaar  1761  de  vrede  ge- 
sloten met  een  groot  gedeelte  der  Boschnegers  ,  die  in  <le  nabijheid 
van  de  rivier  de  Snrinanu: wonen.  Bij  dezen  vrede  was  bedongen,  dat 
men  de  Roscbucgers  schietgeweer  zoude  bezorgen  ca  hun  de  vryhcid 
verleenen,  om  handel  te  Paramaribo  te  drgven. 

AUGKA  (LAND  VAN) ,  verl.  grond  in  NedÊrlaniti^  Guiana ,  kol., 
Suriname,  aan  de  riv.  de  Suriaame,  ter  regtentyde  in  bet  opvaren, 
(Milende  aan  de  plant.  Sara'»lu»t  opwaarts  en  aan  de  verl.  grond  Char- 
prendre  benedenwaarts. 

Al  CIvAMA-STATE  ol  GaooT-AijkEMA-STATE  ,  voorm.  adell.  hnis  ,  prov. 
Friesland ,  kw.  Oostertjoo ,  griet.  Leeuwarderadeel ,  onder  Teen»  f  en 
Z.  vau  dal  d.  gelegen. 

AUGSBUUE ,  of  Aotauia ,  anders  Lotkbwoiidi  of  Lütekwolbs  ge- 
noemd, d.,  prov.  Ftieiland,  kw.  OoBiergoo,  griet.  KollHuterland-eH^ 

Jfieuw-Kruidand j  arr.  en  5^  u.  O.  ten  N.  van  Leeuwarden  j  kant. 
an  5  u.  Z.  O.  van  Dockum ,  i  u.  N.  O.  van  Bniienpost ,  i  u.  Z.  O. 
van  Kollum  ,  1  n.  W.  van  Runun  ,  aan  de  trekvaart  van  Docknm  op 
Stroobos.  Tot  dit  d.  behooren  de  bnnrt.  Steenharst  en  de  voorn  i, 
state  A  u  g  s  b  u  n  r  of  Cl  a  n  t.  Men  telt  bier  160  inw.  bijna  alle 
Uerv.,  die  hier  eeue  kerk  hebben  en  tot  de  gem.  Augihuur-Lutkewoudc-en- 
MMtmenwaaa  bebooren.  De  inw.  generen  tieh  meest  met  den  bmdbottw. 

AUGSBÏÏDR,  Aosama  of  Glart,  voorm.  adell.  state,  prov.  Frie»^ 
landyikyi,  Oostergoo,  griet.  KoÜwÊtêT'land-en-IVteuw-Kruislaud ,  cnéef 
^uothuur  f  in  het  laatst  der  17de  eeuw  door  Epo  vax  Ayl va  bewoond. 

AÜGSBin  R-LUTKEWOUDE-Ei\-KOLLUMERZ\V\\G  ,  kerk  gem., 
prov.  Friesland,  klass.  van  Dockunij  ring  van  Kollum ,  mei  twee 
kerken  ,  die  door  ééuen  Predikant  bediend  worden.  Deze  gem.  telt 
.ruim  (500  ziel. 

AUGUSTA-POLDER  ,  pold.  in  bet  Marhjraaf.cliap-vat^Bergen'op- 
Zoom,  prov.  Jfoord-Bróband ,  arr.  Breda ,  kant.  en  gem.  Bergen-op- 
Zoom,  palende  N.,  O.  en  Z.  aan  Borgvliet  en  Znidgeest,  en  W.  aan 
de  Ooeter-Sebelde,  beslaande  130  bund.  159  v.  r.  1  y.  «1  gronds.  Het 
somerpeil  ligt  omtrent  9  palm.  5  duim  boven  AP. 


Digitized  by  Google 


AU 


Deze  pold.,  stiat  ouder  bet  bestuiir  van  concii  Dykgraaf ,  die  tCTcns 
Feoniiigaieeslcr  is ,  en  Mvengesworcncn. 
AUGU8TBURG,  verL  plant,  tn  JfédtrMtek-BuimM,  kol.  Smn-» 

name  j  au  de  Smmaws-kreck  ^  ter  regtcrzijde  in  het  opvaren ;  palende 
benedeiiMaarU  aan  de  koÜijplant.  Mieuw- Weergevonden  en  bovenwaarla 

aan  otihihouwde  gronden. 

ALGlSTIJNExMaOÜSlËU,  voorm.  kloonter  te  Amenffmi*  %t€ 
Jaihsklooster  (St.). 

AÜGLSÏIJ1NENK.LOOSTEÜ,  voorin,  kloüiler  iu  Aimtelland,  Zie 

jAASKLOOSTEa  (St.). 

AUGUSTl]N£MKLO0STER,TOonii.  Uootlerte  Jmttêrdam  ^  op  des 

JFluveeleiihurytcal.    Zie  AcMKiENSUMitna  (Sr.).  ' 

Al  GUSTlJNËiNKLOOSTKU,  voorm*MooMer  te  .^mifmbm,  opdca 

Oudeztjds-.Jchterburgttul.    Zie  Mariknvelde. 

AUGljSilJNENKLOOSTM,  voorm.  Uootter  te  Appmgedam.  Zift 

AvCUDSTINliSKLOOSTER . 

AUGlSTlJNE^KLOOSmi,  voorm.  Uooster  te  ^ntJbm.  ZieAttiUE- 

TEKiULOOSTEa  (St.). 

AUGUSTUNENKIOOSTER ,  voorai.  kloorter  op  de  Bêttme.  Zie 
CAnAantAXMOiffBa  (Sr.). 
AUGUSTUNENKLOOSTSa ,  voorm.  monnikenkloofter  %t  MammeL 

2>ie  Peterspoel  (St.). 

Al  GUSTIJNëNKLOOSTER  .   voorm.  nonaenUootter  to  Bomm^L 

Zie  Maria  Magdale.>akluo!>teh  (St.). 

AUGLSTIJNENKLOOSTEll,    voorm.  klooster  ia  Delfland.  Zie 

AcMbTEMCJUJUSTER  (St.). 

V  AUGUSTUNENKLOOSTER ,  voorm.  klooster  te  Dwnier,  Zie 
AfinETBMiLOOSTia  (St.). 

AÜGUSTIJNEINKLOOSTER ,  voorm.  klooster  van  Angnstijner  Heiw 
iTiiten  ^ts  Dordrecht ,  op  de  V oaniraat.  Ifcl  Mas  gesticht,  volgens  Harsah 

Of^'s  ongedrukte /)'rsr/inyr?V'/7  ran  Dordrecht ,  in  het  jaar  l!27a  ,  hoewel 
hinderen  willen  ,  dat  daaniu  dc  reeds  ten  jnre  Ii2i20  eeijbejrin  gemaakt  zij. 
Aan  de  kerk  is  dc  eerste  steen   gelegd  door  liroeder  Güiüscalk  Ofm  , 
die  er  in  het  iaar  '1295  Prior  ^as.    De  Broeders  Aogustijne?!  bleven  m 
bet  beiit  van  dit  klooster  tot  in  het  jaar        ,  toen  de  Staten  van  HoUaiid 
«n  Westfriesland,  door  den  Hertog  vak  Alia ,  tegen  den  VS  Mei,  te 
*s  Gravenhage  beschreven  zijnde  en  daaraan  niet  wiHende  voldoen,  de 
^gvaard  te  Dordi^ht  helegtie ,  ter  velker  gelegenheid  dit  klooster  tot 
«en  hof  en  verblijl*  voor  de  lieslnurders  en  Stadhouders  van  den  Lande 
beslen)d  >verd.    Zoo  als  dan  ook  de  Graaf  vak  Leicester   er  in  1587 
gehuisvest  was,   terwijl  FnEDSRiK  ,  Keurvorst  ran  den  Paltx ,  er  den 
1  Mei  1613,    met  zijne  gemalin,   door  de  Uegering  van  Dordrecht 
vorstelijk  onthaald  verd.    Ook  hield  Waluave  vak  Brederode  ,  iu  het 
jaar  1618^  toen  hij  ,  als  gemagiigde  van  den  Staat,  tot  bywoningvan 
3e  Nationale  Synode  afgezonden  was,  er  zyn  verhlijf. 

In  liet  jaar  trerd  in  de  eetiaal  van  dit  hof,  dc  zoogenaamde 

Chandfre-Mi-partie  j  wegens  de  kroon  van  Spanje  en  de  Staten  der 
Vereenijrde  Nederlanden  ,  die  van  Meeholen  nnnr  Dordrecht  verlegd  was , 
gehouden.  De  gezegde  (  havihre  Mi-partie  j  in  hel  volgende  jaar  weder 
naar  Mecholen  vertrokken  zijnde,  is  later  mcI  wetler  naar  Dordrecht 
teruggekeerd  ,  maar  bcci't  toen  hare  zitting  geiioudeu  in  dc  Kloveniers- 
Doelen.  Op  het  einde  der  16de  of  het  begin  der  17de  eeuw  is  het 
voormalig  AvavsvmnniKKOOSTU  tevens  tot  cenen  $o>iiTTBa8DOBi.Bii  inge- 
rigty  waartoe  het  meer  dan  twee  eeuwen  gehmikt  werd  \  thans  dient 


Digitized  by  Google 


A  L  G.  383 

Let  tot  ocnc  Stadsschool  tooa  ■niTERMo«si(OBii  cii  de  hovenknnicrs  lot  ccne 
TnsniiGaDOft  taw  mrt  anroorwiAr  PictotA ,  terwijl  de  ▼oorm.  kloos- 
terkerk ledarl  bet  jaar  lt(7St,  bij  de  Hcrv.  gebririki  woi^t. 

AUGUSTIJNEtNRLOOST£R,    Toomi.  klooster  in  Btmitmd.  Zie 

Mariaashuf  (St.). 

VI  (;(  STIJNKNKLOOSTER,  voorm.  klooster,  proY.  Frialand,  kw. 
Oostcrf/oo.    Zie  Nik.olaasko>vrnt  (St.). 

Al J('ilïSTlJNKNKÏ.(JOSTKIl,  voorm.  Uw^yiov  prov.  Friesland,  kw. 
ff  eslergoOf  griet,  franekerutieel.    Zie  AcuLCMBR-ko>(VE!«iT. 

AUGUSTIlNENKIiOOSTËR,  voorm.  klooster,  prov.  Frisland,  kw. 
WewUnjoOf  griel.  MtnMuimdeeL    Z»e  Maiiiiiimm. 

AUGUSTU NMKIiOOSTER ,  voorm.  klooster,  ^v.Friethmd,  kw. 
fFestergoo  j  griet.  ff^ymhriUetudeel,    Zie  Tbamr. 

AlG[lSilJNENKUK)Sï£a,   voorm.  klooster  in  Gooiland.  Zie 

VlTOSKOFIVETIT  (St.). 

AUGUSTIJN  EN  KLOOSTER  ,  voorm.  klooster  iii  deu  GrooUn-Zuid^ 
Uollandscheu-  ff  aard.    Zie  EEJusrEin. 

AUGUSTIJNENKLOOSTER,  voorm.  klooster  te  Haarlem,  bewoond 
door  Broederen  Heremieten  van  de  St  An^utinniorde.  Het  werd 
den  90  Oetober  1490  gesticlit  in  de  AcftiUnttaai ,  en  kwam  uit  in  de 
Haagenstraat  eii  aan  de  SiadsreHen»  In  het  jaar  1404  werd  daaraan 
gelrokken  de  Sl.  Jakobskapel ,  met  t\ree  haisen  en  drie  kamers ,  met 
de  erven  daaraan  ,  welke  de  gildebroedercn  cn  gildezusternn  van  St. 
Jakobsgild  .  op  zekere  voorwaarden,  aan  de  Augustijnen  opj^cd  ragen  had- 
den. Dit  klooster  Merd  ,  bij  het  oprigtcu  van  het  bisdom  van  Haarlem, 
uitgezonderd  van  bet  verbod  ,  om  buizen  of  erven  bij  verkoop,  geding, 
making  of  andertins  te  brengen  in  dooder  liande.  Nadat  de  stad 
*s  Prinsen  sQde  gekoien  bad  ,  werd  het  vernietigd ,  en»de  gebouwen  ly» 
of  tot  particuliere  woonplaatsen  vertimmerd ,  of  tot  een  R.  K.  Win- 
aris,  thans  nog  St.  Jakob  genoemd,  ingerigt. 

AUGI  STIJNENKLOOSTEH,  toorm.  klooster  te  Hardtrwijk.  Zie 

AG>l£TE>kLOüSTEfl  (St.). 

AÜGUSTIJNENKLOOSTER  ,  voorm.  Klooster  \Q  Hertogenboick  , 
bij  de  O rthenbinncnpoort .   Zie  GttaTauiDA-KLOOSTEft  (St.), 

AUGUSTUNENKLOOSTER,  voorm.  klooster  te  '#  Hertogenho$eh , 
op  den  PapoHhuht,  Het  werd  bewoond  door  llegtdiere  kanonikessen 
van  St.  Attgtistiniisorde ,  die  de  ueken  bestonden,  xelfs  toen  de  pest 
lieer.«chte.  Dit  gesticht  ging ,  by  den  overgang  der  stad  aan  de  Staten  , 
Ir  iH  L     Op  de  plaats,  waar  bet  gestaan  beeft,  vindt  men  thane 

moestuinen. 

AUGUSTlJiNEMvLOOSTER  ,  voorm.  Uooster  te  't  Uertogenbosch ,  op 
den  ff^indmolenbera.    Zie  BsTnANiE.  * 

AUGUSTUNENKLOOSTER  ,  voorm.  klooster  in  Kenwemerland  bij 
Beperwfjkt    Zie  NAaiAASKOHViHr  (St.). 

AUGUSTUNENKLOOSTER,  voorm.  klooster  in  Kemutneriand,  bg 
Haarlem.    Zie  OMZK-liiüVEVRouwiUOOSTBa.  ' 

AUGUSTUNENKLOOSTER ,  voorm.  klooster  in  bet  Land  vm 
y oorne.     Zie  ELiZAiiETiiSKONVE:tT  (St.). 

AUGlJSTlJNENKLOOSiEil ,  voorm.  klooster  tc  Legden.    Zie  A.QtaÉ" 

TENKLOOSTER  (St.). 

Ali  GUSTIJNËNKLOOSTËR ,  Toorm.  klooster  te  Maastricht.  Reeds  in 
ket  Jaar  1S54  verlieten  eenige  Klniienaars ,  die  lich  aan  den  Nederryi» 
ophielden,  hunne  Hermitage,  om  te  Haastridit  eene  vereéniging  te  stioi- 
ien,  die  den  DMuiivaBHnunnii  viir  Sr.  Aeavwiüi»  aannam ;  aan  dexe 


Digitized  by  Google 


Z^A  A  U  G. 

Vttreenigiug  werd  in  bet  jaar  137 1 ,  bij  eeoe  btd  rtm  Paos  GtBomt  X , 
een  rej^el  veoiigesclireven.  Hun  eente  klooster  stond  naby  de  onde 
Vischniarkt,  naast  de  sinds  \anQ  verdwenen  Kapel  Yan  St.  Kvebhjuusi 
docb  alhier  te  bekrompen  {gehuisvest  zijnde ,  gingen  de  Jüooslerlingen 

in  eenïje  huizen  over,  in  de  Bokslraal  aan  den  voel  van  de  Man^bru^ 
jjelojyeii.  Veh*  ontreinakkcn  deden  hni  later  ook  dit  V(  rhlijl"  verlaten  : 
hunne  womii;;  Mas  door  eenrn  opeiibaien  v^v^  >aneen  jvesclieiden  , 
het  kloosU'r  l)i'zat  jjeen  tuin,  de  bewegiujj  o|>  de  rivier  gaf  den  Vaders, 
te  veel  afleiding  cn  was  bun  in  hunne  stndiën  hinderlijk ,  men  wendde 
zich  dus  in  1586  tot  de  stedelijke  Re{;erin[r ,  ten  einde  hun  eene  meer 
geschikte  plaats ,  tol  liet  opbouwen  van  een  nieuw  klooster ,  mo^t 
worden  aangewesen.  Ah  eeu  gevolg  van  dit  venoek*  werd  den  Mon- 
niken aanvankelijk  de  kapel  van  iS7.  Marld  ten  ocrer  ,  zoo  nieu  wil 
het  oudste  flu'islengebonw  binnen  Maastrlrlif  ,  en  lalt  r  het  daaraan 
grenzende  krrkhoF,  benevens  eene  belendench'  wonlujj,  alies  nt  de  Bok- 
slraal gelegen,  afgestaan.  Eerst  in  1G09  evenwel  ontvingen  de  kloos- 
terlingen de  magtiging,  om  tot  den  opbouw  van  hunne  nieuwe  wonin^r 
ovcrtegaan,  Bexe  vergunning  werd  van  Mege  de  Stedeiyke  Regering 
met  eene ,  gift  van  lOO^OOO  brikken  opgevolgd  ,  terwijl  xy  bet  oude 
kloostergebouw  ,  voor  eene  som  van  fdÓÖO  Luiksehe  guldeas,  van  de 
Vereeniging  afkoeht.  Deze  afkoop  no{jlans  bleef,  ten  gevolge  van  ccnig 
opgekomen  verschil,  steken,  want  vnljjeiis  eene  publieke  akle  blijkt 
bet,  dat  het  oude  gebouw,  den  24  Mei  lOlü  ,  door  de  Taters  aan 
ecnige  parlikuiieren  in  koop  werd  afgestaan. 

Op  evengcmclde  datum ,  werd  dau  ook  eindelyk  de  eersten  steen  van 
het  nieuwe  klooster  gebigd,  waarbij  de  Groot-Kommandeur  der 
Teutonische  orde ,  de  Ueken  van  St.  Servaas,  de  Stads-Magislraat  en 
vele  andere  aan3||enlijke  personen  tegenwoordig  waren ;  deze  [>Ie<;tigheid 
.werd  door  een  feestmaal  opgevolgd  ,  waaraan  niet  alleen  de  hier  vcr- 
ineMe  personaadjen .  maar  ook  de  kloosterlingen  «leel  namen;  dit  feest 
weid  >au  sta(ls\\r;;e  l)i'ko>lij;il  ,  en  veroorzaakte  de  uitgave  der  zeker 
matige  som  van  iii)  guld.,  t2  stuiv.  J^uikscii  geld,  (nagenoeg  zoo  veel  als 
10  guld.  2S  cents  I^jedcrlandseh) ;  dit  alles  komt  lu  de  stedelijke 
registers  voor,  waarin  te  dier  g'  leM  cuheid  de  pot  wijn  tegen  12  Luik- 
scne  stuivers  (ongeveer  53^  cent)  in  rekening  is  gebragt. 

Zoo  het  schijnt  zijn,  bij  -«  hrek  aan  middelen,  bet  klooster  en  de 
kerk  eerstin  ICGO  voltooid;  het  geheel  was  fraai,  terwijl  de  klooster- 
kerk met  eenige  schilderijen  van  w«iarde  versierd  was,  die  bij  de  vernie- 
tiging van  het  klooster,  door  de  Fransche  ivoumiissari&sen  vaudaarzijn 
weggevoerd  ,  en  later  niet  weder  teruggegeven. 

Deze  kloosterlingen  waren  nimmer  meer  dan  16  in  getal ,  ca  zoo 
weinig  bemiddeld ,  dat  »j  niettegenstaande  dit  gering  aantal ,  slechts 
door  opvamelingen,.  zoo  in  ak  buiten  de  stad,  in  non  onderbond  konden 
voorzien.  Sedert  de  ophenui;;  der  monniken  orden,  beeft  dit  klooster 
tot  verschillende  einden  gediend*  In  182K ,  bra^  men  er  de  Scioob 
\ooR  HET  oriDEiiLiNG  o^DEnvvlJS  iu  over;  later  bezigde  men  een  ander 
gedeelte  t(»t  Tkekensciiool  ;  thans  (lu  1838)  gebruikt  men  de  voorma- 
lige kerk,  tel  STAt)SAK3iENscHooL  ,  iu  welke  6  a  700  kinderen,  van  buide 
kunnen  ,  klassikaal  onderwijs  ontvangen. 

AUGüSTIJNENKLOOST£R  (ST.) ,  voorm.  klooster  in  de  JTeZ/enj- 
wun-^sffertogenboieh,  kw.  Kempenkuid,    Zie  Haagc  (Teh). 

AUGUSTIJNENKLOOSTËR ,  voorm.  klooster  in  de  Meijerij-mn 
*S  J/crfnffetthnsch  f  kw .  Maasland,     Zie  AltSABBBG  (St.). 

ALGUSTUNENKLOOSTER,  voorm.  klooster  te  Midddbnrg ,  bc- 
wouud   door  llercmitcn  van  de  öt.  AugusUnusorde.     liet  stond  in 


Digitized  by  Copgle 


AliG. 


m 


iwt  t6gwiw<oitUge  ^ejbfi»iib^ftf«a(yg.  Br  werd  aldaar  eene  gewyde 
hostie  bewaard,  die  Termaard  wa4  wegem  een  mirakels,  dat  daaraan 
ÏD  hei  jaar  iS74  imide  geschied  lyn.    Nadat  Middeibttrff  aan  de 

Staten  was  overgegaan  ,  is  de/e  hostie  naar  Leuren  OTergebrajft, 
alwaar  zij  ,  of  lm  iinnslc  een  stuk  daarvan  ,  brnpvons  ven  stuk  van 
liel  taMlakeii  ,  M.i.ir  tlric  droppelen  blocds  op  te  zien  waren,  tot  <^ 
den  ovci  «ran«r  van  lirahand  aan  Frankrijk  en  de  daarop  {jevoljfde  ver- 
nietiging der  kloosters ,  bewaard  ,  ca  telken  jare ,  in  eenea  plegtigea  * 
onagang,  omgedragen  werd. 

Ter  plaatse ,  waar  Troeger  dit  klooster  «estaan  keeft ,  is  tkans  het 
ScaoTTBBSMop  VAN  WBM  UkMhwMé  of  VATT  St.  Sbbastiaa«c  ,  aao  welkb 
Schutterij  dit  klooster ,  nadat  bet  in  1Ï573  door  de  R.  K.  {jnns lelijkheid 
was  verlaten  geworden,  in  het  jaar  H>75  ,  door  de  stedelijke  Regwing 
in  eigendom  is  op;re(lrn;yen  ,  tot  schadebossteUing  van  geledene  rei*-  . 
liezen  .  jyediirende  het  hele<r  der  stad. 

ALGLSTiJNEiNKLOOÖTEU,   voorm.  klooster  te   lYijme^en.  Zie 

HèMMkJMOHYnttt 

AUGUSTIJNENKLOOSTER,  Toorm.  klooster  in  Opper^hUer.-  % 

EutAMTBSOAL. 

AUGUSTUNËNKLOOSTER ,  Toorm.  klooster  in  aifmland. 

BllCBLCl<II)AAL. 

AUGlSTIJNE\IvLOOST£a,  voorm.  klooster  te  Rkenen,    Zie  Aa- 

BIETENkLOOSTKR  (St.). 

AUGL'STlJNENkLOOSTER,  voorm.  klooster  te  Roermonde.  Zie 

HnBOBinOSKLOOSTBB. 

AUGUSTIJNENKLOOSTER,  Toorm.  klooster  te  Tiel,  door  CénTe- 
broeders  van  de  orde  des  H .  Att^stinns  bewoond.  Het  moet  gestaan 
hebben  in  de  Tolhui aüraat  bij  de  Tolhiilspoort ,  waar  nog  tot  in  het 
begin  der  17de  eeuw  het  kerkje  der  Ceilebroeders  stond ,  dat  sedert  tot 

partiknliorc  hiii/en  verl)0Mwd  is. 

ALGlÖTU.NEMiLOgSTER,  voorm.  klooster  ia  Ttcenthe,    Zie  Al- 

BEBGKN. 

AÜGüSTIJNENKLOOSTER  ,  voorm.  klooster  tc  Utrecht,  op  den 

Spriiifjueq.     Zie  0!aB*LfB?8YB0tWBKL0eSTKa. 

AUGl  STIJNENKLOOSTER,  voorm.  klooster  te  rfreeAe/ aan  den 

Stadstml.    Zie  AcmetkMxLOOsteb  (St.). 

VUGLSTIJNENKLOOSTËH,  voonn.  monnikenkloosler  op  de  Fc^We 

bij  Arnhem.    7j\c  Marifbhom. 

ALGLSTIJNEMv LOOSTER,  voorm.  nonnenklooster  op  de  Febtwt , 
by  Arnhem.    7Ac  Betuami:. 

AÜGÜSTIJNENKLOOSTER,  voorm.  Uoostcr  op  de  Fêtmmg ,  Ut 
Menhtm.    Zit  9liiatAA8R«ivcNT.  • 

AUGUSTIJNENKLOOSTER,  voorm.  kUostcr  «te  Hraaimjki  ésA 
door  geeBtelijke  Maagden  van  de  orde  des  H.  ArorsTmcs  bf:wooiidȕveid. 
Het  was  geslicht  in  hel  jaar  14^4  door  zes  Geestelijke  dochlcrs  van  de 
derde  orde  van  St.  Fka^ciscus  uit  Amsterdam  .  Tnanr  deze  ,  door  de 
luoeijelljkheden  afgesehrikl .  hebben  het  werk  o\ergelale>i  aan  andere  zus- 
tei-s  van  de  St.  Angnstinus-orde  .  uil  liet  St.J(jnichm-kloosler  tc  Dordrecht, 
met  welke  zij  toen  die  orde  aannamen.  In  de  Ncderlandsche  héroerten 
zijn  sommige  der  bewonereisen  van  dit  klooster  naar  Lotharingen  ge- 
Tlugt  ^  en  hebben  aldaar  te  Pont-k-Monsson ,  een  menw  klooster  opgerigt, 
hetwelk  hij  de  omwenteling,  in  het  laatste  der  vorige  eeuw,  is  te  niet 
fi^eipan.  Öe  overige  xijn.,  iraavscbijnlijk  door  goedgunstigheid  van  het 
doMrluchtige  iitiis  van  Caaiih-Nassao,  te  Waalwijk  verbleven,  tot  omtrent 

I.  Debl. 


BIBL.  UNIV  » 
GBHT 

'        UIgilized  by  Google 


m  AUG. 

.|lf(t  jw,17Sft,  14)611  naar  AntwpM  vertrak)befi,  nlwaar  sij  mb 
CMeifVq  gtMec^rte  VQutig^c"  onder  dei)  uaam  van  spiiulcrs,  vfalk  kaïulweffit 
zij  in  armoede  ea  ecuyoiulirrlx'id  uiloetendcn  ,  ten  ciudc  daardoor  haar 
onderbond  te  vinden.  D'il  f;esiielit  is  ten  jarc  1783,  even  ala  aiMUsre 
.klposters,  onder  KeiïCr  Josef  11  ,  vernietigd. 

lo  het  ADfiU9Tli^Kn-KL00ST£E  Ie  AVaalwijL  hebben  twee  irexusters  uil 
4ooi'luchtige  huis  van  Nassau  ,  den  ge^^teiyken  staod  beleefd.  De 
^.liuitate  »  er ,  M  ha^r  yoU^  jubile  gevierd  te  lielilieB,  ia  Ittttfi  ,  ab 
Overste  Priores  overleden. 

'Qet  tOoniMiNff  Uoefttergebouw  disQt  tlians  tot  eene]!fiDi|miitacBE  8chool 
.ei|  tot  woning  vap  partikulieren  ^  tcmtyl  op  de  plaat* ,  waar  da  Kapel 
gestaan  beefl  ,  cen<*  nieuwe  R.  K.  KEnit  is  gebonwd. 

AUGUSTIJNEN  KLOOSTER,  voürifi.UtiOsM»r  iü  bet  UeêUrkwartür, 
.prov.  GromiHfen.    Zie  Al\nin>k\«p. 

AUGUSTIJNEN  KLOOSTER,  voi^«'M»A»oosler  ia  Jreul-FriegUuul.  Zie 
.I^(EiJwi-|4i(mt« 

ADGlJSTIJN£NKLOOSTER,Toonii.  klooeler  in  ZaiUmd,  te  Bnm- 

■nejie.    Zie  jAKSKO!<vEKt  (St.). 

AUGUSTIJNENKLOOSTëR,  Toorm.  Uooeter  in  Zalltmd^  fay  JH»- 
^ff^tveen.    Zie  3lAiiiA-Es-A(i'»Bs*;o?«vE!<T. 

AUGUSTIJNENKLOOSTEK,  voorm.  monnikenklootter  'vkZMmd, 
by  Zwolle.     Zie  AftHESBEKti  (St.). 

ALGUSTIJ.NENKLOOSTEU,   voorm.   noaaenklooster  io  Zaüaud, 
ZmUe,   Zie  AeMtT^KMiosTFA  (St.). 
AUGUSTUNENKLOOSTER ,  yoonu.  klooster ,  op  het  eil.  ZmÜ- 
.ffeveland.    Zie  Mariwsparaoijs. 

AUGÜHÏlJNBNKLOübï^R ,  voonn.  kkiostcr  te  ZwoUe.  Zie  Bcf^ 
Ltncn 

AUGUSTINÜS  (ST.)  ,  «eer  klein  eil.  in  Oost-fudië ,  in  den  Sumla- 
schen  Archipel,  len  O.  van  Tandjonjr-Tapey  ,  op  de  kust  va»  liorneo. 

AITGUSÏINÜSGA ,  ia  de  wandeling  AuuiiëXTKS^A  gebeelpn  ,  d.,  pruv. 
Ftieiland  y  kw.  Oostergooj  griet,  jiekikenpe^f  arr.  ea  S  u.  O.  y. 
'Jitewmarden ,  ktni.  ea  %k  n»  Q«  ten  N.  yaii  Bêtffu»,  1  q.  Z.  O.  van 
Buiténpost,  ^u.  N.  W.  van  Surbuiaimi «  t  a.  van  de  grenzen  der  proy. 
'.Gronittgeui ,  nabij  b^t  Kulonelsdiep. 

Het  is  een  uiljjestrekt  dorp.  dat  zeer  aangenaam  in  het  {rebooni te  gele- 
gen is  en  zijnen  naam  oMlIeciit  van  den  Kerkv  ader  Alucstimus  ,  a.in 
Wrien,  vóór  di;  Reformatie,  de  kerk  dezer  plaaU  was  loefyc>\ijd.  Deze 
kerk,  die  voorheen  voor  liet  iuwydea  van  eeaen  nieuwen  Leeraar  vijf 
goudgulden  aau  dea  Doniproost  te  Utrecht  betalen  moest ,  en  ojB' 
atteeks  liSD  daar  -da  S|ilianAtlMi  soldaten  geplunderd  ca  yarlirand 
ward,  behoort  ihans  aan  de  Herv.  geoi.  vaa  AM^ttinmsga-em'Suirlmi* 
•  itwn.  Hen  heeft  hier  115  h,,  1  school  met  7il  leerlingen,  eene  sme- 
derij en  ruim  600  invr.,  die  meest  in  landbouw  en  veeteelt  hun  beslaan 
Tinden,  en  onder  welke  maa  10  JDjpopsg.  en  &  R.  teifc,  a^nda  de 
*<  OTerige  allen  Hervornid. 

Tot  dit  dorp  behoort  het  meer  noordelijk  gelegen  buurtje  de  Ti  o  e  i  e 
.  en  de  buurscn.  Oosterburen*  Vroeger  werd  hiertoe  ook  gerekend 
fiar.Latklaaatar,  dal  thans  een  afeoaderlyk  dorp  uitmaakt;  aU- 
meia  de  aaazieniyke  onde  staten  Gaykama,  Sicoana  en 
.  J  e  n  s  m  a  ,  dia  tlians  alle  drie  yevdwaaen  lyn.  —  Tea  N.  yaa  dit 
dorp  kecfi  men  goed  kleiland. 

A rr.usTiNTTSGA  is  de  geboorlepl.  van  de  rijke  edellieden  Gerke  Haakema 
en  fiiivf  UABKsa»,  yau  welken  de  eerste ,  in  bet  jaar  li240 ,  bet 


Digitized  by  Google 


AUG.  m 

Gerkesklooster,  oodcr  AuMmswi*  tn  de  tweede ,  in  1342 ,  bet 
Bnwekloostcr,  onder  D  r  o  y  eKam  f  gesticht  heeft  ;  alsmede  Tad 
den  bekwamen  historio-  en  portretschilder  Wiuu  Baatsl  vah  DBalLpMy 
geb.  15  Mei  17GS  ,  ■\  \i  Julij  1836. 

AÜGUSTLNLSGA  KN-SÜJUlülZUM,  mee«Ul,  hoewel  verkeerdelijk ^ 
AfmnioMA-n-ZoimHam  «iioeBid »  IubAl,  §im, ,  proir.  FfM»ud, 
hlêM,  vaaHodbiMiir  im  ymkMMÊmf  met  twee  kerk«n  ;  «tit  dooréénto 
VrééukMmt  bediend  wauSem.  De  eente  bekaide  Lseraar  van.  dcM 
combineerde  Qcm,  u  geweest  WoLTEaos  DlSflciDM ,  die  bier  tusschea 
1603  en  1620  moet  gestaan  hebben.    Dezcgem.  telt  ongeveer  1300  ziel. 

ATIGUSTINÜSKLOOSTEli  ,  voorm.  kloost.  van  Augustijneriaouuiken 
te  Appingedam  j  in  het  Noorden  der  stad,  waar  vele  Abten  en  Kerk-^. 
oversten  van  Fivelgo ,  Uunaiago  en  Aeiderland  gewooo  vraren  te  ver^ 
gaderen.  '        *  .    •  > 

In  bel  vervdg  xyn  jecfalec  de  iakomflen  deor  den.  Paift  «mli^mIl 
Binchop  van  Groningen  toegekgd ,  en  ledeli  de  rednetae  der  üwb 
GroninfHi  ie  dk  kbiMlef  veraieSgd  «n  de  keib  aan  da  Henu  tao'  ge» 
bruik  geffeven.  ♦  .« 

AüGüSTYNSGA  ,  d.,  prov.  Frieslaod.    Zie  Auoustikusga, 

AUKA ,  houtgrond  in  NederlaHdtck-Guwna.    Zie  Aucka. 

AUKA  (LAND  YAN) ,  verl.  grond  in  Nederlaudsch^QuMM.  ia^ 

AÜXEMASTATS  (GEOOT) ,  toeim.  adaU.  atata  |ifof.  FfktlÊmd, 
Zie  Apckawjiwatb. 

AULA  D£I  of  GoDSBOF ,  ook  wel  bei  Oas»  aoa  feooamd ,  iwlka 
naam  in  de  laleie  parocbieOLBBBttfB  ie  ovecgeMeven  ,  im,  volgens  da 

oude  overleveringen,  lang  voor  ome  jaartellinj;  ,  de  beroemde  triescho 
leerschool  der  Heidensche  Druidoii  of  Barden,  in  bet  westelijke  gedeelte 
van  de  te{irenwoordige  sLad  Leeuwarden.  Op  de  plaats,  waar  zij  soude 
gestaan  hebben,  vindt  men  thans  het  voormalige  kerkhoi  van  Olakb^vb 
en  den  atampea  toren     OuiaeeF*  1 

AULA  INBl  af  Goaaaot,  nadacband  Nnauetaua  genoesai^  vaaral* 
adcU.  nonnenklooster  van  de  CIstercienserorde ,  paaf*  Ffiisland,  kw. 
Wettergoo ,  ^rveX,  Wymhritseradeelj  onder  StèÊmugtmémm*  Hafe  ataed 
gesticht  in  het  jaar  IS-IS  door  Dodo,  Abt  van  Bloemkamp  ,  op  de 
landen  en  uit  de  middelen  van  zekeren  LIbald  ,  die  ^ijne  gelofte  in  het 
klooster  Bloemkamp  (jedaan  en  alle  zijne  goederen,  voor  de  zaligheid 
zijner  ziele,  tot  Uitwerk  ten  bc:» te  gegeven  had,  waarna  hy  den 
Augustai  1S40  oYerieden  en  in  bel  kloeeler  AaLA.aai  begrafaa.ii» 
INl  kbMWfeer  werd,  nadat  bet  volbouwd  wai,  net.analar»  oit.  bak 
Xlooater  Simy  in  Ooit^Doiigeradael ,  bevolkt^  en  stond  onder  betopip 
sigt  van  gezegden  Abt  Tan  oloemkamp  en  zijne  opvolgers ,  tot  in  bet 
jaar  11572,  toen  bet  verwoest  werd,  Modat  er  tbans  nieta  maar  daè 
twee  boerenplaatsen  van  in  wezen  zijn. 

AÜMATTA  of  Wayhatta,  d.  in  Ooü-Indte  ^  op  bet  Amhonache  eiL 
Ceram ,  bet  stond  in  bet  b^in  der  vorige  eeuw  onder  den  Koning  van 

StthocïtM. 

AURINDULIÜSBÜRG  ,  landgoed  in  DdfUmd.   Zie  AaBtneaaaa. 

AUBOILA  ,  verl.  grond,  in  IfêMtmdsch-Guiammy  kol.  Suriname, 
aan  de  Pauïuskreek,  ter  regtenyde  ni  bet  affaren  ;  palende 'aan  den 
-verlaten  grond  Bel-k-Soir  opwaarU  en  aan  da  anikerptant.  bet  £iUuid 

^benedenwaarts. 

AUSfiUlR,  d.,  en  voorm.  adeil.  state,  prov.  Frieslaiid.  ïmAw^ 


Digitized  by  Google 


AUSPICirS-ET-TKLIS  ,  huitengocd,  ia  Kenneme) lanfl .  i^vow  I^ooriU 
JloUand,  arr.  eii  1  jjroat  u.  N.  van  Haarlem  y  kant.  eu  l  kUuii  u.  Z. 
%SM ^Beverwijk f  gcui.  eu  \  u.  Z>  ten  W.  van  V elzen,  raiin30buud. 
groot,  thaas  in  eigendom  toebehoorende  aan  den  Heer.CoMuiiis  Lv* 
wmov»  Bmmi  fiir  Wvuistocrf  vüi  SeiAfticwijK ,  Biitcliop  tui  Goriam. 

Dé  üereemde  Staalsmaii  Jakoi  Uop  is  in  1654  op  dit  buitengoed 
geboren.  •  H^'f  in  17S>i  ,  nn  ons  Vaderland  ,  bii  oadewcheidme  gele- 
cenhedciiy'Mn  Terschiileadc  buiteniandsche  bafvn,  vcffti^pnwooffdigd  te 
jKbb<>n. 

.  AüSTERHAULE  of  Austeruaula.    Zie  Ouwsterhaulb. 

AUSTERHAÜLE-OLDOUWEft-EN-NYEGA,  kcrk.gem.,  ^tay. Fries- 
hmd*  'Zie  OowsnavAiri^Oiaavwm^BicwIhnMuu 

.AUSTBUiITZ,  geb.  mbet  OteHhMfftMr.  der.  pr^.  .ICfiwc^/  arrw 
en  ruim  2u.  Z.  ten  W.  van  ^tnenfoortf  kant.  cn  5  u.  N.  van  Wifhk^^ 
JhinnUde  y  getii.  en  1  N«  O.  van  Zejfbl  >  S  u.  Ol  üliecbti,  met 
dng^veer  220  inw. 

Toen  in  het  jaar,  1(S04  in  de  nabijheid  van  Zeyst ,  door  den  Fran- 
scben  Generaal  Mabmoxt  een  lustkaajp  uit  eeni^e  duizenden  Franscbe 
en  Nederlaadsehe  troèpe»  wat  gevormd  ^  werden  aaiden  omtrek  van 
dat  kamp sonmigè  hiitteaen  tenten  opgeslagren,  Tan'flreUieeBdeMcheidène 
bavonen,  op  aaniaoed^ing  van  de  ipevdlhebbert  dier  troepen  ,  zich  hier 
Toor  {Toed  vestigden;  en  aixoo  ontstond  hier  een  geh..,  dat  door  da 
Franschen  Austehliti  genoemd  werd  ,  naar  de  overwinning ,  die  lij  , 
den  2  Deceml»er  I80'>,  bij  het  dorp  Au.slcriilz ,  in  Moravië ,  op  de 
Vereeni'rde  Oosten riiksche  eu  Russische  leo-ers  behanki  linddcn.  Konin<r 
LoDEWUK.  had  lalei'  plan;  dit  gehucht  tot  ceuc  i>tad  Lc  vuriicilcn^ doch 
daarnm  is'  door  den  loop  der  ralgeode  gebenrtemBsen  niets  gekomen. 
'  !IM  *0eaei«d  ll*aBeK*  deed  ook  'door  ayi»'  krijgaliëden,-  ter*  eere  vaa 
NamEOK,-  «ene  inriumde'  van.  aarde  en  soden  oprigten,  welke  thans 
nog  bestaat  en  op  cenen  verren  afstand  kan  rresien  worden.  Zij  be* 
hoort  te{|en\voordi}j ,  in.'L  het  goed  II  e  i  s  c  h  o  t  en  ,  aan  Jonkheer  Mr. 
HuBEnT  3ÏATTUYS  Adbiaaim  Jah  van  Ascu  v.\5  Wïck,  Lid  van  de  T\\cedo 
Kanier  der  Staten  Generaal ,  Staatsraad  en  Burgemeester  van  Ulix'cht.— ^ 
Sedert  den  aauk^  van  den  WoudeiUiergeralraatweg ,  in  185Q  ,  hebben  er 
untteniyke  oatginmogen  van.  beidegronden  in  de  naliybeid  van  A«ma* 
on  plaats  gehad.. 

h.  AUSTERLITZPOLDER ,  pold..ia.^tef«  Flaandefe»,  in  het  Laud^ 
'wui^Cadsandf'tÊCt.  Middelburg  ^  kant.  cn  dhtr.  Sluis  ,  Qcm.  Zutdzaude  , 
palende  N.  aan  den  Grooten-Lodijkepolder ,  O.  aan  den  Veerhoekpolder 
en  den  Brugschevaartpolder  .  Z.  aan  Prinswillemspolder  eu  Diomcde- 
polder,  en  \V.  aan  den  Klcincn-Lodijkepolder.  Er  u  orden  in  dezen 
polder  geene  hpfsteden  gevonden.  beslaat  volgens  het  kadaster, 

«ibt  'de  kflleii,  ecne  oppervlakte  van  89  bund.  51  v.  r..  9D  v.  ell. 

Nadat  eerst  door  eenige  eigenaran ,  onder  den  naam  van  Ottetaesb 
'Uk  Ca»^  dfe  bedijking  van  dteaen.  polder  bc^rontien  was,  werd,  by 
ideen^et   van  Keiser  iVAPOLEoit  van   6   Fruclidor  van   het   l'dc  jaar 
der  Republiek  ('5  September    ISO  >)  ,    a;m  den   fieueraal   VA:t  Damse 
concessie  ot"  octrooi  ^orleend  ,  om  de  jroudcu  of  slikken  van  het  ver- 
]andc   ptiimccrhaBeu-kanual   te   bedijkcu,  door  welke    bedijking  de 
Sophïapaldcr,  do  B>iom  eUejtolder ,  de  polder  de  Hapew 
i  m^a-n^'  Aar^e^ubM*^  en  de  ADSTiauvsaMDca  sijn  ontstaan."  Laatst- 
gemelde  polder  is  door  den  concessionaris ,   ter  {redachtcnis  vau  den 
bekenden  veldslag  van  2  December  l^Qi^ ,  waarin  de  Franschen  op  de 
Russiscbe  en  Oostenrijksche  l^crs  geiegepraald  hebben  ^  en  waarb^ecae 


j  ^  .d  by  Google 


•  AUB.  589 

dMfit  Joor  te  G«MnMl  vAiillAiuBi  atii||i0f<Mid  «wf  ^  i«mMdns 

gehccten. 

Na  het  overlijden  van  den  Generaal  tah  Dabvt  cn  diens  mma  Diomebb  y 
heeft  laatstgcmelde  als  er^cnaani  najrelaten  zijne  moeder  Sophia  'tKi^dt 
voor  het  onbeschikbare  deel  ,  terwijl  liet  besehikbare  deel  aan  zijne 
moei  Valmtiwe  Isabelle  Barbb  vaïi  Dahsk,  weduwe  vaii  den  Heer  Chvr- 
us  Louis  de  Swartb,  thans  nog  in  leven,  vervallen  is.  Na  liet  af- 
ttbrVm  Tan  gemelde  Sorau  *t  KaivT  njjn  ab  hare  erfgenanen  ongetre^a 
PiETEA  TkMBOoa  eo  NiviUADB  Haetosb,  sao  made  4e  WedaweLAnniey 
die  thans  ru)<r  bezitters  vao  de  viet  fenoemde  poldeie  tyn. 

AUSTRASIË  ,  of  OosTPBA]<fKnijK ,  dus  noemde  men  in  de  MiddeU 
een\?en  de  landen  ,  die  na  den  dood  van  Ciovi» ,  Koniw[j  der  Franken  , 
hij  dc  vcrdeeling  van  zijn  Bijk  ,  in  het  jaar  511  ,  aan  Tbeooerik  ,  de 
oudste  ïijncr  vier  zonen  ,  ten  deel  vielen  ,  cn  ter  wederiijde  van  den 
Bijn  gekgen  >»aren ,  waarloc  diis  ook  de  Zceuwsche  eilanden, 
h^Êmma  een  gvdeelto  vaa  Gelderland  en  Hdlland  behatrdao;» 

XVSrm,  d.  in  StfuUmhanJmn.   Zie  WEsmnrt. 

AUSTRICËPOLDKR ,  puld.  in  SikaU-riaaudereuy  in  AnlkÊ^jim- 
hacht ,  arr.  Goes,  d'islr.  Huist  ^  kant.  gem.  Westdorpe  ;  palende 

W.  en  N.  aan  Papeschorrc ,  O.  en  Z.  aan  Canisvliet.  Hij  beslaat 
volgens  het  kadaster  4iï)7  bnnd.  59  v.  r.  en  Hii  v.  ell.  en  bevat  58 
hofsteden  ,  behalve  een  aanlal  arbeiders-  en  andere  kleine  N^oniugeo  | 
allen  deel  makende  van  bet  dorp  ff  estdorpe, 

'  Helm  18S7  gegravenKa  naai-Tan-Ter-Nense  loopbdoor'deKen 
polder,  die  in  1603  ingedijkt  is,  op  octrooi  Tan  den. toemnaligen 
Landvoogd  A&atiTve  var  OosmiaiJK,  van  wi<m  de  polder,  ook.  irel.de 
OosTEiaiJKecliB-roLaiB  gelu'cten  ,  zijnen  naam  ontleent. 

De   AüSTRiCEPOLUER  wuidl  l)(>stnnrd   dour  eenen  Dijkgraaf  cn  eenea 
Gezworene  ,  bijiyestaan  door  eenen  l'eniiiujjnteesler. 

AUVERGNÈ1*ÜL1)ER,  pold.  in  bet  Maikgnuifschap-ran-Ihrffctt^' 
op-Zoom y  prov.  IS oord-Bnibaud f  arr.  Breda,  kant.  Berycn-op-Zoom ^ 
fem.  Malierms  palende  N.  aan  Oud-Glimei,  O.  man  Oud- en  IKewf* 
B(K>M^»  2.  aan  da  Ooetar-Sckelde ,  W.  aan  de  Eendragt. 

Deze  pold.,  die  in  het  jaar  1603  bedijkt  ia,  en  xfnen  naam  om^ 
leent  Tan  de  Graven  wt%K  Tooa  »'ABTia«!iB,  die  cci.igcn  tijd  Markfjra- 
ven  van  Berj»"en-np-Zoom  zijn  fn'wcpst  ,  beslaat  71 V  bnnd.  24  v.  r. 
36  V.  ell.  gronds  en  staat  ondct"  iiel  bestuur  van  eenea  Dijkgraaf  twee 
Gezworenen  cn  eenen  Sekretaris ,  die  lemens  IVjniinjjmcester  is.  Do 
hoogte  >an  di  n  dijk  is  doorgaans  5  cll.  ^  palm.  bovcu  A.P.,  en  hei 
aemerpcil  3  palqi.  onder  A.P.. 

AUW  «r  Oow,  d.  in  Ooje  EniÜ,  op  de  xnidkost  van  het  Am» 
honschr  pü.  Howimoaf  ten  O.  vao  het  fort  Duurstede.  £r  plagt  op 
den  iienvel ,  niet  Ter  van  Siresori ,  aeil  dorp  Tan  dien  naam  te  li{j{][en , 
maar  bet  te{Temvoordi{rc  lijrt  prji  vcinl'T  meer  oostelijk.  In  bel  begin 
dcr\or!;rc  eetiw  telde  men  er  14^8  zieleii,  onder  welke  584  weerbfura 
mannen  en  80  dati's. 

Het  is  reeds  va«  ouds  beroemd ,  om  de  menigte  goede  iiotten  en  paap 
lieii  en  andere  vaorverpen  Tan  aardewerk ,  die  hier  gebakken  en  vry  ^el 
Terglaasd  worden ,  zoodat  men  ze  de  Toorkeur  geeft  boven  die^ 
men  0p  de  omgelegen  eilanden  maakt,  te  meer  daar  ook  de  aarde  , 
waaruit  men  die  voonrerpett  «ervaafdigt,  hier  beter  dan  elders  {]fevondcn 
"Wordt,  waarom  men  die  in  menigte  naar  alle  de  andere  eilanden  Acr- 
zcndl.  Hel  werk  wordt  op  de  banden  in-raisoeneerd  en  door  dau  «r- 
bei4cr  in  ziju  huis  op  coueu  ruusltr  gebakken.        \    ■ .  i 


Digitized  by  Google 


De  kerk  ,  cüe  Iner.ni^gei'  bestond ,  is,  byd*  «niblMap  in  |Bt7 
de  Nederlandsche  troepen  afgebrand.    Het  was  een  stcenen  {^ebopw  ta 
moet ,  kiykeaf  dtoQg  aanwesige  oTerUtflielfin ,  tea  fraai     ffWii  g«wMt 
ayn. 

AUW  of  Way-Aüw,  riv.  in  Oost-Indtë ,  op  de  Oostkust  van  het 
Ambomche  eil.  Boero ,  die  xich  mei  eenen  oosteiykea  ktop  in  zee 
vilstdrt. 

AUWAN,  gebergte  in  Ooif-iml^r,  op  het  Swtdaidiê  eil.  Sumain, 
in  ét  Padangsche-Bmnênlanden.  Over  dit  gebergte ,  dat  niet  weet 
hoog  is ,  loofi  hoi  ftad  van  het  iott  Van-den-Boaeh  naar  Pany-galan- 

kota-baroe. 

AUWEMA,  voorm.  adell.  huis,  in  bet  Westerkirartier ,  pipov.  Gro- 
mingen,  ten  O.  van  het  d.  Tolbert ,  en  daartegen  aanpalende,  liet 
hais  is  in  den  aanvang  der  18de  eeuw  gesloopt ,  maar  men  net  nog 
Iwt  heem ,  waar  het  opgeffaan  heeft ,  met  itm  toren ,  rondom  door 
MBO  hreede  graeht  besloten.  Het  hiertoe  behoord  h«libende  Aawe» 
aiabosch  bestaat  no^r.    Zie  bet  volgende  art 

AUWËMABOSCH ,  uitgebreid  bosch  ,  in  het  eiterkwartier ,  prov. 
Groningen ,  arr.  Groningen,  kant.  Zuidhom ^  Qem.  de  Leek,  ten  O. 
▼an  bet  d.  Tolbert.  Het  behoorde  voorheen  aan  het  adell.  huis 
jiuwema ,  en  maakt  den  weg  naar  de  Leek  uitnemend  schoon  ,  en 
den  inrid  in  Tolbert  schilderachtig  j  het  is  jammer  dat  de  bijl  aan  d^ 
wortel  Iwt  en  dit  botefa  slaat  Torkocht  en .  gefiM  te  worden. 

AUWER ,  d.  in  (ktt-Indië,  op  de  ZoidoostkuBt  w  het  SmioêAê 
eil.  Bomeo ,  tegen  over  het  eil.  Laoet. 

AUWERDIËP ,  nv.  in  Groningen.    Zie  Aovaiobbdibp. 

AUW£aïU^  d.  in  het  WiuterkwarHer,  proT.  Gnmmgim.  Ik 
Apüabb. 

Au  WN  ,  Aja  of  Ajos  ,  d.  in  Oost-Jndi'é' ^  op  hel  Sundasehe  eil.  Celebet, 
ryk  Boelang  ;  4  m.  W.  van  de  stad  Boelang  ,  in  eene  xeer  vruchihare 
etreek.  Op  het  einde  der  17de  eeuw  onthield  tièh  hier  de  broeder 
deo  .Konings  van  Bodang ,  met  90  el  90  huisgezinnen ,  en  had  xich 
gaarne  voor  Badja  van  deie  streek  doen  erkennen »  maar  de  Kommifr» 
oaris  Padbbcgge  wist  mikt  te  beletten. 
►   AUXWUK,  d.  in  Waterland.    Zie  Axwijk. 

AVENHORN  ,  d.  in  Dregterland,  prov.  Noord-Holland ^  arr.,  kant. 
cn  1  u.  W.  ten  Z.  van  Hoorn,  gem.  Avenhorn-en-Oostmijzen ,  5  u. 
If .  van  Purmerende ,  4  u.  Z.  ten  W.  van  Medemhlik ,  5^  u.  O.  van 
itUunaar. 

Dit  d.  telt  SOhoizen  en  mim  980  inw.  He  Hcrv.,  hebben  hier  eene 
4crk  y  waaraan  in  1009  de  eerste  steen  gelegd  is ,  en  die  eenen  lagen 

toren ,  met  eene  stompe  spits  heeft.  De  kedk,  die  hier  vroeger  stond, 
;was  vóór  de  ttcformatie  aan  den  IT.  MAURiTirs  toegewijd,  zij  stond 
ter  begeving  van  de  Graven ,  terwijl  de  bevestiging  door  bet  Dom- 
kapittel van  Utrecht  {regeven  werd.  Het  koslerschap ,  dat  twee  mor- 
gen land  bezat ,  werd  mede  door  de  Graven  begeven.  Ook  is  iuer  eene 
oehool,  die  gemiddeld  door  80  kindeten  beioelit  woedt. 

In  do  jaren  10lM(  en  1078  had  Avmienii  ved  van  hrt  waler  te 
lyden. 

AVENHOaN-EN.OOSTMiJZEN,  jrem.  in  Dregterland,  prov.  No9r^ 
Holland,  arr.  en  kant.  Hoorn  ,  (18  m.  k.,  6  s.  d.)  palende  N.  aan 
de  gem.  Bcrkhout-en-Baarsdorp  ,  O.  aan  Grosthuizcn  ,  Z.  aan  Beets- 
Oudendijk-cn-richardam,  Z.  W.  aan  Schernierhorn  en  W.  aan  Ursum. 
In  het  jaar  1817  is  deic  geui,,  welke  vóór  dieu  tyd  met  de  gem. 


Digitized  by  Google 


m 


Gros  thui^tn  cn  Schnrwoude  gecombineerd  i^as,  daarvan  afge« 
•dMidoB.  AlleeD  len  opzig^e  der  Natibiule  iniKtie  beitaat  dese  combi-^ 
iiitie  nóg.  Zy  beval  het  d.  Avenlitfrii  en  de  baart  Oo•t1lly«- 
s  e  ti  en  daariH  1  Herr.  kerk ,  1  school  ^  d  watermolens ,     fa.  en  rubn  900 

inw.,  die  meest  in  den  laiidlMjuw  hun  bestaan  vinden  en  veel  kaas  en  boter 
maken.  De  Herv.,\vi(T  f^cf al  160  beloopt,  l)ehooren  tot  de  {jcm.  Grosthutzeti" 
en-ylrenhorn.    i>e  140  H.  K.,  die  bier  vronen,  worden  tot  de  statie  Tan 

Jioorn  gerekend. 

Het  uapen  dezer  gem.  its  een  goud  veld  ,  waarop  een  niitcr  ,  gekleed 
tnet  ivitften  rok  en  (^e\c  broek,  op  een  swart  paard  in  vollen  ren. 

AVSKTCRE  (I/),  koffijplant.  in  NeéerhmMnfreÈUindië ,  kol. 
AmiMMie,  attn  de  m.  de  Coiiu»f  ter  regtenyde  in  het  in'aren ; 

grenzende  aan  de  koflijplant.  Nienwe-Levant  opwaarts  en  de  koffijplant. 
TM  iJfelachtig  benedenst  aarts.  Zij  is  Hoi  akk.  grobt,  werkt  fllei1K7 
slaven  en  wordt  bij  dc  Negers  Bnounon  genaamd. 

AVENZATE,  onde  naam  van  KKKK-Avtz%Arn.  Zie  Atezaatd  (Kerk-). 

AVEKBERGEN ,  havezathe  'm  Zalland  j  prov.  Ovenjssel^  arr.  ,kant. 
en  2^  u.  N.  van  Deventer,  gem.  en  5  min.  O.  van  Okt ;  beslaande 
in  oppervlakte  89  bund.  ^1  v.  r.  3S  v.  e.  gronds;  tbaas  loebebeb- 
rende  aan  den  Heer  H.  €.  Taenassiif  k  TaoBSins. 

A  VER  EEST  ,  gem.,  in  Zalland  f  prov.  Overijttei ,  èrr.  cn  kant; 
Zwelte,  (4  ni.  k.,  S.  s.  d.)  ,  greiiBende  N.  aan  de  prov.  Dix'nthe , 
O.  aan  de  gem.  llardenberg  ,  Z.  aan  Ommen  ,  Z.  \V .  aan  Nieuw- 
Leti/.cn  en  W.  aasi  Staphorst.  De  Ve.Micn  ,  M<*lki-  tn.s>ehen  Avkrkkst 
en  O  m  in  e  n  liggen  ,  hebben  meer  dan  eens  aanleiding  tot  gesehiUeu 
over  de  grensscheiding  gegeven. 

Dete  gem.,  die  vroeger  met  het  jimht-O mmtn  vèreenigd  was^ 
doeh  ia  1818  daarvan  afgesdieiden  en  met  H  ieuw^Leuzen  ver- 
eenigd  weixl  ,  lievat  thans,  na  oek  van  Nieuw-Leuzen  te  Eijè 
afgescheiden  ,  behalve  hetd.  Avcreest,  de  hmirseb.  de  Vel  dh  o  ek  , 

0  O  s  t  e  r  h  u  1  7  e  n  ,  len  Kotten  of  ten  K  a  t  e  ,  ten  Huizen, 
dé  Groote  Oever,  dc  Kleine  Oeverj  de  Weeme,  enWes- 
t  e  r  h  II  i  z  e  n . 

Ingevolge  Koninkiyk  beslnit  van  15  April  1856,  is  in  dat  jaar  de 
Veenkolonie,  de  Dedemsvaart  (sie  dat  woord)  met  deae  geitf. 
vereenigd ,  die  toen  net  1195  band.  van  Ambt  Mmrdenèerff,  én 
S814van  jimbt'Ommen  vergroot  werd,  zoodat  thans  7^6bun3. 
grond  bevat  en  ongeveer  5100  inw.  telt  ,  die  fnècst  in  de  veendei^ 
en  InnflhntMv  Imn  bestaan  vindcn.    Men  heeft  er  3  Uerv.  kerketf, 

1  U.  K.en  3  scholen. 

In  het  jaar  1781  ,  werd  aan  den  onder  deze  gem.  vvonenden  Boui^- 
man  Jaji  Alberts,  door  de  Oeconomische  lak  van  de  iVederl.  Huishpu- 
dclijke  lltfMtacbappij  te  Haarlem ,  een  eereprijs  tuegcwezen ,  voor  de 
keste  vlieten  wol  aan  geiegde  Maittsfebappij  uit  OverysseA  toegesonden , 
eif  in  het  Jaar  1851  werd  door  de  Maatschappij  vari  landbouw  tejdfm- 
sterffam  j  aan  den  te  Avbbibst  v\onenden  Landbotfiwer  W.  J.  WasnaÉiAs 
toegekend  een  prijs  van  verdienstf  op  zijn  ingezonden  antwoord  en 
teekeninj*eM  lot  het  honden  van  <lu<  lmiitige  en  minst  kostbare  wonin- 
gen,  schnrrn  en  staUen  op  nienw  te  milginnen  woeste  gronden. 

Het  d.  AvEnjEEST  oi  Ovr.nKEsx,  zoo  a\s  lieL  genoemd  wordt,  omdat 
bet  ten  aanxien  van  Drenthe  aan  de  overayde  van  de  Reest  gelegen  is , 
Hgft  9  u.  H.  tfPil  O.  vaa  Deventer ,  2^  n.  N.  N.  W.  van  Onnnen,  5  u. 
O.  ten  N.  van  Zwolle,  cn'5  n.  Z.  0.  van  Meppel. 

Tn  de  kerk  der  Herv.  gem..  die  bier,  700  aiel.  telt,  onder  welke  oek 
de  bewoners  van  eenige  nabygelegen  hoiaen  in  de  prov.  Drentha  g«^ 


Digitized  by  Google 


4 


392  AVE. 

zekoid  urorden,  vais  vóór  dfi  RcfinniMlte  eeoe  Vikary.  Zy  wordt 
door  ééncu  Predikant  hediend,  wiens  beroep  eert^ds  aao  de  .fiidda^- 

aduf»  T«a  Of erijssel ,  namens  het  Zwartewatersklooster ,  stond ,  maar 
thans  eene  koninklijke  cullatie  is.  De  {jem.  behoort  tot  de  klass.  van 
ZtDolh  j  ring  van  Hasselt.  In  hot  jaar  1630  Merden  Avcbeest  met 
de  O  m  merschans  gecombineerd .  en  acht  jaren  later  werd  zelfs  in 
]|;)edenking  genomen,  om  de  kerk  van  Avereest  naar  de  Schans  te 
Terplaatsen,  dit  kwam  echter  niet  tot  stand.  In  bel  jaar  166ttgaf  men 
integendeel  aail  iedere  jplaats  veder  eenen  afitonderlijken  Leeraar ,  het- 
welk evenwel  slechts  20  jaren  duurde ,  daar  de  ])ei(le  plaatsen  reeds 
weder  .in  168t$  gecombineerd  werden.  Sedert  eenige  jaren  zijn  zij  cch- 
U'T  w  eder  gescheiden ,  hebbenda  tbaos  ieder  eenen  auonderlvpben  Pro- 
dikant. 

De  R.  K.  statie ,  die  tot  het  aartspriesterdom  van  Zalland-en- 
Twenthe  behoort ,  telt  ruim  600  ziel.  De  kerk  wordt  door  eenen  Pas» 
toor  bediend.  school  wordt  door  een  gcmidddd  getal  van  90  leer- 
lingen beiodit 

iV£B£EST  (SCHANS   T£) ,  Toorm.  scbani  in  ZoUMd.  Zit 

OkBEBSCHANS. 

AVERLO  ,  AvEHLOo  of  OvEBLOo  ,  oudtijds  AvERtOE ,  gch.  io  het  schout- 
ambt  Kolrneschate ,  prov.  Ovenjnel ,  arr.  ,  kant.  cn  1^  u.  N.  van  De- 
venter ^  gein.  en  ^  u.  M.  N.  O.  \an  JJie^enveen,  Uet  behoorl  kcrkelyk 
onder  Jr  ezepe. 

Vroeger  was  hier ,  op  de  erve  Oyergoor,  eene  leenkamer  gevestigd. 

Toonn.  bnitengoed  in  ZaUand,  prov.  Overifuel, 
gcm.  en  1  u.  O.  ten  Z.  Tan  Wtjke ,  dat  thans  Mvsloopt  is. 

jAVES  of  Vogeleiland,  hooge  rots  in  fFeit-Indië  j  ten  Z.  van  de 
iBlaagden-eilanden ,  aan  het  einde  vnn  de  groote  zandbank,  die  zich  van 
bet  eil.  Saba  ii3  u.  ver  in  zee  uitstrekt .  en  vaarop  tusschen  de  10 
en  12  vademen  water  staat,  50"  50'  N  B.,  45°  30'  W.  L. 

AVES  of  yoGELni.AiiOBii ,  by  de  Eui^eLschen  Bird-Islakds  genoemd , 
eilandjet  in  West-Indië,  ruim  8  m.  O,  Z.  O.  van  Bonure ,  7^.  m. 
W.  Tan  de  Royab.  ir  {50'  N.B.,       IK'  W.  L.   Het  a^n  eigenlijk 
slechts  enge  onTruchtbare  rotsen  ,  die  uit  twee  groepen  bestaan  ,  Tan 
welke  de  eene  twee  en  de  andere  drie  eilanden  en  voorts  eenige  klippen 
en  zandbanken  bevatten.    De  oostelijke  jrrorp  hrcft  een  ril  ,  dat  zich 
4  mijlen  iiuorclwaarts  uitstrekt  eu  ^an  de  wcslclijke  jjrocp  loopt  er  een 
6  mylcn  noordwaarts  aan.    Zij  zijn  onbewoond,  maar  een  groot  aantal 
'accTOgelen  houdt  er  zijn  verbiiji.    01  deze  eilanden  tot  het  gouvernement 
'  Tan  Curacao  of  tot  dat  Tan  Caroicaf  behooren  is  onbeslist ,  TOor  beide 
.  kant  men  «r  bont  en  brandt  men  er  kalk. 

In  Mei  1678  leed  de  Franscbe  Tloot,  onder  den  Oraaf  n'Esnin, 
.  die  Tan  Hartiniqtie  nitgezeild  was,  om  Curacao  te  Termeos teren,  op 
deze  klippen  schipbrenk  ,  /oodat  van  de  20  oorlogschepen  slechts  twee 
behouden  bleven  en  honderden  van  nu uschen  ,  henevens  een  seliat  van 
waarde  aan  goederen  Min  allerlei  aard  ,  eene  prooi  dergoWea  werden, 
en  de  aanblag  alzoo  jjeheel  te  niet  liep. 

AVKST  ,  baurscb.  m  het  graafsch.  Zutj)hen  fheerï.  B orcuUt  j  ]^ro\\. 
Gelderhmdf  kw.,  arr.,*distr.  en  7  u.  O.  ten  Z.  Tan  ZMtj^n  kant.  , 
en  I  u.  K.  Tan  Crgenioj  gem.  en  1^  n.  Z.  Z.  W.  Tan  Eibergen  ; 
,met  ruim  230  inw. 
,  AA'ESTEIN ,  voorheen  het  JJof  te-Bogaarde  geheeten  ,  voorm. 
adell.  huis,  in  de  Metjerij-rati-.s  Urrtoyejibosck  j  kw.  Maasland , 
/p(o>.  J)toord-Brflbari(l^  gem.  en  ^  u.  Z.  \au  I^iuiher,  aan  de  Aa. 
»«••».'••••  •  • 


Digitized  by  Google 


AVE. 


m 


Kei  lUMiklt  vroeger  ecne  heerl.  op  xichzelve  uit ,  die  het  middelbare 
en  lage  regtiffebiea  voerde ,  en  besat  een  Laalliof ,  dien  Filips  de  Goede , 
Herlojr  van  Konrgondië y  in  liet  jaar  11150  bevestijjde  ,  terwijl  hij  den 
lieer  %rr(runde  .  om  uit  zijne  Liitcn  of  Leenmanuen  ecneii  Meyer  en 
Ze\en  (luede  Uaiuii-ii  Ie  beeedijren. 

Dit  huis  is  in  hel  be|[in  dezer  eeuw  gegloopi. 

AVEZAATH  (KAPEL-),  d.  in  de  JVedÊr-Behate ,  prov.  GeUt^i, 
kw. ,  arr.  ,t4liitr.,  kant.  en  t  n*  W.  rut  Twl,  gen.  en  |  u.  Z. 
Z.  W  .  van  Zoeleu  j  {  u.  Z.  AV.  van  Kerk-jétnauttk  ,  mét  420  inw., 
eene  Ilen.  kerk,  die  in  1701^  gebouwd  is ,  en  tot  de  gem.  de  Beide' 
^retathen  behoort,  alsmede  eene  dorpschool,  die  «-(MTiiddcId  (>0  leer- 
lingen heeft.  De  R.  K.  inw.,  wier  getal  40  beloopt,  worden  tot  de 
statie  van  Tiel  jferckend. 

AV£;CAATH  (kEKK-),  d.  in  dc  ^ieder-Bttuwe ,  prov.  Gelderland, 
kw.  y  arr.,  distr.,  kant.  en  |  u.  W.  ten  N.  van  Tiel ,  gem,  en  ^  n. 
Z.  W.  -van  Zoelen  ,  voorbeen  meestal  enkel  Avn*An ,  en  nog  vroe* 
gcr  AvERZATB  gebeetcn,  terwijl  het  den  tegenwoordigen  naam  aange- 
nomen beefl  ter  onderscheiding  van  het  ^  u.  meer  smdwestwaartt 
gele^jen  Kapel- Arezanth. 

Men  telt  liier  570  inw.  De  kerk,  die  thans  bij  de  Hcrv.  in  {^[ebruik 
IS,  en  tol  de  «rem.  de  Beide- Avezatheu  l>elioort ,  werd  Iri  het  jaar  1007 
door  NoT&EKts,  Bisschop  van  Luik j  aaii  de  Al>dij  van  Tiiurn  geschonken. 
Den  94  Maart  i8S8  eloeg ,  bij  een  swaar  onweder ,  de  bliksem  in  den  • 
toren,  waardoor  een  klem  gedeelte  van  de  spits  afbrandde ,  maas  hel 
vunr  werd  door  de  wel  aanrrel)ia|jte  hulp  spoedi^r  {rebluscht. 

De  K.  Iv.  inw.,  die  slechts  %  in  getal  «yn,  behooren  tot  de  statie 
van  Tiel. 

Men  heeft  hier  liet  adell.  buis  Teisterband,  ccnc  dorpschool 
met  een  {,'eniidueld  getal  van  <)0  ieeriingen  eu  vele  landeigenaars ,  met 
aanzienlijke  goederen. 

-  fiAiABaioL ,  Graaf  can  Uplaée  en  Houhery  ,  wiens  hnisvronw  Akliti  , 
•eene  dochter  van  WicmAv,  Graaf  «m  Hmmelandf  aansieniyke  goederen  in 
dc  Betnwc  bezat,  ^af  in  liet  jaar  890  eepe  hoeve,  alhier  gdegen ,  aan 

de  kerk  van  Ulreeht. 

Den  loJaniiarij  1838  ontslond  er  in  dit  d.  brand,  waardoor  in  kor- 
ten tijd  eene  l)oorenwoning  ,  eene  sehunr  ,  een  bakhuis  en  een  vol- 
le berjj  met  koorn  in  de  asch  werden  {reiend.  Den  voljrenden  dag 
brandde  hier  het  achterhuis  en  een  ^looL  gedeelte  van  het  adeii.  huis 
Teisterband  af. 

Men  wil  algenaeen  ,  dat  hier  de  woonplaats  jjieweest  zij  van  Amm*  ^ 
oos ,  die  tater ,  en  wel  in  het  jaar  994 ,  den  Bissehopsxetel  te  Utrecht 
Jiekloni. 

AVEZATIIEN  (DE  BEIDE),  kerk.  gem.  prov.  Gelderland,  kla.ss.  en 
rin<|van  Tiel.  die  790  ziel.  telt.  Men  beeft  er  2  kerken  ,  di»»  door  éénen 
Predikant  Ixuiiciid  worden.  Het  beroep  geschiedt  door  den  kerkcraad. 
De  eerste  ,  die  hier  het  leeraarsambt  bekleed  heeil,  was  Johakres  Sebojbh, 
die  in  1619  naar  Schoonrewoerd  vertrokken  is. 

AYIGO,  ett.  in  Ooit^ImMë,  in  den  Sundmitken  Archipel,  W.  vu 
Boroeo. 

AWAUA  of  AwAiAMe,  voorm  d.  in  Oott-Indië ,  eil.  Ambotna ,  op  da 
Zuidoostkust  van  het  Sehiereil. //cyf  im#r,  tusschen  den  hoek  van|5iri 

en  bet  dorp  Kilang,  aan  het  strand. 

AW  ARA-PASSIA  ,  verl.  boulgrond  in  Nederlandacii- ff  eü-Indié  ,kol. 
Suriname ,   ter  liukenyde  in   het  afvaren ,  palende  bovenwaarts  aan 


Digitized  by  Google 


Bhijnedmrg  ea  btoedeiiwawii  ua  lUboéaM ,  vgÊÓ»  è»  weikpiarti  tut' 

lUn  Iioulgrood  Blorea. 

AWKER  ,  d.  in  Oosf-lndie  ^  in  den  M olukschen- Archipel ,  op  den 
ZuidwcsLhoek  van  het  eil.  l  ar  date.  Het  is  een  hijzonder  net  en 
\olkrijk  dorp  ,  dat  uit  meer  dan  100  zindelijke  hutten  bestaat. 

A\V  £R-AWEll  of  Tarumnc-Aw£b-Awe&,  kaap  ia  Oast-JnMé',  op  hei 
Sumdat^  dl.  Jaw,  resid.  Mêmbamh 

A'WICH,  oude  naam  van  bet  d.  EwiIk.    ^ie  dat  woeid. 

AWIE,  bei^  ia  OoÊt-Indië,  of»  hei  SimdÊUchê  eil.  Jmm,  lerid. 
Smtenzorff ,  dislr.  Parony. 

AWIE,  st.  in  Oost-liidtë ,  op  het Sundasche  eil.  Java^  mïd.  Bmii^ 
Itnzorg ,  dislr.  Parony j  nahy  den  berg  van  dien  naam. 

AXEL,  k^iiit.,  prov.  Zeeland,  arr.  Goes,  bevattende  de  Tolgende 
10  gemeenten:  Aiel,  deu  Hoek,  Koewacht,  Neuzen,  Over- 
tlag«  Philippine,  Sat  van  Gent,  Westdorpe,  2&namtla£^ 
en  Ziiiddorpe,  en  daarin  raim  15,000  inw. 

AXEL,  kerk.  nuff.,  proT.  ZMÜBRif,  klass.  van  IJzendijke,  bemt- 
lende  de  volgende  7  gemeenten:  Axel,  den  Heek,  Neuten , 
Zaanisla^r,  Hontcnisscy  Hulst  en  Sas-Tan-Gent*en« 
P  h  i  1  i  p  p  i  n  e.  Zij  telt  7500  zielen  en  heelt  ft  kerken,  die  door 
7  predikanten  bediend  worden. 

AXEL,  gem.  in  SlaaUvUianderen ,  iii  Axeler-Ambacht  ^  pruv.  Zee- 
landf  am  Goe$,  distr.  (^^        ^-  >  ^  > 

riende  N.  aan  de  gem.  atmen  en  Zammglag^  O.  aan  de  gem. 
Jan-Steen  f  Z.  aan  Zuiddorpe  en  W.  aan  Jrettdorpe.  Zij  bevat 
de  fttad  Axel,  het  geh.  het  Zoute^pui ,  de  bnnfseliap  de  Axelsche^ 
Sassrny  en  eeni;re  verstrooid  li>j{»enae  huizen  in  den  omtrek.  Men 
lieeit  er  ccne  llcrv.  kerk,  ecne  in  1837  nietnv  {jestichle  school,  ^ 
brouwerijen,  1  zoutkeet ,  2  nieestovea,  1  hocdenfahriek  ,  2  korenmo- 
lens en  ong^evcer  2l200  iuwoncis  ,  onder  welke  ruiiu  2ü00  lierv.  2  Evang. 
Lutherschen  en  1]90  E.  E.,  die  meeii  hnn  bestaan  vinden  in  dea 
landbenw,  aU  lynde  de  grond  deaer  gem.  tet  de  graan  teelt  leer 
geiehikt.  Ook  moeten  er  voorheen  vendiiéidene  zontkeeten  hebben  gc- 
ttaan ,  overmits  de  {jrond  ,  waarop  de  tegenwoordige  stad  is  gebouwd  , 
met  eenelaag  keelasch  is  bedekt  ,  welke  ïich ,  bij  het  graven,  op  twee 
■of  drie  voet  diepte  ,  reetls  vertoont,  üe^e  fabrieken  ïijn  echter  waar- 
schijnlijk bij  ceiien  brand,  waaraan  Aiu  onderscheidene  malen  bloot 
gesteld  was ,  verleerd. 

De  stad  Axel,  vroeger  Ax-nu  en  Azla  gebeeten ,  ligt  S  a.  W.  van 
-Hulst,  7  u.  Z.  van  Goes,  9  n,  N.  O.  van  Sai-van-Gent  en  S  u. 
Z.  van  Neuaen,  op  01%  16'  N.B.,  er  S4'  50^'  O.L.  Yfecger  la^ 
deze  stad  op  een  eiland ,  door  t\iee  takken  van  de  Schelde  gCTOtmd  , 
•doch  dit  eiland  is  in  1789  met  het  vaste  land  vei-eeniffd. 

Ifet  is  cenc  zeer  nudc  plaals  ,  waar  reeds  ten  jare  813  een  gods- 
huis voor  mannen  moet  zijn  gesticlil  sjfweest,  ook  nam  zij  meer  en 
meer  in  welvaart  toe  ,  zoodat  zij  in  ue  veertiende  eeuw  reeds  eenea 
iiitgcbrciden  handel  en  ruime  visscherij  dieef  en  eene  wei  beaocfale 
fHMirdenmarfct  bed.  Pnuift  ie  atvmie ,  Graaf  «on  Flaamderem,  vcfleen- 
de  baar  bovendien ,  in  1349 ,  bet  regt  om  eene  webeiykscbe  beesten- 
markt Ie  bonden,  vamp  tevens  mrici  koopmmitAqipen  moglea 
jgebragt  worden. 

De  stad  lu;iR  in  ccne  langwerpig  vierkante  gedaante  en  om- 
trent een  half  uur  in  den  omtrek.  Tot  op  liet  laatst  der  vorige 
eeuw  was  het  eene  vcsüug  door  acht  bolwerken  cn  ccne  diepe  gracht 


Digitized  by  Copgle 


«mgeTftn  ,  wordende  ten  N.  door  een  ravel^n  en  eene  goede  contre- 
9carp  gedekt ;  luaar  deae  werken  z^n  door  de  Franschen ,  in  1801$  en 
1806,  verkocht,  door  de  koopers  geslecht,  cn  tot  bouwland  ,  wandelingen 
en  tuinen  aangelegd,  terwijl  de  beide  poorten  ,  die  men  vroeger  hier 
vond,  te  weten  de  Laudr'  en  de  //  aterpoorl  aigebroken,en  in  derxelver  plaat* 
4«iiioiin  door  ét  grachten  gelegd  zijn ,  xoo  alt  bqUu  ook  aoö  de  Oost- 
en de  W^ttyde  van  Axbl  geschied  is  ,  waardoor  mea  nu  laogs  Yier 
kanten  toegang  tot  de  stad  henft.  Door  cenea  lytak  van  het  Kanaal-van- 
Kensen-Daar-Gent,  loopcnde  van  Sluiskil  naar  Axel,  beeft  de  stad 
gemeenschap  met  de  Wester-Schelde  ,  zoodat  de  vooraaalige  haven  ^ 
welke  zij  aan  het  Hellegat  ,  in  den  polder  lüeüostenblij ,  had ,  tegen- 
woordig niet  meer  gebruikt  wordt ,  daar  de  sclM^pen  thans,  bugs  gezegd 
kanaal ,  tot  voor  de  stad  kunnen  komen. 

Hel  Stadhuis,  dat  aan  het  marktplehi  staat  en  Biot  eenen  tam 
pr^kt ,  werd  in  1068  jMStieht.  Het  is  kitraog  vergroot  en  veibeterd» 
en  laatstêlijk  in  1776^  geheel  vernieuwd.  Dit  gebouw,  hetwelk  aoB 
modem  aanzien  heeft ,  is  van  eenen  hardsteenen  opgang  voorzien.  Daar-< 
nevens  stond  voorheen  eene  abdij  ,  welker  kerk  het  marktplein  vervulde  j 
het  klooster  besloeg  de  ruimte  van  het  blok  huizen  tusschen  de  Mar  kt 
endeLangelSoordslraatjen  de  Abt  bewoonde  het  gebouw , 
vroeger  het  huis  van  den  Burgemeester  J.  Pavlvs,  thans  van  den 
Kanlonsregler  A.  I.  Pavivb. 

De  Herv  ormde  kerk ,  in  de  naar  haar  genoemde  Kericstraat  steande  , 
was  eertijds  eene  Kapel  aanS t.  B  a  rl)  a  r  a  toegewijd.  Kjwerd  in  het 
jaar  1695  vergroot,  als  wanneer  si}  de  gedaante  verkreeg  van  een  half 
kruis,  die  lij  nog  heeft;  sedert  is  zij,  vooral  in  het  jaar  1714,  maar 
nog  meer  in  1772,  van  binnen  en  van  buiten  aanmerkelijk  verfraaid, 
en  bekwam  in  1778,  door  de  milddadige  godsvrucht  van  ♦enige  inge- 
zetenen, een  orgel,  dat  10  sprekende  registers,  een  liaudkiavier  en 
een  aanhangende  pedaal  heeft.  Yan  den  toren,  die  woeger,  eren  ala 
nu,  aan  de  noordwestsijde  van  de  kerk  stond,  werd  in  der  tijd  da 
Spite  door  de  Fransohen  a%ebroken ,  ten  einde  er  eene  ténapAore  O» 
teplaateen,  en  toen  deze  toren  in  1820  tc  bouwvallig  werd,  om  hersteld 
te  worden  ,  besloot  men  tot  de  gedeeltelijke  afbraak  ,  en  trok  op  dezelfde 
plaats  een  anderen  toren  op,  die  eehler  lager  bleef  dan  de- vorige.  De- 
ze kerk  behoort  tot  de  geni.  van  Arel-vn-Zuiddorpe,  De  K.  K.  in- 
woners behooren  tot  de  statie  van  Zuiddorpe, 

In  schier  alle  vroegere  oorlogen  heeft  Axbl  veel  te  lijden  gehad  ,  aoa 
als,  onder  anderen ,  in  het  jaar  1848 ,  toen  Jsa  taii  Avasais,  de  voor^ 
xooa  vanZwAnTB  Maesiibt,  Gravin  van  Vlaanderen ,  met  raaende  woe- 
de in  de  Vier  Ambachten  viel,  de  steden  aldaar  in  vimr  en  rook  deed 
opgaan  en  aan  ieder,  die  zich  te  weer  stelde ,  lijfsgenade  ontzegde.  Ia 
het  jaar  13150  werd  Axel  wederom  in  brand  gestoken  door  dc  Gente- 
naars ,  die  bovendien  het  kourn ,  vee  en  andere  voorwerpen ,  welke  aan 
den  brand  ontrukt  waren  ,  met  zich  namen. 

Het  schynt  echter ,  dat  bet  plaatsje  tot  in  het  midden  vMi  de  IKde 
eeuw  niet  Tersterkt  geweest  ia,  want  men  leest,  dat  de  Gentenaa» 
het,  ten  jare  IdtfS ,  met  muren  omringden  en  tot  eenen  burgt  maak- 
ten ;  maar  Philips  de  Goede,  Uertog  van  SantyondiS,  op  de  Gentenaars 
vertoornd  zijnde ,  en  Termoedende  ,  dat  men  uit  Axïl  den  Gentenaren 
allerlei  behoeften  toevoerde  ,  deed  het  stadje; ,  nog  tenzelfden  jarc  ,  inne- 
men ,  uitplunderen  en  iii  brand  steken  ,  zoodat  meest  alle  openbare 
gebouwen  ,  en  onder  deze  ook  het  raadhuis  en  het  gasthuis  ,  eene 
prooi  der  vlammen  werden  ,  zijnde  ook  van  toen  af  de  handel  vei'loopen  , 
de  beroemde  markt  vervatten  en  de  visscherij  aanmerkeiyk  afgenomen. 


Digitized  by  Google 


0 


196  AX£. 

Dom*  èer  inw^neren  nnarstig^beid  -verree»  Iwt  fUidje  weldra  uit  zyite 
pninlioopeii  ,  maar  het  k^ani  echter  ninnner  weder  tot  die  welvaart  , 
wclkr»    lipt  vroeijiM*   {yriioien  had  ,  hoewel    Keizer  Kabel  V   het  met 
onderschciileiie  j)i  ivilcf>HMi  begiftigde.  Gedurende  de  Spaanscbe  beroerten 
moest  Axel  mede  veel  leeds  doorstaan,  en  ten  jare  1^75  was  bier  de 
venolging  om  liet  ^oof  op  het  hevigst ,  waario  men  zelfs  zoo  ver 
ging  ,  dat  meo  eenige  Zcemrsche  kooplieden ,  die ,  ter  'verrigting  honaer 
zaken,  in  de  stad  wareD gekomen  ,  uitbo»fde  van  huntte  verkleefillieid 
éan  de  leer  der  Uerromiing ,  ophing.    Om  zich  hier  over  tc  wreeiieifr 
zetteden  eenigc  Zccnwsche  schepen  ,   den  26   Julij  1{>74,   öOO  man 
voetvolk  en  ^00  ruiters  aan  land  ,  die  naar  Axel  optrokken  ,  waar 
bet  voetvolk  7.ich  in  het  gezigt  der  stad  vertoonde  ,   terwijl  de  ruiters 
in  ceiie  liinderlang  verborgen  bleven  j  hierop  deden  de  spaanscbe  be- 
zetting en  de  burgerij  ecnen  stoutmoedigen  mtval ,  maar  werden  door 
«Ie  Staitsehen  ,  die  nu  Teinsden  te  vlugten ,  in  de  hinderiaag  gelokt , 
jvaar  sif  ^nm  voren  door  het  voetvolk  en  van  dchteren  door  de  roiterif 
aangevallen ,  allen  tot  den  laatsten  man  omkwamen.    De  openstaanda 
stad ,  alstoen  aan  de  woede  des  krij<;sinans  overgelaten ,  werd  deerlijk 
geplunderd  en  de  kerk ,   benevens  de  aanzienlijkste  gebouwen,  in  de 
asch  gelegd.    Zij  schijnt  ecliler  kort  daarna  door  de  Zeeuwen  wederom 
verlaten  te  zijn,  want  in  het  jaar  1<57&  was  de  stad  op  nieuw  in  handeir 
der  Spanjaarden  ,  en  toen  stemde  zy  in  met  de  Staten  van  Ylaanderen' , 
om  den  Pniut  tan  Ormij€  te  huip  «te  roepen  ^  onder  wiens  l^estuor  kJ, 
dan  ook  in  de  Pacificatie  van  Gent  werd  opgenomen .    Maar  inlttSS  kwam 
zij  door  bet  verraad  van  Sbrvass  vm  Steela>d  ,  Hoofd-brijnw  vau  het 
Land-van-\Vaas  ,  weder  in  de  raagt  van  Parma  ,  aan  wien"  zij,  drie- 
jaren  later,  door    Prins  j\Iai:rit5  va>   Nassau  en   den  kolonel  Philip 
SiDKEY  ,  handelende  op  last  van  Leicf.ster  ,  bij  verra-^sing  ontweldigd 
%erd  (1)  ,  waarop  Maïrits  de  stad  weder  deed  veislcrken  en  nieii\«e 
vestingwerken  aanleggen.    Sedert  dien  tijd  is  Axel  in  der  Staten  ban- 
den gebleven ,  tot  in  het  jaar  1747 ,  foen  zy  bij  capitalatie  aan  da- 
Franschen ,  onder  den  Graaf  van  Bmoauo ,  overging  ,  die  haar , 
den  vrede  van  Aken  in  1748)  weder  ontruimden. 

In  1794  werd  dit  plaatsje ,  met  de  overige  van  bet  toenmalig  Staats- 
vlaarïderen  andermaal  door  de  Franschen  ingenomen  ,  en  bleef,  ie» 
ge\(ijirc  \an  het  traktaat  van  den  16  Mei  1791),  in  hunne  magt  tot  in 
bet  jaar  1814  ,  als  wanneer  deze  landen  weder  met  de  Nederlanden 
werden  vcrceuigd,  in  naam  van  den  Souvereinen  Vorst  in  bézit  genomen, 
en  door  Nederlandsche  treepen  bezet.  Ook  bij  den  beittoosen  Belgischen 
opstand  in  1830  ,  hleef  Axu.  niet  versdmond ,  daar ,  op  den  fid 
Cfetoher  van  dat  jaar ,  eeiie  ordelooze  bende ,  onder  aanvoering  van 
vckeren  £b7(st  Gregoire  ,  zich  noemende  Belgische  kolonel ,  aan  het 
hoofd  van  ongeveer  70  man  .  uit  de  heffe  des  volks  in  der  haast  in 
het  naburig  België  bijcenger.iapt  ,  te  Axkl  binnenrukte  en  ,  na  pogingen 
te  hebben  aangewend  om  eene  nieuwe  Regering  ,  in  naam  van  het 
provisioneel  Gouvernement  van  België  ,  aan  tc  stellen ,  en  de  publieke 
kassen ,  zoo  hier  als  in  de  onstreken,  te  heUien  herool'd,  weder  den 
S8  dertélver  nkaand  vertrok.   De  ingeaetencn ,  lieh  wein%  tyds  daarna 


(t)  Zm  «mattncUg  verb«i  1  van  ücm  verrasting 'vindt  ncn  bfl  J.  Scuabv,  Ge» 
ftcliiedenis  «n  costotnen  van  Asel^  le  stuk  png.  i'iS-iaS  en  daar- 
uit ov«*rpcriomrnin  mijne  Ilrrin  neringen  tiithct  gebied  der  gasch  iv^ 
«leilis,  beir«kkcli)k  de>ieileriaudeny  hU  i^j-^iy* 


vrywillij^gfcwapein!  eu  efnijje  ver(ledi{jin[js-werken  ,  tol  l>evt*lUjin(T  hiinnef 
ei{jendoo»ineii  en  om  derjjelijke  bezoeken  in  liet  vervol|y  te  kunnen  af- 
)verea  ,  aangelegd  kdbbende  ,  zijn  dan  ook  Terder  onjrcnioeid  gebleven  , 
tcrwyi  de  stad ,  met  bet  ewerige  Tan  het  distrikt ,  op  den  11  Januarij 
1831,  weder  door  oiue  troepen  beiet  werd,  waardoor  aan  de  ongc* 
rustbeid  der  in^^czotenen  een  einde  gQHiaakt  ts. 

AïEL  is  de  geboorteplaats  van  den  staatsman  Pieter  Pauids  ,  die  na 
de  omwenteling  v.m  179«>  de  eerste  President  der  Nationale  Vergadering 
geweest  is  ,  geb.  dcii  11  April  17j5f  den  17  Maart  1790,  na  zich  ook 
als  sebrijver  ,  vooral  door  zijne  Verklaring  van  de  Lnie  van  Ctrechlf 
beroemd  te  bebl)on  gemaakt.  -  • 

Het  wapco  van  'Azn  ii  een  gedeeld  selMld,  hebbende  de  helft  ter 
reclenyde  een  gouden  yeld  roet  twee  aKuren  abftiteU,  die  door  eenen 
himr  van  keel  MMveiii<rd  zijn,  tnsselicn  twee  8t.  lacohMchelpen  van 
lüver.  f  De  belfl  ter  linkerzijde  is  weder  in  twee  kwartieren  gescheiden, 
waarvan  bet  bovenste  beslaat  uit  eeri  vi-ld  van  sabel  met  eenen  halven 
klinunendcn  zilveren  leeuw  en  het  ouilcrsle  uit  een  veld  van  |;oiid 
met  driü  azuren  sleutels ,  die  door  eenen  kcju  r  vau  keel  gescheiden  zijn. 

AX£L-Ë\-ZI'I1)D0IIPË ,  kerk.  gem.,  prov.  Zeeland  ,  klas»  van 
IJsend^/ke,  ringvan  utf«el.  Zij  toltntim  SlOO  sielen  en  heeft  natlecMt 
êéué  ketkf  sijade  die,  welke  vroeger  te  Zniddorpe  stond,  In  1^19 
a(gdbrok«i,  sedert  wanneer  deze  gcm.  ook  meestal  enkel  de  gem.  jm^ 
Arsxi  genoend  wordt ,  ^  Tooral  daar  er  te  Zniddorpe  folstrekt 
gecnc  Hery.  meer  bcstann.  De  eerste  ,  die  bier  de  leer  der  Herv'. 
verkondigde,  was  de  vcrin.ia.do  C\sPAnt's  HEtOA'^rs  (KAsrtn  va5  der 
Heiden),  die  zulks  reeds  iti  het  jaar  lïiOo  ,  zoo  al  niet  rnrt  loeslemminj»' , 
ten  miusle  dan  toch  onder  oogluiking  der  llegeriug  ,  deed,  zonder  dat 
hij  echter  vast  Predikant  te  A  x  e  l  was.  De  cerele ,  dien  wij  als  leodanig 
vermeld  vinden ,  is  geweest  AanoLHiiB  Svifn ,  die  in  ltf70  van  Roasaelaerc 
in  Ylaanderen  horv. aarts  overkwam,  maar  nog  in  dat  lolfde  jaar 
weder  vertrok  en  ïn  lti80  opgevolj^d  werd  door  ('nnisTOPKEL  db  Bna, 
die  de  dit^nsf  \^nnrnnm  lot  in  DSHrj  ,  loeu  d»i  <»'n(ls(!icnsto(TiMtiTii'-  naar 
de  leer  der  Hervormden,  door  het  verraad  van  Servaes  vv>  i:-*f mkla'^d  , 
die  Axel  aan  de  Spaansciien  over;;aF ,  gestaakt  werd  tol  in  Int  jaar 
lt>90 ,  aU  wanneer  Damel  Cuihect  hier  van  Lillo  beroepi'u  werd. 

Als  eersten  Predikant  te  Zniddorpe  vindt  men  vermeU  Abkiaah 
ScBifeVTBKAvn ,  door  anderen  AoaiAAa  Rovtth  genoemd ,  Am  xieh  in 
1580  aldaar  bevond  en  waaraehijniyk  omtrent  het  jaar  li>83  of 
1^84 ,  nadat  Axel  aan  Parxa  verraden  was ,  lijne  dienst  zal  hebben 
geëindigd.  Nu  bh-rf  Zjii(l(lf)rpe  berderloos  tot  in  1016,  nis  wanneer 
JiAURF.>s  VAX  DER  SiME'.i  i.  ,  Predikaol  tc  Cauré  of  Camphy  in  Engeland, 
berwaarls  l)eroe[)en  werd. 

Door  den  aanwas  der  geni.  A\el  werd  den  Predikant  in  bet  jaar 
10^1  eenen  Hulp-prediker  toegevoegd  en  daartoe  de  Proponent 
Ajkaham  PaoKHu  amgesteld;  na  diens. vertrek  werd  in  het  jaar  lMS 
hesleten  ,  eenen  tweetien  Predikant  in  dese  gem.  tc  beroepen  ,  synde  de 
eerste  ,  die  daartoe  verkozen  werd ,  (geweest  GnxBS  m  Bois  ,  Pi^ponent 
onder  de  klass.  van  W  aleberen. 

Nadat  liicr  .il/oo  lyedtirende  20  jaren  twee  Predikanten  geslaan  had- 
den ,  besloot  men  in  1682,  waniifer  de  plaats  f;eheel  vacant  was, 
weder  slechts  éénen  Predikant  te  beroepen  ,  maar  toen  men  in  b«t 
jaar  10B4  overeenkwam,  de  gem.  van  Zuid dorue  met  die  van.  Axel  , 
te  combineren ,  werden  er  ook  weder  twee  Predikanten  aan  deae  'entt- 
hinatie*  toegestaan ;  sedert  het  jaar  179(  is  dit  getal  echter  «ot  één 


Digitized  by  Google 


▼enninderd.  Otider  hen ,  die  de  geni.  van  Aibl-  E!f-  Zi^iodorpe  door 
leer  en  wandel  gesticht  hcbheti  mtkQ  meu  ook  tellen,  den  i^v^rieen 
tn  oudkeidkniMligea  W.  >Tt  Wati»,  die  door  oiidenolieidoira  fcbrulei» 
naam  beeft  genuwkt ,  oa  den  beroemden  Kanselredenaar  Jam  Sciam»  ^ 
die  h  ook  als  scbryver  beeft  doen  kennen  ,  en  onder  anderen  de  6e* 
schiedeiiis  en  Costuiuen  «OU  Asel  heeft  uitgegeven. 

A\KriER-AMliA(iHT  ,  was  een  der  vier  Ambachten  ,  welke  benevens 
hei  Liind  van  ff  aas ,  door  Keizer  Otto  I  ^   omtrent  het  jaar  940  aan 
het  nieuwe  kasteel  van  Gent  ondfiworpcn  werden.    Men  zie  dus  het- 
geen iu  het  algemeen   van   dexc  f  <er  Ambachten  gezegd   is  hl.  1:20 
en  121.  —  Oortpronkelyk  was  bet  AiBua,-AMa44»T  niei  leer  uiige-* 
•Irekt.   Hei  bad  ten  Z.  bet  Land  van  Waas.,  waarvan  bet  a%eseliei- 
den  was  door  een  water ,  de  Zoute  geheeten ,  welbs  loop  nog  van  de 
Koewacht,  tot  aan  de  Moerspui  ban  nagi^nan  werden;  ten  O.  1^ 
het  Hulster-Ambacht ,  aan  de  overzijde  van  eenen  stroom  ,  thans  nog 
het  Hellegat  ('t  Gat  der  Ax-elle  of  Ax-helle)   g^elieeteu  j   ten  W.  het 
Asseneder-A  mhacht ,  almede  door  de  Zoute  afgescheiden,  enten  N.  het 
eiland  Zaam^lag ,  lietwelk  er  van  verwijderd  was  door  het  water ,  vaar- 
van  nog  de  xuidelijke  kreek  in  den  Zaamslagpolder  overig  is.  Blijkens 
de  kenr  der  Vier  Ambaehten  door  TaoiAf  vah  Savotb  en  sijne  ge^ 
lualtn  JoAmiA,   als  Graaf  en  Gravin  van  Vlaanderen,  ten  jarc  IMft 
m[even ,  was  destijds  Z  aamslag  noQ  niet  geheel  met  Aii&m-» 
Ambacht  vereenijrd ,    want   het  moest   e'e'ne   heerkogtje  ter  heervaart 
leveren  ,  terwijl  het  Axeler- Ambacht  voor  twee  was  aanjreslagcn.  La- 
ter echter  werd  het  er  aan  toejjevocjrd  ,  gelijk  de  W  ewelswaarden  of 
Boterzande  (de  Hoek  met  jN  e  ii  2  c  n)  aan  dat  van  Assenede.  —  Het  bevatte 
overigens ,  ten  gevolge  van  gedurige  aanwinsten ,  meerdere  dorpen ,  w  elke 
lUMur  Mmne  Ügijing  vernoemd  werden,  soo  als:  Westdorpe,  Zuid- 
dorpe.  Beoosten  blije  ens.    De  stormvloeden  der  lo  eeow  tei» 
■terden  het  nogtans  op  eene  geduebte  wijze.    Bij  den  Tloed  van  1440 
werden  *8 Steeland  en  de  overige  westelijke  landen  overstroomd y  en 
bleven  meer  dan  anderhalve  eenw  eene  prooi  der  golven. 

De  oude  Ambachtsheeren  vax  Axei.  waren  van  hooff  aanzienlijke 
herkomst,  verwant  met  dc  eerste  geslachten,  en  hielden  hunnen  naam 
in  eere.  In  130i  werd  bij  Zierikiee  een  Heer  vjui  Ax£i.  met  Graaf 
GvT  gevangen  genomen,  wiens  wijte  raad  den  Graaf,  indien  bn  er 
naar  had  willen  luisteren,  van  dit  ongeval  bevrijd  zoude  bebben. 
Pnum»  en  Johanhis  via  Aui  worden  een  twintigtal  jaren  later  met 
roem  vermeld;  de  eerste  was  lelf  een  tijd  lang  Bestunrder  van  Vlaan- 
deren en  eene  hnive  retiw  later  ongeveer  ontmoet  men  weder  een 
syner  afstaminclin;|cn  in  dezelfde  betrekking, 

De  Stad  en  het  Amracht  hadden  nogtans  niet  dezelfde  regering, 
hetwelk  lot  gedurige  buUiugen  aanleiding  gaf,  aan  welke  Filips  11, 
Xeniaf  van  Spanje  ,  door  beide  regeringen  te  vereenigen  ten  jare 
ttflStt,  een  einde  maakte.  Niet  lang  evenwel  bad  dese  vereen iging 
fedonrd,  of  eene  andere  breuk  had  maats.  In  1586  werd  de  Stmd 
voor  goed  aan  de  Spanjaarden  ontrukt.  Het  noordelijk  gedeelte  van 
het  Ambacht  kwam  daardoor  onder  liet  gebied  der  Stalen  ;  het  overige 
ten  Z,  der  Geul  van  Bolixate  {relefreu  ^  bleef  aan  Spanje  onderworpen, 
en  bezal  eene  afzonderlijke  rc{rciing  ,  aan  die  van  Gent  verantwoorde- 
lijk. Deze  staat  vau  zaken  nam  in  1609  met  het  bestand  een  einde , 
en  van  dat  tijdstip  af  legde  men  de  band  aan  het  herdijken  der 
Inadeft ,  welke  onder  bet  oorlogsgewod  aan  de  lee  prijs  gegeven  vrarcn. 
Trouwens  bijna  bel  geheele  AnAcn  en  geheel  Zaarni  1*5^  waren  In 


Digitized  by  Google 


399 


^kkeii  en  sohorruu  herschapen  ,  die  nu  achtervulgenü  wudur  tii 
Mchtbafe  landen  hervormd  werden.  Axel  lag  op  een  eilund ,  hét-  . 
nelk.  jaar  op  jaar  grooter  verd,  en  eindelijk  dooroe  aware  bedijkingen 
tan  1789  en  1790,  op  last  van  den  Raad  van  Slnlc  ,  met  krijg»kondige 
bedoelingen  ondernomnn  én  volbragt,  het  geheel  met  den  vasten  wal 
Verbond.  Door  die  I)cdijkin(if  "werden  de  ultf;ehr('idc  schorren  van  M  a  n- 
cado  en  Ahsdale,  over  welke  de  wateren  van  den  Hr.inkniaii  en 
het  Hellegat  zich  vercenigdcn  ,  drooggemaakt,  en  in  AxKf.tn-AsiBAciiT 
deBewesten-en-Beoüsten-Blijpolders  gewonnen.  Inniid- 
dds  was  bet  suidelijk  gedeelte ,  waarin  de  gemeenten  Zuid  dor  pe  , 
Koewaebl  en  Overslag  ligg^^n ,  bekend  geworden  <mAer  den  naam 
van  bet  Overkwartier ,  en  ^ordt  dien  ten  gevolge  doorgaans  nog 
■itgezonderd,  wanneer  men  van  liet  Laud  vax  Axbi  spreekt.  Deben^* 
ming  het  La?id  Axel  duidt  intnsschen  ook  iets  meer  aan  dan  AxBua^ 
Ambacht  noordelijk  gedeelte. 

Wij  willen  het  in  een  afzonderlijk  artikel  keiihanr  maken. 

AX£L  (LAiND  VAN)  ,  onder  dezen  naam  wordt  het  Axklbh-Asbacot 
in  z\joe  laatste  uitgestrektheid  aaogeduid ,  raet  uitzondering  van  hut 
Qptrkwtkttier,  Het  bevat  de  stad  Aiel,  de  vesting  Nensen, 
de  dorpen  den  floek  en  Zaamslag  en  ondersebeidoie  kinrten. 
In  bet  vorige  art.  is  gesegd,  dat  de  Wew elswaarden ,  oor* 
fpronkeiyk  op  sich  zei  ven  staande  ,  naderhand  met  AssEnsaBH-AMBACBT 
vereenigd  werden.  Zij  worden  meest  aangeduid  met  de  namen  Eer- 
tin g  e ,  \  r  e  c  m  d  ij  k  e  (F  r  o  n  d  i  c)  en  C  o  u  k  e  r  k  e  ,  doch  do 
gronden  hebben  door  overslroomingen  enz.  verbazende  vcranderingeu 
oudcr>raan  en  nieuwe  uamcn  verkregen.  Filips  11  ,  Koning  van 
Spanje  ,  gaf  in  ,  met  bet  octrooi  tot  berdijking  van  Vreem- 
dyke,  ook  bet  bebeer  over  het  kwartier  van  Nenaen  (té 
weten  1^  il  lem  s  kerke  ,  Coudcn  en  Lorenspolder  ent.) 
nan  Axtl;  doch  door  den  loop  der  groote  gebeurtimlsseB  en  ten 
gevolge  van  het  verraad  ,  waardoor  Axel  in  1J585  weder  aan  Spanje 
kwam  ,  verkrcejj-  iSeuzcn  in  1J589  van  Willim  I  een  afzonderlijk 
regtsgebied.  Axels  naijver  werd  daardoor  aanjevniird;  en  hevi|]c 
geschillen  uatsloaden.  De  ucle  van  commttlimus  .  bij  welke  het  op- 
pergezag over  dese  landen ,  dd.  15  Angnstos  1888,  aan  HH.  Gecom- 
mitteerde Raden  van  Zeeland  werd  optyedragen ,  en  de  Unie  tns- 
schen  Axel ,  Neuzen  en  Biervliet ,  den  18  April  lifOO  gesloten ,  maakten 
daaraan  geen  einde  zelfs  niet  de  nadere  Unie  van  21  Oetober  1600 , 
bij  welke  Axel  ói-n  Scln^pen  m^^er  dan  Neuzen  verkreeg,  ftleer  deed 
de  grensbepaling  tuss(  hen  belde  anibachlen  mui  i2,">  Novrinbrr  16o!5. 
De  meeste  artikelen  der  Unie  werden  losjjelalen ,  en  eindelijk  ]>est()nd 
zij  alleen  daarin  ,  dat  ia  criminele  vierschaar  ,  de  coUegiën  van  A\^l 
en  Nemen  geiamenlijk  versebenen  ten  Stadbnise ,  waar  de  gedetineer- 
de teregt  (gesteld  moest  worden.  Hetselfde  bad  plaats  bij  xaken, 
welke  het  gehcele  eiland  aangingen,  waarbij  dan  de  Burgemeesters 
der  beide  steden  beurtelings  het  voorzitterschap  bekleedden.  Doch 
ook  dit  nam  met  de  inlijvinjr  in  Frankrijk  een  einde. 

Dit  La>d  van  Axel  levert ,  aan  den  opmerkenden  rrizljrerdoor  Zeenwsch 
Vlaanderen,  een  in  den  ecrslrn  opslag  vreemd  verseliijnsel.  In 
kleeding ,  gewoonten  en  denkw  ijze  onderscheidt  men  er  zich  niet  alleen 
▼an  bet  Ór  eriuiarlter  en  het  Land  va%  Mulit,  maar  ook  van 
het  4de  di>tnkt ;  en  in  bet  oog  vallende  is  xekere  overeenkomst  met 
ImI  eiland  W  a  Ie  keren,  Gcbecbtbeid  aan  bet  oude,  allen  eilandbe- 
wofieM  eigen  ^  m  wetfannd  na^  bet  vroegeee  committimtts ,  waardoor 


400 


AX£. 


Scelaiulilioofibtad  hier,  en  de  GeneralitsU  eUers,  den  toon  jpwea^ 
TeiUaart  het  echter.  Het  4de  dtttriktnam  vele  uitgewekene  Waleii-, 
Doepsgesinden  en  Saltxfaar;rers  op ,  welke  van  limriede  door  hmvclijken 
enXé  sich  met  Zeeuwen  verbonden ;  daarenboven  waren  er  vele  lloomscb- 

gezinden  ;  dr  Inatstcn  maakten  in  het  O  ver  kwartier  en  in  bet 
Land  van  Hulst  steeds  de  nieederhcid  uit,  In  het  Lajid  van 
Axel  daarentegen  kende  men  slechts  ééne  kerk,  en  wel  de  oude 
Hervormde ,  doch  vroeger  gewijzigd  door  de  Walcherscbe  Artikelen 
en  de,  in  stilte  aangekweekte,  begrippen  der  Hottenusten.  — «  Hier 
vindt  men  dus ,  als  net  ware ,  de  uiterste  punten  der  cirkels  in  aa»- 
raking  en  alleen  door  de  Geul  van  Boliiate  gesdieiden  :  ten  N.  en 
Z.  van  deze ,  ja,  gelijkelijk  genus  van  vooruitgang,  doch  ten  N. 
gehechth(.'id  aan  het  Oiid-Gereformeerdc  ,  ten  Z.  verklee((Uieid  aan  het 
echt  lloonischc  ,  en   aan    ueer^ikaiitcn  ovenlrij ving. 

AX-ELLE  ,  onde  naam  der  gronden  ,  op  w  elke  dc  stad  Axel  verrees  , 
en  die  allereerst  het  AxelerambacJU  ol'  AuüjacIU  van  Axel  mtmïxukien. 
Zie  voprto  U.  594  en  398. 

AXELSCfiE  SASSING,  banrsch.  in  ^IduKwIoand^,  in  jixehti- 
ambacht,  prov.  Zeéand,  aar.  en  7  u  Z.  van  Goei,  district  en  u. 
.W.  van  BMktf  kant.,  gem.  en  ^  u.  N.  W.  van*  JUel^  bevattende 
cenige  verstrooid  liggende  huizen  en  50  inw. 

In  deze  buursch.  zijn  de  sassen  of  sluizen  in  den  jare  18i27  ani)gelcgd 
in  den   zijtak  van  het  Kanaal-van-Neuzen  ,    loopende   van    het  geh. 
Siniskillc  naar  Axel ,  en  dienende  tot  uitwatering  van  ecnige  achter- 
gelegene  pidders ,  alsmede  tot  afscfautline  der  sebepea  ,  die  het  nog 
niet  voltooide  zij  ka  naai  van  Axel  op  Hout.  bevaren.  . 

Bij  het  in  staat  van  verdediging  stellen  van  het  5de  distrikt  der 
provincie  Zeeland  ,  in  het  begin  van  het  jaar  1831  j  zijn  op  dit  pont 
eenige  werken  aangelegd  .  ten  einde  den  toegang  tot  het  Land-yan- 
Axel  ,  aan  die  zijde,  voor  de  Bel;;<'ii  af  te  snijden,  welk  punt  dan 
ook ,  met  dat  oogmerk ,  door  eeucu  sterken  militairen  post  is  bezet 
geweest. 

AXËM ,  oude  naam  van  Assum.    Zie  dat  woord. 
AXEM,  fort  in  Afrika,  *Zie  Antoiub  (Sr.). 

AXIM  of  Aksim  ,  stranddistr.  in  Afrika ,  in  Qpfer^Gtdaea  ,  aan  de 
goudkust;  palende  IS.  aan  het  ryk  Aaum,  O.  aan  Hante;  Z.  aan  den 

Oceaan  en  W.  aan  de  Ancobar. 

Het  was  weleer-  zcrr  bevolkt  ,  en  er  werd  veel  handel  gedreven  met 
de  Afrikaansehe  kooplieden,  die  uil  de  binnenlanden  goud  cti  Olifants- 
tanden aanvoerden ,  welke  beide  artikelen  ook  nu  nog  de  vouruaantste 
Jiandelvoorwerpcu  uitmaken  ,  zijnde  het  distrikt  lelve  ook  seer  rijk  in 
goud.  '  Door  de  menigvuldige  plaats  .gehad  bebhendie  norlogen  tus* 
schen  de  inlanders ,  is  de  handel  hier  echter  jicer  verminderd ,  ter- 
wijl  de  slavenhandel  hier  zoowel  de  bevolking  als  de  bebouwing  heeft 
doen  afnemen.  . Het  land  is  echter  nog  vrij  goed  bebouwd  ,   de  grond 
zeer  vochtig  en  alzoo  voor  de  rijstleeil   zeer  geschikt  ,  waarom  men 
zich  daarop  ook  bijzonder  toelegt ,  terwijl  men  Turkselio  iarwe  .  yams  . 
patateu  en  andere  aardvruchten .  die  in  drooge  gronden  worden  aan- 
gekweekt, hier  van  elders  aanvuei^   eu  tegen   rijst  iuriiilt.  Hen 
vindt  er  eehter  ook  kokosnoten ,  limmetjcs ,  bananen  ,  palmboomen  , 
alsmede  de  hooge  en  dikke  kapaktboom,  waarvan.de  kano's  worden 
vervaardigd,  en  die,  naar  gissing,  16  voeten  boven  den  grond xyae 
wortels  verspreidt ,  welks  benedenste  gedeelte  voornamelijk  tot  gezcgdo 
vaartuigen  wordt  gebesigcL  Op  waüm^  pkatsen  tusschen.de  hoooMix 


Digitized  by  Google  i 


■ 


• 

«n  wel  Qp  de  hoogste  vlakte'»  Kggen  groote  rotnlccnen,  die  a%e- 
scheurd  eo  ^pleten  lyn  ,  hetwelk  eteie  Troegere  aardhevliig  of  do 
uitbarsting  van  cenon  Milkaan  dort  veronderstellen.  Voorts  zijn  er 
vele  blaaawc  papcjjaaije»  «mi  liorudi  is.  Aan  den  kant  der  rivier  moe- 
ten vele  apen  worden  !|('\uiidcn ,  eii  landwaarts  in:  herten,  olifanten, 
leenweii  ,  lij<rers ,  luipaarden ,  uilde  ussen  enx  ^  welke  ruuidicren ,  de 
ucgers ,  wanneer  dcxe  uitgaan  om  er  jagt  op  te  maken ,  somt^ds  o|i 
cene  jammerlijke  wijze  verschenren ;  sefis  naderen  wel  de  woningen  . 
en  /werven  *8  nachts  in  de  negerijen  rond* 

De  jNegers  ,  die  hier  wonen ,  zijn  ,  over  het  algemeen ,  wel  gevormd 
van  gestalte  en  sterk  gespierd.  Zij  schijnen  ijverig  van  aard  ,  want  zij 
houden  zich  onophundflijk  met  een  of  ander  bezig  j  den  hals  ,  de  armen 
cn  de  ])i'cnen  hebben  zij  met  versierselen  omhangen.  Verscheidene 
Negerinnen  ,  die  er  niet  onbevallig  uiuieu  ,  hcbbeu  sicradeu  van  goud, 
aoms  ook  wel  eeoeu  dukaat  in  het  haar. 

De  hoofdstad  van  dit  dbtr.  heet  iiisg(;lijks  Aiim',  ook  ligt  hier  het 
Nederlandsche  fortje  St.  Antonie;  vroeger  bezat  het  rruissiscbe , 
destijds  Brandenbuiwsche  Gouvernement,  hier  mede  een  forlje,  f  redo- 
riksbni'g  genoemd. 

AX!M  ,  Aksim  ofAcaiMBEXE,  s.i.\x\  Afrika  u\  Opper- GiUiiea  ,  aan  de 
Goud- kust  y  de  hoofdst.  ^an  het  sUanddislr.  van  denzelfden  naam,  niet 
ver  van  kaap  Ap(db)uia  cn  van  het  lioliaudüche  fort  Öt.  Autouie,  op 
eenen  lagen  grond  aan  de  zee. 

De  hoiaen,  ofschoon  niet  seer  geregeld  gehouwden  geplaatst,  zijntodi 
netjes,  meestal  van  klei  opgetrokken,  cn  daarna  zeer  zindelijk  gewit* 
Rondom  deze  woningen  staan  verschillende  vruchtboomen ,  waarvaii 
eenigc,  zoo  nis  kukos  en  palmiet,  uitmunten  door  hunne  froottó 
en  de  uilgestrektheid  van  hunne  bladeren. 

Vele  der  inwouers  ,  wier  getal  ongeveer  2000  beloopt ,  spreken  Uol* 
landsch. 

AAXA  ,  üudü  naam  van  Axll.    Zie  dit  woord. 
AXWUK,  Aaxwiik  ,  Aviwije  of  AAXTsawiia ,  d.  in  ff^aierhnd,  prov* 
Jfóord-ffottand,  arr.  en  3  u.  Z.  ten  W.  van  Hoorn,  kant.  en  1  n. 

K.  W.  van  Eflain ,  gedt  ellclijk  gcm.  Middelie-  en-  Axirijk,  gedeeltelijk 
gem.  Kwadijkf   ^  n.  W.  van  Middelie,  ^  u.  N.  O.  van  KwfuUjk, 
De  inw.  vinden  meest  in  de  kans- en  melknering  hun  beslaan,  en  maken 
jnarlijks  eene  menigte  der  alom  bekende,  zoogenaamde  Edammer  kazen 
terwijl    er  ook  mAc  scliijipeis  en  andere  zeelieden  \\onen. 

De  llerv. .  behooren  loL  de  gem.  Middelie-an-Axwijkf  zij  heb- 
ben hter  eeiie  kerk  roet  ècnen  vierkanten  stevigen  toren  ,  die  eene 
lange  spits  heeft.  De  Doops;;('z.  hehhen  hier  mede  eene  vergaderplaats  , 
cn  behooren  insgelijks  tot  de  gem.  MidéeUe-tnrAjemjk,  De  R.  K. 
behooren  tot  de  slalic  Edum. 

AY,  Way,  Pokloe  Ay,    of  Pui.ü-Wat  ,  eil.  ia  Oost-fiidiê ,   lot  de, 
ïinnda-eilatiden  behooreude ,  ouiticat  3  uu  W.  ten       van  JNeir^, 
eii  W.  ^;^n  Banda. 

Het  is  1  mijl  lang,  beeft  eenen  \ lakken  grond ,  met  weinig  heuvel- 
tjes ,  en  wordt  voor  een  der  fraaiste  van  de  Banda«eilanden  géhou- , 
den  ,  terwijl  het  zich  uit  zee  aU  de  aangenaamste  lusthof,  dien  men 
aicb  verbeelden  kan ,  opdoet. 

De  lucht  is  er  ook  zeer  gezond ,  en  men  heeft  er  vele  notenmus* 
kaatpcrken  j  ouder  andere  bopnten  zijn  bier  ook  vele  kapakboomen. 
In  het  N.  van  het  eil.  ligt  een  regelmatig  kasteel  Re  v  enge  ge- 
naamd .  ter  plaalse.  \iaac  in  oude  iUdeu  eeuc  vusliu/i  der  IkindaneMU 

1.  Di.£t.  •  d6 


Digitized  by  Google 


i 

gestaan  heeft,  die  aan  den  zeekant  eenen  muur  bad  ,  doch  aan  de  kuiil- 
'iyde  'open  lag. 

'  IHn  14  Mei  16IS  «  werd  deie  vesting  doo^  d«  onsen ,  onder  Anu- 
'AAit  TA5  DER  DvMiii ,  met  soo'veel  dapperheid  aanbevallen,  dat  sy  , 
'na  een  half  uur  vcchtens  ,  een  bolwerk  van  den  waterkant  in i<re^en  , 
nadat  ïij  de  Baiidanezen  reeds  vroejjftr  uit  de  loopgraven  hauden 
doen  dijken  ,  waarna  zij  hen  dwonjjen  naar  het  laag  gebergte  en  iii 
'Let  hoseli  de  \ltigt  te  nemen,  \^elke  ovenvinning  de  unzeu  op  niet 
meerder  dan  9  douden  en  V6  oi'  IG  gekwetsten  te  staan  kwam.  Dc 
'pverwinnaars ,  op  dese  spoedige  verovering,  nu  meenende  van  allea 
^neester  te  sQn ,  begaven  sich  ter  rust ,  waarop  de  Bandaneaen  de 
Vesting  mei  nicuvien  moed  van  de  landzijde  aanvielen  ,  en  die  sonder 
islag  of  stoot  weder  innamen ,  waarna  zij  door  hel  in  brand  steken  van 
de  pakhuizen  vol  specerijen  .  rijst  en  kleederen,  en  door  hun  sterk  schie- 
ten de  onzen  noodzaaklert ,  met  verlies  van  27  doodcn  en  170 
gekwetsten,  het  eiland,  op  den  derden  dag,  nadat  zij  aldaar  geland 
'Waren,  weder  te  verlaten.  Maar  in  het  jaar  1G16  werd  de  Bevel- 
èebber  Jm  Duut.  Lab,  met  12  Scbepea  en  veel  volk,  naar  fianda 
gezonden ,  waarmede  hij  op  deli  10  April  de  vesting  op  het  efl.  At  we- 
der  innam ,  welke  hij  Revenge  ooemde.  Ook  veroverde  hij  na 
het  geheele  eiland ,  en  dwong  de  inwoners ,  soo  van  dit  als  van  dc  om 
liggende  eilanden  ,  in  Mei  1616  ,  een  zeer  voordeelig  verbond  mei  dc 
bnzen  aan  te  gaan.  Zij  overtraden  en  verbraken  echter  niet  alleca 
dit  verbond,  maar  zells  ook  een  nieuw,  dat  zij  in  1617  mei  d«Mi 
derden  Gouverneur-Generaal  van  Nedcrlandsch-Indië  ,  LALBk^s  IIlaal  , 
aangegaan  hadden,  latende  sij  zich  gestadig  opruijen  door  de  Eng^U 
kchen ,  die  dan  de  Banda-eilanden ,  als  sij  met  ons  in  oorlog  wai^en , 
Van  levensmiddelen ,  geschut ,  oorlogsvoor  ra  ad  ,  volk  en  schepen 
voorzagen  en  den  inwoners  de  behulpzame  hand  boden.  In  dezen 
fnoedwil  hielden  de  Bandanezen  nog  aan  ,  tot  dat  in  Junij  1620  ,  te  Ja- 
katra .  op  de  Engelsclie  en  Nederlandsehc  vloten  ,  aldaar  ter  reedc 
liggende ,  liet  traciaat  bekend  Nvyrd ,  dat  in  JnÜj  1619  te  Londen 
tusscheu  den  Koning  van  Engeland  en  de  Nederlanden  ,  tot  vereeuiging 
der  Sngcbche  eb  Nederlaudsche  Oostindische  maalschappijeu ,  gesloten 
was. 

*  Dit  eil.  is  in  onsen  tijd  vermaard  geworden,  doordien  de  tegen- 
^oordige  Koning  van  Anam  er  eene  schuilplaats  vond  tegen  sQne  ver- 
volgers. 

AY ,  eil.   in  Oost-Jndtè'y  in  den  Sundaxchen  Arthtpel.    Zie  Wat. 

AYA  ,  riv.  in  Oosl-Indip  ,  op  het  Smuhische  eil.  Java  f  resid.  Jian- 
joe-SIaas.  Zij  ontspringl  nabij  Banjoc-Maas  eu  loopt  in  ecne  zuid- 
oostelijke rigting  naar  zee. 

*  A¥€KEMA;  of  Atecha^  voorm.  adell.  state,  prov.  Friedand,  kw* 
(huUrffoo,  griet.  ^MtemehH,  1  u.  If.  O.  van  Stahtizmn,  waar* 

ond(>r  zij  behoorde  ,     u.  Z.  van  Stroobos. 

AYCKENVVKEÏl  of  Aykkweïr,  voorm.  d.  in  het  Oldamht ,  prov. 
Groningen  f  ten  W.  van  de  Eea  of  Ee  ,  Ier  plaatse,  waar  nn  de  Ihl' 
Idrt  gezien  wordt.  In  het  jaar  1277  werd  het,  benevens  nog  twee- 
ën-dertig andere  dorpen ,  door  eenen  geweldigen  watervloed  verzwolgen. 

'AYER,  Ajer,  of  Pülo-Ayer,  kl.  eil.,  in  Oott-Indië,  in  den  Jttm- 
Aueheu  Arehijtel ,  bij  de  westkust  van  Sumatra  ,  1®  11  Z.  B.  ^ 

AYER  ABU,  AjBft-Aau,  Avsa-GaAii ,  of  AjEa-GaAii,  riviertje,  in 
Oost'Indiè' j  op  het  Sundasche  e\\ .  Sumatra  ,  dislr.  Serampej. 

AYER-BANGIES ,  resid.  in  Oost-Indié',  op  het  Sundasche  eil.  Su- 
matra, vroeger  een  gedeelte  der  «»id.  Sumatra'ê  WutkuU  uitgemaakt 


Digitized  by  Google 


ATfi. 


405 


belibeiide,  auuur  in  1fl58,  toen  die  resid.  een  gouTeraemeot  gewovdea 
ig  y  werd  Ane^BAiiflitt  loteene  lesiilentie  Teriieven,   Oe  hoc^tad  draagt 

denzelfdcn  nanm. 

AYER-BANCiIES ,  Ajf.r-Ba'^gies  ,  ook  wel  AjEn-BANciw ,  of  Ajb»» 
Bo-NGw  {rohcL'tcn,  st.  ifi  Oost-lufUUj  op  de  Westkust  van  het  Sunda- 
sche  eil.  SumatrOj  noordel.  aideel.  van  het  lands.  Padang ,  resid. 
u4yer-Bangies,  waarvan  hetde  hoofdstad  is  ,  2"  42'  Z.  B.  118°  26'  O.L., 
ffuustijr  gelegen  voor  den  handel ,  inzonderheid  voor  de  berglieden  van 
net  gebergte  Padaiaer  en  Raaw.,  die  er  hun  goud  ter  marEt  brengen. 
Er  is  eene  veilige  buitenreede ,  alsmede  eene  Innnenreede ,  v45rdeD  mond 
der  rivier  ,  die  voor  binncnlandsche  schepen  bevaarbaar  is.  De  plaats  , 
ofschoon  bijna  onder  de  linie ,  is  gesond ,  daar  zij  overvloed  aan 
allerlei  levensmiddelen  en  goed  bronwater  heeft.  De  omtrek  is  rijk  in 
peper ,  kamfer ,  benzoin  en  cassia.  De  Oost-Indische  Compagnie  had 
hier  eene  factorij  ,  Mtlkc  echter  na  1774  op<rebroken  werd.  Vóór  1838 
onthield  zich  hier  een  Burgerlijk  gezaghebber^  thans  is  heb  de  zetel 
van  eenen  Resident. 
AYER-DIRIT  (DE-GROOTE-)  riv.  in  OoO-InUe,  op  het  Amdb* 

tehe  eil.  Sn  ma  tra. 

AYËR.DIKIT  (DE-KLËINE-)  riv.  in  Oati-Iudie:,  op  het  Swub- 

ache  eil.  Sitmatra. 

AYER-ÜINGIEN  of  Ajee-Dingiek  ,  riv.  in  Oost-Indie,  op  het  Sunda- 
sehe  eil.  Siimatra,  prov.  Palemhang j  die  hij  eene  uitbarsting  van  den 
Vnurspuwenden  berg  Boekit-kaba ,  door  uitgerukte  boomen  en  ingestorte 
aardbrokken  opgestopt  word,  en  daardoor  uit  hare  oevers  gedreven, 
de  naast  bijgelegen  plaatsen  overstroomde. 

AYER-GRAN  ,  kleine  riv.  in  Oost-Indié'.    Zie  Am-Aiv. 
AÏER-HADJI  ,  landsch.  in  Oost-Indte.  Zie  AtEVUM  (1). 
•  ATER-LING.    Zie  Tallattc  Ater-Li?cc. 

AIËR-POOR  of  Atrpoor  ,  st.  in  Oost-Indii ,  op  de  westkust  van 
het  Snndasche  eil.  Sumatra ,  3°  11'  Z.  B. 

AlER-RAJAH  of  Ajer-Ratah  ,  st.  in  Oost-Indie ,  op  de  westkust 
van  het  Sundatclte  ci\.  Suwatra,  lands.  Padang  ^  aan  eene  riv.  met 
eene  gevaariyke  dwarsbank. 

ATER-TIRIB ,  d.  in  Oost-IndÜ,  cp  het  Sundatehê  eQ.  Sumoim, 
lands.  Padang ,  distr.  der  Vijf-KoUa^i, 

AYKEMA  ,  voorni.  adell;  state,  prov.  Friesland,    Zie  Atckbha. 
ATKEMA ,  adell.  huis,  in  bet   Wpstcrlwartier  j  prov.  Groningen , 
arr.  en  3|  \\.  W.  ten  N.  van  Groningen ,  kant.  en  1^  u.  W.  ten  N. 
Tan   Zuidhom,   gem.  |  u.  W.  van  Grijptkeri ,  aan  den  weg  yaii 
Grijpskerk  naar  Visvliet.  *  - 

AlKENWEER ,  voorm.  d.  in  het  (Hdambt.   Zie  kuxttnm. 
ATLTA  of  AvtewA,  voorm.  adell.  state,  prov.  Friesland,,  km 
tfottergoo ,  griet.   Ferwerderadeei ,  onder  Genum,    Zij   werd  in  den 
oorlog  tnsschen  de  Gelderschen  en  de  Frieten,  in  het  jMr  ItilS*^ 
door  dc  eersten  afgebrand. 

AYEVA  of  Ayldwa  ,  voorm.  adell.  state,  prov.  Friextand j  kw. 
Oosfrrfjoo  ,  rri  lt>t.  Wesl-Dongeradeel ,  omlvr  Ternnard ^  in  wier  plaats  bet 
tegenwoordige  huis  van  den  Gcneeslieer  R.  de  Boer  Is  gebouwd. 

AYLVA  of  Atluwa,  voorm.  adell.  state,  prov.  Friesland ,  kw.  Weè* 
tergoo ,  griet.  WontêTodeel ,  onéa  Schaard,    Sjoea»  Atlva  ,  dieVeld* 


(i)  AlU  de  woorden*  iMgimifl&de  mt  Avn»  dis  Utr  aist  geroadtn  wocd«a  »  soe*  * 
ks  aua  op  iUjni. 


Digitized  by  Google 


'4091  klh. 

lieer  van  hel  Fricschi:  leger  u  as  ,  toen  het,  in  het  jaar  ISOO ,  den  jon> 
,jjen  IIerto{|  Aan   Saksen   hiuiien  1'raneker  belejjerde ,  bewoonde  deze 
•tale ,  en  >ei  dronk  liier  in  liet  jaar  1ü08,   h\j  ceucii  xwareu  xatcr^ 
vlood  ,  'welkc  deslijds  deze  i^lrekeu  teisterde. 

AYLVA  of  Ay&owa,  \oorm.  adell.  state,  prov.  Friesland ^  kw^ 
Weêtergooy  ^rlet.  Wojueradeely  ood^r  JTilmarssmn.    Zij  werd  in  bei 

i^^ar  1 5:i  1  door  Tjaabd  Aylva  ,  een  {«root  voorstander  \aD  de  Friesoke  vrij- 
leid  ,  bewoond.    lu  bet  jaar  1747  b  dit  staxiihuis  van  dat  iNsroemde 
geshielil  gesloopt. 

AYLV  A-POLDER ,  pold.,  prov.  Friesland,  kw.  Jf'esttrfjoo  j  griel. 
•  Tf^onseradeel j  arr.  Sutck  ,  kant.  Jiohward j  onder  ifuiv/zre/f/;  palende 
'K.  aau  AV  oaxens ,  O.  aaa  de  griet.  Jlcnnaarderodcel ,  Z.  O.  aan  de 
vaart  van  Leeuwarden  naar  Bolsward,  Z.  en  W.  aan  Hichtum. 
'TiAABA  VAR  Avm ,  Grietman  van  Wonsetadeel ,  heeft  deien  polder  ia 
Jiet  begin  der  vorige  cenw  doen  indijken. 

Het  gch.  A  n  d l a  hu  izen  ligt  in  den  Atlta-Po&me. 
AYLVA-STATE    of  Brandsteede  ,    voorm.    slins  .   prov.   Friesland y 
kw.  Oostergoo  j  griet.    Jf  est-JJongeradeel^   onder  JJulueid.     J>e  be- 
roemde Ha!ss AViLLEju  Baron  vau  Aylva,  Liiilmant-Generaal  der  A'cree- 
nigdc  Nederlanden  ,  Luitenant- Admiraal  >un  i*ricsland.  Gouverneur  vaii 
Koevorden  enz. ,  die  door  sijn  heldramoed  in  1672  den  lande  groote 
diensten  bewezen  beeft,  was  op  deze  stins  geboren.    Hij  f  in  Maart 
1C91  bij  Leuven,  tengevolge  van  ceueu  val  van  zijn  ]>aard. 

AYO ,  houtgrond  in  JVederlandscIi'Gtiwna ,  Lol.  Suriname,  aan  de 
Suriname  ,  ter  regter  zijde  in  het  opvaren  ,   pnloTide  aan  de  verlaten 

1>lant.  lioreb  opwaarts,  en  aan  liet  verlaten  land  van  öurinamomba 
)eneden'waarts.    Zij  is  800  akk.  groot. 
AyUPOüB  ,  sl.  in  Oost-Jndié'.    Zie  A\ta  1'üor, 
AYSBIA,  adell.  state,   prov.   Frietland ,  kw.  Wcitergoo ,  griet. 
Ifenaldumadeel j  aix.  en  l^-  N.  AV.  van  Leeuwarden,  kant,  en  1  n. 
O.  van  Jierlikufn,  ^  u.  O.  ten  Z.  van  Beelfjum,  waartoe  zij  met  da 
butirt  Dij  k  s t  e  r  h  u  i  s  C  U  beboert^  |  u*  N.  .0.  van  Dronrijp. 

Zij  is  thans  cenc  fraaije  boerenplaats  GfUMff-AïsaA  gebeeten,  in  bezit 
van  het  eigenërfde  geslacht  van  dien  naam. 

AISMA  ,  Aoorm.  adell.  state  ,  prov.  Friesland ,  kw.  Ooêiergoop 
griet.  Fertcerderudeel j  ten  AV.  van  het  d.  Marrum. 

AySMA^  VQomi.  adell.  state,  prov.  Frieuland,  kw.  Oostergoo  ,  griet. 
Tteijerksteradeel,  onder  bet  d.  Oudkerk,  Zy  werd  in  bet  begin  der 
Vnrige  eeuw  door  HoazB  Bacbht  var  Sitsu^  Raad-ordinaris  in  den  Hovn 
van  Friesland  aanmerkelijk  verbouwd  en  met  vele  aanplantingen  veiw 
meerderd.  Thans  heet  i\j  db  Klerse  ;  cn  gelijk  het  huis  voor  eenige  jaren 
door  Mevr.  Eritia  Titia  vajt  Sui^ia  vernieuwd  is ,  zoo  beeft  de  te- 
genwoordige iM'zilicr  JoiiLliror  Ant^D  Joiia>ms  vak  S.ïi.ma,  in  1836,  de 
plantsoenen  van  deze  iV.iïiijc  plaats  veel  verbeterd,  en  naar  deu  beden» 
daajischen  smaak  aangelegd. 

ATSMA,  \oorm.  adell.  state,  prov.  Friesland ,  kw.  WtsUrgoo , 
'griet.  Wmseradeely  pnder  bet  d.  Jliehtum, 

ATTTA  ,  voorm.  state  .  prov.  Frietland,  kw.  Oostergoo p  griet.  Leeui 
wardemdeel  f  in  hel  d.  Sujclievt  ,  g^ouwd  dogr  Gsbbbs  vak  Aitta» 
den  grootvader  vnn  drii  .'irln  ulcn  ViGi.n  s  Zwicremiis  ab  Avttv  (Wigle 
^  a>'  Ai tta  van  Swiciii  ■«)  ,  t  i!  later  door  dezen  laalslen  bewoond,  maar  waar- 
van tlians  naatmelgks  dc  sporen  meer  aanwezig  zyn ,  daar  zij  ia  1794 
afgebroken  is. 
AZELp^  geb.  in  TteeTiike.  Zie  Asno* 


Digitized  by  Google 


AZE. 


,    IZSWDN  (GEOOT-),  ook  wel  enkel  Azkvuh,  en  oudiyd*  Atoiir- 

Ssheeten,  d.,  {rraafsch.  Bergh ,  prov.  Gelderland,  kw.,  arr.  en  7  u. 
•  ten  O.  van  Zutpheriy  distr.  en  4  u.  Z.  O.  van  Doesburg,  kant. 
en  1  u.  W.  ten  Z,  van  Ier  üorg  ,  gem.  Jfergh,  1^  u.  lli.  ten  O, 
van  's  lleerenberfr. 

Men  telt  hier  ö'J  h.  en  ruim  400  inw.  alle  R.  K.,  die  hier  eene  kerk 
hebben ,  uelke  tot  de  statie  van  Zeddam  bekoort ,  en  waarin  de  dicui>t 
éow  eenen  KapdUum  van  die  statie  waargenomen  wordt.   Ook  b  hier* 
oene  dorpschooi ,  *die  gemiddeld  door  70  kinderen  bc^bt  wordt. 

AZEWYN  (KLEIN-),  bunrMïli.,  ipt»bek.  Bérgk  ^  prov.  Gelderland^ 
kw. .  nrr.  en  6^  tt.  Z.  ten  O.  van  Zutphen^  distr.  «n  9|  n  Z.  O.  van- 
Doesburtj  ^    kant.   en  1  u.   W.  van    Ter  Borg,  gem,  Borfjli,  1^  u. 
N.  O.  van  's  lleeriMibor»!  ,  |  n.  N.  van  Groot- Aze\* ij n  ;  met  ruim  90  inw. 
AZIMCfA  voorin.  adcU.    huis  in  Hnmivgo.    Zie  Aaiuga. 
AZOËJLËN  ,  voorm.  kasteel  in  Zallaud,  prov.  Overijssel ,   niet  ver 
van  Metm^eaehave,  dat  tbans  tot  de  gem.  oen  Bom  beboort.    In  de- 
veertiende  eenw  was  bet  een  roofiiest,  waaruit  de  plattelandbewoners 
aeer  gekweM  werden.     Maar  in  bet  jaar  1580  werd  bet  door  Aa- 
HOLD  TAH  Hoorn  ,  den  nc{ren  en  veertigsten  Bissebop  van  Utrccbt ,  on> 
dorsten  nd  door  die  van  Deventer  en  ZwoUe,  ingenomen ,  en  tot  don  gfoodi 
toe^  aigciirokea. 


Digitized  by  Google 


d  by  Google 


Jl 


BIJVOEGSELS^  EN  TERBETERINGEN 


OF  Msr 


Bi.  S-  T  S.   S  S  3 


Bl.  9 ,  reg.  10,  tan  onderen  ttaat :  Zie  Ackhaktp  het :  Zie  Akkmujf.. 
reg,  %  Tan  onderen ,  en  U.  10 ,  reQ.  4  en  K  van  boren ,  staat 
SékoorUGroet'Haryer^n'Camp lees  :  Schwrl-Hair^r-eni-Cttmp, 
m.  10,  ocAter  Aef  orf.  aIbtbkikkb.,  «oe^e  «ten  6«y.* 

Het  Mrapenmin  Aactekerke  beslaat  in  een  zilveren  reld  beladen  met 

een  {roudeu  vrouwenhoofd  (dat  van  St.  Ajptlia). 

BI.  11 ,  re{j.  12  en  rolyeiifkn,  van  onderen f  slaat :  AAGTENDIJK  (ST.) , 
of  St.  Aagte!<(weg.  oudtijds  AAGiiTicNOijK  of  St.  AAGUiEKWEfi,  d\^k  la^ 
JVoord- Holland  mii.  dit  art.  leze  men  aldua- 

AAGTENDUK  (ST),  of  Sr.  Aagt^bc,  oudtijds  St.  AAmmuKoi 
St.  AAflBTBiiwBfi,  dijk  in  bet  Baljumchap  tan  BUnt  y  prov.  ifo^nP 
MoUandf  door  Graaf  Floris  V  aangelegd,  om  het  zeewater,  dat 
storm  en  hoogc  vloeden,  door  deseegaten  in  de  Zuiderseè  en  vandaar 

in  het  IJ  en  het  Wijkermeer  wordt  opgevoerd  ,  Ickeercn.  Deze  dijk  neemt 
een  begin  aan  den  lagen  Iloflanderuejj,  ycin.  Wtjk-aan-Zee-en-  ff  tJk- 
aan-Duin  j    nevens  het  voormalijjc  huis  Adrlchem,  ongeveer  15  min. 

O.  van  Beverwjjk,  en  liep  oorspronkelijk  van  daar  eerst  Gust-  en 
▼enrolfens  aAordoostwaarta  lan^s  de  Monnikenweiden  en  .den  oever  van* 
bet  Wykermeer,,  achter  bet  buis  Assumburgh  om,  tot  aan  denUitgees- 
ter-Lagendijk  y  op  welk  punt  ten  jare  1557  een  dam  is  gelegd  ,  over 
de  Kil  op  den  Assendelverdijk ,  die  toen  en  tot  op  den  nnidigen  dag 
"was  genaamd  de  Nieuwen  dam,  en  destijds  van  eene  sluis  in  de  Kil 
voorzien,  zijnde  er  toen  aldnar  nog  doorvaart  uit  bet  Wykermeer, 
door  de  Kil,  in  den  Ham  en  het  Wijkenncer  enz. 

Van  de  vroegste  tijden  af  heeft  deze  dijk  veel  van  inbraken  te-lijden 

febad,  en,  behalve  de  vroegere,  in  de  jaren  1623,  1628,  1035, 
651,  1065  en  1075,  w>ff  drie  tc  gelijk  in  bet  jaar  1777,  'als  waa- 
neer ook  de  Assendelverdyk  op  les  plaatsen  te  gelyk  doorbrak  ,  waarom 
de  respective  besturen  van  desen  d\jk,  den  Nienwendam  en  den  As» 
sendelverdijk ,  uithoofde  der  zoo  aanniorkelijke  loegenomenc  vcrlanding; 
van  het  Wijkcrmcer  ,  wajirdoor  sedert  onheujTpljjki»  j.neu  de  doorvaart 
lan{js  de  Kil  was  vervallen,  onder  goedvinden  \:in  liet  hooger  bestuur, 
besloten,  om,  in  plaats  van  alle  die  doorbraken  van  oinringdijken  te 
voorzien,  nader  aan  den  toenuialigen  oever  van  h«:L  Wijkvrmeer,  eene 


Digitized  by  Google 


408 


fim  OEGSELS  £N  VERBETERINGEN . 


nitawt  OTttdiJkinflr  van  den  8t.  Aagten-  op  den  Anendelverdgk  te 
legigen ,  hetwelk  dan  ook  in  het  Jaar  1718  werd  tot  stand  gebragt ;  te 
g^ker  tyd  werden  dezo  bcldc  dijken  aanmerkdyk  Terhoqjfd  en  Ter» 

twaard ,  en  grezamenlyk  24ï>4  roiÉden   verkort ,  waardoor  tevens  on- 
geveer la'tS   bunders  werden  binnenjyedijkt.     De   schcidinjj  tnsschen 
den  St.  Aagtejsdijk  en  den  Assfm)!  r  vKRinjK  werd  als  toen  bepaald ,  tc  zijn 
nevens  de  V  lietsloot  oiider  yJsstiuh'lfl.    T)e  St.  Aagtendijk  beeft  alzoo 
nu  eene  leogte  van  5570  ^ed.  ell.  ea  bcliourt  als  een  gemeene  dijk 
thans  onder  het  hestaur,  en  TOlt  ten  laste  van  de  dorpen  Heemdtetl , 
Uiiffent,    J^ijk'^iaHrlhim  f  Cagtrieum,  Bakkum  en  Xmfneii  abmede 
Tan  de  Daniheeren  (het  bestuur  van  den  bovengmoemdcn  in  1357 
gelegden  Nieifwendam)  j  welke  zes  dorpen  ,  benevens  de  Damheeren  , 
uit  bun  midden  ieder  eencn  Heemraad  verkiezen  ,   van  welke  om  de 
twee  jaren  bij  beiirlcn  ,  één  I)ijk{jraaf,  en  één  Sekrclaris  en  Penninjj- 
meesteris;  terwijl,  nevens  dit  beslmir  ,  door  écncn  van  ieder  der  zes 
dorpen  benoemden  lloofd-ingulauU ,  dc  jaarlij ksche  rekening  wordt  op- 
flenomen ,  en  de  ooatrihtttie ,  naarmate  der  te  vallen  onkosten ,  worat 
hcpaald. 

BI.  12  ,  achter  retj.  12 ,  van  onderen,  in  te  vullen:  Aalbdra  is  aeiie 
heerlijkh.    thans  toebehoorendo  aan  Jonkheer   Wuxu  Gsbbit  tas 

Kretschmaii. 

BI.  15  ,  achter  het  art.  Aalsmeer  ,  in  te  vullen  : 

AALSMEER  -  OP  -  1)EN  -  UITWEG  »IN  -  DE-  NIEUWE  -VERMxVNING , 
Boopsg.  geni.,  die  niet  tot  de  algeraeene  sociëteit  der  Doopsg.  be- 
hoort. Zij  heeft  ééne  kerk ,  wélke  door  vier  Liefdepredikers  of  Broe- 
ders-Yermaners  hediend  wordt.  * 

AALSMEER^P-DEN-U1TWEG-IN-T)E-0Ü1)E.VERMANING ,  doopsg. 
gem.,  niet  tot  de  algemeene  Sociëteit  der  Doops(]rezinden  behoorende, 
met  ééne  kerk,  waarin  de  dienst  door  vier  Liefdepredikers  verrijdt  wordt. 

AALSMEER-OP-DEN-ZIJDWEG  ,  doopsg.  gcm.,  tol  de  aliremeeno 
Sociëteit  der  Doopsjjezinden  belioorende  ,  en  uit  600  zielen  bestaande, 
Zy  heeft  ééne  kerk  ,  waarin  de  dienst  door  ééneu  vaslcu  Picdikaut  wurdl 
waargenomen. 

BI.  16,  achter  reg.  11 ,  m  Ie  oniZm.* 

Thans  hehoort  de  beerl.  Aalst  in  eigendom  aan  Jonkheer  Hr.  K. 

A.  J.  VAN  nsa  Bekex  Pasteel,  te  Eindhoven. 

BI.  18,  achter  het  art.  Aangemhey  ,  tn  te  ruUens 
AAJJGIUM,  d.  in  Fricsfaml.    Zie  Axijra. 

(ichfcr  lit'f  nrl.  A afi stoot  ,    in  te  vullen: 
AANSTüÜlEUZAiSD,  zaud\ lakte,  prov.  Gelderland,    Zie  OixtaLoaciiii 

BI.  98,  reg.  14,  slmsl^  1778,  leest  1S78. 

BI.  d5,  rog.  40 ,  voege  men  hij : 

Dc  ToormaUgc  Fransehe kerk  te  Aardenhurgheeft  geen  torenen  dient 

thans  tot  een  pakbnis, 

BI.  30,  rejT,  1:2,  van  onderen ,  staaf :  '»{  n.  Z.  O.  van llertofjen- 
bosch  ,  lees:  7  n.  Z  O.  van  's  ITcrtogcnboscb ,  aau  de  Zuidwillcuis- 
vaart ,  waaraan  bet  eentf  losplaats  beelï. 

BI.  98 ,  reg.  39  ,  staat  .•  K  ij-  of  R  ij  t  h  r o  e k  e  n  en  S  t  r  ij  p  lees  f 
B  ij-  of  R  ij  t  h  r  O  e  k  e  n ,  S  t  r  ij  ])  en  Heikant. 

re|;.  44^  itaat:  Men  telt  hier  ongeveer  1200  inw.  en  de 
oppervlakte  beslaat  1 112  bunders,  lees:  Men  telt  hier  ruim  1800 iow. 
en  de  oppervlakte  beslaat  ruim  '1400  bnnd. 

Er  zijn  in  de  geni.  Aaki.e-Rixtll  noj;-  een  wind-  graan-  en  scbors- 
moleu,  eene  katocuspinnciij  en  ecue  jcuever»tokerij  uit  aai-dappclcu 


Digitized  by  Google 


.AAR, 


409 


Van  dc  voormaali  in  die  gm.  bestaan  hebbende  kastcelcn  on  adeimke 
huizen  zijn  thans  neg  aUeen  Mnwciig :  het  Guldenhuis,  Hemr* 

k  e  n  s  h  II  i  s  eii  K  a  n  n  e  1  ii  s  t . 

Uet>%apcn  der  {^ein.  Aarle-Uixtel  beslaat  uit  een  lazuren  schild  ,dnt 
in  vieren  ijetleehl  is  ,  zijnde  elk  vak  beladen  niet  eeMcii  {]|;oiiden  kliin- 
iiicudcu  leeuw,  ter  rejrier  zijde  van  het  schild  staal  de  jüloeder  Guds  , 
hoodcnde  ia  de  linkerhand  het  kindeken  Jttos  en  ia  de  rechterband 
•en  Mlniiak,  alles  van  goud. 

BI.  55  ,  róór  het  art.  Aabsbii  ,  in  ie  vullen : 

AAROÜËILAMJEN,  cil.  iii  Oo$t-ludu.   Zie  Aroeëilawkn. 
achter  hrf  art.  Aart- Ei.oijEtBoscH  ,  interuilen: 

AARTGIJZENSUüEK,  kaap  in  Oott-Indië ,  op  de  Oo&lkutt  van  het 
Sundasche  eil.  Borneo. 

BI.  33,  ve^.  IS,  staat:  Oü-ssen-Oudkerk ,  leea  :  Gicssen-Oudekerh, 
bij  het  mrL  Aisdom^  voege  tnen  hij 9 

Okidtyds  heette  bet  Asicimin.  In  eeuen  brief  van  ALSiica*  vah 
ïiuiuii  f  Graaf  van  Holland,  van  het  jaar  1387,  wordt  reeds  ge- 
sproken van  AsicnooEx  in  jdmUêUtutdi  aoodat  het  toen  tot  MMmd 
ftcbijnd  behoord  te  hebben. 

BI.  34,  achter  het  art.  AvTSLnnEno  ,  in  te  vullen: 

AATSVELI),  streek  laiuls  iii  (inoiland.     Zie  AfiTSfUa. 

BI.  37,  reg.  1"^^  staat:  arr.  lees:  kw. 

BI.  40,  reg.  32,  «^ool/drie  swarte  suilen,  2eff«*  drie  ulveren  zuilen. 
BI.  41,  vóérh^oii.  Asims,  m  tevuUenf 

ABEl  of  Abej  ,  haven  in  Oiut-Indtëf  op  de  Noordoostkust  Tan  bek 
Sundasche  eil.  Bomto,  distr.  Pappai,    Zij  wordt  gevormd  door  den 

mond  der  rivier  van  denzelfden  naam ,  is  de  voornaamste  baven  van 
de  gcbecle  kust,  en  de  eeoige,  alwaar  de  schepen  voor  den  Westen- 
n-ind  bcveilijjd  zijn, 

ABEl  of  Abej  ,  riv.  in  Oost-Iudié,  op  de  Noord-oost-kust  van  bet 
Sundasche  eiland  Borneo, 

adUer  het  art,  AaifiAtutinT,  t»  te  wlUm 

ABINGA ,  voprm.  stins  ,  prov.  Frietland,   Zie  Antvftu 

reg.  14, slaal;,A malta,  Amaicaen  AmatoeU,  Iset; 
Ama-Ila,  Ama-Ica  enAma-Toeli. 

BI.  44  ,    achter    het  art.  Artswoüde  ,  voege  meii  bij: 

Uet  buis,  ahvaar  Poot  ^rcborcn  is,  wordt  er  nog  -aangeweien. 

BI.  4I>  vóór  het  art.  Acblum  ,  in  te  vullen: 

ACUEV ILLE  ,  gcm.  in  bet  grootb.  LuxenJmrg.    Zie  Alzikgeb. 

reg.  S7  en  58,  itaatt  Het  was  door  de  Kanoniken  van  LÊtdinga- 
htiA  gesticht,  Utis  Het  wat  door  de  kanoniken  van  Ludntfokwkf 
volgens  sommigen  in  1157 ,  volgens  anderen  in  1165,  festicbt. 

BI.  46  ,  achtt-r  het  art.  AcHTEnoiEF,  in  te  vullen: 

ACUTEKDIJK,  dijk  in  de  Baronie  .dCspereii,  prov.  Ziud^UoUamd, 
langs  de  rivier  de  Linge. 

BI.  ÖO,  achter  het  art.  Ackerstie  ,  in  ie  rullen: 

ACKERWOLDE  ,  d.  prov.  Friesland.    Zie  AKkEBWOVDE. 

BI.  tSI ,  vódr  het  art.  AcnBiovm ,  »i  te  vuUen  f 

ACRA ,  stranddistr.  in  Afrika,  Zie  Axba. 

BI.  Ij2  ,  voor  het  art,  Adblium  ,  in  te  vullen: 

ADKLKN  ,  vooi  iii.  state  ,  prov.  Friesland^  kw.  Jf  cstergoo ,  griet. 
nnldtiinndt  rl ,  ia  hetd.  Uerlikum,   Van  het  geslacht  Aaum  ,  te Sexhie* 
fum  allouisLig.  . 


Digitized  by  Google 


4t0 


BUyOEG8£LS  £I<  y£Rfi£T£RlNGSI!C. 


Bi.  55  «W^  Aef  arr.  Ammo,  él  «r  «HttM^ 

AOEWERTH,  d.  in  het  WÊttefkmarthr,   Zk  Amuid. 
vóór  het  arf.  Adjiebarahg,  in  te  vullen: 

ADICOUEADI ,  berg  in  Jf^cst-lndië ,  in  het  noordweslelijke  gtdeelte 
van  het  Cura^aosche  eil.  Aruba,  ten  O.  van  den  bcrjr  Annahoei. 

Men  heeft  in  de  kwartsader  van  dezen  berg  ,  dien  de  Luitenant- 
Generaal  KnujENuoFF  in  ryne  tegeu^^oordigheid ,  in  1824^  door  mi- 
neurs en  sappcurs,  bij  middel  van  petardt,  heeft  doen  o||enen ,  ter 
diepte  van  1,70  ell.  tinkken  kwarts  gevonden  ^  waarover  kinnestipjes  , 
korreltjef  of  lovertjes  gond  verspreid  lagen. 

achter  het  art.  AdOV,  Hl  U  PuUen  : 

ADORNEPOLDER  of  Adoubkepolder  ,  pold.inhet  Land  van  Kadzand^. 
prov.  Zeeland^  arr.  Middelburg ^  distr.  en  kant.  Sluis;  Qcm.  Nieuw- 
vliet;  palende  N.  aan  de  Noordree,  O.  aan  den  Baanstpolder ,  Z.  aao 
de  Men  we  haven  en  W.  aan  de  Schorren  van  den  Zwartun-Polder.  HJ 
is  in  1619  bedykt,  door  Jeau  Adodbne,  destijds  Heer  mn  BürmUet  en 
beslaat  56  bund.  47  v.  ell.  66  v.  r. 

BI.  B4;  ncftto*  Aef  nrf.  AoauAH  Piarm  Asbacbt  ,  m  te  vuUenf 

ADRIAANSPOLDER,  pold.  op  het  eil.  Noord-Bevdand  j  prov» 
Zeeland f  distr.  en  arr.  öoet,  kant.  en  gem.  Korlgene ;  palende  N. 
aan  den  ünJ-Kortgcenpolder,  O.  aan  den  Annapolder,  Z.  aan  do 
Zuidvliet,  en  AV.  aan  den  Stadspolder  van  JLortgeen. 

Deze  polder,  is  in  1715  bedijkt. 

reg.  18,  ttaal:  In  de  plaats  van  het  oude  slot  enz.  Deze  ge- 
heele  zmtnede  lese  men  üUiut  ïn  de  plaatf  van  het  oude  «lot,  dat  in 
de  hinnenlandsche  onlusten  verwoest  was,  is ,  in  de  laatste  helft  der  16de 
eeuw  ,  een  ander  hots  gebouwd  door  Antokt  Via  dbr  Borg  ,  die  er  van 
moeders  zijde  erfgenaam  van  was.  Dit  huis  is,  nadat  het  omtrent  de 
helft  der  vorijje  eeuw  aanmerkelijk  was  vertimmerd,  in  lid  jaar  1810 
|»-esloopt.  De  boerenwoning,  hel  Imiinianshuis  ,  de  vijvers  en  grachten, 
bestaan  er  nog  van  ,  doeh  de  plaats,  waar  het  kasteel  gestaan  heelt, 
is  geheel  opgeruimd  en  beplant. 

BI.  57,  achter  het  art»  Aoviasswom,  «t  tevuttent 

ADWARTH,  AowtaiTRofABDvrauSy  d.  mhet  Westerhairtier  ^  prov. 
Oroningen»    Zie  AaiiAan* 

BI.  58 ,  achter  het  art,  Abduapoldeb  ,  in  te  vullen  : 

AEMSFORT  ,  oude  naam  van  Amersfoort.    ZIp  dat  woord. 

AEMSTELREDAM,  oude  naam  van  Amsterdam.     Zie  dat  woonL 

BI.  66,  vóór  het  art.  Ahinoessa ,  in  te  vullen: 

AHANTAU,  stranddislr.  in  Üpper-Guinea.    Zie  Uantb. 
aehiefhet  arf.  Aioem,  tit  tevuUent 

AHOBSING  of  Ahvsmo  d.  in  Ooit-Indiè' ,  op  het  Mohhehe  Ajimboma^ 
achter  hel  art.  Aao ,  in  ie  vullen  f 
•  AJA ,  d.  in  Oost-Indië.    Zie  Airwir. 

BI.  67  ,  achter  het  art.  Auo ,  in  te  vullen  : 

AJO ,  berg  in  ÏP  est-Indié' ,  op  het  Cura^oscJie  eil.  jiruha ,  in  het 

Noordoostelijke  gedeelte  van  dat  eiland. 
AJON ,  d.  in  Oost-Indië.    Zie  AcWN. 

BI.  69,  reg.  5 ,  van  onderen,  staat;  j^dom,  lees:  Adwi,  ' 
BI.  71 »  Kg.  16,  sfont.'  AKOON  Ins.*  AKOONG. 

«    *     »    25,    •     AKRAof  AKa4,  lees/ AKRA  of  AcaA. 

»    *     %     8,        onderen  f  etaat:  gespanseh.  lee$:  voormalig 

gespanschap. 

BI.  7i,  reff.  19  en  23  staal:  Rekoemoni,  lees:  Hoehoemoni. 


Digitized  by  Google 


ALA. 


411 


BI.  7d  ,  acktw  Atf  ttrf.  Aucci,  Ai  ft  «hUhi.* 

ALAM  (TANBIONG) ,  plaats  in  OoUrIndië.   Zie  Tmdj4ki«  Alai. 

ALAMBjBRTSKADË,  dus  noemt  men  de  scheiding,  Insschen  dcLoen- 
derslootsche  eil  de  Kortenhoefsche  plassen ,  in  de  proT.  Utfwht.  Den  28 
Julij  1838  is  het  aanlcg{jen  der  steenenjjlooijinjj  aan  de  zuidzijde  van 
de  zeekade ,  onder  het  toczig^t  van  den  1'ungerenden  Uoold-Ingeoienr 
van  den  Waterstaat,  aanbesteed. 

.  ficIUer  het  art.  Alaye,  tn  te  vuUen  : 

ALBA  (HEUYE-LYAN*) ,  lioogte  ia  liel  Land  m  JUem.  Zie  Alya 

(HB1lfBI.--TAll-). 

B1.75,reg.  18,  sbuUs  Aakhgb,  het:  Aauiib. 

achter  Albebtsbeas  ,  mi  f e  vullen  .* 

ALBER TSKLOOSTER ,  ymam.    klooster  io  Kmutemêrhtui.  Zi« 
JEgiohd    (Klooster-  te-). 

AT>BERTIISPULDÊR ,  pold.  in  Asseneder- Amhacht  ^  in  Staatt- 
Vlaandereu  j  prov.  Zeeland^  distr.  Hulst,  arr.  Goc$  f  kant.  Ax^l  ^ 
gedeeltelijk  gem.  Aif-«att^Óenf ,  gedeeltelijk  tot  de  Belgische  gcm'. 
jé  9$  enede  bdioorende ;  palende  a.  aan  den  St.<*Pieterspolder ,  O.  aan 
het  Saasegaly  Z.  aan  Sas -van-Gent,  W.  aan  den  Bankpolder, 
den  Pennemanspolder,  den  Mariapolder  en  den  St.^Pieterspolder.  Beedf 
in  12815  waren  deze  gronden  bedijkt  door  Jah  van  Nameü  en  Mabia 
b'Abtüis,  doch  zij  -werden  in  1185  overstroomd,  later  herdijkt,  luaar 
in  den  strijd  tegen  Spanje  weder  aan  de  golven  pr^s  gegeven* 
acHer  reg.  28,  voege  men  hij: 

Onder  de  Predikantea ,  dte  Troegcr  te  Oen-AmAs  gestaan  hdibeD 
^rerdient  melding :  Gni»  Ciobsb,  die  sich  door  geleerdheid  onder- 
scheidde en  onder  anderen  geschreven  heeft  eene  Èitiorie  der  Kwa~ 
hert,  •welke,  weffens  onpartijdigheid,  geprezen  wordt.  Hij  heeft  hier 
▼an  1678  tot  1707,  toen  hij  emeritns  werd,  het  evangelie  verkondigd. 

BI.  74  ,  achter  het  art.  Alblas  (Oud-)  ,  in  te  vullen : 

ALBLASPOLDER ,  pold.  in  de  hecrlijkh.  Zwaluwe ,  prov.  Noord- 
Brdband ,  arr.  Breda,  kant.  Zevenberyen  ,  distr.  Printenhage,  gem. 
Hoogt^enrLage-Zwakmt ;  palende  N.  en  O.  aan  het  Hilleke-yan-den 
Dam,   Z.  aan  de  Vloedspiii  en  W.  aan  de-Hoogc-zwaluwsche-faaven. 

Deze  pold.  beslaat  6  bnnd.  6d  T.  r.  80  t.  ell.  Het  aomerpeil  is  40 
d.  onder  A.P. 

JBl.  79,  rcjr.  10  cn  11  ,  staat:  AALBBECHTSBEaa ^  leet:  AALuaTSBBBfi. 
achter  het  art.   Alburgd,  in  te  vullen: 

ALGMARIA,  st.  in  Noord-Holland.    Zie  Al&maab. 
reg.  lts ,  ste8#.*  Auvn»,  Int.*  AuaiaB. 

BL  94 «  reg.  35,  ttmtf  Het  hevat  eni.,  dwe  tiutnedelesemen  Mut^ 
Het  bevat  in  de  5  kant.:  Alkmaar,  Schagen  ep  de  Hel  der , 
raifb  44/NM)  inw. 

re^.  50,  staat:   ALKMAAR,  kant.  No.  1.  enz.    Dit  art.  ge^ 
lieve  men  dus  te  veranderen ,  terwijl  het  gehecle  volgende  art.  wegvalt:- 

ALKMAAR,  kant.,  prov.  Noord-Holland  ^  arr.  Alhmaar ,  palende 
N.  aan  het  kant.  Schagen ,  O.  aan  het  arr.  Hoorn ,  Z.  aan  het  arr. 
Haarlem  en  W.  aan  de  Noordiee  \  bevattende  de  volgende  SI  gem. : 
Alkmaar;  Aker sloo t-en-Wonde;  Bergenj  Wimme- 
nam;  St.  Pancras;  O^iddorp;  £gmond-binnen-Eg- 
mond-aan-den-Hoef-en-Rinnegom;Egmo  n  d-aan-Zee; 
Heilo-en-Orsdom;  Li  mm  en;  Koedijk-en-Hniswaard; 
Oud-Carsp(>l;  Groet;  Schoorl-Hargcr-en-Canip; 
Vee  n  h  u  i  z  e  n  ;  II  e  e  r  - 11  u  g  o  w  a  a  r  d  ;  N  o  o  r  d  -  e  n  -  Z  u  i  d- 
Scharwoudej  Broek- op -Langend^kj  Oterleekj  Zuid- 


üigiiized  by  Google 


M  BIJVOEGSELS  .SN  TEBBBTERINGEN. 

,  en-Noord-Schermer;  en  Seh  ermer  horn;  en  daarm  roiin» 

23,000  inw. 
BI.  97,  achter  het  art.  Ai.TAif  ,  in  te  rullen.' 

ALLAIVÏSPOLDER ,  pold.  inde  iieerlijkh.  Geertruuleuherg  y  pror. 
D  oord- lirahand f  att.  Jfreda  ,  kant.  Oostarhout ,  distr.  Priusenhatfe  f 
Qcm,  Maék'èthlhumMlen ;  palende  Nv  «in  de  AUters,  (X  en  Z.  aan 
den  Eniiliapolder  en  W.  aan  den  (srooten-PoMer-ran-de-Nollen ,  ed 
bevattende  4  bund.  37  w.  Het  zomerpeil  ia  10  d.  boven  A.  P. 
vóór  het  art.  Alleb  ,  in  te  vullen  f 

ALLEMANSHIL,  pold.  in  de  heerl.  Geeriruidenherg  j  prov.  Noord- 
Brahavdy  arr.  Breda  j  kant.  Oosterhout  j  gem.  Geertruidenberg  ;  pa- 
lejide  N.  aan  de  Bniten(jronden  tegen  de  üonn[e  ,  O.  aan  de  Donge  zelve, 
Z.  aan  de  vestingwerken  van  Geertruidciibei-g  ea  W.  aan  den  Ëiiiilia- 
polder.  Hij  bevat  17  bund.  16  r«  .70  Tr  ell.  Hei  lomerpeil 
li|ft  10  dnim  boven  A.P. 

ALLENDOEP  of  Auibdohf  ,  voorm.  riddennali^  goed  in  hek  ^t* 
deHewortier  der  prov.  Utrecht.    2m  Alehdorf. 

achter  het  art.  Allerska  ,  in  te  vullen  : 

ALLËSBOilN  ,  d.  groothert.  Luxemburg.    Zie  AlLEUonH. 
achter  het  art.  Allesheer  ,  in  te  vullen  .* 

ALLëUZEN  ,  voorin,  heerl.  in  den  Grooten  Zuidr-JIollandschen 
Waard*  Zie  Auomii. 

ALLINGAHUIZEN  ,  gch.,  prov.  Crnmmgtn»   Zie  AuHomiBBii. 

BI.  OS,  achter  het  €trt»  Auu,  m  te  vullen: 

AJLMALOII ,  oude  naam  van  Auibm».   Zie  dat  woord. 
achter  het  art.  Almaki  ,  in  te  vullen  : 

ALM££R,  oude  naam  van    het  UAABLEnaERXEER.    Zie  Ai.EcnMEBE. 
rcg.  29,  staat:  Haarlciuuierineer.  Zie  Alchmeac:  ,  lees.'  Uaaa-- 

LEUEaaEER.      Zie  ALECUaEAS. 

reg.  50,  sloa^.*  ALMELO,  arr.,  prov.  Overijssel,  dit  art* 
gelieve  men  aldui  te  veranderen  f 

AOIÊLO  ,  arr.   prov.  Overijssel;  palende  N.  en  O.  aan  bet  Ko*- 
ningryk  Hannover,  Z.  O.  aan  de  Pruissische  prov.  Bijnland  ,  Z.  aan 
de  prov.    Gelderland  cn  W.  aun  het  arr.  Deventer.    Het  maakt  het- 
grootste  gedeelte  van  het  voorni.  kwart.  Twenthe  uil,   l>evat  de  vol- 
gende \)  kant. :  Almelo,  D  e  1  d  e  n  ,    E  n  s  r  li  e  d  c  ,      1  d  e  n  z  a  a 
en  Ootmarsum,  lieeil  eene  oppervlakte  van  100,301  bund.  land., 
tett  10,257  h.  en  57,000  inw. 

BI.  100 ,  achter  reg.  80 ,  bij  te  voegen  t 

Ook  i>  in  bet  jaar  1838  te  Aundo  1  teder*  en  veUanbrnding^  opgerigt.- 
.  BI.  102 ,  reg.  3,  van  onderen,  itaatt  Van  de  twee  lijnbanen  ens. 

deze  zinsnede  leze  men  aldus: 

Van  de  t^vee  lijnbanen  is  die  ,  w  elke  bet  laatst  in  werking  is  ge- 
weest ,  tot  ecnc  traan kokcry  "voor  de  k wanende  Groendlanditvisschcr^ 
van  Uarlingen  ingerigt. 

BI.  103 ,  «ddr  het  art,  Auui»,  «t  te  vullen: 

ALMSRE ,  oude  jMuun  Tan  bet  HAAtuunansa.   Zie  ALBcnuaB. 
.    reg.  9,  «anondsrefi,  staat f  eènen  swaren  brand,  lee»/  een 
Evrarc  brand. 

BI.  105,  reg.  9,  staat:  ALPIIEN,  kant.,  dit  art  verandere  men  aldus: 
ALPHEN,  kant.,  prov.  Zuid-IIolland ,  arv.  Legden ;  palende  N.  aan 

het  kant.  Woubrugge  ,  O.  aan  liet  kant.  Woerden  ,  Z.  aan  het  kant. 

Gouda,  Z.  W.  aan  bet  kant.  Voorburg,  cn  W.  aan  bet  kant.  Ley> 


Ijiyiiizea  by  Googlc 


▲  LP. 


413 


den  ,  cn  bcvatlciulc  dc  voljTciide  i*lf  geni. :  Alphen-cn-Rielvuldj 
Oudslioorn-eu-Gnc]ikoek;  Aarlandcrvcunj  Zwam- 
>  mer  dam  I  B  osko  ü  {)  ^  Zuidwijk;  Uoofreveeii;  Benthorn; 
Benthuii  e  n  :  en  lla  se  rs  woude     cn  daarin  ruim  1S,000  inw, 

BI.  111,  Bij  de  fabtek  Tan  beenzwart ,  dic  onder  ALPBBii-Ki-RfBTTU» 
bestaat,  is  iu  1838  mg  eene  salamoniakstokcrij  in  iiirerkiii{r  gebrajrt* 
ai  liferhcf  ntt.  Alphepi-ets-Hietveld  ,  tjelleve  men  in  tc  rullen : 

ALI'IIKlM - (lASrUA ,  oude  plaats,  op  dc  oude  reiskaarteu  voorku- 
BiJendc.    Zie  Alpiien  ,  d.  in  liijnland. 

BI.  117  ,  fióór  het  art.  Altinke  ,  i«  te  rullen: 

ALTilENA  ,  laiidslreek  iu  Zuid-Holland*    Zie  Altbra    (Lakd  vav), 
reg[.  4 en  5 ,  «at»  onderen  ,  sitMi .*  Kaotenbacb,  Mer- 
ckolta  en  Scbatburg,  iee«.*  Kantenbacb,  Merckolts 

eo  S  c  h  u  tbu  r  (T. 

BI.  1 18 ,  rc{j.  25 ,  itaat  L  e  w  e  s  m  ü  h  1  e  n,  Ippx /  L  e  m  e  s  ni  ü  h  l  c  n. 

BI.  119^  rr<r.  12,.  rrin  onderen,  staat  :  AMALi£Ö'i'lilN  of  Aa£UfiSTEiif 
enz.   liet  hitjin  run  (Ut  art.  leze  men  aldus: 

AMALIKSTEIN  of  Axeliestei^  ,  voorm.  adellijk  huis  inde  becrlijkb. 
V tanen  ,  prov.  Zuid-IIolland ,  geui.  cn  ^  u.  \V.  van  Vüuten,  iu  bet 
F'ianenielle  6omA. 

BI.  ISO ,  honnaan ,  iu  fe  miUen  f 

AMANTELO  of  Ahahtilu  ,  d.  in  Oul^IndiSf  op  bel  MoUétdte  eU.  . 

.Amboina. 

BI.  liil  ,  róórhet  atf.  AMBAcnrspotOER ,  in  te  rallen: 

AMBACHTEN  (DE  VIJF),  anders  ook  de  Noohdwatebrihc  jrcljpf  !rn  , 
TOrmcn  den  oudsten  en  grootstcn  \*alcrrin{j  van  bel  eil.  ff^  ali  /u  ren, 
prov.  Zeeland.  11^  bcefl  deo  ouden  naani  beboudcn  ,  oi'sehoon  er  ibans 
elf  ambaebten  in  aevonden  worden ,  daar  bij ,  bebaWe  oeiie  gedeelte 
▼an  Se  ro O s ker ke ,  de  heerlijkbeden  en  ambaebten Tan  West  ka-^ 
pelle,  Poppckerke,  Bonde\»'ijnskerke,St.  Janskerke, 
Zoutelande,  Melis  kerke,  3Iariakerke,  Gryps  kerke,' 
Aag^tekerkc,  D  o  m  b  u  r  |^  en  Oostkapelle,  en  dus  in  bet 
geheel  bijna  üOOO  bund.  omvat. 

Den  vrofjforcn  naam  had  de  waterrin{j  naar  de  oudste  bedijkingen 
aan  dc  J/  ulacreu  oi'  be\ialde  akkers,  op  v elke  de  Domburg  luct 
bare  onderboorigbeden  hg,  te  weten;  Poppekerke,  Boudina- 
kerk  e,  Heli8kerk.e,  Ma  riakerke  en  Urij  p  skerke.  Hij  was. 
toen  door  eeaen  stroom, de  S  walin  g  e  enPekelin  ye,  van  dc  ooste* 
l^jke  gronden  gesebeidieQ,  en  bet  was  in  dien  stroom ,  dat  bedijkt  werden 
de  H  o  n  d  e  r  u  {j  c  ni  e  t  c  n  onder  G  r  ij  p  s  k  e  r  k  e  ,  welke  liiniis  tot  de 
Oost>^alorrinnr  bchooron  ,  If  o  n  d  e  {r  c  n  s  a  in  b  a  c  b  t  en  bet  deel  van 
Seroobkerke,  hetwelk  bij  de  \  ijf  Ambachten  r;<teld  werd.  Voor 
1300  waren  ook  ten  Z.  dc  W  e  r  c  n  d  y  k  cn  de  Z  o  u  t  e  l  a  n  d  e  n 
pcwonnen  :  waot  reeds  ten  jare  1 260  Tindt  men  gesproken  Tan  tienden 
mdePekelinge,  en  gewaagt  Meus  Sroaa  Tan Z o ii  t e l a n d e« 
Het  ondste  berigt  Tan  den  waterring  sclvcn  is  Tan  bet  jaar 
vóór  het  art.  Aobauwakg,  in  te  utUenf 

AMBARAWA,  st.  in  Oost-Indië ,  c'i\.  Java,  resid.  Samnmnf/ ,  dist. 
yimbaratra.  Zij  is  de  boofdpl.  van  het  dislrikt ,  en  men  istbaus  (1839) 
bezig,  om  aldaar  vosliiijrwcrken  aan  te  h'|nrcn  ,  aan  welke  de,  (lou\cr- 
mïur-Generaal  van  ^eèl'lands  ludic  iu  Junij  \au  bet  vorige  jaar  deu  eer- 
sten steen  gelegd  beeft.  . 

r«g.  11,  van  onderen  staal:  JTodbe,  lees:  Satnarang» 


Digitized  by  Google 


414  BUYOBGSELS  m  V£aB£T£RING£N. 


lil.  li^ïi  2  ^'^'^  ^^^^^^  >  vullen  : 

AMBLAL  ,  iurt  iu  Oost-Indië,  landv.  ea  eil.  ^mboina^  niet  ver 
vaii  Victoria.  , 
BI.  130 ,  oeftter  Ael  «rf.  Anos,  m  U  wUem 
AMBONSCHE  EILANDEN ,  landv.  in  Oost-InUe,   Im  Amboika. 
re(r.  4 ,  ffaa«.-  AMBONOG,  lees  .  AMBOONG. 
»  1^,  MM  wderttt,  staat:  aan  Zcderik,  /m  .*  aan  de  Zcdcrik. 
BI.  140,  reij.  52  on  55,  sfaat:  Jonkheer  Mr.  1Ie?idr«  Willes  Bosch 
VAB  D&AKESTEIN  ,    icüs     JüukllL'cr  He>drik   \V  II.LKM  liüSCH  VAN  Drakestei!*. 

rej.  555  ,  stdut  :  ili  t  wapen  van  dc2c  lieeri.  is  enz.,  in  plaats 
man  deze  yelteele  alinea  leze  ttien: 

Het  wapen  van  deiekeeil.  it  een  ichild,  beladen  met  adit  golvende 
strepen  van  goud  en  rood.  Het  «apen  der  ridderbofstad  is  een  scfafld 
van  goud,  beladen  met  drie  xwarte  banen,  met  roede  kammen  en 
Iniarden,  geplaatst  twee  en  een,  vergeield  van  boven  van  de  letters 

A  ««n  n. 

BI.  141 ,  rcQ.  7,  staat :  Te  {][elyk  met  enx.,  van  hier  af  tot  aan  hei 
evide  raw  het  art.  leze  men: 

Deie  ridderhofstad  is  hij  scheiding  des  boedels  van  Mr.  Paulüs  Boscb 
VAN  DfiAKESTEiN  (zie  het  vorige  art.)  toebedeeld  aan  Jonkheer  Mr.  Willeb 
BoscB  VAM  Bbaezstein  ,  lid  van  de  Bidderschap  der  prov.  Utrecht. 
.  Het  wapen  van  Nnow-AnuswAASD  is  een  schild  van  gond ,  beladen  met 
drie  zwarte  hanen,  met  roode  kanwien  en  baarden  genlaatst  twee  en  een. 

BI.  145,  reg.  19,  van  onderen,  giaalt  bi|  bet  dorp 'van  dien  naam 
van  Amerong-en  ,  lees  :  bij  het  dorp  van  dien  naam. 
.  BI.  144,  ua  het  art.  AMERONGER  BOSCH,  in  te  vullen: 
AMERSENFORT  ,  oude  naam  van  de  stad  Amersfoort.   Zie  dat  woord, 
reg.  lU,  staat:    Het  bevat  in  de  volgende  4  kantons  enz., 
Jk«€  ginsntae  lexê  meu  akhuf 

.  Het  bevat  im de  volgende  3  kantons :  Amersfoort^  Rhenen 

«n  Wyk~hi|-Dnurstedc,  ruim  415,000  inw. 

rcr.  22,  staat:  AMERSFOORT,  kant.  No., lens., di^mAee 

molgende  art.  worden  e'éti  ,  en  men  leze  dit  aldus  : 

AMERSFOORT,  kant.  prov.  Utrecht ,  arr.  Amersfoort  ^  pah'nrle 
N.  aan  de  Zuiderzee  ,  O.  aan  de  prov.  Gelderland  ,  Z.  aan  de  kant. 
lüienen  en  Wijkhy  Duurstede  en  W.  aan  het  arr.  Utrechten  de  prov. 
Noord*Holland.  Het  bevat  8K,000  inw.  in  de  volgende  11  gem. :  A  me  r  «- 
foort;  Hoogland;  Stoutenburg;  Duits;  Bunscho- 
ten; Eemn  es- bi  nnen-en -Buitendijks;  Baarnjcte 
Tnursche;  Zoest;  Lensden;  en  Woudenberg-. 

BI.  1551.  Te  Amersfoort  zijn  in  1837  twee  nieuwe  fabrijken  tot 
bet  weven  van  katoenenstoflEen  opgerigt ,  alsmede  in  1838  eene  likeur- 
stokerij. 

BI.  154,  hij  de  hier  vermelde  beroemde  munnen  j  die  te  Amersfoort 
geboren  zijn ,  voege  imen  .*  den  schilder  Jacomo  vak  Staveeeh  ,  uit  de 
t7de  eeuw. 

BI.  1^5  ,  vóór  het  art,  AnssmLi,  «»  te  «vllm.* 

AMEBSFOKTHE  en  AMESFOBDE,  oude  namen  van  AnBsvoon  ^ 

Ta»  dat  woord. 

na  het  art,  Amis  (Kieis),  in  te  vullen  : 
.  .AMiSFURTUM ,  Latijnsche  naam  \an  Ameasfoort.    Zie  dat  woord. 
na  liet  art.   Ammahol,  in  te  vullen: 
AMMELROIJËN  ,  naam  ^  dien  de  landlieden  geven  aan  hut  d.  AiL;&£ii- 
toon.    Zie  dat  mird* 


Digitized  by  Go  -v,;^ 


■ 


reg.  95,   ttaal:  Manado ,  lees.-  Menado, 

TCHf.  38»  tiaatg  AXOR,  Mtm  eni.,  lee$t 
AMOR ,  Latyafche  naam  Tan  het  watertje  de  Hm.  Zie  dat  woord. 

achter  kti  arf.  Asor  ,  in  te  tullen  .* 
AMPALü,  kampong   of  (L,   in  Oust-Indiëj  op  het  Sundasohe  eil. 
Sumutraf  in  de  Menangliabausclm  Bovenlanden  j  dist.  jélaban. 

ttQ.  40  ,  staat  £  kmikj  Lawaks,  distr.  ia  0(Mit-Jndiè  eui,  dit 
urt,  leze  tnen  aldns: 

,  AMPAT-LAWANG  of  Lirtanc,  dUtr.  in  Ooshindié ,  in  Let  Z.  O. 
ynOk  het  Sumditti^  eil.  Smnatra,  adi.  resid.  S^Hkoehu, W;  varii 

l^jissamah-lebur ,  met  leer  Trachtbaren  (^rond. 

BI.  1t$9  ,  achter  het  art.  Akpiüam  ,  in  te  vullen: 
AMPO  (BONO),    plaats  in  Ooxt-Indië.    Zie  Boso  Amm. 
,  achter  het  art.   Amsfort  ,   in  te  vullen: 

AMSSEN  ,  buursch.,  prov.  Gelderland.  Zie  Ampsex- 
BI.  161  ,  achter  het  art.  Amstel  (Bi:<>e»i),  tn  te  vullen  : 
..  AMSTEL  (DEPARTEilENT-VAN-DEN-),  maakte,  volgens  de 
Stailirc^t  liii;;  van  SS  April  1798  het  tierde  departeOwBi  der  Bataaf^ 
pjcho  npublieknit.  Het  paalde  N.  aan  bet  U ,  O.  Z.  en  N.  aan  bet 
departement  \:in  Texel »  loodat  het  nagenoeg  het  tegenwolordtge  arr. 
AasTERDAa  besloeg. 

Het  Dcpartcinrnt  was  verdeeld  in  7  ringen,  van  welke  de  6  eerste 
Amsterdam  en  de  zevende  We  esp  t^t  hoofdplaats  hadden»  en 
telde  ruim  238,000  inw. 

-     reg-  9i  staat:  AMSTEL  (MEÜWEll-)  ,  kaut.  enz.  dit  art.  ver' 
mniêre  men  aldtun 

AMSTEL  (NIEUWER-),. kant»,  prov  Noord-Holland,  arr.  JnuÈer- 
dmmj  Dalende  N.  aan  de  kant.  Amsterdam  No.  2  en  4,  O.  aan  hel 
kant.  Weesp  en  aan  de  prov.  Utrecht,  Z.  aan- het  arr.  Leyden  en 
W.  aan  het  Legmcer ,  aan  licL  Haarlemmermeer  en  >oor  een  g(?deelte 
ook  aan  het  kant.  Amslerdam  No.  1.  liet  bevat  de  acht  frem.:  N  ieii- 
w  c  r  -  A  m  s  t  e  1 ;  O  n  d  e  r  -  A  in  s  t  c  1 ;  R  i  c  t  w  ij  k  -  e  n  -  II  i  e  t  w  ij- 
keroordj  Aalsjueer-en-Kudelstaartj  Leymiiiden-en- 
Vrieeekoop;  K alslagenTen-Bilderd'am^  Thmmen;  en 
Uithoorn  en  daarin  raim  10,1100  inw. 

.  BI.  162 ,  reg.  54  ,  staat  t  Antvu. »  (Oooer-)  kant.  ditgeheele  arii  paroak, 
^    BI.  166  ,  achtür  het  oirt,  Asstbllahi»  ,  dek. ,  in  te  vullen : 

AMSTELLAND,  dep.  van  het  voorm.  koningrijk //o//anrf.  Uet  paalde 
en  N.  aan  de  Noordzee ,  O.  aan  het  dep.  Utrecht  en  Z.  nan  het 
depart.  Maasland,  en  bevatte  najrenoef^  hetzelfde  als  de  tegenwoordige 
provincie  Zuio-Hollakd.  Dit  departement  werd  in  twee  kwartieren 
verdedd ,  waarvan  het  eerste  Haarlem  en  het  tweede  Hoorn  tot 
booidstad  had. 

BL  169,  reg.  7,  MÊaaif  Het  be7at  de  volgende  18  kantons,  ens< 

dezit  zinsnede  leze  men  aldus  ^ 

Uet  bevat  de  volgende  7  kantons:  An(isterdam  No.  1 — 4»  Niea- 

wer- Amstel  en  Weesp,  en  daarin  ruim  252,000  inw. 

reg.  10,  staat:  AMöTERDAM(DE  ZES  KANTONS  DER  STAD), 
dit  art.  leze  men  aldus  : 

.  AMSTERDAM  (DE  VIER  KANTONS  DER  STAD),  bevatten  te  zamen 
308,000  inw. 

Kant.  No.  1 ,  palende  N.  «n  het  U ,  (X  aan  het  kant.  Nienwer^ 
Amiieli  Z.  aan  het  kant.  Amiterdam  No.  8  ^  W.  aan  het  kant.  Am- 


Digitized  by  Google 


411) 


BUVOKGS£LS  EN  V£ilB£TKaiNG£N. 


gterdam  No.  5,  besUwl  het  eente,  mb  ({«deette  van  Iwt  tweede  eR 
ongeveer  de  helft  van  het  derde  poUtiekanton ;  en  bevat  de  bui-gerwQ- 
kcn  No.  1 — ^169  beueven»  de  gem.  Witergraafa meer  of  Die- 
me  rmeer-en-Om  ring^dijk.  t 

Kant.  ^io.  i2  ,  palende  N.  ;ian  do  kant.  \fiisUTdain  No.  1  cn  5 ,  O. 
cii  Z.  aan  hel  kant.  Nii'invcr-Atnslel  v.n  W  .  aan  Ik-I  kant.  Amsterdam, 
ISo.  4  ,  hcslaat  lit'l  grooLsle  jiedecltf  van  het  l\\ (  (  (It'  pnlitiekanton  ,  en 
l>c\at  de  burgerwykcii  i\ku.  28,  5o  ,  5ü — ÜO  yciieci  cu  34 — 3ii  gedeelte- 
lijk ,  iiiit.s{rader8  de  builenwykm  No.  1  en  S. 

Kant.  No  S ,  palende  N.  aan  het  U ,  O.  aan  het  kant.  Amsterdam 
No.  1  ,  Z.  aan  het  kant.  Amsterdam  No.  2  eu  W.  aan  het  kant.  Am- 
sterdam No.  4  ,  beslaat  een  gedeelte  van  het  tweede  en  ongeveer  do 
helft  van  het  derde  politiekantoii  en  bevat  de  bargerw^keu  No.  17 — 27, 
29 — 3ii  geheel  en  34 — 13:2  jredeeltelijk. 

Kant.  no.  4,  pah  iide  N.  aan  het  IJ  ,  O.  aan  de  kant.  Amsterdam 
No.  2  cn  3  ,  Z.  aan  de  kant.  Amsterdam  No.  2  en  Nicnwer-Amstel  , 
en  W.  aan  het  kant*  Haarlem ,  beslaat  bet  vierde  poUtiekanton ,  mitsga- 
ders de  gem.  Slooten  en  Slooterdyk-  Osdorp-  en-  de-Vrye- 
Geer,  en  bevat  {jcdeelten  van  de  burgerwyken  No.  35—52,  alsoMde 
53  en  5 i  geheel,  mitsgaders  de  bnitenwyken  No.  3 en  4eBdegem. 
aioote-cn-Slooierdijk-Osdorp-cn-de-  V rije-Geer. 

BI.  169,  onderste  regel  j  staat:  kant.  Amsterdam  j  No.  1 — 5  en  een 
gedeelte  van  No.  6,  lees:  kant.  Amsterdam  j  No.    1 — 4. 

BI.  171  ,  reg.  40,  siaa{:  les  vrcdegereglcn  ,  lees:  vier  kantooge* 
regie  n. 

BL  176»  èoeensfe  rtyc/^  stmU:  regtbebbende ,  Utt9  regthebbenden* 
BI.  208,  reg.  30,  sKia^*  1755,  lees:  1793. 

BI.  214,  reg.  10,  staaii  het  Letterkundig  genootschap  :  Tot  Nut  en 
hesvhariiifj  ;  lees:  bet  genootschap  Natura  Artis  Mayisfra ,  dat  den 
1  iMei  1H38  geopend  is,  en  zich  ten  dnel  heeft  gesteld ,  AasxaaoAm eenea 
Zoölogisehcn   tuin  te  verschaflen. 

BI.  215— ïi20  ,  voeye  men  bij  de  aldaar  vermelde  (geleerde  en  andere  fte- 
roemde  viannen  e»  mromsoen  uogs  den  godgeleerde  Hbüdkik  Hieronimus 
TisH  Obteb,  geb.  6  Febroary  1746  f  »  Mei  1825  ,  als  Predikant  bQ 
de  Hervormden  te  *8  Hertogenbosch ;  den  Natnorkundige  Joiarris  Bots, 
f  2^  Aujjnstns  1838;  den  gew'hicdsfhrijvcr :  Jan  Xokijkenbcrg,  geb. 
1738 ,  t  8  Janiiarij  1851 .  na  57  jaren  Hoogleeraar  in  de  godgeleerd- 
Ix'id  en  kerkelijke  geschiedenis  aan  de  kweekschool  der  Remonstranteii 
ie  zijn  geweest;  den  Letterkundige  1'ieteb  (iKRAnois  Witse?»  Geysbeek  , 
geb.  5Ü  of  31  Dec.  1774,  f  51  Oetober  1831  ;  de  dichters:  Pieter 
Meuea  ,  geb.  in  1718  ,  t  16  Mei  1781;  Gekabdus  Outuof  ,  die  zich  echter 
meer  ab  Geleerde ,  dan  als  Dichter  onderscheidde ;  Gnuan  Motsir  ,  geb. 
1726,  t  1737  \  l4if  LeiBT  Diaast.,  geb.  1749,  t6  Deeembe^  1822 ;  en 
SliOOT  COAHBLIS  KuHEBABER ,  gcb.  13  Jullj  1804,  f  L>  April  1834, 
die  tevens  geen  onverdiensteiyk  Begtsgelecrde  was ;  de  Schilders :  Sibmi 
Jaj^sz,  Kies  uit  de  ItJde  eenw  ;  JunAN  van  Noohdt  ;  TiMornEUs  DEGR\Ar 
of  DE  Gra^e  ;  Jan  TitTiRs  Zomer  ,  frcb.  10  Maart  1011  ,  f  18  Mei  173Öj 
Jacob  EssELEivs  ;  Wii.LKM  J  HOOST ,  i;eb.  1681;  Loi  is  Cualo!»  ,  {jcb.  1687  , 
f  1741;  IsAAk  VütitLLssANck ,  gch.  1688,  t  1  Juijy  1753  ;  Geaard 
IIblder,  geb.  17  April  16  5,  f  ^7t(4  en  Jah  LiaraoasT,  geb.  1755, 
•j*  1815,  &  Plaatsnyders  :  CoaasLts  Dascbbbs  db  Bt  ,  die  tevens  een  be* 
kwaam  bouwmeester  «as,  geb.  1561 ,  f  1634  ;  DANCKsa  DAncuaTs  en 
«yn  broeder  Justos  Bakckers,  uit  bet  laast  der  16c  eeuw  j  Abraham 
BMovEuae,  geb.  1634;  Bjeimia  vak  Piasua,  die  oiastreeks  1640 


L/iyiiizea  by 


ANK. 


4t7 


1«efdc }  Geeard  Yalck  ,  Jacobüs  Golb  ,  geb.  omtrent  1060,  f  omatreekj 
1750;  Christuak  Uacens,  Joseph  Mulder,  Termoedelijk  1710; 
Hatthias  Pool,  die  in  1720  geleefd  heeft  en  Willem  de  Brobr  ;  dea 
Zee\aai*der  Jakob  lb  Mairb  ,  die  den  11  Juny  1616  ,  als  Opperkoop- 
man eenc  reis  rondom  dc  'gereld  ondernam ,  van  welke  hij  la 
1617  terugkeerde  \  en  de  plaatëtsster  Maria  db  Wilde,  die  in 
1705  leefde. 

BI.  218 ,  reg.  4  en  Ö_j  staat:  Corivelis  Loots ,  geb.  in  1764,  f 
Octüber  1834,  lees:  Corseus  Loots,  geb.  6  Jnny  176J5 ,  f  Octo- 
ber  1834. 

reg.    16  ,   stoiU :    JjEaoRiio   Bosch  :    lees:   Jeaorimo  m 

Bosch. 

BI.  259,  roor  het  art.  Axavbas ,  in  te  vullen: 

ANALABOU,  riv.  in  Oost-Indië.    Zie  Anha-Laboe. 
achter  het  art.  Aharbb,  in  te  vullen: 

AlNBOLA-LiPIROK,  landstreek  in  Oost-Indië,      hui  Sundatehe  fSL. 
Sumatra  ,  in  bet  Moorden  van  het  landsch.  Batta. 

BI.  268,  achter  het  art,  Anjar  ,  tn  te  vullen: 
.  ANJAR  of  Poelo  Arjar  ,  eil.  in  Oost-Indië ,  in  de  Rivier  van  Palem^ 
bang,  ter  plaatse  waar  deze  de  Kambang  opneemt. 

BI.  277,  reg.  12  ,  van  onderen,  staat:  ANKEVEENSCHE-BRUG  ,  buurt . 
enz. ,  dit  en  de  beide  volgende  art.  leze  men  aldus  : 

ANKEVEENSCHE-BRUG,  buurt  in  Gooiland,  ^to\.  Noord-Holland, 
arr.  3^  uur  O.  ten  Z.  van  Amsterdam,  kant.  en  1^  ii-  Z.  O.  van 
Weesp ,  gem.  ff  eesper  Carspel,  £  N.  van  Ankeveen.  De  Uilvcr. 
sunische ,  *s  Gravelandscbe  en  Loosdrechtsche  veerschuiten  naar  en  van 
Ainsterdam  komen  hier  dagelijks  door. 

ANKEVEENSCHE  POLUER  (HOLLANDSCH-) ,  pold.  in  Gooiland, 
prow  Noord- Holland  ^  arr.  Amsterdam,  kant.  JFeesp  ,  gem.  Weet" 
per-Carspel ;  palende  N.  aan  de  Hilversumsche  weide,  de  Meent  ge- 
naamd, O.  aan  het  Naarder-  en  Bussemcr  Eng  ,  Z.  aan  den  Stichts-An- 
kevecnschen-polder ,  VV .  aan  den  Broekepolder  en  den  Heintjeraka- 
polder.  Hij  ligt  42  d.  onder  A.  P.  en  ïs  groot  340  bund.  42  t.  r. 
KO  V.  ell. 

ANKEVEENSCHE-POLDER  (STICHTS-) ,  pold.  voorheen  tot  het 
JVederkwarlier  der  prov.  Utrecht  behoord  hebbende,  thans  mede  onder 
Gooiland  begrepen  ,  prov.  Holland ,  arr.  Amsterdam ,  kant.  IT eesp , 
gem.  Ankeveen;  palende  N.  aan  den  Hollandsch-Ankeveenschen-pol- 
dcr  ,  O.  aan  'sGraveland,  Z.  aan  het  Horstermeer ,  W.  aan  den 
Bleikpoldcr,  en  den  Spiegelpolder ,  onder  Nederhorst  (den  Berg). 
Hij  ligt  4Ö  d.  onder  A.  P.  en  is  groot  477  bund.  Ö3  r. 
51  V.  ell. 

ANKEVEENSCHE-VAART ,  watertje  voorheen  in  het  JYederktvartier 
der  prov.  Utrecht ,  thans  tot  de  prov.  Noord-Holland  behoorende  ,  en 
>an  het  dorp  Ankeveen  oostwaarts  naar  's  Graveland  loopende  en  west- 
"waarls  zich  te  •Ncderhorst  (den  Berg)  in  dc  Nieuwe  Vecht  ontlas- 
tende. 

BI.  274 .  vóór  het  art.  Annaboog  (St.),  tn  te  vullen: 

ANNA  BOEI  ,  berg  in  West  Indië ,  op  de  Noordwestkust   van  het 

Curncaoschc  cil,  Aruba,  O.  van  den  berg  Hoerisibona. 
BI.  27H  ,  vóór  het  art.    Anra-Laboe,  vl.,  in  te  vullen: 
ANNAKLOOSÏER  (ST.) ,  voorm.  nonnenklooster  te  Utrecht,  Zie 

Arkelskloostea. 
L  Deel. 


4Jft  BIJVOEGSELS  EN  VERBETERINGEN. 

reg.  6,  «O»  mtderenf  ttaaii  Jk»  tfem,  bedaal  «i., 

|.0eso  ||wn«  l>edaat  1212  bmid*  3o  v.  r.  78  v.  ell.  Men  heeft  er 
«ene  meestoof,  cene  school  cn  onjjevccr  1700  inw.,  onder  welke  1  R.  H. 
cn  10  Isiacliten  ,  zijnde  de  overige  allen  Hervormd.  Zij  vinden  meest 
in  den  landlwuw,  de  scheepvaart  en  stoofpottery  of  meekrapbereiding 
Inui  bestaan.  Voorheen  verlieten  jaarlijks  meer  dan  300  personen  de»« 
fTcm.  ,  om  als  droogers»  sUmpers,  drijve»  ett  UHnder^  verUieden  in 
de  meettoren  |n  Zeeland ,  Noord-Braband  en  Ztnd-Holland  te  gaaa 
arbeiden.  2y  vertrokken  met  hun  geheclc  gezin,  tegen  de  maand  Scp- 
tfivber  en  .klramen'in  April  of  soms  in  Mei  des  volgenden  jaars  terug. 
De  meekrap  werd  toen  bijna  uitsluitend  door  ingezetenen  van  het  eiland 
Tbolen  en  voornamelijk  door  Sl.  Annalanders  bewerkt.  lu  1814  gin- 
gen uit  deze  gem.  40  droogers  ,  vele  stampers  en  ondermans  ,  dc  m ee- 
stoven elders  bedienen  ,  thans  is  dat  eetal  zeer  verminderd ,  daar  zij 
njet  ïelden  in  dc  njeestoven  zyn  etK  Wttven  Vimen. 

Men  telt  in  de  gem.  St.  AmiAftAiw,  45  vaartnigen,  te  lamen  ne-. 
tende  nagenoeg  500  tonnen  ,  en  éénen  saebondenvanger ,  welke  er  zeer 
d^^y|j|iir%wt   aan  Uên,    die    dannuode  op   de  kermissen  reiian* 
'In  1836  vonghy  er  in  het  geheel  120  ;  vroeger  bloeiden  hier  ook  ecne 
•gfHtta^.en  cene  bieibroawery ,  die  echter  heide  thans  niet  meer  in 

irerking  xgn.  .  i  * 

reg.  6,  ra»  onderen ,  stcuU:  dat  m  1493   door  Area  \k% 
BoüQ.  üXDiK  ,  lees:  4at  men  in  1490  begon  te  bouwen  en  door  Amu  u*. 

,  B|.  277 ,  Mr  reg  2 ,  iwm  ojmCmisi»,  mi  te  vullen  f 
Den  29  Mei  1692  ontsto  i  I  te  St.  Annaknd  een  swaren  brand» 
'WftHjedU»  54   huizen   en   35    schuren ,   mitsgaders   de  voornaamste 
'dflffi^  «a  kerMv^  geschriften  eene  prooi  der  vlammen  zyn  ge- 

Wordfm. 

M'  278,  regel  8  cn  9,  staat:  het  wapen  vaaSx.  Aksalawd  enz. ,  deze 

süninede  verandere  men  aldus: 

.  ,ü(;t  wapen  van  St.  AHMXiiiii  bestaaft  in  een,  veld  van  laiuur,  be- 
laden met  ecne  vronw  (Sr.  Aiwa)  ,  die  een  kind  op  den  regter  arm 
IgHl^ti,.  en  op  efn  terras  staat,  alles  .van  good»  ten  opscbrid  heb- 
lipide;  AUyit  bet  groede. 

.^.  281,  onderaan  de  bladzijde  ^  roege  men  hij  : 

.*;Omatreeks  dien  tijd  is  een  gedeelte  van  St.  Ansa-Ter-Müide»  aan  de 
stad  Sluis  afgestaan  en  in  de  veslin^w  ci  ken  der  plaats  opgenomen , 
waarom  de  regering  van  Sluis,  van  toen  af,  den  titel  voerde  vanx 
iqljtiAD  ,  Burgemecsteren  en  Schepen  van  Shut ,  WaUrregttn  NiiüW- 

MuiDEIf.  ,       ,  , 

•  jQI,.885,  reg.  90  <tt  21,  hole  men  het  tolgende  door:  en  een 
yideêli»  tan  bet  gron^ebied  in  de  vestingwerken  van  Sluis  opge- 
nomen. 

.  BI.  2B4 ,  achter  het  art.  Aïssek-enuuis  ,  lu  te  vullen  :  • 
AN?'KKERKE  ,  voorm.  d.  in  den  Grooten-Znidhollandschen  waard,. 
prov.  Zuid-Holland,    Het  was  een  der  twee  en  zeventig  dorpen,  die 
bij  den  watervloed  vau  18  November  verdronken  en  een  der  vier  en 
dcrtiir ,  die  sedert  niet  weder  te  voorscbyn  gekomen  sQn. 

W:  289 ,  orfór  Aef  cr*.  ANTONIEPOLDBR  (ST.) ,  m  te  vullen 
1  .ANTONIBICLOOSTER  (Si.-),  voorna  klooster  in  Tumitthê,  Zie 

'^'^"^'xegcl  17,  «in  on<f^,  ttaat:  56  v.  ell.,  lees:   m  v.  ell. 


Digitized  by  Google 


Bl.SiOO,  regel  8,  tvi»  boven,  staat:   Hij  beiljMk  S49  hu^  lands, 
deze  en  de  volgende  zinsnede  leze  men  aldus:  ' 

Hij  beslaal  4ij4  buud.  lauds.    De  fi^road  is  er  meestal  zeer  derrie- 
▼eenachtig ,  zoodat  mea  ojf  eenige  pimien  geea  wfc  Üep  behoeft  te 
gtAwm,  im  lèi  iroen  t»  tmiflb  j  op  MiÉmige  pUmtaeii  treft  men  aelitcr 
gaipo— ett.foqAfe  Uu  aan^  '  *  ƒ 

Het  wapen  der  amb.  bearl.  Sr;  Ain^iÉvoiDEa  beitaat-  tbuit  alt  M 
beeld  van  Sr.  Artopiito  van  gonrl ,  op  eén  teld  van  laziittr.  • 

Dc  kerk.  gpem.  van  Sx.  AnToniEPOLDER  was  aanvankelijk  met  Ctl^ 
laartshoek  vereenigd  ,  zijnde  de  eerste  Predikant,  die  deze  Ctmi-' 
binatie  bediend  beeft,  Fbans  J^HSzooif  tin  Astbrobe.  In  1611  werd 
deze  combinatie  in  twee  gemeenten  ffescheiden ,  terw^l  de  Predikant 
Aia«AM  Hiuun»,  die  tol  dos  Terre  de  eomhiiiatie  bedioid  had ,  te  Sr. 
AnoniroiABa  bleef. 

De  keik  it  niet  Uein ,  en  heeft  in  de  laatite  jaren  aaniienlQke  vei» 
beteringen  ondergaan.  De  beschilderde  glazen  ,  die  toen  leer  deieet 
waren  ,  zijn  bij  deze  vernieuwing  niet  kunnen  blijven. 

De  schuol  wordt  in  den  zomer  gemiddeld  door  90  en  ia  den  winter 
door  50  kinderen  bezocht. 

BI.  291 ,  achter  hel  art.  AifTONiosuiP ,  in  te  vuüem 

ANTONIUSKOIÜYSNT  (ST.),  Yoorm.  Uoorter  in  TwenAt.  2ie  At- 

reg.  8,  wm  ondifiM^  itamtt  AFBUKKttN,  ]uuit*,ilH(  mi. 

leze  men  aldus: 

APELDOORN,  kant.,  prov.  Gelderland,  arr.  Jmhem;  palende  N» 
aan  het  kant.  Elburg ,  O.  aan  den  Ussel ,  Z.  aan  het  kant. 
Arnhem  en  W.  aan  het  kant.  Nijkerk,  in  de  4  gem.:  Voorstj 
Apeldoorn^  Brummcnj  en  £pe,  ruim  26,000  iuw,  be^ 
vattende. 

BLIMH,  reg.  28,  ttaais  AfAla^edAm  en  Middelatiim  Imi/ 

A  p  p  i  n  ge  dam  en  On de  rde naam. 

BI.  313  ,  vóór  het  art.  Abdiobva  ,  in  te  vullen: 

AllDJO  ,  (KOETO-)  rcgents.  in  Oost-Indië.    Zie  Koeto-Ardjo. 

BI.  514,  reg.  26,  staat:  gem.  Klundert,  leesf  gedeeltelik  gem« 
Klundert ,  gedeeltelijk  gem.  Zevenbergen  , 

achter  reg.  29,  Inj  te  voegen:  en  het  boezem-  of  maalpeil  50 
duim  boven  A.P. 

aekter  het  mrt.  Aatuiafinsftins  9  %n  ie  mUUn  .* 

AREMBERGSCHE  POLDER ,  polder  in  de  heerl.  Niemuai.  ïm 
AaaniBaeBa  Polobb. 

achter  het  art,  AaBiniSGBifiiouT ,  in  te  vullen  .* 

ARENDSHËIH,  volgens  lonunigen  de  eigenlyke  naam  van  Aanuv* 
Zie  dat  woord. 

Bi.  516,  reg.  1^,  staat:   Zie  Abob  lees:  Zie  Aaou. 

BI.  547,  reg.  25,  staat:  lyeuiet  lees:  syëniet. 

BI.  SS2,  reg.  6 ,  mm»  onderen ,  tteutif  Scaoftfn  tak  A^out,  lMt# 

Y.  £.  P.  M;  SCBOLTIV  TAH  AaciAT. 

BI.  boven  het  art.  Asinga  ,  m  te  vuUen: 

ASINEN  of  ASINAN,  st.  in  Oost-Indii,  eil.  Java,  rend.  Kadoe, 
distr.  Aeiaen.    Zij  is  de  hoofdplaats  van  dit  distrikt. 

re<^.  33  staat:  ASMUS  of  DAöSEMlS  eni. ,  dit  geheele 
art.  ver  andere  men  aldns  : 

ASMUS  ,  onder  deze  naam  koniL  het  goh.  Dassehis,  onder  de  gem* 
Chaam,  ^ros,  Noord'Bfabandf  abusiveiyk  op  Tde  kaarten  voor. 


Digitized  by  Google 


BUVOEGSELS  EN  Y£AfiËT£EINGEN. 


BI.  3604  achter  reg.  15,  van  onderen,  in   U  vullen: 
Men  Tindt  ook  nog  in  da  gem.  OnK-Amn  overblijfselen  van  te 
kastfid       ifayvOoref.  Vroeger  Iweft  hier  ook  nestaan  Jiet  kaïtiel 

SSlf^mrg,  dat  Ihanf  eckter  fresloopt  is. 

BI.  366,  reg.  13  en  14,  itaat:  Het  lieroq>  geschiedt  bij  colUti» 
van  den  Ambachtsheer ,  Jeex  :  Het  beroep  geschiedt  h^  CoUatie  Jm 
^en  eigenaar  van  het  kasteel  Schoonenhurg, 

BI.  577,  achter  het  art.  Atebt  ,  t»  te  vullen: 
^^  ,4^TUAK,  plaats  in   Oost-Indié' ,  op  hel  Smtdatche  eil.  Sumaimf 
11).  de  P^idómjfiche  bovenlanden, 
l 

Ji.  * 


...  I 


li"»  «• 


* 


Digitized  by  GoogI 


ARRONDISSEMEKTEM  u  KAKTOPfS, 

TOT  W£Ii£bE  I£D£a£  PJLAATS^  VOLGENS   DB  NIEÜW& 
AEGTERLUKS  INDmJNG ,  KHOORT. 


Digitized  by  Google 


ALPUABETISCHE 

yjLji 


lOI  W£LE£  I£D£££  PJuiAXS ,  VOLGENS  ££  NI£U< 


Naav. 

PftAATS. 

PBormcai. 

Aa  (Nieü-wba-Tu-)  , 
Aa  (Teh-)j 

AaCKIN6E  , 

Aaabov, 

AASMBHBrnBI», 

AAmE&ootm, 
AAunimu , 

dorp. 

gehucht. 

poluer. 

buurt. 

buurt. 

polder. 

dorp. 

klooster. 

streek* 

Utrecht. 
Utrecht. 

iiuuru  ~  ijrajJiHiii. 

Friesland. 

Noord-HoUand. 

Noor^-HoUand. 

Zeeland. 

Noord-Braband. 

Noord-HoÜMid. 

AaLBURG) 

Aalden  , 

dorp. 
gehucht. 

Noord-Braband. 
Drenthe* 

pol^Bf.' 

Z«iid-Hdlan4. 

Aa&kbt  •  Bon Bwoum , 

polder* 

Zoid-HoUaiid. 

»        «     *  a 

'           ...  ' 

Aalsmeer  (2) , 

AaLSMEEA-  ba-  KoBUSTAAftT  , 

Aaui  , 
Aaut, 
Aauv, 
Aalst  (Tbb), 
Aalstraat  , 
Aalsuh  , 
Aalsüm  , 
Aalsvoobt  , 
Aa&tui, 

AALTIKSan-BBOBE  , 

Aab, 
Aasvub, 

Aarscbot  , 
Aanwas  , 
Aaswas  , 

dorp. 

gemeente. 

dorp. 

_  t 

ouiut. 
dorp. 

gehucht, 
gehucht. 

(lorp. 

gehucht, 

gehucht. 

dorp. 

gehucht. 

gehucht. 

gehucht; 

gehucht. 

polder. 

polder.  1 

Noord-Holland. 

Noord-Holland. 

Gelderland. 

Gelderland* 

Noord-Braband. 

Noord-Braband, 

Noord-Braband. 

Friesland. 

Groningen. 

Noord-Braband* 

Gelderland. 

Gddwland. 

Gelderland. 

Zeeland. 

Noord-Braband. 

Noord-Braband. 

Noord'Braband* 

(1)    Ilot  tproektrao  zelve  dat  duadanigo  lijst  alleen  bij  het  eersto  deel  aal  ge- 
wordMi»  aangezien  wij,  bij  de  bewerking  der  volgende  dcelco,  de  arroudi»- 
MiMBtea  «tt  kMtons,  ia  ftet  mfc  mIT,  vo|gM«  <a  nieuwe  iudeoUng,  InwMn 
opgeven» 

(^)  Het  voormalig  fcuttou  AaUaeer  it  thaiu  met  hot  kaatoa  Nieawor- 
Amftiel  vareuiigd* 


Digitized  by  Google 


OPGAVK 


Dl 


W£  HJËGTMUJKË  lüfDËELUÜG  I   BEHOORT  (IX. 


.  / 


Utredbl. 

Utrecht. " 

Breda.  * 

Hecrcrtveen. 

Alkmaar. 

Alkmaar. 

Middelburg. 

W— riwBi 

's  UertogenbMch.. 
Assen. 

Rotterdam. 


Botterdam^ 


Amsterdam. 
Amsterdam*' 
Tiel, 
Tiel. 

EindhoTeo. 

Breda* 

Breda. 

LeetiAvardeB» 

Groningen. 

*s  Hertogeobosclt* 

Zutphcn. 

ZiitpliL-n. 

jNijmegcn. 

Goei. 

EiodhoifeD* 

Breda. 

Breda. 


Loenen, 
Loenen* 

Breda. 

üldeberkoop»-  * 

Alkmaar. 

Alkmaar. 

Middelburg.- 

Brameer* 

Haariem. 

IleusdeD.. 
Dalem. 

VlaardiogeiH 
Vltaidingen. 


Nieuwer-Amstel. 
Nieuwer-Amstcl. 
Zalt-fiommel* 
Tid. 

Eindlioven.  • 
Oosterhool.- 

Ginneken.. 

Dockum* 

Zuidhora.- 

Grave. 

Aalten. 

Aalten. 

Eist. 

Axd. 

EindhoTen. 
Bergen-  op-  Zoom . 
BerfeÉHOf-&MMb 


Biiwiel. 

Loenersloot-Oukoop^iipTer'Atf* 

Prinsenhage. 

Stellingwerf-Oüsteinde  (3). 

Sclioori-Harger-cii-Camp. 

SchoorUllargcr-en-Caiup. 

Aagte  kerke.. 

Cuyk  en  St.  i^patha. 

filoemendaal-Tetrode-AallierU' 

berg-en-de-Yogeleniattif. 
Wijk-en-AaUmif. 
Zweclo. 
Alaaslaad. 

Vlaardi  ngc  r-  Ambacht-en-  Ikib- 

berspoldcr. 
Haasbnd. 
Tlaardii)(;en. 

y  laardinger-Anibac1ll-en- BvIk 

berspolder. 
Aalsmeer-  en-  Kndcbtaait. 

Poederooyen. 
Lienden. 

Aabt. 
Oosterhout. 

Gilze-en-Byen. 
OostdoDgeradeeli' 

Oldchove. 

Herpen. 

Aalleii. 

Aalten.^ 

Eist. 

ZaamsUnr: 

Son-en-fireageL 
Ossendrecht. 

Steenbeifen-en-Kruislaiii^ 


(3)  D«  prOrlnoie  ^rietland,  ia  grieteug^n  verdeeld  stjode,  soo  bebbea  wij  in 
dc  kolom  gemeenl«,  vOOr  die  prwiaciCf  d«  grietsn^,  wiarloo  iedvN  jj^ftfai  be* 
boort»  opgegcv«ii» 


Digitized  by  Google 


Aahwas  (Tl 


Aab  (Lauger-)  9 
Aar  (Teh-), 
Aakd  (Deh-), 
Aahsah  , 


Aitnmnraa , 

Aardt  (Poldeh-  TAV-)) 

AAaLAM>EftVEEir  , 
AABLANDERVFEn-F?l-PüLJIOT  , 
AARLANDUIVbiüIbCBE-iUinBSIIAT  , 

AikLi , 
Aabu, 

Aable  (Homi-), 

Aakib-Eixtbl, 

AAiT-ELouBiMiai'f 

Aabtswoüd  , 

Aa8  (Dfi)  , 

Aasdob, 

AASiHni-iii-WBiii « 

AASDOM-PAOOmUI  f 

Abbeca  , 

ABBB6A8TEB-|UjeB  ^ 

Abbekebk  , 

ABBEKEBK-SIf-LAMBXBTSaUfillI  , 

Abibbihbiieü  , 

AlBBRnOBX  , 

Abbioibs  , 
AnBsfdï 


ABi:ül.li£-I>AAMBRUA«B  , 
AlCOinW-PaOOSTSUB-BlHAASDOII , 

Abbiu  (Diif*), 
Aioin , 

Abspai  e  , 
Abtspoel  , 
Abtspoldeb  (Oost-) , 
Abtspoldbe  (Webt-)  y 


AMTHMX 

AiiniM 


polder, 
polder, 
polder, 
buurt. 

biHirt. 
gemeente, 
gehucht, 
huurt, 
buurschap, 
•tad  TUI  den 
S**»  rang. 
dorp. 
polder.  . 
dorp. 

heerlijkhad. 

huurt. 

dorp. 

gehucht. 

gehucht. 

gemeent*. 

polder. 

dorp. 

plaats. 

landstreek* 

polder. 

polder. 

gehucht. 

dorp. 

huurt. 

dorp. 

gemeente. 

buurt. 

dorp. 

eiland* 

huurt. 

gehucht, 

dorp. 

heerlijkheid. 

heerlijkheid. 

gehucht. 

huurt. 

polder. 

huurt. 

adcllijkhuis» 

polder. 

polder. 

heerlykheid. 

buurt. 

huurt. 


P&oyincib. 


Noord- Brahand. 
Noord-Brahand. 

Zuid-Holland. 

Zuid-Holland. 

Zuid-Holland. 

Zuid-Holland. 

Nüord-Braband. 

Zuid-Uolland. 

Gelderland. 

Zeckod. 

Gelderland. 

ftelderland. 

Zuid-Holland. 

Zuid-ilolland. 

Zuid-Hulland. 

Noord-Brabaod. 

Noord-Braband. 

Noord-Brabani. 

Noord-Brahand. 

Zuid-HoUand* 

Noord-Holland. 

Noord-Holland. 

Utrecht, 

Utreefat. 

Utrecht* 

Friesland. 

Friesland. 

Friesland. 

Noord-Holland. 

Noord-Holland» 

Zeeland. 

Zuid-HoHaad. 

Zuid-HoUand. 

lioord-Hdland» 

GroningeD* 

Utrecht. 

Utrecht. 

Utrecht. 

Zeeland.  . 

Friesland. 

Zeeland. 

Zeeland. 

Zuid-Holland. 

Zuid-Holland. 

Zuid-Holland. 

Zuid-Holland. 

Utrecht. 

Zoid-Holiand. 


Digitized  by 


Abaohdissbheht. 


Breda.  ' 

Breda. 

Leydea» 

Leydfio. 

Lejden. 

Lejdeo. 

Breda. 

Leyden. 

Arnheiii* 

XidcleU>ui||. 

Aroliem. 

Aroheni. 

Leydeo* 

Leyden. 

Leyden. 

Eindhoven. 

Eindhoven. 

EindhoreD. 

EindbÓTeD. 

Gortnehem*' 

Hoorn. 

Hoorn. 

Utrecht. 

Utrecht. 

UUeehl. 


Soeek. 

8neek. 

Hoorn. 

Hoorn. 

Goes. 

Brielle* 

Leyden. 

Aumaar. 

Appingedam. 

Utrecht. 

Utrecht. 

Utrecht. 

Middelhurg. 

Sneek. 

Goee. 

Goes. 

Leyden. 

*s  Gravenha^. 

's  Gravenha{je. 

's  Gravenhagc. 

Utrecht. 

*s  Gravenhagc. 


Bergen-  op-  Zoom. 

Oosterhout 

Wonbrugge. 

Wouhnigge. 

Wouhrugge« 

Woubrii{j{je. 

Ginnckcn. 

Wouhrujge. 

Apeldoorn. 

Slais. 

Zerenaar* 

Zeveiiaar. 

Alphen. 

Alphcn. 

Alphen. 

Helmond. 

Oirschot. 

Helmond* 

Helmond.  ' 

Sliedrecht. 

Medemblik. 

Mcdemhlik. 

Lociien. 

Loenen. 

Loenen. 

Bobward. 

Sneek. 

Sneek. 

Medemblik. 

Medemblik. 

Goes. 

Brielle. 

Wonbragge. 

Schagen. 

Onderdendam. 

Loenen. 

Loenen. 

Loenen. 

Vlissiiigen. 

Sneek. 

Hukl. 

Hulst. 

NoordwQk. 

Dcm. 

Delft. 
Delft. 
U  trecht. 
Delft. 


Gbkeijiti. 


Steenbergen-  en-  Kruisland.  • 

Baamsdonk. 

Alkemade. 

Ter- Aar. 

Ter-Aar. 

Gilze-en-Ryen. 
Ter  Aar. 
Voorst. 

Aardenburg. 
Herwen. 

Herwen. 

Aarlanderveen. 

Aarlanderveen. 

Aarlandcrveen. 

Aarle-Rixtel. 

Best. 

Genierl. 

Giessendam-  en-  Cneiien  -Oud»- 
kerk. 

Hoogwoud-en-AartiWoud. 

Terschelling. 

Abcoude-rroostdije-en-Aasdoro. 

A  beo  u  de-Pr  oostd  ije-en-Aasdom. 

Abooude-Proofttdye-en^Aasdem* 

Wonieradeel. 

Wymbritseradnel.  * 

Wymbritseradeel. 

Abbekerk-en-Lambertabage. 

Kloetinge. 

Abbeubroek. 

Alkemade. 

Galandioog. 

Baflo. 

Abcoude-Baarobmgge  , 
Abcoude-Proostdije-en-Aasdoill 
Abcoude-Baaujbnijyni'e. 
Abcondc-Proostdije-en-Aasid(Mii. 
Oost-Souburg, 
Wymbritseradeel. 
St,-Jan-Steen. 
St.4an-5teen. 
Oegstgeest-en-Podgeeit, 
IIof-van-Delft. 
Hof-van-Delft,  ' 
Abtsregt. 
Utrecht. 
I  Hof-van-Delft. 


Digitized  by  Google 


Naxbh. 


ACHLVM  , 

Acht, 

AGHT-BH-ZufW-MoACBIl  (De)  , 

'AcBTUBonsms, 

AcünBMSCE  9 

AcmiBiMCi  y 

acbterbrobk  , 

Achterbroek  , 

AcHTERDENUAAe  y 
ACHTEBEIRD  , 

Acmtebhoek  y 

ACRn&AHB 


AcamvooiiT  , 

AcHTERSENBOSCIy 

Achterveld  , 

AcHTERWETEAIHtt  y 
AcHTHOVElf  , 
ACBTHOTEH  , 

Acmnuim  ^ 
Ammiiini  9 
AcmnsruBBy 

Achtmaal  , 

AciITTIlUHOVEN  , 

n  rnT'riWwtiwKM 


AnORNEPüLDEa  , 

Adorp  , 

AsUAAHPOUnB  f 
ADftUHAFO&BBE  f 

AsUAlDIETOOKVnK  , 

AOUARDERZIJL  , 
Ae  (BnMH-)  y 
Ae6DX  , 

AiMMnn  y 

AjUttWIRDBIl , 

Aert  .(Tm-)  9 

Aetsteld  , 
Afferden  , 
Afsched  , 

AfiATBA  (St.-)  , 


dorp. 

gehucht. 

poldér. 

polder. 

Ifehucht. 

gehucht» 

Dunrt. 

gehucht» 

buurt. 

gehucht. 

buurschap^ 

biiart. 

polder. 

polder. 

gehucht. 

buurschap*. 

gehucht. 

heerlijkheid. 

keerlykheid. 

polder, 
gehucht. 

grietenif. 

gehucht. 

gemeente. 

heerlijkheid. 

polder. 

SemeeiMe* 
orp. 
bul  ten  plaats, 
adeliyk  huis. 
buurt. 

adellijk  huis. 

polder. 

dorp. 

polder. 

polder. 

dorp. 

gehucht» 

gcliiiobt. 

gehucht» 

dorp. 

gehuchU  . 

gehuclit.. 
grieteiilf. 

gehucht, 
streek  landü* 

dorp. 

ffchucht. 
buurt. 


Pboyikcib. 


Friesland. 
Noord-Braband. 
Zoid-Holkad. 
Noord-Braband. 

Noord-Braband. 
Noord-Braband. 

Zuid-IIolland. 

Noord-Braband. 
Gelderland. 
Noürd-i>i  aband. 
Gelderland. 
Zuid-HoHand. 
Zuid-HolUmd. 
Zuid-Uolland. 
Noord-Braband;. 
Gelderland.. 
Utrecht. 
Utrecht. 
Zuid-Holland. 

Zuid-Holland.^ 
Zuid-Holland.- 
Friesland. 
Noord-Braband.' 
Utrecht. 
Zuid-Holland. 
Zuid-HoUaud. 
Zuid-HoUand. 
GielderUiDd. 
Zuid-Holland. 
Noord-Braband^ 
Zuid-llolland. 
Zuid  IloUaud*. 
Zeeland. 
Groningen. 
Zeeland. 
Zuid-HollandC^ 
Groningen. 
Groningen. 
Groningen,  • 
Groningen. 
Friesland. 

Groningen.. 

f  Friesland. 

Friesland. 
Drenthe. 
Noord-Hollands 
Gelderland. 
Overyssel. 
Noord>Brabaud. 


uiyiiized  by  Google 


Leeii\¥ardeQ. 

Eindhoveu.l 

Dardrccht. 

Herti^feiiliOMh. 
Rotterdam. 
Eindhoven. 

Tiel. 

Eindhoven. 

Arnhem. 

Dordrecht* 

GonncliCBi* 

RotterdinB* 

EindhoveD. 

Arnhem. 

Utrecht. 

Utroclit. 

Gorinciicm. 

L^deii. 

BneUe. 

Leciiwwdeii* 

Breda. 
Utrecht. 

Gra¥euijagu. 

Rotterdam. 

Breda. 

LeydeD. 

Leyden. 

jBüddelburg. 

Appingedam. 

Goes. 

Bmlle. 

GroniiifHi. 

GroQiti||tD. 

Groningen- 

"Winschotsen. 

Xieeuwarden. 
winschoten. 

4 

Sneek» 


Assen. 
Amsterdanii. 

Nijmegen. 
Zwolle 

*s  Ucrtogeui>o6ch. 


Ha  rl  in  gen. 

Eindhoven. 

Hidderkerk. 

Qudenboich* 

Hehnond. 

Veghel. 

SchoonhoTen« 

Assen. 

Culemborg. 

Eindhoven. 

iSijkerk. 

Dovdreelit. 

Sliedrechl. 

Schoonhoven. 

Asten. 

Njykerk. 

Maar«5sen. 

IJssclstcin. 

Vianen. 

Leyden. 
Somnielid||k« 

Bergum. 

Ginnekcn. 
Maarsen.   .  , 
Woerden. 
Delft. 
Belft. 

Gnlemhorg. 
Gouda. 
OndcnbOMh* 
Woubriigge. 

Leyden. 

Sluis. 

Onderdendam. 
Kortgeen. 
Sommelfdyk. 
Zuidhom.  • 
Ziiidhorn. 
Zuidhom. 
Zuidbroek. 
Raauwerd. 
"Winschoten. 
Zuidbroek. 
Bobwaid. 
'Heerenysen. 
Assen. 
Wcesp. 
Drulcn. 
Knmpcii. 
Boxujeer. 


Franekeradeel. 

Woensel-en-Eckart. 

Oost-en- Wcst-lJsseliuoude.  . 
Etten-^n-Leur. 
LietboDt.  • 
St.-Oeden  roede. 
Berkenwonde-en>-A4diteibnNlK. 

I/ierop, 
Buren. 
Aalst, 
ij  kerk. 

Groote-Lindt-en-Dortmond . 

Groot-Ammen. 

Haaitreeht. 

Asten* 

Barncvcld. 

St . -Maartensdlik. 
Achthoven. 

Lcksmond-  Achthoven- en-  La- 

kerveld. 
LeTderdom* 
OoltgenspUMt. 

ZandertienxWenduNil. 


Achttinrilidven. 
Ackersdyk-cu-Vrou\*:£: 

Beest. 

Gouda. 

Etten-en-Leor* 

Alkemade. 

Voorscholen. 

Nieuwvliet» 

Adorp. 

Kortgeen. 

Stellendam. 

Adoard. 

Adoafd. 

Aduard. 

Temiunlcn. 

Idaarderadfel. 

Finstcrwoide. 

Midwolde. 

Wonseradeel. 

Vries. 

Weesperkenpel* 

Dralen. 

Gcneniuiden. 

Cuyk-ea-St.-Agaiha. 


Digitized  by  Gopgle 


AfiBLo  (Groot-)  , 
Agelo  (Klein-), 
Aki»ae  (Nomi»*)  , 
Ammbmèm  (Zam-), 


Akxkr'woüdb, 

Akkrum  (1)  , 
Akmaiitp  , 

AlB£&6E1I  , 


AitLkM  (Oud-)  , 


AULASSMWAABBy 


AuiAMMWAAlB-OhbVIUllMll , 

Aldersma^ 

Klem.  y 

A  lem-Mabbh -ETr-EESsm. 
Alemmewardb  , 

AuniM, 

AUKSAAB, 

Autt  (Oud-), 

ALLiiffiwm  y 

Alma  , 
Almelo  , 

Ai.jB£Lo  (Ambt-)  , 
Aunuo-Bii-yiii8rantR 


AuiBifini, 
Alhkerk  , 

Alhkerk-en-Üitwuk  f 
Aloisepoloer  , 
Alp^  , 


Auam, 

A&tanioiii-RiiL , 

Alphen-eic-Rietteld  , 
AuuR-OisuawuK , 


gehucht, 
gehucht, 
gehuciit^ 
hddit. 


poSer. 
dorp. 
dorp. 
dorp. 
gehucht, 
polder, 
polder* 
dorp.  • 
dorp. 


bedykiog. 


polder. 

gemeente. 

heerlijklMid. 

dorp. 

gemeente. 

buurt. 

gehueht. 

gemeeote.  . 

stad. 

adeliyklnMs. 

dorp. 

boerdery. 

stad. 

gemeente. 
oeeriyUiekl. 

doip. 

dorp. 
dorp. 
gemeente. 

Solder. 
orp. 
dorp. 
dorp. 
gemeente, 
gemeente, 
gehucht. 


PeoTüHaK 


Overijssel. 
Overijssel. 
Noord-HoUaiul.  • 
Noord>Holknd. 

Noord-Holland. 

N  oord-Brabaiid.r 

Friesland. 

Friesland. 

Friesland. 

Overijssel. 

SSeeland. 

Noord-Braband.. 

Zuid-Holland. 

Ziud-UoUand. 


Zuid-Uolland.. 


Zuid-Holland. 
Zuid-HoUaiuL 

Groninjyen. 

Noord -Braband» 

Noord-Braband. 

NoorU-Braband» 

Groningen.  ^ 

Zuid-Holland, 

Noord-Hollands 

Gelderland. 

Friesland. 

Groningen, 

Overijssel. 

Overijssel. 

Overystel.. 

Gelderland. 

Friesland. 

Noord-Braband 

Noord-Braband. 

Zuid-Holland. 

Gelderland. 

Noord-Braband.. 

Zuid-Holland. 

Noord-Braband. 

Zuid-Holland. 

Noord-Braband. 


(i)  Het  vooxmalig  kanton  Akkrum  ia  thana  bi)  hek  kanton  Ueerenveaik 
infedtdld. 


Digitized  by  Google 


* 


Almelo*  , 
Almelo. 
Haarlem. 
Haarlem. 


BredA. 

Leeuwsfdep. 

Heefenveen. 

Hecrenveeo. 

Almelo. 

Goes. 

Breda. 

Gorinchem. 

Gorioehcn. 


GoffiiioliaD* 


Dordrecht. 
Dardiecbt. 
GroiungeD. 

Hcrtogenbosch. 
's  Hertogenbosch, 
's  HertojTcnbofdl. 
Appingedam. 
Leyden. 
Alkmaar. 
Amiiem. 
Sneek. 
AppingecUun. 
Almelo. 
Almelo. 
Almelo. 

Zutphea. 
Leeuwarden. 

^ertogenlioMsfa. 
's  Hertogeobosch* 
Dordrecht. 
Nijmegeo. 
Breda. 
Leydcn. 
Breda. 
Leydcu. 
Breda. 


Ootmarsum. 
Ootmarsum. 
Haarlem. 
Haarlem. 
Alkmaar., 
Ootterhoat, 
Dockum. 
Heereimeo. 
Heerenveen. 
Ootmarsum. 
Axel. 

Zevenbergen, 
^ledredit* 
Sliedreeht* 

beslaat  het  geheele 
kaoton  Sliedrecht 
eo  een  gedeelte  van 
het  kantooGoriu- 

llidderkerk. 

Ridderkerk. 
Znidhom. 
Om. 
Ou. 

Oss. 

Onderdendam» 
Woubnigge. 
Alkmaar. 
]|arderw||k» 
Boltward. 
Onderdendapi. 
Almelo. 
Almelo. 
Almelo. 


Zutphen 

Hariiogen. 

HeusdeD* 

Heusden. 
Dordrecht. 

Druten. 
Ginnekeu, 
Alplien. 
Ginnekeut 
Alphen. 


I 


Denekamp. 
Denekamp. 

Schoten-en-gehuchten» 

Schoten-en-gehuchten . 

Akersloot. 

Geertmidenbeiy. 

Dantumadeel. 

TJtingeradeel. 

Utinjjeradeel. 

Tubbcrgen. 

Sas  van  Gent. 

Hooge  -  c  u -Lage-Zwalu  w 's.. 

Oud-AJUat. 

AlUaMerdam. 


Albrandswaard-en-K.y  velandea. 
Elzinge. 

Aleiii-]fanHi«€ii«Kfliid«  • 


Alem-Maren-eihfiMMl. 
Winsum. 

Alkmaar. 
Puiten. 


Bedum. 
Almelo. 
Amht-AImelo. 

bevattende  de  gem. stad  Almelo^ 
Auibt-Almelo  en  Yhesenvec». 
Gorsel. 
Barradeel. 

Almkefk-en-Uitwyk. 

Dubbeldam. 
Appel  tem. 
Alphen-en-Riel. 
Alphen-en-Aietveld. 


• 

Alphen-en-Biel. 


Digitized  by  Google 


ALTEUm, 

Alteueem  , 

AlTENA  , 

AtTSKASGlE-PounK  (NlBDWB-)  j 

AifroBtf , 
ALinai , 

ASBAGBV  (K0KT-XII-LAir«*)  y 
AviACBIlMNtBB  ,  ■ 

AlElDB  , 

Ameland  , 
Amelerberg  , 

AxELIAPOLUKR  , 
AHUltWAAMD, 
AUUIWAAB»  (NllDll 

Anir  9 

AMBBimOBR  , 
AmERON  GER-BOSGK  ^ 

Amebsfoort  , 
Ammers  ((inouT>) , 
Ammebs-Grayelabd  , 

AUBBtTO£, 


AwuuoDBit  (Kastrei.-te-:), 

AaMERZODEN-WKl.-EN-WonDRACmf, 

Ammëbzoden-  AVei.-en>Wobma-> 

CE>   (PoLDEa-VAH-)  , 
Avi'&EN  , 

A«im  (Nttowva-) , 
Amvbl  (Ouhea-)  (1), 
Abstelduk  , 

AMTBUnHD  ) 

AmSTfiT  VKF\  , 
AsiSTELVEE>  S(  ilE  -PfU  der  , 
AMSTELVEENSCUE-WEfi  , 

Amsterdam  , 
AmnrBiR, 

Amu,  (NrtK-), 

Audbi.  (Op-)  , 
Anwel  (Qr-is-Niibi) , 
Amdemt  , 


polder, 
polder.  > 

bouwmaiiftwo- 

ning[. 

landstreek* 

polder. 

dorp. 
gehucht. 

polder. 

Solder. 
orp. 

eiland, 

boerenwoning. 

polder. 

nceriykWd. 

ridderhofated. 

gebucllt. 

dorp. 

bosch, 

stad. 

dorp. 

polder. 

dorp, 

dorp. 

kasteel. 

heeriykhcié. 

polder. 

bunrschap. 

{fcmecnle. 

gcroeente. 

dijk. 

{rebachl. 

dorp. 

poldor. 

streek. 

stad. 

gehucht. 

aorp. 

dorp. 

dorp. 

g^cmcenle. 

dorp. 


Zuid-Holland. 

■ 

Zeeland. 


Zuid-IIolland. 

Gelderland. 

^^oord•BrflfcMlld. 

Noord-Braband« 

Gelderland. 
Drenthe. 

Zuid-HoUffiid, 
Zuid-Hüllsud. 

Ziiid-Hulland. 

triesLmd. 

Noord-Brahuid. 

Zeeland. 

Utrecht. 

Utrecht. 

Drenthe, 

Utrecht.  " 
Ij  t  recht. 
Zuid-Holland. 
Ziiid-IIoJIaud. 
Zuid-RolUiid: 
lielderland. 
Gelitci  l.iitd. 
Gelderland. 

Gelderland. 

Gelderland. 

Noord-Holland. 

Noord-Holland. 

Noord-Holland. 

Noord-Braband. 

Noord-Holland. 

Noord-lTnllnnd, 

Nonrd-IIoUand. 

ÏSoürd-HüUand, 

Groningen. 

Groningen. 

Noord-Brahand. 

Noord-Braband. 

Noord-Braband* 

Gelderland. 


U)   Het  voormalig  kanton  Ouder-Aiufttel  M  tsgenwoordig  bij  h«t  kttttoa 

Mieuvrer-Axuskel  ingelijfd. 


Digitized  by  Google 


BrieUe. 
Zierikzce. 


Gravenbiiie* 

''•Uerlogeuboteb. 

^sHertogenboscli. 

Nijmegen. 

Assen. 

•Ivorincliein, 

Lceiiwaidett* 

Breda. 

Mi(l{l('lbur{y. 

Arnc  rstoürt. 

Amersfüorl. 

Aiaen* 

AmenfiiorL 

Amersfoort, 

Amenfoort. 

'Gonncliem. 

Gorincheni. 

Butterd|un. 

Tiel. 

Tiel. 

Tiel. 

Ziitphen. 

Amsterdam. 

Amslerdam. 

Amsterdam. 

\  Hertogenbosdi* 

Amsteraam. 

Amsterdam. 

Amsterdam. 

Amsterdam. 

AppiiijTcdam. 

Appin{redam. 

*s  Hcrtogenboscli. 

*a  Hertogenbosch. 

*•  Hertogciiboscfa. 

Hymegen.  . 


Ka8T(HI«  1 


Sommelsdyk» 

Zierikzce. 


Delft. 

Eist. 

Ueusden. 
Beusdeii. 


Gbubrtb. 


Druten. 
Hoogereen. 
Slieareehl. 

Alphen. 
Gorinchemt 
Holwerd. 
Breda. 
Oost  burg. 
\V  ij  k- b  ij  -  ü  u  11  rsledc 
l¥yk-bij-l)uiir$lede 
Assen. 
Rheneo. 
Rhencn. 
Amersfoort. 
SI  ifd  recht. 
8  lied  recht. 
Scliuonhovcn. 
Zalt-Bommel. 
^It-Bommel. 
&it-BommeL 

Zaifc-Bommel. 

Lochem. 
NIciiwer-Amstcl. 
Nieuwer- Amslel. 
Nieuwer-Amstcl. 
Oss. 

Nieuwer*Am8tel. 

Nicuwcr-Amstel. 
Nieuwer-Amstcl. 
Amsterdam. 
Appingcdam. 
Ondcrdendam. 
Hensden. 
Heusden. 
Hensden. 
SUt. 


Melissant-Noorderschorrea-  eo 

•  Welleslrijpen. 
Nieuwerkcrke-  Kapelle-  en-  Bot« 
land. 

t'  Hor-Tan-Deift. 

Valburg. 

bevat  onderscheidene  gem. 

Kmmikhüven-en-Waardhuiiea. 

De-Werken-eo-ÖiecuiKyk. 

Appelteru. 

B^eD. 

Sliedrecht'. 

Hazertswonda, 

Anieide. 

Ameland. 

Ter-Heide. 

Biervliet. 

Bijnauwen. 

Bijnauwen. 

Rolde. 

Amerongen. 

Amerongen. 

Amersfoort. 

Groot-Ammers. 

Groot-Ammers. 

Ammersstol. 

Ammerzoden. 

Ammenoden. 

Ammenoden. 

Ammenoden. 
Laren. 


Nieuwer-Amstcl. 
Oss. 

Nienwer-Amstel. 

Nienwer-Amstel. 

Nienwer-Amstel. 

Amsterdam. 

Delfzijl. 

Baflo. 

Op-en-Nèer-Andel. 
Op-en-N6erAndeL 


Valbaiv. 


Digitized  by  Google 


Naam. 


ApfDERE»  , 

Ahuijk  , 

AllllliKEPO{.DSa  , 
AlTDLAKDinH  , 

AwMiis  (Nirow-Sr-.), 
Arbuu  (St.-),< 

Ajie  , 

Aneveem, 
Abbvblb  , 

AvaBUIIlr-VOlBIl  y 

AamÊUoOf 

All«BSBII , 

AKGBREIISTEni, 

Angerloo  , 
Akgerlooulou, 
AniuLTy 
Ahjox  , 

AVJUM  , 

AmLAAm, 

AlOTBIS, 

Ankeveenscbi-brdg  , 

AüKBVBEKSCBB-rOLDIB  (TIoL- 

LANDSCn-), 

Ankeveeüschb-poldee  (Sitcmn-) , 


AmiA  (St.-), 

AlfNABERG  (St.-)  , 

AwNABOSCH   (St.-)  , 

Annabium^  (St.-), 

Ar(I<iALA;^D  (I'uLDEa-VAN-ST.-), 

Ahkalaud  (St.-)  , 
AiiHA-PABOCa»  (St.-), 

AsKA-rOLDEB  , 

AniiA-pouitt , 

AwA-mVBB  , 

AmiA-POLDER  (GrOOTE-Sï.-), 
AmA-POU>BB  (KLEl>f£-(ST.-)  , 

AmiA-rouia  (Sr^), 


AmiA-ffOLm  (St.-)  , 

AmfiA'POlder  (St.-)  , 

ANRA-fOLDER  (St.-), 
AllliAmmOt>BH-ScBAPEIICOES(ST .  -) 


gehucht, 

dorp. 

polder. 

crchucht. 

fort. 

gehucht. 

buurschap. 

buurschap, 

havezathe,  • 

veen  dfrij. 

gehucht. 

polder. 

DQurtch^. 

dorp. 

landgoed. 

dorp. 

ucidestreek. 

gehucht. 

dorp. 

gehucht. 

buurschap. 

dorp. 

buurt. 

polder. 

polder. 

polder. 

buurschap. 

dorp. 

buurt. 

gehucht. 

bosch. 

gehucht. 

polder. 

dorp. 

dorp. 

polder. 

polder. 

polder, 

polder, 
polder, 
polder. 


polder. 

polder. 

Eolder. 
eerlgkheid. 


Drenthe. 

Noord -IIoUaDd, 

Zeeland. 

Friesland. 

Gdderlaiid. 

GdderUnd. 

Zeeland. 

Overijssel. 

Overijssel. 

Overijssel. 

Overijssel. 

Noord-Braband. 

Drenthe.  . 

Gelderbind.  . 

Gelderland. 

Gelderland. 

Gelderland. 

Drenthe. 

Friesland. 

Friesland. 

Gelderland. 

tfoord^HoUaml. 

Noord-HoUand. 

Noord-Holland. 

Noord-UoUand. 

Zeeland. 

Overijssel. 

Drenthe. 

Gelderlaiid. 

Noord-Braband. 

Noord-Braband. 

Overijssel. 

Zeeland. 

Zeeland. 

Friesland. 

Noord-Braband. 

Zeeland. 


Zeeland. 

Zeeland. 
Zeeland. 
Zuid-HoUand, 


Zeeland  i 

Zeeland. 
Zeeland. 
Zuid-UoUand. 


Digitized  by  Google 


AAAOHDUSBMIflT. 


Assen. 

Hoorn. 
Gücs. 

Tiel. 
Tiel. 
Goes. 

Deventer. 
Deventer. 
Deventer. 
Deventer. 
Breda. 

Am6B* 

Nijmegen. 

Arnhem. 

Zutphen. 

Zutpheo.  * 

Assen. 

Leeuwarden. 

Leeuwarden. 

Arnhem. 

AnuterAuB. 

Amtterdam. 

Amsterdam. 

Amsterdam. 

Goes. 

Zwolle. 

Atsen. 

Nymegeo. 

's  Hertogenboicb. 

Breda. 

Almelo. 

Zierikzee. 

Zierikzee. 

Leeuwarden. 

Breda. 

Goes» 


Goes. 

Middelburg. 
Middelburg. 
Brielle. 


Goes. 

Middelburg^. 

Middelburg. 
Brielle. 


I.  Dbu. 


Assen. 

Enkhuizen. 

Axel. 

BoUward. 
Zalt-BommeL 

Zalt-BDnunel. 
Axel. 
Ommen. 
Kaalte. 
Ommen. 
Ommen. 
Zevenbergen. 
Assen. 
Eist. 
Ambem* 
Doesborgh. 
Doesborgh. 
Hoogevcen. 
Dockum. 
Berlikum. 
Apeldoorn, 
^eesp. 


Wtesp. 


Weesp. 

Weesp. 

Heinkcnszand. 

Zwolle. 

Assen. 

Nijmegen. 

*s  Hertogenbosck* 

GItiiieken. 

Delden. 

Tholen. 

Tholen. 

Berlikum. 

Oiidenboscb. 

Kortgene.  . 

Kortgene* 

Sluis. 
Sluis. 
BrieUe. 


AxeL 

Oostbui^, 

Sluis. 

Brieilè. 


Anloo. 

Andijk. 

Zaamslag. 

Wonseradeel. 

Rnssem. 

Heerewaarden, 

Koewacht. 

Gramsbemn. 

Wijhe. 

Gramsbergen. 

Gramsbergen. 

Fij  naart-en-Heyningeo  ► 

£mmcn. 

Benmud. 

Arnhem. 

Angerloo. 

Angerloo. 

Ruinen. 

Oos  t-Do  n  g^eradeel» 
Menaldumadeel. 
Apeldoorn. 
Ankeveen. 
'Weesper-Canpel. 


Weesper-Ganpel. 

Ankeveen. 

*s  Heer-Arendskerke. 

Dalfseu. 

Anloo. 

Nymegen. 

Rosmalen. 

Ginneken-en-Bivêl. 

Delden. 

St.-Annaland. 

St.-Annaland. 

het  Bildt. 

1)  i  n  teloord-en-Prinseland . 
Wissekerke-Geersdij  k-'s  Graven- 
lioek-en-Kampens-Nieuwlaad» 
Kate. 

Kortgene. 

Nieuwvliet. 

Nieiiwvliet. 

Rockaiije-  JStrijpe- Lodderland^ 
Stuifakkcr-  St.- Anna-poldev-^ 
en-bet-Scbapengors. 

Axel. 

Neuien. 

Biervliet. 

St.  Anna-ter-Muiden. 
Rockanje>  Strijpc-  Loddcrland* 

Stuif-akker-  St.  AnnapoUfir* 

en-het-Scbapengors . 

28 


Digitized  by  Copgle 


AHHA-TSE-MlIlBni  y 

Asm  (5v.-), 

Al«REVEE>SCnË-C0XPAaHU  , 

Anueyosdijk  , 
Arseep  . 


Anoms  (St.), 
AmmBvoLDBB  (St.-)  , 

AmVUPOLVBB  (St.-)  , 
Antojiiepolder  (St.-)  , 
Antoniepoldeb  (ST.-]j, 
AnToms  (St.-)  , 
Antokis  (Si.-)  , 

AüTWBBVFOUm  f 

Apu  (Tm-), 

Apeldoorn  (Nooin-) ,  - 
Apeii  Huizeif  y 

Ap£RLOO  , 

Aposteuiuis  , 
Appbl  , 

AmukÈM  (NiEinirE-}, 
AfftuiiiiiiBo, 

Appelsche  , 

Appelsche 
Appeltere  , 

AppïLILUit  ^liuiS-  TE-)  , 

AmH , 
ApMiiankAii , 

AftBUBiLIIBT  • 

AacHUV 

AamnifiSMioBB , 

AaE908I>IIl!( » 

Arendspulder  , 
Abdmiomt, 

ABBVimiBST  , 

AsiniTmA^  y 

Arioh  , 
Ark  , 

AnKEr.  , 

ABkEI.  {LaJCD-VAX-)  . 
AnKEL-EN-üiETV£LO  , 

ABUiSniMCUrBBVG  , 


dorp. 

grchucLt. 

buiurschap. 

dorp. 

gehucht. 

polder. 

g^chucht. 

gehucht. 

schans. 

dorp. 

polder. 

polder. 

polder. 

buurschap. 

dorp. 

polder, 
dorp. 

dorp. 

{jehucht.. 
bunrscJiap. 
hmn  schap, 
vourmalijj 
gasLhuis. 
bniirschap. 
polder.  . 
polder, 
landgoed, 
dorp. 

buurschap. 

dorp. 
dorp. 

buurschap, 
vlek.  . 
landgoed, 
buunchap. 

poWer. 

landgoed. 

polder. 

liaTeiatlN. 
gehackt. 

landgoed, 
hofstede, 
btinrschap* 
dorp. 

heerlijkheid . 

gemeente. 

uaard. 

Buurt. 

brug. 


PavfoioiB. 


Zeeland. 

Drenthe. 

Groningen. 

Drenthe. 

Drenthe, 

Zt'eland. 

Drenthe. 

Drenthe. 

Noord-Braband* 

Zuid-IIuIIand. 

Noürd-Braband. 

Zeeland. 

Zuid-Holland. 

Gelderland. 

Noord-Brabaud. 

Zeeland. . 

Groningen.  , 

Gelderland. 

Gelderland. 

Overijssel. 

Gelderland. 

Noord-Brabaud. 
Gelderland. 
Noord-rBraband. 
Noord-Braband- 

Gelderland, 
Friesland.  . 

Friesland. 

Gelderland. 

Gelderland. 

Gelderland. 
GroninMn. 

Noord-BndMiDd. 
Over|iB«cl. 

Noord-Braband. 

Zuid-Molland* 

Zeeland. 

Orery^seL 

Noord-Brakand* 

Zuid-HoUand. 

Groningen. 

Geldcrlanfl. 

Zuid-Holland. 

Znid-Holland. 

Z.uid'-UoUand. 

Zuid-Holland. 

Znid-HoUand* 

OTerysseL 


L^iyui^cd  by  Google 


\ 


MiddcHrarg. 

Assen. 

Appingedam. 

Assen. 

Assen. 

Zierikxee. 

Assen. 

Assen. 

*•  HttrtoMboidi. 

Breda. 

Goes. 

Dordrecht. 
Nijmegen, 
's  Hertogenboftch. 

mddeUiaiif. 
'WiDscholeD. 

Arnheni. 
Anlinn*' 

Deventer. 
Arnbam. 

Eindhoyen. 

Arnliem. 

Brada. 

Breda. 
TieL 

Heerenveen. 

Heerenvecn. 

Nijmegen. 

Nymegen. 

Arnhem. 

Appingedam. 

'suertogenboseb. 

Dmnter. 

Brada. 

*s  Gravenbage. 

Goes. 

Deventer. 

*s  Hertogenboscfa. 

*s  Gravenbage. 

Appirrgedam. 

ArrïiM'ni. 

Gorinchem. 

Gorinchem- 

Gorinchem. 

Gorincbem. 

Gorindieni. 

Beven  ter. 


Sluis. 

Assen. 

Appiogedam. 

Assen. 

Assen. 

Tbolcn. 

Assen. 

Hoogeveen.  • 
*s  Hertogenboteb. 
*s  Gravendeel. 

Ousterhout. 
Heinkenszand. 
's  Gravendeel. 
Nymegen. 
Boxmeer. 

Sluis. 

Winseboten. 

Apeldoorn. 
Apeldoorn. 

Deventer. 
£U>urg. 

ndmond. 

Nykerk. 

Zevenbergen. 

Zevenbergen. 

Tiel. 

Onde-Berkoop. 

Oude-Bcrkoop. 

Drulen. 

Druten. 

Apeldoorn. 

Apingedam. 

Vcghel. 

Ommen. 

Zevenbergen . 

Naalduyk. 

Hulst.  . 

Ommen. 

Veghcl. 

Voorburg. 

Onderdendam. 

N  ij  kerk. 

Gorinchem. 

Gorinchem. 

Goriucl^em. 

Gorinchem.  > 

Gorincbem. 

Deventer. 


St.  Anna-ter-Mniden. 

Anloo. 
Ten-Boer. 
Anloo. 
Anloo. 

St.-Annaland. 

Assen. 
Buinen. 

*s  Hertogenboteb. 
Maasdam* 

Baams4onii, 

üvpzande. 
Maasdam. 
Groesbeek. 

Oploo-  St.  Antonis-en-Ledcak- 
ker. 


YlagtweUe. 

Apeldoorn*  ' 
Apeldoorn. 

Bathmen. 
Doornspyk. 

Mierlo. 
Nijkcrk. 

1' ijnaart-en-Heyningen. 
F  i j  naart-en-Uey  ningen. 
Doodewaard. 

Stelling\^erf-Oostei  nde . 

StcUingwerf-Ooftteinde. 

Appel  Lern. 

Appeltern. 

Voorst.  * 

Appif!gedam. 

St.  Ocdenrede. 

Ambt-Ommen. 

Kluudert. 

Zevenberjjen. 

*s  Grnvezande-en-Zand-am' 

bacUl. 
Ossenisse. 
Ommen. 
Boekei. 
Voorborg. 
Baflo. 
Nijkerk. 

Arkcl-en-Kietvcld. 

bevat  ouderschcidcae  gem. 

Arkel-en-Rietveld. 
Arkel-en-Rtelvdd. 
Bathmen. 


Digitized  by  Google 


II  AAS. 


Ar&eiihbebsche  Poloeb  f 

Arketcs  y 

Arkum  , 

ARKl  UFnilEJI  , 

Arloo  (Ten-), 
Akhimdidbh  y 

ABnunai-u-YBWBBniME  , 

ARRlEIt  , 

Arum, 
Arwerd  , 
Asbroek  , 

A-SGBAT  , 


ASPEREN  , 
ASPEREIT  , 

AssELT  (Neder-), 

ASSELT  (Ov£&-)  y 

Anw, 


ASSERSOIP  f 

AsscM , 

AsSUHBOAAH  y 

ASTE5  , 
ASTERT  , 

Atbuumv  y 
Atsebcus  , 
AnmraiBTiaaBn , 


AvfiSBuim , 

AüGUSTAPOLDEB  y 
AuGDSTUiVSGA  , 

Amncns-n-TiLis , 

AoSTBBUn  y 

AvnnauTS-POLiiBi , 
AumiGB-fou>n  y 

AüTERG?IE-POLDIB  y 
AUX^EBABOSCH  y 
ATEnnORTT  , 

AvEREEST-EÜ-OoSTBlJSElf  ^ 

AtbxIo, 

AtBSV, 

Atbuath  (Kavu-), 
Atbsaats  (Km-) , 

AZBL  , 

AaKUCU-SASSMfi  y 


polder. 

[yelmcht. 

polder. 

buurschap. 

weide* 

stad. 

ttad. 

polder. 

buurschap. 

dorp. 

gehucht. 

gehucht. 

heerlijkheid. 

nitbodk. 

gehucht. 

baronie. 

dorp. 

dorp. 

dorp. 

stad. 

dorp. 

buurt. 

buurschap. 

polder. 

buurt. 

adellyk  huis. 

dorp. 

polder. 

gehoeht. 

gehucht» 

polder. 

gehucht. 

dorp. 

polder. 

dorp.  ' 

buitengoed. 

gehucht. 

polder. 

polder. 

polder, 

bosch. 

dorp. 

gemeente, 

gehucht. 

buurschap. 

dorp. 

dorp. 

staa. 

buurschap. 


Gelderland. 

Friesland. 

Friesland. 

Friesland. 

Drenthe. 

Gelderland. 

Zeeland. 

Gelderland. 

Gelderland. 

Overijssel. 

Friesland. 

Groninjjen. 

Noord-Braband. 

Utrecht. 

Noord-Braband. 

Orerijssel. 

Gelderland. 

Zuid-Holland. 

Zuid-Holland. 

Gelderland. 

Gelderland. 

Drenthe. 

Noord-Holland. 

Noord-Braband. 

Overyssel. 

Overijssel. 

Noord-Holland. 

Noord-Holland. 

Noord-Braband. 

Noord-Braband. 

Friesland. 

Friesland. 
Friesland. 

Noord-Braband. 
Friesland. . 

4 

Noord-Braband. 

Friesland. 

Noord-Holland. 

Utrecht* 

Zeeland.  jm 

Zeeland. 

Noord-Braband. 

Groninjren. 
Noord-Holland. 
Nüord-Hollaud.. 
Overijssel. 
Gelderland. 
Gelderland.  ;' 
GelderlamdUu'  , 
Zeeland.  > 
Zeeland. 


Digitized  by  Google 


AmheDB. 

Leeuwarden. 

Sneek. 

Sneek. 

Assen. 

Zutplieii. 

Middelboig. 

Arnhem* 

Arnhem. 

Deventer. 

Sneek. 

Appingedam, 

EindhoTeo. 

Amersfoort- 

Eindhoven. 

Deventer. 

Tiel. 

Gorinchem. 
GoriDchem. 
Nijmegen. 
N\jmegen. 


Haarlem. 

*8  Hertogenboseh. 

Zwolle. 

Zwolle. 

Haarlem . 

Haarlem. 

Ëiodhoven. 

Breda. 

Sneëk. 

Sneek. 

Sneek. 

Breda. 

Leeuwarden. 

Breda. 

Leeuwarden. 

Haarlem. 

Amersfoort. 

Middelburip. 

Goes. 

Breda. 

Groningen. 

Hoorn. 

Hoorn. 

Deventer. 

Zutphen. 

Tiel. 

Tiel. 

Gocs. 

Goes. 


(  Harderwyk. 
(  N  ij  kerk. 
Harlinjjen. 
Bolsward. 
Bolsward. 
Hoomeen. 
Locnem. 
Middelburg. 
Arnhem. 
Arnhem. 
Ommen. 
Bolsward. 
Appingedam. 
Asten. 
Amersfoort. 
Helmond. 
Delden. 
Geldermalsen. 
Vianen. 
Vianen. 
Wijchen. 
Wychen. 
Assen. 
Beverwyk. 
*s  Herto||enboseb» 
Zwolle. 
Zwolle. 
Beverwijk. 
Beverwyk. 
Asten. 
Breda. 
Bolsward. 
Sneek. 
Sneek. 
Oudenbosch. 
Dockum. 


Bergen-op-Zoom. 
Bergum. 
Beverwyk. 
Wyk.by-Daiiritede 

Sluis. 
Axel. 

Bergen-op-Zoom. 
Znidhorn. 
Hoorn. 
Hoorn. 
Deventer* 
Groenlo. 
TSd. 
Tiel. 
Axel. 
Aiel. 


Pulten. 

Nijkerk. 

Frauekeradeel. 

Wonseradeel. 

Woii&eradeel. 

Zaidwolde» 

Lochem. 

Arnemniden. 

Arnhem. 

Arnhem. 

Ambt-Ommen. 

Wonseradeel. 

Bierum. 

Bndel. 

Lensden. 

Aarle-Rixtel. 

Ambt  Delden. 

Herwynen. 

Asperen. 

Asperen, 

Over-Asselt. 

Over-Asselt. 

Aisen* 

Assendelft. 

Berlicuub-en-Middclrode. 

Zwolle. 

Zwolle. 

Uitgeest. 

Heemskerk. 

Asten. 

Prinsenhage. 
Wonseradeel. 

Wymbritseradeel. 
Wymbritseradeel. 

Elten-en-Lenr. 

Kollumerland-en-Nienw-Kruis- 

land. 
Bergen-op-Zoom. 
Achtkerspelen. 
Yelsen. 
Zeyst. 
Zuidzande. 
Westdorpe. 
Halsteren* 
De-Leek. 

Avenhorn-en-Oostmyzen. 


Diepenveen. 

Eibergen. 

Zoèlen. 

Zoelen. 

Axel. 

Axel. 


1 


Digitized  by  Google 


Digitized  by  Google 


I 


Digitized  by  Google 


Digitized  by  Google 


0^ 


I 


1 


I 


I 


Google